________________
૩દ્વીપ/૧૬૪
૧૪૩
૧૪૮
જીવાભિગમઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૨ ભાગ તે સરરતલ. ચંદ્રમંડલ જો કે તવવૃત્તિથી ઉત્તાનીકૃત કપિત્થ આકાર પીઠ પ્રાસાદ અપેક્ષાથી વૃત આલેખ છે, તેમાંનો દૃશ્યમાન ભાગ સમતલ નથી, તો પણ સમતલ જેવો લાગે છે તેથી ઉપમા કહી.
ઉભચર્મ ઈત્યાદિ. અહીં સર્વત્ર સંજીત્રા સાવિત એ વિશેષણ જોડવું. તેમાં ૩૪ - ઘેટું, વૃષભ, વરાહ આદિ પ્રસિદ્ધ છે. દ્વીપ - ચિતો, આ બધાં ચર્મ અનેક શંકુ પ્રમાણ હજારો ખીલાઓ વડે ઠોકવામાં આવતા પ્રાયઃ મધ્યક્ષામ થાય છે પણ સમતલ નહીં, તેથી શંકુ ગ્રહણ કર્યું. વિતત-ખેંચીને ઠોકવામાં આવ્યું. એ રીતે જેમ અત્યંત બહસમ થાય, તેમ તે વનખંડનો અંદરનો ભૂમિભાગ ઘણો સમ હતો. વળી કેવો ? વિવિધ પંચવર્ણી મણી અને તૃણ વડે ઉપશોભિત. નાનાવિધ • જાતિભેદથી વિવિધ પ્રકારના, જે પંચવર્ણ મણીઓ અને તૃણો વડે ઉપશોભિત, કેવા
મણી ?
અનુપ્રવેશથી પત્રોમાં કંઈપણ અપાંતરાલ કે છિદ્ર થતાં નથી, તેથી અવિરલપત્ર કહ્યું. તે પગ વાય વડે ઉપહત કે પાડેલ નથી અર્થાત ત્યાં પ્રબળ વાય નથી. જેનાથી કો તુટીને ભૂમિ ઉપર પડે છે. તેથી અવાતીનuત્વથી અવિરત્ર કહ્યું.
૩HUT. જેમાં ઈતિ વિધમાન નથી તેઅનીતિપકપણાથી અદ્રિ પણ કહ્યું. જેમાંથી જરઠ અને પાંડુ પત્ર દૂર કરાયેલ છે તે. અર્થાત્ જે વૃક્ષસ્થાને જરઠ પાંડુ મો. છે, તે વાયુ વડે ઘસડી-ઘસડીને ભૂમિ ઉપર પાડીને, ત્યાંથી બીજે લઈ જાય છે. પ્રત્યગ્રણી હરિત-નીલ ભાસતા, પ્તિબ્ધ ત્વચાથી દીપતા, દલ સંચયથી થતાં અંધકાર વડે મધ્યભાગ ન દેખાતો હોય તેવું તથા નિરંતર વિનિર્ગત નવતરુણ પલ્લવ વડે તથા કોમલ અને શુદ્ધ એવા કંઈક કંપતા કિશલય-પલ્લવ વિશેષ, સુકુમાર પલ્લવ શાંકુરથી શોભતા, શ્રેષ્ઠ કુરયુક્ત અશિખર જેમાં છે તે. * * * * * * * અહીં સાંકુરપ્રવાલાદિથી કાળકૃત અવસ્થા વિશેષ જાણવી. નિત્ય કુસુમિત, મુકુલિત ઇત્યાદિ પૂર્વવતું.
પક્ષીગણોનું મિથુન-સ્ત્રીપુરુષ યુગલ વડે અહીં તહીં વિચરિત, ઉન્નત શબ્દક મધુરસ્વર અને નાદિત, તેવી જ સુરમ્ય છે. અહીં સુવા - પોપટ, aft - મયૂર, મદનશલાકા, સારિકા, કોકીલા, ચક્રવાક ઈત્યાદિ જીવ વિશેષ. એકત્ર થયેલા. મદોન્મતપણે દર્પથી બાત, ભમર અને મધુકરીનો સંઘાત તથા પરિલીયમાન - બીજેથી આવી-આવીને ઉન્મત પહેંદો ભમે છે. કિંજલ્ક પાનમાં લંપટ અને મધુર શબ્દ વિશેષને કરે છે. - X - X -
- પરિપત્ત - બહાર પગ વડે છન્ન-વ્યાપ્ત. અવછપરછa - અત્યંત આચ્છાદિત. નીરોગ - રોગ વર્જિત. અર્વાદ - કંટક હિત, તેની મધ્યે બબુલાદિના વૃક્ષો ન હોય. • X - X - નાના પ્રકારના ગુચ્છાથી - વૃતાકી આદિ. ગુભનવમાલિકાદિ, મંડપ-દ્રાક્ષાદિનો માંડવો, તેના વડે ઉપશોભિત. ગુણ - મંગલભૂત, ક્ષેતુ - tવા, વાત - વ્યાપ્ત. વાપી-ચાર ખૂણાના આકારે. રીધમા - જુસારિણી. નિહffષ - તે સુગંધને દૂર લઈ જતી.
