________________
- દેવધર્મપરીક્ષા –
૮૧ आरम्भजनिताल्पतरपापार्जनमावश्यकम् । तदाह - “अहागडाई भुंजंति अन्नमन्ने सकम्मुणा । उवलित्ते वियाणिज्जाणुवलित्तेत्ति वा पुणो
- દેવધર્મોપનિષદ્મુજબ છે - ‘જેઓ પરસ્પર આધાકર્મનો (સાધુ માટે બનાવેલા વસ્ત્ર, ભાજન, વસતિ વગેરેનો) ભોગ કરે છે, તેઓ સ્વકીય કર્મથી લેપાયા છે એમ જાણવું કે નથી લેપાતા એમ જાણવું.” એવું ન કહેવું, કારણ કે જે આધાકર્મ દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ શાસ્ત્રષ્ટિએ શુદ્ધ છે તેને શામસાપેક્ષ દૃષ્ટિથી ભોગવનાર કર્મથી લપાતો નથી. માટે આધાકર્મ ભોગવનાર એકાંતે કર્મથી લેપાય જ છે તેવું ન કહેવું જોઈએ.
વળી જે શારાથી નિરપેક્ષપણે આસક્તિથી આધાકર્મનો ભોગ કરે છે. તેને તો કર્મબંધ થાય જ છે. માટે આધાકર્મના ભોગથી કર્મલપ નથી જ થતો એવું પણ ન કહેવું જોઈએ.
પ્રશમરતિમાં ઉમાસ્વાતિ મહારાજે કહ્યું છે કે વિશિષ્ટ દ્રવ્યાદિના સંયોગોમાં કલય પણ અકલય થઈ જાય છે, અને અકલય પણ કલય થઈ જાય છે.
એકાંતે કર્મબંધ થાય જ છે એવું માનવું અને એકાંતે કર્મબંધ નથી જ થતો એવું માનવું. આ બે સ્થાનોથી વ્યવહાર થઈ શક્તો નથી. જો વિષમ સંયોગોમાં પણ આધાકર્મ ન જ ખપે આવો એકાંત પકડી ખાય, તો જ્યારે નિર્વાહ ન થતો હોય, ક્ષધાથી અત્યંત પીડા થઈ હોય, શરીરમાં શક્તિ ન હોય, આંખે અંધારા આવતા હોય, એવા સમયે શ્રમણ સમ્યક્ ઈર્યાસમિતિ કેવી રીતે પાળશે ? રસ્તામાં ચાલતાં કેટલાય જીવોને કચડી નાંખશે, વળી બેભાન થઈને પડશે તો બસ-સ્થાવર જીવોની હિંસા થશે અને જે અકાળમરણ થશે તો સીધો અવિરતિમાં જશે. એટલું જ નહીં, મરણસમયે જો આર્તધ્યાન થશે, તો તિર્યય ગતિ થશે. ૧, વૈ-1-9 - તરપાપા નૈન | 9 - તરોપાર્જન |
૮૨ -
- દેવધર્મપરીક્ષા - ।।१।। एतेहिं दोहिं ठाणेहिं ववहारो न विज्जइ । एतेहिं दोहिं હાર્દિ સUTયારે તુ ના સારા” તિ સૂકૃતોwોડप्रासुकदातृभोक्त्रोरुपलेपानुपलेपानेकान्तः कथङकारं सङ्गमनीयः ।
- દેવધર્મોપનિષદ્ વળી આગમ તો એમ જ કહે છે કે સર્વત્ર શક્ય હોય ત્યાં સુધી સંયમનું રક્ષણ કરવું. પણ શક્ય ન હોય ત્યારે સંયમના ભોગે પણ આત્માનું જ રક્ષણ કરવું.
વળી આધાકર્મના ભોગથી એકાંતે કર્મબંધ નથી જ થતો આવું માને અને અનાદિકાળના કુસંસ્કારો - રાગ - દ્વેષને પોષે, નિષ્કારણ દોષિત આહારાદિ વાપરે, તે પણ ઉચિત નથી. આ રીતે સંયમયોગનો નિર્વાહ ન થઈ શકે.
માટે ઉચિત જ કહ્યું છે કે આ બંને સ્થાનોથી વ્યવહાર વિધમાન નથી. આ બંને સ્થાનોથી અનાચાર જાણવો.
અહીં જે આપાસુક દાન આપનાર અને તેને વાપરનાર એ બંનેને કર્મબંઘ અને કર્મબંધાભાવ એ બંનેમાં જે અનેકાંત કહ્યો છે - એકાંતે કર્મબંધ થાય જ છે તેવું નથી, અને એકાંતે કર્મબંધ નથી જ થતો તેવું પણ નથી એવું જે કહ્યું છે, તેની સંગતિ શી રીતે થઈ શકશે ?
કારણકે વિશિષ્ટ સંયોગોમાં શાસ્ત્ર સાપેક્ષ દૃષ્ટિએ દોષિત આપનાર અને લેનાર બંનેને પાપકર્મનો બંધ નથી થતો એવો અહીં સૂત્રકૃતાંગકારનો આશય છે. અને તમે અલ્પ પાપબંધનો જે આગ્રહ રાખો છો, તેની સાથે આ સૂત્ર ઘટી શકે તેમ નથી.
માટે પ્રસ્તુતમાં પણ એમ સમજવું જોઈએ કે પ્રસ્તુત અનુષ્ઠાનની ઉત્કૃષ્ટ રીતે આરાધના કરવા માટે, પરિપૂર્ણરૂપે પ્રસ્તુત અનુષ્ઠાનને સાધવા માટે જેટલા અંગોની જરૂરિયાત છે, તેમાંથી અમુક અંગની ખામી હોવાથી શેષ અંગો જે નિર્જરાને સાધવા સમર્થ ન બને, એટલી માત્રામાં ઓછી નિર્જરા થશે. એટલે કે તે અનુષ્ઠાન ૧૦૦% પરિપૂર્ણ
