________________
-देवधर्मपरीक्षा
૧૭ “सक्के णं भंते देविंदे देवराया किं सम्मावाई मिच्छावाई ? गोयमा ! सम्मावादी नो मिच्छावादी । सक्के णं भंते देविंदे देवराया किं सच्चं भासं भासति, मोसं भासं भासति, सच्चामोसं भासं भासति, असच्चामोसं भासं भासइ ? गोयमा ! सच्चंपि भासं भासइ जाव असच्चामोसंपि भासं भासइ । सक्के णं भंते देविंदे देवराया किं सावज्जं भासं भासइ अणवज्जं भासं भासइ ? गोयमा ! सावजंपि भासं भासइ अणवज्जंपि भासं भासइ, जाव से केणद्वेणं भंते एवं वुच्चइ सावजंपि जाव अणवज्जपि भासं भासइ ? गोयमा ! जाहे णं सक्के देविंदे देवराया सुहमकाइयं अणिज्जुहित्ताणं भासं भासइ ताहे णं सक्के देविंदे देवराया सावज भासं भासइ, जाहे णं सक्के देविंदे देवराया सुहुमकाइयं निज्जुहित्ताणं भासं भासति ताहे णं सक्के देविंदे देवराया
- દેવધર્મોપનિષસમ્યગ્વાદી છે કે મિથ્યાવાદી છે ? ગૌતમ ! શકેન્દ્ર સમ્યગ્વાદી છે. મિથ્યાવાદી નથી. અર્થાત્ પ્રાયઃ કરીને સમ્યગુ બોલવાને જ તેનો સ્વભાવ છે. હે ભગવંત ! દેવેન્દ્ર દેવરાજા શક્ર શું સત્ય ભાષા બોલે છે, મૃષા ભાષા બોલે છે, સત્યમૃષા ભાષા બોલે છે કે પછી અસત્યામૃષા ભાષા બોલે છે ? ગૌતમ ! સત્ય ભાષા પણ બોલે છે... ચાવત્ અસત્યામૃષા ભાષા પણ બોલે છે.
હે ભગવંત ! દેવેન્દ્ર દેવરાજા શક શું સાવધ ભાષા બોલે છે કે નિરવધ ભાષા બોલે છે ? ગૌતમ ! સાવધ ભાષા પણ બોલે છે અને નિરવધ ભાષા પણ બોલે છે. ગૌતમ ! જ્યારે દેવેન્દ્ર દેવરાજા શક મુખે વસ્ત્ર (કે હાથ વગેરે) દીધા વિના ભાષા બોલે છે, ત્યારે દેવેન્દ્ર દેવરાજા શક સાવધ ભાષા બોલે છે. અને જ્યારે દેવેન્દ્ર દેવરાજા શક મુખે વરુ
૧૮
- દેવધર્મપરીક્ષા - अणवज्जं भासं भासइ, से तेणटेणं जाव० भासइ । सक्के णं भंते देविंदे देवराया किं भवसिद्धिए अभवसिद्धिए सम्मदिट्ठिए मिच्छादिहिए एवं जहा मोउद्देसए सणंकुमारो जाव णो अचरिमेत्ति" अत्र शकेन्द्रस्य प्रमादादिना भाषाचतुष्टयभाषित्वसम्भवेऽपि सम्यग्वादीति भणितिना स्वरसतः सम्यग्वादशीलत्वमुक्तं सुहुमकायं अणुविशेषं वा
–દેવધર્મોપનિષદ્ (કે હાથ વગેરે) દઈને ભાષા બોલે છે, ત્યારે નિરવધ ભાષા બોલે છે.
(કારણ કે જે હાથ વગેરેથી મુખને ઢાંકીને બોલે, તે જીવોનું રક્ષણ કરે છે, માટે તેની ભાષા નિરવધ છે. અને જે તેમ ન બોલે તેની ભાષા સાવધ છે.)
હે ભગવંત દેવેન્દ્ર દેવરાજા શક ભવ્ય છે કે અભવ્ય છે ? સમ્યગ્દષ્ટિ છે કે મિથ્યાષ્ટિ છે ? એમ પૃચ્છા અને ઉત્તર સનકુમારની જેમ સમજવા. યાવત્ ચરમ છે અચરમ નથી. અહીં ‘
ન g' એવો જે પાઠ છે. તેનો અર્થ ‘તૃતીયશતકના પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં’ એવો થાય છે. એમ વૃત્તિમાં કહ્યું છે.
અહીં શક્રેન્દ્ર પ્રમાદ વગેરેથી ચારે પ્રકારની ભાષા બોલે એ સંભવિત હોવા છતાં પણ તેને સમ્યગ્વાદી કહ્યો છે. તે સૂચવે છે કે પોતે રુચિપૂર્વક તો સમ્યગુ બોલવાના સ્વભાવવાળો જ છે. સૂક્ષ્મકાયનો અર્થ વય છે, અથવા તો એ અણુવિશેષ સંભવે છે એમ સમજવું. અણુ = પદએકદેશમાં પદસમુદાયના ઉપચાર દ્વારા અણુસમૂહ = દ્રવ્ય હોઈ શકે. અર્થાત્ કોઈ વસ્તુવિશેષ કે જેને મુખે મુહપત્તિની જેમ રાખીને બોલી શકાય. અમુક તીર્થિકોમાં દાર્વી = લાકડાની મુહપત્તિ હોય છે. માટે સૂક્ષ્મકાય તરીકે એવી કોઈ વસ્તુનું ગ્રહણ કહ્યું હોઈ શકે. વૃત્તિમાં તો સૂક્ષ્મકાયનો અર્થ વય જ કર્યો છે. પ્રસ્તુતમાં અણુવિશેષ શબ્દથી તથાવિધ કોઈ વસ્તુ સમજી શકાય. ઈન્દ્ર કોઈ
