Collection Of Jaina Philosophical Tracts

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 160

१३४
श्रीपद्मसुन्दरविरचितः म्यवेधाभ्यामिति । तत्रायो वह्नौ साध्ये महानसादिः । साध्याभावे साधनवैधर्म्य वैधHदृष्टान्तरतत्रैव महादादिः । उपनय उपमानम् । सर्वेपामैक्यविषयप्रदर्शनं निगमनर्मिति त्र्यवयवी बालव्युत्पत्तये नानार्थिका, वादेऽस्या अनुपयोगात् पक्षहेतुभ्यामेव साध्यसिद्धारेति । तत. साध्यप्रतिपित्सुना हेतुप्रयोगवत् पक्षप्रयोगोऽभ्युपेय इति ।
___तन साध्याविनाभावनियमलक्षगों हेतुः सायनम् । तद् द्विधा-विधिसाधन प्रतिपेबसाधनं चेति । तत्र विधिरुपलब्धि , प्रतिपेयोऽनुपलब्धि , तयोः साधनम् । यथा साव्यसाधनयोाप्यव्यापकभावो विधेरुपलब्धौ साध्ये गमकत्वं तथाऽनुपलब्धावपि, प्रनिषेधादपि यथाऽनुपलब्धौ गमकत्व तथोपलब्धावपीति ।
तत्र विधिसाधन द्विधा-धर्मिणस्तद्विशे वस्य चेति । तत्र धर्मिणो यथा 'सन्ति वहिर्थाः सा बन टू पणप्रयोगात्' । तत्र साधनं नीलादे. सवेदनत्वसमर्थनम् , दूषणं बहिरर्थनिषेधनम् , तयो प्रयोग प्रकाशनम् , तद्यथा 'नीलादिः सवेदनाव्यतिरिक्तस्तद्वेचत्वात् स्वरूपवत्', तथा दूपण 'न जडो नीलादिः प्रतिभासमानत्वात् सुखादिवत्' । तयेदमन्यत् 'सन्ति प्रामाणानि, इष्टसाधनात' इति । न हि प्रमाणनिरपेक्षमिष्टस्य विभ्रमैकान्ताढे साधनमुपपन्नमिष्टसाधनस्य प्रमाणसद्भावाविनाभावितया निर्णयात् , प्रमाणनिरपेक्षे हि तत्साधने स्यादतिप्रसङ्ग । ततः प्रयोगस्य वहिरर्थविशेपत्वं शब्दरूपत्वादेवाभ्युपेयम् , विभ्रमादेरुपायादर्शनात् पारिशेप्यप्रमाणेन तद्विपर्ययस्यैव व्यवस्थापनमिति । धर्मिविशेषसाधनं द्विधा -धर्मिणोऽनर्थान्तरमर्थान्तरं चेति । अनर्थान्तरमपि हिवा-मपक्षण विकलमविकलं चेति । तत्राद्यं यथा 'सर्वमनेकान्तात्मकं सत्त्वात्' इति सत्त्व सामध्यन व्याप्तम् समर्थाद् गगनाम्भोरुहाटे. सत्वस्य व्यावृत्ते , सामर्थ्यस्य चैकत्वे तु न तत प्रदीपादिसम्बन्धिन कजलमोचनतेलशोपवर्तिकादाहोर्ध्वचलनस्वर परप्रकागनतमःस्फेटनस्फोटादिकरणानुवृत्तिप्रत्ययोत्पादनप्रदीपान्तरकरणादिकार्यम्, अनेकत्वे च कथ न भावस्यानेकान्तात्मकत्वम् । तन्न, कथमेकस्याने कान्तत्वम् ? विरोधादिति नानुमेयम् , यदनेकस्वरूपाया बुद्वेरनेकान्तमनिच्छतामसम्भवात् , विरोधसंशयादिप्रतिक्षेपत्त्याने निरूपणात् , न चाप्यनवस्थादिदोपोऽनादित्वात् तत्प्रबन्धस्य, नापि केवलस्त्रभावात् कार्यानेकन्वं तदन्यथानुपपत्तिनियमबत्तया स्वहेतोत्र तथाविधात् तपनयोत्पत्तरिति युक्तं सर्वस्यानेकान्तात्मकत्वं सत्त्व चेति । तत्र सपक्षाविक रमपि
१ निगन्यतं निश्चीरने पक्षे माध्यगनेन बचनेनेति निगमनम् । .. विश्रीकान्तादि । १. मामय नान म्यामियाकरिखम। १ कारणम्यानेकान्तत्वाभाव कार्यमपि अनेकान्तात्मक ने पाये । ५. कार्यानेबम्परयोपतः ।