Chakshurprapyakaritawad

Author(s): Punyapalsuri
Publisher: Parshwabhyuday Prakashan

Page 230

204 सन्दर्भग्रन्थाः नन्वनुद्भूतरूपत्वाच्चक्षुषोऽनुपलब्धिर्न त्वभिभवादित्यत्र किं विनिगमकमिति तटस्थाशङ्कायामाह-अनभिव्यक्तितोऽनुद्भूतरूपत्वाच्चक्षुषोऽनुपलब्धिः / कुतः / बाह्यप्रकाशानुग्रहात्सौरालोकादिसाहित्याद्विषयोपलब्धेः / तस्योद्भूतरूपत्वे बाह्यप्रकाशापेक्षा न स्यात् / अभिभूतत्वे च तत्साहित्येनापि प्रत्यक्षजननं न स्यात् / अभिभूतस्य कार्याक्षमत्वादिति भावः // 41 // ननु चक्षुषो नाभिभवः किंतु तद्रूपस्य / तस्य च प्रत्यक्षजनकत्वे मानाभावः / किं चाभिभवात्तस्य न प्रत्यक्षम् / इतरप्रत्यक्षजनने च विरोधाभाव इत्याशङ्कायामाह रूपस्याभिव्यक्तौ प्रत्यक्ष उद्भूतत्व इति यावत् / उद्भूतरूपस्य प्रत्यक्षाभावे ह्यभिभवकल्पना / न त्वेवं प्रकृते / सुवर्णादिवत्सर्वदाऽभिभावकद्रव्यान्तरकल्पने च गौरवमिति भावः // 42 / / चक्षुषि प्रमाणान्तरमाहनक्तञ्चराणां वृषदंशादीनां गोलके रश्मिदर्शनात्तदृष्टान्तेन परेषामपि रश्म्यनुमानमिति भावः / अन्यथा तमसि तस्य प्रत्यक्षं न स्यादिति हृदयम् // 43 // अप्राप्यकारित्वं चक्षुषः स्यादित्याशङ्कते // 44 // समाधत्ते / परे तु-उक्तसूत्रस्य पूर्वपक्षपरत्वं मन्यमानस्य भाष्यकारस्यावतारणिका-अप्राप्यग्रहणमिति / वस्तुतः सिद्धान्तसूत्रमेव / तत्प्रदीपदृष्टान्तेन काचाद्यन्तरितप्रकाशकत्वेन तैजसत्वं सिध्यतीति / नन्वप्राप्यकारित्वं किं न स्यादत्राऽऽहकुड्येति / उक्तस्य तेजसत्वस्य प्रतिषेधो गोलकात्मकत्वं न संभवति / कुड्यान्तरितस्यानुपलब्धेरित्याहुः // 45 // ननु कुड्यान्तरित इव काचान्तरितेऽपि संनिकर्षो न संभवतीति कथं प्राप्यकारित्वमित्याशङ्कायामाह काचादिना स्वच्छद्रव्येणाप्रतिघातादप्रतिबन्धात्संनिकर्ष उपपद्यत इति भावः // 46 // तत्र दृष्टान्तमाह दाह्य इति / वस्तुमात्रोपलक्षणम् / परे तु दाह्ये कपालादौ वढ्यादेरविघातपरं तदित्याहुः // 47 // आक्षिपति अप्रतिघातो न युक्तः / इतरस्य स्फटिकादेः / इतरस्य कुड्यादेर्यो धर्मः प्रतिघातकत्वं तत्प्रसङ्गात्स्फटिकादिकमपि कुड्यादिवत्प्रतिबन्धकं भवेदित्यर्थः // 48 // समाधत्ते आदर्श उदके च प्रसादस्वाभाव्यात्स्वच्छस्वभावत्वान्मुखादिरूपोपलब्धिर्न तु भित्त्यादौ। एवं स्फटिकान्तरितस्योपलब्धिर्न तु कुड्यान्तरितस्येति स्वाभाव्यान्न दोषः / एतेन वढ्यादेर्घटदिनाऽप्रतिघातवच्चक्षुषोऽपि प्रतिघातो न स्यादिति प्रत्युक्तम्, वयाद्यप्रतिबन्धेऽपि दीपालोकादेः प्रतिबन्धवत्संभवादिति भावः // 49 //