________________
V-/૧૪
૧૩
૧૩૪
જીવાભિગમઉપાંગસુત્ર : સટીકઅનુવાદ
અસાતા વેદનીય, શુભાશુભ નામ, ઉચ્ચનીચ ગોત્ર કર્મ પુદ્ગલો ખેરવે છે.
કેવલિ સમુઠ્ઠાત સિવાયના બાકીના છ સમુધ્ધાતો, પ્રત્યેક આંતર્મુહર્તિક છે. કેવલિ સમુઠ્ઠાત આઠ સમયનો છે. આ કચન પ્રજ્ઞાપનામાં પણ છે. અનેક સમુદ્યાત સંભવમાં સૂક્ષમ પૃવીકાયિકોને તે પૂછે છે. આ પ્રશ્ન સુગમ છે. * * *
સંશદ્વાર • સૂમ પૃધીકાયિકો સંજ્ઞી છે કે અસંજ્ઞી ? ભૂત-વર્તમાન-ભાવી સ્વભાવ પર્યાલોચન જેમાં વિદામાન છે તે સંજ્ઞી-વિશિષ્ટ સ્મરણાદિ રૂપ મનોવિજ્ઞાન ભાજ, યયોક્ત મનોવિજ્ઞાન વિકલ તે સંજ્ઞી. કેમકે વિશિષ્ટ મનોલબ્ધિ અભાવ છે.
વેદનાદ્વાર - જેમને સ્ત્રીનો વેદ છે, તે આ વેદક, એ રીતે પુરુષ વેદ, નપુંસક વેદ કQો. સ્ત્રીને પરપનો અભિલાષ તે સ્ત્રી વેદ, પ્રરપતે તો અભિલાષ તે પુરુષવેદ. બંનેનો અભિલાષ તે નપુંસક વેદ. સૂમ પૃથ્વીકાયિકો સંમૂર્દિમ હોવાથી નપુંસકવેદક છે.
- પતિદ્વાર • સુગમ છે, તેના પ્રતિપક્ષો અપર્યાતિનું નિરૂપણ કરે છે. ચારે અપતિઓ કરણ અપેક્ષાઓ જાણવી. લબ્ધિ અપેક્ષાએ તો એક જ પ્રાણાપાના પતિ છે. તેથી જ આગમમાં કહ્યું છે કે – આ લબ્ધિ અપયપ્તિક હોવા છતાં નિયમથી આહાર-શરીર-ઈન્દ્રિય પરિસમાપ્તિમાં જ મરે છે, પહેલા નહીં. * * *
દષ્ટિદ્વાર-તેમાં પણ • અવિપરીતા, દષ્ટિ-જિનપણિત વસ્તુતત્વ પ્રતિપતિ. fજથ્થા • વિપતિ દષ્ટિ, એકાંત સમ્યગુ રૂપ-મિથ્યારૂપ પ્રતિપત્તિ હિત તે સમ્યગૃમિધ્યા દષ્ટિ, હવે નિર્વચન સૂઝ-સુગમ છે, વિશેષ આ - - * * આસ્વાદન સમ્યકત્વ વાળાના તેમાં ઉત્પાદનો અભાવ છે, કેમકે તેઓ અતિ સંક્ષિપ્ત પરિણામી છે. સદા સંક્ષિપ્ત પરિણામવથી તેઓમાં સમ્યક્ મિથ્યાર્દેપ્ટિવ પરિણામ પણ હોતા નથી. સખ્યણું મિથ્યાષ્ટિ થઈ તેમની મળે ન ઉપજે.
દનિદ્વાર • શનિ એટલે સામાન્ય વિશેષાત્મક વસ્તુમાં સામાન્ય અવબોધ તે ચાર ભેદે - (૧) ચક્ષુદર્શન • ચક્ષુ વડે રૂપ સામાન્ય પરિચ્છેદ. (૨) અરદર્શન • ચક્ષુ સિવાયની બાકીની ઈન્દ્રિયો વડે દર્શન (3) રૂપી સામાન્ય ગ્રહણ તે અવધિદર્શન. (૪) સંકળ જગતું ભાવિ વસ્તુ-સામાન્ય પરિતિ રૂપ તે કેવલ દર્શન. સૂમ પૃવીકાયિકને સ્પર્શન ઈન્દ્રિય અપેક્ષાએ અચઈશનિવ છે, બાકીના દર્શનનો નિષેધ છે.
- જ્ઞાનદ્વાર - મિથ્યાર્દષ્ટિવથી અજ્ઞાનત્વ છે. તે પણ મતિ જ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અપેક્ષાએ છે, તે બંને અજ્ઞાત પણ શેયજીવ બાદર શશિ અપેક્ષાએ અત્યંત અલ્પ જાણવું. * * * * * યોગદ્વાર
ઉપયોગદ્વાર • ઉપયોગ બે ભેદે છે - સાકાર, અનાકાર. કાશTY • કોઈપણ વસ્તુના પ્રતિનિયત ધમને ગ્રહણ કરવાના પરિણામ, તેમાં પાંચ જ્ઞાન, ત્રણ અજ્ઞાત નાખવા. યશોક્ત આકાર પ્તિ તે અતાકાર, તે ચદશનાદિ દર્શન ચતુટ્યરૂપ છે. સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકનો ઉપયોગ શું છે ? ઉત્તર સુગમ છે. વિશેષ એ કે - સાકારોપયોગોપયુકતો મતિ અજ્ઞાન, શ્રત અજ્ઞાન ઉપયોગ અપેક્ષા છે. અનાકારો
પયોગયુક્ત અયક્ષુર્દર્શન ઉપયોગ અપેક્ષાએ છે.
