________________
- વૈવધર્મપરીક્ષા -
- ૬૭ कालिकनियुक्तावुक्ता। हन्तैवं मिश्रपक्षः सूत्रकृतोक्त उच्छिद्यत एवेति चेदुच्छिद्यत एव । तत्त्वचिन्तायां पक्षद्वय एव पक्षत्रयस्यान्तर्भावनात् । तथा च सूत्रम् - "अविरतिं पडुच्च बाले आहिज्जइ विरतिं पडुच्च पंडिए आहिज्जइ विरताविरतिं पडुच्च बालपंडिए आहिज्जइ तत्थ णं जा सा सव्वतो अविरती एस ठाणे आरंभट्ठाणे अणारिए जाव असव्वदुक्खपहीणमग्गे एगंतमिच्छे असाहू तत्थ णं जा सा सव्वतो विरती एस ठाणे अणारंभट्ठाणे आयरिए जाव सव्वदुक्खप्पहीणमग्गे साहू तत्थ णं जा सा सव्वतो विरताविरती एस ठाणे आरंभाणारंभट्ठाणे
– દેવધર્મોપનિષદ્શ્રુતભાવભાષા છે એમ કહ્યું છે. જે પાઠ આ મુજબ છે –
सुअधम्मे पुण तिविहा सच्चा मोसा असच्चमोसा य શ્રતધર્મમાં ભાવભાષા ત્રણ પ્રકારની છે. સત્ય, મૃષા, અસત્યામૃષા.
અહીં સત્યાસત્યરૂપ તૃતીય ભેદ છોડી દીધો છે. (સમ્યગ્દષ્ટિ જીવ પણ જ્યારે શ્રતમાં ઉપયુક્ત થયા વિના પ્રમાદથી જે ભાષા બોલે, તે મૃષા હોય છે એમ આગળની નિર્યુક્તિગાથામાં જણાવ્યું છે.)
પૂર્વપક્ષ - તમારી બધી વાત સાચી. પણ આ રીતે તો સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં જે મિશ્રપક્ષ કહ્યો છે, તેનો ઉચ્છેદ જ થઈ જશે.
ઉત્તરપક્ષ - હાસ્તો, તાત્વિક દૃષ્ટિએ ચિંતન કરવામાં આવે તો ધર્મ, અધર્મ અને ધર્માધર્મ આ ત્રણે પક્ષનો ધર્મ અને અધર્મ આ બે પક્ષમાં જ અંતર્ભાવ થાય છે. આ પણ અમારું જ ચિંતન છે તેવું નથી. આગમ પણ આમાં સાક્ષી પૂરે છે. આ રહ્યું તે સૂત્ર - અવિરતિને આશ્રીને બાળ કહેવાય છે, વિરતિને આશ્રીને પંડિત કહેવાય છે. વિરતાવિરતિને-દેશવિરતિને આશ્રીને બાળપંડિત કહેવાય છે. તેમાં જે સર્વતઃ અવિરતિ છે, તે સ્થાન આરંભસ્થાન છે, તે અનાર્ય સ્થાન છે યાવત્ સર્વ દુઃખોને ક્ષીણ કરવાનો માર્ગ નથી,
૬૮
- દેવધર્મપરીક્ષા - आरिए जाव सव्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतसम्मे साहू एवमेव समणुगम्ममाणा समोगाहिज्जमाणा इमेहिं चेव दोहिं ठाणेहिं समोअरंति तं जहा धम्मे चेव अधम्मे चेव उवसंते चेव अणुवसंते चेव । तत्थ णं जे से पढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिज्जति तस्स णं इमाई तिन्नि तेवट्ठाई पावाउअसयाई भवंतित्ति अक्खायमित्यादि”। अत्र ह्यन्यतीर्थिकपक्ष एवाधर्मरूपो जैनपक्षस्तु अपुनर्बन्धकादिर्वीतरागचारित्रपर्यवसानो धर्मरूप एव कण्ठतो विरतिरूपधर्मोपादाने
– દેવધર્મોપનિષદ્ - એકાંતે મિથ્યા છે, અસમ્યક છે. તેમાં જે સર્વતઃ વિરતિ છે એ સ્થાન અનારંભસ્થાન છે, આર્ય સ્થાન છે, યાવત્ સર્વ દુઃખોને ક્ષીણ કરવાનો માર્ગ છે, સમ્યક છે. તેમાં જે સર્વતઃ વિરતાવિરતિ (દેશવિરતિ) છે, આ સ્થાન આરંભ-અનારંભનું સ્થાન છે, આર્ય છે, યાવત્ સર્વદુઃખોનો ક્ષય કરવાનો માર્ગ છે, એકાંતે સમ્યફ છે, સમીચીન છે.
આ જ રીતે જો બરાબર અનુચિંતન કરીએ - સમ્ય અવગાહન કરીએ તો આ ત્રણે સ્થાન બે જ સ્થાનમાં સમવતાર પામે છે - તે આ પ્રમાણે (૧) ધર્મમાં અને (૨) અધર્મમાં. (૧) ઉપશાંતમાં અને (૨) અનુપશાંતમાં.
અહીં જે અધર્મપક્ષરૂપી પ્રથમ સ્થાન છે, તેનો આ રીતે પ્રકાર કહેવામાં આવે છે. તેના આ ૩૬૩ પાવાદુકો થાય છે એમ કહ્યું છે. અહીં ક્રિયાવાદી
૧૮૦
- ૮૪ અજ્ઞાની - ૬૭ વૈનાયિક આમ કુલ પાવાદુકો ૩૬૩ સમજવા.
પ્રકર્ષથી સ્વમતને કહે તે પ્રાવાદુક. તેના ભેદોનો વિસ્તાર આચારાંગ આદિમાં કહ્યો છે.
અહિયાવાદી
