________________
BJયો/૩૦૮ થી ૧૧
૧૨૨
જીવાભિગમઉપાંગસૂત્ર • સટીકઅનુવાદ/૩
છે જ્યોતિક દેવાધિકાર છે
— x x - x - દેવ સામર્થ્ય જાણીને જ્યોતિકને આશ્રીને કહે છે - • ર-૩૦૮ થી ૩૧૧ :
[soc] ભગવનચંદ્રસૂની નીચે રહેલ તારરૂપ દેવ, હીન કે તુલ્ય છે સમશ્રેણીમાં રહેલ તારારૂપ દેવ હીન કે તુલ્ય છે? ઉપર રહેલ તારારૂપ દેવ હીન કે તુલ્ય છે? હા, છે. ભગવન ! એમ કેમ કહો છે - x • તારારૂપ હીન કે તુલ્ય પણ હોય. ગૌતમ જેવા જેવા કે દેવોના પૂિર્વભવના તપ, નિયમ, બહાચર્ય આદિમાં ઉત્કૃષ્ટતા કે અનુકૃષ્ટતા હોય છે, તેમ-તેમ તે દેવોનું તે પ્રમાણમાં હીનત્વ કે તત્વ હોય છે. એ કારણથી છે ગૌતમ! એમ કહ્યું કે ચંદ્ર-સૂર્યની નીચે-પર કે સમયેeણીમાં રહેલ તારારૂપ દેવ હીન પણ હોય છે અને તુલ્ય પણ હોય છે.
[3] પ્રત્યેક ચંદ્ર અને સૂર્યના પશ્ચિામાં - [૩૧] ૮૮-ગ્રહો, ૨૮-નમો હોય છે. હવે તાસ સંખ્ય[૩૧] એક ચંદ્રના પરિવારમાં ૬૬,૯૭૫ કોડાકોડી તારાગણ હોય છે. • વિવેચન-૩૦૮ થી ૩૧૧ -
ભદેતા ચંદ્ર-સૂર્યથી શોકની અપેક્ષાએ નીચેના તારા-વિમાનના અધિષ્ઠિત દેવ, ધતિ-વૈભવ-સ્વેચ્છાદિ અપેક્ષાએ કેટલાંક હીન અને કેટલાંક તુલ્ય છે, સમશ્રેણિ વ્યવસ્થિત તારાપ દેવોમાં કેટલાંક ધુતિ આદિ અપેક્ષાએ હીન કે તુલ્ય છે, ચંદ્રસૂર્ય વિમાનની ઉપર રહેલ તારારૂપ દેવ તે પણ હીન કે તુલ્ય છે ? - ભગવંતે કહ્યું - તેં જે પૂછ્યું, તે બધું તેમજ છે, એમ કહેતા ફરી પ્રશ્ન કર્યો કે - ભગવંત ! કયા કારણે તમે આમ કહો છો ? ગૌતમ ! તે તારરૂપ વિમાન અધિષ્ઠાતા દેવના પૂર્વ ભવે જે તપ, નિયમ, બ્રહ્મચર્ય ઉત્કૃષ્ટ હોય. તેમાં તપનવકારશી આદિ, નિયમ-અહિંસાદિ, બ્રાહાચર્ય-બસ્તિનિરોધાદિ. અનુવૃષ્ટ-પૂર્વથી, વિપરીત. તે પ્રમાણે તે દેવોનું તાપવિમાન અધિષ્ઠાતા ભવે હીનત્વ કે તુલ્યવ જાણવું અર્થાત્ પૂર્વભવે જેમના તપ-નિયમ-બ્રાહ્મચર્ય મંદ હોય તે તારાવિમાન દેવના ભવે સૂર્યચંદ્ર દેવશી ધુતિ આદિ અપેક્ષા હીન હોય, જેણે તપ નિયમાદિ ઉત્કૃષ્ટ સેવ્યા હોય તે તારાવિમાન દેવો ધુત્યાદિથી ચંદ્ર-સૂદિવની સમાન હોય છે. * * * * *
ભદેલા એકેક ચંદ્ર-સૂર્યના, આ પદ વડે ચંદ્રની જેમ સૂર્ય પણ તેમનો સ્વામી-ઈન્દ્ર છે, તેમ કહ્યું. કેટલો નક્ષત્રનો, મહાગ્રહોનો અને તારાગણ કોડાકોડીનો પરિવાર કહ્યો છે ? જો કે અહીં ઘણાં વાયના-ભેદે છે છતાં સૂકાર્ય મુજબ કહીએ છીએ - ચંદ્રસૂર્યને ૨૮-નામનો પરિવાર, ૮૮ મહાગ્રહ પરિવાર આદિ છે • x •
• -૩૧૨,૩૩ -
[34] ભગવના ભૂદ્વીપના મેરુ પર્વતના પૂર્વયમાંતથી કેટલે દૂર જ્યોતિષદેવ તેની પ્રદક્ષિણા કરે છે ગૌતમ ૧૧મ યોજન દુરી જ્યોતિષ પ્રદક્ષિણા કરે છે. એ પ્રમાણે દક્ષિણ-પશ્ચિમ-ઉત્તરના ચરમાંતથી પણ ૧૧ર૧
યોજનથી ચાર ચરે છે.
