________________
»
“હું સ્વાધ્યાયી, તપસી, વ્યાખ્યાતા, સંયમી સાધુ છું, સાી પણ પ્રશંસા પરનિંદા કરતા ભવ ભટકે. ધન ૭૦
C
તપન્નવસ્થાનિ । ઉપદેશરહસ્ય-૩૬ (શ્રી ઉમાસ્વાતિજીના વચનો)
અર્થ : જે મનુષ્ય પ્રભુને માટે ઘાસની બનેલી પણ કુટિર બનાવે, તથા ભક્તિથી પરમગુરુને એક પુષ્પ ૨ પણ આપે. તેના પુણ્યનું તો માપ જ કેવી રીતે કઢાય ?
જે જિનભવન, જિનબિંબ, જિનપૂજા અને જિનમતને કરે, તેને મનુષ્ય-દેવ-મોક્ષના સુખરૂપી ફળો હાથમાં જ રહેલા થઈ જાય છે.
·
=
साधोर्द्रव्यस्तवानुमोदनमात्रस्य युक्तत्वादेव तत्फलभाषा = द्रव्यस्तवफलप्रतिपादिका गीः, प्रज्ञापनी श्रद्धातिशयजनकफलज्ञापनमात्रफला, न चैवाज्ञापनी त्वं प्रासादार्थं पृथिवीं खन, નતાવિક વાઽનયેત્વામિનાપેન દ્રવ્યતવા ર્તવ્યતાવેશ તથા સાક્ષાત્પ્રતિષ્ઠા ।ઉપદેશરહસ્ય-૩૬ અર્થ : સાધુને દ્રવ્યસ્તવની માત્ર અનુમોદના જ યોગ્ય છે, માટે જ સાધુની ભાષા દ્રવ્યસ્તવના ફલનું પ્રતિપાદન કરનારી, શ્રોતામાં જોરદાર શ્રદ્ધા જન્માવનાર ફલને જણાવનારી જ માત્ર હોય છે. પણ આજ્ઞાપની ન જ હોય. “તું દેરાસર માટે પૃથ્વી ખણ, પાણી વગેરે લાવ.” વગેરે શબ્દો દ્વારા દ્રવ્યસ્તવના અંગોની કર્તવ્યતાનો ઉપદેશ આપવા દ્વારા સાક્ષાત્ દ્રવ્યસ્તવને પ્રવર્તાવનારી ન હોય.
(39) स्वर्गापवर्गदो द्रव्यस्तवोऽत्रापि सुखावहः । हेतुश्चित्तप्रसत्तेस्तत्कर्तव्यो गृहिणा सदा । યોગસાર-૧-૩૧
અર્થ : દ્રવ્યસ્તવ = જિનપૂજાદિ એ સ્વર્ગ-મોક્ષને આપનારા છે, અહીં પણ સુખદાયી છે. ચિત્તપ્રસન્નતાનું કારણ છે. માટે ગૃહસ્થે સદા દ્રવ્યસ્તવ આદરવો જોઈએ.
(३८) फलज्ञापनमात्रतात्पर्यकेभ्य एतेभ्यः फलार्थिनां श्रोतॄणां स्वत एव प्रवृत्तेः, श्रोतार इतो । દ્વવ્યસ્તવે પ્રવર્તનામિતિ તાત્પર્યાંમાવેન નતોઽવિ સાક્ષાપ્રર્વતત્ત્વાત્। ઉપદેશરહસ્ય-૩૬.
•
અર્થ : (પ્રશ્નઃ ‘ફલનું વર્ણન ક૨ના૨ા વાક્યો એ માત્ર ફલ જણાવનારા જ નથી, પણ ફલ જણાવવા દ્વારા શ્રોતાઓને દ્રવ્યસ્તવમાં સાક્ષાત્ પ્રવૃત્તિ કરાવનારા છે.’ આવા પ્રશ્નના જવાબમાં અહીં કહે છે કે) ‘દ્રવ્યસ્તવનું ફલ શ્રોતાઓ જાણે' એ જ માત્ર તાત્પર્યવાળા એવા ફલવર્ણનકારી વચનો છે. એના દ્વારા ૨ ફલાર્થી શ્રોતાઓ તો જાતે જ એ દ્રવ્યસ્તવમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. (સાધુના વચનોએ એને પ્રવૃત્તિ કરાવી, એવું ન કહેવાય. સાધુના વચનો માત્ર ફલનું જ્ઞાન જ કરાવે છે. બળજબરીથી પ્રવૃત્તિ કરાવતા નથી. શ્રોતાઓની ઈચ્છા થાય તો તેઓ સ્વયં પ્રવૃત્તિ કરે...)
“શ્રોતાઓ મારા આ વચનો સાંભળી જિનપૂજાદિ દ્રવ્યસ્તવમાં પ્રવૃત્તિ કરે.” એવું તાત્પર્ય પણ ઉપદેશકના મનમાં ન હોય. અને એટલે જ તેના વચનો ફલની અપેક્ષાએ પણ સાક્ષાત્ પ્રવૃત્તિકારક બનતા નથી. (‘ઉપદેશકના મનનો અધ્યવસાય કેવો હોય ?' એ આ વચનથી સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે.)
(३८) न च "नाटकादिकं प्रदर्शयामीत्यादिगिरा देवादिना पर्यनुयुक्तस्य भगवतः चारित्रग्रहणादिप्रश्नस्थल इव इच्छानुलोमा च भाषा यथासुखमित्याद्याकारा प्रवर्तते, तस्या निसर्गत आप्तेष्टसाधनताज्ञापकत्वेन "इष्टं वैद्योपदिष्टम्" इति न्यायात् साक्षात् प्रवृत्तिहेतुप्रायत्वात् । २ ઉપદેશરહસ્ય-૩૬.
વીર વીર વીર વીર વીર અષ્ટપ્રવચન માતા ૭ (૨૮૬) વીર વી વી વીર વીર
