Abhidhan Rajendra kosha Part 7

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 1239

(२२२२) हिंडग
अभिधानराजेन्द्रः। मात्र तरन्ति-शक्नुवन्ति तावन्मात्र गृहन्ति तैश्च बाला- खुइलिश्रा' इत्येवमादि, 'छट्टै ठाणद्विी होति ' षष्ठ द्वारे दिभिः , जघन्येन-जघन्यतः 'जहाजायं' रजोहरणं चोलप- स्थामस्थितो भवति । द्वारगथियम्। कश्च, एतदशक्नुवद्भिरपि ग्राह्य, शेषम् उपकरण तरुणाः
इदानीं नियुक्तिकृतोपन्यस्तं सङ्गारद्वयं श्राभिग्रहिकाः विरिश्चन्ति-विभजन्ति बालादिसत्कम् ।
माध्यकृद् व्याख्यानयनाहयदा तु पुनराभिग्रहिका न सन्ति तदा---
आओसे संगारो, अमुई वेलाएँ निग्गए ठाणं । प्रायरिमोवहि बाला-इयाण गिदहति संघयणजुत्ता।
अमुगत्थ चसहिभिक्खं, बीओ खग्गूडसंगारी ।।६१|| दो सुत्ति उरिणसंथा-रए य गहणे कपासेणं ॥८६(भा०)
'आओसे' ति प्रदोषे 'संगारो' ति सङ्केतः आचार्येष श्राचार्योपधि 'बालाइयाण' ति बालादीनां च संबन्धिनमु- कर्तव्यः , कथम् ?-'अमुई बेलाए ' त्ति अमुकया घेलया पधि गृह्णन्ति , के ?-'लंघयणजुत्ता' येऽन्ये शेषा अनाभित्र यास्यामः, पुनश्च 'निग्गए ठाणं श्रमुगध' निर्गतानां सताम् हिकाः संहननोपेतास्त गृहन्ति, कथं पुनर्गुडन्ति ते उपाधि?- अमुकत्र स्थान-विश्रामसंस्थान करिष्यामः, 'वसहि' त्ति 'दा सुत्तिउ' त्ति द्वौ सौत्रिकी कल्पो एक पौर्णिकः कल्पः अमुकत्र वसतिर्भविष्यनि-वासको भविष्यतीत्यर्थः, 'भिसंस्तारकश्वशब्दादुत्तरपट्टकश्च, एषां ग्रहणम् 'एकपासेणं'ति- क्ख 'त्ति अमुकत्र ग्रामे भिक्षाटनं कर्तव्यम्, एकस्तावदयं ग्रहणम् एकस्मिन् पार्वे-एकत्र स्कन्धे ग्रहणं करोति, द्विती. 'सकारः' सङ्केतः । 'बितिम्रो खग्गूडसंगारो' त्ति द्वितीयः ये तु पायें स्कन्धे पात्रकाणि गृहन्ति, श्रात्मीयां तपधि | सकेतः खग्गूडस्य दीयते। विराटलिकां कृत्वा यत्र स्कन्धे उपधिः कृतस्तयैव दिशा क
स चैवमाइक्षायां करोति।
रति न चव कप्पइ, नीयदुवारे विराहण दुविहा । इदानीम् 'अधिकरणतेणे 'त्ति अमुमवयवं
पमवण बहुतरगुणे,अणिच्छ बीउब्ध उवही वा।8२०भा०) व्याख्यानयत्राह
'रतिम चेव कप्पति' ति रात्री साधनां गमनं न कल्पभाउजोवण वणिए, अगणि कुटुंबी कुगम्म कम्मरिए ।
ते, द्विविधधिराधमासंभावात्, यत उक्त-दिवा पित्तावस्ट तेणे मालागारे, उब्भामग पंथिए जंते ॥१०॥ (भा०) 'नीयदुवारे विराहणा दुविह 'त्ति दिवाऽपि तावदयं दोषः, ते हि यदि सशब्दं व्रजन्ति ततश्च लोको विबुध्यते , विधु
"नीयदुवारं तमसं,कोटुगं परिवजए" इति वचनात् नीचद्वारे द्धश्च सन् 'आउजायण' त्ति अप्काययप्राणि योज्यन्ते
द्विविधा विराधना सतमस्कत्याद् प्रास्तां तावद्रात्री, एष च बहनाय सज्जीक्रियन्ते । अथवा-'आउ' ति अकायाय यो
धर्मश्रद्धया न निर्गच्छति । 'पराणवरण बहुतरगुण' त्ति पुनश्च पितो विवुद्धा ब्रजन्ति 'जोवणं' ति धान्यप्रकरः तदर्थ लो
