________________
– વેવઘર્મપરીક્ષા –
- ૭૭ स्यात् ? तस्माद्यथा कूपखननं श्रमतृष्णाकर्दमोपलेपादिदोषदुष्टमपि जलोत्पत्तावनन्तरोक्तदोषानपोह्य स्वोपकाराय परोपकाराय च भवति, एवं स्नानादिकमप्यारम्भदोषमपोह्य शुभाध्यवसायोत्पादनेन विशिष्टाशुभकर्मनिर्जरणपुण्यबन्धकारणं भवत्येवं व्याख्येयमिति वदन्ति । तेषामाशयं त एव जानन्ति । पूजार्थं स्नानादिकरणकालेऽपि निर्मलजलकल्पशुभाध्यवसायस्य विद्यमानत्वेन कर्दमलेपादिकल्पपापाभावादित्थमुदाहरणवैषम्यापातात् । न चेदेवं कथं क्रियमाणं कृतमिति
- દેવધર્મોપનિષદુબંધ થયો છે, એવું શાસ્ત્રકારોને ઈષ્ટ છે, તેથી જ એ પાપનું પ્રક્ષાલન કરવા માટે પ્રાયશ્ચિતનું વિધાન કર્યું છે.
માટે જેમ કૂપખનનનો પરિશ્રમ, તૃષા, કાદવથી ખરડાવું વગેરે દોષોથી યુક્ત હોવા છતાં પણ પાણીની ઉત્પત્તિ થાય ત્યારે પરિશ્રમાદિને દૂર કરીને સ્વ અને પરના ઉપકાર માટે થાય છે, તેમ દ્રવ્યસ્તવ પણ સ્નાન વગેરે જે આરંભ થયો હતો, તેનાથી જનિત દોષને દૂર કરીને શુભ અધ્યવસાયનું ઉત્પાદન કરવા દ્વારા અશુભ કર્મની વિશિષ્ટ નિર્જરા અને વિશિષ્ટ પુણ્યના બંધનું કારણ થાય છે. આમ ‘દ્રવ્યસ્તવ સર્વથા નિર્દોષ જ છે, તેમાં કોઈ પાપકર્મનો બંધ થતો જ નથી' એવું નથી. તેમાં આરંભનો દોષ પણ છે અને તેથી જ પાપકર્મનો બંધ પણ છે છતાં શુભ અધ્યવસાય દ્વારા એ દોષનું નિરાકરણ થાય છે, પાપક્ષય તથા પુણ્યબંધ થાય છે. એ રીતે વ્યાખ્યા કરવી જોઈએ.
આવું જે પ્રાચીનો કહે છે તેમનો આશય તેઓ પોતે જ જાણે છે. શાસ્ત્રના તાત્પર્યનો વિચાર કરીએ તો તેમની વાત ગળે ઉતરે તેવી નથી.
કારણ કે જ્યારે જિનપૂજા કરવા માટે સ્નાન વગેરે કરવામાં આવે છે, ત્યારે પણ નિર્મળ જળ જેવો શુભ અધ્યવસાય તો છે જ. માટે એ શુભ અધ્યવસાયની હાજરીમાં કાદવથી ખરડાવા સમાન પાપનો અભાવ છે. તેથી એ ઉદાહરણ અહીં વિષમ થઈ જાય છે -
૭૮ –
- વેવધર્મપરીક્ષા - भगवदुक्तनयोपग्रहः । कथं वा तन्मूलकमापरिणतस्य गुरुसमीपं प्रतिष्ठासमानस्यान्तरैव कृतकालस्याराधकत्ववचनं भगवत्यादापपद्यते ।
–દેવધર્મોપનિષદ્બંધબેસે તેવું થતું નથી. કૂવાને ખોદવાથી પહેલા કાદવ લાગે, તેમ જિનપૂજા કરવાથી પહેલા પાપ લાગે એવું સાદેશ્ય અહીં છે જ નહીં કારણ કે જિનપૂજાની પહેલા પણ શુભ અધ્યવસાય હોવાથી પાપની શક્યતા જ નથી. માટે કૂપખનન જેમ સ્વ-પરના ઉપકાર માટે થાય છે, તેમ દ્રવ્યસ્તવ પણ સ્વ-પરના ઉપકાર માટે થાય છે, એ જ રીતે અહીં કૂવાનું ઉદાહરણ ઘટાવવું જોઈએ.
જો આવું ન હોય તો “જે કરાતું હોય તે કરાયેલું છે' એવા પ્રભુએ કહેલા નય-અભિપ્રાયવિશેષની પુષ્ટિ કેવી રીતે થશે ? પ્રસ્તુતમાં જિનપૂજાના પ્રયોજનથી શ્રાવક સ્નાન વગેરે કરે ત્યારથી તેના જિનપૂજાના અધ્યવસાય ચાલુ થઈ ગયા હોવાથી ત્યારથી જિનપૂજા ચાલુ છે. ત્યારે પણ જિનપૂજા થયેલી છે. તો પછી એ સમયે પાપબંધ શી રીતે સંભવે ? અને ‘કરાતું હોય એ કરાયેલું છે' એ અભિપ્રાયને આધારે એક બીજી પણ વાત ભગવતી વગેરે આગમોમાં આવે છે કે -
आलोयणापरिणओ सम्मं संपटिठओ गुरुसगासे । जइ अंतरा वि कालं करिज्ज आराहगो सो वि ।।
જેને ગુરુ સમક્ષ આલોચના કરવાના ભાવ થયા છે, એ જ ભાવઘારામાં ગુરુ સમીપ જવા માટે સમ્યફ પ્રસ્થાન કરે, ત્યારે જો વચ્ચે જ કાળ કરી જાય, તો પણ તે આરાધક છે.
અહીં પણ આલોચના કરવા માટેની ક્રિયા ચાલુ થઈ ત્યારથી તે થઈ ગઈ એવી વિવેક્ષા છે. જો એવું ન હોય તો જેણે આલોચના કરી નથી, એ આરાધક કેવી રીતે થઈ શકે ? માટે જેમ ‘હું આલોચના કરું....' આવા સમ્યક પરિણામથી પણ આલોચનાજનિત ફળ મળે
