________________
देवधर्मपरीक्षा
A
जीवे विणइत्ता भवइत्ति" । अत्र मनुष्यदेवसद्गती बध्नाति इत्यनेन सम्यग्दृष्टेरियापुनर्बंधकस्य मिथ्यादृष्टेरपि भगवद्भक्तिः सफलेति दर्शितम् । न हि सम्यग्दृष्टिर्मनुष्यो वैमानिकगतिं विनान्यां गतिं बध्नाति । देवकृतभक्तिविषयो वायं निर्देशो देवस्य सम्यग्दृशोऽपि भगवद्भक्त्या मनुष्यगतेरेव बन्धादिति ध्येयम् ।। २४ ।। एतेन દેવધર્મોપનિષદ્
હોવાથી બીજાને આદેય બને છે અને તેથી બીજા જીવોને પણ વિનયનું ગ્રહણ કરાવનાર બને છે.”
૫૭
આમ એ નાટ્યપ્રબંધરૂપ શુશ્રૂષાનું ફળ સ્વ-પરનું શ્રેષ્ઠ કલ્યાણ છે, એવું સૂત્રમાં સાક્ષાત્ કહ્યું જ છે.
અહીં એક બીજી વાત પણ સમજવા જેવી છે. અહીં જે એમ કહ્યું કે - મનુષ્યદેવસદ્ગતિ બાંધે છે. તેનાથી એવું બતાવાયું છે કે જેમ સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ પ્રભુભક્તિ કરે એ ફળદાયક થાય છે, તેમ અપુનબંધક મિથ્યાર્દષ્ટિની પ્રભુભક્તિ પણ ફળદાયક થાય છે. કારણકે સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્ય તો વૈમાનિકગતિ સિવાય બીજી કોઈ ગતિ બાંધતો જ નથી. માટે પ્રભુભક્તિથી મનુષ્યસદ્ગતિરૂપ ફળ તો અપુનબંધક મિથ્યાદૃષ્ટિને જ મળી શકે.
અથવા તો આ નિર્દેશ દેવકૃત પ્રભુભક્તિ વિષે સમજવો. કારણકે દેવ સમ્યગ્દષ્ટિ હોય, તો પણ તેને પ્રભુભક્તિથી મનુષ્યગતિ જ બંધાવાની છે. એ ધ્યાનમાં રાખવું.
પૂર્વપક્ષ - અમે ચૂપચાપ સાંભળી લઈએ, એટલે તમારો પારો ઊંચો ને ઊંચો ચઢતો જાય છે. તમે એમ કહ્યું કે સર્વવિરતિઘર દ્રવ્યસ્તવમાં અનુમતિ આપી શકે, તેની અનુમોદના તેનો ઉપદેશ વગેરે કરી શકે. પણ અમે તમને એવો શાસ્ત્રપાઠ આપીએ છીએ કે
જેનાથી એનો ઉપદેશ પ્રતિષિદ્ધ થઈ જાય છે. આ પાઠ શ્રીસૂત્રકૃતાંગસૂત્રના
૫૮
• देवधर्मपरीक्षा
“ दाणट्टयाइ जे पाणा हम्मंति तसथावरा । तेसिं सारखणट्टाए तम्हा अत्थित्ति नो वए ।। १ ।। जेसिं तं उवकप्पंति अन्नं पाणं तहाविहं । तेसिं लाभंतरायंति तम्हा णत्थित्ति णो वए || २ || जे अ दाणं पसंसंति वहमिच्छंति पाणिणं । जे अ णं पडिसेहंति वित्तिच्छेयं करंति ते ।।३ । ।" इत्यादिसूत्रकृताङ्गैकादशाध्ययनोक्तदानाद्युपदेश इव जिनपूजाद्युपदेशोऽपि साधोः पुण्यपापान्यतरदर्शनदोषभियानुचित इति निरस्तम् । उक्तदानोपदेशस्यायोग्यान्यतीर्थिकદેવધર્મોપનિષદ્
પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં અગિયારમાં અધ્યયનમાં છે -
“અન્ન-પાન વગેરેનું દાન કરવા માટે પકાવવા વગેરેની ક્રિયા અને કૂવો ખોદાવવા વગેરેની ક્રિયાથી ત્રસ અને સ્થાવર જીવોનો વધ થાય છે. માટે તે જીવોની રક્ષા કરવા માટે સાધુએ ‘તમારા દાનાનુષ્ઠાનમાં પુણ્ય છે' એવું ન કહેવું.
વળી જો એમ કહે કે આ દાનાનુષ્ઠાનમાં પુણ્ય નથી, તો તથાવિધ અન્ન-પાન જેમના માટે બનાવતા હોય તેમને લાભમાં અંતરાય થાય, તેઓ અન્ન-પાણીના અભાવે પીડા પામે. માટે ‘દાનાનુષ્ઠાનમાં પુણ્ય નથી' એવું ન કહેવું.
જેઓ દાનની પ્રશંસા કરે છે તેઓ જીવોના વધને ઈચ્છે છે. અને જેઓ દાનનો પ્રતિષેધ કરે છે, તેઓ જીવિકાનો ઉચ્છેદ કરે છે.”
આમ પુણ્ય અને પાપ એ બેમાંથી અન્યતરનું દર્શન કરાવવામાં દોષ લાગે છે. અર્થાત્ પુણ્ય છે એમ કહો તો ય દોષ, ને પાપ છે એમ કહો તો ય દોષ. માટે આવા દોષોના ભયથી જેમ દાન વગેરેનો ઉપદેશ સાધુથી ન અપાય, તેમ જિનપૂજા વગેરેનો ઉપદેશ પણ સાધુએ આપવો ઉચિત નથી.
ઉત્તરપક્ષ - કમાલ... કમાલ, તમે તો કાકડે માકડુ જોડી દીધું.
