________________
૯૨
-
— દેવધર્મપરીક્ષા –
- ૯૧ धनुष्ठानमिति सिद्धम् । एतेन पुण्यैकान्तपक्षोऽपि निरस्तः । सरागचारित्र इव भावशुद्ध्या पुण्यजनकस्यापि पापप्रकृतिनिर्जराजनकत्वाविरोधात् । इत्थं च जिनपूजाजिनवन्दनसाधु
- દેવધર્મોપનિષ અહીં ગુણસ્થાનકને અનુસાર એમ એટલા માટે કહ્યું કે સર્વવિરતિ ગુણરથાનકની અપેક્ષાએ જિનપૂજાદિ સાવધ છે. સાધુ માટે જિનપૂજાદિ કરવામાં દોષ છે. કારણકે તેમણે પરિપૂર્ણપણે સંયમનો સ્વીકાર કર્યો છે. આગમવચન પણ છે કે -
तो कसिणसंजमविउ पुष्फाइयं न इच्छति । તેથી પરિપૂર્ણસંયમના જ્ઞાતા (નિશ્ચય નયથી જ્ઞાતા અવશ્યપણે જ્ઞાનાનુરૂપ પાલનકર્તા હોય છે.) પુષ્પપૂજા વગેરે દ્રવ્યસ્તવને ઈચ્છતા નથી. હા, જેમણે પરિપૂર્ણ વિરતિનો સ્વીકાર નથી કર્યો તેવા અવિરત, દેશવિરત જીવો માટે તો જિનપૂજાદિ અનુષ્ઠાન નિરવધ જ છે. માટે ‘ગુણસ્થાનકને અનુસારે એવું કહ્યું છે.
અને તેની સાથે અનુબંધ શુદ્ધિ પણ જરૂરી છે. પૂર્વોક્ત ભક્તિભાવ, જયણા, વિધિશુદ્ધિ વગેરે હોય, એ પણ આવશ્યક છે. તેના દ્વારા જિનપૂજાદિ નિર્જરાનું સાધન બની જાય છે. જે નિર્જરાનું સાધન બને તે અનુષ્ઠાન સાવધ ન હોઈ શકે. આ રીતે જિનપૂજાદિ અનુષ્ઠાન નિરવધ પૂરવાર થાય છે.
આમ કહેવા દ્વારા જે એમ માને છે કે ‘જિનપૂજાથી નિર્જરા થતી જ નથી માત્ર પુણ્યબંધ જ થાય છે. તેનો પણ નિરાસ થઈ જાય છે. કારણકે હમણા જ કહ્યું કે જિનપૂજા એ નિર્જરાની સામગ્રીમાં અંતર્ભત છે - નિર્જરાનું સાધન છે.
વળી જેમ સરોગચાત્રિથી ભાવશુદ્ધિ વડે પુણ્યનું ઉપાર્જન થાય છે, અને સાથે-સાથે પાપપ્રકૃતિની નિર્જરા પણ થાય છે, તેમ પ્રસ્તુતમાં પણ જિનપૂજાદિ અનુષ્ઠાન પુણ્ય જનક બનવા સાથે પાપકર્મોની નિર્જરાનું પણ નિમિત્ત બને, તેમાં કોઈ વિરોધ નથી.
– દેવધર્મપરીક્ષા – हितकामनाधुचिताचारलक्षणचित्तपुष्टिशुद्धिशालिनां देवानामधर्मवादं वदन्तो देवानांप्रिया दुर्लभबोधिका एवेति श्रद्धेयम् । तदुक्तं स्थानाङ्गे पञ्चमस्थानके - “पंचहिं ठाणेहिं जीवा दुल्लभबोहिअत्ताए कम्मं पकरिति तं जहा अरिहंताणं अवण्णं वयमाणे अरिहंतपण्णत्तस्स धम्मस्स अवण्णं वयमाणे आयरियउवज्झायाणं अवण्णं वयमाणेचाउव्वण्णस्स समणसंघस्स अवण्णं वयमाणे विविक्कतवबंभचेराणं
– દેવધર્મોપનિષઆ રીતે જેઓ જિનપૂજા, જિનવંદન, સાધુ ભગવંતોના હિતની કામના વગેરે ઉચિત આચારરૂપ ચિત્તપુષ્ટિ અને શુદ્ધિથી શોભતા એવા દેવોને જેઓ અધર્મી કહે છે, તે મૂર્ખ જીવો દુર્લભબોધિ જ છે, એમ સમજવું જોઈએ,
શ્રી સ્થાનાંગસૂત્રના પંચમ સ્થાનકમાં તે વાત કહી છે. - | ‘પાંચ સ્થાનકોથી જીવો દુર્લભબોધિપણાને કરનાર કર્મનો બંધ કરે છે. તે આ પ્રમાણે છે - (૧) અરિહંતોના અવર્ણવાદ બોલતા (૨) અરિહંત પ્રતિપાદિત ધર્મના અવર્ણવાદ બોલતા (3) આચાર્ય-ઉપાધ્યાયના અવર્ણવાદ બોલતા (૪) ચતુર્વિધ સંઘના અવર્ણવાદ બોલતા (૫) ભવાન્તરમાં જેમને પ્રકર્ષથી તપ-બ્રહમચર્ય ઉદયમાં આવ્યા હતાં અને તેના કારણે દેવાયુષ્ય બંધાયું હતું એવા દેવોના અવર્ણવાદ બોલતા.”
અહીં દેવોનું જે વિશેષણ કહ્યું તેનાથી સમ્યગ્દષ્ટિ દેવોનું ગ્રહણ કર્યું છે. કારણકે પૂર્વભવમાં પ્રકૃષ્ટ તપ અને બ્રહાચર્યની જેમણે આરાધના કરી હોય, તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ દેવો જ હોય, તેથી જેઓ એમ માને છે કે - ‘દેવોના અવર્ણવાદ ન કરવા જોઈએ એ વાત સાચી પણ એમાં - તેઓ ધર્મી છે માટે અવર્ણવાદ ન કરવા - એવું કારણ નથી. પણ જેમ ઘણા લોકોના નેતાની નિંદા કરીએ તો એ १. विवक्क - इत्युपलभ्यमानस्थानाङ्गसूत्रपाठः ।
