________________
• देवधर्मपरीक्षा
अयमतिदेशो हि संयतासंयतादावपि द्रष्टव्यः पृथक् तत्र मिश्रयोगकार्यानुपदेशात् । अत एव तेजोलेश्यादिदण्डकत्रयेऽपि संयतासंयतप्रमत्ताप्रमत्तभेदभिन्नान्येव सूत्राणि भगवत्यामतिदिष्टानीति विकृ । દેવામાંંપનિષદ -
93
જિનપૂજામાં પ્રમાદને કારણે હિંસાનું દૂષણપણું પૂરવાર કરવા માંગો છો. પણ ભક્તિભાવ, જયણા અને સાનુબંધ શુદ્ધિની હાજરીમાં પ્રમાદ જ સંભવિત નથી. વળી ઉપરોક્ત સૂત્ર દ્વારા સિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે કે શુભ યોગોમાં આરંભક્રિયા હોતી નથી. તેથી જિનપૂજા પણ શુભયોગ હોવાથી શાસ્ત્રદૃષ્ટિએ તેમાં આરંભદોષપણું માન્ય નથી. માટે અહીં હિંસાના દોષનું આરોપણ કરવું ઉચિત નથી.
પૂર્વપક્ષ - અમે સાધુની વાત જ ક્યાં કરીએ છીએ કે તમે એના શાસ્ત્રપાઠો આપવા લાગ્યા. અમે તો શ્રાવક જિનપૂજા વગેરે કરે એમાં હિંસાનો દોષ છે એમ કહીએ છીએ.
ઉત્તરપક્ષ પ્રમત્ત સાધુને ઉદ્દેશીને જે વાત કરી, તે જ વાત સંયતાસંયત શ્રાવક વગેરેના વિષયમાં પણ સમજી લેવી જોઈએ. કારણકે તમે જેને સિદ્ધ કરવા માંગો છો એવા મિશ્રયોગના કાર્યનો ત્યાં અલગ ઉપદેશ કર્યો નથી. માટે શ્રાવક વગેરે પણ શુભયોગમાં પ્રવૃત્ત હોય તો આરંભક નથી અને અશુભયોગમાં પ્રવૃત્ત હોય, તો આરંભક છે. જિનપૂજાદિ યોગ શુભ હોવાથી તેમાં આરંભ દોષ ન હોઈ શકે.
ન
આ જ કારણથી શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં તેજોલેશ્યા, પદ્મલેશ્યા અને શુક્લલેશ્યા આ ત્રણના આલાવામાં સંયત, અસંયત, પ્રમત્ત, અપ્રમત્ત એવા ભેદોથી ભિન્ન એવા જ સૂત્રોનો અતિદેશ કર્યો છે. તે અધિકાર પ્રથમ શતકના પ્રથમ ઉદ્દેશામાં આ મુજબ છે -
तेउलेसस्स, पम्हलेसस्स, सुक्कलेसस्स, जहा ओहिया जीवा
-
અર્થાત્ આની પૂર્વે જે આરંભના અધિકારવાળું સૂત્ર હતું તેની જેમ અહીં પણ સમજવાનું, જે આ મુજબ છે -
૭૪
• देवधर्मपरीक्षा
नापि तृतीयचतुर्थी भक्तियतनाभ्यामेव कायायिकानामध्यवसायानां योगानां च शुभानामेव जननात् । स्वरूपतो दोषत्वासम्भवे - દેવઘર્મોપનિષદ્ तेउलेस्सा णं भंते ! जीवा किं आयारंभा ४ ? गोयमा अत्थेगइया आयारंभा वि जाव नो अनारंभा, अत्थेगइया नो आयारंभा जाव अनारंभा । से केणद्वेणं भंते ! एवं बुच्चइ ? गोयमा ! दुविहा तेउलेस्सा पन्नत्ता, तं जहा संजया च असंजया च । तत्थ णं जे ते अप्पमत्तसंजया ते णं नो आयारंभा नो परारंभा जाव अनारंभा । तत्थ णं जे ते पमत्तसंजया ते सुहं जोगं पडुच्च नो आयारंभा नो परारंभा जाव अनारंभा । असुभं जोगं पडुच्च आयारंभा वि जाव नो अनारंभा ।
સૂત્રનો આ અતિદેશ સ્પષ્ટપણે બતાવે છે કે શુભયોગ છે ત્યાં આરંભ - હિંસા દોષરૂપ નથી. આ અહીં દિશાસૂચન જ કર્યું છે. આ વિષયમાં હજી ગંભીર ચિંતન કરવું જોઈએ.
(૩) (૪) તૃતીય અને ચતુર્થ વિકલ્પો પણ ઉચિત નથી. કારણકે કષાય અને યોગને કારણે અહીં હિંસાના દોષનો અવકાશ જ નથી. કારણકે ભક્તિ અને યતનાના પ્રભાવે કાષાયિક અધ્યવસાયો અને યોગો શુભ જ થવાના છે.
અહીં પ્રભુ પ્રત્યેની પ્રીતિ-ભક્તિ રૂપ પ્રશસ્ત રાગ એ શુભ
