Book Title: Collection Of Jaina Philosophical Tracts
Author(s): Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
________________
१३६
श्रीपद्मसुन्दरविरचितः म्न्यथा तदनुपपत्ते. '। यदि भावः स्वार्थक्रियाकारी ोकस्वभावस्तदैकमेव कार्य स्यान्न देशकालाकारादिभिन्नमनेकम् । ततोऽन्यथा विश्वविश्वस्याप्येकहेतुकतापत्तः । सहकारिभेदादेकस्वभावादेवानेकान्तमिनि नानुमेयम , अनेकस्वभावस्यैव तत्तत्समुदायिनां तत्तद्रूपस्ट हेतोरनेककार्यकारित्वात् , नावस्थानं चानादित्वात् तत्प्रवन्धस्य, ततस्तद्विरोधि सर्वथैकान्तनिरासमाधनं सिद्धमिति । विरु द्वसहचरं यथा 'नास्य मिथ्याज्ञानं सम्यग्दर्शनाविर्भावात्' इति, तटभावेन हि विरुद्धस्तत्सद्भाव इति, विरुद्वसहचरस्य तु कारणमत्रैव साध्येत तत्त्वाधिगमादिति, कार्य च शमसवेगादेरिति, तत्त्वाधिगमो हि सम्यग्दर्शनस्य कारण, शमसवेगादि च कार्यमविनाभावनिश्चयात् सम्यग्ज्ञानसहभाविन तद्भावमधिगमयन् मिथ्याज्ञानव्युदासाध्यवसायमासादयेदिति । तथाऽन्यदपि विधिरूप प्रतिषेधलिङ्गमनुमन्तव्यम् । अनुपलब्धिकसाधकप्रतिषेधरूपमपि तल्लिङ्गमनेकधा-स्वभावकारणव्यापकानुपलम्भादि मेदात् । तत्र स्वभावानुपलम्भो यथा 'नास्ति बोधात्मनि रूपादिमत्त्वम् अनुपलम्भात् खरशिरसि विषाणवत्' । कारणानुपलम्भो यथा 'न तत्रौकसि पाकसम्भव पावकानुपलम्भात्' । व्यापकानुपलम्भो यथा 'नास्त्यत्र शिंशपा वृक्षानुपलम्भात्' । कार्यानुपलम्भो यथा 'नात्र शरीरेषु बुद्धिापारादिविशेषानुपलब्धे.' । सहचरानुपलम्भो यथा 'नास्त्यस्य तत्त्वज्ञानं सम्यग्दर्शनाभावात्' । पूर्वचरानुपलम्भो यथा 'न भविष्यति मुहूर्तान्ते शकटोदयः कृत्तिकोदयानुपलब्धे.' । उत्तरचरानुपलम्भो यथा 'मुहूर्तात् प्राग् नोदगाद् भरणिः कृत्तिकोदयानुपलब्धे.' इति । प्रतिषेधेनाप्यनुपलम्भसिद्धौ विधिसाधनसम्भवोऽपि त्रिधा-विरुद्धकायस्वभावानुपलम्भादिभेदात् । विरुद्धकार्यानुपलम्भो यथा 'अस्मिन्नगिनि कोऽप्यस्ति रुग्विशेषस्तथोल्लाघत्वानुपलब्धेः', रुग्भेदस्तु नैरुज्येन विरुद्धस्तदभावे तत्कार्यविशिष्टचेष्टाया अनुपलम्भवतो रुग्विशेषानुमानम् । विरुद्धकारणानुपलम्भो यथा 'अस्त्यत्र प्राणिनि सुखमनिष्टसयोगाभावात्', सुखेन हि विरुद्धं दुःखम् , तस्य कारणमनिष्टसयोगः, तदमावः तदनुपलम्भः सुखास्तित्वगमक. स्यात् । विरुद्धस्वभावानुपलब्धिर्यथा 'अनेकान्तं वस्त्वेकान्तानुपलब्धे', अनेकान्तेन विरुद्धो नित्यैकान्तः क्षणिकैकान्तो वा, तस्यानुपलब्धि. प्रत्यक्षादिप्रमाणेनास्य ग्रहणाभावात् सुप्रसिद्धा । परम्परया सम्भवत्कार्यकार्यादिसाधनमपि कार्या(र्य 2)विरुद्धोपलम्भेऽन्तर्भावनीय यथा 'अभूदत्र चक्रे शिवका स्थासात्', शिवकस्य हि साक्षाच्छत्रकः कार्य स्थासस्तु परम्परया, अन्यथा तु नियतपरिमाणव्याघातः स्यात् । एवं हि तादात्म्यतदुत्पत्तिलक्षणप्रतिवन्धेऽप्यविनाभावादेव
१. एकान्तविरुद्धोऽनेकान्तस्तेन व्याप्तस्तत्त्वम् । २. सम्यग्दर्शनसद्भावम् । ३. नरुज्यस्य कार्य या विशिष्टा चेष्टा तस्या अनुपलम्भत. ।
Page Navigation
1 ... 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193