________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.८ उ.६ मू. ५ क्रियास्वरूपनिरूपणम् ७४६ मणुस्सा जहा जीवा' हे गौतम ! एवमुक्तरीत्या एषोऽपि बहुत्वविशिष्टनैरयिकविषयको दण्डकः यथा प्रथम:-एकत्वविशिष्टनरयिकविषयको दण्डको भणितस्तथा भणितव्यः, एवंच यदा नैरयिकाः परकीयौदारिकशरीरमाश्रित्य कायं व्यापारयन्ति, तदा स्यात् त्रिक्रियाः, स्यात् चतुष्कियाः, स्यात् पञ्चक्रिया नैरयिका भवन्ति इत्याशयः, यावत्-एकेन्द्रियविकलेद्रियपश्चेन्द्रियतिर्यग्मनुष्यभवनपरिवानव्यन्तरज्योतिषिकत्रैमानिका यदा परकीयौदारिकशरीरमाश्रित्य कायं व्यापारयन्ति तदा कदाचित् चतुष्क्रियाः, कदाचित् पञ्चक्रिया भवन्नि, नवरम्-विशेषस्तु मनुष्या यथा समुच्चयजीवाः त्रिचतुः पञ्चक्रियातिरिक्ता अक्रियाअपि उक्तास्तथैव त्रिचतुः पञ्चक्रियातिरिका अक्रियाअपि वक्तव्याः, गौतमः पृच्छति-'जीवाणं भंते ! ओरालियसरीरेहितो कइकिरिया ?' हे भदन्त ! जीवाः खलु औदारिकशरीरेभ्यः परकीयौदारिकनवरं मणुस्सा जहा जीवा' यह जो अनेक नैरयिक विशिष्ट दण्डक है वह जसा पहिले एकत्व विशिष्ट नरयिक दण्डक कहा गया है उसी के अनुसार कहना चाहिये-इसी तरह जब नारकजीव परकीय औदारिक शरीर को आश्रित करके काय का व्यापार करते हैं तब वे कदाचित् तीन क्रियाओंवाले होते हैं, कदाचित् चार क्रियाओंवाले होते हैं और कदाचित् पांच क्रियाओंवाले होते हैं। मनुष्यों में ऐसी बात नहीं हैं-क्योंकि वे इन क्रियाओंवाले होने पर भी इन क्रियाओं से रहित भी होते हैं। जैसे समुच्चय जीव होते हैं। अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं-'जीवा णं भंते ! ओरालिय सरीजाब वेमाणिया-नवरं मणुस्सा जहा जीवा' मेव विष५४. पडे ना२४ ४४ જે પ્રમાણે કથન કરવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે આ અનેક નારક વિષયક દંડકનું કચન પણ કરવું જોઈએ. એટલે કે અનેક નારકે જ્યારે પરકીય દારિક શરીરને આશ્રિત કરીને કાયવ્યાપારમાં પ્રવૃત થાય છે, ત્યારે ક્યારેક ત્રણ દ્મિાઓવાળા હોય છે, કયારેક ચાર ક્રિયાઓવાળા હોય છે અને કયારેક પાંચ દ્મિાઓવાળા હોય છે. વૈમાનિક પર્યન્તના જી વિષે પણ આ પ્રકારનું કથન જ સમજવું. પરંતુ મનુષ્યમાં એટલી જ વિશેષતા છે કે તેઓ આ ક્ષિાઓવાળા હોય છે પણ ખરાં અને આ ક્રિયાથી રહિત પણ હોય છે એટલે કે સામાન્ય છની જેમ તેઓ ક્રિયારેહિત પણ હોય છે. હવે આના બત તથા પરકીય અનેક શરીરની અપેક્ષાએ ક્રિયા વિષયક ચોથા દડાનું પ્રતિપાદન वामला
