Chakshurprapyakaritawad

Author(s): Punyapalsuri
Publisher: Parshwabhyuday Prakashan

Page 245

विभाग-७ // प्रकरण पञ्चिका // केचिदाहुः / इन्द्रियार्थसन्निकर्षोत्पन्नं ज्ञानमव्यपदेश्यमव्यभिचारि व्यवसायात्मकं प्रत्यक्षमिति / इन्द्रियस्यार्थेन सन्निकर्षाद्यदुत्पद्यते ज्ञानं तत्प्रत्यक्षम् / सच सन्निकर्षः षोढा भिद्यते / संयोगः,, संयुक्तसंमवायः, संयुक्तसमवेतसमवायः, समवायः, समवेतसमवायः, संयुक्तविशेषणता चेति / तत्र संयोगात् पार्थिवाप्यतैजसानां द्रव्याणां चक्षुःस्पर्शनाभ्यां ग्रहणम् / प्राप्यकारिचक्षुर्बहिरिन्द्रियत्वात् / तैजसं च तद् रूपप्रतीतिहेतुत्वात् दीपवत् / तस्य रश्मयः प्रसरन्तो द्रव्येण संयुज्यन्ते / ते च पृथ्वग्रा इति पृथून्यपि द्रव्याणि व्यश्नुवते / नन्वेवं सान्तरग्रहणं न स्यात् प्राप्यकारित्वात् स्पर्शनवत् / किञ्च संयोगस्य गतिनिबन्धनत्वाद् गतिमतां च क्रमेणासन्नदूरगमनात् समकालमासेदुषां दवीयसां च पदार्थानां दर्शनं नोपपद्यते / उच्यते। भोगायतनापेक्षिततया सान्तरग्रहणं तावदुपपन्नम् / समसमय-संवेदने तु केचित् परिहारमेवं वर्णयन्ति / सकलानर्थान् व्याप्य युगपदवस्थितेन बाह्येन तेजसा सहैकीभूतास्ते चाक्षुषा रश्मयो युगपद्ग्रहणहेतव इति / तत्रापरे दूषयन्ति / इत्थं . प्राप्तावभ्युपगम्यमानायामतिदूरव्यवहितानामप्यर्थानां ग्रहणं दुर्निवारमिति / अन्ये त्वाहुः क्षेपीयस्तया तेषां रश्मीनां कालभेदानवग्रहाद्यौगपद्याभिमान इति / तदप्यन्ये नानुमन्यन्ते / अतिसन्निकृष्टेषु वस्तुषु गतिकालभेदः पद्मपत्रशतव्यतिभेदवन्मा नामावसायि। अनेकयोजनसहस्रान्तरितेषु भूमिष्ठेष्वर्थेषु ध्रुवे च कालभेदानध्यवसायो न बुद्धिमनुरञ्जयतीति / वयं तु वदामः / अदृष्टसापेक्षत्वाददोषः / नयनरश्मिभिरेकीभूतेऽपि बाह्ये तेजसि यावानेव तस्य भागोऽदृष्टवशेनोपलब्धिहेतुतयोपात्तस्तावानेवोपलब्धये प्रभवति न सर्व इति न सर्वोपलम्भो युगपच्च भौमध्रुवादिदर्शनसिद्धिः / ननु प्राप्यकारिणि नयनतेजसि काचाभ्रमपटलान्तरितेषु कथमुपलब्धिः ? तैर्नयनरश्मीनामप्रतिघातात् / ये पुनरप्राप्यकारि चक्षुराहुस्तेषां व्यवहितविप्रकृष्टार्थग्रहणं दुर्निवारं / सन्निधान इव विप्रकृष्टेऽपि स्फुटतर-मणीयांसोऽप्या गृह्येरन् / प्राप्यग्रहणे तु तेजसोऽवयवानामप्रचुरतया युक्तमस्फुटदर्शनं दवीयसां क्षोदिष्ठानां चादर्शनम्। // न्यायरत्नाकराख्यव्याख्या सहितं श्लोक वार्तिकम् // 'ततश्चाऽप्राप्यकारित्वाद् यद् बौद्धः श्रोत्रचक्षुषोः / लक्षणव्याप्तिसिद्धयर्थं संयोगो नेति कीर्त्यते // 40 //