ભગવના લોકાંતરી કેટલે દર જ્યોતિષ ચક છે ગૌતમ ૧૧૧૧ યોજને જ્યોતિષ ચક કહેલ છે.
ભગવા આ સ્તનપભા પૃવીના બહુસમમણીય ભૂમિમાગણી કેટલે દૂર સૌથી નીચેના તારારૂપ ગતિ કરે છે? કેટલે દૂર સૂર્યવિમાન ગતિ કરે છે? કેટલે દૂર ચંદ્રવિમાન ગતિ કરે છે? કેટલે દૂર સૌથી ઉપનો તારરૂપ ગતિ કરે છે? ગીતમાં આ રનપભા પૃવીના ભહસમરમણીય ભૂભાગથી 90 યોજન દુર સૌથી નીચેનો તારો ગતિ કરે છે, ૮૦૦ યોજન દૂર સૂર્યવિમાન ગતિ કરે છે, ૮૮૦ યોજને ચંદ્ર વિમાન ગતિ કરે છે અને ૯૦૦ યોજન દૂર સૌથી ઉપરનો તારો ગતિ કરે છે.
ભગવના સૌથી નીચેના તારાથી કેટલે દૂર સૂર્ય વિમાન ચાલે છે? કેટલે ર ચંદ્ધ વિમાન ચાલે છેn કેટલે દૂર સૌથી ઉપરનો તારે ચાલે છે ગૌતમાં સૌથી નીચેના તારાથી દશ યોજન દૂર સુવિમાન ચાલે છે, ૯૦ યોજન દૂર ચંદ્ર વિમાન ચાલે છે અને ૧૧૦ યોજન દૂર સૌથી ઉપરનું તારા વિમાન ચાલે છે.
ભગવાન સૂર્યવિમાની કેટલે દૂર ચંદ્રવિમાન ચાલે છે ? કેટલે દૂર સૌથી ઉપરનો તારો ચાલે છે ? ગૌતમ ! સૂર્ય વિમાનથી ૮૦ યોજન દૂર ચંદ્ર વિમાન ચાલે છે. ૧oo યોજન દૂર સૌથી ઉપરનો તારો ચાલે છે. • • • ભગવાન ! ચંદ્ર વિમાની કેટલે દૂર સૌથી ઉપરનો તારો ગતિ કરે છે ? ગૌતમ ! ચંદ્રવિમાનથી ૨૦ યોજન દૂર સૌથી ઉપરનો તારો ગતિ કરે છે.
આ પ્રમાણે બને મળીને ૧૫o યોજનના બાહાઈ તિળી દિશામાં અસંખ્યાત યોજન પર્યન જ્યોતિચક કહેલ છે.
[૧૩] ભગવત્ ! જંબૂદ્વીપમાં કર્યું ના બધાં નામોની અંદર ગતિ કરે છે ? કય નષ સૌeી બહાર ગતિ કરે છે ક ન સૌથી ઉપર ગતિ કરે છે ? કયું નામ સૌથી નીચે ગતિ કરે છે ? ગૌતમ ! જેબૂદ્વીપ દ્વીપમાં અભિજિત નામ સૌથી આદર ગતિ કરે છે. મૂલ નાw સૌની બહાર ગતિ કરે છે. સ્વાતિ નક્ષત્ર સૌથી ઉપર અને ભરણી નામ સૌથી નીચે ગતિ કરે છે.
• વિવેચન-૩૧૨,૩૧૩ :
જંબૂદ્વીપમાં મેરુ પર્વતના સક્લ તિછલોક મણે કેટલાં ક્ષેત્રમાં જ્યોતિષયક મંડલ ગતિએ ભમે છે ? ગૌતમ ! ૧૧ર૧ યોજન. મેરથી ૧૧ર૧ યોજન છોડીને પછી ચવાલપણે જયોતિશક ચાર ચરે છે. લોકાંત પૂર્વે કેટલા ક્ષેત્રના અંતરે જ્યોતિક કક્ષ છે ? ૧૧૧૧ યોજન દૂર કહેલ છે. આ રત્તપમાં પૃથ્વીના બહુસમ માણીય
ભૂમિભાગથી કેટલા અંતરે નીચેના તારારૂપ, સૂર્યવિમાન, ચંદ્રવિમાન, સૌથી ઉપરના તારાપ જ્યોતિક ચાર ચરે છે ? ગૌતમ ! ૯૦ યોજને સૌથી નીચેનો તારો, ૮૦૦ યોજને સુર્ય, ૮૮૦ યોજને ચંદ્ર અને 60 યોજને સૌથી ઉપરનો તારો છે.
[આ પ્રમાણે વૃત્તિકાગ્રીએ મૂળ સૂનું સંસ્કૃત રૂપાંતર જ રજૂ કરે છે એટલે અમો વધારે પુનરુક્તિ કરતાં નથી.]