तस्य प्रज्ञापना-प्ररूपणा क्रियते, तत्र रात्रिगमने बहवो गुणा को याति, प्रकरो-मर्दनं धान्यस्य , लाटविषये 'जोधणं ध- |
दृश्यन्ते , बालवृद्धादयः सुखेन गच्छन्ति रात्री, न तृषा राणपहरण भएणइ', 'वणिय' त्ति वणिजो-बालम्जुका वि
बाध्यन्त इति । 'अणिन्छ' त्ति अथ तथाऽपि नेच्छति भातमिति कृत्वा व्रजन्ति । 'अगणि' ति लोहकारशालादिषु
गमनम् 'बितिओ व' त्ति द्वितीयस्तस्य दीयते-तदर्थ मुअग्निः प्रज्वाल्यते 'कुबुंबि'त्ति कुटुम्बिनः स्वकर्मणि लगन्ति
च्यत इति । 'उवही व' त्ति उपधिस्तस्य दीयते जीर्णा, 'कुगम्म' त्ति कुत्सितं कर्म येषां ते कुकर्माणः मात्सिकादयः
तदीयश्च शोभनो गृह्यत इति , मा भूतत्पाचे स्थितमुपधि कुत्सिता माराः कुमारा:-सौकरिकाः,एषां बोधो भवति रात्री |
स्तनका आच्छेत्स्यन्ति। पूकारयतां , ' तेणे 'त्ति स्तेनकानां च , 'मालाकार'त्ति इदानीमसावेकाकी यदि स्वपिति तनो दोषः प्रमादजनिमालिका विबुध्यन्ते 'उम्भामग' त्ति पारदारिका विबुध्यन्ते तस्ततश्चोपधिरुपहन्यते , उपहतश्चाकल्प्यो भवति । 'पंथिए' ति पथिका विबुध्यन्ते जंते' ति यान्त्रिकाः विबुद्धा एतदेवाहसन्तो यन्त्राणि वाहयन्ति चाक्रिकादयः।
सुवणे वीसुवघातो, पडिबझंतो जो उन मिलेगा। नत्र यदकं प्राक"नट्रे खग्गूडसिंगारो" तत्रेदमुक्तं नियुक्ति जग्गण अपडिबझण.जह विचिरेणं न उवहम्मेह३(भा०) कृता सकारकरणमात्रम् , रह पुनः स एव नियुक्तिकारःससकारः कया यतनया कर्तव्यः? कृस्यां च वलायां कर्त्तव्यः ?
स्वापे 'वीसु' एकाकिनो निद्रावशे सति, को दोषः ?इत्येदाह
'उबघाउ' ति तस्यैकाकिनः सुप्तस्य उपधिरुपहन्यते, स
ह्यकाकी स्वपन् प्रमादवान् भवति ख्याधभियोगसंभवात् , संगार बीय वसही,तइए सरणी चउत्थ साहम्मी।
ततश्च निद्रावश प्राप्तस्य उपधिरुपहन्यते , तोऽकल्पनीयो पंचमगम्मि भवसही,छड्ढे ठाणडिओ होति ।।१७६।।
भवति परिष्ठापनीयश्चासौ । गच्छे तु स्वपतोऽपि नोपहन्यते, 'संगार 'त्ति सङ्केनोऽभिधीयते, तनिधिर्वक्तव्यः, 'बिति- कि कारणम् ? , यतस्तत्र केचित्सूत्रपौरुषी कुर्वन्ति, अन्य य वसहि 'त्ति द्वितीये द्वारे वसतिः कर्तब्ध, पूर्वप्रत्युप- नितीयहरे ऽर्थानचिन्तनं कर्वन्तितृतीये त प्रहरे मौमार्य क्षिता तस्या व्याघाते वा वसतेर्ग्रहणविधिक्तव्यो, ततिए उत्तिष्ठति ध्यानापर्थे , चतुर्थे तु प्रहरे सर्व एव भिक्षय त्तिसरिण' नि तृतीये द्वारे संझी श्रावको घक्तव्यः, 'चउत्थ ष्ठन्ति, ततश्च रात्रेकोऽपि प्रहरः शून्यः , ततो नोपहन्यते साहम्मि' तिचतुर्थेद्वारे साधर्मिका वक्रव्याः, 'पंचम- उपधिः। एकाकिनस्त जागरण नास्त्यत उपघातः , 'पडिय- .. गम्मि अषसहि, ति पञ्चमे द्वारे वसतिर्वक्कठ्या-'विच्चिमा झते. व जो उ न मिखेज्ज 'ति प्रतिवध्यमानो पा.वजा- .