Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH prathamatIrthakara-bharatacakravarticaritAtmakaM prathamaM parva kartA - A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdakaH - munidharmakIrtivijayaH sI Y 17 :: prakAzaka : kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti-zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNam kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasyagadyAtmakasAroddhAraH1 (prathamaM parva) (c)sarve'dhikArAH svAyattAH kartA sampAdakaH - A. zrIvijayazubhaGkarasUriH - munidharmakIrtivijayaH prakAzakaH kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti-zikSaNasaMskAranidhi: amadAvAda dvitIyasaMskaraNam - vi.saM. 2068 I.saM. 2012 pRSThAni - 26 + 146 bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH / durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamatra-tatrajJa ! jyotirvijJAnakovida ! / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / / labdhanandanasUryAzIH ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabahApAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahApi satye hi sadA nirAgrahin ! mudA / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi- vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhayaH / / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAnvitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / sarvaM puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // pratayaH mUlyam - ru. 100-00 prAptisthAnam zrIvijayanemisUri svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, navA zAradA maMdira roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007 dUrabhASa : 09408637714 sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380001. mudraNam kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 - dharmakIrtivijayaH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145-2045)nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijaya sUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcAryazrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana-sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana-ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1166-2066)nA upalakSyamA teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A. zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjyazrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakItivijayajI dvArA puna: sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. prathamAvRtte: sampAdakIyammahImahelAtilakakalpena, bhUribhUpAlasevitena, paramArhatenA'mAripravartanenA'jAtazatruNA, kumArapAlabhUpAlena prAthito bhagavAn kalikAlasarvajJa AcAryazrIhemacandrasUrIzvara idaM mahAkAvyaM triSaSTizalAkApuruSacaritrAkhyaM nibabandheti shruuyte| asmizca mahAkAvye caturvizatestIrthakarANAM, dvAdazacakriNAM, navAnAM vAsudevAnAM, navaprativAsudevAnAM tathA navabaladevAnAmevaM saGkalanayA triSaSTemahApuruSANAM mokSagAminAM caritrANi nibaddhAni santItyanvartho'yaM mahAgrantha iti / tathA ca vizeSato'smin mahAkAvye kavikulatilakAyamAnasya bhagavato viziSTavyAkaraNaprayogANAM vaipulyaM, kAvyacamatkRtayo'pUrvavarNanavaibhavaH, viSayanirUpaNasya spaSTatA, saralazabderAgamikavastuno nirUpaNamityevamAdi tatra tatra sthAneSu jijJAsuziSyabuddhivyutpAdanAya kRpApIyUSapUrNacandrAyamAnahRdayasyA'pUrva kimapi kalAkauzalaM darIdRzyate / sAhityalakSaNalakSitamahAkAvyaguNayukte'smin grantharatne dArzanikavAdaprativAdasya, syAdvAdasiddhAntasya ca saralayA madhurayA manoharayA ca girA varNanaM kRtaM tadapi bhagavataH prakANDapANDityapratiSThA prakaTayati / tasyaiva dazaparvAtmakasya mahAkAvyasyA'sya gadyAtmakasAroddhAro mama paramakRpAlubhirguruvaraiH pannyAsapravaraiH zrIzubhaGkaravijayagaNivaraiH, kaviratnAnAM samarthavyAkhyAnakArANAM, panyAsapadAlaGkRtAnAMzrIyazobhadravijayagaNivarANAM satpreraNayA mama prArthanayA ca mAdRzAnAmalpabuddhInAM saGkSiptarucInAM bhavyajIvAnAmupayogArtha rcyaanyckre| ___asya prathamaparvaNa: sampAdanasya bhAro mama gurupravaraiH samarpitaH tena pramuditacetasA mayA tatsvIkRtazca, kRterasyAH sampAdane mama dRSTidoSAdakSarasaMyojakasya doSAdvA jAtAnAmazuddhInAM zuddhipatrasya mAdhyamena zuddhayaH karaNIyaH, tathA'pyavaziSTA azuddhayaH sahRdayaiH sajjanaiH saMzodhanIyA mayi dayAlubhiH / granthasyA'sya paThanena pAThanena ca jijJAsavo mumukSavo'nukaraNIyacaritAnAM caritracayena zreyaHsAdhane saphalIbhavantviti sazubhabhAvanamAzAste vi.saM. 2016 munisUryodayavijayaH vi.saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcArya navamajanmazatAbdI smRtizikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prathama AvRttinI prastAvanA prajAnA jIvanane jo sAmAjika, rAjanaitika, dArzanika athavA AdhyAtmika Adi koI paNa kSetramAM vikasita banAvavuM hoya to sauthI pahelA Adarza mahApuruSonA apUrva jIvananI kathA tathA bIjI aitihAsika sAmagrIo taiyAra karavI e ghaNuM jarUrI kArya che. A dhruva siddhAMtane lakSyamAM rAkhI ApaNA jainadarzanamAM cAra anuyogomAMthI kathAnuyogane eka sArU sthAna devAmAM AvyuM che. A viSayamAM pUrvakALathI gaNadhara bhagavaMto pUrvadhara ane bahuzruta Adi mahApuruSoe aneka zAstronI suMdara racanA karI che. tethI jaina dharmanA kathA sAhityanI prazaMsA kevala bhAratIya vidvAnoe ja nahi paNa pAzcAtya vidvAnoe paNa mukta kaMThathI karI che. jarmanInA eka moTA vidvAna prophesara DaoN. harTale jaina kathA sAhitya prati potAnI sadbhAvanA vyakta karatAM kahyuM hatuM ke jo jaina darzananA dhuraMdhara vidvAnoe suMdara rItithI kathA sAhityanI racanA na karI hota to bhAratIya kathA sAhityanuM eTaluM mahattva na rahetuM. bAramI sadImAM gujarAta dezamAM eka mahAna samartha prabhAvazAlI, zAsanaprabhAvaka ane ahiMsA saMskRtinA uddhAraka svanAma dhanya, kalikAla sarvajJa bhagavAna zrImAna hemacaMdrAcArya nAmanA eka mahAn AcArya bhagavaMta thayA. teo zrInA pratibodhathI caulukyacUDAmaNi mahArAjAdhirAja kumArapAla jaina dharmanA anuyAyI banyA hatA. te AcAryadeve sAhityanA badhAya kSetramAM kAvya, vyAkaraNa, nyAya ane darzana Adi aneka viSayo para ghaNA zloka pramANa graMtho lakhyA che. te kRpAlu bhagavaMte jaina darzananA itihAsa svarUpa triSaSTizalAkApuruSacaritra nAmano apUrva graMtha saMskRtapadyamAM lakhyo che. A graMthamAM A avasarpiNImAM thayelA 24 tIrthaMkara bhagavaMto 12 cakravartIo, 9 vAsudevo 9 prativAsudeva ane nava baLadevonA caritro judA judA vibhAgathI parvamA vistArathI ApavAmAM AvyA che. A caritronI antargata bIjA paNa keTalAya Adarza puruSonI jIvanIono paNa samAveza thAya che. 7 taduparAMta caramatIrthapati zrImahAvIra bhagavaMta pachI je je dharmanA prabhAvaka tyAgI ane sadAcArI dharmI gRhastha puruSo thayA che. te sarvenA jIvana caritro pariziSTa parvamAM AlekhyA che. A bane graMtho jaina darzananA aitihAsika tathA porANika jJAna mATe apUrva gaNavAmAM Ave che. have jo A padyAtmaka saMskRta graMthane gadyAtmaka banAvavAmAM Ave to lokamAM te graMtha ati upayogI nIvaDe ane apUrva lAbha thAya. zrIpariziSTaparvane prakhyAta vyAkhyAtA kaviratna paMnyAsapravara zrIyazobhadravijayagaNivaranA ziSyaratna tattvacitaka paMnyAsapravara zrIzubhaMkaravijayajIgaNivarye traNa varasa pahelAM sarala ane sugama bhASAvAluM gadyAtmaka banAvIne bahu ja prazaMsanIya kArya kayuM che. A pariziSTaparva graMtha vidvAna pAThako dvArA sAro Adara pAmyo. tethI preraNA pAmIne pUjya zrIe triSaSTizalAkApuruSa caritrane gadyAtmaka banAvavuM zaru kayuM, ane tenuM prathamaparvamAM AditIrthaMkara yugapravartaka bhagavAna RSabhadeva bharatacakravartI AdinA caritro saraLa saMskRtamA muddAsara lakhyA che. taduparAMta A graMthanI jijJAsue viSayasUcI joI levI. prastuta graMtha uparyuktagraMthano prathama vibhAga (parva) ApanI sAme rAkhavAmAM Ave che. Aja rIte pUjya paMnyAsajI mahArAja potAnI lekhanIno upayoga karatA raheze ane uparyukta granthanA bIjA nava parvo prasiddha karaze. A apUrva kArya mATe huM temane dhanyavAda ApuM chaM. mumukSu AtmAo AvA graMthanA adhyayana manana ane parizIlanadvArA bhAratanA maharSionI mahattA samajI potAnuM hita sAdhe eja abhyarthanA. li. RSabhadAsa madrAsa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJcit prAstAvikam suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gUrjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gUrjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH somanAthamahAdevAbhidhazivatIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapuna:sthApanAvasare svayamupasthitaM ca / yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi mUka- pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM, kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtadvayAzrayamahAkAvyaM prAkRtadvayAzrayakAvyaM, stutikAvyAni yogazAstraM - ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti - triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000 zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara - cakravarti-vAsudevabaladeva-nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRRNAM vidyArthinAM bodhavaizadyArthametasya kAvyagranthasyA'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcArya - pAdazrIvijayazubhaGkarasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cA'sya 9 padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalaGkRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na saJjAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ataH zrIhemacandrAcAryapAdAnAM sUripadanavamazatAbdyA varSaM vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAjJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhavaH prerita etadartham / pUjyapAdazrIgurubhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnIM phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAbhyAsinAM yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nizcapracam / granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcArya bhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM midhyAduSkRtaM dattvA kSamAprArthino vayamiti zam / saM. 2067 Azvina zudi- 1, surendranagare ... - zIlacandravijayaH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya "huM to nAno mANasa chu. chatAM mArI AziSa-zubhecchA tamArI sAthe ja che. mArI jarUra hoya tyAM mane kahejo. badhuM kAma thaI jaze. ciMtA na karazo. bhaIlA, sArA kAmamAM hamezA mArI anumati ja hoya. ahIMnA mULanAyaka zrI dharmanAtha dAdA, graMthanA racayitA kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUri mahArAjA tathA ApaNA vaDIla zAsanasamrATa zrInemisUridAdAnuM nAma laIne kAma zarU karo. tamo khUba AgaLa vadho."-pUjyapAda gacchAdhipati zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI gurubhagavaMtanA AvA maMgala AziSa sAthe zarU thayela prakAzana yAtrAno A prathama paDAva che. kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryamahArAjA bhAratanI eka advitIya vibhUti che. sarvajana temanA nAma ane kAmathI paricita che. chatAM eTalaM kahuM chu ke gujarAtanI saMskRtinA ghaDavaiyA teo ja che. anya prAntonI tulanAmAM gujarAtanA lokomA je ahiMsA, udAratA, sahiSNatA, vidyAruci- ityAdi je guNo jovA maLe che, temaja sarvadharma pratye samAnadRSTi, sAdhu-saMto pratye AdarabhAva dekhAya che, tenuM mULa zrIhemacandrasUri mahArAjA che. teozrIe Apela A guNarUpI vAraso temaja vipula sAhityanA pratApeja Aje gujarAta vizvanI badhI saMskRti sAme TakI zakyuM che, sAthe vaizvika sAhitya prakAzanamAM gujarAtanuM nAma gauravapUrvaka levAya che. A satyane sarva koIe svIkAravU ja paDaze.. vidvajjanonI sAhityacarcAmA je je kationo avazya ullekha karavo paDe tevI aneka racanA A kalikAlasarvajJa gurubhagavaMte ApaNane ApI che. temAMnI eka kRti eTale-36,000 zloka pramANa triSaSTizalAkApuruSacaritra mahAkAvya, A graMthamA 24 tIrthakara, 12 cakravartI, 9 vAsudeva, 9 baladeva, 9 prativAsudeva, Ama, 63 mahApuruSonuM jIvanavarNana karavAmAM AvyuM che. gurubhagavaMta dvArA jIvanacaritra sAthe jainadharma mAnya karmasiddhAnta, tattvacarcA, jaina bhUgoLa temaja anya paNa kathAnakonuM vizadavarNana bahu ja suMdara rIte guMthI levAmAM AvyuM che. A graMthanI viziSTatA e che ke eka navo zabdakoza taiyAra thaI zake teTalA vidha vidha zabdaprayogo ahIM upalabdha thAya che. dhUmaketunA kahevA pramANe - "gurubhagavaMtane ApavAmAM Avela 'kalikAla sarvajJa' e biruda A eka ja graMtha pramANita karI Ape tevo vizALa, gaMbhIra ane sarvadarzI A graMtha che." A mahAkAvyarnu paThana-pAThana vipula pramANamAM thaI rahyaM che. temAM paNa jaina sAdhu-sAdhvI samudAyamAM to vizeSa karIne thaI rahyaM che. dIkSA lIdhI, saMskRta bhaNyA, eTale sau prathama prAyaH A graMtha- adhyayana karAvAya che. chatAM paNa A adhyayana-adhyApana pravRtti vadhu sArI rIte thAya, temaja bALajIvo paNa A graMtharnu bahu ja saraLa rIte paThana karI zake, A rIte A graMthanI upAdeyatA vadhe tevI zubhabhAvanAthI dAdAguru pUjyapAda zrIvijayazubhaMkarasUrIzvarajI bhagavaMte A graMthanI racanA karI che. mUla graMthanA te te bhAvone nyAya ApavA pUrvaka je varNanAtmaka bhAga che tene kADhI nAMkhavAmAM Avyo che. temaja je kaThina zabdaprayogo, dhAtuprayogo che tene sarala karavAmAM Avela che. Ama, padyarUpa A graMthane gadyarUpe 'triSaSTizalAkApuruSacarita- gadyAtmakasAroddhAra' nAme A graMthanI racanA karavAmAM AvI che. graMthakartAno paricaya pUjyapAda zrIvijayazIlacandrasUrIzvarajI bhagavaMte lakhela eka lekhamAMthI uddhRta karIne A paricaya mUkavAmAM Ave che. "vi.saM. 1971 bhAdaravA vadi-7nA paMcamahAla jillAnA godharA nagaramAM zAha vADIlAla zaMkaralAla ane temanA dharmapatnI mANekabenane tyAM janma, nAma hatuM zAMtilAla. meTrika sudhIno vyavahArika abhyAsa karyA bAda dharmakSetranI vividha pravRttio AnaMda ane utsAhathI karI rahyA hatA. te vakhate svArthamaya saMsAranI asAratA ane vAstavikatAno anubhava thatAM pUrvabhavanA zubhasaMskAronA pratApe yuvAnavaye vairAgyanI bhAvanA jAgI. temAM sonAmAM sugaMdha bhaLe tema pUjya gurubhagavaMtono samAgama thatAM 20 varSanI yuvAnavaye zAMtilAle vi.saM. 1991mAM jeTha vada-11nA mahuvA mukAme pa.pU. zAsanasamrATa zrIvijayanemisUrIzvarajI dAdAnA varada haste dIkSA aMgIkAra karI. zAsanasamrAT zrInA ziSya
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 pa.pU.zAMtamUrti-samayajJazrIvijayavijJAnasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA ziSya pa.pU.prAkRtavizArada zrIvijayakastUrasUrIzvarajI gurubhagavaMtanA ziSya munirAja zrIyazobhadravijayajInA caraNomAM munizrIzubhaMkaravijayajIe potAnuM jIvana samarpita kayu. yuvAnavaya, saMsAranI asAratAnI pAkI samajaNamAMthI jAgelo vairAgya ane supAtra gurubhagavaMtono yoga - A badhAM paribaLo temanA taravariyA mijAjane eTalA badhA mAphaka AvI gayelA ke tyArapachI temaNe gurubhagavaMtonA mArgadarzana ane Adeza pramANe jJAnasAdhanA ane saMyama sAdhanAmAM jAtane DUbADI dIdhI. viziSTa kSayopazama, sakhata mahenatu svabhAva ane ekAgratAne lIdhe thoDA ja varSomA temaNe vyAkaraNa-nyAya Adi viSayo uparAMta prAkaraNika-saiddhAMtika viSayomA prabhutva prApta kayu. 5-6 karmagraMtho ane paMcasaMgraha-karmaprakRtinA viSayamAM teo evA niSNAta banyA ke te graMthonI gAthAo mULathI ke arthathI, pahelethI challe sudhI ke challethI pahele sudhI, je rIte gaNavI hoya te rIte kaDakaDATa gaNI zakatA. te viSayanA padArtho bahu ja sahajatApUrvaka teo bolI tathA samajAvI zakatA. prAkRtamAM paNa temaNe tevU ja prabhutva meLavelaM. ane A badhAnAM ja pariNAme, kALAMtare teo dravyAnuyoga viSayanA eka asAdhAraNa kakSAnA jANakAra tathA prarUpaka tarIke paMkAyA hatA. adhyayananI sAthe sAthe guruvayoM tathA saMghADAnA nAnA moTA sAdhuonI bhakti-vaiyAvaccano guNa paNa temaNe eTalo ja umadArupe khIlavelo. 'kAma kare te bhaNI na zake' e vAtane temaNe ane te vakhatanA temanA sahAdhyAyI munioe sadaMtara khoTI TharAvI hatI. dIkSAparyAyane 20 varSa thayA tyAre sarva rIte yogya jANI temanA upakArI pUjyoe temane vi.saM. 2010mAM zrIbhagavatIstranA yogodvahana karAvavA pUrvaka gaNipada tathA paMnyAsapada arpaNa karyA. saiddhAMtika adhyayananI prIti eTalI prabala ke paMnyAsa padavIne varSoM thayA pachI ekavAra mulunDanA cAturmAsa daramyAna, sUratanA prajJAcakSu adhyApaka paM.zrIharagoviMdadAsane dara aThavADiye be divasa khAsa sUratathI teDAvatA ane te be divasono pUro samaya te bane abhyAsIo karmaprakRti, paMcasaMgraha ane itara saiddhAMtika viSayono svAdhyAya karavAmAM khovAI jatA. Ama, jJAna-dhyAnanI sAthe sAthe vividha saMskRta-prAkRta graMthonA anuvAdo tathA saMpAdana-saMcaya vagere paNa karyA, temanA prakAzano paNa te divasomAM ghaNAM lokapriya thayAM hatA. paMnyAsapada thayA pachI temanI zaktio gurukRpAnA prabhAve soLe kaLAe nikharI UThI. teoe ghaNAM varSoM dakSiNa bhAratanA karNATaka, tamilanADu, AMdhra pachI mahArASTra pradezamA vicaraNa kayu. tyAre teoe potAnA vairAgya-tattvasabhara ane dravyAnuyoga-chalakatAM pravacano temaja preraka kriyAruci dvArA Thera-Thera lokone maMtramugdha banAvyA. A rIte khUba zAsanaprabhAvanA karI. pachI vi.saM. 2024mAM pUnA zaheramA AcAryapada prApta kayu. dakSiNapradezanA vihAra daramyAna ekathI vadhu vakhata temane jaina zAsanamA ekAMtavAdIo tathA mUrtipUjAnuM khaMDana karanArAothI vivAdano prasaMga prApta thayelo. AvA vakhate temanA pravacano paramAtmapravacananI tattvavArtAthI tathA anekAMtadRSTithI bharapUra ane kumatakhaMDananA dhanuSaTaMkAra jevA banI rahetA. AvA prasaMgoe traNeka vakhata teoe te ekAMtavAdI vagere sAdhuone zrAvakasaMgha dvArA zAstrArtha mATe AhvAna mokalelA, jemAM temaNe spaSTa kahAvyu hatuM ke - "jAheramA khullA zAstrArtha mATe AvI jAva, kAM to tame ahIM Avo, kAM to huM tyAM AvaM, je khoTA puravAra thAya te bIjAnA-jItanAranA ziSya thaI jAya." AvA ughADA ane nirbhaya AhvAnathI DaghAI jaIne be prasaMge to te anya matanA munio, bIjA ja divase, ane kAMI paNa javAba ApyA vinA ke potAnA paMthanA lokone paNa jaNAvyA vinA vihAra karI jatA rahelA. ane eka prasaMgamA "ame AhvAnano javAba mokalIe chIe. tame eka divasanI mudata Apo." evo javAba mokalyA pachI ATha ATha divase ane vAraMvAra pUchAvavA chatAM javAba malyo na hato. A pachI temaNe tevA ekAMtavAdIo ke mUrtipUjA virodhIonI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prarUpaNAonuM jAheramA tAttvika ane saiddhAMtika khaMDana karIne aneka zrAvakone mArgAbhimukha banAvelA, je temanA jIvananuM ujjvala pAsuM che. jIvananA pAchalA varSomAM zrIzaMkhezvarapArzvanAtha dAdA tathA zAsanadevI zrIpadmAvatIdevInI ArAdhanA pratye vizeSa ruci tathA AsthA rahI hatI. teo te banenI japasAdhanA karatA ane te sAdhanAno prabhAva paNa anubhavatA. ghaNA loko atireka karIne jAtajAtanI vAto calAvatA paNa teo spaSTapaNe niSedha karatA, Aja temanI AMtarika jAgRtino paricaya lAdhI rahe che. 14 ane challe vi.saM. 2048nA varSe Aso vada- 1nA godharAnagare navakAramaMtranuM ArAdhana karatAM samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA. " graMthakartA zrInI zrutopAsanA - saMskRta karuNarasakadambakam, kArakamAlA, jJAnasAra (mUla), aSTaka prakaraNa (vivRtti sahita), gaNadharavAda (vizeSAvazyakAntargata- vivRtti sahita) naravikramacaritra (prAkRta saMskRta chAyA sahita), zAMtijinamahijana stotram, - prAkRta jJAnasAra (TIkA), vItarAgastotra (TIkA), ArAmasohA kahA, dhaLavAla kahA, jaMbUsvAmI caritra, vijayacaMdakevalI caritra gujarAtI - zrAvakadharmavidhAna (prathama paMcAzakanuM vistRta bhASAMtara), jaya-vijaya kathA, haMsarAjAnI kathA, saMskArajyota (1-2), 15 devavaMdanamAlA, jinaguNaratnAvalI, mahAvIra paMca kalyANaka pUjA. haribalamacchI kathA, apara mA, caMdananI vADI, Adarza sajjhAya mAlA, svAdhyAya puSpAvalI jaina tarkabhASA (TIkA) adyAvadhi aprakAzita che. Ama, A gurubhagavaMta mAtra zrIpadmAvatIdevIMnA upAsaka ja hatA, evaM nathI. paraMtu saMskRta - prAkRta - dravyAnuyogamAM prabhutva dharAvanArA paNa hatA. te A temanI zrutopAsanA uparathI samajI zakAya che. punaH saMpAdananuM nidAna - A graMthanuM saMpAdana AjathI 51 varSa pUrve vi.saM. 2016mAM graMthakartA zrIzubhaMkaravijayajInA saMsArapakSe bhatrIjA ane saMyamajIvanamAM temanA ja ziSya munizrIsUryodayavijayajIe karela hatuM. te samaye A graMthanI khUba mahattA hatI. paraMtu te pachI kAlanA prabhAve jJAna taraphanI upekSA vadhate jate A graMthanI mahattA vIsarAvA mAMDI. Aje ghaNAne to khabara paNa nathI ke AvA prakArano uttama graMtha vidyamAna che. saMskRtano abhyAsa ghaTato javAne kAraNe AvA saMskRta mahAkAvyanuM vAMcana karanArAnI saMkhyA alpa che moTe bhAge AvA mahAkAvyAdi graMthono gujarAtI bhASAmA thayela anuvAdono ja Azaro levAya che. bIjI tarapha anya saMskRta kathAnakonuM prakAzana thaI rahyuM che. pariNAme Aje pUrvanA mahApuruSo racita mUlyavAna graMthonuM vismaraNa thavA mAMDyuM che. AvA samayamAM ApaNA pUrvajo, teo racita graMtho temaja saMskRtabhASAnuM mAhAtmya jaLavAya rahe tene mATe A graMtha bahu ja upayogI che. bahu kaThina nahI temaja sAva sAmAnya paNa nahI tevA zabdaprayoga, dhAtuprayoga, vAkyaprayogathI yukta A graMtha saMskRtanA prAthamika abhyAsu jIvo mATe bahu ja lAbhadAyI banI zake tema che. tethI vidyAguru
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 paramopakArI pUjyapAda zrIvijayazIlacandrasUrIzvarajI gurubhagavaMte gayA varSe haThIbhAInI vADI-amadAvAdamAM cAturmAsa daramyAna kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUri-sUripadanavamazatAbdInA upalakSyamA traNa sAkSarapuruSone hemacandrAcArya suvarNacandraka enAyata karavAmAM Avyo te vakhate A graMthanA punaH saMpAdana mATe sUcana kayu. saharSa meM te sUcana svIkArI lI. tyAre teozrIe turaMta kahyu - sAhebajI (pa.pU.A.zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI) pAse jAva, temane vAta karI anumati ane AziSa meLavo. turaMta ja hu~ sAhebajI pAse gayo. badhI vAta karI ane sAhebajInI AziSa meLavI. sAhebajInA A aMtaranA AziSa meLavIne kAmano prAraMbha te samaye ja karI dIdho, vaizAkha suda-3 zrI hemacandrAcAryajInA sUripadane divase prathama parva prakAzita thAya tevI icchA hatI, paNa sAhebajInI tabiyata ane vihArAdine kAraNe kAma ja na thaI zakyu. tyAM acAnaka ja vaizAkha suda-1nA sAhebajI kALadharma pAmyA. manamAM bahu ja duHkha che ke sAhebajInI upasthitimAM A parva prakAzita na karI zakAyu. chatAM Aje temanI puNyasmRtimA A graMthane prakAzita karAya che. saMpAdana paddhati - pUrve graMtha pothIrUpe hato. jyAre Aje tene pastakAkAre prakAzita karAya che. pUrve prathama parva - prathama bhAga, dvitIya-tRtIya-caturthapaMcama parva - dvitIya bhAga, SaSTha-saptama parva - tRtIya bhAga, aSTama-navama parva - caturtha bhAga, dazama parva - paMcama bhAga, aMte pariziSTa parva A rIte vibhAjita karela hatuM. temAM pheraphAra karIne dvitIya-tRtIya parva - dvitIya bhAga, caturthapaMcama parva - tRtIya bhAga Ama, 5 bhAgane badale 6 bhAga ane aMte pariziSTa parva A rIte vibhAjana karavAmAM AvyuM che. graMthamAM jyA jyA moTA vAkyo hatA. tyAM navA kriyApada umerIne nAnA nAnA vAkyo banAvavAmAM AvyA che. temaja nAnA nAnA peregrApho karavAmAM AvyA che. amukasthAne vAkyaracanA dhAtuprayoga badalavAmAM AvyA che. arthanI sugamatA mATe alpavirAmo umeravAmAM AvyA che. paThanamAM saraLatA rahe te mATe dareka sargamAM jyA jyAM viSaya badalAya che tyAM nizAna mUkavAmAM AvyuM che. temaja aMte eka zabdakoza mUkavAmAM Avela che. viSayAnukrama yathAvat rAkhela che. RNa svIkAra - pa.pU.A.zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI gurubhagavaMte anumati ane AzIrvAda ApyA. temaja vidyAguru pa.pU.A.zrIvijayazIlacandrasUrIzvarajI mahArAja sAhebe A kArya karavAnI preraNA karavA dvArA karmanirjarAnA kAraNarUpa svAdhyAyano avasara ApIne mArA upara apUrva kRpA karI che, eTale A bane upakArI gurubhagavaMtono upakAra kyAreya bhUlI zakAya tema nathI. sahAdhyAyI pU.munizrIkalyANakIrtivijayajI temaja pU.munizrItrailokyamaMDana vijayajIe paNa A kAryamAM sahAyatA karI che, temane kema vIsarAya ? kirITa grAphiksavALA zrIzreNikabhAI temaja sarasvatI pustaka bhaMDAravALA zrIazvinabhAIe A kArya mATe khUba parizrama lIdho che. 'hu~ tamArI sAthe ja chu. badhuM kAma thaI jaze.' A zabdoe kArya karatI vakhate mane apUrva baLa ApyuM che ane emanI kRpAthI ja A kAma thaI zakyuM che. saMpAdanamA alpamatine kAraNe kSati rahI hoya to jaNAvavA kRpA karazo. aMte, svAdhyAyarasikone A graMtha svAdhyAya karavAmAM sahAyaka banI rahe eja zubhabhAvanA. munidharmakIrtivijaya surendranagara, Aso zuda-1 vi.saM. 2067
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH viSayaH prathamaH sargaH maGgalAcaraNam granthopakramaH dhanazreSTiparicayaH dhanasya vasantapuraprasthAnam dharmaghoSasUrerAgamanaM saha prasthAnaM ca sArthaprayANavarNanam grISmartRvarNanam varSartRvarNanam sArthaklezena dhanasya cintA, sUrisamIpagamanaM ca sUri-dhanayoH saMlApaH dhanasya bodhibIjAptiH sUridezanAyAM dharmanirUpaNe dAnanirUpaNam jIvanirUpaNam zIlanirUpaNam tapobhAvanirUpaNam zaradarNanaM, vasantapuraprAptizca dhanasya yugalikabhave uttarakuruvarNanam mahAbalajanma, zatabalavarNanaM ca zatabalasya pravrajyA svargaprAptizca sabhAyAM svayambuddhamantriNazcintA svayambuddhasya nRpopadezaH sambhinnamatikRtaprativAde cArvAkamatavarNanam svayambuddhakRtAtmAdisamarthanam viSayaH zatamatikRtakSaNikatvavAdasthApanam svayambuddhakRtasamAdhAnam mahAmatikRtamAyAvAdasthApanam svayambuddhakRtamAyAvAdakhaNDanam nRpaparalokasandehanirAsa: kurucandranRpakathA daNDakanRpakathA svayambuddhasya dharmopadezakAraNakathanam mahAbalasya dIkSA kAladharmaprAptiJca lalitAGgadevavRttAnta: svayamprabhAcyavanena lalitAGgavilApa: nAgilavipravRttAntaH nirnAmikAvRttAntaH yugandharamunenirnAmikopadezaH nirnAmikAyAH samyaktvagrahaNaM svargaprAptizca lalitAGgasya cyavanaM janmagrahaNaM ca zrImatIvRttAntaH zrImatyA vajrajaGghasya ca vivAhaH zrImatyA vanajaGghasya ca mRtyuH jIvAnandAdiSamitravRttAntaH jIvAnandAdikRtakuSThimunicikitsA jIvAnandAdInAM svargagamanam vaz2asenanRpasya dIkSAgrahaNAdi, vajanAbhasya cakritvaM ca vrajanAbhAdInAM dIkSAgrahaNam vajranAbhAdiprAptalabdhivivaraNaM vizatisthAnakavarNanam vajranAbhAdInAM tIrthakRtrAmakarmAdhupArjanam vajranAbhAdInAM svargaprAptiH 14
