________________
૮૪
- ટેવધર્મપરીક્ષા -
– ૮૩ अत एवात्रापि किञ्चिदङ्गवैगुण्य एव हि स्वस्यानुचितनिर्जरापकों न तु सर्वसागुण्ये अनुबन्धशुद्धौ च स्वरूपहिंसामात्रेण, तस्याः स्वकार्ये उपादानतारतम्यपारतंत्र्याच्च - “जा जयमाणस्स भवे
– દેવધર્મોપનિષદ્નથી. ૮૦% પૂર્ણ છે. તો ૨૦% નિર્જરા ઓછી થશે એટલું જ, પણ તેનાથી નુકશાન થયું છે, એવું ન કહી શકાય.
અને આ વાત પણ જ્યાં વિધિની અશુદ્ધિ છે તેવા અનુષ્ઠાન પૂરતી છે. માટે જ્યાં પ્રત્યેક અંગો પરિપૂર્ણપણે હાજર છે, ભક્તિ અને જયણા છે, સાનુબંધ એવી શુદ્ધિ છે, એવા અનુષ્ઠાનમાં કાંઈ સ્વરૂપહિંસા માત્રથી અલા નિર્જરા થાય છે એવું તો હરગીઝ ન કહી શકાય, કારણકે જિનપૂજાદિ અનુષ્ઠાનમાં ભક્તિ વગેરે અંગો પરિપૂર્ણ હોય ત્યારે સ્વરૂપહિંસા પરમાર્ગદષ્ટિએ અકિંચિત્કર છે. વાસ્તવમાં તે હિંસા જ નથી. માટે તે અનુષ્ઠાનમાં ઘણી નિર્જરા અને માત્ર પુણ્યકર્મનો જ બંધ થાય છે. તેમ જ માનવું પડશે.
અહીં ખાસ એ વાત સમજવાની છે કે આગમમાં અલ્પ નિર્જરા કે ઘણી નિર્જરાના વિધાનો કર્યા હોય, એમાં પણ ઘણી અપેક્ષાએ અનેક દષ્ટિકોણો હોય છે, જે કોઈ પણ નિર્જરા થાય તેમાં નિર્જરારૂપી કાર્યનું જે ઉપાદાન કારણ હોય તેમાં જે તરતમતા હોય, તેને નિર્જરા આધીન હોય છે = નિર્જરા તેને પરતંત્ર હોય છે. જીવનું જેવું તથાભવ્યત્વ, જેવો ભાવમલક્ષય, જેવા ભાવોલ્લાસ, જેવું જીવદળ તેને આધારે વતી-ઓછી નિર્જરા થાય છે, એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ. અલ્પ નિર્જરા કહી કે અલ્પતર પાપબંધ કહ્યો, તેમાં અનુષ્ઠાન જ દોષિત છે એવું ન માની લેવાય. (અહીં તસ્યા: = નિર્બરાયા: એવો અર્થ લીધો છે. તેની બદલે હિંસાયાઃ એવો અર્થ કરીને પણ સ્વયં પદાર્થ સંગતિ કરી શકાય.)
પિંડનિર્યુક્તિની અંતિમ ગાળામાં એક અદ્ભુત વાત કહી છે -
- દેવધર્મપરીક્ષા - विराहणा सुत्तविहिसमग्गस्स सा होइ णिज्जरफला अज्झत्थविसोहिज्जुत्तस्से" त्यत्रापवादपदप्रत्ययाया हिंसाया एव निर्जराहेतुत्वं व्याख्यातं मलयगिरिचरणैः । यदपि ग्लानप्रतिचरणे पञ्चकल्याणकप्रायश्चित्तदानमुक्तं तदपि गीतार्थयतनाकृतयोगिकारणान्यतरपदवैकल्यप्रयुक्तं
દેવધર્મોપનિષદ્જે સૂત્રોક્તવિધિનું પરિપૂર્ણ પાલન કરે છે, જયણા કરે છે અને આધ્યાત્મિક વિશુદ્ધિથી યુક્ત છે, તેનાથી કદાચ કોઈ વિરાધના પણ કરાય, તેનું ફળ નિર્જરા જ હોય છે.”
આ ગાથાની વ્યાખ્યા કરતા પૂજ્ય મલયગિરિસૂરિજીએ જણાવ્યું છે કે ઉપરોક્ત મહાત્મા અપવાદમાર્ગે પુષ્ટાલંબનથી જે હિંસા કરે, તે હિંસા જ નિર્જરાનું કારણ થાય છે.
બોલો, હવે તમારી વાતનો આની સાથે કોઈ મેળ ખાય છે ? માટે શબ્દસંગ્રામ છોડીને શાસકારોના તાતાર્યને ખોળવા પ્રયાસ કરવો જોઈએ.
વળી ગ્લાનની પરિચર્યામાં જે પંચકલ્યાણક પ્રાયશ્ચિત કહ્યું છે, તે પણ કયાં સંયોગોની અપેક્ષાએ છે એ સમજો. જ્યારે ગીતાર્થ, યતના અને કૃતયોગી વડે કરાયેલી હોવું, આ પદોમાંથી કોઈ પદની વિકલતા હોય, ત્યારે એ પ્રત્યશ્ચિત કહ્યું છે. અર્થાત્ ગ્લાનની પરિચર્યા ગીતાર્થે કરવી જોઈએ, તે પણ જયણાથી કરવી જોઈએ અને તે કરનાર વ્યક્તિએ જ્ઞાનાદિ સાથે સમ્યગુ યોગ કર્યો હોવો જોઈએ. અર્થાત એ સંવિજ્ઞ-આરાધક આત્મા હોવો જોઈએ. કૃતયોગીનો એક અર્થ એ પણ છે કે ગ્લાન માટે પણ પહેલા ત્રણ વાર પર્યટન કરવા છતાં પ્રાયોગ્ય વસ્તુ ન જ મળે તો જ અનેષણીય વહોરે આવો યોગ કરનાર મહાત્મા. જ્યારે પરિચર્યા કરનાર ગીતાર્થ ન હોય, કે પછી જયણા સાચવી ન હોય કે પછી પરિચારક કૃતયોગી ન હોય, ત્યારે જ ગ્લાનની પરિચર્યા બાદ પંચકલ્યાણક પ્રાયશ્ચિત અપાય છે.
એટલે કે જે પ્રાયશ્ચિત્ત અપાય છે તે પરિચર્યામાં અપવાદ માર્ગે