આહારદ્વાર - સૂમ પૃવીકાયિકો શું આહાર કરે છે ? દ્રવ્યસ્વરૂપ પર્યાલોચનામાં અનંત પ્રાદેશિક દ્રવ્યો, કેમકે સંખ્યાત કે અસંખ્યાત પ્રદેશ રૂપ સ્કંધો જીવને ગ્રહણ પ્રાયોગ્ય ન થાય. ોગવી અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ, કાળથી જum-મધ્યમ કે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિક. સ્થિતિ - આહાર યોગ્ય સ્કંધ પરિણામવમાં અવસ્થાન. **ભાવથી વર્ણગંધરસ-સ્પર્શવાળી. પ્રતિ પરમાણુ એક-એક વર્ણ-ગંધ-રસ-બે સ્પર્શભાવથી. એ પ્રમાણે પ્રજ્ઞાપનાના અઠ્ઠાવીસમાં આહારપદના પહેલા ઉદ્દેશા મુજબ કહેવું. તે આ રીતે - જો ભાવરી વર્ણવાળાને આહારે છે, તે શું એક વર્ષવાળાને આહારે છે ? યાવતું પાંચ વર્ણવાળાને આહારે છે ? ગૌતમ ! સ્થાનમાર્ગણા આશ્રીને એક વર્ણવાળાને પણ આહારે છે ચાવતુ પાંચ વર્ણવાળાને પણ આહારે છે. વિધાન માગણાને આશ્રીતે કાળા ચાવતુ શુલવણને આહારે છે. [ઈત્યાદિ. અહીં વૃત્તિકારધીએ પ્રજ્ઞાપનthdi n જૂનો આખો પાઠ મૂકેલ છે. જે અમે અહીં અનુવાદરૂપે જૂ કરdi નથી. તે પડાપમાં પદ-clહાર, ઉદ્દેશો-૧, સુઝ-૧ ની જપમાં જુઓ સાવતુ નિવ્યઘિાતથી છ દિશામાંથી, વ્યાઘાત આશ્રીને કદાચ ત્રણ દિશા, કદાચ ચાર દિશા, કદાચ પાંચ દિશામાંથી આહાર છે.
વ્યાખ્યા - કાનમrrr . જેમાં વિશેષથી રહેવાય તે સ્થાન-સામાન્ય એક વર્ણ, દ્વિવર્ણ, ગિવર્ણ ઈત્યાદિ રૂપ તેનું અન્વેષણ તેને આશ્રીને અથવું સામાન્ય ચિંતાને આશ્રીને. તેમાં અનંત પ્રદેશિક સ્કંધોનું એક વર્ણવ, દ્વિવર્ણવ ઈત્યાદિ વ્યવહારનય મત અપેક્ષાચી છે, નિાયનય મત અપેક્ષાથી અનંત પ્રાદેશિક સ્કંધ અા હોય તો પણ પંચવણ જ જાણવો. વિધાનમાર્ગણાને આશ્રીને. ઈત્યાદિ. * * • તેની માર્ગણાને આશ્રીને કાળવણ પણ આહારે છે, ઈત્યાદિ સુગમ. આ પણ
વ્યવહારથી જાણવું. નિશ્ચયથી તે અવશ્ય પંચવર્ષી છે, જે વર્ષથી કાળાવણના હોય, ઈત્યાદિ સુગમ છે. આ રીતે ગંધ-રસ-સ્પર્શ-વિષયક સૂત્રો પણ કહેવા. અનંતગુણ રક્ષ, ઉપલક્ષણથી એક ગુણ કાળા આદિ આહારે છે,
તે પૃષ્ઠ આત્મપદેશ સ્પર્શ વિષયોને આહારે છે કે અસ્પૃટોને ? ભગવંતે કહ્યું પૃષ્ઠોને. તેમાં આત્મપદેશોથી સંપર્શન આત્મપદેશાવગાઢ ફોગથી બહાર પણ સંભવે છે. તેથી પૂછે છે જે પૃષ્ઠને આહારે છે, તે શું અવગાઢ • આત્મપદેશો સાથે એક ક્ષેત્ર અવસ્થાયી છે કે નવગાઢ : આત્મપ્રદેશ અવગાહ ક્ષેત્રથી બહાર અવસ્થિત ? ગૌતમ ! તે અવગાઢને આહારે છે. જો અવગાટને આહારે છે તો અનંતર અવગાઢ : જે આત્મપ્રદેશોમાં જે અવ્યવઘાનથી અવગાઢ છે, તે આત્મ પ્રદેશો વડે તેને જ આહારે છે કે પરંપરાવગાઢ - એક, બે, ત્રણ આદિ આત્મપદેશોથી વ્યવહાર કરે છે. ગૌતમ ! અનંતરાવણાટને આહારે છે.
જો અનંતરવગાઢ આહારે છે, તો અણુ-સ્તોક, થોડાને કે બાદ-પ્રભૂત પ્રદેશોપવિતને? બંનેને આહારે છે. આ અણુવ-બાદરવુ તેઓને આહારયોગ્ય સ્કંધોના પ્રદેશના સ્તોકવ બાહુલ્ય અપેક્ષાઓ જાણવા. જો અણુનો આહાર કરે તો ઉદ-અધો કે તીછોિ આહારે ? અહીં ‘ઉદર્વ-અધો-dlo” જેટલા હોમમાં સૂમ