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH dvitIyaH sargaH sAgaracandrasya paricayastasya rAjakulagamanaM ca sAgaracandrasyodyAnagamanaM priyadarzanAyA rakSaNaM ca candanadAsasya cintA candanadAsena sAgaracandrasyopadezaH sAgaracandreNa kRtaH pratyuttarazca sAgaracandrasya priyadarzanayA vivAho'zokadatta-priyadarzanAsaMvAdaca sAgaracandrA-'zokadattasaMvAdaH sAgarAdInAM mRtyuH punarjanmagrahaNaM ca ekAntasuSamArAdikAlamAnakathanam prathamArAdau lokasthitikalpavRkSAdivarNanam sAgarAdijIvAnAM yugalikabhavavRttAntaH vimalavAhanAdikakulakaravRttAntaH saptamakulakaravRttAnte vajranAbhajIvacyavanavRttAnta: marudevyAcaturdazasvapnadarzanam nAbheH svapnaphalakathanam zakrasya svapnaphalakathanam marudevIgarbhaprabhAvavarNanam AdijinajanmavarNanam dikumArikAkRtasUtikarmopacAravarNanam saudharmendrasya sUtikAgRhAjjinamAdAya merugirigamanavarNanam aizAnendrAdyAraNAcyutendrAntAgamanavarNanam bhavanendrAdyAgamanavarNanam vidyutkumArendrAdyAgamanavarNanam AbhiyogikadevaiH snAtrasAmagrIsamAnayanavarNanam acyutendrakRtajinasnAtravarNanam viSayaH saudharmendrakRtajinasnAtravarNanam jinasya sUtikAgRhaprApaNAdivarNanam saudharmendrakRtajinarakSopAyAdivarNanam nandIzvare saudharmendrAdikRtASTAhnikAmahotsavavarNanam jinanAmakaraNAdivarNanam saudharmendrakRtavaMzasthApanavarNanam jinasya dehAdyatizayavarNanam jinasya dvitIye vayasi dehalakSaNavarNanam jinasya dinacaryAvarNanam sunandAvRttAnta: jinasya zakrakRtavivAhaprastAvaH AbhiyogikadevakRtavivAhamaNDapavarNanam apsaraHkRtasumaGgalA-sunandAsajjAvarNanam jinasya vivAhamaNDapAgamanam jinasya strIbhiH kRtavivAhopacAravarNanam jinasya bharatAdiputrAdyutpattivarNanam jinarAjatvaprastAva: zakrakRtajinarAjyAbhiSeka-vinItApuranirmANavarNanam jinasya rAjyapAlanopAyavarNanam jinakRtaM lokAnAmannAdibhakSaNazikSaNam paJcazilpAdi-sAmAdhupAyAdyAvirbhAvavarNanam jinakRtabharatAdikalAdizikSaNaM lokavyavahArapravarttanaM ca jinasya rAjyazAsanasamRddhyAdivarNanam vasantotsave nandanodyAne jinasya pravrajyAbIjabhUtavairAgyabhAvanAvarNanam 60 lokAntikadevasya tIrthapravartanAtha jinaprArthanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 viSayaH tRtIyaH sargaH bharatarAjyAbhiSeka prabhoH sAMvatsarikadAnam zrIvRSabhanAthasya niSkramaNotsava: siddhArthodyAne prabhoH kaccha-mahAkacchAdezca dIkSAgrahaNam devAdInAM gamanaM jinezvaravihArazca prabhoH parISahasahanavarNanam prabhoranusartRNAM munInAM parISahAsahiSNutayA kandamUlAdipravRttiH nami-vinamyo: kacchAdeH praznotrarau prabhusevanaM ca nami-vinamibhyAM dharaNendrakRtavidyA-rAjyadAnam vaitAdayagirivarNanam nami-vinamyovaitADhye nagarAdinirmApanam nami-vinamikRtajinezvarabimbasthApanaM dharaNendrakRtamaryAdA ca kacchAdInAmAcArakathanam jinezvarasya bhikSArthaM gajapuragamanam zreyAMsAdInAM svapnAvalokanam jinasya purapraveza: zreyAMsasya dvArapAlena tajjJApanaM ca zreyAMsasya prabhuM dRSTvA jAtismaraNam zreyAMsena prabhorikSurasadAnam nAgarapRSTena zreyAMsena prabhupAraNahetu-svapnaphalayo: kathanam prabhupAraNasthAne pIThanirmApanam prabhostakSazilAprAptistato'nyatra vihAro bAhubaliviSAdava bAhubale: prabhupadanyAse dharmacakranirmApanam prabhoH kevalajJAnotpatti: zakaTamukhodyAne devendrAdInAmAgamanam devaiH samavasaraNaracanam samavasaraNe jinezvarasya devAdInAM cA''gatya yathAsthAna yathAkramamupavezanam viSayaH bharatasya marudevAsamAzvAsanam marudevAmuktirbharatasya samavasaraNaprAptizca vRSabhanAthadezanAyAM saMsAradu:khamayatvanirUpaNam samyagjJAnavivaraNam samyagadarzananirUpaNam cAritranirUpaNam aNuvrata-guNavrata-zikSAvratanirUpaNam RSabhasenAdInAM dIkSAgrahaNaM saGghapravRttistripadhupadezazca cUrNakSepa-balikSepAdividhAnam prabhodevacchande vizrAmo gaNadharadezanA ca zAsanadevatayoH prabhoH pArzve'vasthAnaM prabhuvihArazca caturthaH sargaH bharatasya paurANAM ca cakrapUjotsavaH bharatasya snAnAbharaNadhAraNAdi sainyaiH saha prasthAnaM ca 85 10 bharatasya prayANena gaGgAdakSiNataTaprAti: 86 17 bharatasya mAgadhatIrthaprAptiH,skandhAvAraracanA,bANamokSo, mAgadhezasya kopa: 87 1 mAgadhezasya zaraNAgamanam bharatasya varadAmatIrthagamanaM varadAmezasya bharatAjJAsvIkAraca bharatasya prabhAsatIrthaprApti: prabhAsezasya tadAjJAsvIkArazca bharatasya sindhutIraprAptiH: sindhudevyAstadAjJAsvIkArazca bharatasya vaitAdayagamanaM vaitADhyakumArasya tadAjJAsvIkArazca bharatasya taminAguhAprApti: kRtamAladevakRtatadAjJAsvIkArazca bharatasya senApatinA dakSiNasindhuniSkuTasAdhanam senApatinA dvAramudghATya saparicchadasya bharatasya guhAyA niSkamaNam mlecchairbharatAgrasainyabhaGgaH suSeNakRtamlecchasainyasaMhAraH 94 3 mlecchaprArthanayA meghakumArakRtabharatopasargo bharatasya tannivAraNaM ca 94 12 yakSopadezAnmeSakumAropasargopazamo mlecchAnAM bharatazaraNAgamanaM ca / 76 14
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 101 1 102 4 103 16 119 10 viSayaH bharatasya himAdrikumArasAdhanam bharatasya nami-vinamisAdhanaM strIratnaprAptizca suSeNena gaGgottaraniSkuTasAdhanaM bharatasya gaGgayA saha viSayabhogazca bharatasya nATyamAladevasAdhanaM suSeNena khaNDaprapAtaguhAdvArodghATanaM sasainyasya bharatasya tato nirgamanaM ca navanidhivarNanaM bharatasya tatsAdhanaM ca bharatasya vinItAnagaraprApti: bharatasya purapraveza: bharatasya mahArAjyAbhiSeka: bharatasyA'bhiSekottarakriyA bharatasamRddhivarNanam bharatasya sundaryA vratagrahaNAnumodanam sundaryA dIkSAgrahaNam dUtato bharatasandezamAkarNya bhrAtRNAM jinasamIpagamanaM nivedanaM ca bharatasyA'STAnavatibhrAtRRNAM prathamajinakRtAGgArakArakadRSTAntopadezAd vratagrahaNaM bharatena tadrAjyagrahaNaM ca paJcamaH sargaH bharatasya bAhubalinaM prati dUtapreSaNam suvegasya takSazilAgamanaM bAhubalinA saha sambhASaNaM ca suvegasya parAvRttya bharatAya bAhubalivRttAntanivedanam bharatasya sacivAdibhirmantraNA bharatasya bAhubali pratyabhiyAnam bAhubaleyuddhapUrvarAtre svasainyavyavasthA bharatasya yuddhapUrvarAtre svasainyavyavasthA sainyAnAM yuddhArthaM sajjIbhavanam bAhubaledevapUjAnantaraM gajArohaNam bharatasya devapUjAnantaraM gajArohaNam raNe sainyAnAM yuddhopakrame devAgamanam 104 9 viSayaH devAnAM sainyAn yuddhAnnivArya bharatasamIpagamanam 113 3 devaiH prabodhitasya bharatasyA'dhamayuddhAkaraNasvIkAraH 113 10 devaiH prabodhitasya bAhubaleradhamayuddhAkaraNasvIkAraH 114 8 bharata-bAhubalyo raNAt svasvasainyApasAraNam bharatasya duHzaGkinAM svasainyAnAM svabalapradarzanam 115 21 dRSTiyuddhe bharataparAjayaH vAgyuddhe bharataparAjayaH 116 12 bAhuyuddhe bharataparAjayaH 116 20 muSTiyudhe daNDayuddhe ca bharataparAjayaH 117 15 bharatasya cakraprayogaviphalatA 118 14 bAhubalenirveda: kAyotsargagrahaNaM ca bharatasya viSAdo bAhubalistuti: soma yazaso rAjye sthApanaM nagaragamanaM ca bAhubalevarSamekaM kAyotsargeNa parISahasahanam 120 3 bAhubale: kevalaprAptirjinezasamIpagamanaM ca SaSThaH sargaH marIcestridaNDikaveSadhAraNam 122 1 marIce rogastannAzazca 122 18 marIce: kapiladIkSAdAnam 123 5 vRSabhasvAmino vihArakramato'STApadAcalaprAptiH 123 17 vRSabhasvamino devakRtasamavasaraNe pravezo devAnAM ca tatra yathAsthAnamupavezanam 124 9 bharatasya nRpAdInAM ca samavasaraNe samAgamanaM yathAsthAnamupavezanaM ca 124 23 vRSabhasvAmino dezanA,bharatasya bhrAtunimantraNaM, vRSabhasvAminastanniSedho bharatasyendrasya cA'vagrahadAnaM bharatasyendrAGgulidarzanaM ca 125 11 bharatasya sAdharmikavAtsalyadharmadhyAne mAhanabrAhmaNapravRttizca 127 1 sUryayazaHprabhRtirAjyakAle lokarAjyasthitiH 128 3 samavasaraNe bharatasya svAminaM prati bhAvicakryAdiprazna: 128 13 120 17 105 4 106 1 110 18 111 17 112 3 112 13 112 19
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 128 22 131 13 & m 133 13 134 1 134 14 134 17 135 15 viSayaH vRSabhanAthasya bhAvyarhannAmagotrAdikathanam cakrinAmagotrAdikathanam vAsudevanAmagotrAdikathanam baladevanAmagotrAdikathanam marIce vyarhattvakathanam marIce: kulAbhimAnaH vRSabhanAthasya zatruJjaye vizrAmaH puNDarIkadezanA puNDarIkasya zatruJjaye sthitimAdizya prabhovihAraH puNDarIkAdInAM muktiH zatruJjaye bharatasya pratimAsthApanaM vRSabhaprabhuparicchadakathanaM ca bharatasyA'STApade vRSabhaprabhusevanam zakrANAM prabhusamIpe sthitiH vRSabhanAthasya munInAM ca paramapadagamanam zakrAdInAM bharatasya ca zokaH devaizcitAnirmANaM zibikAyAM zavasthApanaM ca devendrAdibhijinezvarAdizarIrANAM citAsu sthApanam indrAdInAM jinezvarAdizarIre dagdhe daMSTrAdigrahaNaM tatpUjanAdi ca bharatasya siMhaniSadyAkhyacaityanirmApanam bharatasya bhrAtRpratimAdinirmApanam bharatasyA'STApadAderayodhyAgamanam bharatasya bhogaiH kAlayApanam bharatasya kevalajJAnotpattiH bharatasya dravyaliGgagrahaNaM nRpaparivrajyA ca bharatasya muktiH kaThinazabdArtha: 136 12 136 23 137 20 138 3 138 23 140 11 141 4 141 23 142 5
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadgurubarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH prathamatIrthakara-bharatacakravarticaritAtmakaM prathamaM parva prathamaH sargaH nirIhAn janahitehAn niHsaGgAn muktisaGgino jinapAn / RSabhAdivIracaramAn tribhuvanabhavyabhAvitAn naumi // 1 // zrIyazobhadrasuguroH prasAdAkalitasumatisamutsAhaH / sUryodayAbhidhena prArthito vinItavineyena // 2 // zrIhemacandraracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya / gadyaiH sAroddhAraM zubhakaro gaNivaraH kurute // 3 // atha RSabhAdimahAvIracaramANAM tIrthakRtAM tIrtheSu dvAdaza cakriNo navA'rdhacakriNo nava rAmA nava pratyardhacakriNazcA'vasarpiNyAM bharatakSetrasambhavAH triSaSTizalAkApuruSAH / teSu kecana zivazriyaM prAptAH, kecana prApsyanti ca / mahAtmanAM hi kIrtanaM zivAya bhavatIti teSAM zalAkApuruSANAM caritaM brUmaH / tatrA''dau yasmin bhave bodhibIja prAptistasmAdArabhya zrIvRSabhanAthacaritraM varNyate /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tathAhi anekasAgara-dvIpavalayaiH pariveSTito nadIbhirvarSairvarSadharaparvataizca bhUSito jambUdvIpanAmA dvIpo'sti / tasya madhye nAbhit kanakaratnamayo merunAmA parvato'sti / jinaprAsAdabhUSitAt tasmAt pazcimadizi videhadeze kSitipratiSThitaM nAma mahAnagaramAsIt / tatra maharddhisampanno devendratulyo dharma-karmaparAyaNaH prasannacandranAmA rAjA - 'bhUt / tathA tatraiva yazasvI sadAcArI sakalajanasevanIyaH paropakAraniyojitAnanyasAdhAraNalakSmIvAnudAro dhIro gambhIro gajAdyanekavAhanavirAjato guNinAmagraNIrdhananAmA sArthavAha AsIt / mahAsarovarajalena pArzvasthabhUmiriva sevakA api taddhanena dhanavanta Asan / 2 sa caikadA mahAbhANDaM gRhItvA vasantapuranagaraM gantumaicchat / tataH sa svapure DiNDimavAdanapUrvakaM ghoSaNAM kArayAmAsa - "dhanaH sArthavAha vasantapuraM gamiSyati, ye jigamiSanti, te tena saha calantu / sa cA'bhANDAya bhANDamavAhanAya vAhanamasahAyAya sahAyamazambalAya zambalaM ca dAsyati / tathA sa bAndhavAniva sahayAtriNo mArge dasyubhyaH zvApadAdyupadravebhyazca rakSiSyatI 'ti / tataH sa zubhe muhUrte kulastrIkRtamaGgalapUrvakaM rathamAruhya nagarAd bahiH prasthAnamakarot / tatra ca prasthAnavAdyazabdairAhUtA iva vasantapuragAminaH sarve janAH samAgatavantaH / asminnavasare dharmaghoSanAmA''cAryo dharmeNa pRthivIM pAvayan sArthavAhasamIpamAgataH / tato dhanaH sasambhramamutthAya tapasA sUryamiva dIpyamAnaM taM kRtAJjaliravandata, samAgamanakAraNaM cA'pRcchat / "tvayA saha vasantapuraM gamiSyAma" ityAcAryeNa kathito dhano'pyuvAca - "dhanyo'hamadya, yat pUjyA AyAtAH, mayA saha yAsyanti ca / tathA "amISAmAcAryANAM kRte pratidinaM yuSmAbhirannapAnAdi sampAdanIya"miti pAcakAnAdizat / tata AcAryA avocan - "sArthanAtha ! prathamaM parva prathamaH sargaH jainendrazAsane yatInAmakRtamakAritamasaGkalpitaM cA'nnAdi kalpate, tathA vApI - kUpa - taDAgAdigatamaprAsukaM vAri ca niSidhyate" / asminnevA'vasare kenA'pi pakvAmrasambhRtaM sthAlaM sArthavAhasyopahRtam / tataH prasanno dhana AcAryAnuvAca "amUni phalAni gRhNantu mAmanugRhNantu ca" / tata AcAryairuktaM- " zrAddha ! azastropahataM phalAdi spraSTumapi na yujyate'smAkaM kiM punaH khAditum" / tato vismito dhano'vocat"vilakSaNaM duSkaravratakAritvaM bhavatAM bhavAdRzairekadinamapi pramAdibhirbhavituM na zakyate, yuSmAkaM yat kalpyamannAdi tad dAsyAmi, ataH prasadyA'dya calata" / tatastAn munIn natvA vyasRjat / azvairuSTraiH zakaTairmahokSaizca taraGgai sAgara ivA'cAlIcca saH / mUlaguNottaraguNaimUrttatAmAzritairiva sAdhubhirAvRtA AcAryA api prasthitavantaH / atha sArthasyA'gredhanaH, pRSThe tatsakhA mANibhadraH, pArzvayozcA'zvavArAH saMjagmuH / uSTrairmahiSairmahokSairazvataraiH kharaizca ghanavAtaiH kSitiriva tasya durvahaM bhANDamUhe / mahAkAyA mahiSAzca jalaM vahanto janAnAM pipAsAM nirAsayAmAsuH / tadA pathi zastrapANibhirArakSakaiH pratidizaM rakSitaH sArtho vajrapaJjaramadhyastha iva jagAma / niHsvAnAmADhyAnAM ca yoge kSeme ca nirvizeSaM tatparo dhano yUtheza: kalabhAniva sarvAn sahaivA'naiSIt / sa evaM pratidinaM prayANamakarot / atha sarasAM saritAM ca jalaM zoSayan pAnthAnAM bhayaprado du:saho grISmartuH samAjagAma / tatra ca bhrASTramindhA ivA'tyantaduHsahA vAtA vavuH / sUryazcA'gnizikhopamamAtapamAtatAna / atastatsArthapathikAstarucchAyAmAzritya tasthuH / prapAsu pravizya ca payaH pAyaM pAyamaluThan / mahiSA balIvardAzca vAritA api nadIpaGkeSUnmArgapAdapacchAyAsu ca samIyuH / gharmAmbha:klinnavAsasazca sArthastriyo mArganadISu sasnuH,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kamalanAlAMzcotpATya galanAleSu dadhuH / pAnthAzca vyajanaidharma zamayAmAsuH / tataH pAnthAnAM gatAgatamavarundhan varSartuH samAjagAma / tatra ca sArthajanA dhArAsampAtaM kurvantamalAtacakramiva taDitaM bhramayantaM vAridaM satrAsamIkSAJcakrire / sarvata: prasaradbhiH paya:pUraizca nadInAM kUlAni vibhinnAni / salilaizca viSamA'pi mahI samA jAtA / tadA salilaiH kaNTakaiH paddezca mArgasya durgamatayA krozo'pi yojanazatamiva jAtaH / pAnthAzcA''jAnusaMlagnakardamAH zanaiH zanaiH praceluH / paGkaviSame pathi ca zakaTA amajjan / avaruhya dhRtarazmibhirauSTrikairAkRSyamANA: kramelakA bhrazyatpAdA: pade pade petuH / evaM mArgAnAM durgamatvaM prekSya dhanastasyAM mahATavyAmeva prayANaM sthagayitvA tasthau / tatra janA varSA ativAhayi tumuTajAn nirmamuH / yato dezakAlocitAM kriyAM kurvanto na sIdanti / AcAryA api munisahitA mANibhadreNa dazite janturahitabhUmAvuTa-jarUpopAzraye'vAtsuH / ___atha sArthalokAnAmatibahutvAt prAvRSo'tidIrghatvAcca tatra sarveSAM pAtheya-tRNAdikaM samAptam / tataH kSudhArtAH sArthajanA: kandamUlAdi khAditumitastataH praceluH / tato mANibhadraH pradoSe sArthAnAM tad duHkhaM dhanAya vijJapayAmAsa / sa ca sArthaduHkhacintayA jaDIbhUta iva tasthau / duHkhAdhikyAt kSaNamAtreNa nidrAmApacca / rAtrezcA'ntime prahare vAjizAlAyAH prAharikaH kazcidevamavocat-"aho ! digantakhyAtakItirasmAkaM svAmI viSamAM dazAM prApto'pi pratipannAnasmAn pAlayati" / tadAkarNya dhanazcintayAmAsa-kenacidupAlabdho'smi, iha mAmake sArthe ko nAmA'tyantaduHkhito'sti ? A jJAtam, "akRtAkAritaprAsukabhikSAmAtropajIvino me sahAgatA dharmaghoSAcAryAH santi / ye kandamUla-phalAdIni spRzantyapi na / te'dhunA duHsthite sArthe kathaM prathamaM parva - prathamaH sargaH varttante ? yeSAmadya vAGmAtreNA'pyaucitI na kRtA, teSAM kathaM nvahaM svamukhaM darzayiSyAmi? tathA'pyadyA'pi teSAM darzanaM kRtvA nijapApaM kSAlayAmi / nirIhANAM teSAM mayA ki kArya"miti cintayato munidarzane sotsukasya tasya caturtho yAmo vyatItaH / tataH prabhAte dhRtazucivastrabhUSaNo dhano mukhyairjanai: sahita upAzrayamagAt / / atha piNDIbhUtaM tapa iva, tejasAM saMsthAnamiva, mUrtimantamAgamamiva dharmaghoSasari dhyAnAdyAcarato munIMzcA'drAkSIt saH / tataH sa sUri munIzcA'pi yathAkramamavandata / te'pi tasmai dharmalAbhaM daduH / tato dhanaH sUricaraNapArzve samupavizyA'vocat-"bhagavan ! prayANakAle yuSmAnAmantrayatA mayA zaragajitavad mudhaiva sambhramo darzitaH / yatastaddinAdArabhya yUyaM na vanditAH, na ca dRSTAH, na vA kadAcidapyanna-pAna-vastrAdyaiH satkRtAH / pratijJAtaparityAginA mayA mUDhena ki kRtam ? yad yUyamevamavamAnitAH / tato mama pramAdAcaraNaM kSamadhvaM, yato mahAntaH sarvaMsaheva sarvaMsahA bhavantI" ti / sUrayo'pyUcuH-"vama'ni duHzvApadebhyo dasyubhyazca trAyamANena tvayA kiM kiM na satkRtam ? tava sAthikA evocitamanna-pAnAdi dadati / tato na mama kAcidasuvidhA / ato mA viSIda" / tato dhanaH punaruvAca-"sadoSasyA'pi guNAneva pazyanti santaH / svapramAdena lajjito'smi, yUyaM prasIdata, sAdhUn preSayata / yatheSTamAhAraM praya. cchAmi" / tato dhanastAn natvA nijAvAsaM yayau / atha dhanasyA'nupadameva sAdhudvayamAgamat / daivAt tadarhamannapAnAdi kiJcidapi nA''sIt / tato dhanaH svayamitastato'nveSayan ghRtamadrAkSIt / tadeva ca 'dhanyo'ha'miti cintayan pulakitatanuH svayaM sAdhave dadau dAnAvasAne'vandata ca / sAdhudvayamapi ca dharmalAbhaM dattvopAzrayaM jagAma / dhanastadAnIM dAnaprabhAvato mokSatarorbIjaM sudurlabha
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkApuruSaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bodhibIjaM lebhe / rajanyAM punarapyupAzrayaM yayau, munIn prANamacca / dharmaghoSasUrayazca dezanAM daduH / 6 *** tathAhi dharma utkRSTaM maGgalaM, bhavATavIlaGghane mArgadarzako, mAteva poSakaH, piteva rakSaka:, sakheva prINayitA, bandhuriva snehI, gururiva sadguNAnAmApAdakaH, svAmIva pratiSThApradaH, kalyANaikabhUmiH, zatrusaGkaTe varma, jADyacchedakaH, pApaprakSAlayitA ca / dharmAdeva janturbhUpo'rdhacakrI cakradhara indrazca bhavet, tata eva tIrthakaratvaM cA''pnoti / dharmAt kiM kiM na sidhyati ? durgatiprapatajjantudhAraNAd dharma ucyate / sa ca dAna- zIla- tapo bhAvabhedAccaturvidhaH / tatra dAnAkhyo dharmo jJAnadAnA - 'bhayadAna - dharmopagrahadAnabhedAt trividhaH / tatra vAcanAdinA dharmAnabhijJebhyo jJAnasya tatsAdhanasya ca dAnaM jJAnadAnam / jJAnadAnena ca jantuH svahitAhitaM jIvAditattvAni ca jAnAti / tato virati kevalajJAnaM mokSaM cA''pnoti / mano-vAkkAyaiH kRta-kAritA - 'numoditairjIvAnAM vadhavarjanamabhayadAnam / tatra trasa-sthAvarabhedAjjIvA dvividhAH / paryAptA'paryAptabhedAcca caturvidhAH / paryAptayazcA''hAra - zarIrendriya-prANa- bhASA - manAMsi SaT / tatraikendriya-vikalendriya-paJcendriyANAM dehinAM kramazazcatastraH paJca SaT ca paryAptayo bhavanti / sthAvarA bhUmyaptejo - vAyu-vanaspataya ekendriyAH / bhUmyaptejo-vAyavaH sUkSmA bAdarAzceti dvividhAH / vanaspatikAyAzca pratyeka sAdhAraNabhedAd dvividhAH / tatra sAdhAraNA: sUkSma- bAdarabhedAd dvividhAH / trasAzca dvi-tri- catuHpaJcendriyabhedaizcaturvidhAH / paJcendriyazca saMjJino'saMjJinazceti dvividhAH / tatra zikSopadezAlApajJA: sampravRttamana:prANAH saMjJinaH, tadanye'saMjJinaH / tvagjihvA ghrANa- cakSuH zrotrANi paJcendriyANi / teSAM ca yathAkramaM sparza-rasa- gandha-rUpa-zabdA viSayAH / prathamaM parva prathamaH sargaH dvIndriyA vividhAkRtayaH kRmi - zaGkha- gaNDUpada - jalauka:- kapardakazuktayaH / yUka- matkuNa- matkoTa- likSAdyAstrIndriyAH / pataGga-makSikAbhRGga- daMzAdyAzcaturindriyAH / zeSAzca tiryagyonibhavA nArakA mAnavA devAzca paJcendriyA: / teSu jantuSu tatparyAyakSayarUpasya duHkhotpAdarUpasya saGklezarUpasya ca trividhasya vadhasya varjanamabhayadAnamucyate / abhayadAnaM ca nikhilArthadAnaM, yato jIvite sati puruSArthe catuSTayalAbha: / jantorjIvitAdaparaM rAjyAdikaM na preyaH / azucisthakRmyAdeH svargavAsinAmindrAdInAM ca prANApahArajaM bhayaM tulyameva / ataH sudhIrapramattaH san sarvajagadiSTAyA'bhayadAnAya prayateta / abhayadAnena hi jano janmAntareSu kAnto dIrghAyurArogya - rUpa lAvaNya zaktimAMzca bhavet / dharmopagrahadAnaM ca dAyaka-grAhaka-deya-kAla- bhAvavizuddhibhedAt paJcadhA / tatra nItyupArjitavitto jJAnavAn nirIho'nanutApI ca san yad dadAti tad dAyakazuddham / sAvadyayogavirato, gauravatrayavarjitastriguptaH, paJcasamito, rAgadveSarahita, upakaraNAdiSu nirmamo'STAdazasahastrazIlAGgadhArako, ratnatrayadharaH, samadarzI, zubhadhyAnavAnudaramAtrapAtheyastapasvyavikhaNDitasaptadazavidhasaMyamadhArako'STAdazavidhabrahmacaryadhArakazca grahItA cet tad dAnaM grAhakazuddham / azana-pAnakhAdya vastra - saMstaraNAdikAnAM dvicatvAriMzad doSavarjitAnAM dAnaM deyazuddham / kAle pAtrAya dAnaM kAlazuddham / nirIheNa zraddhayA yat pradIyate tad bhAvazuddham / dehena vinA dharmAbhAvAt, annAdikaM vinA dehAbhAvAcca dharmopagrahadAnaM nirantaraM kuryAt / pAtrebhyo'zana-pAnAdidharmopagrahadAnato janastIrtharakSaNaM karoti, paraM padaM ca prApnoti / sAvadyayogAnAM pratyAkhyAnaM zIlam / tacca dezavirati - sarvaviratibhedato dvividham / tatra dezaviratiH paJcA'NuvratAni trayo guNAzcatvAri zikSAvratAni ceti dvAdazadhA / tatra sthUlA'hiMsA-satyA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH 'steya-brahmacaryA-'parigrahAH paJcA'NuvratAni / digvirtibhogopbhogvirtirnrthdnnddvirtishceti trayo guNAH / sAmAyika-dezAvakAzikapauSadhA-'tithisaMvibhAgAzcatvAri zikSAvratAni / saiSA dezavirati: zuzrUSAdiguNavatAM yatidharmAnuraktAnAM zama-saMvega-nirvedA-'nukampA''stikyarUpasamyaktvavatAM mithyAtvarahitAnAmanubandhakrodhodayarahitAnAM ca gRhamedhinAM cAritramohanIyakarmaghAtenotpadyate / sarvaviratizca sthUlAnAM sUkSmANAM ca hiMsAdInAM varjanam / sA ca prakRtyA'lpakaSAyANAM viSayasukhavimukhAnAM vinayAdiguNayuktAnAM ca jaayte| karmaNAM tApanaM tapaH / tadanazanAdirUpaM bAhyaM, prAyazcittAdirUpaM cA''bhyantaramiti dvividham / tatra anazanamUnodaratA vRttisakSepo rasatyAgastanuklezo lInatA ca bAhyaM tapaH / prAyazcittaM vaiyAvRttyaM svAdhyAyo vinaya: kAyotsargaH zubhadhyAnaM cA''bhyantaraM tapaH / ratnatrayadhareSveva bhaktiH zubhaikacintA saMsArajugupsA ca bhAvanA kathyate / tadayaM niHsImaphaladAyakazcaturvidho dharmaH saMsArabhIrubhiH sAvadhAnaM sevanIyaH iti / ___ dhana Uce-"cirAdayaM dharmaH zrutavAnasmi, etAvanti dinAni svakarmabhirvaJcita evaa'smi"| tato gurucaraNakamalayugalaM munIMzcA'pi vanditvA nijAvAsaM yayau / tayA dezanayA''nanditazca kSaNamAtravad rAtri kSapayAmAsa / atha suptotthitasya tasya maGgalapAThakaH zaGkhadhvanimanoharaH papATha-"gADhAndhakArA kamalazobhApahAriNI rAtriH prAvRDiva vytiitaa| adhunA'yaM prAta:kAla: zaradRturiva nRNAM vyavasAyeSu pravartaka: sUryakiraNaprakAzito jRmbhate / tattvabodhena munInAM manAMsIva zaradA nadInAM taDAgAnAM ca jalAni nirmalatAM prApuH / sUryakiraNaiH zuSkapaGkAH panthAno bhRzaM sugamA jAtAH / nadyastaTyormadhye vahanti / mArgAH prathamaM parva - prathamaH sargaH pakvazyAmAkAdibhiH pAnthAnAmAtithyamiva kurvanti / asau zarat pavanAndolyamAneAvaNazabdaiH pAnthAnAM prayANocitaM kAlaM zaMsatIva / garjantaH pRthivIM plAvayantazca mArgeSu jalapravAhA vrsslorjldhraa iva nezuH / zaradRtoridA: sUryakiraNataptAnAM pAnthAnAmAtapatrIbhavanti / sArthavRSabhAH sukhayAtrAkRte'vanevaiSamyaM dUrIkartumiva zRGgaiH sthalIbhindanti / iha zaradi pade pade phalanamrAbhilatAbhiH svacchastoyaizca mArgAH pAnthAnAM kRte'yatnapAtheyA jAtAH / rAjahaMsA ivotsAhavanto vyavasAyino dezAntarANi gantuM tvrnte"| tacchrutvA dhano'pi 'prayANasamayaM nivedayatI'ti vijJAya prasthAnavAdyamavAdayat / tato vAdyazabdAt sArtho'pi gopazRGganAdAd govRndamiva cacAla / marIcibhiH sUrya iva bhavyakamalaprabodhanipuNaiH sAdhubhiH parivAritaH sUrirapyacalat / dhanaH svayaM sArthasya rakSArtha sarvata ArakSakAn niyujya pratasthe / tataH sArthe mahATavIM laGghite sati sUraya: sArthezaM dhanamanujJApyA'nyato vijahuH / tato dhano'pi pathi nirvighnaM calan nadIpravAha: pAthodhimiva vasantapuraM prAptavAn / tatra ca dhano dhImatAmAzukAritvAdalpenaiva kAlena bhANDAni vikrIya pratibhANDAni cA''dAya kSitipratiSThaM nagaraM punarapyAgataH / kiyatA ca kAlena pUrNAyuH san kAladharma prAptavAn sa ekAntasuSameSUttarakuruSu sItAnadyA uttarataTe jambUvRkSasya pUrvato munidAnaprabhAvato yugalika rUpeNotpede / tatrottarakuruSu mAzcaturthe divase bhojyecchavaH, SaTpaJcAzazatadvayasaGkhyakaraNDakA, yugmarUpAstrigavyUtocchyAH , palyatrayAyuSazcaramAvasthAprasavAH, svalpakaSAyA, mamatvarahitA, ekonapaJcAzadivasama
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH patyayugmaM pAlayitvA mriyante, sureSUtpadyante ca / tatra zarkarAmadhurasikatAvatyazcandrikAvad nirmalajalA bhUmya: svabhAvato ramyAH / tathA tatra madyAGgA madyaM bhRGgA bhAjanaM, tUryAGgA vAdyAni dIpazikhA jyotiSkAzcA'dbhutaM prakAzaM, citrAGgA mAlyaM, citrarasA bhojyaM, maNyaGgA bhUSaNAni, gehAkArA gRhANi, anagnA divyavastrANItyevaM dazavidhAH kalpavRkSA niyatAnarthAn manuSyebhyaH prayacchanti / anye'pi tatra sarvepsitapradAH kalpavRkSAH santi / tatra yugaliko dhanajIvo divIva kalpavRkSasampAditasakalArtho vaiSayikaM sukhamanvabhUt / tato dhanajIvo mithunAyuH pUrayitvA prAgjanmadAnaprabhAvataH saudharme tridazo'bhavat / 10 tatazcyutvA dhanajIvo'paravideheSu gandhilAvatyAM vijaye vaitADhyaparvate gandhArAkhyadeze gandhasamRddhake nagare vidyAdharendrasya zatabalAkhyasya rAjJo bhAryAyAM candrakAntAkhyAyAM putratvena mahAbalanAmotpannaH / lAlyamAnaH pAlyamAnazca sa kramAd vRddhi prAptavAn / zanaiH zanaiH kalAnidhirivA'zeSakalApUrNazca jAtaH / piturAdezAcca vinayavatIM kanyAmupayeme / atha sarvAGgasundaro dhanajIvo yauvanaM prAptavAn / tata ekadA tattvajJaH zatabalazcintayAmAsa-"svabhAvenA'pavitramidaM zarIraM saMskArainavaM navaM vidhAya kiyatkAlaM rakSaNIyam ? khalopamaH khalvayaM kAyo yadaiva na satkriyate, tadaiva vikriyAM yAti / aho ! prANinaH kAyAntaHsthitairbahirniHsRtairviSThA-mUtra - kaphAdibhiH kiM na haNIyante ? asmin dehe'tyantAtaGkadAyino rogAH samudbhavanti / svabhAvataJcaJcala: zAradameghavadayaM kAyaH / tatreyaM yauvanazrIvidyudiva dRSTanaSTA / AyuH patAkAvaccalaM, zriyastaraGgavat taralAH, bhogAH sarpaphaNatulyAH, saGgamAH svapnasadRzAH / kAma-krodhAdibhistApairdivAnizaM tApyamAnaH zarIrastha prathamaM parva prathamaH sargaH AtmA puTapAkavat pacyate / aho ! azucau kITa ivA'tiduHkheSu viSayeSu sukhamAnI jano manAgapi na virajyati / andhaH pAdAgrasthitaM kUpamiva mRtyuM na pazyati / viSatulyairviSayairmUcchita AtmA svahitAya na cetati / dharmA-'rtha-kAma-mokSANAM puruSArthatve tulye'pi pApayorarthakAmayorevA''tmA pravarttate, na punardharma-mokSayoH / asminnapA saMsArasAgare prANinAM mahAratnamiva mAnuSyamatidurlabhamasti / tatrA'pi bhagavAnarhan devatA: susAdhavo guravazca puNyAdeva prApyante / tato yadyasya mAnuSyakasya phalaM nA''dadAmi tadadhunA vaJcito'smi / tasmAdadya yUni kumAre'smin mahAbale rAjyabhAraM samAropya svasamIhitaM karomi " / tataH zatabalaH siMhAsane mahAbalamupavezyA'bhiSicya svahastena tilakamaGgalaM cakre / tadA maGgalyadundubhirdadhvAna / mahAbalaM ca dvitIyazatabalamiva sAmantA mantriNaJca praNemuH / tataH zatabalaH sUripAdapArzve pravrajyAmAdade / ratnatrayadhArakaH, samacitto, jitendriyo, niSkaSAya, AtmarAmo, maunavratI, parISahAn sahamAno, maitryAdibhAvanAyuktaH, zucidhyAnavAn, tapasvI ca so nijAyuH pUrayitvA svargamAsasAda / mahAbalo'pi balibhiH khecaraizcaH parivArita AkhaNDala iva pRthvIM pAlayannanupamaM viSayasukhamanvabhUt / *** atha sa ekadA nijasabhAmadhitasthau / taM sarve sabhAsado natvA yathAsthAnamupAvizan / tatra svayaMbuddha-sambhinnamati-zatamatimahAmatinAmAno mantriNazcopAvizan / tatra samyagdRSTiH svayaMbuddhazcintayAmAsa-"asmAkaM pazyatAmeva svAmI viSayAsakto durvAjibhirivendriyairhriyate, upekSakAnasmAn dhik / tato'smAbhirvijJapayya svAmI hite pathi netavyaH / nRpAH sAraNIvad yatra nIyante tatra yAnti / svAmino vyasanenaiva labdhajIvikA anujIvino yadyapyapavadiSyante tathA'pi vaktavyaM, mRgabhayena yavA nopyante kim ?"
