________________
૨૦
– વેવધર્મપરીક્ષા
- ૧૯ सम्भवतीति बोध्यम् ।।१०।। “अणिज्जुहित्ताणं" इत्यत्र सूक्ष्मकायं हस्तादिकं वस्त्रं वाऽदत्त्वेत्यर्थाद्धस्ताद्यावृतमुखत्वेन भाषमाणतया जीवसंरक्षणतोऽनवद्यभाषाभाषित्वमुक्तम् । एतच्च धर्मकथावसरे जिनपूजावसरे च। तथा तत्रैव - “कतिविहे णं भंते उग्गहे पण्णत्ते सक्का पंचविहे पण्णत्ते तंजहा देविंदोग्गहे १ रायावग्गहे २ गाहावइउग्गहे ३ सागारिउग्गहे ४ साहम्मियउग्गहे ५ जे इमे भंते अज्जत्ताए समणा निग्गंथा विहरंति एएसिं णं अहं उग्गहं
— દેવધર્મોપનિષદ્ તીર્થિકની જેવું ઉપકરણ રાખે એવી શક્યતા તો ઓછી છે. માટે અહીં તથાવિધ વસ્તુવિશેષ એટલો અર્થ સમજી શકાય.
કાળનુદિત્તા એવો અહીં જે પાઠ છે, તે સૂક્ષ્મકાય, હાથ વગેરે કે વસ્ત્રને મુખે રાખ્યા વિના એવી વાત કરી છે, તેનાથી અર્થાપતિથી હાથ વગેરેથી મુખને ઢાંકીને બોલે, તેનાથી જીવોનું સંરક્ષણ થાય છે, માટે તેને નિરવધભાષીપણું કહ્યું છે, ઈન્દ્ર જ્યારે ધર્મકથા કરે અથવા ધર્મકથાના શ્રવણ પ્રસંગે પૃચ્છા વગેરે કરે તથા જિનપૂજા કરે તે સમયે ઉપરોક્ત રીતે નિરવધભાષીપણું સંભવે છે.
વળી શ્રીભગવતી સૂઝના સોળમા શતકના દ્વિતીય ઉદ્દેશકમાં જ એક સૂત્રપાઠ આ રીતે છે - (શકેન્દ્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીરને પ્રશ્ન કરે છે.) હે ભગવંત ! કેટલા પ્રકારનો અવગ્રહ કહ્યો છે ? હે શક ! પાંચ પ્રકારનો અવગ્રહ કહ્યો છે. તે આ પ્રમાણે છે. (૧) દેવેન્દ્રનો અવગ્રહ (૨) રાજા = ચક્રવર્તીનો અવગ્રહ (3) નાથાપતિ = ગૃહપતિ = માંડલિકરાજાનો અવગ્રહ (૪) સાગારિક = ગૃહસ્થનો અવગ્રહ (૫) સાધર્મિક = સાધુની અપેક્ષાએ અન્ય સાધુનો અવગ્રહ.
હે ભગવંત ! વર્તમાનમાં જે શ્રમણ નિગ્રંથો વિચરી રહ્યા છે, તેમને હુ અવગ્રહની અનુજ્ઞા આપું છું.
देवधर्मपरीक्षा अणुजाणामि” इत्येनन शक्रस्यावग्रहदातृत्वमुक्तम्, स च साधूनां वसतिदानरूपो महानेव धर्म इति ।।११।। तथा दशमशते पंचमोद्देशके - “पभू णं भंते चमरे असुरिंदे असुरकुमारराया चरमचंचारायहाणीए सभाए सुहम्माए चमरंसि सिंहासणंसि तुडिएणं सद्धिं दिव्वाई
-દેવધર્મોપનિષઆ પાઠથી અહીં “શકેન્દ્ર અવગ્રહદાતા છે”, એમ કહ્યું છે, અને અવગ્રહનું દાન એ તો સાધુ ભગવંતોને વસતિનું દાનરૂપ હોવાથી મહાન ધર્મ જ છે.
તથા શ્રીભગવતીસૂત્રના દશમાં શતકમાં પંચમ ઉદ્દેશકમાં કહ્યું છે કે - હે ભગવંત ! અસુરેન્દ્ર અસુરકુમારરાજા એવો ચમર પોતાની ચમચંયા નામની રાજધાનીમાં અમર નામના સિંહાસન પર પોતાની ૫ અગ્રમહિષીઓએ વિદુર્વેલા ૮-૮ હજારરૂપો સાથે એટલે કે કુલ ૪૦,ooo દેવીઓ સાથે દિવ્ય ભોગભોગોને ભોગવતા વિયરવા સમર્થ છે ? (અહીં ભોગભોગો કહ્યાં તેના પાંચ અર્થો ઉપલબ્ધ થાય છે. (૧) મુશ્વન ન ખTI: - જે ભોગવાય છે, તે ભોગો. તે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, રૂ૫, શબ્દ આ પાંચ વિષયો છે. ભોગ કરવાને ઉચિત ભોગો (વિષયો) એ ભોગભોગો. આ અર્થ શ્રીગવતીસૂત્રમાં ૨૫મા શતકના ૭માં ઉદ્દેશકમાં છે.
(૨) ભોગભોગો = સુંદર એવા શબ્દાદિ વિષયો. આ અર્થ સમવાયાંગના ત્રીજા અધ્યયનમાં છે.
(૩) ભોગ = ઔદારિક કાયરૂપી ભાવો. તેમના માટે અતિશયીઅભુત ભોગો = ભોગભોગો. આ અર્થ જબુદ્વીપપ્રજ્ઞતિના પ્રથમ વક્ષસ્કારમાં છે.
(૪) ભોગભોગો = અતિશયવાળા શબ્દાદિ વિષયો આ અર્થ નિરયાવલિકાના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધના પ્રથમ વર્ગમાં છે.
