________________ श्री चक्षुरप्राप्यकारितावादः શ્લોકાર્થ : આમાં = યોગ્યતાને કારણ માનવામાં અલ્પ અલ્પતર ભેદથી બાંધેલા આવરણવાળા વ્યક્તિને અનુક્રમે મન્દ જ્ઞાન અને અતિશયિત જ્ઞાનનો ભેદ વિરોધ પામતો નથી આશય એ છે કે સમાન વિષયમાં સમાન ચક્ષુ સંયોગ હોવા છતાં પણ કોઈકને મન્દજ્ઞાન થાય છે ને કોઈકને અતિશયિત જ્ઞાન થાય છે આવો ભેદ ચક્ષુપ્રાપ્યકારિત્વ માનનારનાં મતે સંગત થશે નહિ. 66. કમતરત્નક્ષવિના શ્લોક-૪૭ : અવતરણિકા : લીલાવતીકારે બતાડેલી યુક્તિ દ્વારા પ્રાપ્યકારિતાની શંકા કરે છે. ननु स्वव्याप्तसंख्याकाऽवयवेष्वेव चक्षुषः / हस्तद्वयग्रहो न स्यान्नूनं संयोगमन्तरा // 47 // શ્લોકાર્થ : “નનુથી આક્ષેપ કરે છે. હસ્તવ્યાપ્ત સંખ્યાવાળા અવયવોમાં ચક્ષુના સંયોગ વિના ઘટાદિ પદાર્થ બે હાથનો છે એવું જ્ઞાન નહિ જ થાય. આશય એ છે કે લીલાવતીકારના મતે અર્ધીવૃત્ત દશામાં પણ ઘડો તો અનાવૃત્ત જ છે. છતાં તેના પરિમાણનું ગ્રહણ કેમ થતું નથી ? તેનું સમાધાન આપતાં કહે છે કે જેટલા પરિમાણવાળો પદાર્થ હોય તેટલા પરિમાણમાં રહેલા અવયવો સાથે ચક્ષુનો સંયોગ થાય ત્યારે જ તે તે દ્વિહસ્તત્વાદિ પરિમાણનો ગ્રહ થાય છે. તેથી ચક્ષુને જો પ્રાપ્યકારિ માનશો તો જ આ વાત સંગત થઈ શકશે. 67. हस्त શ્લોક-૪૮ઃ અવતરણિકા : પૂર્વશ્લોકમાં કરેલ આક્ષેપનું નિરાકરણ કરતા કહે છે. नैवं यदन्यथाप्यस्य वितस्तिद्वैत स्वपिणः। ग्रहोऽपीति तथाज्ञाने योग्यतैव नियामिका // 48 // શ્લોકાર્થ ન એવ-આ વાત બરાબર નથી, કેમકે એક હાથનો ઘડો બે વેતનો પણ છે. એટલે બે વેતવાળા એવા આનો-ઘડાનો કિવિતસ્તિત્વન પણ ગ્રહ થાય છે. એટલા માટે ક્યારેક દ્રિવિતસ્તિત્વેન ક્યારેક હસ્તત્વેન જ્ઞાન થાય છે તેમાં તે તે પ્રકારની યોગ્યતા જ નિયામિકા છે અર્થાત્ જેવો ક્ષયોપશમ હોય તેવું જ્ઞાન થાય. 68. વિતરિ ત્વત્રિાપા દ૨. તત્કાલિના જ્ઞાને
