Book Title: Collection Of Jaina Philosophical Tracts
Author(s): Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
________________
प्रमाणसुन्दर। .
१३५ द्विधा-सपक्षस्य व्यापकमव्यापकं चेति । व्यापक यथा 'अनित्यः शब्दः कृतकत्वात् घटवत्' इति । सपक्षव्यापकत्वं चास्य घटवदनित्ये सर्वत्र विद्युद्वत् कुसुमादावपि भावात् । तदव्यापकं यथा 'शब्दोऽनित्यः प्रयत्नान्तरीयकत्वाद् घटवत्' इति । तस्य तत्त्व घटवदनित्येऽप्यन्यत्र जलधरध्वानादावभावात् प्रयत्नस्य तु पुरुषधर्मत्वादिति । धर्मिणो भिन्नमपि लिगमनेकधा-कार्य, कारणम् , अकार्यकारणं चेति । तत्र कार्य धूमः पर्वतादौ पावकस्य; व्याहाराकारविशेषग्रहो ताल्वादिसहायस्यैवात्मनो व्यपाराभ्युपगमे, घटाद्युत्पत्तौ चक्रादिसहायस्य कुम्भकाराापारवत्त्वादिति कथमन्यथा घटादेरप्यात्मकार्यता । कार्यकार्यादेरपि कार्यहेतावेवान्तर्भाव । कारणलिङ्गं यथा 'अस्त्यत्र छाया छत्रात्, मेधोन्नतिविशेषो वर्षणस्याभ्यवहारविशेषश्च तृप्ते.' इति । कारणकारणादेरप्यत्रान्तर्भाव । अकार्यकारणं लिङ्ग द्विधा साध्येन समसमयम् विभिन्नसमयम् । तत्राद्य रसादिः रूपादे ; शरीराकारविशेषो वा जीवस्य । प्रतिपद्यन्ते हि गाढमूर्छाद्यवस्थायां तद्विशेषदर्शनाज्जीवत्ययमिति प्रतिपत्तार, कथमन्यथा तदवाऽपनोदाय तेषां चिकित्माविधावुपक्रम । विभिन्नसमयं यथा 'उत्तरेद्युा (१)तिपतिरुदेष्यति अवतनद्युतिपतेरुदयात्' । तदित्थमन्यदपि विधिसाधनं प्रतिपत्तव्यम् ।
प्रतिपेधसाधनमपि द्विधा - विधिरूपं प्रतिषेधरूपं चेति । विधिरूपमप्यनेकधाविरुद्धं, तत्कार्य, तत्कारण, कार्यकारणं चेति । तत्राद्य यथा 'नास्त्यत्र शिशीरस्पर्श वह्नेः' इति, वह्निः खळूष्णत्वव्याप्येनावगम्यमानस्तत्प्रतिषेध्यस्य शिशिरस्पर्शस्याभावगमक' स्यात् । विरुद्धकार्यं यथा 'नास्त्यत्र गीतस्पर्टी धूमात्', धूमो हि वह्नितत्कार्यत्वेन तद्विरोधिशीतस्पर्शाभावगमकः स्यात् । कारणविरुद्धकार्यमप्यदसीयो भेदः 'नास्य हैमनो रोमहर्षादिविशेषो धूमात्' इति , धूमो हि हिमस्य तत्प्रतिपक्षिदहनोपनयनेनाभावमधिगमयंस्तत्कार्यतद्विशेषाभावगमकः स्यात् । विरुद्धकारणं यथा 'नायं मुमुक्षुः परपीडकः कृपालुत्वात् ', कृपालुत्व हि अनुग्रहतातद्वतस्तत्प्रतिपन्थिपरपीडकत्वाभावगमकं स्यात् । कारणविरुद्धकारणमपीदमीयो विकल्पः यथा 'नास्य मुनेमिथ्यावादस्तत्त्वशास्त्राभियोगात्', तदभियोगो हि तत्त्वज्ञानं तद्वतस्तन्निषेध्यमिथ्याज्ञाननिवृत्तिनिवेदनेन मिथ्यावादाभावगमकः स्यात् । कार्यकारणमपि अनेकधा विरुद्धव्याप्त्यादिभेदात् । तद्यथा 'नास्ति भावेषु सर्वथैकान्त सत्त्वात्', सत्त्वं हि अनेकान्तेन व्याप्त
१ सपक्षाव्यापकत्वम् । . अर्थान्तरम् । ३ गाढमूर्छाद्यवस्था । ४. प्रतिपत्तणाम । ५ शिशिरस्पर्शविरोधिवह्निकार्य धूम' । ६ हैमनरोमहर्षकारण हिम, तद्विरोधिवहिकार्यत्वं धूमे । ७ परपीडनस्य विरोधि अपरपीडनम् । ८. मिथ्यावादकारण मियाज्ञान तस्माद्विरुद्ध सम्यगज्ञानं तत्कारण तत्त्वशास्त्राभियोग ।
Page Navigation
1 ... 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193