Book Title: Contribution of Jainas to Sanskrit and Prakrit Literature
Author(s): Vasantkumar Bhatt, Jitendra B Shah, Dinanath Sharma
Publisher: Kasturbhai Lalbhai Smarak Nidhi Ahmedabad

Previous | Next

Page 280
________________ २५५ "श्लिष्टकाव्य" साहित्य के प्रति जैन विद्वानों का योगदान अनेकार्थक योजना की है । अर्थात् उक्त पद्य के श्लेष के माध्यम से अनेक अर्थ किये हैं । रत्नशेखर सूरि ने "परवाया शब्द" के छप्पन अर्थ किये हैं । ये सभी अर्थ संगतियुक्त गुहालिका (गोधूलिका) शब्द के भावप्रभ सूरि ने इकतालीस (४१) अर्थ किये हैं । खरतरगच्छीय उपाध्याय गुणविजय ने "सवत्थ" शब्द के एकसौ सत्रह अर्थ किये हैं । बारहवीं शताब्दी में कविराज ने "राघवपाण्डवीयम्" की रचना की है । यह रामायण और महाभारत की कथाओं से निबद्ध श्लेषकाव्य है। इसको द्विसंधानकाव्य भी कहते हैं। कवि की प्रतिभा इतनी है कि श्लेषगुम्फन में पीछे नहीं होते हैं । उदाहरणार्थ दो श्लोक प्रस्तुत करता विशिष्टगीता धृतवंशदीप्तिः श्रुतिप्रतिष्ठा पुरुषार्थसूतिः । सन्मार्गविस्तारवतीसुजातिः यं भारतश्रीर्भजतेऽभिरामा ॥ १-३१ ( राघवपाण्डवीयम्) यहाँ पर कवि ने अपने प्रतिभा कौशल द्वारा "यं अभिरामा भारतश्री: भजते" (जिसमें ऐसी भारतश्री सेवा करती है") वाक्य के छ: (६) अर्थ प्रस्तुत किये हैं । व्यासपक्ष में, महाभारत पक्ष में भारतभूमि पक्ष में, दीप्ति पक्ष में, सुरत पक्ष में और लक्ष्मी पक्ष में । इनकी व्याख्या इस प्रकार है :१. व्यासपक्ष में विशिष्टगीता विशिष्टगीता उपनिषत् विशेषो यत्र धृतवंशदीप्ति: वंशस्य वंशानुचरितस्य दीप्तिर्यत्र श्रुतिप्रतिष्ठा श्रुतौ वेदे प्रतिष्ठा ख्यातिर्यस्याः सा पुरुषार्थसूति: पुरुषार्थस्य धर्मादिचतुष्टयस्य सूतिः व्युत्पत्तिः यत्र सा सन्मार्गविस्तारवती- सन् श्रेष्ठः यः मार्गः तस्य विस्तारो यत्र तादृशी । सुजाति: शोभना जातिः ब्राह्मणत्वादियंत्र, शोभनानां पुरुषाणां जन्म । अभिरामा मनोहरा । २. महाभारतपक्ष में विशिष्टगीता विशिष्टेन सज्जनेन गीता शब्दिता धृतवंशदीप्तिः धृता वंशस्य निजान्ववायस्य दीप्तिः यया सा तथोक्त । श्रुतिप्रतिष्ठा श्रुतौ वेदे प्रतिष्ठा यस्याः, हिरण्यवर्ण इत्यादि ऋग्वेदे तथोक्तिः। पुरुषार्थसूति: पुरुषार्थस्य पुरुषप्रयोजनस्य वा सूतिः उत्पत्तिः यस्याः या पौरुषजनक Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352