________________
-
-
-
નલની આત્મનિંદા.
[ ૧૫૩ ]
દમયંતીના મસ્તક નીચે એશીકારૂપે રહેલા પિતાના હસ્તને દૂર કરીને નલ મનમાં વિચારવા લાગ્યા–
હે વહાલી ! નવીન રૂપધારી કર્મ–ચાંડાલ સરખા, પાપીણ અને અભવ્ય એવા મારે તું ત્યાગ કર. હે ગુણસમૂહના લતા સરખી દમયંતી ! કલ્પવૃક્ષના ભ્રમથી મારા જેવા વિષવૃક્ષનો સ્વેચ્છાપૂર્વક આશ્રય શામાટે લીધો છે? હે કુલીન ! જેણે કુલ–લજજારૂપી શંખલાને તેડી નાખી છે અને વિવેકરૂપી અંકુશથી રહિત છે તે હું નલરૂપે હાથી બન્યો છું. કરોળિયાની જાળના તાંતણું સરખું આ તારું વસ્ત્ર મારા જેવા હસ્તીને કઈ રીતે બંધનરૂપ બને તે તું કહે પૂર્વે શત્રુ રાજાઓના કિહલાઓને તોડી નાખવામાં મારું હસ્તબળ વિશ્વમાં પ્રસિદ્ધ હતું તે જ હસ્તગળ આજે ભાગી જવાને માટે પ્રિયાના વસ્ત્રરૂપી બંધનને છેદવાને તૈયાર થયેલ છે, અર્થાત આજે મારું હસ્તબળ નિંદનીય બન્યું છે. હે જમણા હાથ ! હે સખા! તારું કલ્યાણ થાઓ. તું ધીરજ ધારણ કર, હાલમાં તું જ મારે બંધુ છે, તે મારી માગણી સ્વીકાર. જુગાર રમતી વખતે જેણે મહાસામ્રાજ્યની લક્ષમી હેડમાં મૂકી છે તેવા હે હસ્ત ! દમયંતીના નિતંબપ્રદેશ પર રહેલ વસ્ત્રને છેદી નાખવામાં તને કઈ જાતની શરમ આવે છે? પાપના ભયરૂપી વરયુક્ત, પૂજતા અને સરી પડતા શસ્ત્રવાળા, અત્યંત પ્રેમના સમૂહથી ઝકડાયેલ, ગાઢ શરમને કારણે વક બનતા, દમયંતીના વસ્ત્રને છેદવા માટે મારા હસ્તપ્રહારે, ખરેખર ખેદની વાત છે કે, વારંવાર થઈ શકતા નથી. પ્રેમ બંધનની સાથે સાથે પ્રિયાના વસ્ત્રને પણ મેં છેદી નાખ્યું.
કલજાની સાથોસાથ મેં દમયંતીને શીધ્ર ત્યાગ કર્યો છે”—આ પ્રમાણે આત્મવિચારણ કરતાં નલ, દમયંતી ઊંઘે છે કે જાગે છે ? તે તપાસવા તે તરફ જોયું.
ભીમરાજાની પુત્રી આ દમયંતીનું તે જ મુખ છે કે-નિદ્રાથી જેની આંખે બંધ હેવા છતાં હાસ્ય કરતું હોય તેમ શોભી રહેલ છે, લક્ષમીને જોવાના દર્પણ સરખા લલાટપ્રદેશમાં રહેલ તિલકની કાન્તિ, તેણના મસ્તકપ્રદેશ પર રહેલા અંધકારને ભેદી રહેલ છે. તે દિક્પાલો! અત્યારે તમે દમયંતી પ્રત્યે પ્રસન્ન થાઓ ! કારણ કે તે તમારી પુત્રવધૂ છે. અથવા તે હું દિપાલને શું ભલામણ કરી શકું ? કારણ કૃત અને હણાયેલી બુદ્ધિવાળા મારાથી પ્રાર્થના કરાયેલ તે સઘળા લોકપાલે ખરેખર કાજળ અને કાદવથી જાણે લેપાયેલ હોય તેવા શરીરને ધારણ કરી રહ્યા છે અર્થાત્ કૃતઘી એવા મારા પ્રત્યે તેઓ રોષે ભરાયેલા છે. હમણું પૂજ્ય અને ગૃહસ્થાશ્રમની લક્ષમી તુલ્ય દમયંતીને હું ત્યાગ કરું છું. હે મુગ્ધ! હે દમયંતી! કલબ (નપુંસક-પુરુષાર્થહીન) નલને આ છે પ્રણામ તું સ્વીકારજે, હે પ્રિયા! જે સ્થળે હું તારો ત્યાગ કરી રહ્યો છું તે ધિક્કારપાત્ર આ રાત્રિ નાશ પામે, આ પહેાર પણ
૨૦
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
