Chakshurprapyakaritawad

Author(s): Punyapalsuri
Publisher: Parshwabhyuday Prakashan

Page 259

विभाग-९ // साङ्ख्यप्रवचनभाष्यम् // अत्रेयं प्रक्रिया / इन्द्रियप्रणालिकयार्थसन्निकर्षेण लिङ्गज्ञानादिना वादौ बुद्धेराकारा वृत्तिर्जायते। तत्र चेन्द्रियसन्निकर्षजा प्रत्यक्षा वृत्तिरिन्द्रियविशिष्टबुद्ध्याश्रिता नयनादिगतपित्तादिदोषैः पित्ताद्याकारवृत्त्युदयादिति विशेषः // साङ्ख्यतत्त्व कौमुदी // वृत्तिश्च-सन्निकर्षः / अर्थसन्निकृष्टमिन्द्रियमित्यर्थः / तस्मिन्नध्यवसायः - तदाश्रित इत्यर्थः / अध्यवसायश्च-बुद्धिव्यापारो ज्ञानम् / उपात्तविषयाणामिन्द्रियाणां वृत्तौ सत्यां वुद्धस्तमोऽभिभवे सति यः सत्त्वसमुद्रेकः सोऽध्यवसायः / / // साङ्ख्यतत्त्व विभाकर // . वृत्तिश्चेति / विषयाकारवृत्तिरूपपरिणामविशेषः, न तु संयोग इत्यर्थः / तदाश्रित इति / न च ताद्दशेन्द्रियेणाऽध्यवसाय इति कुतो नोक्तम् / एतन्मते नानाच्छिद्रघटान्ततिप्रदिपप्रकाशवत् बुद्धिवृत्तिरुपाध्यवसायस्येन्द्रियाजन्यत्वात् / किन्तु तदाकारस्यैवेन्द्रियजन्यत्वाभ्युपगमात् / एतेन 'प्रतिविषयः नियतविषयोऽध्यवसीयते-श्रीयतेऽनेनेति प्रतिविषयाध्यवसायमिन्द्रियम्' इति परास्तम् / बुद्धिव्यापारः बुद्धिपरिणामः / नन्वेवमयोग्यविषयसन्निकृष्टेन्द्रियवृत्तिबुद्धिवृत्तिरुपं ज्ञानमपि दृष्टप्रमाणं स्यादत आह / उपात्तेति / उपात्तविषयाणं - स्वस्वयोग्यविषयाणाम् / तथा च योग्यविषये एव तत्तदिन्द्रियसन्निकर्षो न तु परमतवत् प्रत्यक्षायोग्पेऽपीस्यर्थः / वृत्तौ सत्याम् - परिणामरुपसन्निकर्षे सति / बुद्धेस्तमोऽभिभवे सतीति / बृद्धः- त्रिगुणात्मकस्य बुद्धिसत्त्वस्य / न च तमसः प्रतिबन्धकत्वे मानाभाव इति वाच्यम् / सर्वदा सत्त्वकार्यापत्त्या तत्कल्पनात् / तदभिभवश्चक्वचिदिन्द्रियसन्निकर्षेण, क्वचिच्च योगिनां धर्मेण, अञ्जनसंयोगे नयनमालिन्यवत् / तथा च रजस्तमसोर्गुणत्वेन सहकारित्वे सतीति तात्पर्यार्थः / अत एव वक्ष्यति-अन्योन्या-भिभवेत्यादि। सत्त्वसमुद्रेक:- परिणाम विशेषः / तस्य सज्ज्ञान्तरमाह / सोऽध्यवसाय इत्यादिना /