________________
-देवधर्मपरीक्षा
- ઉપ जक्खहेउं वा तं दंडं तसथावरेहिं पाणेहिं सयमेव णिस्सिरइ अण्णेहिं वा णिस्सिरावेइ अन्नपि निस्सरंतं समणुजाणइ एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावज्जति आहिज्जइ पढमे दंडसमादाणे अट्ठादंडेत्ति आहिए" अत्र यदि जिनपूजार्थेऽपि कोऽपि वधः परिगणनीयः स्यात्तदा “नागहेउं” इत्यादिवत् “जिणपडिमाहेउं” इत्यप्यवक्ष्यत । तस्मादर्थदण्डक्रियायां प्रतिपदोक्तिप्रसङ्गेऽप्यनुक्तत्वान्न तस्य तादृशक्रियारूपत्वमिति न निषिद्धोऽयम् ।।२६।। एतेन जिनपूजादौ यावानारम्भ
- દેવધર્મોપનિષમિત્ર માટે કે નાગ માટે કે ભૂત માટે કે યક્ષ માટે તથાવિધ સ્વ-પરના ઉપઘાતરૂપ દંડનો નિક્ષેપ કરે, અથવા બીજા પાસે નિક્ષેપ કરાવે, કે બીજા નિક્ષેપ કરતા હોય તેને અનુમતિ આપે, તેને તાત્યયિક સાવધક્રિયાથી ઉપાર્જિત કર્મ બંધાય છે” આ રીતે પ્રથમ દંડ સમાદાન - અર્થદંડ કહ્યું.
અહીં જો જિનપૂજા માટે થયેલો કોઈ પુષ્પાદિનો વધ ગણવાનો હોત તો જેમ નાગ માટે એમ કહ્યું, તેમ જિનપ્રતિમા માટે એવું પણ કહેત. માટે અર્થદંડ ક્રિયામાં પ્રતિપદ (પોતાના માટે, સ્વજન માટે.... એમ એક-એક પદ) સ્પષ્ટ કહેતા હોવા છતાં જિનપ્રતિમા માટે આવું પદ નથી કહ્યું, તે જ બતાવે છે કે જિનપ્રતિમાની પૂજા માટે થતી સ્વરૂપ હિંસા એ અર્થદંડ ક્રિયા રૂપ નથી.
અહીં ખાસ ‘પ્રતિપદ' એવું એટલા માટે કહ્યું છે કે જો સૂત્રમાં સામાન્યથી અર્થ માટેનો દંડ - સપ્રયોજન આરંભ એ અર્થદંડ આટલું જ કહ્યું હોત તો કદાચ શંકા રહેત કે જિનપ્રતિમાપૂજા માટે થતા આરંભને અર્થદંડમાં ગણવો કે નહીં ? પણ જ્યારે એક એક પદને ગણાવ્યા છે - પોતાના માટે, સ્વજન માટે, મિઝ-નાગ-ભૂત-ચક્ષ માટે એમ કહ્યું છે અને જિનપ્રતિમા માટે આવું નથી કહ્યું તેનાથી
- દેવધર્મપરીક્ષા - स्तावानधर्मः यावती च भक्तिस्तावान् धर्म इति मिश्रभाषापि परास्ता। मिश्रभाषायाः साधूनामसत्यभाषाया इव वक्तुमयोग्यत्वात् । अन्यथा “कविला इत्थंपि इहयंपित्ति” मरीचेमिश्रवचनमुत्सूत्रं न स्यादत एव श्रुतभावभाषापि तृतीयभेदपरित्यागेन त्रिविधैव दशव
- દેવધર્મોપનિષદ્ નિઃશંકપણે નિશ્ચિત થઈ જાય છે કે જિનપૂજા માટે કરાતો આરંભ એ પાપ તરીકે સૂત્રસંમત જ નથી અર્થાત જ્ઞાનીઓની દષ્ટિમાં એ ધર્મ જ છે. અને તેથી ભગવાને તેનો નિષેધ ન કર્યો - સૂર્યાભને એમ ન કહ્યું કે નાટકપ્રબંધ નહીં કર.
પૂર્વપક્ષ - જુઓ, ધર્મ છે એટલું તો અમે માની લઈએ છીએ, પણ હિંસા પણ છે તેનું શું ? તમે તો એ બાજુ આંખ આડા કાન જ કરો છો. એના કરતાં હવે અમે બરાબર પદાર્થ બેસાડી આપીએ છીએ, તે સમજી લો - જિનપૂજા વગેરેમાં જેટલો આરંભ છે, તેટલો અધર્મ છે અને જેટલી વ્યક્તિ છે, તેટલો ધર્મ છે.
ઉત્તરપક્ષ - પ્રભુને જે ક્રિયા અનુમત હતી, તેમાં આવું મિશ્રપણું પણ ન સંભવે. માટે પ્રભુને દ્રવ્યસ્તવ અનુમત હતો એવું અમે જે સિદ્ધ કર્યું, તેનાથી જ તમારી આ મિશ્રભાષા પણ પરાસ્ત થઈ જાય છે.
તમે તેમાં ધર્મપણું માન્યું એટલું સત્ય છે અને આરંભ માન્યો એ અસત્ય છે, કારણકે શાસ્ત્રકારોને એ આરંભ તરીકે માન્ય નથી. આમ તમે જે પ્રરૂપણા કરી એ સત્યાસત્ય છે = મિશ્રભાષા છે. જેમ સાધુએ અસત્યભાષા બોલવી ઉચિત નથી એમ સત્યાસત્ય-મિશ્ર ભાષા બોલવી પણ ઉચિત નથી. જો મિશ્રભાષા બોલવી ઉચિત હોત, તો મરીચિએ - ‘કપિલ ! અહીં પણ ધર્મ છે અને ત્યાં પણ ધર્મ છે. આવું જે મિશ્રવચન કહ્યું, તે ઉસૂત્ર ન થાત. માટે જ દશવૈકાલિક નિર્યુક્તિમાં શ્રુતભાવ-ભાષાના ભેદો ગણાવતા મિશ્રભાષારૂપ તૃતીયભેદ છોડીને વિવિધ
