________________
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું જીવન અને કવન
લે. શ્રી વિજયરાય વૈદ્ય ગુજરાતની પ્રજાના આ મહાન તિર્ધર બાળક આઠ વર્ષને થયે ત્યારે દેવચંદ્રસૂરિ સંબધી મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીએ કહ્યું છે નામે જૈનાચાર્ય વિહાર કરતા કરતા ધંધુકામાં - “ભગવાન શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના જીવનમાં આવ્યા. એ આત્મદશી સાધુપુરુષે ચંગને જોતાં જે કાંઈ પણ ખાસ વિશેષતા હોય તો એ જ જ તેનું સમુજજવલ ભાવિ જોઈ લીધું ને કીધું, છે કે એમણે લુખા સંપ્રદાયનો આશ્રય ન લેતાં પાહિની દેવીને એ ગૂઢ રહસ્ય, પિતાની ગેરહાશ્રમણ ભગવાન વીર વર્ધમાને બહમાન્ય કરેલ જરી છતાં વહાલસોઈ માતાએ, કાંઇક આનાકાની ત્યાગ, તપ અને સમભાવ-સ્યાદવાદ ધર્મ ને પછી બાળક ગુરુચરણે ધરી દીધે. ગુરજી હર્ષ પોતાના જીવનમાં ઉતારી જૈન ધર્મનાં વાસ્તવિક પામતા તેને સ્તંભતીર્થ–ખંભાત લઈ ગયા. ત્યાં ત અને સંસ્કારો ગુજરાતી પ્રજાની વ્યક્તિ- ઉદયન મંત્રીના નિવાસસ્થાને એને રાખે. વ્યક્તિના જીવનમાં વ્યાપક બને એ માર્ગ થડા દિવસે, પરગામ ગયેલા તેના પિતા ત્યાં લીધે હતો.”
આવ્યા, ધંધુકામાં આ ગ્લાનિકારક બિના જાણ્યા (સ્વ. ધૂમકેતુકૃત “ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય અને પછી પણ પિતાએ ગુરુની આજ્ઞા માની એટલે
ચંગદેવને તેની નવની ઉમરે દેવચંદ્રસૂરિએ આમુખ, પૃ. ૧૫)
દિક્ષા આપી અને સેમચંદ્ર નામ ધરાવ્યું, એવા અલૌકિક પ્રતિભાવાન એ મહાપુરુષ
કેમ કે તેની મુખ મુદ્રા સૌરમ્ય હતા. સૌરાષ્ટ્ર અને ગુજરાતના સીમાડાએ વસેલા ધંધુકા નગરમાં જન્મ્યા હતા. શ્રેષ્ઠી ચાચિંગદેવ
એમ બ્રહ્મજન્મ થતાં સેમચંદ્રની સાધના તેમના પિતાનું નામ અને પાહિનીદેવી તેમની પ્રતિદિન શુકલપક્ષના ચંદ્રની જેમ વિવર્ધમાન માતાનું નામ હતું.
થઈ અને સેળની ઉમરે સૂરિપદની પ્રાપ્તિ તેને બાળકનું નામ ચંગદેવ રાખવામાં આવ્યું ગુરુકૃપાએ થતાં તેને હેમચંદ્રસૂરિ એવું નામ હતું. આ નામની વ્યુત્પત્તિ “રાસમાળા”માં મળ્યું. વચગાળાના વર્ષોમાં એ યુવાને મૌન(ભા. ૧, પૃ. ૨૫૩) આ રીતે અપાઈ છે. એ વ્રત દીર્ઘકાળ સુધી પાળીને વિદ્યા વૃદ્ધિ કરી કુટુંબની કુળદેવી “ચામુંડા” હતી અને કુળદેવી હતી. ત્યાર લગીના સર્વ ઉત્તમ શાસ્ત્રોનું–વ્યા
નસ” હતા. આ પ્રત્યેકના નામને પ્રથમાક્ષર કરણ અને વેગનું, કાવ્ય, ન્યાય તત્વજ્ઞાનનું લેતાં “ચગ” શબ્દ બને, જેને સાર્થ કરવા અનુ પુરાણેનું, ઈતિહાસનું, શબ્દશાસ્ત્રનું-અગાધ સવાર ઉમેરીને “ચંગ” (ઘંટા) એ શબ્દ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું. આચાર્ય હેમચંદ્ર સાધના. પ્રાગ જાયે. આ વિચાર બિંદુ લંબાવીને બળે તેમ જ વિશાળ પાંડિત્યના પ્રભાવે સર્વ એમ કહી શકાય કે એ મનહર તેજસ્વી બાળક ધર્મ સમન્વયની જે દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત કરી હતી, જિનશાસનને પ્રબળ ઘંટારવ દેશભરમાં કીર્તિ તેવી રાજાધિરાજ સિદ્ધરાજની હતી. આ કારણે પામે તેવી રીતે કરવા પૃથ્વી પર અવતરેલે બંનેને મન-મેળ સારે હતે. આચાર્યશ્રીના દૈવી શક્તિમાન આત્મા નીવડ્યો માટે તેનું “યાશ્રય” મહાકાવ્યને હતિ પર બિરાજમાન ચંગદેવ એવું નામ સર્વીશે યથાર્થ ગણાય. એ કર્યાનું માન એ કદરદાન રાજવીએ આપ્યું હતું. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું જીવન અને કવન
૨૧૯
