________________
વાનરને મદિરા પાવા સમ, વિષયસુખોની સ્મૃતિ, સંયમસ્વાધ્યાયે લીન બની, સંરકારનાશને કરતા. પન. ૪૫
હવે નિશ્ચયની દૃષ્ટિ લગાડીએ તો તેઓએ તો બધું બોલવું જ જોઈએ ને? કેમકે તેઓ તો મહાગીતાર્થો છે. એટલે તેઓ તો આખો દિવસ બોલે તોય વચનગુપ્તિવાળા જ ગણાય રૂ ને? છતાં તેઓ શા માટે નથી બોલતા ? કેમ એ નિશ્ચયદૃષ્ટિને આગળ નથી કરતા ?
આ જ એમ સૂચવે છે કે અમુક કક્ષામાં આવા નિરવદ્યવચનો પણ આત્મસાધનાના બાધક બનતા જ હશે. એ શાસ્ત્રાનુસારી વચનો, પરોપદેશરૂપ વચનો, હિતકારી વચનો પણ ર જિનકલ્પી વગેરે માટે એમની સાધનાના બાધકતત્ત્વ જ બનતા હશે અને માટે જ તેઓ પ્રાયઃ સંપૂર્ણ મૌન ધારી લે છે.
(૨) શ્રમણ ભગવાન મહાવીર કે આજ સુધીના અનંતા તીર્થંકરો શું સાવદ્ય-નિરવઘ વચનના જ્ઞાતા ન હતા ? હતા જ. છતાં તેઓ છદ્મસ્થ શ્રમણપર્યાયમાં શા માટે તદ્દન મૌન રહે છે ? જો તેઓ બોલત, તો એમના દ્વારા એટલા કાળ દરમ્યાન પણ હજારો-લાખો-કરોડો લોકો ધર્મમાર્ગે વળત ને ?
છતાં તેઓ સંપૂર્ણ વ્યવહારમાન્ય મૌન ધારણ કરે છે, એ દર્શાવે છે કે આ મૌન પણ ઉપયોગી તો છે જ. આત્મ સાધનામાં સહાયક છે જ.
(૩) જેની જીભ વધુ.ચાલે એની બુદ્ધિ ઓછી ચાલે એવું સામાન્યથી અનુભવાય છે. ખૂબ બોલનારાઓ ઘણીવાર કંઈક ઉંધુ-ચત્તુ બોલી દે. જે એકદમ પરિણત ગીતાર્થ હોય તેને ઘણું બોલવા છતાંય વાંધો ન આવે. છદ્મસ્થતાને લીધે એનાથી નાનકડી ભુલો થાય તો તે નુકશાનકારી ન બને. પણ બાકી એ સિવાય તો વાણીનો વરસાદ જેટલો ઓછો થાય એટલી લોકોની હૃદયધરતી વધુ પ્રસન્ન રહે એવો અધ્યાત્મક્ષેત્રનો વિચિત્ર ન્યાય છે.
મૌનમાં ક્ષયોપશમ ખૂબ ખીલે, નવા નવા પદાર્થો મનમાં ઉભરાતા જાય, સંવેદનની અનુભૂતિ થાય આત્મસ્વરૂપનું સંવેદન મૌનાવસ્થામાં જલ્દી થાય અને એ તે અવસ્થામાં જ ટકી રહે, વૃદ્ધિ પામે. જેઓ બોલવા મંડે તેઓ ઘણીવાર પ્રાપ્ત થયેલ સંવેદન-અનુભૂતિને ગુમાવી બેસે.
આ સિવાયની અનેક બાબતો ભાષાસમિતિના વર્ણનમાં બતાવી જ દીધી છે. એક ખ્યાલ રાખવો કે
मा मा जंप बहुयं जे बद्धा चिक्कणेर्हि कम्मेहिं ।
सव्वेसिंतेसिं जायइ हियोवएसो महादोसो ।
આ વૈરાગ્યશતક શ્લોકમાં જણાવ્યું છે કે જેઓ ચીકણા કર્મથી બંધાયેલા હોય એને બહુ ઉપદેશ ન આપવો. અર્થાત્ શરૂઆતમાં તો છદ્મસ્થ એવા આપણને ખબર ન પડે કે સામેનો રૂ
વીર વીર વીર વીર વીર અષ્ટપ્રવચન માતા ૭ (૨૬૧) વીર વીર વીર વીર વીર
-
