________________
- વૈવધર્મપરીક્ષા -
- પપ विचारणीयमभिनिवेशं विहाय चेतसि । यच्चोक्तम् - “फलं द्रव्यस्तवस्य न दृश्यते सूत्र” इति तत्र न ह्ययं स्थाणोरपराधो यदेनमन्धा न पश्यन्तीति न्यायः “देवाणुप्पियाणं भत्तिपुव्वगं" इत्यादिना भगवन्तं प्रति भक्तिरूपत्वेन गौतमादीन् प्रति च गौरवात् प्रीतिहेतुक्रिया आराधनेति लक्षणादाराधनाख्यशुश्रूषारूपत्वेन सिद्धस्य सूर्याभनाटक
- દેવધર્મોપનિષબાંધી શકાય અને પ્રશનો પણ ન કરી શકાય. અને પ્રસ્તુતમાં ભગવાન મૌન રહ્યા એ ઈરછાનુલોમ ભાષાથી અભિન્ન જેવું જ છે. અર્થાત્ ભગવાનનું આ મૌન “જેમ ઈચ્છા હોય - જેમ સુખ ઉપજે તેમ કરો” આમ કહેવા બરાબર જ છે. આ વસ્તુ કદાગ્રહ છોડીને મનમાં વિચારવી જોઈએ.
વળી તમે જે કહ્યું કે “સૂત્રમાં દ્રવ્યસ્તવનું ફળ દેખાતું નથી”. તો એનો જવાબ એ છે કે - આ કાંઈ ઝાડના પૂંઠાનો અપરાધ નથી કે જે એને આંધળો જોતો નથી. અર્થાત્ જેમ કોઈ આંધળો બેધડક ચાલે અને ઝાડના ટૂંકા સાથે અથડાઈ જાય તેમાં તેનો પોતાનો જ અપરાધ છે. પૂંઠાનો નહીં. આ જ ન્યાયને પ્રસ્તુતમાં સમજવાનો છે કે દ્રવ્યસ્તવનું ફળ તમને સૂત્રમાં ન દેખાય તેમાં અમારો કે સૂત્રનો અપરાધ નથી પણ તમારો જ અપરાધ છે. ઠીક છે, જે થયું તે, હવે અમે તમને સૂઝના દર્શન કરાવી આપીએ છીએ. સૂર્યાભ દેવે ભગવાનને એમ કહ્યું હતું કે - ‘દેવાનુપ્રિયની ભક્તિપૂર્વક' આમ નાટ્યપૂજા ભગવાન પ્રત્યેની ભક્તિરૂપ હતી. ઉપરાંત ગૌતમસ્વામી વગેરે મહાત્માઓ પ્રત્યેના ગૌરવભાવથી - તેઓ મહાન છે એવા બહુમાનભાવથી તેમને પ્રીતિ કરાવવાના આશયથી નાટ્યપ્રબંધ દેખાડ્યો હતો. જે પ્રીતિ કરાવે એવી ક્રિયા હોય અને આરાધના કહેવાય, એવું આરાધનાનું લક્ષણ છે. આ રીતે સૂર્યાભ દેવે કરેલો નાયાબંધ
પ૬
- દેવધર્મપરીક્ષા - स्योत्तराध्ययनेषु सम्यक्त्वपराक्रमाध्ययने चतुर्थजल्पोत्तर एव साक्षात्फलदर्शनात् । तथा च सूत्रम् - “गुरुसाहम्मियसुस्सूसणयाए णं भंते जीवे किं जणइ ? गोयमा ! गुरुसाहम्मियसुस्सूसणयाए विणयपडिवत्तिं जणइ विणयपडिवत्तिए णं जीवे अणच्चासायणसीले नेरइयतिरिखजोणियमणुस्सदेवदुग्गईओ निरंभइ वन्नसंजलणभत्तिबहुमाणयाए मणुस्सदेवसुगईओ निबंधइ सिद्धिसुगई च विसोहेइ पसत्थाई च णं विणयमूलाई सव्वकज्जाई साहेइ अन्ने य बहवे
– દેવધર્મોપનિષદ્આરાધના નામની શુશ્રુષારૂપ હતો, એમ સિદ્ધ થાય છે. તેથી ઉત્તરાધ્યયનના સમ્યક્તપરાક્રમ નામના અધ્યયનમાં સ્પષ્ટપણે એ નાટકાબંધનું ફળ દેખાય છે. આ રહ્યું તે સૂત્ર -
હે ભગવંત ! ગુરુ અને સાધર્મિકોની શુષાથી જીવો શું ઉત્પન્ન કરે છે ? કયું ફળ મેળવે છે ? ગૌતમ ! ગુરુ અને સાઘર્મિકોની શુશ્રુષાથી જીવ વિનયપતિપત્તિને ઉત્પન્ન કરે છે. વિનીત બને છે. વિનયપતિપતિથી જીવ અનન્યાશાતનશીલ બને છે, અર્થાત્ ગુરુની નિંદા વગેરેનો પરિહાર કરે છે. તેનાથી જીવ તિર્યય અને નરક ગતિનો વિરોધ કરે છે અને મનુષ્યોમાં જે પ્લેચ્છ વગેરે દુર્ગતિ છે, તથા દેવોમાં પણ જે કિલ્બિષિક વગેરે દુર્ગતિ છે, તેનો પણ નિરોધ કરે છે. ગુરુની પ્રશંસા દ્વારા તેમના ગુણોનું ઉલ્કાવન, ભક્તિ અને બહુમાન દ્વારા મનુષ્યોમાં રાજા, ચક્રવર્તી વગેરે૫ સદગતિ અને દેવોમાં ઈન્દ્ર, સામાનિક વગેરેરૂપ સદ્ગતિ બાંધે છે. સિદ્ધિરૂપી સદ્ગતિના માર્ગભૂત સમ્યગ્દર્શન આદિની શુદ્ધિ કરવા દ્વારા સિદ્ધિરૂપી સદ્ગતિનું શોધન કરે છે અને શ્રુતજ્ઞાન વગેરે વિનયમૂલક સર્વ પ્રશસ્ત કાર્યોને સિદ્ધ કરે છે. અને આમ પોતે આચારમાં સુસ્થિત ૧. દિવà - રૂત્યુપત્નમ્યમાનત્તરાધ્યયનસૂત્રપાઠી
