________________
પર્યુષણ પ
પર્યુષણ પ' એ જૈનોનું એક મહત્ત્વનુ અને અગત્યનું' ધાર્મિક પત્ર છે. તે દિવસેા દરમિયાન પ્રત્યેક ધાર્મિક વૃત્તિ ધરાવતા જૈન મિચ્છા મિ તુરમ્ ઇચ્છતા હૈાય છે. આમ પેાતે જીવનમાં બીજા પ્રત્યે જે કાંઇપણ ખરામ વિચારા, ભાવનાએ કે કૃત્ય આચર્યા હાય એ બધાં મિથ્યા થાઓ એમ ઇચ્છી હવેથી પાતે પેાતાના સારાસાર વિવેકબુદ્ધિ અનુસાર વતાં સારાં કામેા કરશે . અને કાઈ પ્રત્યે દુરાચરણ નહિ કરે એવી ભાવના સેવે
છે. આમ સત્કર્માં કરવાનીએ પુનઃ પ્રતિજ્ઞા પણ કરે છે.
આમ સંસારમાં દૈન"દિન જીવનની અટપટી ઘટમાળના કારણે આપણું અંતઃકરણ જે અજ્ઞાનથી ઢંકાઈ ગયું છે એને અજ્ઞાનનિદ્રામાંથી ઢઢાળવાનુ` યા જગાડવાનું કામ આ પવ કરે છે. આ પર્વના દિવસેામાં અજ્ઞાન ખ'ખેરી જાગવુ અને એ પ્રમાણે જાગ્યા ત્યારથી સવાર ગણી હુંમેશના માટે સતન કરવું એ આ પત્ર'નુ' તાત્પય છે. એમાં જ મનુષ્યજીવનની સાથ'કતા રહેલી છે.
ડે. લે, જિતેન્દ્ર જેટલી એમ. એ. પી.એચ.ડી. ન્યાયાચા
સામાન્ય રીતે જોઈએ તે મનુષ્ય અને અન્ય પ્રાણીઓના જીવનમાં ઝાઝો ફરક નથી. અન્ય પ્રાણીઓને જે કષાયેા હેરાન કરે છે તે જ કષાયેા મનુષ્યાને પણ હેરાન કરે છે માટે જ એક કવિએ કહ્યું છે કેઃ
आहारनिद्राभयमैथुन च सामान्यमेतत् पशुभिर्नराणाम् । àા દુિ ધમાંડવ્યધિશ મનુલ્યે ધમેળ હીન: શુમિ: સમાનઃ ।।
૧૮૦
આ શ્લાકમાં કવિ કહે છે કે મહાર, નિદ્રા, ભય અને મૈથુન આ ચાર ખાખતમાં મનુષ્ય અને પશુ સમાન છે. મનુષ્યમાં જો પશુએ કરતાં કાંઈપણ વિશેષતા હાય તા એક જ છે અને તે ધમની. મનુષ્યમાં ધમ એક વધારે મૂકવામાં આવ્યા છે. એ ધર્મને બાદ કરવામાં આવે અર્થાત્ જેમાં ધબુદ્ધિ નથી એ માણસ અને પશુમાં કશે। પણ ફરક નથી.
શું કવિની આ હકીકત સાચી છે ? કવિ
પાતે મનુષ્ય હાઇ આ ક્ષ્ાક લખવામાં કાંઇક ઉદાર થયા જણાય છે. ખાકી આપણે આપણુ જૈન દિન જીવન તપાસીએ તેા જણાશે કે આ માખતામાં પણ આપણે-મનુષ્ય પશુઓ કરતાં
પણ બદતર છીએ.
સૌ પ્રથમ આપણે આહારની વાત લઇએ. સામાન્ય રીતે કાઇપણ પશુ કે હિંસક પ્રાણી એની પેાતાની ભૂખ કરતાં વધુ આહાર લેતા નથી. ભૂખ શાંત થઈ ગયા બાદ વનરાજ જેવા વનરાજ પણ શાંત રહે છે. મનુષ્ય સિવાય અન્ય પ્રાણીઓને અપચાનુ' દ. ભાગ્યે જ થાય છે. અર્થાત્ અન્ય પ્રાણીઓને આપણે અકરાંતિયાં નહિ કહી શકીએ. પરં'તુ મનુષ્ય આહાર જેવી સાદી ખાખતમાં પણ પશુ જેટલેાયે સયમ રાખી શકતા નથી. કેટલાયે મનુષ્યા એમની ભૂખ કરતાં-એમને પચે એ
કરતાં વિશેષ આહાર લેતા હૈાય છે. ન લેવા જેવા આહાર પણ લેતા હૈાય છે. અપચાને રોગ પશુએ કે અન્ય પ્રાણીએ કરતાં મનુષ્યમાં જ વિશેષ હાય છે. વળી આહારમાં અનેક પ્રકારનું વૈવિધ્ય અને આહાર વિશેની રસિકતા પણ મનુષ્યમાં જ જોવા મળે છે,
આત્માનઃ શ