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH evaM vimRzya sudhIH svayambuddho racitAJjalI rAjAnaM vijJapayAmAsa-"AsaMsAraM saritAMpatiH sarijjalairvaDavAnala: sAgarajalairantako jantubhirhatAzana indhanairAtmA viSayasukhaiH kadAcana tRpyati kim ? kUlacchAyA durjanA viSaM viSayA dandazakAzca sevyamAnA vipattaya eva bhavanti / tatkAlasukho'ntavirasa: kAmaH sevyamAnaH kaNDUyyamAnA pAmeva nikAmaM pravardhate / kAmijano matta iva sadAcArapathabhraSTaH san bhavagarte patati / mUSako gRhamiva kAmo'rthaM dharmaM mokSaM ca khnti| striyazca viSalatA iva darzana-sparzanopabhogairvyAmohakArikA ev| kiM ca kAmavyAdhapAzarUpA: kAminyo hariNAnAmiva nRNAmanarthAya jAyante / ye ca narmasuhRdaste'zanapAnakamitrANyeva, yataste svAminaH paralokahitaM na cintayanti / amI viTAH strIkathAbhirgIta-nRttairnarmoktyA ca svasvAminaM mohyntiityaashcrym| nIcA: svArthakatatparA eva bhavanti / kusaMsargAt kulInAnAmabhyudayaH kuto bhavet ? badarItarusannidhau kadalI kiyad vardheta ? tasmAd he kulasvAmin ! prasIda, svayaM vijJo'si / mohaM mA gAH / vyasanAsakti vihAya mano dharme nidhIyatAm / dharmarahito jano nirgandhapuSpatulya eva, cakravartyapyadharmaH san tatra punarjanma labhate, yatra samprAptaM kadannamapi sAmrAjyaM manyate / mahAkulaprasUto'pi dharmopArjanavimukho bhavAntare zveva parocchiSTAnnabhojano bhavati / dharmavarjitA: prANino bhave bhave biDAlAdiyoniSu jAyante / kiM ca dharmarahitA janA narakeSu jAyante, tatra ca paramAdhArmikasurairvairAdiva kadarthyante / dharmAcca bAndhavAdiva zarmANi vindati / dharmeNa nAveva vipadApagAstarati / dharmArjanatatparA narA janeSu pUjyante, latAbhiH pAdapA iva sampadbhirAzrIyante ca / jalenA'gniriva dharmeNa bAdhAkArakA Adhi-vyAdhyAdaya Azu zAmyanti / janmAntare sarvakalyANadAnAya dharma eva pratibhUH / svAmin ! kiM bahunA, jantavo dharmeNa nizreNyA saudhAgramiva lokAgraM yAnti / kiM ca tvaM vidyAdharendratvaM prathamaM parva - prathama: sarga: dharmeNaiva prApto'si / etadapekSayA'pi zreSThaphalalAbhAya dharmameva smaashry"| tato'mAvAsyArAtririva mithyAtvatimirAkaro viSopamamatiH sambhinnamatirabravIt-"svayambuddha ! sAdhu sAdhu, svAmino hitacintako'si, yata 'udgArairAhAra iva girA bhAvo'numIyate' / saralamateH sadA prasannasya svAminaH sukhahetave tvAdazAH kalAmAtyA evetthaM vadanti, nA'pare / nisargakaThinaH ka upAdhyAyastvAmadhyajIgapat ? yat svAmino'kANDavajrapAtatulyamidamavocaH / svAmI svayaM bhogArthibhiH sevakaiH sevyate, taiH sevakaiH svAmI 'bhogAn mA bhuktthA ' iti kathamucyatAm ? kiM ca yadaihikAn bhogAn tyaktvA paralokAya yatnastad hastasthaM lehyaM tyaktvA kUrparAlehanameva / paralokaphlo dharma iti kathanamapyayuktam / yato nA'sti paralokaH, nA'pi paralokavAsinaH ke'pi santi / yato guDapiSTodakAdibhyo madazaktiriva pRthivyap-tejo-vAyubhyazcetanA svayaM samudbhavati / ato dehAdanyo na ko'pi dehI varttate, yaH zarIraM tyaktvA paralokaM gamiSyati / tato vaiSayikaM sukhaM niHzaGkamupabhoktavyam / svAtmA na vaJcanIyaH / yataH svArthabhraMzo mUrkhataiva / sukheSu vighnakAraka eva dhrmaadhrmvicaarH| yataH kharaviSANavad dharmo'dharmo vA'sanneva / pASANaH kaM dharmamadharmaM vA'karot, yenaiko mAlyAdibhiH pUjyate, aparasyopari ca janairAsitvA mUtryate, purISAdi ca kriyate ! / kiM ca yadi jantavaH karmavazata utpadyante vipadyante ca, tarhi bubudAH kena karmaNotpadyante vipadyante ca? tasmAda yAvaccetanA'sti, tAvad yatheSTamAcaraNIyam / yato mRtasya punarbhavo nA'sti / ya eva mriyate sa evotpadyate' ityapi kathanamAtram / yato na tatra kimapi pramANamasti / tata: svAmI yatheSTaM viSayopabhogaM karotu / yo niSedhati sa zatrureva / yAvajjIvet tAvad vaiSayikaiH sukhaiH sukhaM jIvet / dharmAya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....15 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH klezaM na kuryAt / yato dharmAdharmaphalameva nA'sti" / tataH svayambuddhaH punarabravIt-svaparazatrubhirnAstikairandhairandhA ivA''kRSya janA adha: pAtyante, dhik / sukha-duHkhajJo'yamAtmA svasaMvedanavedyo'styeva / nA'tra ko'pi bAdhakaH / yadyAtmA nA'sti, tarhi 'sukhito'haM duHkhito'ha'miti pratIti: kasyA'pi kathaM syAt ? yathA svazarIre svasaMvedanasiddha AtmA'sti, tathA parazarIre'pi buddhipUrvikAyAH kriyAyA upalambhAt sa nizcIyate / nahi ko'pi vinA buddhi kriyAM karoti ? anyathA ghaTAdirapi svayaM kAryaM kuryAt / buddhizcA''tmaguNa iti sarvatra buddhimatsvAtmA siddha eva, Atmani siddhe paraloko'pi siddha eva / / ya eva ca mriyate, sa eva punarutpadyate / ekameva caitanyaM pUrvajanmataH parajanmani yAti / yadi hi pUrvajanmacaitanyasya parajanmanyanuvRttirna syAt, kathaM tahi jAtamAtro'zikSitazca bAlaH stanaM dhayet ? tasmAdAtmA nitya iti sarvamupapannam / acetanebhyo bhUtebhyazca na cetanotpAdasambhavaH / jagati kAraNAnurUpameva kAryaM dRzyate / yadi kAraNamacetanaM tarhi kAryamapyacetanameva syAt / kiM ca bhUtebhyaH pratyeka cetanaH syAd yugapad vA? yadyAdyaH pakSastadA paJcabhyo bhUtebhyaH paJca cetanAH kathaM na bhavanti ? yadi dvitIyaH pakSastadA 'rUpa-gandha-rasa-sparzaguNA pRthivI, rUpa-sparza-rasaguNA ApaH, rUpa-sparzaguNaM tejaH, sparzaguNo vAyu'rityevamAbAlaprasiddhabhinnasvabhAvairebhirbhUtairekasvabhAvazcetanaH kathamutpadyeta ? kAraNaguNA hi kAryaguNArambhakA iti kAryakAraNayobhinnasvabhAvatA na yujyate iti kAraNe'cetane rUpAdiguNavati ca sati kArya cetanamarUpi ceti viruddham / prathamaM parva - prathamaH sargaH atha toyAdibhyo bhinnasvabhAvAnAM mauktikAnAmutpattirdazyate, tathA bhUtebhyo'cetanebhyazcetana: syAditi cet, tadapi na / toye mauktikAdiSu caikaM paudgalikameva rUpaM, tato na bhinnasvabhAvatA tyoH| kiM cA'cetanebhyaH piSTodaka-guDAdibhyo'cetanaiva madazaktirjAyate iti sa dRSTAntazcetane nopayujyate / dehAtmanorabheda ityapi na yuktam / kathamanyathA mRtAvasthAyAM dehe sthite'pi cetanasyA'nupalambho bhavet ? yadapyuktam-"eka: pASANaH pUjyate, aparasmin mUtrAdi kriyate" ityAdi, tadapi na yujyate / yato nA'cetane pASANe sukhaduHkhAdiyujyate iti kutasteSu dharmAdharmacintA? tasmAd dehAd bhinna AtmA'sti, yaH paralokaM gacchati / tathA dharmAdharmahetukaH paraloko'pyastyeva / agnitApAd navanItamiva viSayAsaGgAd manuSyANAM viveko vilIyate / tasmAt pApamitrANi dharmavirodhino narakAkarSaNapAzarUpAn viSayAMzca dUratastyaja / eka: preSyo'paraH svAmI, eko yAcako'paro dAtA, eko vAhanamaparo'dhirohaka ityAdi dharmAdharmaphalaM spaSTameva dRzyate / tasmAd duHkhakAraNamadharmo'sadvAkyamiva heyaH, kalyANaikakAraNaM dharmazca sadvAkyamivopAdeyaH / tataH zatamatiruktavAn-"kSaNikAt padArthajJAnAdapara AtmA nA'sti / nanu tahi kathamahamityevaM sthirA buddhirbhavati ? ghaTAdayazca padArthAH sthirA dRzyante ? iti cet, vastuSu sthiratvabuddhau pUrvAparakSaNeSvabhedabuddhirUpA vAsanA kAraNam / pUrve'pare ca kSaNA bhinnA eva / tasmAt teSvaikyabuddhirna vAstavikI / tasmAt kSaNikaM jJAnamevA''tmA" / tataH svayambuddhaH pratyavAdIt-"vastu kSaNikaM nA'sti, kathamanyathA gobhuktaM tRNajalAdi dugdharUpeNa pariNamet ? kiM ca vastumAtraM kSaNikaM syAccet, kSaNasantAno'pi kSaNika: syAditi kutaH
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kSaNikakSaNasantAnarUpe ghaTAdau ghaTAdibuddhirbhavet ? jJAnotpAdAt pUrvameva vastunAzAt / kSaNasantAno nitya iti cet tarhi 'sarva kSaNika miti pratijJA naSTA / kiM ca sarvabhAvAnAM kSaNikatve nyAsIkRtasya dhanasya tatkAlameva nAzAt tasya pratiyAcanamanupapannaM syAt / kSaNikajJAnasyaivA''tmatve cA'nubhavitustatkSaNa eva nAzAt pUrvAnubhUtArthasmaraNamanupapannaM syAt / na hyanyo'nubhavatyanyazca smarati / tathA sati caitreNA'nubhUtasya maitreNa smaraNApattiH syAt / "sa evA'yaM devadatta" iti pratyabhijJA cA'nupapannA syAt / devadattasya kSaNikatvena pUrvadRSTasya tasyedAnImabhAvAt 'sa evA'ya'miti buddheranupapatteH / api cotpannasya putrasya kSaNikatvena janmAnantarameva nAzAdidAnIntanaputrasya ca pitRbhyAmajananA"dasyA'yaM putraH, pitA ve"tyAdivyavahArocchedaH syAt / kiM ca ya ihA'zubhaM karma kuryAt tasya kSaNikatvena tatkSaNa eva nAze paraloke'nya eva bhavet / evaM ca kRtanAzo'kRtAgamazca prAptaH / kRtasya karmaNaH kSaNikatvena nAzAt phalabhogakAle'kRtasya kasyacidanyasyaiva karmaNa: phalabhogasambhavAt / tasmAt padArthAnAM kSaNikatvaM niyuktikameva" / atha mahAmatiruvAca-"jagad mAyaiva, tattvata: kiJcidapi nA'sti / yat kiJcid dRzyamAnaM tat sarvaM svapna-mRgatRSNAditulyam / na hi svapno mRgatRSNA vA tattvataH kiJcidasti / tadvajjagad mithyaiva, na tAttvikaM kiJcit / evameva guru-ziSyAdivyavahAraH svapnavyavahAravadatAttvika eva / yathA zRgAla upasthitaM mAMsaM vihAya tIre mInAya dhAvitaH, mInazca toye prAvizat, mAMsaM ca gRdhro'hArSIditi zRgAla ubhAbhyAM bhraSTaH, tathaihikasukhaM tyaktvA paralokasukhAya kRtaprayAsA narA loka-paralokAdInAmatAttvikatvenobhayabhraSTA AtmAnaM vaJcayanta ev| narakabhIravo janAH pAkhaNDinAM mithyopadezaM zrutvA mohAt paraloka prathamaM parva - prathamaH sargaH sukhArthaM vratAdinA dehaM daNDayantIti sakhedAzcaryam / yathA lAvakAkhyaH pakSI pRthivyAM patanazaGkayaikenaiva pAdena nRtyati, tathA janturnaraka pAtazayA tapasyati / yathA na tasya pakSiNa: kvA'pi pRthivIpAta iti tadAzaGkA mithyA, tathA jantorna kadApi narakapAta iti tadAzaGkayA vratAdyAcaraNaM klezamAtraphalam" / tatchrutvA svayambuddhaH punarabravIt-"yadi jagat svapnavadatAttvikameva, mAyaivedRzI, tarhi svapnastho hastI kathaM na vahanAdikArya karoti ? kiM ca sarvapadArthAnAmatAttvikatve kAryakAraNabhAvasyA'pyatAttvikatayA patato vajrAdeH kathaM tvaM bibheSi ? vajrAdInAM tava mate'tAttvikatvAt tato hAnerasambhavAt / kiM ca jagato mAyArUpatve 'na tvaM, nA'haM, na kimapi vAcyaM, na vA ko'pi vAcaka' itIha sabhAyAmidAnI kathamattara-pratyuttarau sampadyate iti brUhi / tasmAt sarvavyavahAravilopApattyA na jagad mAyA, kintu tAttvikameva / tato he deva ! vitaNDApaNDitairebhirviSayalolupaiH zubhapariNAmaparAGmukhainityaM vaJcayase / ato vivekamAzritya viSayAn dUratastyaja / ihA'mutra ca kalyANAya dharmamevA''zraya" / tataH prasanno nRpo'bravIt-"mahAbuddhe ! svayaMbuddha ! sAdhu, sAdhUktavAnasi / yuddhe'stramiva kAle dharmo'vazyamupAdeyaH / vayaM na dharmavidveSiNaH, kintu yauvanakAlo na dharmopArjanopayuktaH, api tu viSayopabhogopayuktaH / tasmAt tvayA'yaM dharmopadezo'navasare kRtaH / vINAyAM vAdyamAnAyAM satyAM vedapATho na zobhate / dharmasya paralokaH phalamiti sandigdhameva / tasmAdaihikasukhatyAgo'navasare'nucitaH" / tataH svayambuddhaH kRtAJjaliruvAca-"dharmaphalaM nizcitameva, tatra zaGkAM mA kArSIH / kiM na smarasi ? bAlye nandanaM vanaM gatAvAvAM kAntarUpaM suramapazyAva / sa ca prasannastvAmuvAca-"nRpa ! atibala
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nAmA'haM tava pitAmaho'smi / ahaM rAjyaM tyaktvA dIkSAmagrahISam / tatprabhAveNa lAntakAdhipo jAto'smi / tvayA'pi pramAdinA na bhavitavya"mityevamuktvA sa surastirohito'bhavat / tasmAt pitAmahavAkyaM smaran paralokaM manyasva / nahi pratyakSe pramANAntarAvazyakatA bhavati / tato rAjovAca-tvayA paitAmahaM vacaH sAdhu smArito'smi / ahaM dharmAdharmahetukaM paralokaM manye" / tato'vasaraM prApya svayambuddhaH punarabravIt-nRpa ! purA tava vaMze kurucandro nRpo babhUva / tasya bhAryA kurumatI, putrazca hricndrH| sa karucandraH zAkto durAcAro'pi pUrvopAjitapaNyA phalarUpeNa rAjyaM ciraM bubhuje / tasya maraNasamaye dhAtuviparyayo jAtaH / tena tasya tUlazayyA kaNTakazayyevA'bhAt / bhojyAni nimbavada virasAnyabhavan / puNyanAzAt tasya sarvameva sukhakaraM duHkhakaraM jAtam / raudradhyAnaparazca sa mRtaH / tatastatputro haricandro nItyA rAjyaM zazAsa / dharmabuddhiH sa napo bAlamitraM subuddhimekadovAca-"dharmatattvajJebhyaH pratyahaM dharmaM zrutvA mAM kathaye"riti / subuddhirapi tatparo bhUtvA tathA cakAra / haricandro'pi rogabhIto bheSajamiva pApabhItaH san pratyahaM tatkathitaM dharmaM zraddadhau / ekadA bahirudyAne zIlandharamuneH kevalajJAne samutpanne tamarcituM devA: samIyuH / subuddhinA tat kathite sati zraddhAzIlaH sa rAjA taM munimupAjagAma namaskRtya ca nRpe samupaviSTe sati zIlandharamunirdharmadezanAM dadau / dezanAnte ca nRpo baddhAJjalistaM muni papraccha"mama pitA mRtvA kAM gati prAptavAn ?" tato muniruvAca-"tava pitA saptamaM narakaM prApa / tAdRzAnAmanyatra sthAnaM nA'sti" | tadAkarNya saMvignaH sa mahIpatirmuni vanditvotthAya nijAvAsaM yayau / sUnave rAjyaM dattvA subuddhimakathayat-"ahaM pravrajiSyAmi, tvayA mayIvA'sminnapi vyavaharttavyam" / sa uktavAn-"ahamapi pravrajiSyAmi, tvatsutAya matsuto dharmaM vakSyati" / tatastau rAjamantriNau karmabhedakaM vrataM jagRhatuH / ciraM ca tat pAlayitvA zivaM prApatuH / prathamaM parva - prathamaH sargaH svayambuddhaH punaruvAca-"nRpa ! yuSmadvaMze'paro'pi daNDako nAma pAthivo babhUva / tatputrazca maNimAlIti vizruto babhUva / tasya nRpasya putrAdiSvatyantaM mamatA''sIt / kAlakramAd daNDako raudradhyAnaparaH paJcatvaM prApa / svabhANDAgAre'jagarazca jAtaH / tatra bhANDAgAre yo yaH praviSTavAn, taM taM sarvabhakSI hutAzana iva sa grastavAn / ekadA so'jagaro bhANDAgAre praviSTaM maNimAlinaM dRSTvA prAgjanmasmaraNAdupalakSya ca sasnehAM prazAntAM svAM mUrtimadarzayat / tena maNimAlI 'ayaM mama prAgjanmabandhuH ko'pI'ti jJAtavAn / tatazca jJAnimunisakAzAt 'so'jagaro mama pite'ti jJAtvA tasya pura upavizya jaina dharma kathayAmAsa / tadavabuddhya so'jagaro vairAgyaM pratipadya zubhadhyAnaparo mRtvA devatvaM prApa / sa devaH putrapremNA svargAdAgatya maNimAline divyamuktAhAraM dadau / sa hAro'dyA'pi tvaddhadi vidyate" / bhavAn haricandravaMze jAto'sti, ahaM ca subuddhavaMze jAto'smi / evaM paramparAgatAptabhAvato bhavantaM dharme pravarttayAmi / adya yadanavasara evA'cakathaM, tatra kAraNaM zRNu-"ahamadya nandane vane cAraNamunI adrAkSam / tau ca mayA bhavadAyuSaH pramANaM pRSTI, tAbhyAM 'mAsatrayamAyurastI'ti jJAtvA bhavantaM dharmapravRttaye tvarayAmi" / tacchrutvA mahAbala uktavAn-"svayambuddha ! tvaM mama bandhurasi, yato madarthaM prayatase / tasmAt kiM karomi, tadupadiza / Ayuratyalpameva varttate / adhunA mayA kathaM dharma upArjanIyaH ? agnau gRhe lagne kUpakhananaM kIdRzam?" svayambuddha uvAca-"nRpa! mA viSIda / dRDho bhv| paralokaikamitraM yatidharmaM gRhANa ! ekadivasamapi parivrajyAM gRhIto jIvo mokSamapi prApnuyAt, svargasya kA kathA ?" tat svIkRtya mahAbalo rAjye sutaM sthApayAmAsa / dInA-'nAthajanebhyo dayAdAnamadatta saH / caityeSvaSTAhnikotsavamakArSIt / tathA svajanaparijanAn kSamayitvA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM parva - prathamaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sUripAdAnte dIkSAmagrahIt / tata: sarvasAvadyayogaviratipUrvakaM caturvidhAhArapratyAkhyAnaM ca cakAra / evaM samAhitaH paJcaparameSThinamaskAraM smaran dvAviMzatidinAnazanaM kRtvA kAladharma prApa / atha mahAbalajIva aizAnakalpe zrIprabhe vimAne zayanasampuTe jAtaH puNyalakSaNalakSito'vadhijJAnI lalitAGga iti yathArthanAmA saro'bhavat / tatra tadA maGgalagIta-vAditrANi ca jAtAni / tatrA'dRSTapUrvaM dRSTvA vismitaM taM dvArapAlaH savinayamuvAca-"svAmin ! ayamaizAnakalpaH / atra tvatpuNyopAjitamidaM zrIprabhaM vimAnam / ete tava sabhAsadaH sAmAnikAH surAH / ete tvadAjJAkAriNastvadAdezamapekSante / atraite pAriSadyAH, ete tava deharakSakAH, amI lokapAlAH, ete senApatayaH, ime prakIrNakasurAH, amI AbhiyogyAH, ime kilbiSikAzca tava svanAmAnurUpaM tvatkAryakAriNaH / ete ca ramyaramaNIsahitAH prAsAdA, vApyo, nadya, udyAnAni, sabhAgRhaM, cAmarahastA vezyA, gandharvavargazca sarve tvatsevAsamutsukA vartante" / tato lalitAGgo dattopayogo'vadhijJAnata: pUrvajanmA'smarat / tathAhi-"ahaM mahAbalaH svayambuddhamantriNA jaina dharma bodhita: pravrajyAM pratipanno'nazanamakaravam / tatphalamidaM sarva"miti smRtvA samutthAya siMhAsanamalaGkRtavAn / tato devarasyA'bhiSekAdIni ckrire| tataH samutthAya ca lalitAGgazcaitye zAzvatArhatpratimA astAvIta. pustakAni ca vAcayAmAsa / mANavastambhasthitAnyarhatAmasthIni ca pUjayA-mAsa / tadanantaraM sa lIlAgRhaM jagAma / tatra ca sarvasAmudrikalakSaNa-lakSitAM ratnAbharaNabhUSitAmapsarobhiH pariveSTitAM svayamprabhA dadarza / dUrAt kRtAbhyutthAnayA tayA sahakaparyaGke niSasAda ca / priyayA tayA saha ramamANaH sa bhUyAMsaM kAlamekAM kalAmiva gamayAmAsa / atha svayamprabhA tasmAt svrgaadcyosstt| tena duHkhito lalitAGgo muharmuhuvilalApa / kvA'pi ca tasya mano na reme / 'hA priye ! kvA'sI'tyevaM vilapaMzca sarvato babhrAma / tatra ca svayambuddho'pi mahAbalamaraNena jAtavairAgya: siddhAcAryasannidhau dIkSAM gRhItvA ciraM vrataM pAlayitvA kAladharma prApyaizAnakalpe jAto dRDhadharmAkhyaH svayambuddhajIva indrasAmAnikaH saH pUrvabhavasambandhAt premayukto lalitAGgamAzvAsayitumuktavAn-"deva ! strIhetukaM mohaM mA gAH / naiSA dhIrANAmavasthe"ti / lalitAGgo'pyuvAca-"kAntAvirahaH suduHsahaH, kAntayA vinA sarvasampado'sArAH pratibhAsante" / tataH sa IzAnasAmAnikaH sura upayogaM datvA'vadhijJAnAd jJAtvA'bravIt- mahAbhAga ! mA viSIda / svastho bhava / bhavataH priyA mayA prAptA'sti / pRthivyAM dhAtakIkhaNDe prAgvideheSu nandigrAme nAgilo nAmA'tyantadaridro gRhapatirasti / nAgazrInAmnI ca tasya patnI / tasyAM cA'sya SaT kanyA jAtA: / punarapi tasyAM garbhiNyAM jAtAyAM sa nAgilo'cintayat-"idaM kasya karmaNaH phalam ? yadahaM martyaloke'pi narakapIDAmanubhavAmi / dAridrayeNa pIDita eva kanyakAbhirAbhirapi nitAntamardito'smi / adhunA yadi punarapi kanyakaiva bhaviSyati, tadaitatkuTumbaM tyaktvA dezAntaraM yAsyAmi" / atha kanyAM suSuve tasya bhAryA / tacchRtvA ca sa nAgilo dezAntaraM jagAma / nAgazrIzca prasavaje duHkhe satyeva patipravAsagamanavyathayA'tyantaM pIDitA tasyAH sadyo jAtAyA: sutAyA nAmA'pi nA'kArSIt / tena sA lokai: 'ninAmike'ti nAmnA''hUtA / sA'pAlitA'pi kramazo vRddhi gatA'nyagRhe karma kurvatI kAlamajIgamat / ekadA cotsavadine'nyabAlakakareSu modakAn dRSTvA sA'pi mAtaraM devI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yAcitavatI / mAtA kruddhA satyuvAca - "yadi modakamicchasi tadA rajjumAdAyendhana bhArAnayanAyA'mbaratilakAkhyaM parvataM gaccha" / tataH sA tena vacasA duHkhitA rudatI rajjumAdAya taM parvataM yayau / 22 tadaiva tasya parvatasya zikhare ekarAtrikapratimAsthitasya yugandharamuneH kevalajJAnamutpannam / tataH samIpasthadevatAbhistasya kevalajJAnamahimAkhyo mahotsavazcakre / tatastatparvatasamIpasthanagaragrAmavAsino janAstaM vanditumupAyayuH / sA nirnAmikA tatra gacchato janAn dRSTvA vismitA paramparayA lokAgamanakAraNaM jJAtvA dArubhAraM tyaktvA tairjanaiH saha taM girimAruroha / mahAmuneH pAdau kalpavRkSavad manyamAnA sA sAnandaM vanditavatI / tato vizvopakArako mahAmuniH sa meghagambhIrayA girA dharmadezanAM cakre / dezanAnte ca sA kRtAJjalirmunimUce-"bhavatA saMsAro nRpe raGke ca duHkhasadanamityuktam / kimatra matto'pyadhikaduHkhitaH ko'pi " / tato muniruvAca - "duHkhitamAnini ! bhavatyAH kIdRzaM duHkham ? aparAn duHkhitAn zrRNu svakarmapariNAmena nArakA bhedanacchedanadAraNa-nipIDanAdirUpamatyugraM duHkhaM labhante / pIDAM vinA kSaNamapi sthAtuM na labhante / ihA'pi jala-sthalA - ''kAzacAriNaH prANino vadha-bandhAdi vividhaM dukhaM svakarmavazAllabhamAnA dRzyante / manuSyA api janmAndha-badhira - paGga-kuSThino vividhavyAdhi- dAsyAdibhiratyantaM parAbhavaM sahamAnA dRzyante / devAnAmapi ca parasparaparAbhavAbhibhUtAnAM svasvAmibhAvapratibaddhAnAM nirantaraM duHkhameva / atidAruNe'smin saMsAre vAridhau jalajantUnAmiva duHkhAnAmavadhirna dRzyate / tatra ca jinokto dharma eva pratIkAraH / ahiMsAdIni paJca mahAvratAni dezato'pyavazyaM pAlanIyAni / tena hi jana uttarottaraM kalyANasampadaM prApnoti" / tacchrutvA ca sA nirnAmikotkRSTaM saMvegaM prApa / abhedyo'pi prathamaM parva prathamaH sargaH tasyAH karmagranthirabhidyata / tataH sA tasya mahAmuneH puraH samyaktvaM gRhItavatI / jinopadiSTaM gRhidharmaM ca bhAvata: svIcakAra / evamaNuvratAni pratipadya muniM praNamya dArubhAraM gRhItvA ca kRtakRtyeva muditA sA svagRhaM jagAma / tataH prabhRti ca sA munivacanaM smarantI nAnAvidhaM tapastepe / tAM ca durbhagAM yauvane'pi na kazcit pariNinAya / tato'tizayitasaMvegA sA punastatra parvate samAgatavato yugandharamunegre'dhunA gRhItAnazanA varttate / tatra gaccha, tasyAH svarUpaM darzaya / tvayi raktA satI mRtA sA tava patnI bhavet / yato'nte yathA matistathaiva gatirbhavati / atha tacchrutvA lalitAGgo'pi tathaiva cakre / nirnAmikA'pi tasmin raktA satI mRtA pUrvavat svayamprabhAnAmnI tatpatnI jAtA / tataH satAM priyAM punaH prApyA'bhyadhikaM reme / atha kiyatyapi kAle gate lalitAGgaH svacyavanacihnAni vyalokayat / tasyA''bharaNAni vasanAnyaGgAni ca malinAni jAtAni / tathA sa dainyaM nidrAM ca prApa / tasya hRdayena samaM kalpavRkSA api cakampire / nIrujo'pi tasya sarvAGgopAGgasandhayo'bhajyanta / padArthagrahaNeSu ca tasya dRSTirasamarthA jAtA / sa sajvaragajavad ramyeSvapi krIDAparvatAdiSu ratiM na lebhe / tataH svayamprabhA'pRcchat-"kiM mayA kimapyaparAddhaM yena vimanasko lakSyase ?" lalitAGga uvAca"priye ! tvayA na kimapyaparAddhaM, mayA svayamevA'parAddhaM yat prAgalpaM tapaH kRtam / ahaM pUrvajanmani bhogeSu pravRtto dharme pramAdI vidyAdharezvaro'bhUvam / tatrA''yuHzeSe svayambuddhena mantriNA jainaM dharmaM prabodhitaH prapannavAn / taddharmaprabhAvAdiyatkAlaM zrIprabhe prabhuH saJjAtaH / adhunA ca mama cyavanasamayaH prAptaH / evaM kathayantaM lalitAGgamindrapreSito dRDhadharmanAmA devaH samupetyovAca - "aizAnakalpendro nandIzvarAdiSu