સુદ ૩૩થકુત્ર - તેમાં ગુમ - પ્રધાન, ક્ષેતું - માર્ગ, યોd - dજા, વાજુન - અનેકરૂપ જેના છે તે. મારે ઇનાનુ સવિય સંમrforuોયUT - તેમાં રથ - બે ભેદે છે - ક્રીડા સ્થ અને સંગ્રામ રચ, યાન - સામાન્યથી વાહન, યુથ - ગોલ દેશ પ્રસિદ્ધ બે હાથ પ્રમાણ વેદિકા વડે ઉપશોભિત જંપાન. શિવ • કુટાકારથી આચ્છાદિત જંપાન વિશેષ, નાની - પુરુષ પ્રમાણ જંપાન વિશેષ પાડ્યું - પ્રાસાદીય આદિ ચાર પદો પૂર્વવતુ.
તે વનખંડના ગંત - મધ્યમાં બહુમ મણીય ભૂમિ ભાગ કહેલ છે. કેવો ? હાનિકાપુવાર - મુરજ નામે વાધ વિશેષ, તેનું પુક-ચપુટક, તે ખરેખર અત્યંત સમ હોવાથી ઉપમા કહી. ત શબ્દ, બધે જ સ્વ-સ્વ ઉપમાભૂત વસ્તુ પરિસમાપ્તિ ધોતક છે. મૃદંગ-લોક પ્રતીત મર્દલ, તેનું પુષ્કર. ત૭TI - સરોવર, તેનું તન - ઉપરનો
માવડ - આવતદિ મણી લક્ષણ, પ્રત્યાવર્ત - એક આવર્તના પ્રત્યભિમુખ આવતું. એfi • તવાવિધ બિંદુ જાતાદિની પંક્તિ, પ્રોfor • તે શ્રેણિથી નીકળેલા અન્યા શ્રેણિ. • x • TETY - સમ્યમ્ મણિ લક્ષણ જણાવતા લક્ષણ વિશેષ, પુષ્પાવલિ પડા આદિ પ્રસિદ્ધ છે. - X - X • આવતદિ લક્ષણયુક્ત, સચ્છાય-છાયા સહિત, શોભન પ્રભાકાંતિ જેની છે તે સત્પભા. સમરીચિક - બહાર નીકળતા કિરણજલસહિત સોધો-બહાર રહેલ નજીકની વસ્તુને પ્રકાશકર.
હવે પંચવણને કહે છે - તે મણી-તૃણમાં જે કાળા મણિ અને તૃણ છે, તેનું વર્ણન કરીએ છીએ - માં નીમૂત - મેઘ વાદળ તે આ વર્ષાના પ્રારંભ સમયે જળભૂત જાણવું. તે પ્રાયઃ અતિ કાળ સંભવે છે. ‘વા' શબ્દ બીજી ઉપમાની અપેક્ષાઓ સમુચ્ચય માટે છે. બંનન - સૌવીરાંજન કે રત્નવિશેષ, ખંજન-દીવાની મેસ, જલ-કાજળ, કવી - તે જ કાજળ તમભાઇનાદિમાં સામગ્રી વિશેષથી ઘોલિત. મણીગુલિકા - ઘોલિત કાજળ ગુટિકા. ગવલ-ભેંસનું શીંગડુ, તે પણ ઉપરના વચાના ભાગે કહેવું. ત્યાંજ વિશિષ્ટ કાળાપણું સંભવે છે. તે જ ભેંસના શીંગડાની નિબિડતર સાર નિવર્તિત ગુટિકા. ભમરાવલી-ભ્રમર પંક્તિ, ભ્રમરપતંગસાર • ભ્રમરની પાંખમાં રહેલ વિશિષ્ટ કાલિમાયુક્ત પ્રદેશ. આદ્રષ્ટિકોમળ કાક. પરસ્પષ્ટ-કોકિલ. કૃષ્ણસર્પ - કાળાવણનો સર્પ જાતિ વિશેષ. માવInfથTITન - શરદમાં મેઘ સહિત આકાશખંડ તેના જેવો કૃષ્ણ લાગે છે માટે તે ઉપમા લીધી. તો શું મણિ-તૃણોનો વર્ણ આવો કૃષ્ણ છે ? ના, તેમ નથી. પણ કૃષ્ણ મણી અને તૃણ ઉક્ત નીપૂત આદિથી ઈષ્ટતક - કૃષ્ણ વર્ણથી, વિશેષ ઈટતરક હોય છે. તેમાં કંઈક અકાંત હોવા છતાં કોઈને ઈટતર હોય, તેથી
એકાંતતાનો વ્યવચ્છેદ કરવા કહે છે - કાંતતક - અતિ પ્તિબ્ધ મનોહારી કાલિમાં યુક્ત જીમૂતાદિથી કમનીયતા. તેથી જ મનોજ્ઞતક-મનથી અનુકૂળપણે સ્વપ્રવૃતિવિષયી કરાય છે તેથી મનોજ્ઞ. મનોજ્ઞતર છતાં કિંચિત્ મધ્યમ હોય છે, તેથી સર્વોત્કર્ષ પ્રતિપાદનાર્થે કહે છે - મરામત-જોતાની સાથે જ મનમાં-આત્મવશ થાય.
