________________
- દેવધર્મપરીક્ષા - - ૩૭ नामुष्मिकशुभावहादृष्टार्जनेन समाधानं तूभयत्र तुल्यम् । ऐहिकविध्वंसहेतुमङ्गलमात्रतया मोक्षहेतुतानिराकरणं चोद्यमप्युभयत्र
- દેવધર્મોપનિષદ્ બૌદ્ધને પણ કોઈ પ્રત્યુત્તર નહીં આપી શકાય. કારણકે તમારી સંગતિઓ એમના મતને સંકળાયેલી છે. બોલો, મંજૂર છે ને ?
પૂર્વપક્ષ - અરે.... તમે તો તૂટી જ પડો છો. જુઓ તપ-સંયમ વગેરરૂપી કષ્ટ વેઠે એ અશાતાનો ઉદય ખરો, પણ એ કષ્ટ = સુધાવેદનીય વગેરે પરીષહો પર વિજય મેળવવા દ્વારા પરલોકમાં કલ્યાણ કરનારા એવા કર્મનું ઉપાર્જન પણ થાય છે, એવું અમે માનીએ છીએ. તેથી તપ વગેરે માત્ર કર્મોદયરૂપ નથી, એક આરાધના પણ છે જેનાથી પુણ્યકર્મનું ઉપાર્જન થાય છે.
ઉત્તરપક્ષ - શાબાશ, આ સમાઘાન તો તમારા અને અમારા બંને પક્ષે તુલ્ય જ છે. સૂર્યાભ, વિજય વગેરે દેવોને જિનપૂજાના સંયોગો મળ્યા છે તેમના ભવાંતરમાં કરેલા શુભાનુબંધી પુણ્યકર્મનો ઉદય છે અને ઉછળતા ભાવોથી કરેલી જિનભક્તિ તેમને ઉચ્ચ કક્ષાનું પુણ્ય પણ બંધાવી દે છે. તેથી તેમણે કરેલી જિનપૂજા પરલોકમાં કલ્યાણ કરનારી થાય છે, એમ માન્યા વિના છૂટકો જ નથી.
પૂર્વપક્ષ - જુઓ, આપણે મંગલ કરીએ છીએ એનું ફળ શું હોય છે ? અભ્યાસ કરતાં વિઘ્ન ન આવે એ જ ને ? તેથી મંગલનું ફળ ઐહિક વિનનો વિધ્વંસ થાય એ જ હોય છે. એ રીતે સૂર્યાભ દેવ વગેરેએ કરેલી જિનપૂજા એ માત્ર ઐહિક વિઘ્નોના વિધ્વંસનો હેતુ એવું મંગલ જ હતું. માટે એને મોક્ષનું કારણ ન કહી શકાય. અને તેથી એને ધર્મની કક્ષામાં પણ ન મૂકી શકાય.
ઉતરપક્ષ - સરસ, હવે તમારા આ જ વ્યાખ્યાનમાં “સૂર્યાભ દેવ વગેરેએ કરેલી જિનપૂજા” આના સ્થાને “તપ-સંયમ” મૂકી દો. અને
૩૮ -
- દેવધર્મપરીક્ષા - सुवचं समसमाधानं च “धम्मो मंगलमुक्किट्ठ"मित्यादिना तपःसंयमादी मङ्गलरूपतायाः स्पष्टमेवोक्तत्वात् ।।१८।। एतेन स्थितिरूपमेव जिनप्रतिमाद्यर्चनं देवानां न तु धर्मरूपमिति धर्मश्रृगालादिप्रलपितम
— દેવધર્મોપનિષદ્ - પછી ફરીથી વ્યાખ્યાન આપો. થઈ ગયા ઠંડાગાર ? ભલા માણસ ! આ રીતે તો તપ-સંયમ પણ મંગલમત્ર બની જશે અને મોક્ષના હેતુ નહીં રહે. અને એ તો તમને પણ માન્ય નથી.
પૂર્વપક્ષ - અરે, પણ તપ-સંયમ એ મંગલ છે, એવું તમે ક્યાંથી લઈ આવ્યાં ?
ઉત્તરપક્ષ - દશવૈકાલિક સૂત્રમાંથી. તેની પ્રથમ ગાથામાં જ કહ્યું છે કે, “અહિંસા-સંયમ અને તપ સ્વરૂપ ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે.” આમ અહીં તપ-સંયમ એ મંગળભૂત છે એમ સ્પષ્ટ જ કહ્યું છે.
પૂર્વપક્ષ - તો પછી તપ-સંયમ એ મંગળ હોવા સાથે ધર્મ છે અને તેથી જ મોક્ષના હેતુ પણ છે, એમ અમે કહીશું.
ઉત્તરપક્ષ - શાબાશ, આ જ સમાધાન અમારે પક્ષે પણ સમાન જ છે. અર્થાત્ સૂર્યાભદેવ વગેરેએ કરેલી જિનપૂજા મંગળ પણ છે, ધર્મ પણ છે અને તેથી મોક્ષનો હેતુ પણ છે.
વાસ્તવમાં મંગલથી માત્ર વિધ્વધ્વંસ જ થાય છે તેવું નથી. શુભ પ્રણિધાન દ્વારા પુણ્યબંધ પણ થાય છે. માટે તમે સૂર્યાભદેવની જિનપૂજાને મંગલ તરીકે પૂરવાર કરો તો ય તેનાથી આમુખિક (પારલૌકિક) કલ્યાણહેતુતાને કોઈ બાધ આવી શકે તેમ નથી.
પૂર્વપક્ષ - મુકોને આ બધી મંગલ ને ધર્મની મથામણ... આ દેવોની એક સ્થિતિ - આયાર જ છે કે જિનપ્રતિમા વગેરેની પૂજા કરવી. આ અનુષ્ઠાન એ કોઈ ધર્મ નથી. એટલે આમુખિક કલ્યાણહેતુતાનો કોઈ પ્રશ્ન જ રહેતો નથી.
ઉત્તરપક્ષ - આ પણ ધર્મના ઓઠા નીચે શિયાળ જેવા લુચ્ચા