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmm A ARANA triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jinendrapratimApUjAM kartuM yAsyati, tadAjJayA tvamapyehi" / tataH svabhAgyaM prazaMsan lalitAGgaH sabhAryaH pramuditaH pratasthe / nandIzvare gatvA ca zAzvatIrarhatpratimA Anarca / tato'pyanyeSu tIrtheSu gacchan kssiinnaayushcucyuve| tato jambUdvIpe pUrvavideheSu sItAnadyA uttare taTe puSkalAvatyAM vijaye lohArgalapure suvarNajayanRpasya lakSmInAmnyAM panyAM putrarUpeNA'jani saH / pitarau ca tasya vajrajaGgha iti nAma cakratuH / atha svayamprabhA'pi dharmaparAyaNA kiyatA kAlena cucyuve / tatraiva puSkalAvatyAM vijaye puNDarIkiNIpure vajrasenanRpasya guNavatInAmnyAM palyAM putrIrUpeNodapadyata / pitarau ca zrIyuktAyAstasyAH zrImatIti nAma cakratuH / tatra sA dhAtrIbhirlAlyamAnA kramazo vRddhi prApa / kiyatA kAlena kAntimatI sA tAruNyaM prApa / ekadA krIDayA sarvatobhadraprAsAdamadhirUDhA sA manoramodyAne mahAmuneH susthitasya kevalajJAne samutpanne sati samAgacchataH surAn dadarza / 'mayeme kvA'pi dRSTA' ityevaM cintayantI sA pUrvajanma smRtavatI / tena mUcchitA ca tatkAlaM bhUmau nipapAta / sakhIbhiH kRtena zItopacAreNa labdhasaMjJA sA samutthitA ca citte'cintayat-"mama pUrvajanmapatilalitAGgaH samprati kva jAto'sti ? tadajJAnamatIva pIDAkaraM mama / sa eva mama hRdayezvaro nA'nyaH / yadi tena nA''lapAmi, tadA'nyena sahA''lapyA'la"miti sA maunaM gRhItavatI / sakhIbhirAdhidaivikAdidoSazaGkayA kRtopacArA'pi sA maunaM na mumoca / prayojane ca sati sA'kSarANi likhitvA bhrU-hastAdisaMjJayA vA parijanaM niyojayati sm| ekadA krIDodyAne gatAM tAM zrImatImekAnte'vasaraM prApya paNDitAkhyA dhAtrI kathayAmAsa-"tvaM mama prANA ivA'si, tava prathamaM parva - prathamaH sargaH cA'haM mAtevA'smi / AvayoranyonyamavizvAsakAraNaM nA'sti / tasmAd maunadhAraNakAraNaM kathaya / tava du:khaM jJAtvA tatpratIkArAyA'haM ytissye| na hyajJAtasya rogasya cikitsA kartuM zakyate" / tato vizvastA zrImatI pUrvajanmabhavaM sarvaM vRttAntaM yathAvat kathayAmAsa / upAyapaNDitA paNDitA'pi sarvaM tad vRttAntaM paTe vilikhya darzayituM zIghraM bahiryayau / tadA vajrasenasya cakriNo varSagranthau bahavo nRpAH samAgatAH / paNDitA ca rAjamArge tamAlekhyapaTaM vistArya tasthau / atrA'vasare durdarzananRpasya putro durdAntastatra samAyayau / sa ca paTaM prekSyA'lIkamUrcchayA bhUmAvapatat labdhasaMjJa ivotthitazca / mUrchAkAraNaM pRSTazca janena sa sakapaTamuvAca-"mama pUrvajanmacaritaM paTe kenA'pyalikhyata / tad dRSTvA mama jAtismaraNamutpede / ahaM lalitAGgo'smi, mama devI svayamprabhA, yadatra paTe likhitaM sarvaM tata tathaivA'sti" / tata: paNDitayA "ko'yaM sannivezavizeSa" iti pRSTaH sa Uce-"eSa meruH, iyaM puNDarIkiNIpurI" / puna: paNDitayA mune ma pRSTo vismRtamasya nAmetyabravIt / punastayA 'mantriparivRttaH ko'yaM nRpaH, tapasvinI ca keyamiti pRSTo'haM na vedyItyuvAca saH / tadA'yaM mAyAvIti jJAtvA tayA sa sopahAsaM visarjitaH kvA'pyagAt / tadA vajrajayo'pi lohArgalapurAt samAyAtazcitralikhitaM caritaM dadarza, mumUrccha ca / kRtazItopacArazca labdhasaMjJaH samutthitaH jAtismaraNaM prApa / 'kutazcitraM dRSTvA mUcchito'sIti paNDitayA pRSTazcA'bravIt-"atra paTe sabhAryasya mama pUrvajanmavRttAnto likhito'sti / tad dRSTvA mUcchito jAtaH / ayamaizAnakalpaH, idaM zrIprabhavimAnam, eSo'haM lalitAGgaH, eSA mama priyA svayamprabhA / iyaM nirnAmikA, ayaM yugandharamuniH / iyaM punarjAtA svayamprabhA / ayaM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nandIzvare jinArcAparo'ham / iyaM caikAkinI dInA cyavamAnA svayamprabheti manye / tayaiva jAtismaraNenedaM sarvaM likhitamityanuminomi / na hyanyAnubhUtamanyo jAnAti" / tadA paNDitA 'Am' ityuktvA tataH zrImatyAH samIpamAgatya sarvaM vRttaantmvoct| tataH pramuditA zrImatI paNDitAmukhAt sarvaM vRttAntaM pitre kathayAmAsa / tataH pramudito vajraseno vajrajaGghamAhUya samudro lakSmIM viSNuneva tena kumAreNa zrImatIM pariNAyayAmAsa / tatastau vajrasenAnujJAtau lohAgarlapuraM jagmatuH / tataH svarNajaGgho nRpo yogyaM vajrajaGgha rAjye nivezya svayaM dIkSAmupAdade / vajraseno'pi puSkalapAlanAmne svaputrAya nijAM rAjyalakSmIM pradAya prAvrAjIt, tIrthakarazcA'jani / vajrajaGgho'pi kAntayA zrImatyA saha kuJjaraH paGkajamiva lIlayA rAjyadhuramUhe / kramAd bhogAn bhuJjAnayostayoH sutaH samudapadyata / atha puSkalapAlena zAsanamavamanyamAnAnAM dveSiNAM sImasAmantAnAM sAdhanAyA''hUto vajrajaGghaH zrImatyA sahaiva pratasthe / sa ca gacchannardhamArge 'puro mahAzaravaNe dRgviSo mahAhirastI' ti pAnthairvijJapto'nyena mArgeNa puNDarIkiNyAmAgatya sarvasAmantamaNDalaM puSkalapAlAjJAvazavarttinaM cakAra / tatra puSkalapAlena vihitAM satkriyAM svIkRtya tadanujJAtaH zrImatyA saha pratinivarttamAnaH so mArge zaravaNe "dvayoranagArayoH kevalajJAnamutpede tatra devAgamana prabhAvAd dRgviSaH sarpo nirviSo'janI" tyadhvanyairniveditastatraiva nijasodarayostayoH kevalinoH sAgarasena- munisenAkhyayormahAmunyodarzanAya tasthau / devavRndavRtau dezanAM kurvANau tau munI bhaktyA sabhAryo'vandata saH / dezanAnte cA'zana-pAnAdibhistau munI pratyalAbhayadacintayacca-'"nirmamAvetau sodarau munI dhanyau, ahaM tvIdRzo nA'smi, gRhItavratasya pituranugAminAvetAvevaurasau putrau / ahaM tu krItaputra 26 prathamaM parva prathamaH sargaH 27 ivA'smi / adhunA'pi na kiJcid gataM, yadi pravrajAmi / pravrajyA hi gRhItamAtrA'pi dIpa iva tamonAzAya jAyate / tata idAnIM purIM gatvA rAjyaM putrAya dattvA ca haMsasya gatiM haMsa iva piturgatiM zrayiSye" / evaM bahuzazcintayan sa zrImatyA saha lohArgalapuraM prApa / tadA ca rAjyalubdho'sya putro dhanaiH prakRtimabhedayat / prAtaH svayaM vratAdAnaM sutasya ca rAjyadAnaM cintayitvA nizAyAM prasuptayoH pitroH sato: putro gRhe viSadhUpaM dhUpayAmAsa / tadviSadhUpadhUmairbrANapraviSTaistau dampatI mRtyumaaptuH| as als atha tAvuttarakuruSu yugalikarUpeNotpannau kSetrAnurUpamAyuH pUrayitvA vipadya saudharme surau jAtau / tato vajrajaGghajIvazcyutvA jambUdvIpe videheSu kSitipratiSThite nagare suvidhervaidyasya putro jIvAnandAkhyo'bhUt / tadaiva tasminnagare catvAro'nye'pi bAlakAH samutpannAH / tatrezAnacandrasya rAjJaH kanakavatInAmabhAryAyAM mahIdharanAmA, zunAzIranAmno mantriNo lakSmInAmapatyAM subuddhinAmA, sArthezasya sAgaradattasyA'bhayamatInAmabhAryAyAM pUrNabhadranAmA, dhanAkhyazreSThinaH zIlamatInAmabhAryAyAM guNAkaranAmA ca putro'jani / sarve te lAlyamAnAH kramazo vavRdhire / zrImatIjIvazcA'pi tatraiva nagare Izvaradattasya zreSThinaH kezavanAmA putro jAtaH / paJcendriyamanAMsIva militAste SaD mitrANi jajJire / teSu jIvAnanda AyurvedajJo vaidyeSu sUrya ivA'graNIrbabhUva / ekadA tasya gRhe pRthvIpAlanAmno nRpasya suto guNAkaranAmA rAjyaM tyaktvA gRhItavratastapasA kRzo'kAlApathyabhojanAt kuSThAbhibhUtaH SaSThasya pAraNe samAyayau / tadA mahIdharo jIvAnandaM saparihAsamuvAca"vyAdhi-bheSajayorjJAnaM cikitsAkauzalaM ca tavA'sti / kevalaM kRpA nA'sti / rugNaM gRhAgatamIdRzaM pAtraM cedupekSase, dhik te prishrmm"|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkApuruSaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tacchrutvA jIvAnando'bravIt "mahAmunirayaM mayA cikitsanIyaH, kintu bheSajasAmagryeva vighnatAM yAti / lakSapAkatailaM me samIpe'sti, gozIrSacandanaM ratnakambalaM ca bhavantaH samAnayantu" / tathA'stvityuktvA te paJcA'pi vipaNizreNi yayuH / munirapi svasthAnamagAt / 28 tatra dInAralakSAbhyAM dve vastunI krINatastAn vikretA vRddhavaNigabravIt-"AbhyAM vaH kiM prayojanam?" "sAdhuzcikitsanIya " ityevaM tadvacanaM zrutvA so'cintayat- 'kveme yuvAnaH, eSAmeSa vRddhocito vivekaca kva ? IdRzaM hi kAryaM mAdRzAM yogyam' / tataH sa jagAda - "vinA mUlyameva dve api vastunI gRhyetAm / anayorhi mUlyamakSayaM dharmamevA'haM grahISyAmi / tatastebhyo gozIrSa-kambalau datvA bhAvitAtmA sa zreSThI pravavrAja paraM padaM cA''pa / jIvAnandasahitAzca te sarve'pi bheSajamAdAya munisamIpaM jagmuH / kAyotsargasthaM ca taM muniM natvocu:-"tava cikitsAM kariSyAmaH, tadanujAnIhi " / tato muneranujJAM prApya navaM gomRtakamAnIya muneH pratyaGgaM tailenA'bhyaGgaM vyadhuH / tailenA''kulAH kuSThakRmayazca munidehAd nirgatya tatraiva sthite ratnakambale praviSTAH / jIvAnandazca kambalamAndolayan tAn kRmIn gozavopari pAtayAmAsa / evaM krameNa ca munestvaggatA mAMsagatA asthigatAzca kRmayo niSkAsitAH / pazcAcca gozIrSacandanAnulepanaiH kRtvA munestailapIDAM sa jahAra / saMropaNauSadhaizca jAtanavatvak kAntimAn munirbhaktidakSaistaiH kSamito'nyatra vijahAra / te ca SaDapi tadavaziSTabheSajaM vikrIya tanmUlyena svadravyeNa ca caityaM kArayAmAsuH / tatra jinAn pUjayanto gurUpAsanatatparAzca te kaJcitkAlaM gamayitvA jAtasaMvegA dIkSAmAdAya viharantaH parISahAn sahamAnAstapobhizcAritramujjvalayantaH kSamAdibhizcaturo'pi kaSAyAn jigyuH / tathA dravyato bhAvatazca saMlekhanAM kRtvA'nazanaM svIkRtya prathamaM parva prathamaH sargaH samAdhisthAH te paJcaparameSThinamaskriyAM smaranto dehaM tatyajuH / athA'cyutakalpe jAtAzca te zakrasAmAnikAH SaDapi dvAviMzatisAgaropamaM kSetrAyuH pUrayitvA tatakSucyuvire / jambUdvIpe pUrvavideheSu puSkalAvatIvijaye puNDarIkiNIpuryAM vajrasenAkhyabhUpaterdhAriNInAmarAjyAM jIvAnandajIvazcaturdazasvapnasUcito vajranAbhanAmA, mahIdharajIvo bAhunAmA, subuddhijIvaH subAhunAmA, pUrNacandrajIva: pIThanAmA, guNAkarajIvo mahApIThanAmA ca paJcaputrA jAtA: / SaSThaH kezavajIvazcA'nyasya rAjJaH putraH suyazonAmA saMjAtaH / teSu vajranAbha-suyazasorbAlyAdeva prAgbhavasambandhAt sneho nitarAM vavRdhe / SaDapi lAlyamAnA bAlyamullaGghya sakalakalAsampannAstAruNyaM pratipedire / 29 atha lokAntikairdevaiH "svAmin! tIrthaM pravarttaye" ti vijJapto vajrasenanRpo vajranAbhaM rAjye nivezya sAMvatsarikadAnaM dattvA devA'sura - nRpaiH kRtaniSkramaNotsava udyAnaM gatvA dIkSAmAdAyotpannamanaHparyAyajJAno medinIM vihartuM prAvarttata / ghAtikarmakSayAcca tasya kevalajJAnamutpede | tadA ca vajranAbhanRpasyA''yudhazAlAyAM cakraM praviveza | anyAni ca trayodazaratnAni tasyA'bhavan / nava nidhayazca tasya sevakA jAtA: / suyazAzca tasya taraNeraruNa iva sArathirabhUt / sa bhrAtRbhyaH pratyekaM viSayAn dadau / tathA so'zeSaM puSpakalAvatIvijayaM svAdhInamakarot / sarvaizca nRpaistasya cakravarttitvAbhiSekacakre / bhogAn bhuJjAnasyA'pi ca tasya bhavavairAgyAdhikyAd dharme buddhirnityamavardhata / tatraikadA jinezvaro vajrasenaH samAyAtaH / sa samavasaraNe caityatarutale dharmadezanAM dadau / sabandhurvajranAbho'pi tatrA''gatya jinezvaraM triH pradakSiNIkRtya praNamya ca pRSThataH samupavizya bodhidAM dezanAM zrutvA cintayAmAsa - "asAvapAraH saMsAraH sAgara iva dustaraH /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH eSa mama tAtazca diSTyA tatastArakaH samupasthitaH / mohAbhibhUtaizcA'smAbhirAtmanaivA''tmA kiyacciraM vnycitH"| tato jinezvaraM bhaktipUrvakaM vijJapayAmAsa-"yuSmaddattaM rAjyaM yathA'hamapAlayaM, tathA yuSmaddattaM zamasAmrAjyamapi pAlayiSyAmi / tava putro bhUtvA'pi bhave bhramAmi cet, ko vizeSo mayi ? rAjyaM zAsato mama dharmo'pi pApAnubandhaka eva syAt, tasmAd dIkSAdAnenA'nugRhANa" / tata: sabandhuH pravrajyA gRhItavAn / tasya suyazAH sArathirapi ca pravavrAja / tatra vajranAbho dvAdazAGgIpArINo jAtaH / kSayopazamavaicitryAcca bAAdayo'pyekAdazAGgIpArINA jAtA: / jinezvaro vajrasenazcaramazukladhyAnazrito nirvANaM praap| atha vajranAbho'pi munibhirbAhyAdibhiH parivRtaH pRthivIM vijahAra / yogaprabhAveNa ca teSAM khelAdilabdhaya prAdurAsan / yanmahimnA teSAM zleSmalavo'pi kuSThaharaH, karNa netrAdibhavo malazca kastUrikAvat sugandhiH sarvarogiNAM rogaharazcA'bhUt / tathA teSAM zarIrasparzo'pi nIrogakArakaH, taccharIraspRSTaM jalaM cA'pi sarvarogaharaNamabhUt / tadaGgaspazivAyuzca viSAdidoSanAzako'bhUt / viSayukta mannAdi ca tatpAtra-mukhAdisambandhAd nirviSaM jAtam / tadvacanazravaNAd mahAvyAdhayo'pyanazan / teSAM nakhAdayazcA'pi bheSajarUpA jAtAH / ____aNimAkhyasiddhyA ca te mUrti sakSipya tantuvat sUcIrandhre'pi praveSTuM samarthA jAtAH / mahimasiddhyA te vapurvardhayitvA meruzailamapi jAnadaghnaM kattuM samarthA jAtAH / laghimasiddhyA ca te mArutAdapi laghavo jAtA: / garimasiddhyA ca zakrAdyairapyasahyA abhUvan / prAptisiddhyA ca bhUmiSThA api te grahAdInAM sparzane'pi samarthA jAtAH / prAkamyasiddhyA pRthivyAmiva jaleSu saJcArasamarthAH, jaleSviva pRthivyAmapi nimajjanonmajjanasamarthAzca jAtAH / IzitvasiddhyA ca te prathamaM parva - prathamaH sargaH 31 svasya cakravartyAdisamRddhi kartuM samarthA jAtAH / vazitvasiddhyA ca krUrajantUnapi vazagAnakArSuH / apratighAtitvazaktyA ca teSAM gamanamadi-madhye'pi na pratihatam / antardhAnazaktyA ca te'dRzyabhavane samarthA abhavan / kAmarUpitvazaktyA ca nAnArUpairlokAn pUrayituM samarthA abhavan / bIjabuddhitvazaktyA caikArthabIjato'nekArthabIjaprarohakA jAtAH / koSThabuddhitvazaktyA ca smaraNaM vinaiva zrutA arthAsteSAM tathaiva sthitAH / padAnusArilabdhyA ca zrutAdekapadAdapi granthasarvArthaboddhAro-'bhUvan / avagAhanazaktyA cA'ntarmuhUrtenaiva zrutasamudramadhyAdapi vastu samuddhattuM samarthA manobalino jaataaH| mAtRkAkSareNA'pi paThanalIlayA'ntarmuharttamAtreNa sarvazrutaM parAvartayantaste vAgbalino jAtAH / kAyAbalena ca ciraM pratimAM prapadyA'pi zrama-klamarahitA jAtAH / amRtAditilabyA ca pAtrasthakadannasyA'pyamRtAdirasAsraviNo'mRtakSIramadhvAjyAsraviNo'bhUvan / akSINamahAnasA ca pAtrasthAnnAdiralpo'pyatidAnato'pyakSayo jAtaH / akSINamahAlayalabyA cA'lpadeze'pyakhyAnAM prANinAM sukhAsanakarA jAtAH / samminnastrotolabyA caikenA'pIndriyeNA'nyendriyArthopalabdhAro'bhUvan / jaGghAcAraNalabdhyA caikenotpAtena rucakadvIpaM, tataH pratyAgamane caikenotpAtena nandIzvaraM, tato dvitIyena ca pUrvotpAtasthAnamAgantuM samarthA jAtAH / UrdhvagatyA caikenotpAtena pANDakaM, tatazca pratyAgamana ekeno-tpAtena nandanaM vanaM, tato dvitIyenotpAtena ca pUrvotpAtasthAnamAgantuM samarthA Asan / vidyAcAraNalabdhyA caikenotpAtena mAnuSottaraM, tato dvitIyena ca nandIzvaraM, tatazcaikenotpAtena pUrvotpAtasthAnamAgantuM ca kSamA Asan / tiryagiva ca krameNordhvamapi gamanAgamanayoH kSamA jAtAH / AzIviSA ca nigrahA-'nugrahasamarthA abhUvan / evaM teSAmanyA api nAnAvidhA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM parva - prathamaH sargaH subAhu-prazaMsAM zrutvA'parabandhuSvIAvadbhyAM mAyA-mithyAtvayuktAbhyAM strItvaphalaM karmopArjitam / evaM te SaDapi caturdazapUrvalakSAn yAvadanatIcArAM pravrajyAM pAlayitvA saMlekhanApUrvakaM pAdapopagamanAnazanaM prapadya kAladharma prAptAH sarvArthasiddhAkhyaM divaM gatvA trayastriMzAbyAyuSaH suravarA abhUvan / iti prathamaparvaNi dhanAdidvAdazabhavavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 // 32 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH labdhayo'bhUvan / kintu nirIhA mumukSavaste kadAcana labdhInAmupayogaM na jagRhuH / tatra vajranAbhena viMzatisthAnakaistIrthakRtrAmagotrakarma samupArjitam / tatrA'rhatAM tatpratimAnAM ca pUjA-'varNavAdaniSedha-sadbhUtArthastavAH prathamama / siddhisthAneSa siddhAnAM pratijAgaraNotsavAdibhiH siddhatvakIrtanaM dvitIyam / glAnAdInAmanugraha: pravacanavAtsalyakaraNaM ca tRtIyam / gurUNAmAhArAdidAnAd vinayakaraNAcca caturtham / viMzatyabdaparyAyANAM SaSThivarSaparyAyANAM samavAyAGgabhRtAM ca trividhAnAmapi sthavirANAM bhaktiH paJcamam / bahuzrutAnAmannAdidAnena vAtsalyakaraNaM SaSTham / tapasvinAM bhaktivizrAmaNA-dAnairvAtsalyakaraNaM saptam / dvAdazAGge zrute sUtrArthagatajJAnopayogo'STamam / zaGkAdidoSarahitasthairyAdiguNabhUSitazamAdilakSaNaM samyagdarzanaM navamam / jJAna-darzana-cAritropacAraiH karmaNAM vinayanAcca caturvidho vinayo dazamam / icchA-mithyAkArAdyAvazyakayogeSu yatnAdatIcAraparIhAra ekAdazam / ahiMsAdi-samityAdimUlottaraguNeSu niratIcArA pravRttiAdazam / apramAdena zubhadhyAnakaraNaM trayodazam / yathAzakti tapa:karma caturdazam / tapasviSu mano-vAkkAyazuddhyA bhaktAnapAnAdInAmasaMvibhAga: paJcadazam / AcAryAdInAM dazAnAM bhakta pAnA''sanAdibhirvaiyAvRttyakaraNaM SoDazam / nirapAyaM caturvidhasaGghamana:samAdhijananaM saptadazam / pratyahamapUrvasUtrArthobhayagrahaNamaSTAdazam / zraddhAnAdinA zrutajJAnabhaktirekonaviMzam / dharmakathAdibhiH zAsanaprabhAvanA ca viMzatitamaM sthAnakam / eteSAmekamapi tIrthakRnnAmakarmaNo bandhakAraNaM, sa bhagavAzca sarvairapi tad babandha / bAhunA ca sAdhUnAM vaiyAvRttyaM kurvatA cakravartitvaphalaM karmopAjitam / subAhunA ca sAdhUnAM vizrAmaNAM kurvatA lokottaraM bAhubalamarjitam / pITha-mahApIThAbhyAM ca vajranAbhakRtAM bAhu
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH atheto jambUdvIpe'paravideheSvaparAjitApuryAmIzAnacandranAmA nRpo babhUva / tatraiva ca dharmAtmanAmagraNI: zreSThI candanadAsastatputraH sAgaracandrazcA''sIt / sa sAgaracandra ekadA nRpadarzanArthaM rAjakulaM yayau / nRpeNA''sana-tAmbUlAdidAnata: satkRtazca / tasminnevA'vasare kenacid maGgalapAThakena samAgatya "adya vasantazrIsamanvitamudyAnaM sambhAvaye"ti paThite rAjA dvArapAlamAdizat-"prAtarakhilairjanairasmadyAnamAgantavya"miti nagaryAmaddhoSyatAm / tathA "tvayA'pyudyAnamAgantavya"miti prasannena nRpeNA''diSTaH sAgaracandro rAjAnamanujJApya svAvAsamAgatya mitrAyA'zokadattAya tAM nRpAjJAmavocat / dvitIye divase ca saparicchado nRpaH pauralokAzca sarve'pyudyAnaM yayuH / sAgaracandro'pi malayAnilena vasanta ivA'zokadattena sahodyAnaM jagAma / tatra ca nRtya-gItAdipravRtteSu lokeSu samIpasthAdekasmAtkuJjAt "trAyadhvaM trAyadhva"miti bhItastrIzabdaH zuzruve / tacchRtvA 'kimeta'diti kutukAt samAkRSTa iva dhAvita: sAgaracandraH zreSThina: pUrNabhadrasya sutAM priyadarzanAM bandibhirgRhItAmapazyat / sa tatra gatvaikasya bandino hastAd balAt kSurikAmAgRhItavAn / IdRzaM ca tatparAkramaM dRSTvA sarve bandino bhayAt palAyAJcakrire / itthaM sAgaracandreNa bandibhyo rakSitA priyadarzanA "paropakArakuzala: ka prathamaM parva - dvitIyaH sargaH eSa puruSazreSThaH? madbhAgyAdevA'sAvatra samAgataH / kAmAkatireSa eva mama bharttA bhAvI"ti cintayantI svaM dhAma jagAma / priyadarzanAsaktahradayaH sAgaracandro'pyazokadattena sahitaH svagRhamagAt / __ tadakhilaM ca vRttAntaM paramparayA jJAtvA candanadAso'cintayat"sAgaracandrasya priyadarzanAyAM kamalinyAM rAjahaMsasyevA'nurAgo yujyate, kintu sapauruSeNA'pi vaNijA pauruSaM na vidheyamiti tena tadA kRtodbhaTatA'sAmpratam / saralamaterasya ca mAyAvinA'zokadattena maitrypynucitaa"| tataH sAgaracandraM samAhUyopadeSTumArabhata-"vatsa ! svayaM zAstravyavahAranipuNo'si, vaNijo vyavahArajIvino'nudbhaTAcAraveSAH, yauvane'pi gUDhaparAkramA lokasAmAnye'pi vastuni sAzaGkavRttayo bhavanti / svajAtyayogyaM nA''caraNIyam / asatsaMsargazca tyAjya: / ayaM ca mAyAvinAmagraNIrazokadatto'vasare tvAM sarvathA dUSayiSyati" / tataH sAgaracandro hRdyacintayat-"anenopadezaprakAreNA'numinomi yat 'kanyAbandivRttAntastAtena jJAtaH / azokadattazcA'smai na rocte"| tataH sa savinayaM prAha-"tAtenopadiSTaM putreNa mayA'vazyakAryam / gurvAjJAlaGghane hi karaNAdakaraNameva varam / kintu kadAcit tAdRze samaye samupasthite vicAreNa kAlakSepe kAryakAla eva vyatyeti / tathA'pi prANasaMzaye'pi bhavadanabhimataM nA''cariSyAmi / azoka dattena saha maitryAM ca samA jAtiH, samA vidyA, same zIla-vayasI, parasparopakArakAritvaM, sukha-du:khabhAgitvAdi ca kAraNam / tasya doSo guNo vA tasyaiva na mama / kiM ca sa na mAyAvI. ko'pi maSaiva tAtasyA''khyat / bhavatu vA sa tathA, ekatra sthito'pi kAcaH kAca eva, maNimaNireva" / tatazcandanadAso-"matimAnasi, tathA'pi sAvadhAnena bhavitavya". miti putramuktvA tadAzayAnusAreNa tadarthaM pUrNabhadrAcchIlAdiguNapUrNA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ TikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH priyadarzanAmayAcata / pUrNabhadro'pi "tvatsutenopakArakrItA matsutA pUrvameve "tyuktvA tadvaco'manyata / 36 atha zubhe dine zubhe lagne pitRbhiH sAgaracandrasya priyadarzanayA saha vivAho'kAri / tau ca vadhU-varau sveSTavivAhena mumudAte / prItizca tayoH parasparamavardhiSTa / ekadA bahirgatavataH sAgaracandrasya gRhe sametyA'zokadattaH priyadarzanAmuvAca - "sAgaracandro dhanadattazreSTha vadhvA saha nityaM raho mantrayate kiM kAraNaM tatra ?" saralamati: sA'pyuvAca - "tadetat tava mitraM tvaM vA jAnAsi vyavasAyinAM rahomantritaM ko jAnAti ? jJAtvA'pi gRhe kathaM kathayet ?" tato'zokadattena "jAnAmi, kintu tat kathaM kathyate ?" ityukte priyadarzanovAca - " kiM taditi kathaya " / tatastena " tvayA mama yat prayojanaM, tadeva tasya taye" ti kathitayA priyadarzanayA "mayA kiM te prayojana" miti pRSTo'zokadatta uvAca - "rasajJasya kasya puMsastvayA prayojanaM na bhavet ?" tatastadaniSTaM zrutvA sakopA namramukhIbhUyasA priyadarzanA sAkSepamuvAca - "re puruSAdhama ! tvayaitat kathaM cintitam ? cintitaM vA kathamuktam ? dhik tava sAhasam / kiM mama patimevamAtmAnurUpameva bhAvayasi ? gaccha mA tiSTha, tvaddarzanAdapi pApa" mityevaM tayA nirbhatsitaH sa dasyuriva tvaritaM tato niryayau / mArge ca vimanasko gacchan sAgareNa vilokita: "kimudvigna iva dRzyase" iti pRSTazca sa duSTaH kapaTizreSTho dIrghaM niHzvasan jagAda - "mitra ! saMsAre udvegakAraNe kiM pRcchasi ? asthAnavraNamivA''cchAdanIyamaprakAzanIyaM ca kimapyupasthitam / tathA'pi prANasame tvayi mitre kiJcidapi nA'prakAzanIyam / striyo'narthakAriNya iti tvaM jAnAsyeva / adya hi priyadarzanA mAM ciramayuktamuktavatI / eSA svayameva lajjitA kadAcaraNAd viramediti mayA seyatkAlamupekSitA / prathamaM parva dvitIyaH sargaH adya ca tayA niruddhastasyA manorathamapUrayitvaiva kathaJcidAtmAnaM mocayitvehopasthito'smi / eSA jIvantaM mAM na tyakSyatIti ma cintayan- " eSA parokSe'nyathA mitrasya kathayiSyatI" ti tvAM sarvaM vRttAntaM kathayAmi / yathA tvamasyAM kRtavizvAso nA'pAyamupeyAH / tadetadudvegakAraNaM mama" / tadvacaH samAkarNya pItaviSa iva kSaNaM niHspandaH sAgaro jagAda - " yoSitAmidaM sambhAvyate, tathA'pi tvaM mA viSIda / svasthaH zubhe vyavasAye tiSTha / tadvaco na smara / tasyA yadbhavatu tadbhavatu, kevalamAvayormanomAlinyaM mA bhUdityevaM tenA'nunItaH sa mumude / tataH prabhRti ca sAgaraH priyadarzanAM rogagrastAGgulImiva sodvegaM dhArayAmAsa / priyadarzanA ca "mitrayormatkRto bhedo mA bhUdityazokavRttAntaM sAgarAya na kathayAmAsa / atha saMsArAd viraktaH sAgaro dhanaM dInAdibhyaH prayacchan kAlenA''yuH pUrayitvA kAladharmaM prApa / priyadarzanA'zokadattazca tathaiva kAladharmaM prApatuH / jambUdvIpe bharatakSetre dakSiNakhaNDe gaGgAsindhumadhye'vasarpiNyAM tRtIyAre palyASTamAMzazeSe, sAgara - priyadarzane yugalikarUpeNa samudapadyetAm / airAvateSviva bhArateSvapi kAlavyavasthAheturdvAdazAraM kAlacakraM pravarttate / *** tathAhi-avasarpiNyutsarpiNIbhedAt kAlo dvividhaH / tatrA'vasarpiNyAmekAntasuSamAdayaH SaD arAH / teSvekAntasuSamArazcatuSkoTikoTisAgaropamaH / suSamArastrikoTikoTisAgaropamaH / suSamaduHSamAro dvikoTikoTisAgaropamaH / duHSamasuSamArazca dvicatvAriMzatsahasravarSonaikakoTikoTisAgaropamaH / duHSamAra ekaviMzatisahasrAbdaH / ekAntaduHSamArazca tAvadvarSapramANaH / evamutsarpiNyAmapyavasarpiNIvat
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH SaD arA: pratilomakrameNa tAvadvarSapramANAH / tadevamavasarpiNyAmutsapiNyAM ca militvA sAgaropamakoTikoTInAM viMzatikoTikoTayaH / tatra prathame're mAH palyatritayajIvino, gavyUtatritayocchAyAzcaturthadinabhojinazcaturasrasaMsthAnA, vajrarSabhanArAcasaMhananAH, sadAsukhA, niSkaSAyAH, sarvadA svabhAvata evA'dharmavajitAzca bhavanti / teSAM ca vAJchitAnyuttarakuruSviva daza madyAGgAdyA: kalpavRkSAH pradaduH / tathAhi-madyAGgA madyAni, bhRGgA bhAjanAni, tUryAGgAstUryANi, dIpazikhA jyotiSikAcodyotaM, citrAGgA vicitrANi mAlyAni, citrarasA bhojyAni, maNyAGgA bhUSaNAni, gehakArAH sugRhANi, anagnA vAsAMsi ca pradaduH / ete ca pratyekamanyAnyapi vastUnyanekazaH pradaduH / tadA ca bhUmayaH zarkarA iva svAdavo nadyAdijalAni ca madhurANi bhavanti sma / tasminnare'tikrAmati cA''yu:-saMhananAdikaM kalpavRkSaprabhAvAzca zanaiH zanainyUnAni nyUnatarANi ca bhavanti sma / dvitIye're ca mAH palyadvitayAyuSo, gavyUtadvitayocchrAyAstRtIyadinabhojino'bhavan / kiJcid nyUnaprabhAvAzca kalpavRkSAH, Apo bhuvazca kiJcinmAdhuryahInA Asan / tRtIye're ca mA ekapalyAyuSa, ekagavyUtocchrAyA, dvitIyadinabhojina Asan / asminnare'pi ca pUrvavat kalpadrumaprabhAvo vapurAyunadyAdimAdhuryaM ca kramazo nyUnaM jAtam / caturthe tvarake mAH pUrvakoTyAyuSaH, paJcadhanu:zatasamucchrAyAH / paJcame cA're varSazatAyuSaH, saptakarocchrAyAH / SaSThe're ca SoDazAbdAyuSo hastamAtrasamucchAyA bhavanti / utsarpiNyAmapi SaTsvapyareSu prAtilomyena bhavanti / tatra tau yugalinau tRtIyArAntajAtatvAd navadhanuHzatadI?, palyadazamAMzAyuSkau, samacaturastrasaMsthAnau, vajrarSabhanArAcasaMhananau caa'bhuutaam| tatra pati: kanakavarNaH, patnI ca priyanuvarNA jAtA / tatraivA'zoka datto'pi pUrvajanmakRtamAyAprabhAveNa zvetavarNazcaturdanto gajo babhUva / sa prathamaM parva - dvitIyaH sargaH itastato bhrAmyaMzcaikadA pUrvajanmamitraM yugalikamIkSitavAn / taddarzanAccA'tiprasannasya tasya sneho'bhyavardhata / sa hastI ca taM hastena gRhItvA''liGgayA'nicchantamapi svaskandhapradezamadhirohitavAn / evaM punaH punaranyonyadarzanAt tayoH pUrvajanmasmaraNaM jAtam / caturdantagajaskandhArUDhaM ca taM dRSTvA'nye yugalikA vismitA vimalagajArUDhatvAd vimalavAhana ityUcuH / sa 'vimalavAhanazca jAtismRtyA rUpavatvAcca sarvajanAdhiko jAtaH / kAle gacchati ca kalpavRkSANAM prabhAvo mandIbabhUva / madyAGgA vilambena stokaM virasaM ca madyaM dduH| evamanye'pi kalpadrumA vilambena stokaM virUpaM ca vastu viteruH| kAlaprabhAvAcca yugalikAnAM kalpavRkSeSu mamatvaM jAtam / tena caikena svIkRtaM yadA'nyaH kalpavRkSamAzrayat tadA parasparaparAbhavamApannAste vimalavAhanaM svAminaM cakruH / sa ca jAtismRtyA nItijJo yugalikAnAM kalpavRkSAn vibhajya dadau / maryAdAbhaJjakadaNDanAya ca hAkAranItimAvizcakAra / "hA tvayA duSkRta"miti hAkAradaNDabhayena te maryAdollaGghanAd viratAH / tasyA''yuSi SaNmAsAvaziSTe candrayazonAmabhAryAyAM yugaliko'saGkhyeyavarSAyuSkaH, susaMsthAno, vajrasaMhananaH, zyAmavarNo'STadhanu:zatocchrAyazca jjnye| tayozca pitRbhyAM cakSuSmAMzcandrakAnteti ca nAmA'bhidadhau / atha vimalavAhana AyuH pUrayitvA jarA-rogau vinA kAladharma prApya suparNakumAreSUtpede / candrayazAzca nAgakumAreSvajAyata / 'tatazcakSuSmAnapi vimalavAhanavad hAkAradaNDanItyaiva yugminAM maryAdAmarakSayat / AyuSazcarame kAle ca cakSuSmaccandrakAntayoryazasvI ca surUpA ceti yugalikau pituH saMhanana-saMsthAnavI kiJcinnyUnAyuSkau, saptadhanuHzatocchrAyau jajJAte / kAladharma prApya ca cakSuSmAn suparNeSu candrakAntA ca nAgeSu jajJAte /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH 'yazasvI ca pitRvad yugalikAn pAlayan hAkAradaNDollaGghakAya mAkAradaNDaM pravarttayAmAsa / so'lpe'parAdhe hAkAradaNDaM, madhyame ca mAkAradaNDaM, mahati ca daNDadvayaM prAyuGkta / carame cA''yuSi yazasvi-surUpayozcandravarNaH putro'bhicandra iti, priyaGga varNA putrI ca pratirUpeti yugaliko pitRto'lpAyuSkau, sArdhaSaDdhanu:zatocchrAyau jajJAte / kAladharmaM prApya yazasvI cA'bdhikumAreSu surUpA ca nAgakumAreSvajAyetAm / abhicandrazca piteva yugalikAn tAbhyAM nItibhyAM zazAsa / AyaHzeSe ca tayorabhicandra-pratirUpayoH putraH prasenajiditi putrI ca cakSuSkAnteti yugaliko pitRbhyAM nyUnAyuSau, tamAlazyAmalavau~, SadhanuHzatocchrAyau jajJAte / abhicandrazca mRtvA'bdhikumAreSu, pratirUpA ca punarnAgakumAreSu tadaivodapadyetAm / 'prasenajidapi pitRvad yugalikAn pAlayan pUrvoktadaNDadvayollaGghakAya tRtIyAM dhikkAranIti pravarttayAmAsa, tatazca carame AyuSi tayoH prasenajiccakSuSkAntayoH putro marudeva iti putrI ca zrIkAnteti yugaliko suvarNa-priyaGgavI, sArdhapaJcadhanuHzatocchrAyau jajJAte / tataH prasenajit kAladharmaM prApya dvIpakumAreSu cakSuSkAntA ca nAgakumAreSu tadaiva jajJAte / tenaiva nItikrameNa yugalikAn zAsato marudevasya zrIkAntAyAM patro nAbhiriti patrI ca marudeveti yugalikau paJcaviMzatyadhikapaJcadhanu:zatocchrAyau, suvarNa-priyaGguvarNI, pitRbhyAM kiJcid nyUnapUrvAyuSkau samajAyetAm / marudevazca vipadya dvIpakumAreSu zrIkAntA ca nAgakumAreSu tatkAlameva jajJAte / prathamaM parva - dvitIyaH sargaH pamAyurbhuktvA vajranAbhajIvaH sarvArthasiddhitazcyutvA zrInAbhipanyA marudevyAH kukSAvavAtarat / tadA trailokye'pi kSaNaM mahAn prakAzaH zarIriNAM duHkhocchedAt sukhaM ca babhUva / tadrAtrau ca prasuptayA marudevyA caturdaza mahAsvapnA dRSTAH / tatrA''dau zvetaH pInaskandho dIrghasaralapuccha: sakanakakiGkiNIko 'vRSaH, caturdantaH zvetavarNaH pAdairunnataH kSaranmado gajarAjaH, dIrghajihvo lolakezara: piGgAkSa utpucchayan 'kesarI, padmanetrA diggajottolitapUrNakumbhopazobhitA padmasthA "lakSmIH, nAnAvidhakalpavRkSapuSpagumphitaM "dAma, AhlAdakaM kAntiprakAzitadiGmaNDalaM 'candramaNDalaM, sarvatamohantA'tiprakAzamAnaH sUryaH, sakiGkiNIkazcalatpatAko "mahAdhvajaH, vikasitapadmamukhaH sudhAkumbhatulya: sauvarNaH pUrNakalazaH, guJjabhRGgAravindamanoharo mahAn padmAkaraH, uttAlataraGgaH kSIranidhiH, atulyakAnti vimAnaM, rAzIbhUtanirmalakAntirmahAn 1 ratnapuJjaH, tejasvinAM sampiNDitaM teja iva "ni mo'gnizcetyete caturdazasvapnA mukhe pravizanto dRSTAH / atha pazcimarAtre svapnAnte smayamAnamukhA marudevI gatanidrA'timuditA nAbhaye svapnAn tathaivA'kathayat / sa ca 'uttamaH kulakaraste putro bhavite'ti svapnAn vicAryodatarat / tadA zakrANAmAsanAnyakampanta / tena copayogaM dattvA jJAtavRttAntAH zakrA: marudevyAH svapnArtha kathayituM samAyayuH / kRtAJjalayazca te svapnaphalaM varNayAmAsuH / tathAhi-svAmini ! svapne vRSadarzanAt te putro mohapaGkamagnadharmarathoddharaNasamarthaH, gajadarzanAd garIyasAmapi gururmahAbalavAMzca, siMhadarzanAd dhIro nirbhIkaH zUro'pratihatavikramaca, lakSmIdarzanAt trailokyasAmrAjyalakSmInAthaH, sragdarzanAd mAlyavat zirasodvAhyazAsanaH, pUrNacandradarzanAt kAnto netrAnandanazca, sUryadarzanAd mohata tadanu saptamaH kulakaro "nAbhistAbhistisRbhirnItibhiryugalikAn prazazAsa / tadA tRtIyArazeSe caturazItipUrvalakSeSu sanavAzItipakSeSu satsvASADhamAsasya kRSNapakSe caturthyAmuttarASADhAnakSatre trayastriMzatsAgaro
