Book Title: Agam 15 Pragnapana Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar

View full book text
Previous | Next

Page 103
________________ आगम सूत्र १५, उपांगसूत्र-४, 'प्रज्ञापना' पद/उद्देश /सूत्र पद-१६-प्रयोग सूत्र -४३८ भगवन् ! प्रयोग कितने प्रकार का है ? गौतम ! पन्द्रह प्रकार का-सत्यमनःप्रयोग, असत्य मनःप्रयोग, सत्य - मषा मनःप्रयोग, असत्या-मषा मनःप्रयोग इसी प्रकार वचनप्रयोग भी चार प्रकार का है-औदारिक शरीरकाय-प्रयोग, औदारिकमिश्रशरीरकाय-प्रयोग, वैक्रियशरीरकाय-प्रयोग, वैक्रियमिश्रशरीरकाय-प्रयोग, आहारकशरीरकाय-प्रयोग, आहारकमिश्रशरीरकाय-प्रयोग और कार्मण शरीरकाय-प्रयोग । सूत्र - ४३९ ___भगवन् ! जीवों के कितने प्रकार के प्रयोग हैं ? गौतम ! पन्द्रह प्रकार के, सत्यमनःप्रयोग से (लेकर) कार्मणशरीरकाय-प्रयोग तक । भगवन् ! नैरयिकों के कितने प्रकार के प्रयोग हैं ? गौतम ! ग्यारह प्रकार के, सत्यमनःप्रयोग से लेकर असत्यामृषावचन-प्रयोग, वैक्रियशरीरकाय-प्रयोग, वैक्रियमिश्रशरीरकाय-प्रयोग और कार्मणशरीरकायप्रयोग । इसी प्रकार असुरकुमारों से स्तनितकुमारों तक समझना । भगवन् ! पृथ्वीकायिकों के कितने प्रयोग हैं ? गौतम ! तीन, औदारिकशरीरकाय-प्रयोग, औदारिकमिश्रशरीरकाय-प्रयोग और कार्मणशरीरकाय-प्रयोग। इसी प्रकार वनस्पतिकायिकों तक समझना । विशेष यह कि वायुकायिकों के पाँच प्रकार के प्रयोग हैं, औदारिकशरीरकायप्रयोग, औदारिकमिश्रशरीरकाय-प्रयोग, वैक्रियशरीरकाय-प्रयोग और वैक्रियमिश्रशरीरकाय-प्रयोग तथा कार्मणशरीरकाय-प्रयोग। भगवन् ! द्वीन्द्रियजीवों के कितने प्रकार के प्रयोग हैं ? गौतम ! चार, असत्यामृषावचन-प्रयोग, औदारिकशरीरकाय-प्रयोग, औदारिकमिश्रशरीरकाय-प्रयोग और कार्मणशरीरकाय-प्रयोग | इसी प्रकार चतुरिन्द्रिय तक समझना । भगवन् ! पंचेन्द्रियतिर्यंचयोनिकों के कितने प्रकार के प्रयोग हैं ? गौतम ! तेरह, सत्यमनःप्रयोग यावत् असत्यामृषामनःप्रयोग इसी प्रकार वचनप्रयोग, औदारिकशरीरकाय-प्रयोग, औदारिकमिश्रशरीरकाय-प्रयोग, वैक्रियशरीरकाय-प्रयोग, वैक्रियमिश्रशरीरकाय-प्रयोग और कार्मणशरीरकाय-प्रयोग । भगवन् ! मनुष्यों के कितने प्रकार के प्रयोग हैं ? गौतम ! पन्द्रह, सत्यमनःप्रयोग से लेकर कार्मणशरीरकाय-प्रयोग तक । वाणव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक देवों के प्रयोग के विषय में नैरयिकों के समान समझना। सूत्र-४४० भगवन् ! जीव सत्यमनःप्रयोग होते हैं अथवा यावत् कार्मणशरीरकायप्रयोगी होते हैं ? गौतम ! जीव सभी सत्यमनःप्रयोगी भी होते हैं, यावत् मृषामनःप्रयोगी, सत्यामृषामनःप्रयोगी, आदि तथा वैक्रियमिश्रशरीरकायप्रयोगी भी एवं कार्मणशरीरकायप्रयोगी भी होते हैं, अथवा एक आहारकशरीरकायप्रयोगी होता है, अथवा बहुत-से आहारकशरीरकायप्रयोगी होते हैं, अथवा एक आहारकमिश्रकायप्रयोगी होता है, अथवा बहुत-से जीव आहारकमिश्रशरीरकायप्रयोगी होते हैं । ये चार भंग हुए। (द्विकसंयोगी चार भंग)-अथवा एक आहारकशरीरकायप्रयोगी और एक आहारकमिश्रशरीरकाय प्रयोगी, अथवा एक आहारकशरीरकायप्रयोगी और बहुत-से आहारकमिश्रशरीरकाय-प्रयोगी, अथवा बहुत-से आहारकशरीरकायप्रयोगी और एक आहारकमिश्रशरीरकायप्रयोगी, अथवा बहुत-से आहारकशरीरकायप्रयोगी और बहुत-से आहारकमिश्रशरीरकाय-प्रयोगी । वे समुच्चय जीवों के प्रयोग की अपेक्षा से आठ भंग हए । भगवन् ! नैरयिक ? गौतम ! नैरयिक सभी सत्यमनःप्रयोगी भी होते हैं, यावत् वैक्रियमिश्रशरीर कायप्रयोगी भी होते हैं, अथवा कोई एक (नैरयिक) कार्मणशरीरकायप्रयोगी होता है, अथवा कोई अनेक नैरयिक कार्मणशरीरकायप्रयोगी होते हैं । इसी प्रकार असुरकुमारों यावत् स्तनितकुमारों में कहना। भगवन् ! पृथ्वीकायिक जीव क्या औदारिकशरीरकाय-प्रयोगी हैं, औदारिकमिश्रशरीरकाय-प्रयोगी हैं अथवा कार्मणशरीरकाय-प्रयोगी हैं? गौतम ! तीनों हैं । इसी प्रकार अप्कायिक जीवों से लेकर वनस्पतिकायिकों तक कहना विशेष यह है कि वायुकायिक वैक्रियशरीरकाय-प्रयोगी भी हैं और वैक्रियमिश्रशरीरकाय-प्रयोगी भी हैं। भगवन् ! मुनि दीपरत्नसागर कृत् “ (प्रज्ञापना) आगमसूत्र-हिन्द-अनुवाद" Page 103

Loading...

Page Navigation
1 ... 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181