________________
૧૧.
આવી કથાઓમાંથી બુદ્ધચરિત્ર વિષેની વિશ્વસનીય વાત કેવી રીતે તારવવી એ બતાવવાના ઉદ્દેશથી જ મેં આ પુસ્તક લખ્યું છે. આવી કેટલીક ઉપયોગી વાતો મારી નજર બહાર રહી હશે, અને જે વાતોને મહત્ત્વ ન આપવું જોઈએ તેને મેં મહત્ત્વ આપ્યું હશે. પણ સંશોધન કરવાની પદ્ધતિમાં મારી ભૂલ થઈ હોય એવું મને લાગતું નથી. આ પદ્ધતિનો આધાર લેવાથી બુદ્ધચરિત્ર ઉપર અને તે વખતના ઈતિહાસ ઉપર વિશેષ પ્રકાશ પડશે, એવો મને વિશ્વાસ છે અને તે હેતુથી જ મેં આ પુસ્તક લખ્યું છે. આમાંના કેટલાક લેખે કેટલાંક વર્ષો પૂર્વે “ પુરાતત્વ' નામના સૈમાસિકમાં અને “વિવિધજ્ઞાનવિસ્તારમાં છપાયા હતા, પણ તે એમને એમ આ પુસ્તકમાં નથી લીધા. તેમાં ઘણો ફેરફાર કર્યો છે. તેમને સારે એ ભાગ આ પુસ્તકમાં લીધો હોવા છતાં, આ પુસ્તક તદ્દન સ્વતંત્ર છે, એમ કહેવામાં વાંધો નથી.
આ પુસ્તકની હસ્તલિખિત પ્રત નવભારત ગ્રંથમાળાના સંપાદકોએ વાંચી ત્યારે પુસ્તકમાં જે મુદ્દાઓનું ખાસ વિવેચન નથી કરાયું તે તરફ મારું ધ્યાન ખેંચવાનો તેમણે પ્રયત્ન કર્યો. એ મુદ્દાઓને અહીં સંક્ષેપમાં વિચાર કરવો યોગ્ય લાગવાથી તે મુદ્દાઓ છે આપું છું. - (૧) બુદ્ધની જન્મતિથિની બાબતમાં જુદા જુદા મતાનો ઉલ્લેખ કરીને સાધકબાધક પ્રમાણે આપી તેની ચર્ચા આ પુસ્તકમાં કરવી નહેતી જોઈતી ? આપણું પ્રાચીન અથવા મધ્યયુગી ઈતિહાસના રાજયકર્તાઓ, ધર્મગુરુઓ, ગ્રંથકાર વગેરેનું ચરિત્ર આપતાં પહેલાં તેમને કાળ નક્કી કરવા માટે વિદ્વાનો ઘણું લખે છે, તેવું આ પુસ્તકમાં કરેલું જોવામાં આવતું નથી.
આ મુદ્દા વિષે મારો અભિપ્રાય આ પ્રમાણેઃ મધ્યયુગી કવિઓ અને ગ્રંથકારે કંઈ શકવત પુરુષો ન હતા. તેમની જન્મતિથિ માટે ગમે તેટલી ચર્ચા ફરીએ તો પણ તે નિશ્ચિત રીતે કરાવી