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH monAzanena jagatprakAzakaH, dhvajadarzanAd mahAvaMzapratiSTho dharmadhvajazca, pUrNakumbhadarzanAt sakalAtizayapUrNapAtraM, padmAkaradarzanAjjagattApahArakaH, kSIranidhidarzanAdadhRSyo'bhigamyazca, vimAnadarzanAd vaimAnikasurasevitazca, ratnapuJjadarzanAt sarvaguNaratnAkaraH, agnidarzanAdanyatejasvitejojetA ceti caturdazabhiH svapnaizcaturdazarajjupramANe loke svAmI bhaviteti sUcyate / evaM svapnaphalamuktvA marudevIM praNamya ca devendrAH sarve kSaNAt svaM svaM sthAnaM jagmuH / marudevyapi svapnaphalazravaNamuditA sUryeNa meghamAleva tena garbheNA'zobhata / garbhaprabhAvAcca sA priyaguvarNA'pi pANDutAM, pIvarastanatvaM, vikasitanetratvaM, vipulanitambataTatvaM, gajavad mandagatitvaM, viziSTalAvaNyazriyaM, trailokyamahAsAraM garbha dhArayantyapi cA'khinnatAM ca prApa / yato garbhavAsinAmarhatAmayaM prabhAva eva / udare vardhamAnanigUDhagarbhaprabhAvAcca marudevI vizvavatsalA, nAbhizca yugalikAnAM pitRto'pyadhikamAnyaH, kalpavRkSAzca viziSTaprabhAvAH, pRthivI ca zAntatiryagnavairA'jAyata / atha navasu mAseSu sArdhASTamadineSu ca gateSu caitrakRSNASTamyAmardharAtre uttarASADhAnakSatre graheSUccastheSu ca marudevI yugalikaM putraM sukhena sussuve| tadAnIM ca dizaH prasannA jAtAH, lokAH krIDAparA jajJire / jagattraye kRtalokanetracamatkAro vidyutprakAza ivA'ndhakArabhedI mahAn prakAzo babhUva / divi dundubhiranAhato'pi meghagambhIranAdo nanAda / na kevalaM tiryaG-narA-'marANAM, nArakANAmaprAptapaviNAmapi kSaNaM saukhyaM samajAyata / mandaM mandaM vahadbhiH samIraNaizca pRthivyA rajAMsi dUrIkRtAni / meghAzca gandhajalaM vavRSuH / pRthivI ca socchvAsA jaataa| athA'dholokavAsinya Asanakampanena jJAtavRttAntA bhogaGkarApramukhA aSTau dikkumAryaH samAgatya prasUtigRhe jarAyuraktAdikalaGkarahitaM prathamaM parva - dvitIyaH sargaH tIrthakaraM tanmAtaraM ca tripradakSiNIkRtyA'bhivandya cocuH-"jaganmAtastubhyaM namaH, vayamadholokavAsinyo'STau dikkumArikA avadhijJAnatastIrthakRjjanma jJAtvA tanmahimnaH karaNArthamihA''gatAH, tanna bhetavyam" / evamuktvA ca tAH pUrvottare deze sthitAH stambhasahasrasamanvitaM prAGmukhaM prasUtikAgRhaM nirmAya saMvarttavAtena parita AyojanaM zarkarA-kaNTakAdikamapanIya saMvarttavAtaM saMhRtya bhagavantaM praNamya tatsamIpamupaviSTAstaM jaguH / tathaivA''sanakampena jJAtvA merugiristhitA UrdhvalokavAsinyo meghaGkarAdhA aSTau dikkumArikAH samAgatya jinaM jinamAtaraM ca natvA stutvA ca nabhasi meghapaTalaM vicakruH / tata: sugandhitoyavarSaNena parita AyojanaM rajAMsi zamayitvA paJcavarNapuSpANi jAnudaghnaM varSayitvA prahRSTA jinaguNAn gAyantyo yathocite sthAne tasthuH / tathA prAgrucakAdristhitA nandAdyA aSTau dikkumAryo vimAnaiH samAgatya jinaM jinamAtaraM ca natvA stutvA ca maGgalAni gAyantyo darpaNapANayaH prAgasthuH / dakSiNarucakAdristhAzcA'STau samAhArAdyA dikkumAryaH pramuditAH samAgatya jinaM tanmAtaraM natvA stutvA ca gAyantyo bhRGgArapANayo dakSiNenA'sthuH / pazcimarucakAdristhA apyaSTau ilAdevyAdyA dikkumAryo jinaM tadambAM ca natvA stutvA ca vyajanahastA gAyantyaH pazcimena tasthuH / evamuttararucakAdristhA apyaSTau dikkumAryo'lambusAdyA AbhiyogikairamaraiH sahA''gatya jinaM tadambAM ca natvA stutvA ca cAmarapANayo gAyantya uttareNa tasthuH / tathaiva vidigrucakAdristhAzcitrAdyA dikkumArikAzcatasraH samAgatya jinaM tadambAM ca natvA stutvA ca gAyantyo dIpahastA IzAnAdividikSu tasthuH / tathA rucakadvIpato rUpAdyAzcatasro dikkumArikAH samAgatya jinasya caturaGgulavarja nAbhinAlaM chitvA bhUmau vivaraM nicakhnuH / tatra tat kSiptvA ratnavivaramApUrya tadupari dUrvAbhiH pIThikAM baddhvA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ TikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prasUtigRhAt pUrvadakSiNottaradikSu trINi zrIgRhANi kadalIgRhANi ca vicakruH / pratyekaM teSAM madhye svavimAnavad vizAlaM siMhAsanabhUSitaM catuHzAlaM vickrire| dakSiNacatuHzAle karAJjalau jinaM nyasya tanmAtaraM copanIya siMhAsane samupavezya sugandhinA lakSapAkatailenA'bhyAnaJjuH / divyenodvarttanena sapramodamudvartya tataH prAkcatuHzAle samupanIya siMhAsane samupavezya nirmalairambhobhiH snapayitvA gandhakaSAyavastrairaGgAni pramRjya gozIrSa-candanarasaizcarcayAmAsuH / devadUSye vastre citrANyAbharaNAni ca paridhApyottaracatuHzAle nItvA siMhAsanasyopari samupavezyA''bhiyogikairdevaiH kSudrahimAlayagiregazIrSacandanendhanAni zIghraM samAnAyyA'raNi-kASThAbhyAmamagnimutpAdya tatra homaM vitenuH / tadvahnibhasmanA rakSApoTTalikAM vidhAya prabhoH karNAntike "parvatAyurbhave" tyuccairuktvA pASANagolakau parasparaM samAsphAlayAmAsuH / punarmarudevAM jinaM ca sUtikAbhavane zayyAgatau vidhAya maGgalAni gAyantyastasthuH / 44 athetazca svargeSu yugapacchAzvatInAM ghaNTAnAM dhvaniruccakairbabhUva / indrANAmAsanAni hRdayAni ca cakampire / tena kruddhaH sphuradadharaH saudharmendraH "kasya patramadya kRtAntena kare gRhIta" miti bruvan vajramAditsate sma / taM tathA dRSTvA senApatirvyajijJapat- "kiGkare mayi sati svayamAvezasya kiM kAraNam ? kaM tava zatruM cUrNayAmIti samAdiza" / tata: samAhitamanA indro'vadhi prayujya prathamatIrthakRjjanma jJAtvA tatkSaNAd vigalitakrodhaH "mayA cintitamidaM dhika mama mithyAduSkRtamastviti bruvan siMhAsanaM vijahau / sa saptASTapadAni gatvA zirasyaJjaliM kRtvA jAnuziraHspRSTabhUpRSTho natvA romAJcito'rhantaM stotuM pracakrame / tato naigameSiNaM- "jambUdvIpe bharatadakSiNArdhamadhyamabhUbhAge kulakarasya nAbheH palyAM marudevAyAM putraH prathamatIrthakaro jAto'stIti prathamaM parva dvitIyaH sargaH tajjanmasnAtrahetave sarve surA AhUyantA" mityAdizat / tataH sa yojanavistArAM sughoSAkhyAM ghaNTAmavAdayat / tena ca sarveSAmanyavimAnAnAM ghaNTA neduH / tena ca sAvadhAnAn devAnuddizya senApatiH saudharmendrAjJAmazrAvayat / tatazca sadevyAdiparicchadAH sarve devA: svasvavAhanavimAnAdibhiH saudharmendramupAjagmuH / sa cendraH " apratimaM vimAnaM kriyatAmityAbhiyogikaM pAlakanAmAnamAdizat / pAlakaca tataH paJcazatayojanamuccaM lakSayojanavistAramicchAnumAnagamanaM ratnastambha-vedIgavAkSa-dhvajAdibhiralaGkRtaM vimAnaM niramAsIt / tatazca koTisaGkhyaiH sAmAnikAdibhirdevaiH samanvitena saparicchadena saudharmendreNA'dhiSThitaM tadvimAnamanyadevavimAnAni cendrecchAnusAreNa saudharmataH pratasthire / vegena ca tAni vimAnAnyasaGkhyAtadvIpa - samudrAnullaGghya nandIzvaradvIpamadhijagmuH / tatra dakSiNapUrvasthe ratikarAcale tadvimAnamindraH saJcikSepaH / evaM tatra tatra kramAd vimAnaM saGkSipan dvIpasAgarAn samullaGgaM samullaGgaM cendrastIrthakRjjanmagRhaM prApa / tena vimAnena sUtikAgRhaM pradakSiNayannuttarapUrvadizi vimAnamasthApayacca / tato vimAnAduttIrya prasannamanAstIrthakRtsamIpaM gatvA praNamya pradakSiNAM kRtvA ca punarbhaktyatizayena samAtaraM taM praNamya mUrdhni vihitAJjalirmarudevAmavocata - "devi ! tvameva putriNISu dhanyA puNyavatI cA'si, yat tvayA prathamatIrthanAthaH suSuve / ahaM saudharmendrastava putrasyA'rhato janmamahimotsavaM karttumihA''gamaM tvayA na bhetavyam" / tato marudevyAmavasvApanikAkhyanidrAM vidhAya nAbhisUnoH pratirUpaM nirmAya marudevApArzve ca tannivezya svAtmAnaM paJcadhA vikRtvaan| teSu paJcasvindreSvekaH purobhUya praNamya ca 'svAminnanujAnIhI 'tyuktvA gozIrSacandanAttAbhyAM pANibhyAM bhagavantamAdade / anyo bhagavato mUrdhanyAtapatraM dadhau / anyau ca dvAvindrau pArzvayozcArucAmare dadhatuH / anyazcendro
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ 47 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vajradaNDaM bibhrANo jagatpateragresaro dvA:stha iva babhUva / tato jayajayArAvakarairamaraiH parivRtAH paJcendrA utpatyA'mbareNa meruparvataM prApuH / tatra pANDakavane cUlikAM dakSiNenA'tipANDukambalAkhyAyAM zilAyAmarhatsnAtrA siMhAsane nijAGkasthApitajinaH saudharmendraH saharSa pUrvAbhimukhaH samupAvizat / atrA'ntare mahAghoSAkhyaghaNTAnAdaprabodhitairaSTAviMzativimAnalakSavAsibhiramaraiH parivRttaH zUlabhRd vRSavAhana: puSpakAkhyAbhiyogyanirmite puSpakAkhye vimAne sthitaH aizAnakalpAdhipatiH, dvAdazalakSavimAnavAsitridazaparivRtaH sumanovimAnasthaH sanatkumAraH, aSTalakSavimAnasthadevaiH parivRttaH zrIvatsavimAnastho mahendraH, caturlakSavimAnasthadevaparivRto nandyAvarttavimAnastho brahmA, paJcAzat sahasravimAnasurasamanvitaH kAmagavavimAnastho lAntakaH catvAriMzat sahasravimAnasthadevaparivRttaH prItigamavimAnastha: zukraH, SaTsahastravimAnasthavAsisurasamanvito manoramavimAnasthaH sahasrAraH, catuHzatavimAnasthasurAnvito vimalavimAnastha Anata-prANatendraH, zatatrayavimAnasthadevaparivRttaH sarvatobhadravimAnastha AraNAcyutendrazca tatra samAyayuH / itazca ratnaprabhAmedinyA antarnivAsinAM bhavana-vyantarendrANAmAsanAni cakampire / tadA camaracaJcApuryAM sudharmAyAM sabhAyAM camarAkhye siMhAsane samAsInazcamarAsuro'vadhinA jinajanma jJAtvA lokajJApanAya senApatinA drumAkhyeNaughasvarAkhyAM ghaNTAmavAdayat / sadevIparicchadazca paJcazatayojanoccaM paJcAzatsahastrayojanavistRtaM mahAdhvajavibhUSitaM vimAnamadhiruhya camarAsuraH, balicaJcAnagaryA asurezvaro balizca mahAdramAkhyena camapatinA mahaughasvarAM ghaNTAM vAdayitvA jJApitaiH sAmAnikadevAdibhiH parivRto merugiriM jagmatuH / nAgendro prathamaM parva - dvitIyaH sargaH dharaNazcA'pi bhadrasenena camUpatinA meghasvarAghaNTAvAdanAjjJApitaiH surairdevIbhizca samanvitaH sArdhadvizatayojanatuGgaM paJcaviMzatisahastrayojanavistRtamindradhvajabhUSitaM vimAnamAruhya bhagavaddarzanotsuko merugirizikharamAsasAda / nAgendro bhUtAnandazcA'pi dakSAkhyacamUpatinA meghasvarAghaNTAvAdanAjjJApitairdevaiH samanvito vimAnamAruhya mandarAcalaM jgaam| ___ tathA vidyutkumArANAmindrau hari-harisahau, suparNakumArANAmindrau veNudeva-veNudAriNau, agnikumArendrAvagnizikhAgnimANavau, samIraNakumArendrau velamba-prabhaJjanau, stanitendrau sughoSamahAghoSau, udadhikumArendrau jalakAnta-jalaprabhau, dvIpa kumArendrau pUrNaviziSTau, dikkumArendrAvamitAmitavAhanau, vyantareSu pizAcendrau kAla-mahAkAlau, bhUtendrau surUpa-pratirUpau, yakSendrau pUrNabhadramANibhadrau, rAkSasendrau bhIma-mahAbhImau, kinnarendrau kinnara-kiMpuruSau, kiMpuruSendrau satpuruSa-mahApuruSau, mahoragendrAvatikAya-mahAkAyau, gandharvendrau gItarati-gItayazasau, tathA vyantarASTanikAyeSvaprajJaptInAmindrau sannihita-samAnako, paJcaprajJaptInAmindrau dhAtR-vidhAtArI, RSivAditakAnAmindrAvRSi-RSipAlako, bhUtavAditAnAmindrAvIzvara-mahezvarI, kranditendrau suvatsaka-vizAlako, mahAkranditendrau hAsahAsaratI, kuSmANDendrau zveta-mahAzvetau, pAvakendrau pavaka-pavakapatI, jyotiSkANAmasaGkhyAtau candrA''dityau ceti zakrANAM ctussssssttibhairugiraavaajgaam| athA'cyutendreNa "jinajanmAbhiSekopakaraNAnyAnayantvi"tyAdiSTA AbhiyogikAH surAH kSaNAduttarapUrvadizi kiJcidapakramya vaikriyasamudghAtenottamapudgalAnAkRSya suvarNa-rajata-ratnAdimayAn prazasyAn
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pos triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kalazAn pratyekamaSTottarasahasraM vicakruH / pratyekaM kalazasaGkhyAtAn svarNAdimayAn bhRGgAra-darpaNa-ratnakaraNDa-supratiSThaka-sthAla-pAtrikApuSpacaGgerikAdIMzca vikRtyendrAgre DhokayAmAsaH / tathA te AbhigoyikA devAstAn kalazAnAdAya kSIrodadhau vAri-kamalAdIni, puskarode kamalAni, bharatairAvatAdInAM mAgadhAditIrtheSu jalAni prazastamRttikA ca, gaGgAdInAM mahAnadInAmudakAni, kSudrahimavagirau siddhArthapuSpakaSAyagandhAn sauSadhIzca, padmahUde sugandhIni pavitrANi nirmalAni jalAni kamalAni ca, anyavarSadharaparvatebhyo'pi jalAdIni, akhilakSetra-vaitADhya-vijayeSu vakSArakagiri-devottarakuruSu bhadrazAlanandana-saumanasa-pANDakAdivaneSu ca jala-kamala-gozIrSacandanAdIni ca gRhItvA melayitvA ca zIghraM meruzikharaM samAjagmuH / tata AraNAcyutakalpendro dazasahasrasAmAnikadevaistaccatuguNAtmarakSaistrayastriMzatrAyastriMzaistisRbhiH pariSadbhizcaturbhirlokapAlaiH saptabhirmahAnIkaiH saptabhiranIkaizca parivAritaH zucijinaM snapayituM samupAsthita / sugandhinA pracuradhUpadhUmena dhUpAyitvA jinasya purato vikasitakalpatarupuSpAJjali mumoca / tato devaiH samAnItAn gandhajalapUritAn mAlyasamanvitAn kumbhAn sasAmAnikadevo'cyutendraH samAdAya svaziraHkalazAMzca manAga namayan jinaM snapayitumArebhe / tadA ca kecana paTahAn, dundubhIn, kAMsyatAlAni, bherI!zRGgANi, murajAn, jhallarI:, zAMzca vAdayanti sma / cAraNazramaNAzca jayajayArAvaM cakruH / tato'cyutendro devaiH saha stuti paThitvA jinamUrdhani kumbhAn praloThayAmAsa / bhUmyaprAptameva ca jinasnAtrajalaM kecana jagRhaH, idaM bhUyaH kva prApsyate ? iti mUrdhani cikSipuzca / evaM punaH punA riktabharitaiH kumbhakoTibhi: snAtraM vidhAyA'cyutendro divyagandhadravyeNa jinAGgaM pramArjayAmAsa / prathamaM parva - dvitIyaH sargaH athA''bhiyogikadevopanItanAnAvidhapAtrasthagozIrSacandanadravakardamaizca vilepayitumArebhe / tadA ca kecanottarAsaGgadhAriNo devA uddAmadhUpAgnipANayastasthuH / kepi tatra dhUpadravyaM cikSipuH / ke'pi zvetAtapatraM dhArayAmAsuH / keciccAmarANi vIjayAmAsuH / kecicca baddhaparikarA: svaM svamAyudhamAdAya jinaM paritastasthuH / kecicca maNi-svarNavyajanAni vIjayAmAsuH / kecicca harSaprakarSAd divyanAnAvidhapuSpavRSTimakArSuH / kecicca nitAntasurabhi gandhadravyacUrNaM jinaM parito varSayAmAsuH / evaM kecit svarNavRSTi, kecicca ratnavRSTiM ckruH| kecicca svAminaM navanavaiAmarAgairjagurvAdyAni vAdayAmAsuzca / kecicca nATyaM pravarttayAmAsuH / kecicca nAnAvidhakrIDA rAsahallIsakAdIni ca cakruH / tathA'cyutendro vilepanaM kRtvA vikAsibhiH kalpatarukusumaibhaktyA jinezvaraM pUjayAmAsa / tataH kiJcidapasRtya namro jinezvaraM nanAma tuSTAva ca / evamanye'pi dvASaSThiH zakrA anujyeSThaM jinezvarasya snAtrA'GgarAga-pUjA vitenuH / tata aizAnendra AtmAnaM paJcadhA vikRtya jinameka utsaGge'karot / anyazca jinamUni zvetacchatramadhAt / dvau jinaM cAmarAbhyAM vIjayAmAsatuH / aparazca haste zUlamullAlayan jinasyA'grato'bhavat / atha saudharmendro jinasya caturdizaM catvAri sphATikottuGgavRSabharUpANi niramAsIt / teSAM vRSabhANAmaSTabhyaH zRGgebhya utpatantIbhiH surAsuravadhUjanaiH sakautukaM vIkSyamANAbhirjaladhArAbhirjinasya snapanaM cakAra / dUramucchalatA ca jinasnapanavAriNA devAnAM vAsAMsyAHNi jAtAni / evaM snapayitvA caturo'pi vRSabhAnupasaMhRtya divyavasreNA'GgaM pramAya jinAgre ratnamaye paTTe'khaNDai rUpyataNDulairaSTamaGgalImAlikhat / zreSThenA'GgarAgeNA'GgaM vilipya vizuddhairdivyavAsobhiH pUjAM vidhAya
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ womainment .51 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jinasya zirasi vajramANikyamukuTaM sthApayitvA, karNayoH svarNakuNDale paridhApya, kaNThe ca divyamauktikahAraM nikSipya, bAhudaNDayoraGgade, maNibandhayomauktikamaNikaNe, kaTideze svarNakaTisUtraM, pAdayomANikyapAdakaTake ca paridhApayAmAsa / tadA jinAGgeSu nivezitAni bhUSaNAni jinAGgenaiva bhUSitAni bhAnti sma / tato divyakalpatarukusumaiH subhaktyA jinezvaraM pUjayitvA kiJcidapasRtya jinasyA'grato bhUtvA saudharmendrarArAtrikaM cakAra / tato bhaktyatizayena zakro nanAma tuSTAva ca / ___ tata: pUrvavat paJcadhA''tmAnaM vikRtya saudharmendra aizAnendrotsaGgato jinamAdAya pUrvavaccAmarAdi gRhItvA ca sarvairamaraiH samanvito marudevAgRhamAgatya tIrthakRtpratibimbamupasaMhRtya tatra jinezvaraM mAtuH samIpe sthApayAmAsa / tathA marudevAyA avasvApanikA nidrAmapanItavAn / tato jinasya mastake divyadukUladvayaM, bhAmaNDalabhramakArakaM ratnakuNDaladvayam, ekaM zrIdAmagaNDamupari jinasya dRSTivinodAya vitAne ca sthApayAmAsa / ___ atha saudharmendro "hiraNya-ratna-svarNAnAM dvAtriMzatkoTIAtriMzatau nandAsana-bhadrAsane, anyacca manoharavastra-nepathyAdi, sAMsArikasukhotpAdi mahAghu vastu cA'smin jinabhavane sarvatra nidhehI"ti kuberamAdizat / kuberazca jRmbhakadevaiH sadyastatsarvaM tathaiva kArayAmAsa / tataH saudharmendra Abhiyogikadevairbhavanapati-vyantara-jyoti-vaimAnikeSu "arhatastajjananyAzca yo'zubhaM cintayiSyati, tasya ziro'rjaka maJjarIvat saptadhA bhetsyate" ityuccai?SayitvA, arhatAM stanyapAnAkaraNAt kSudhodaye mukhe'guSThakaraNAcca jinAGguSThe nAnAhArarasAmRtaM saGkramayya, jinasya dhAtrIkarmANi kartuM paJcA'psaraso dhAtrIrAdideza / tadA ca bahavo devA jinasnAtrAnantaraM sumeruzikharAdeva nandIzvaraM yayuH / saudharmendro'pi jinasadanAd nandIzvaradvIpaM jagAma / tatra prathamaM parva - dvitIyaH sargaH kSudrahimavatpramANe devaramaNe'JjanAdrAvavatIrya cature caitye pravizya RSabhaprabhRtI: zAzvatIrarhatpratimA aSTAGgyArambhapUrvakaM pUjayAmAsa / tasyA'drezca caturdiksthamahAvApImadhyavarttiSu sphATikeSu caturdhvapi dadhimukhaparvateSu caityeSu catvAraH zakradikpAlA: zAzvatInAmarhatpratimAnAmaSTAhnikotsavaM cakruH / IzAnendrazcottaradisthe ramaNIyAkhye'JjanAcale'vatIrya caitye zAzvatArhatpratimAnAmaSTAhnikotsavaM cakAra / tadvat tallokapAlA api tadvApIdadhimukhaparvateSu zAzvatArhatpratimotsava cakaH / tathA camarendro dakSiNadiksthe nityodyotAkhye'JjanAcale. taddikpAlAzca tadvApyantardadhimukhAcaleSu, balIndrazca pazcimadivasthe svayamprabhAkhye'JjanAcale, taddikpAlAzca tadvApyantaHsthadadhimukhAdriSu zAzvatArhatpratimAnAmaSTAhnikotsavaM cakruH / itthaM nandIzvare caityamahimAnaM vidhAya sarve surA yathAgatena pathA svaM svaM sthAnaM yayuH / atha prabuddhA marudevA naizaM svapnamiva nAbhaye devAgamanamacakathat / jinasyorupradeze svapne mAtrA dRSTo vRSabho lAJchanamiti pitRbhyAmutsavapuraHsaraM RSabha iti yathArthaM nAma cakre / tathA yugalikatayA sahajAtAyAH kanyAyA api "sumaGgale"ti yathArthaM nAma cakre / jinazca kSudhodaye nijAGgaSThe zakrasaGkramitAM sudhAM yathAkAlaM pibati sma / tathA sa piturutsaGge zikhariNa utsaGge siMhakizora iva zazubhe / zakrAdiSTAstAH paJca dhAnyazca jinezvaraM na kadApi mumucuH / anyadA jinasya janmanaH kiJcidUne saMvatsare jAte sati saudharmendro vaMzasthApanArthaM "bhRtyena riktahastena svAmidarzanaM na kArya"miti vicArya mahatImikSuyaSTimAdAya nAbhyutsaGgasthitasya jinasyA'grataH samupAjagAma / jinazcA'vadhijJAnataH zakrasaGkalpaM jJAtvA tAmikSuyaSTimAdAtuM karaM lambayAmAsa / tataH zakraH praNamya jinAya
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tAmikSuyaSTi samapekSugrahaNAdikSvAkurityAkhyayA jinavaMzaM pratiSThApya divaM yyau| jinasya janmata eva deha: sveda-rogAdirahitaH sugandhiH, mAMsazoNite ca dhavale avisne ca, AhAra-nIhArakriyA cA'dRzyA, zvAsazca kumudagandhirityete catvAro'tizayA babhUvuH / tathA vajrarSabhanArAcasaMhananaM, gambhIramadhuradhvaniH, saMsthAnaM samacaturasraM ca babhUva / sa ca vayasyIbhUyA''gataiH surakumAraiH saha ramamANo dhUlidhUsarAGgo'ntarmadAvastha: karizAvaka iva babhau / jinena pANinA gRhItaM vastu ca devo'pyAcchettuM samartho na jAtaH / balaparIkSArthaM ca tasyA'GguligrAhaka stacchvAsapavanotkSipto dUraM yayau / tathA devakumAraiH saha kandukAdikrIDAM kurvan dhAtrIbhiH sAvadhAnaM lAlyamAzca jinaH krameNa vavRdhe / tathA'GguSThapAnAvasthAmatikramya vayaHsthA apare jinA gRhavAse siddhAnnabhojanAH, sa prathamo jino devAnItottarakuruphalAni bubhuje kSIrodadhivAri ca ppau| atha bAlyAt parato dvitIye vayasi jinasya mRdU raktAvuSNAvakamprAvasvedau samatalau cakra-mAlyA-'Gkuza-dhvajarekhAyuktau ca pAdau, pAdatale zaGkha-kumbhamudre, pArNau svastikaH, aGgaSTho mAMsalo vartulastuGgazca, nIrandhrA RjavazcA'GgulyaH, padAGgulitaleSu nandyAvartAH, aGguliparvasu ca yavAH, pANittAyata: pRthuzca, pAdAGguSThAdinakhAzca maNitulyAH, gulpho gUDhau vRttau ca, pAdoparipradezazca kUrmavadunnato lomarahitazca, jo kramavartule gauravaNe ca, jAnunI mAMsale vartule ca, UrU kadalIstambhavad mRdulau snigdhau kramapIvarau ca, muSkau ca gUDhau samasthitI ca, vAjinaH kulInasyeva puMzcihnamatigUDhaM, kaTirAyatA mAMsalA sthUlA vizAlA kaThinA ca, madhyabhAgastanuH, nAbhirgambhIrA, kukSI snigdhau mAMsalau saralau komalau ca, vakSaHsthalaM pRthulamunnataM zrIvatsaratnapIThAvaM, prathamaM parva - dvitIyaH sargaH skandhau dRDhau pInAvunnatau ca, kakSe gandhasvedamalarahite alparomaNI unnate ca, bhujAvAjAnulambinau pInau ca, pANI raktau komalau svedarahitau nizchidrAvuSNau daNDacakrAdilakSaNayuktau ca, pANyaGgaSThAdayo raktA: saralAzca, aGguSThaparvasu yavAH, aGgulyagreSu ca pradakSiNAvartAH zaGkhAH, maNibandhe ca tisro rekhAH, kaNTho vartulo'natidIrgho rekhAtrayAGkitazca, mukhaM vartulaM kAntimat svacchaM ca, kapolau masRNau mAMsalau snigdhau ca, oSThau bimbavad raktau, dantA dvAtriMzat zvetAzca, nAsikA ca kramavizAlA kramottuGgavaMzA ca, cibukaM komalaM vartulaM mAMsalamahasvadIrgha ca, kI skandhAvalambinAvantarAvartI ca, jihvA pravAlAruNA komalA'natisthUlA ca, pakSmANi kajjalazyAmAni, dhruvau kuTile zyAmale ca, bhAlasthalaM vizAlaM vRttaM mAMsalaM samaM masRNaM kaThinaM ca, maulizchatravat kramasamunnato vRttottuGgoSNISavibhUSitazca, kezA: kuJcitA: komalA: snigdhAzca, tvak ca gauravarNA snigdhasvacchA. tanau lomAni ca mRdUni zyAmAni sUkSmANyadvitIyodgamAni cetyetairasAdhAraNairlakSaNairlakSitaH sa ratnai ratnAkara iva sarvasya sevyo babhUva / tAdRzaH sa mahendreNa dattahastAvalambo yakSairvIjitacAmaro dharaNendrakRtadvArapAlatvo varuNena dhRtacchaco 'jIva jIve'ti vAdibhirdevaiH parivRto nirgavisvabhAvo yathAsukhaM vijahAra / tathA devAnItAsanopaviSTo balIndrAGkasthApitacaraNazcamarendrAGkasthApitottarAGgaH zATakAJcalahastAbhirapsarobhirubhayata upAsyamAno'nAsaktaH san divyaM saGgItAdi prekSitavAn / athaikadA bAlakrIDAM kurvantau kAvapi yugaliko tAlavRkSatalaM gatau / tadaiva ca daivAt tAlaphalaM puruSamUrdhanyapatat / tena ca tata: pUrva kasyA'pyapamRtyvabhAvAt prathamenA'pamRtyUnA kAkatAlIyanyAyena hataH sa bAlo'lpakaSAyatvAd divaM jagAma / purA mRtamithunazarIrANAM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ mom55 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mahAkhagairambudhikSepaNe'pi tadAnImavasarpiNyA bhrazyamAnasvabhAvatvAt taccharIraM tathaiva tasthau / tato'vaziSTAM bAlikAM tajjanako yugaliko pAlayAmAsatuH, "sunande "ti nAma cakratuzca / tataH katipayaidinaiH pitrayormRtyoH sato: kiMkartavyavimUDhAM sarvAGgeSu zubhalakSaNayuktAmasAdhAraNasundarI tAM sunandAmekAkinI vane bhrAmyantI mugdhAmavalokya yugalikAH