________________
[ ૧૨ |
શ્રી ચંદ્રસૂર્ય પ્રશપ્તિ સૂત્ર
સૂર્ય સંવત્સરના ૩૬૬ અહોરાત્ર, ચંદ્ર સંવત્સરના ૩૫૪ અહોરાત્ર, નક્ષત્ર સંવત્સરના ૩ર૭ 8 અહોરાત્ર અને ઋતુ સંવત્સરના ૩૬૦ અહોરાત્ર છે, પાંચ વર્ષનો એક યુગ થાય છે, તેથી સૂર્ય સંવત્સર પ્રમાણે એક યુગના ૩૬૬ ૪ ૫ = ૧,૮૩) અહોરાત્ર થાય છે.
જૈન ખગોળ પ્રમાણે ચંદ્ર સંવત્સર, નક્ષત્ર સંવત્સર અને ઋતુ સંવત્સરના અહોરાત્ર સૂર્ય સંવત્સરથી ન્યૂન છે, પરંતુ દર પાંચ વર્ષે અર્થાત્ પ્રત્યેક યુગે બે અધિક માસ–અભિવર્ધિત માસ દ્વારા સૂર્ય સંવત્સર સાથે ચંદ્ર સંવત્સર આદિનો મેળ કરવામાં આવે છે.
જેમ કે– ચંદ્ર સંવત્સરના ૩૫૪ ૧ દિવસ છે, તેના પાંચ વર્ષના એટલે ૩૫૪ ૧૩ ૪ ૫ = ૧૭૭૦ 9 દિવસ થાય છે. સૂર્ય સંવત્સરના ૧૮૩૦ દિવસ છે, બંને વચ્ચે ૧૮૩૦–૧૭૭૦ = ૫૯ 3. દર દિવસનો અર્થાત્ બે માસનો તફાવત છે. આ તફાવતની પૂર્તિ બે અધિક ચંદ્ર માસ દ્વારા કરવામાં આવે છે. ચંદ્રમાસના દિવસ ૨૯ + ૨૯ = પ૯ થાય છે, તેથી એક યુગમાં ચંદ્ર સંવત્સરના ૧૨ x ૫ = 0 માસ + અધિક માસ = દર માસ થાય છે.
નક્ષત્ર સંવત્સરના ૩ર૭ ૫ દિવસ છે. તેના એક યુગના પાંચ વર્ષના ૩૨૭ ૪ ૫ = ૧૩૮ ૫ દિવસ થાય છે. સૂર્ય સંવત્સરના ૧૮૩૦ દિવસ છે. તે બંને વચ્ચે ૧૮૩૦–૧૩૮ ૫૪ = ૧૯૨૧ દિવસનો તફાવત છે. આ તફાવતની પૂર્તિ સાત અધિક નક્ષત્ર માસ દ્વારા કરવામાં આવે છે. નક્ષત્ર માસના દિવસ ૨૭૪ x ૭ માસ = ૧૯૨૩ થાય છે. એક યુગના નક્ષત્ર સંવત્સરના ૧૨ ૪ ૫ = ૬૦ + ૭ અધિક માસ = ૬૭ માસ થાય છે.
- ઋતુ સંવત્સરના ૩૬૦ અહોરાત્ર છે. તેના એક યુગના પાંચ વર્ષના ૩૬૦૪ ૫ = ૧૮00 અહોરાત્ર થાય. સૂર્ય સંવત્સર ૧૮૩) અહોરાત્ર છે તે બંને વચ્ચે ૧૮૩૦–૧૮૦૦ = ૩૦ દિવસનો તફાવત છે અને તે તફાવતની પૂર્તિ એક અધિક ઋતુ માસ દ્વારા કરવામાં આવે છે, તેથી એક યુગના ઋતુ સંવત્સરના ૧૨ X ૫ = ૬૦ + ૧ અધિક માસ = ૧ માસ થાય છે. સૂર્યાદિ સંવત્સર, માસ, મુહૂતદિકમ ૧યુગના યુગના માસના માસના સંવત્સરના | સંવત્સરના અહોરાત્ર
માસ | અહોરાત્ર
| માસ અહોરાત્ર સૂર્ય સંવત્સર | ૧, ૮૩૦ 0 | ૩૦ રે
૧૨
૩૬૬ નક્ષત્ર સંવત્સર | ૧, ૮૩૦ ૬૭ | ૨૭ ૮૧૯8.
૩ર૭૫ ચંદ્ર સંવત્સર | ૧, ૮૩૦ દર | ૨૯ રૂ. |૮૮૫ રૃ. | ૧૨ ૩૫૪
ઋતુ સંવત્સર | ૧, ૮૩૦ | ૧ | ૩૦ | ૯૦૦ | ૧૨ | ૩૬O | સૂર્યના ગમનાગમનના સમયાદિ -
८ ता जया णं सूरिए सव्वभंतराओ मंडलाओ सव्वबाहिरं मंडलं उवसंकमित्ता चारं चरइ, सव्वबाहिराओ मंडलाओ सव्वब्भंतरं मंडलं उवसंकमित्ता चारं चरइ, एस णं अद्धा केवइयं राइदियग्गेणं आहिएति वएज्जा ? ता तिण्णि छावडे राइंदियसए राइंदियग्गेणं आहिएति वएज्जा ।
- ૯૧૫