kiMkartavyavimUDhAH santo nAbhisamIpamupAnItavantaH / "eSA RSabhanAthasya dharmapatnI bhavatvi"ti kRtvA nAbhistAM prtijgraah| asminnevA'vasare zakro'vadhijJAnato jinasya vivAhasamayaM jJAtvA samAgatya praNamya purataH sthitvA ca baddhAJjali:-"vItarAgeNA'pi bhavataiva mokSamArga iva lokavyavahAramArgo'pi prakaTayiSyate iti lokavyavahArAya bhavatA vidhIyamAnaM pANigrahamahotsavaM draSTamicchAmi. tatsvAnurUpe rUpavatyau devyau sumaGgalA-sunande udboDhumarhatI"ti vyajijJapat / jino'pi pUrvalakSANAM tryazIti yAvadavazyabhoktavyaM karmA'vadhinA jJAtvA ziraH kampayannadhomukhastasthau / tato jinasyA'bhiprAyamupalakSya zakro vivAhakArambhAya devAnajUhavat / tataH zakrAjJayA''bhiyogikA devAH svarNa-mANikya-rajatastambhaiH suvarNakumbhaiH suvarNavedikAbhirmaNibhittibhiH pAJcAlikAbhiH satoraNasphATikadvArairArdravaMzairullaucaizca manoharaM maNDapaM racayAmAsuH / / tato rambhAdyA apsaraso vivAhasAmagrI sampAdya maGgalasnAnAtha sumaGgalAM sunandA cA''sane samupavezya sugandhitailena tayoH sarvAGga mabhyajya piSTAtakairudvartya punaranyasminnAsane samupavezya suvarNakumbhodakaiH snapayAmAsuH / tato gandhakASAyyA'GgapramArjanaM vidhAya, kezAn sUkSmavastreNa veSTayitvA, kSaumANi vastrANi paridhApya, punarAsanAntare samupavezya, nirgalitajalAnISadA n tayoH kuntalAn divyadhUpena dhUpAyitvA prathamaM parva - dvitIyaH sargaH pAdAnalaktakarasenA'maNDayan tA: grIvAbhujAdiSu patralatAM likhitvA lalATe tilakaM vidhAya, netrANyaJjayitvA, samAlyaM dhammillaM bavA, pAriNetrANi vastrANi paridhApya zirasi maNikirITau nyasya karNAdyavayaveSu maNimayakuNDalAdyAbharaNAni vinivezya tata AsanAdutthApya mAtRkAgRhasthakAJcanAsane to samupavezayAmAsuH tAH / atha zakreNa vivAhArthaM sajjIbhavanAya vijJApito jino "loke sthitidarzanIyA, bhogyakarma bhoktavyaM ce"ti cintayitvA tadvaco'manyata / tataH zakro jinaM snapayitvA, bhUSaNAdi paridhApya, devISu maGgalAni gAyantISu, vAdyeSu gandharvairvAdyamAneSu ca divyayAnena maNDapadvAramAnItavAn / tatra yAnAdavatIrya jinaH zakreNa dattabAhuratiSThat / striyazca dvAri lavaNAnalagarbha zarAvasampuTaM muktvA dUrvAdimaGgalyadravyasahitaM rUpyasthAlaM purataH sthApayitvA jinAya varAyA'rgha daduH / tato jinasya bhAlaM manthAnena triH spRSTvA zarAvasampuTaM ca tena padA dalayitvA kaNThe prakSiptena kausumbhavastreNA''kRSyamANaM jinaM mAtRkAgRhamupanItavatyaH / tatra ca vadhU-varANAM hasteSu madanaphalopazobhitaM hastasUtra babandhuH / tato mAtRkAdevInAmagrataH kAJcanAsane jinaM samupavezya zamyazvatthatvacau piSTvA tayoH kanyayoH pANau hastAlepaM vidadhuH / tato jinaH zubhalagnodaye hastAbhyAM hastAlepayutau tayoH knyyorhstaavgrhiit| tataH zakra: kanyAhastasthahastAlepAntarUmikAM cikSepa / tatastArAmelaka vidhau vadhU-varANAM netrANi manAMsi ca parasparamayujyanta / tadAnIM ca sAmAnikAdayo devA anucarIbhUya jinasya pArzveSu tasthuH / pArzvasthA narmacaturAH striyazca kautukadhavalAn jaguH / jinazca "lokeSu vyavahAro'yaM darzanIya" iti tadupekSitavAn / tataH zakro jinasyA'Jcalau vadhvoraJcalAbhyAM babandha / kaTyAM jinamArohya ca bhaktyA vedigRhaM pratyacalat / vadhvAvapIndrANIbhyAM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ TikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kaTyAmArohya jinena samaM yojitakarAgre cAlite / tathA pUrvadvAreNa vedigRhaM vivizuzca / tatra ca ko'pi trayastriMzasuro vedikuNDe vahnimAvizcakAra / tatra samidho nikSepAcca dhUmalekhA divaM vyAptavatI / jinazca sumaGgalA - sunandAbhyAM saha tamagni parito bhrAmyannaSTamaGgalIM pUrayAmAsa / tataH zakro maGgalagItapurassaraM karamokSaNamaJcalamokSaNaM ca kArayAmAsa / tadAnIM ca jinavivAhotsavaharSAt tatra sabhAryaH zakro'nye'pi ca devA nanartuH, gandharvAzca jaguH / tato jinastAbhyAM vadhUbhyAmubhayapArzvasthAbhyAM saha divyayAnAdhirUDhaH svasthAnamagamat / zakrAdayazca jinaM natvA svasthAnaM jagmuH / tataH prabhRti ca jinapradarzitaH sa vivAhavidhiH parArthamapi prAvarttata / jino'pi sadvedanIyasyA'pi karmaNo'nyathA kSayAbhAvAt patnIbhyAM sahA'nAsakto bhogAn bubhuje / 56 atha vivAhAnantaraM kiJcidUneSu SaTsu pUrvalakSeSu vyatIteSu bAhupIThajIvau sarvArthasiddhitazcyutvA sumaGgalAdevyAH kukSau yugmtvenaa'vaatertuH| subAhu-mahApIThajIvau ca sarvArthasiddhitazcyutvA sunandAkukSAvavAteratuH / tadaiva ca marudevIva sumaGgalA svapne caturdazamahAsvapnAn dRSTvA svAmine'kathayat / jinazca "cakravarttI tava putro bhaviSyatI"tyudatarat / tataH sumaGgalA bharata-brAhmayAvapatye sunandA ca bAhubali - sundaryAvapatye suSuvAte / sumaGgalA cA'parAnapi ekonapaJcAzataM yugalikAnasUta / jinazca tairapatyaiH parivRto bhUribhi: zAkhAbhirmahAzAkhIva zuzubhe / *** tadA ca kAlaprabhAveNa kalpataravaH prabhAvahInA jAtA: / yugalikAzca sakaSAyAH santaH pUrvoktadaNDanItitrayamatyalaGghayan / tataste yugalikA militvA RSabhanAthaM tadaniSTaM vijJapayAmAsuH / jJAnatrayadharo jAtismaro jinazca "maryAdAbhaJjakAnAM zAsitA rAjA prathamaM parva dvitIyaH sargaH bhavati, sa cA'tyucca Asane prathamamabhiSiktazcaturaGgabalopeto'khaNDazAsano bhavatItyuktavAn / taizca tAdRzasyA'nyasyA'bhAvAt tvamevA'smAkaM rAjA bhaveti prArthito jino "nAbhi kulakara zreSThaM prArthayata, sa rAjAnaM dAsyatI"tyudatarat / tatastaiH prArthitena nAbhinA "RSabho bhavatAM rAje" ti kathitAste yugalikAH pramuditAH samAgatya "nAbhinA tvamevA'smAkaM rAjA'rpito'sIti RSabhanAthamUcire / tata RSabhanAthAbhiSekArthaM jalAya yugalikA yayuH / 57 zakrazcA''sanakampanAt prabho rAjyAbhiSekasamayamavadhinA jJAtvA tatrA''yayau / tataH saudharmendraH kAJcanavedikAM nirmAya tatra siMhAsanaM nidhAya devAnItaistIrthajalaiH RSabhasvAmino rAjyAbhiSekaM cakAra / tato divyavastrANi paridhApya kirITAdIni ratnAlaGkaraNAni prabhoraGgeSu yathAsthAnaM nivezitavAn / atrA'ntare kamalapatrairjalAni gRhItvA samAgatA yugalikA ardhamAdAya bhUSitaM prabhuM dRSTvA sthitAH "divyaveSasya prabhoH zirasi kSetuM na yukta" miti pAdayorjalaM cikSipuH / tena "ime sAdhu vinItA" iti zakraH kuberaM vinItAkhyAM purIM nirmAtumAdizya divaM yayau / tataH kubero dvAdazayojanadIrghaM navayojanavistRtAmayodhyetyaparAkhyAM vinItAM purIM nirmAya tAmakSayyavastra- nepathya-dhanadhAnyaiH pUrayAmAsa / tadA prabhurjanmataH pUrvalakSANAM viMzatau gatAyAM tasyAM nagaryAM nRpANAM prathamaH prajAH pAlayituM nRpo babhUva / nijAnyapatyAnIva prajAH pAlayAmAsa ca / tathA'sAdhuzAsane sAdhupAlane ca nipuNAn mantriNazcauryAdirakSaNe dakSAnArakSAMzca niyujya, rAjye sthityai senAyA utkRSTAnyaGgAni hastinasturagAn rathAn pattazca parigRhItavAn / tatra ca navasAmrAjyasaudhasya stambhAniva balIyasaH senApatIn sthApayAmAsa / gavAdIMzcA'pi tadupayogajJaH prabhuH parigRhItavAn /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadA ca janAH kalpadrumeSu samucchanneSu satsu kandamUlAdIni bubhujire / tRNavat svayamutpannAH zAli-godhUmAdayo'pakkvaiva tai: khAditA iti tasminnAhAre'jIryati taivijJaptaH prabhu"haMstaistAn mRditvA tvacayitvA ca khAdate"tyAdizat / tathAkRte'pi kaThinatvAt tasminnAhAre'jIryati punastairvijJaptaH prabhuH "pANibhiH saghRSya jalairAIkRtya patrapuTe dhRtvA khAdate"tyAdizat / tathAkRte'pi tasminnajIryati taiH punarvijJaptaH prabhuH "pUrvoktavidhiM vidhAya muSTau nidhAyA''tape kakSayoH kSiptvA khAdate"tyAdizat / tathAkRtenA'pyajIrNenA''hAreNa janeSu pIDiteSu satsu vRkSasamUhe mithaH zAkhAgharSaNAt samutthitena tRNa-kASThAdIn dahatA'gninA dIpraratnabhrameNa gRhyamANena dahyamAnAste bhItAH prabhumupetya nUtanaM kimapi vastu smudbhuutmityuucire| tatazca prabhuH "snigdharUkSakAlabhAvAdeSo'gnirutpannaH, ekAntarUkSe ekAntasnigdhe ca nA'sya sambhavaH, yUyamasyA'gne: pArzvata: sthitvA samIpasthaM tRNAdikamapasArya pazcAt tad gRhitvA tatra pUrvoktavidhinA sAdhitA: zAli-godhUmAdyauSadhI: kSiptvA paktvA ca khAdate". tyevamAdizat / tathAkRte sarvAsvoSadhiSu vahninA dagdhAsu satISu mugdhAste punarAgatya prabhuM vijJapayAmAsuH-"prabho ! eSo'gnirbubhukSita: sarvA oSadhI: svayamevA'tti, na kiJcidapyasmabhyaM dadAti" / tadAnIM gajaskandhArUDhaH prabhustairArdai mRttikApiNDaM samAnAyya gajakambhe tannidhAya pANinA tatra tad vistArya tadAkAraM zilpAnAM prathama pAtraM cakre / tataH prabhuH "yUyamapyevamaparANyapi pAtrANi vidhAya tAnyagnerupari sthApayitvauSadhIH paktvA khAdate"tyevamuktavAn / tatazca prabhorAjJayA tAdRzapAtranirmAtAra: kArUNAM prathame kumbhakArA jAtAH / tatazca prabhurgrahAdyarthaM vardhakina, lokAnAM krIDAvaicitryArthaM gRhAdiSu citranirmANAya citrakAraM, vastrArthaM kuvindAn, nakhAdivRddhyA jane pIDite prathamaM parva - dvitIyaH sargaH sati nApitAMzcA'pIti paJca zilpino vyaghAt / tAni ca paJcA'pi zilpAni pratyekaM vizatibhedAlloke zatadhA pravRttAni / tathA prabhu rlokAnAM jIvikA) tRNahAra-kASThahAra-kRSi-vANijyakAni karmANi, jagadvyavasthArthaM sAma-dAna-daNDa-bhedAkhyopAyacatuSTayaM cA'kalpayat / tata AdinAtho bharataM dvAsaptatikalAkANDamadhyApayat / bharato'pi tat svasodarAn samyagadhyApayat / tathA prabhurbAhubalinaM hastyazva-srI-puMsAnAmanekavidhAni lakSaNAni bodhitavAn / brAmyA dakSiNena pANinA'STAdazalipI:, sundaryAH savyena pANinA gaNitaM ca darzayAmAsa / tathA mAnonmAnapramANAni vastuSu pratimAnAni potAn protAna maNyAdIMzca prAvarttayat / tathA rAjA-'dhyakSa kulasAkSibhirvAdiprativAdinAM tadAdiSTo vyavahAraH prAvarttata / tataH prabhRti ca gajAdinAM pUjA, dhanurvedazcikitsopAsanA raNo'rthazAstraM bandha-ghAta-vagha-goSThyaH, "asau mama mAtA, pitA, dhanaM, gRhamityAdirUpA mamatA ca loke samajAyanta / vivAhe prabhuM prasAdhitamalaGkataM ca dRSTvA lokA api svaM tataH paraM tathA cakruH / prabhovivAhAt prabhRtyeva ca pANigrahaNacUDAkaraNo-panayanAdivyavahArA loke pravRttAH / ete ca sarve sAvadyA api lokavyavahArA lokAnukampayA svakartavyajJa: svAmI prvrttyaamaas| AdijinAmnAtA eva kalAdayo'rvAcInairbuddhimadbhiH zAstrarUpeNa nibaddhAH / prabhoH zikSayA cA'khilo loko dakSo'bhUt / tathA prabhuH "ArakSapuruSA ugrAH, mantryAdayo bhogAH, svasamAnavayaso rAjanyAH, avaziSTAH kSatriyA" ityevaM janAn caturdhA'kalpayat / evaM prabhurnavAM vyavahAravyavasthAM kalpayitvA rAjyazriyaM babhaje / sa prabhuryathAparAdhaM daNDanIyeSu daNDaM prAyukta / yato daNDabhItA lokAzcauryAdikaM na cakraH / kSetrAdInAM maryAdAM ko'pi kasyA'pi nA'tyakrAmat / meghazca sasyArthaM kAle'varSat / tadAnIM janapadAH sasya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM parva - dvitIyaH sargaH prabalairdehinAM caitanyaM lupyate, dhik"| evaM prabhuryAvat saMsAravairAgyacintAmagno babhUva tAvat sArasvatAdayo navabhedA brahmalokAntavAsino lokAntikA devAH samAgatya baddhAJjalayo vyajijJapan"zakramukuTaprabhAjalamagnapAdapadma ! bharatakSetraviluptamokSamArgapradarzaka ! nAtha ! prathamA lokavyavasthA yathA pravarttitA tathA dharmatIrthaM pravarttaya / nijaM kRtyaM smr"| evaM prabhuM vijJapayya devAH svasvasthAnaM jagmuH / prabhurapi pravrajyecchunandanodyAnAt svasadanamagamat / iti prathamaparvaNi RSabhanAthajanma-vyavahAra- rAjyasthiti nirUpaNAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // 60 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kSetro-dyAna-gokulAdibhiH sampannA Asan / prabhuNA kRthitaahitpraaptiprihaarvivekshailokairbhrtkssetrN videhakSetratulyaM jAtam / evaM pRthvI paripAlayatyAdijinezvare rAjyAbhiSekAt prabhRti triSaSThipUrvalakSANi vyatItAni / athaikadA prabhurmadhumAse samAgate parivArAnurodhata udyAnamagAt / tatra puSpavAsagRhe puSpAbharaNabhUSito mUrtaH puSpamAsa ivA''sAJcakre / tatra guJjadbhirbhamaraiH, kUjadbhiH kokilaiH, puSpa-phalasampadupazobhitaizca latAvRkSAdibhiratimanohara udyAne striyaH puSpANyavacetumArabhanta / avacitaizca puSpairyuvAno mAlyagrathanAdikrIDAM dolAndolanakrIDAM ca kartumArabhanta / evaM vasantotsave krIDAdipravRtteSu paurajaneSu satsu prabhurdadhyau-"kimevaMvidhA krIDA'nyatrA'pi kvA'pi pravarttate ?" tadA'vadhinA jJAtavAn, yat svargasukhaM svayaM bhuktapUrvamanuttarasvargasukhaM cottarottaraM varttate / tato vigalanmohabandhano bhUyo'pyacintayat- "yad viSayAkrAnto jana AtmahitaM na vetti, dhik / aho? asmin saMsArakUpe jIvA araghaTTaghaTInyAyena gatAgatakriyAM kurvanti / sarvathA'pi mudhaiva mohAndhAnAM prANinAM janma gacchati / dhig dhik / ete ca rAgAdayo dehinAmudIyamAnamapi dharmaM mUlAdeva chindanti / aho ? mugdhA janAH krodhaM svanAzakameva vardhayanti / mAnino hi mAnavA etanna kiJcida gaNayanti, dehinAmupatApakarI mAyAM ca na tyajanti, lobhena ca guNAn dUSayanti / tadete catvAraH kaSAyA bhavakArAyAM yAmikatulyA yAvat pArzvasthA jAgrati, tAvannRNAM kuto mokSaH ? kAmAsaktAzca dehino bhUtagRhitA iva kSIyamANamAtmAnaM na jAnate, svayameva vividhairAhArairanarthAya AtmonmAda utpAdyate / yathA lokaH svamApAtaramaNIyairvastubhirbAlaM krIDanakairiva pratArayati, tathA vAta-pitta-kaphairivaibhirviSayaiH
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH atha AdijinezvaraH sAmantAdIn bharata-bAhubalyAdIn tanayAnitarAMzcA''hUya "vatsa ! no rAjyamAdatsva, vayamadhunA saMyama grahISyAma" iti bharatamavocat / tato bharataH kSaNamadhomukhaH sthitvA prAJjalirnatvA sagadgadamevamuvAca-"tvatpAdapadmasamIpasthasya me sAmrAjyasampadA'laM, yatastvatsevAsukhakSIrAbdhyapekSayA rAjyasukhaM binduva"diti / tataH prabhuH "mayA rAjyaM tyaktaM, pArthivAbhAve ca pRthivyAM mAtsyanyAyaH pravartate / tasmAdimAM pRthivIM paripAlaya / tvaM mamA''dezakaro'si, mamA''dezo'pyayameve"tyuvAca / tato vinIto bharataH prabhoH siddhAdezaM lacitumasamartha 'om' ityuktvA prabhuM praNamya siMhAsanamalaGkRtavAn / prabhorAdezAccA'mAtya-sAmanta-senApatyAdibhirbharatasya sUraiH prabhoriva rAjyAbhiSekazcakre / tadA bharataH zirasi zvetacchatreNa pArzvayozca cAmarAbhyAM suzobhitaH, svaguNairivA'tyantavizadai sobhimauktikAlaGkaraNaizcA'laGkato, mahAmahimasampanno rAjavRndena saha svakalyANecchayA prabhuM namazcakre / tata: prabhurbAhubalipramukhaputrebhyo'pi yathocitaM dezAn vibhajya dadau / atha prabhurjanAnAM yatheSTaM sAMvatsarikaM dAnamArabhata / catuSpathAdiSu ca "yo yadicchati, sa tad gRhNAtvi"ti ghoSaNAmuccairakArayat / zakranidezAt kuberapreSitA jRmbhakAH surAzca dadataH prabhoH svarNa-ratnAdIni girikuJjagatAnyasvAmikAni guptAni naSTAnyanyAni ca dhanAni sarvata prathamaM parva - tRtIyaH sargaH AhRtyA'pUrayan / RSabhanAthazca pratidinaM sUryodayAd bhojanakSaNaparyantaM suvarNasyaikAM koTimaSTau lakSANi ca dadAno vatsareNa suvarNasyA'STAzItyadhikatrizatakoTimazItilakSANi ca dadau / prabhordIkSayA janA api saMsAraviraktA yatheSTadAne'pi zeSAmAtramevaitadagRhNan, nA'dhikam / atha vArSikadAnAnte kampitAsanaH zakraH samIpamAgatya pUrNakumbhahastaiH suravaraiH saha dIkSotsavAbhiSekaM cakre / prabhuzca zakropanItaM divyAlaGkAra-vastrAdikaM parihitavAn / tathA zakranirmitAM sudarzanAkhyAM zibikAM zakreNa dattahastaH prabhurAruroha / tAM ca zibikAmAdau mA anantaramamA devaashcodddhrH| tadAnIM surAsuraistADitAni maGgalatUryANi neduH, pArzvatazcAmaradvayaM vIjitaM, jayajayArAvazca cakre / pathi zibikArUDhaM gacchantaM prabhuM draSTuM sarve'pi nAgarA anvadhAvanta / kecicca prabhuM draSTumuccavRkSazAkhAsu, kecicca mArgagRheSu, keciccA'zveSu AruruhuH / striyazcA'pi kAzcid vegAt truTitahAreNa maukti kAni muJcantyaH, kAzcit kaTisthabAlAH, kAzcit sakhIdattAvalambA: prabhu draSTamadhAvan / mArgagRhasthAzca kAzcita pUrNapAtrANi dadhaH, kAzcicca prabhodarzane'JcalAn cAmarANIva cAlayAmAsuH, kAzcicca lAjAn nicikSipuH, kAzcicca "ciraM nanda, ciraM jIve"tyAzIrvacanAni jaguH / evaM purastriyaH prabhuM pazyantyo'nvasaran / AkAze ca caturvidhA devA vimAnaiH kuJjaraisturaGgaiH syandanaizcA''gatya "asau prabhurasau prabhu"rityevaM mithaH kathayanto vAhanAni sthirIcakruH / tadAnIM prakRSTasura-mAnuSaiH parivRtaH, pArzvayorbharata-bAhubalibhyAmupasevitaH, vinItairanyaizca tanayairaSTAnavatyA prabhuranvasAri / mAtA panyau putryau tathA'nyA api striyaH sAzrunetrAH prabhumanvaguH / atha prabhuH siddhArthamudyAnamAsAdya zibikAto'vAruroha / tathA kaSAyAniva tadvastra-mAlya-bhUSaNAdIni tyaktavAn / zakrazca prabhoH
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH skandhadeze komalaM dhavalaM sUkSmaM ca devadUSyaM nyadhAt / tatazcaitrakRSNASTamyAmuttarASADhAnakSatre divasasya pazcime bhAge narA'mareSu jayajayArAvaM kurvatsu satsu prabhuzcatasRbhirmuSTibhiH svazirasaH kezAnuccakhAna / tAMzca kezAn saudharmendro vastrAJcale pratIcchati sma / paJcamena muSTinA zeSAn kezAnutkhanitumicchan prabhuH zakreNa "tvadaMsayoH zobhamAnA kezavallarI tiSThatvi"ti yAcitastathaiva dhArayAmAsa / tataH saudharmendraH kSIrodadhau tAn kezAn kSiptvA samAgatya tumulaM muSTisaMjJayA'rakSat / prabhuzca SaSThatapo vidhAya siddhanamaskAraM ca kRtvA devA-'sura-manuSyasamakSaM "sakalaM sAvadyayogaM pratyAkhyAmI'tyudIrayan mokSamArgasya rathamiva cAritraM pratyapadyata / tadAnIM ca svAmidIkSotsavena nArakANAmapi kSaNaM sukhamAsIt / prabhozca maryakSetramanodravyaprakAzakaM mana:paryayajJAnamutpede / tadAnIM ca suhadbhirvAryamANA bandhubhirnirudhyamAnA bharatena niSidhyamAnA api kaccha-mahAkacchAdayo catvAraH sahasrA nRpAH putra-kalatrAdi rAjyaM ca tyaktvA "yA gatiH prabhoH saivA'smAkamapI"ti nizcayAd mudA dIkSAM jagRhuH / __ atha zakrAdayaH praNamya vihitAJjalaya AdinAthaM stutvA janmAbhiSekavannandIzvaramadhyena svasthAnaM jagmuH / bharata-bAhubalyAdayo'pi jinezvaraM praNamya kathaJcid nijanijasthAnaM jagmuH / jinezvarazcA'nupravrajitaiH kaccha-mahAkacchAdibhiranusRto maunI pRthivIM vihartuM prArebhe / tadaikAntasaralAnAM janAnAM bhikSAdAnAnabhijJatvAjjinezvaraH pAraNAdivase'pi kutrA'pi bhikSAM na prApa / te hi jinezvaraM pUrvavad rAjAnameva jAnAnA bhikSArthamAgatAya tasmai vegavatasturaGgamAn, gajendrAn, rUpavatyaH kanyakAH, tejasvInyAbharaNAni, citravarNAni vAsAMsi, mAlyAni, suvarNarAzi ratnarAzi vA yathAsvaM DhaukayAmAsuH / prathamaM parva - tRtIyaH sargaH evaM bhikSAmalabhamAno'pi prabhuradInamanA viharan pRthivIM pAvayAmAsa / tathA susthitaH kSutpipAsAdIn parISahAnadhisehe / svayaM pravrajitA rAjAnazcA'pi prabhumanusarantastathaiva viharanti sma / / atha tattvajJAnarahitAH kSutpipAsAdibhiH klAntAstapasvinazca te rAjAnaH svabuddhyanuguNaM dadhyu:-"eSa prabhurmadhurANyapi phalAni nA'tti, svAdUnyapi payAMsi na pibati, tathA zarIrasaMskArAnapekSo na snAnAdi karoti, vastrA-'laGkAra-mAlyAni vA nopAdatte, sa vAtodbhUta-mArgarajobhirvyApyate, mUni nitAntaM lalATantapamAtapaM sahate, zayanAdivihIno'pi na zrAmyati, zItoSNAbhyAM ca na pariklizyate, kSudhAM na gaNayati, pipAsAmapi na jAnAti, nidrAmapi na sevate, anucarIbhUtAnasmAn kRtAparAdhAniva dRSTipAta-saGkathAdibhirapi na prINayati, putra-kalatrAdiparigraharahitaH prabhuzcitte kiM cintayatIti na jAnImaH" / atha tapasvibhiH svavargAgresarau prabhoH samIpasevako kacchamahAkacchau kathitau-"prabhuH kSutpipAsAdiparISahAn sAsahiH, na tathA vayam / tasmAdasmAbhiH prabhovrate'nasaraNaM samadralakSanavidhau garuDasya kAkairiva pracakrame / kiM jIvikArthaM nijAni rAjyAni gRhNIma: ? tAnyapi bharatena gRhItAni, tataH kva gamyatAm ? kiM vA jIvikAtha bharatameva vrajAma: ? prabhuM vihAya gatAnAmasmAkaM tata eva bhayaM varttate / yuvAM purA'pi prabhonityamAsannau bhAvAbhijJau ceti kAryamUDhAnAmasmAkaM kiM kAryam ? tad brUtam" iti / tAvapyUcatuH- "svayambhUramaNAmbudheH stAgha iva prabho vo duSprApaH / purA svAminA''diSTaM nityaM kurvaH, adhunA caiSa prabhurrAnI na kimapyAdizati / tad yathA yUyaM na vittha, tathA''vAM na vidvaH / sarveSAM samAnA gatiH / yUyameva brUta yadAvAM kiM kurvahe" iti / tataH
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 TikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarve militvA vicArya ca gaGgAtIravanaM prAptAste kandamUla - phalAni yatheSTaM bubhujire / tataH kAlAdiha bhUtale tApasA vanavAsinaH kandamUlaphalAdyAhArAzcA'bhavan / atha kaccha- mahAkacchatanayau vinItau prabhorAdezAt pUrvaM dUradezAntarANi gatau tadvanamArgeNA''yAntau nami-vinaminAmAnau svapitarau dRSTvA'cintayatAm - "vRSabhanAthe prabhau satyapi imAvAvayoH pitarau kimanAthAvivedRzIM dazAM prAptau ? kva taccInAMzukaM, kvedaM valkalam ? kva so'GgarAgaH, kvedaM bhUrajaH ? kva samAlyo dhammillaH, kveyaM jaTA ? kvatadgajArohaNaM, kvaiSa pAdacAra:?" evaM vicintayantau tau pitarau praNamya papracchatuH / kaccha- mahAkacchAvapyUcatuH - "prabhurvRSabhanAtho rAjyaM tyaktvA viSayAn bharatAdibhyo vibhajya dattvA ca vratamagrahIt / tadA svAminA sahA'smAbhissarvaistad vrataM gRhItam / kSudhAdipIDitaizcA'smAbhistad vrataM mumuce / prabhumanusarttumazaktAzcA'pi gArhasthyaM tyaktvA'tra vane vasAmaH" / tataH "AvAmapi prabhorbhUsaMvibhAgamarthayAvahe" ityuktvA tau nami-vinamI prabhusamIpaM jagmatuH / niHsaGgaH prabhurityajAnantau tau pratimAsthitaM praNamya taM vijJapayAmAsatuH - "prabho ! AvAM dUradezAntaraM preSya tvayA bharatAdibhyo bhUmirvibhajya dattA / kintvAvAbhyAM goSpadamAtrA'pi mahI kiM na dattA ? tataH prasadyedAnImapi dehi / AvayoH ko'pyaparAdhaH kim ? yaduttaramapi na vitarasi, deyasya kA kathA ?" tadA nirmamaH prabhustakau na kiJcidudatarat / tau ca - " yadyapi svAmI na kimapi brUte, tathApyeSa eva nau gati "riti nizcitya prabhumupasevituM pravRttau / jalAzayAd nityaM nalinIdalairjalamAnIya prabhusamIpe dhUlizamanAya siSicatuH / prabhAte ca tasya purataH sugandhipuSpANi mumucatuH / evamaharnizaM pAripArzvikau tau kRSTI prathamaM parva tRtIyaH sargaH svAminaM siSevAte / trisandhyaM ca praNamya kRtAJjalI tau "AvayornAparaH svAmI, prabho ! rAjyaprado bhavetyevaM yayAcAte ca / athA'nyadA nAgakumArezvaraH zrAddho dharaNaH prabhuM vivandiSustatrA''yayau / tatra ca prabhuM sevamAnau rAjyaM yAcamAnau ca bAlAviva saralau tau sAzcaryaM dadarza / sa tau papraccha- "kau yuvAm ? dRDhaM kRtAgrahau kiM ca yAcethe ? prabhoH sAMvatsarikamahAdAnakAle yuvAM kva gatau ? samprati prabhurvapuSyapi nirmamo niSparigraho roSAdivinirmuktazca vartata " / tatastau "eSa prabhoH sevakaH kazciditi sAdaraM taM pratyUcatuH / "ayaM prabhurAvAM bhRtyau / ayamAvAM kvacit preSitavAn / rAjyaM ca vibhajya bharatAdibhyo dattavAn / pradattasarvasvo'pyayamAvAbhyAM rAjyaM dAtA / sevakAnAM prabhornikaTe'sti nAstIti vA kA cintA ? taiH sevaiva kAryA" / tatastena "prabhutulyaH prabhuputra" iti bharataM gatvA yAcethAmityuktau punarUcatuH - " AvAM prabhuM vihAya nA'nyaM yAcAvahe / bharatAdibhyaH svastyastu / tavA'nayA cintayA kim ? asmAt prabhoryadbhavati tadaparasmAt kutaH " ? tatastaduttaraprasanno dharaNo 'bravIt -"ahaM pAtAlapatirasyaiva prabhoH kiGkaro'smi", "asAveva svAmI sevanIya" iti vAM dRDhA pratijJA, sAdhu sAdhu / asya prabhoH sevayA rAjyasampado vaitADhyagirau vidyAdharendratA bhavanapatyAdizriyazcA'yatnasulabhAH / kiM bahunA ? asya prabhoH sevayA dehIha tribhuvanAdhIzaH paratra ca siddharUpo bhavet / ahamasya prabhordAsaH / yuvAmapi sevakau / tataH tatsevAyAH phalaM vidyAdharaizvaryaM yuvAbhyAM dadAmi / yuvAM svAmisevAphalamevaitaditi budhyethAM mA'nyathA / evaM sambodhya sa tayorgaurI- prajJaptIpramukhAM pAThasiddhidAmaSTacatvAriMzadvidyAsAhastrIM dattvA "vaitADhyaM gatvA zreNidvaye nagarANi pariSThApyA'kSayaM rAjyaM kurvAthA "mityAdizat /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatastau jinezvaraM natvA puSpakAkhyaM vimAnaM vikRtyA''ruhya ca dharaNena samaM pracalitau / pitroH kaccha-mahAkacchayostatsvAmisevAphalaM kathayitvA'yodhyApatezca tatsarvaM nivedya sarvaM parijanaM svajanaM ca tatrA''dAya, prAntayorlavaNAmbhodhivIcicumbitaM, dakSiNottarayoH paJcAzataM yojanAni pRthu, sakrozAni SaD yojanAni mahItale'vagADhaM, paJcaviMzatiyojanotsedhaM, gaGgA-sindhunadIbhyAM samAzliSTaM, khaNDaprapAtAkhyatamistrAkhyaguhAdvayaM dadhataM, zAzvatapratimAjuSA siddhAyatanakuTenA'dbhutAM zobhA bibhrANaM, nAnAratnamayAnyuccai kinAM lIlAsthAnAni navakUTAni bibhrataM, yojanaviMzatyordhvaM dakSiNottarapArzvayo ya'ntarAvAsazreNyau dadhAnamAmUlacUlaM cArukaladhautazilAmayaM, zAkhilatAdizobhitaM vaitADhyagirimApatuH / / tatra ca parvate dharaNendrAdezAnnamiH pRthivyA dazayojanAnyUz2a dakSiNazreNyAM kinnaranaragItAdyAkhyAni paJcAzataM nagarottamAni nirmAya svayaM tanmadhyasthaM rathanUpuracakravAlaM nagaramadhyuvAsa / nAganAthAdezAdvinamizcA'pyuttarazreNyAM SaSTiM puryAdyAkhyAni purANi nirmAya svayaM teSu pradhAnabhUtaM gaganavallabhAkhyaM puramadhyatiSThat / tathA tAvanekazo grAmAn zAkhAnagarANi ca nirmAya sthAnaucityAjjanapadAnapi sthApayAmAsatuH / teSu yasmAd yasmAjjanapadAd narA AnIya nivAsitAH, tatrA'pi tannAmnA eva te janapadAH kRtAH / ___ atha tau nami-vinamI teSu pureSu svamanasIva sabhAyAM vRSabhanAthaM jinezvaraM sthApayAmAsatuH / tato dharaNendro "vidyAdurmadA vidyAdharA durnayaM mA kAryu"riti teSAM maryAdAmAdizat / "ye durmadA vidyAdharA jinAnAM jinacaityAnAM caramazarIriNAM pratimApratipannAnAM sarveSAmanagAriNAM ca parAbhavaM laGghanaM ca kariSyanti, tathA sAtmastrIkaM naraM haniSyanti, anicchantI striyaM ca ramayiSyanti, tAn tatkSaNAd prathamaM parva - tRtIyaH sargaH vidyAstyakSyanti" / nAganAtha imAM maryAdAmuccai?SayitvA ratnabhittiprazastiSvalIlikhat / tathA nami-vinamI vidyAdharAdhirAjatve saMsthApya vyavasthAM ca kRtvA svayaM tirohitavAna / tatra ca vidyAdharANAM gaurIprabhutInAM vidyAnAM nAmnA gaureyaprabhatayaH SoDaza nikAyA abhavan / teSu nikAyeSvaSTau naminA'STau ca vinaminA gRhItAH / tAbhyAM ca sve sve nikAye svakAye iva bhaktipUrvakaM vidyAdhipatidevatAH sthApitAH / tathA tau nityaM vRSabhasvAmimUrtipUjAyAM kRtotsavau dharmAnAbAdhayA bhogAn bubhujAte / te kaccha-mahAkacchAdayo rAjanyatApasAzca gaGgAyA dakSiNe taTe mRgA iva vanecarA valkalavastradharA gRhamedhinAmAhAramudvAntamivA'spRzantaH caturtha-SaSThAditapa:zuddhaM kRzataraM vapurdhArayantaH pAraNAdivase'pi zIrNaparNa-phalAdikaM bhuJjAnA hRdaye jinezvarAn dhyAyanto'sthuH / jinezvarazcA''ryA-anAryeSu maunena viharan saMvatsaraM yAvannirAhAro dadhyau-"tailena pradIpA ivA''hAreNaiva zarIriNAM zarIrANi varttante, kintvanagAriNA mAdhukaryA vRttyA kAle dvicatvAriMzatA doSairadUSita AhAro grAhyaH / yadyadyA'pi pUrvadinavadAhAraM na gRhNAmi, kintvabhigrahAyottiSThe, tadA catvAraH sahasrAH amI tApasA ivA'pare bhAvino munayo bhaGga grahISyanti / evaM vicArya jinezvarastato bhikSArthaM calito gajapurAkhyaM puraM prApa / tasmin pure bAhubaliputrasomaprabhanRpakumAreNa zreyAMsanRpeNa svapne "parita: zyAmalo merugirimayA payaskumbhairabhiSicyA'dhika mujjvalo vihita''ityadRzyata / subuddhizreSThinA ca "sUryAccyutaM kiraNAnAM sahasraM zreyAMsena punastatra sthApitaM, yena sUryo'tibhAsuro jajJe" ityadRzyata / somayazasA ca "eko rAjA bahubhiH zatrubhI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ TikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ruddhaH zreyAMsasAhAyyAjjayaM prApta" ityadRzyata / te trayo'pi sadi svasvasvapnAnanyonyasya kathayAmAsuH / tatphalaM cA'jAnantaH svasvasthAnaM yayuH / tadA svapnaphalaM prakaTayitumiva jino bhikSArthaM hastinApuraM prAvizat / muditairnAgaraizca saMvatsaraM nirAhAro'pyAgacchan svAmI dadRze / tataH sarvairevotthAya dhAvitvA ca svAmI paryaveSTyata / ko'pi "svAmin ! ihaihi, no gRhANyanugRhANa " / anyazca "sajjamidaM snAnIyavasanAdi, iha strAhi prasIda" / aparazca "svopayogena mama candanAdIni kRtArthaya" / itarazca "ratnAlaGkaraNAni dhAraya, anugRhANe "tyevaM janAH pratisvaM prArthayAmAsuH / kintu jinezvaro'kalpyatvAt tAnyagRhNan pratigRhaM jagAma / 70 tadA zreyAMsaH prAtaHkAle pakSiNAmiva paurANAM kolAhalaM zuzrAva / tenA''jJatazca dvArapAlo vRttAntaM jJAtvA kRtAJjali - rvyajijJapat-"yo devendrAdibhiH sevyate, yena lokAnAM jIvanopAyakarmANi darzitAni yena ca dIkSAM jighRkSatA bharatAdInAM yuSmAkaM ca svaM rAjyaM vibhajya dade yaH svayaM sarvasAvadyaparihArapUrvakaM tapaH svIcakAra, sa nAtho niHsaGgo nirAhAro mahIM padbhyAM viharate, yasya cchAyA''tapau zItoSNau ca samau, yazca yugamAtraM dattadRSTiH kITikAmapyamRdnan pAdacAraM karoti, jagattrayadevaH svAmI sa te pitAmaho bhAgyavazAdihA''yAti, tata evaiSo'dhunA paurANAM kalakalaH" / atha yuvarAjastatkSaNameva svAminamAyAntaM dRSTvA pAdacAreNaivA'dhAvata / parSadapi tathaiva tamanvadhAvata / gRhAGgaNagatasya svAmina: pAdapaGkajayorluThitvA zreyAMsastriH pradakSiNIkRtya harSAzruvAribhiH pAdau kSAlayanniva nanAma / UrdhvabhUya ca sa svAmino mukhapaGkajaM dRSTvA "mayedRzaM liGgaM kva dRSTa" miti cintayan prathamaM parva - tRtIyaH sargaH jAtismaraNamApa sasmAra ca yat- "pUrvavidehe'yaM vajranAbhazcakravartya - bhUt, ahaM ca tasya sArathirjAtaH / tadbhave evA'sya pitA vajrasena IdRzaM tIrthakulliGgaM dhArayannIkSitaH / tasya pAdAnta evA'yamahaM ca dIkSAM gRhItavantau / arhato vajrasenasya mukhAcca "bharate'sau vajranAbhaH prathamatIrthakRdbhAvI "tyazrauSaM ca / amunA sahaiva ca svayamprabhAdIn bhavAn paryabhramiSam / sa eSo'dhunA mama prapitAmaho mayA diSTyA dRSTa: / eSa mAmanugrahItuM sAkSAd mokSa iva samAgato'dhunA" / asminnavasare zreyAMsasyopahAre kenacid navekSurasasambhRtA ghaTAH samarpitAH / tataH sa nirdoSabhikSAdAnavidhijJatvAd "ayaM kalpanIyo rasa" iti prabhumavadat / prabhozcA'JjalirUpe pANipAtre ikSurasAn punaH punardadau / acintyaprabhAvatvAt prabhoraJjalau te rasAH stambhitA iva vyomni lagnazikhA mamuH / tadA zreyAMsasya hRdaye mudo na mamuH / tataH pazyatAM surAsurANAM prabhustena rasena pAraNaM kRtavAn / tadAnIM ca divi dundubhayo neduH / zreyAMsagRhe ratnavRSTirabhUt / devAH paJcavarNapuSpavRSTiM gandhAmbuvRSTi ca cakruH / suranaraizcelotkSepazcakre / vaizAkha zukla tRtIyAyAM tadakSayaM dAnamabhUdityadyA'pi tatparvA'kSayatRtIyeti pravartate / tataH prabhRti bhUmau zreyAMsopajJaM dAnadharmaH pravRttavAn / atha svAmipAraNato devAgamanAcca vismitA rAjAno nAgarAzcA'nye zreyAMsavezmani samIyuH / te kSatriyatApasAH kacchamahAkacchAdayo'pi tatra samAjagmuH / te ca sarve pulakitA: zreyAMsamUcu:-"bho kumAra ! dhanyo'si, yat tvayekSurasAhAraH svAminA grAhitaH / asmAbhistu sarvasvamapi pradIyamAnaM prabhurna gRhItavAn / saMvatsaraM yAvad grAmAdInaTan prabhuH kasyA'pyAtithyaM nA''datta /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ TikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhaktamAnino'smAn dhik / kiM bahunA ? svAmI vAcA'pi no na samabhAvayat / anekaza: pUrvalakSANi putravannastrAtapUrvI prabhurasmAsvidAnImaparicita iva varttate" / 72 tataH zreyAMsastAnuvAca-'"kimevamucyate ? svAmI pUrvavat parigrahaparo nedAnIm / snAnAdIni bhogecchuH svIkaroti, viraktasya taiH kiM prayojanam ? kanyakAH kAmavazo, hastyazvAdi nRpaH phalAdi ca sajIvaM hiMsako gRhNAti / jitakAmasya viraktasya jIvAbhayapradasya ca svAmino na grAhyANi tAni / prabhutveSaNIyaM kalpyaM prAsukaM cA''nnAdi gRhNAti / bhavanto mugdhAstanna jAnanti" te punarUcuH"svAminA purA yat kiJcidapi zilpAdi jJApitaM janAstanmAtraM jAnanti bhartrA tvidaM na jJApitamiti vayaM tad na jAnImaH / tvayaitat kuto jJAtamiti kathaya" / tataH kumAra uvAca-"bhagavaddarzanAd me jAtismaraNamutpannam, amunA svAminA sArdhamahamaSTau janmAntarANi svargamartyayoH paryabhramiSam / ito'tIte tRtIye bhave videheSu piturvajrasenAkhyasya tIrthakRto'ntike prabhurahaM ca pravrajitau / tajjanmasmaraNAd mayaitat sakalaM jJAtam / tathA mama pituH subuddhizreSThinazca trayANAmapi svapnAnAM phalamadhunA pratyakSam / tathAhi tapaH kRzaH prabhurikSurasapAraNAt paryabhAditi matsvapnaphalam / mayA kAritena pAraNakena parISahAn parAjitavAniti matpitRsvapnaphalam / eSa prabhurAdityaH, kevalajJAnaM gosahasraM, tad bhraSTaM mayA pAraNenA'yoji, sa babhau ceti subuddhisvapnaphalam / tacchrutvA te sarve zreyAMsaM sAdhu sAdhviti bhASamANAH pramuditA nijanijaM sthAnaM yayuH / tataH kRtapAraNakaH prabhuH, chadmasthatIrthakRta ekatra sthityabhAvAt, zreyAMsagRhAdanyatra jagAma / prabhupAraNasthAnAtikramaM ko'pi mA kArSIditi tatra zreyAMso ratnamayaM pIThaM cakAra / tathA sa tad ratnapIThaM trisandhyaM prathamaM parva tRtIyaH sargaH bhaktyA pUjayAmAsa / kimetaditi lokena pRSTazcA''ditIrthakRnmaNDalamityuttarati sma / evaM yatra yatra prabhurbhikSAmagrahIt tatra tatra lokaiH pIThaM kRtam / tacca kramAdAdityapIThamabhUt / atha prabhuH sAyaMkAle bahalIdeze bAhubalestakSazilApurIM samprApa / tasyA bahirudyAne ca pratimayA sthitaH / tatra niyuktaizca gatvA bAhubalaye tanniveditam / tataH sa tatkSaNaM purArakSamAdizat-"nagaramalaGkriyatAm' / tena ca rambhAstambhatoraNAdibhirnagaramalaGkRtam / svAmidarzanotsukasya bAhubalezca sA nizA mAsopamA jAtA / prabhuzceSadvibhAtAyAM rajanyAM satyAM pratimAM pArayitvA kvacidanyatrA'gAt / prabhAte ca maNDalezvarairmantribhirgajaisturagairvasantazrIprabhRtibhiranta:purastrIbhizca parivRtaH sacAmarAbhyAM vArastrIbhyAM sevitapArzvako, dhavalAtapatravirAjita:, suvarNadaNDahastena pratIhAreNA'grataH zodhyamAnamArgo'saGkhyAtaiH paurairibhyairanugamyamAno, bhadragajaskandhamArUDhaH zirasi ratnakirITazobhitaH, kuNDalAdibhirnAnAbharaNaizca bhUSito mahAbAhurbAhubalirbandivRndakRtajayajayArAvapUrvakaM prabhupAdapavitrasyopavanasya samIpaM yayau / tatra gajAdavatIrya chatrAdi tyaktvA ca praviveza / prabhurahitamudyAnaM dRSTvA tena "kva prabhurityevaM pRSTA udyAnapAlA: "kiJcitkAlapUrvameva prabhuryayau, tat kathayituM yAvadyAmastAvaddevaH svayaM samAgata'' iti samudataran / tena viSaNNazca sa cintayAmAsa - "parijanaiH saha svAminaM pUjayiSyAmIti manmanoratho mudhA'jani / lokAnugrahakAmyayA kRtavilambasya mama mUrkhatA jAtA, dhi dhigimAM rAtri mama matiM ca / svAmidarzanAbhAvAd netre api niSphale / prabhuH pratimayA sthito'haM ca nistrapaH saudhe zayitavAn" / atha bAhubaliM cintAmagnaM dRSTvA sacivo jagAda - " atrA''gataM svAminaM nA'pazyamiti kiM zocasi ? sa tava hRdaye
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH eva nityavAstavyaH, kulizAdicihnitaidRSTaiH svAmipadanyAsairbhAvata: svAmyeva dRssttH"| tacchrutvA sa saparicchadastAni padabimbAni bhaktito'vandata / etAni padAni ko'pi mA kramediti tatra sa bAhabalI ratnamayaM dharmacakraM cakAra / taccA'STayojanavistAraM yojanamucchritaM sahasrAraM dharmacakraM sahasrAMzubimbamiva babhau / puSpai rAjJA pUjitaM ca tatpauraiH puSpaparvata iva samAlakSi / tathA sa tatra saGgItAdibhiraSTAhnikAmahotsavaM cakAra / tatastatrA''rakSAn pUjakAMzcA''dizya tat praNamya nRpo nijAM nagarI jagAma / atha prathamajino'pi nAnAvidhataponiSTho, vividhAbhigrahodyato, yavanAdidezeSu maunI, anAryAnapi darzanena bhadrIkurvan, upasargaranabhibhUtaH, parISahAn sahamAnazca varSasahasraM vijahAra / tato'yodhyAyAH zAkhAnagaraM purimatAlaM yayau / tasyottarataH sthitaM dvitIyaM nandanamiva zakaTamukhAkhyaM ramyamudyAnaM nyavizata / tatra kRtASTamatapA nyagrodhatarutale pratimAstho'pramattAkhyaM guNasthAnaM prapannavAn / tatazcA'pUrvakaraNamArUDhaH pRthaktvavitarkasavIcAraM zukladhyAnaM prapadyA'nivRtti sUkSmasamparAyaguNaM ca prApya kSaNAt kSINakaSAyatvaM pratipede / tathA kSINamohAntimakSaNe ekatvavitarkamavIcAraM dvitIyaM zukladhyAnaM prapadya, tena ca paJcajJAnAvaraNAni, catvAri darzanAvaraNAni paJcA'ntarAyAMzcA'nAzayat / tadA vratArambhadivasAd varSasahasreSu gateSu phAlgunakRSNaikAdazIdine prAtaruttarASADhAnakSatre trikAlaviSayaM sakalalokAlokadarzakaM prabhoH kevalajJAnamutpede / tadAnIM dizaH prasannA babhUvuH, sukhadAyino vAyavo vavuH, nArakANAmapi ca kSaNaM sukhamajAyata / ___ atha tadAnIM svAmikevalotsavAya prerayitumivendrANAmAsanAni cakampire / indralokeSu mahAghaNTAH praNeduH / tadA jinapAdAnte prathamaM parva - tRtIyaH sargaH ........75 jigamiSoH saudharmendrasya puratazcintAmAtreNairAvaNo lakSayojanapramANazarIro, himavacchatAGgaprabhugaNDasthalasravanmadajalastAlavRntairiva lolaiH karNatAlaiH kapolasthalasampAtibhramarAvalI nivArayan, bAlasUryabimbatulyagaNDasthalaH, kramapInavRttazuNDo, madhuvarNanetradantaH, pArzvayorghaNTAbhyAmalaGkRto'STamukhaH, pratimukhASTadantaH, pratidantasthitapuSkariNIkaH, sarvAGgasundaro gajIbhUya samupasthito'bhUt / taddantasthitAsu puSka riNISu ca pratyekamaSTau kamalAni, pratikamalamaSTau vizAlAni dalAni, pratidalamaSTau nATakAni, pratinATakaM dvAtriMzat pAtrANi cA''san / AsInasaparivArendrazca sa calan kramAt svavapuH saGkSipaMzca kSaNAgjinezvarapavitritamudyAnaM prApa / acyutAdayo'pIndrA devagaNaiH saha satvaraM tatrA''yayuH / ____ itazca vAyukumArA yojanapramANAM samavasaraNabhUmimamRjan / meghakumArA gandhAmbuvRSTibhistAM siSicuH / vyantarAH svarNa-ratnAdibhistAM bhUmi parito babandhuH / sugandhIni paJcavarNapuSpANi tatrA'vAkiraMzca / tathA catasRSvapi dikSu svarNa-ratnamayAni toraNAni vicakruH / zAlabhaJjikA, indranIlamayA makarAH, zvetacchatrANi, dhvajAH, toraNAnAmadho maGgalasyA'STacihnAni svastikAdIni ca tatra jajJire / tathA tatra vimAnapatayo ratnamayamuparitanaM vapraM nAnAmaNimayaiH kapizISaiH zobhamAnaM racayAmAsuH / jyotiSyatayazca tanmadhyabhAge ratnamayakapizIrSazobhitaM kanakamayaM prAkAraM cakraH / tadabahizca bhavanapatayaH kanakamayakapizIrSazobhitaM rUpyamayaprAkAraM cakruH / tatra vyantarAmarAzca patAkApaGktirAjitAn mANikyatoraNAn, pratiprAkAraM catvAri gopurANi, pratigopuraM dvAracatuSTayayuktAM sakAJcanakamalAM vApI dhUpaghaTIM ca vicakruH / tathA dvitIyaprAkAramadhye uttarapUrvadizi svAmivizrAmArthaM devacchandaM ca vicakruH /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatra prathamaprAkArasya pUrvasmin dvAre svarNavarNI vaimAnikadevI, dakSiNadvAre vyantarau zvetavarNI, pazcimadvAre raktavarNI jyotiSko, uttaradvAre kRSNavarNI bhavanapatI ca dvArapAlAstasthuH / tathA caturyu dvitIyavapradvAreSu pUrvakrameNA'bhaya-pAzA-5Gkaza-mudgarapANayazcandrakAntapravAla-suvarNa-nIlAzmakAntayo jayA-vijayA-'jitA-'parAjitA devyastasthuH / antyaprAkAre ca pratidvAraM tumburuH, khaTvAGgAyudho, muNDamAlI ca jaTAmukuTamaNDitA dvArapAlAstasthuH / samavasaraNamadhye ca vyantaraiH krozatrayonnatazcaityadrumo vikRtaH / tasyA'dhazca ratnamayaM pIThaM, tasyopari maNimayaM chandakaM, tanmadhye pUrvata: sapAdapIThaM ratnasiMhAsanaM ca vicakrire / tathA siMhAsanasyopari zvetacchatratrayaM, tatpArzvayoryakSAbhyAM dhRte site cAmare, samavasaraNadvAre svarNakamalasthitamatyadbhutaprabhaM dharmacakram, anyacca karaNIyaM sarva vyantarAzcakruH / yataste sAdhAraNe samavasaraNe'dhikAriNaH santi / atha caturvidhAnAM devAnAM koTibhiH parivRto jinezvaraH prAta: samavasartuM pratasthe / tadA ca devaiH krameNa sahasradalAni nava kanakamayAni kamalAni vidhAya prabhoH puraH sthApitAni / svAmI ca teSu dvayordvayoH pAdanyAsaM kurvan cacAla / pUrvadvAreNa ca samavasaraNaM pravizya caityavRkSasya pradakSiNAM vidhAya tIrthaM natvA prAGmukhaH siMhAsane samupAvizat / tadAnIM ca vyantarA anyAsvapi dikSu ratnasiMhAsanasthAni prabhupratibimbAni vicakruH / tathA prabhoH ziraH parito bhAmaNDalamAvirbabhUva / divi dundubhirdadhvAna / prabhorage ratnamayo dhvajazca shushubhe| atha prathame prAkAre vaimAnikastriyaH pUrvadvAreNa pravizya tIrthanAthasya triH pradakSiNAM vidhAya tIrthaM ca natvA sAdhvInAM sAdhUnAM ca sthAnaM vihAya pUrvadakSiNadizi tasthuH / dakSiNadvAreNa prathamaM parva - tRtIyaH sargaH o pUrvoktavidhinA bhavanapati-jyotiSka-vyantarastriyo nairRtadizi tasthuH / pazcimadvAreNa ca pravizya bhavanapati-jyotiSka-vyantaradevA: pUrvoktavidhipUrvaM vAyavyadizi tasthuH / kalpadevA narA nAryazcottaradvAreNa pravizya parvoktavidhipUrvakamaizAnyAmavatasthire / tatra cA''dAvAgato'lpaddhirmahaddhikamAgacchantaM nanAma / prAgAgataM tu naman jagAma / tathA tatra kA'pi niyantraNA vikathA vA nA''sIt / virodhinAmapyanyonyaM mAtsaryaM bhayaM vA nA''sIt / dvitIyasya prAkArasya madhye tiryaJcastRtIyasya madhye ca vAhanAni tasthuH / tathA tRtIyavaprabAhyadeze ke'pi tirya-narA-'marAH pravizantaH, ke'pi nirgacchantazcA''san / tadA ca saudharmendro namaskRtya baddhAJjaliH prabhuM natvA stutvA punarnatvA ca devAdInAmagrato niSasAda / itazca vinItAnagaryAM bharataH prAtarmarudevAM namaskartumAjagAma / putravirahodbhUtasatatAzrupravAhairjAtena nIlikArogeNa luptalocanAM tAM "devi ! eSa jyeSThaH pautrastvatpAdau namatI"ti vijJapayan praNanAma / marudevA'pi ca bharatAyA''ziSaM pradAyovAca-"mAM tvAM pRthivIM prajAM lakSmI ca tRNavad vihAyaikAkI vatso gatavAn, ahaM tu tathA'pi na mriye, kva rAjyasaukhyam ? sarvAGgasantApakaraM tapazca kva?" tato duHkhAkulAM tAM bharato baddhAJjaliH provAca-"mahAsattvaziromaNestAtasya jananyA tvayA duHkhaM na vidheyam / tasya hi tapasi vane viharato na kimapi duHkham / madvAcA na cet pratyeSi, tathA'pi tAtasyA'cireNa jAtakevalotsavavArttayA pratyeSyasi" / atrA'ntare dvArapAlenA''gatya bharatasya jJApitau yamakazamakau puruSAvAjagmatuH / tatra yamakaH praNamya bharataM vyajijJapat"deva ! diSTyA'dyA'nayA kalyANavArttayA vardhase / purimatAlAkhye nagare zakaTAnanodyAne yugAdinAthasya kevalajJAnamudapadyata' / zamako'pi praNamya-"idAnImAyudhAgAre cakraratnamajAyate"ti
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tArasvaraM vyajijJapat / tato bharatastAta - cakrayoH prathamaM vizvAbhayapradatvAt prathamaM tAtapUjanaM nizcitya svAmipUjArthaM svAnAdideza / yathocitaM pAritoSikaM dattvA tau yamaka-zamakau visRjya, marudevAM- "tvaM sarvadA hRdaye tAmyasi, pazya svaputrasya sampada' 'mityuktvA gaje ArohayAmAsa / tataH suvarNAdibhUSaNaisturagairgajaiH syandanaiH pattibhiH sainyaizca gacchan dUrAd ratnadhvajamapazyat / tato bharato marudevAmavocat-"devi ! devaiH prabhoH samavasaraNaM nirmitam / tatra devAnAM jayajayArAvaH zrUyate / divi gambhIra - madhuraM dundubhirdhvanati / devavimAnAnAM mahAn kiGkiNInAdaH zrUyate / gandharvAzca gAyanti / devAzca svAmidarzanahRSTAH siMhanAdaM kurvanti" / 78 tat zrRNvatyAzca marudevyA jAtairAnandAzrubhirnetrayornIlikA naSTA / putrasyA'tizayAnvitAM tIrthakRllakSmIM pazyantI ca tanmayA jAtA / tataH sA'pUrvakaraNakramAt kSapakazreNimAruhya yugapat kSINakarmA kevalajJAnaM prAptavatI, gajaskandhArUDhaiva cA'ntakRtkevalitvenA'vyayaM padaM prapede / etasyAmavasarpiNyAmasau prathamaH siddha iti devaiH satkRtya tadvapuH kSIrodadhau kSiptam / tatprabhRtyeva ca loke mRtakapUjanaM pravavRte / tatastanmokSaM vijJAya harSa - zokAbhyAM samanvito bharato rAjyacihnAni parityajya padAtiH saparicchada uttaradvAreNa samavasaraNaM praviveza caturbhirdevanikAyaiH parivRtaM prabhuM triH pradakSiNIkRtya mUrdhni baddhAJjali - bhaktyA stutvA kramAd devendrasya pRSThato niSasAda bharataH / tatra samavasaraNe yojanamAtre'pi kSetre tIrthakaraprabhAvAt prANinAM koTikoTayo'pi nirAbAdhaM mamuH / *** atha prabhuH sarvabhASAmayyA paJcatriMzadatizayajuSA yojanagAminyA girA dezanAM dadau / tathAhi "ayaM saMsAra: sarveSAM prANinAM prathamaM parva - tRtIyaH sargaH kRte Adhi-vyAdhyAdijvAlAjaTilaH pradIptagRhatulyaH / tasmAdatra viduSA manAgapi pramAdo na karttavyaH / asmizcA'nekayonirUpAvartAkule saMsArAbdhau mAnuSyaM janma mahAratnamivA'tidurlabham / tacca mAnuSyakaM paralokasAdhanenaiva saphalIbhavati / viSayAzcA''pAtamadhurAH pariNAmadAruNAH / saMsAravartinAM hi sarveSAM padArthAnAM saMyogA viyogAntA bhavanti / AyurdhanaM yauvanaM cA'lpakAlenaivA'tra nazyanti" / asmizca catasRSvapi gatiSu kvA'pi kadAcidapi sukhalezo naa'sti| kSetradoSeNa paramAdhArmikasurairmithazca klizyamAnAnAM nArakANAM nirantaraM duHkhameva / zItAdibhiH pIDyamAnAnAM tirazcAmapi kuta: sukham ? garbhavAsAdijanitavividhaduHkhabhAjAM manuSyANAmapi na sukham / mitho mAtsaryAdibhirduHkhairdevA api nA'tra sukhinaH / ajJAnAcca prANinaH punaH punaradhisaMsArameva patanti / bhavyAH ! tasmAdanena svajanmanA saMsAraM mA pUpuSata / saMsAravAsajaM vividhaM duHkhamAlocya sarvaprakAreNa mokSAyaiva yatadhvam / yato mokSe garbhavAsajaM prasavajaM vA duHkhaM nAsti / tatrA''dhayo vyAdhayo jarA mRtyU vA bAdhakA na santi / kintu tatrA'vyayamadvaitaM ca mahAnandaM sukham / sa ca jJAna-darzana-cAritrAtmakaratnatritayamArAdhayadbhiH prApyate / tatra jIvAditattvAnAM saGkSepAd vistaratazca yathAvadavabodhaH samyagjJAnam / tacca mati zrutA - vadhi manaHparyAya- kevalabhedAt paJcavidham / tatrA'vagrahAdibhedabhinnamindriyAnindriyabhavaM matijJAnam / pUrvairaGgopAGgaiH prakIrNakaizca bahudhA vistRtaM syAcchabdalAJchitaM zrutajJAnamanekavidham / nAraka devAnAM bhavapratyayaH zeSANAM kSAyopazamiko'vadhiH SaD vikalpaH / Rjurvipula ityevaM manaH paryAyo dvidhA / vizuddhayapratipAtAbhyAM ca vizeSaH / sarvadravya - paryAyaviSayaM vizvadarzakamanantamekamatIndriyaM kevalajJAnam /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___ zrutoktatattveSu ruciH smygdrshnm| tacca nisargAdadhigamAdvA jAyate / tathAhi-anAdyanantabhavavartiSu prANiSu jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIya-vedanIyA-'ntarAyAkhyAnAM karmaNAM sAgaropamakoTInAMtriMzatkoTyaH parA sthitiH, gotra-nAmakarmaNo vizatikoTyaH, mohanIyasya saptatikoTyaH parA sthitiH / tadanantaraM giriNadIpASANagholananyAyena kramAt phalAnubhavAt sarvakarmANi svayaM kSIyante / sAgaropamakoTInAmekonatriMzadekonaviMzatyekonasaptatikoTIH kramaza: karmaNAM sthitimunmUlya dezonAvaziSTaikasAgaropamakoTIkoTau satyAM prANino yathApravRttikaraNAd granthidezaM prApnuvanti / granthizca kASThAderiva sarvadA durucchedo dRDhataro durbhedo rAgadveSapariNAma ucyate / tato rAgAdipreritA: ke'pi nivartante, apare tatpariNAmavizeSAt tatraivA''sate / bhavyAstvapUrvakaraNena paraM vIryamAviSkRtya sahasA taM granthimatikrAmanti / tato'nivRttikaraNAdantarakaraNe kRte mithyAtvaM viralIkRtya caturgatikAH prANina AntarmuhUrtikaM samyagdarzanaM prApnuvanti / tad nisargasamyagdarzanamucyate / gurUpadezAcca yat tattvArthazraddhAnaM tadadhigamasamyagdarzanam / taccaupazamikaM sAsvAdanaM kSAyopazamikaM vedakaM kSAyikaM ceti paJcadhA bhavati / tatra karmagranthibhedAd yadantarmuhUrtaM prathamaH samyaktvalAbhastadaupazamikaM prathamam / upazamazreNiyogata upazAntamohasya mohopazamajaM dvitIyamaupazamikam / tyaktasamyaktvabhAvasya mithyAtvAbhimukhasyA'bhyudIrNAnantAnubandhikasya prANino ya utkarSaNa SaDAvalirjaghanyenaikasamayaH samyaktvapariNAmastat sAsvAdanam / samyaktvapudgalodayapariNAmavata: prANino mithyAtvamohakSayopazamAt kSAyopazamikam / kSapakazreNigatasyA'nantAnubandhinAM kSaye tathA mithyAtva-mizrayoH samyak parikSaye jAte kSAyikAbhimukhasya prathamaM parva - tRtIyaH sargaH samyaktvacaramAMzavedino vedakam / zubhabhAvasya prakSINadarzanasaptakasya prANinaH paJcamaM kSAyikaM samyaktvaM jAyate / _tacca samyagdarzanaM guNato rocakaM dIpakaM kArakaM ceti trividham / tatra zrutoktatattveSu hetUdAharaNAdikaM vinA dRDhazraddhAnaM rocakam / anyeSAM samyaktvadIpakaM dIpakam / saMyama-tapaHprabhRtInAM kAraka kArakamucyate / tatra zama-saMvega-nirvedA-''stikyA-'nukampArUpaiH paJcabhirlakSaNaistat samyaktvaM lakSyate / anantAnubandhikaSAyANAmanudayaH zamaH / sa ca prakRtyA kaSAyANAM vipAkekSaNato bhavati / karmavipAkaM saMsArAsAratAM ca dhyAyato jantoryad viSayavairAgyaM sa saMvegaH / sasaMvegasya jantoH "saMsAravAsa: kAraiva, bandhavo bandhanAnyeve"tyAdicintA nirvedaH / ekendriyAdInAM prANinAM bhavAbdhau majjatAM klezaM pazyato jantorhadayArdratA, tahuHkhaduHkhitvaM, yathAzakti tatpratIkArahetuSu pravRttizcA'nukampA / tattvAntarazravaNe'pyAhatatattveSu nirAkAGkSA pratipattirAstikyam / jantostadetat samyagdarzanaprAptI kSaNAt purAtanaM matyajJAnaM matijJAnatA, zrutAjJAnaM zrutajJAnatAM vibhaGgajJAnamavadhijJAnatAM ca vrajet / sarvasAvadyayogaviratizca cAritram / taccA'hiMsA-satyA'steya-brahmacaryA-'parigrahabhedAt paJcadhA / tAnyahiMsAdIni paJcabhiH paJcabhirbhAvanAbhiryuktAni muktaye kalpante / pramAdayogena trasAnAM sthAvarANAM ca jIvitavyaparopaNAbhAvo'hiMsA / priyaM pathyaM tathyaM vacaH satyavratam / apriyamahitaM ca tathyamatathyameva / adattasyAunAdAnamasteyam / yato'rthA nRNAM bAhyAH prANAH, atastadapaharaNaM tannihananameva / divyaudArikakAmAnAM kRtA-'numata-kAritairmanovAkkAyatastyAgo brahmacaryamaSTAdazadhA / sarvabhAveSu mUrchAyAstyAgo'parigrahavratam / yato'satsvapi mUrcchayA cittaviplavo jAyate / etacca
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH cAritraM yatInAM sarvAtmanA, agAriNAM ca dezataH kathitam / gRhamedhinAM ca paJcA'NuvratAni trayo guNAzcatvAri zikSApadAni vratAni samyaktvamUlAni / 82 paGgatvAdikaM hiMsAphalaM dRSTvA jantUnAM hiMsAM saGkalpatastyajet / kanyA - go-bhUmiviSayakAlIkAni - nyAsApaharaNaM, kUTasAkSyaM ceti paJca sthUlAsatyAni manmana- kAhala - mUka- mukharogitvAdiphalAni santyajet / daurbhAgya-preSyatva dAsyAGgaccheda-daridratvaphalamadattAdAnaM jJAtvA sthUlasteyaM vivarjayet / SaNDhatve-ndriyacchedAdiphalamabrahmacaryaM jJAtvA svadArasantuSTo bhavedanyadArAMzca santyajet / asantoSA -'vizvAsA-''rambhaduHkhAdiphalAM mUrcchA jJAtvA parigrahaM santyajet / dazasvapi dikSu kRtAyAH sImAyA anullaGghanaM prathamaM digviratyAkhyaM guNavratam / zaktyA bhogopabhogasaGkhyAniyamo bhogopabhogamAnAkhyaM dvitIyaM guNavratam / Artta - raudrApadhyAnapApakarmopadezitva-hiMsopakAridAna- pramAdAcaraNarUpaH zarIrAdyarthadaNDapratipakSo'narthadaNDastattyAgastRtIyaM guNavratam / tyaktArta- raudradhyAnasya tyaktasAvadyakarmaNazca yA muhUrtaM samatA tat saamaayikvrtm| dine rAtrau ca digvate kRtasya parimANasya saGkSepaNaM dezAvakAzikavratamucyate / catuSparvyAM caturthAditapaH, kuvyApAraniSedho, brahmacaryaM snAnAdityAgaH pauSadhavratam / caturvidhAhAra pAtrA - ''cchAdanasadmanAmatithibhyo dAnamatithisaMvibhAgavataM kathitam / tadetad ratnatrayaM yatibhiH zrAvakaizca nirvANaprAptaye satataM samyagupAsanIyam / Lai Dai Zi atha bharatAtmaja RSabhasena evaM dezanAmAkarNyotthAya vRSabhasvAminaM natvA vyajijJapat- "svAminniha bhavAraNye kaSAyadAvAnaladIpite nUtanajaladharavadanuttaraM tattvAmRtamavarSa: / jagatpate ! majjadbhistaraNDa iva bhavabhItairasmAbhiH prApto'si dayAnidhe ! rakSa prathamaM parva - tRtIyaH sargaH rakSa / bhavabhramaNahetubhiH pitrAdibhiH kRtam / tvAmevA''zritavAnasmi, dIkSAM dehi, prasIda mayi" ityuktvA sa bharatasya putrANAmanyairekonapaJcazataiH pautrANAM saptazatyA cA'nvita: prAvrAjIt / surAsurairjinasya kevalamahimAnaM kriyamANaM dRSTvA bharatatanayo marIcivratamagrahIt / bharatena visRSTA brAhmayapi vratamagrahIt / sundarI vrataM jighRkSurbAhubalinA vimuktA'pi bharatena niSiddhA prathamA zrAvikA'bhavat / bharatazca prabhupAdAnte zrAvakatvaM pratipannavAn / tadAnIM nara- tiryak-sureSu kecid vrataM, kecicchrAvakatvaM, kecicca samyaktvaM jagRhuH / kaccha mahAkacchau vihAya te rAjanyatApasAzcA''gatya svAminaH pArzve dIkSAM jagRhu: / evaM ca tatprabhRtyeva puNDarIkAdibhiH sAdhubhi:, brAhmIprabhRtibhiH sAdhvIbhiH, bharatAdibhi: zrAvakaiH, sundarIprabhRtibhiH zrAvikAbhizca pravRttA caturvidhasaGghavyavasthA dharmasya paramAspadabhUtA'dyA'pi pravarttate / tadAnIM ca prabhurgaNabhRnnAmakarmaNAmRSabhasenaprabhRtInAM caturazItevratinAM sarvazAstramAtRkAbhUtAm- "utpAdo vigamo dhrauvyamiti padatrayIM dideza / tatastattripadyanusAratazca te kramAccaturdazapUrvANi dvAdazAGgAni ca viracayAmAsuH / atha zakro divyacUrNapUrNaM sthAlamAdAya devaiH parivRtastatra samupAsthita / tataH prabhurutthAya svayaM yathAkramaM gaNabhRtAM cUrNakSepaM kurvan sUtreNA'rthena tadubhayena ca dravyairguNaiH paryAyairnayaizcA'nuyogAnujJAM ca dadau / tato'marA narA nAryazca dundubhidhvAnapUrvakaM teSu vAsakSepa cakruH / te gaNadharAzca baddhAJjalayaH prabhuvAcaM pratIcchantastasthuH / tataH siMhAsanamAruhya pUrvadiGmukhe'nuzAsanamayIM dezanAM dadati prabhau pauruSI pUrNA jAtA / asminnevA'vasare nistuSairvizadairakhaNDaistaNDulairnirmitazcatuHprasthapramANaH sthAlasaMsthito devakSiptairgandhairdviguNasaurabhI bharatakAritaH pradhAnapuruSotkSipto dundubhidhvAnapUrvakaM lalanAjanaiH
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH praudgItamaGgalamanvIyamAno baliH samavasaraNe pUrvadvAreNa pravizya prabhu pradakSiNIkRtya puro'kSipyata / antarikSAd nipatatastasyA'rdhamantarAla evA'marairbhUmigatasya ca tasyA'dhaM bharatena, zeSaM zeSairjanairjagRhe / yatastasya baleH prabhAvata: pUrvotpannasarvarogAH praNazyanti, navAzca SaNmAsAn yAvannaiva punarjAyante / / athotthAyottaradvAramArgeNa nirgatya devendraranvIyamAnaH prabhU ratnamaya-svarNamayaprAkArayorante IzAnadivisthate devacchande vyazrAmyat / tadAnIM gaNadharamukhya RSabhaseno bhagavatpAdapIThastho dharmadezanAM vidadhe / gaNadharadezanAyA hi svAminaH khedApanayaH ziSyaguNadIpanobhayataH pratyayazca guNAH / tasmin gaNadhare dezanAvirate sati prabhuM praNamya sarve svasvasthAnaM yayuH / atha tatra tIrthe samutpanno varAkSamAlA-zAlidharAbhyAM dakSiNabAhubhyAM, mAtuliGga-pAzadharAbhyAM vAmabAhubhyAM ca zobhito hemavarNA gajaratho gomukho nAmA guhyakaH prabhoH pAvastho'bhUt / tathA tattIrthotpannA vareSu-cakra-pAzadakSiNakarA dhanurvajra-cakrA-'GkazavAmakarA hemAbhA garuDAsanA'praticakrA nAmnI zAsanadevatA ca prabhoH pArzvasthA'bhUt / tato maharSibhiH parivRtaH prabhurapi vihartumanyatra jagAma / viharatazca prabhorbhaktyA taravo natA iva, kaNTakA adhomukhAH, zakunA anukUlA:, RtvindriyArthavAyunAM cA'nukUlatA abhavan / prabhoH pArzve ca jaghanyato devAnAM koTirAsIt / tathA prabhoH kacAH zmazru-nakhAzca nA'vardhanta / prabhuzca yatrA'gAt tatra vaira-mArItyavRSTidubhikSA-'tivRSTi-svAnyacakrajabhayAdIni nA'bhUvan / evaM vizvavismayakarairatizayaiH samanvito jIvAnugrahaikamatiH prabhurvAyuvadimAM kSamA viharati sma // iti prathamaparvaNi bhagavaddIkSA-chAsthavihAra-kevalajJAna-samavasaraNa vyAvarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH itazca bharatazcakrasyotkaNThita AyudhAgAraM yayau / tatrA''lokanamAtreNa cakraM praNanAma / tatra rajobhAve'pi bhaktyA romahastakamAdAya taM pramRjya pavitrairjalaiH snapayitvA gozIrSacandanastatra sthAsakAn datvA gandha-puSpa-vastra-bhUSaNAdibhiH pUjayAmAsa / tadane raupyaistandulairaSTamaGgalI likhitvA paJcavarNapuSpaizcopahAraM prakalpya divyacandana-karpUramayaM dhUpaM dattvA triH pradakSiNIkRtya saptASTapadAnyapasRtya vAmaM jAnu samAkuJcya dakSiNaM ca jAnu bhUmau nyasya bharatastaM cakraM namazcakre / tathA tatraiva kRtAvAsazcakrasyA'STAhnikotsavaM cakAra cakrI / tathA tadanusAreNa paurairapi mhddhibhishckrpuujotsvshckre| atha tasya cakraratnasya digvijayarUpamupayogamAditsunRpo maGgalasnAnArthaM snAnAgAraM jagAma / tatrA''bharaNAni vimucya snAnIyavastraM paridhAya snAnasiMhAsane prAGmukhaH samupAvizat / tataH kalAvido mardanIyA-'mardanIyasthAnavijJAH saMvAhakanarA: sugandhibhiH sahasrapAka pramukhaistailairabhyajya mRdu-madhya-dRDhaiH karaizcatubhirmAsA-'sthi-tvagromasukhakaraizcaturvidhAbhiH saMvAhanAbhirnRpaM saMvAhayAmAsuH / tathA sUkSmeNa divyacUrNenodvarttayAmAsuH / tadAnIM kAzcit svarNakumbhAn, kAzcidindranIlamayAn, kAzcid divyaratnamayAn kumbhAn bibhratyaH striyaH sugandhibhiH pavitrajaladhArAbhirnRpaM snapayAmAsuH / tataH kRtasnAnaH, kRtadivyavilepanaH, zubhravastrazobhito, lalATe maGgalyaM tilakaM dadhat,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH muktAmayAlaGkArabhUSitaH, kirITazobhito, vAranArIvIjyamAnacAmaradvayavirAjitaH, svarNakumbhayutena zvetAtapatreNa zobhitaH, sarvadA samIpasthaiH pratIhArairiva bhaktaiH SoDazabhiryakSasahasraiH parivArito vAsava airAvaNamivA'tyuttuGga ratnakuJjaramArohat / tadA pANInutkSipya bandivRndairyugapajjayajayArAvazcake / dundubhistADyamAno nadan dizo'pi nAdayAmAsa / sakalasainikAhvAnasUcakAni maGgalAnyaparANyapi tUryANi praNeduH / tato nRpaH sindUrAlaGkRtakumbhairgajairazvairmahArathairmahaujobhiH pattibhizca saha sainyotthaiH pAMzubhidizAM vAsastanvAna iva pUrvaM pUrvAM dizaM prati pratasthe / tadAnIM yakSasahasrAdhiSThitaM cakraratnaM tatsainyAgresaraM babhUva / tataH senAnIratnaM suSeNo daNDaratnadharo vAjiratnamAruhyA'calat / niHzeSazAntika vidhau mUrtimAn zAntimantra iva purodhoratnaM nRpeNa sahA'calat / sainye pratizibiraM divyabhojanasampAdanasamarthaM jaGgamA satrazAleva gRhiranaM cA'cAlIt / tathA skandhAvArAdi nirmAtuM vardhakiratnaM, sakalaskandhAvAravistArasamarthe carmaratracchatraratne, dhvAntavidhvaMsanakSame maNi-kAkiNyau ratne, bhAsuraM khaDgaratnaM ca nRpeNa saha praceluH / tataH sa bharataH pathi senayA sahitazcakramanujagAma / anukUlena pavanenA'nukUlaiH zakunaizca sarvatastasya digvijaya: sUcitaH / sainyasya purato vrajan senAnIrdaNDaratnena viSamaM mArga suSamIcakre / AkAzaM sainyottharajobhiH patAkAbhizca vyAptam / bharatasya sA camUradRzyamAnAntA'pratihatagatidvitIyA gaGgevA'lakSi / taccakraM ca gatvA yojanAnte samavAsthita / tatprayANAnusAreNa tatprabhRti yojanamAnaM loke pravRttam / evaM yojanamAnena pramANena vrajan nRpaH katipayaidivasairgaGgAyA dakSiNataTaM prAptaH / tatra ca vividhAnAvAsAn vidhAya vyazramat / prathamaM parva - caturthaH sargaH 87 tato'horAtre vyatikrAnte punaH prabhAte cakraM cakravartI caikaM yojanaM jagAma / evaM pratidinaM gacchan sa mAgadhaM tIrthaM prAptavAn / tatra pUrvAbdhitaTe navayojanavistAraM dvAdazayojanadIrgha skandhAvAraM nivezayAmAsa / tatra vardhaki: sainyAnAmAvAsAnekAM pauSadhazAlAM ca racayAmAsa / nRpazca pauSadhazAlAyAmanuSThAnArthaM gajaskandhAduttatAra / tathA tatra darbhasaMstArakamAstIrya mAgadhatIrthakumAraM devaM dhyAtvA'STamabhaktaM prapede / tathA sa dhautavastradharastyaktasarvanepathyAdiH pauSadhamAdade / tasmin darbhasaMstArake ca pauSadhaM prati jAgrad niSkriyastasthau / aSTamAnte ca nRpaH pauSadhaM pUrayitvA snAtvA ca yathAvidhi balikriyAM cakAra / tataH patAkAzastrAdisanAthaM rathamAruhya pAthodhi prati jagAma / tathA sa rathenA'mbhodherambho nAbhidaghnamavagAhya pANisthaM dhanuradhijyaM vidhAya jyAmAkRSya TAraM vidhAya svanAmAGkitaM bANamiSadherAkRSya zijinyAM saMyojyA''karNAntamAkRSya bahirmadhye mukhe pujhe ca nAgAsurasuparNAdidevatAdhiSThitaM tamabhi mAgadhatIrthezaM visasarja / sa bANazca kSaNena dvAdaza yojanAnyatikramya mAgadhezasya sabhAyAmapatat / mAgadhezazcA'kANDabANapAtenoccaizcukopa / "ka: kudhIrasmAkaM sadasi zaraM cikSepe"ti vadan rabhasAdutthAya kozAt khaDgamAkRSya vyomni bhramayAmAsa / tasya parIvAro'pi sakala: sakopo yugapadutthitaH / te svaM svaM khaDgAdika masramAdAya ca'jahi jahi"dhara dhara"tiSTha tiSThe'tyAdi sarabhasamucceruH / tAvadeva tasya mAgadhezasyA'mAtyo bANaM samyag nirUpya tatra likhitAni "yadi vo rAjyena jIvitena vA prayojanaM, tataH svasarvasvopaDhaukanapUrvakaM na: sevAM kurudhvamiti vRSabhasvAminaH sUnurbharatazcakravartI sAkSAdAdizatI"tyakSarANi dRSTvA'vadhinA tad vijJAya ca rAjAnaM taM bANaM darzayannuccairuvAca-"bho bho rAjalokAH ! rabhasakAriNo vo dhik ! vRSabhasvAminaH sUnurbharato bharatakSetre prathamazca
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mommmm...81 88 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kravartyabhUt / sa eSa daNDaM yAcate, vo nijaM zAsanaM ca dhApayitumicchati / sa cakravartI mahItale kathaJcanA'pi na jetavyaH / deva ! tato'yaM loko vAryatAm / daNDaH praguNIkriyatAm / cakravartI ca prnnmytaam"| tAM mantrivAcamAkarNya tAnyakSarANi dRSTvA ca sa zAnto babhUva / tata upAyanaM taM ceSumAdAya mAgadhAdhIzo bharatamupetya natvA ca vyajijJapat-"bhUpate ! diSTyA'dhunA dRSTipathaM prApto'si, prathamatIrthakRd vRSabhasvAmIva bhavAn prathamazcakravartI bhuvi vijayate / tava kaH pratimallo bhavatu ? tava dhanurmuktaM bANaM kaH sahiSNuH? prasAdaM kuvaMtA tvayA mama pramattasya kartavyajJApanAyaiva vetradharavadiSaH pressitH| ataH paramahaM tvadAjJAM ziromaNimiva mardhani dhArayiSyAmi. svAmina ! nizchalabhaktiyukto'smin mAgadhatIrthe tvayA''ropitaH sthAsyAmi / ahaM mama sarvaH paricchadazca tavaiva, naH zAdhi" ityuktvA sa taM bANaM mAgadhatIrthajalaM kirITaM kuNDale ca cakriNe samarpayAmAsa / bharatazca tat sarvaM svIcakAra, taM mAgadhezaM ca saccakAra / tato rathaM vAlayitvA tena mArgeNaiva bharato nijaskandhAvAramagAt / tatra rathAdavaruhyA'GgaM sammAA'STamabhaktapAraNaM cakAra saH / tadA mAgadhanAthasya mahA'STAhnikotsavaM ca kArayAmAsa / athA'STAhnikotsavAnte cakraratnaM vyomni prasthitam / tataH dakSiNasyAM varadAmatIrthaM prati yayau / dhAtumupasarga iva taccakraM bharato'pyanvagAt / yojanamAnena prayANena gacchaMzca kramAnmAnasaM haMsa iva sa dakSiNAbdhi prApat / tatrailA-lavaGga-latAdisaghane dakSiNAbdhitaTe sainyAni vyazramayat / vardhakizca nRpazAsanAt pUrvavadAvAsAn pauSadhazAlAM ca racayAmAsa / tato nRpo varadAmAdhIzaM dhyAtvA paussdhmaad| pauSadhAnte ca pauSadhagRhAd nirgatya dhanurAdAya svarNaracitaM rathamAruhya rathAGganAbhidvayasaM jalanidherjale gatvA tasthau / tatra ca dhanuradhijyaM prathamaM parva - caturthaH sargaH vidhAya jyATaGkAraM ca kRtvA zaraM varadAmAdhipaM prati visasarja / sa ca bANo dvAdazayojanI gatvolkeva varadAmezaparSadyapatat / taM patitaM bANaM vIkSya ca kruddho varadAmezaH "kenA''sannamRtyunA'dya mama parSadi bANo rabhasAt kSiptaH? tamanenaiva bANena hanmI"ti bruvannutthAya taM bANaM pANinA''gRhItavAn / tatra likhitAnyakSarANi mAgadhezavat saMprekSya nAgadamanIM dRSTvA sarpa ivopazAnto bhRtyAnupAyanAnyAnetuM smaadisht| tatastaM zaraM divyAnyupAyanAni cA''dAya bharatamupagatvA natvA "adya prabhRti tvayA sthApito'haM sthAsyAmI"ti samprArthya taM bANaM ratnamayakaTIsUtraM muktArAzi ca bharatasya purato DhaukayAmAsa saH / bharatazca tat sarvaM svIkRtya varadAmezamanugRhya punastatraiva sthApayAmAsa / tamAbhASya saprasAdaM visRjya ca nijaM zibiraM jagAma / tatra rathAdavatIrya snAtvA parijanaiH sahA'STamabhaktAntapAraNaM vidhAya varadAmezamahattvadAnAyA'STAhnikotsavaM cakAra / atha pratIcI prati tatazcakrAnuga: prabhAsaM prati pratiSThamAnaH katipayadivasaiH pazcimaM payodhi prApa / tatra kramuka-nAlikerAdimanohare taTe skandhAvAraM nivezya prabhAsanAthamuddizya pUrvavadaSTamabhaktaM pauSadhaM ca jagrAha / pauSadhAnte ca rathamAruhya cakranAbhidaghne payodhijale gatvA dhanuradhijyaM vidhAya TaGkArazabdaM kRtvA zaraM saMyojyA''kRSya ca prabhAsezAbhimukhaM cikSepa / dvAdazayojanImullaGghya svaparSadi patitaM taM bANaM prekSya prabhAsezaH kruddho'pi tatra likhitAnyakSarANi saMprekSyopAzAmyat / tatastaM bANamupAyanaM cA''dAya gatvA natvA "sAmanta iva tvacchAsanaM mUrnA sarvadA dhArayiSyAmI"ti samprArthya taM zaraM kaTakAni kaTIsUtraM cUDAmaNi vakSaHsthalamaNi niSkAdi ca samArpayat saH / bharatazca tat sarvaM svIkRtya taM tatraiva sthApayitvA svaskandhAvAramAgatyA'STamapAraNaM vidhAya prabhAsadevasyA'STAhnikotsavaM vidadhe /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSam gadyAtmakasAroddhAraH atha prakAzo'nudIpamivA'nucakramanusaran bharatanRpaH sindhodakSiNaM tIraM prApa / tatastena taTenaiva pUrvAbhimukhaM gatvA sindhusadanasamIpe skandhAvAraM nivezya sindhuM dhyAtvA'STamamakarot / Asanakampanena ca sindhudevyavadhinA cakravarttinamAgataM jJAtvA prabhUtaidivyairupAyanairacitumupAjagAma / tato jaya jayetyAzIrvacanapUrvakaM nabhaHsthitoce-'cakrin ? tava kiGkaryasmi, kiM karavANi ?' / tataH sA'STottaraM ratnakumbhasahasraM, ratnabhadrAsane, bAhurakSakAn kaTakAn, mRdUni divyAni vasanAni ca dadau / nRpazca sa tat sarvaM svIkRtya prasAdAlApena tAM pramodya ca visasarja / tato nRpaH svarNapAtre'STamabhaktAntapAraNaM cakAra / sindhudevyA aSTAhnikotsavaM ca vidadhe / 90 atha cakreNa darzyamAnamArgazcalannRpa udakpUrvayA dizA vaitADhyaparvataM prApa / tatra dakSiNe nitambe skandhAvAraM nivezyA'STamabhaktaM cakAra / Asanakampanena ca vaitADhyakumAro'vadhinA bharatakSetrajAtaM prathamacakravarttinaM jJAtvA''gatya vyomasthaH "prabho ! sevako'smi te, zAdhi mAm" ityuktvA mahArghyANi ratnAni ratnAbharaNAni devadUSyANi ca bhadrANi bhadrAsanAni ca samArpayat / nRpazca tat sarvaM svIkRtya sambhASya ca sagauravaM taM visasarja / aSTamabhaktAntapAraNaM vidhAya ca nRpo vaitADhyagiridevasyA'STAhnikotsavaM cakAra / atha cakramanusarannRpatistamistrAguhAM prApya tatsamIpe sainyAnyAvAsya kRtamAladevaM dhyAtvA'STamatapaJcakAra / Asanakampanena ca so'vadhinA''gataM cakravartinaM jJAtvA''gatya "prabho ! atra tamistrAdvAre tava dvArapAla ivA'smi' ' ityuktvA strIratnayogyaM tilakacaturdazaM divyAbharaNAni divyamAlyavasanAni ca rAjJe samArpayat / nRpo'pi tat sarvaM svIkRtya saprasAdaM sambhASya ca taM visasarja / tato bhUmisthapAtraiH pAraNaM vidhAya kRtamAladevasyA'STAhnikotsavaM cakAra / prathamaM parva - caturthaH sargaH athA'nyedyuH suSeNAbhidhaM senApatimAhUya bharatanRpaH "carmaratnena nadImuttIrya sindhusAgaravaitADhyasImAnaM dakSiNaM sindhuniSkuTaM sAdhaya / tatra badarIvaNavad mlecchAnAyudhaistADayitvA citraratnasarvasvamAhare"rityAdizat / tata ojasvI, tejasvI, manISI, nimnAnAM niSkuTAnAM jala-sthalabhuvAmanyeSAM ca durgANAM pracAravit, sarvamlecchabhASApaNDitaH sa senApatiH zirasA bhartuH prasAdamiva zAsanamAdAya nRpaM praNamya svAvAse gatvA sAmantAdIn prayANAyA''dideza / atha sa snAtvA bhUSaNabhUSitaH, saMvarmitaH kRtamaGgalo, yuddhArthaM sannaddho, gaNanetR-daNDanetRzreSThibhiH sandhipAlacarAdyaizcA''vRto, gajaratnamAruhya sitacchatracAmaraiH zobhamAno'GguSThena gajaM prerayan rAjJo 'rdhasainyena samaM sindhurodhasi jagAma / tathA spRSTaM yad dvAdaza yojanaM vardhate yatra prAtaruptAni dhAnyAni dinAnte niSpadyante yacca nadI nada-sAgarajaleSu tAraNakSamaM, tAdRzaM carmaratnaM camUpatirhastena samaspRzat / taccarmaratnaM ca sahajasvabhAvataH salile prakSiptaM taTadvayaM vyApya prasasAra / senApatizca senayA saha tena carmaratnena nadImuttIrya paraM tIraM prApa / sindhordakSiNaniSkuTaM sarvaM sisAdhayiSuzca camUpatirlIlayaiva siMhalAn, barbarAn, TaGkaNAn, ratnamANikyapUritaM javanadvIpaM kAlamukhAn jonakAkhyamlecchAnaparAnapi vaitADhyaparvatopatyakAsthitAn mlecchAn vijitya prauDhapratApaprasaro'nivAritaM prasaran sarvAM kacchadezorvImaryamA divamivA''krAmat / evaM sarvAnAkramya camUpatiH kacchadezasya samorvyAM susthastasthau / tatra ca mlecchabhUpatayo vicitropAyanaiH samaM bhaktyA samAjagmuH / kecid ratnasvarNarAzIn kecid gajendrAn kecijjAtyavAjinaH kecid rathAn, tathA'nye'nyAnapi sArAn daduH / tathA'' ataHparaM tavA''yuktA ivA''dezakarA vayaM svasvaviSayeSu
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sthAsyAma" iti senApatimUcuzca / tatazcamapatistAn nRpAn yathArha satkRtya visRjya ca pUrvavat sindhunadImuttIrya mlecchebhya AhRtaM sarva taM daNDaM cakriNe upaDhaukya tena cakriNA saprasAdaM satkRto visRSTazca prahRSTo nijAvAsamagamat / bharatazca tatrA'yodhyAyAmiva sukhamasthAt / __ athA'nyedyu pazcamapatimAhUya "tamisrAyAH kapATadvayamuddhATaye"tyAdizat / camUpatizca nRpatestadAjJAM zirasA''dAya tamisrAyA nAtidUre gatvA kRtamAladevaM dhyAtvA'STamatapazcakre / tatazcamUpatiH snAta: parihitazvetavastra: snAnagRhAd nirgatya suSeNaH sauvarNa dhUpadahanaM pANinA bibhrat tamisrAdvAramAgatya kapATau dRSTvA praNamya cA'STAhnikotsave vidadhe / tato'khaNDaistaNDulairaSTamaGgalImAlikhya svahastena daNDaratnamAdAyA''jighAMsuH saptASTapadAnyapasRtya tena daNDena kapATau triratADayat / kapATau ca taDat taDaditi kurvANau vajranirmitAvujjaghaTAte / tata: senApatirudagbharatakhaNDAnAM jayaprasthAnamaGgalaM kapATodghATanaM rAjJe vyajijJapat / / tato nRpo hastiranaM samArUDhastamisrAguhAyAmAgatya yakSasahasreNA'dhiSThitaM, sarvopasarganivArakaM, duHkharogAdiprazamanaM, bhAskaravadudyotakaM, caturaGgulaM maNiratnamAdAya gajasya dakSiNe kumbhasthale tad nidadhe / caturaGgasenAbhiranugatazcakrAnugo guhAdvAraM pravizyA'STasuvarNapramANaM, SaTtalaM, dvAdazAstrikaM, samatalaM, mAnonmAnapramANayogasaMyutamaSTakaNikaM, dvAdazayojanAndhakAranAzakamadhikaraNIsaMsthAnaM, yakSasahasreNA'dhiSThitaM, sUryAdiprabhaM, caturaGgulaM kAkiNIratnamAdade / tena guhAyA dvayoHpArzvayoryojanAnte yojanAnte dhanuHpaJcazatAyAmAni pratyekamekayojanodyotakArINi yAvaccakrijIvitasthAyInyekonapaJcAzanmaNDalAnyAlikhan yayau nRpaH / camUzcA'pi teSAM maNDalAnAM prakAzenA'praskhalitA sukhaM saJcacAra / nRpastamisrAyA madhyabhAge conmagnA-nimagne nadyau praapt| prathamaM parva - caturthaH sargaH yayorekasyAM tumbIphalamiva zilA'pyunmajjati, anyasyAM ca zileva tumbIphalamapi nimajjati / te ca tamistrAyAH pUrvabhittenirgate nadyau pratIcyA bhittemadhyena sindhau saGgacchataH / tato vardhakistayornadyoH kSaNena pASANaiH pANivata samatalAM vajravad draDhIyasIM padyAM niramAsIt / tato dustare api te nadyau sukhenaiva sasainyo nRpa uttatAra / evaM kramAd gacchan nRpaH senayA saha guhAyA uttaraM dvAraM prAptavAn / taddvArakapATau ca saratsariditizabdaM kurvANau kSaNAt svayamevodghaTitau guhApArzabhittibhyAM saMzliSya saMsthitau / tataH prathamaM cakraM, tatastadanugo nRpaH kramazo gajA vAjinaH syandanA: pattayazca nirjagmuH / evaM paJcAzadyojanAyAmAM tAM kandarAmatikramyodagbharatavarSArdhaM vijetuM nRpaH prAvizat / atha tatra durmadA ADhyA mahaujaso dIptA aparimitaharmyavAhanAdimanto'nalpasvarNAdidravyA-'nekapazu-dAsAdiparicchadAH prAyo'jAtAbhibhavA anekayuddheSu parAkramiNa ApAtA nAmnaH kirAtA nivasanti sma / bharate prasahya kRtAnta ivA''gacchati ca teSAmaniSTazaMsino bhUmikampa-digdAha-rajovRSTi-durvAtolkApAta-vajranirghAta-kAkacillAdi-nabhobhramaNAdirUpA utpAtA jajJire / te ca kirAtAH sasainyaM sannaddhaM bharatamAgacchantaM dRSTvA nitarAM cukupuH / te mitho militvA "ko'yaM mRgaH siMhaguhAmivA'smadviSayamAyAti ? evaM kSaNAd dizodizi kSipAma''ityuccairbuvANA bharataM prati yuddhAyodatiSThanta / kavacazirastrANa-kodaNDa-khaDga-daNDa-kunta-zUla-mudgarAdizastrANyAdAya ca bharataM prati yugapadevA'bhyadhAvan / bharatasyA'grasainyena sArdhaM yoddhaM pravRttAste zastrANi sarvato'varSan / bharatasyA'grasenAyAM sa ko'pi nA''sId yaH kirAtAnAM zilImukhairna bhinnaH / mlecchasainyena paryastaM bharatAgrahayasainyaM pazcAdavalat / cakriNaH kariNo virasasvaraM rsntstresuH| pattayo daNDAyudhAhatA: petuH| gadAghAtai rathA abhajyanta /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH evaM tasmin samarasAgare nRpacamUnakracakraM mlecchastimiGgilairiva grastatrastaM jAtam / ___ atha senAM parAjitAM pazyan suSeNa: kopAd raktamukhanetraH sannaddho bhUtvA kamalApIDAkhyaM vAjirAjaM samAruhya dairghya paJcAzadaGgulaM tIkSNadhAramatidRDhaM khaDgaratnamAkAze bhramayan vAjinaM prerayitvA vidviSabalaM vidArya samarAGgaNaM prAvizat / nighnati ca tasmin camUpatau kecana trastAH, kecana patitvA netre nimIlya sthitAH, kecanorvIbhUya viSamasthAnamAruhya sthitAH, keSAJcidastrANi keSAJcidAtapatrANi ca petuH / keSAJcit turagA nezuH, syandanAzcA'bhajyanta / te mlecchA: suSeNena paryastAH svIyAnapyanIkSamANA dizodizamAtmaprANAn gRhItvA palAyAJcakrire / te vAyasA ivaikatra sambhUya kSaNamAlocya ca mleccha: sindhuM mahAnadImupetya tasyAH saikate sikatotkaraiH saMstarAn vidhAyopavizya nagnA uttAnAzca svakuladevatA meghamukhAn nAgakumArAn dhyAtvA'STamatapo vyadhuH / tadaSTamatapo'nte teSAM nAgakumArANAmAsanAni cakampire / tataste'vadhinA mlecchAnArttAn dRSTvA tadagrataH prAdurbhUyA'ntarikSasthitA "yUyaM svaprayojanaM brUte''ti mlecchAn procuH / te ca mlecchA meghamukhAn nAgakumArAn nabha:sthitAn dRSTvA'Jjali baddhvA "anAkrAntapUrvamasmaddezamadhunA ko'pyAkramIt / sa yathA gacchati, tathA kurute''tyUcire / tacchRtvA meghamukhA: "ayaM devAdInAmapyajayyo bharatazcakravartI, cakrI ca mantrAdInAmagocaro bhavati, tathA'pi yuSmAkamanurodhena vayaM tasyopasarga kariSyAmaH' ityuktvA tiro'bhavan / prathamaM parva - caturthaH sargaH kSaNAccA'jjanazyAmA ambhodA nabhastalaM vyApnuvanto jajJire / te ca taDitvanto garjantazca nRpaskandhAvArotsAdAyA'mbhasAM dhArAbhi: pravarSituM prArabhanta / meghajalena pUryamANe bhUtale ca rathA anAvyanta, gajAdayo'nakrAyanta / AdityastirobhUtaH, parvatA: praNezuriva / tadAnIM bhUtale ekAndhakAratA caikajalabhAvazca yugapad babhUvatuH / tAmutpAtavRSTiM prekSya cakrayapi carmaratnaM svahastenA'spRzat / tatazca taccarmaratnaM dvAdazayojanAnyavardhanta / jalasyoparisthe ca tasmin sasainyo rAjA tasthau / tathA cakrI pANinA chatraratnamapi pasparza / taccA'pi carmaratnavad vavRdhe / chatradaNDasyopari ca dhvAntavidhvaMsakRte nRpo maNiratnaM nyavezayat / chatra-carmaratnayostatsaMpuTaM dRSTvA tata: prabhRti loke brahmANDakalpanA jAtA / carmaratne ca prabhAte uptAni dhAnyAni gRhiratnaprabhAvataH sAyamajAyanta / tathA kuSmANDamUlakAdIni zAkAni phaladrumAchUtAdayazca divAmukhe uptAni nizAmukhe phalavanti jAtAni / tAni bhuJjAnAzca janAH sainyazramaM kimapi nA'viduH / nRpazca prAsAdastha iva tatra svasthaH saparicchadastasthau / tadAnImazrAntaM varSatAM nAgakumArANAM teSAM saptA'horAtrANyabhUvan / "ke pApA mamedRzamupasarga kartumudyatA: ?" iti nRpasya bhAvaM jJAtvA sadA sannihitA: SoDaza sahasrANi yakSAH sannaddhAH krodhAdhmAtA: meghamukhAn nAgakumArAnetyA'bruvan-"yUyaM cakriNaM bharatezvaraM na jAnItha ? tasminnevamArambho yuSmAkamApade syAt / tathA'pi tvaritamapayAta / anyathA matkuNA iva vo'pamRtyurbhAvI" | tadAkarNya trastA meghamukhA devA meghabalaM saMhRtya "bharataM zaraNaM gatvA''zrayadhva" miti kirAtAnAdizan / tadvacanAd mlecchA bhagnecchAH santo bharataM zaraNAyopajagmuH / tathA maNirAzIn svarNapuJjAn lakSazo'zvAMzcopAyane bharatasya ntvaa'rpyaamaasuH| "ataH paraM tvadAjJAvazavartinaH sthAsyAmo vayam"
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH iti prArthayAmAsuzca / bharato'pi tadupAyanaM svIkRtya tAn satkRtya visarjayAmAsa / evaM giri-sAgarAntaM sindhoruttaraniSkuTaM nRpAjJayA sAdhayitvA suSeNaH samAyayau / tatra bhogAn bhuJjAno mahIpatizciraM tasthau / __ anyadA nRpasyA''yudhazAlAyA bhAsvaraM cakraM nirakrAmat / kSudrahimavagiri prati gacchatastasya mArgeNa nRpo'pi yayau / katibhiH prayANakaiH sa kSudrahimAdrerdakSiNaM nitambaM prApa / tatra ca bhUrja-devadAdivyApte vane zibiraM saMsthApya kSudrahimavatkumAramuddizya nRpo'STamaM cakAra / aSTamabhaktAnte ca zibirAd nirgatya vegato gatvA kSudrahimAdri rathazIrSeNa triratADayat / tathA vaizAkhasthAnakasthito nRpo himAdrikumArAya nijanAmAGkitaM zaraM mumoca / sa zarazca dvAsaptati yojanAni vihAyasA gatvA himAdrikumArasya puro'patat / sa taM zaramAlokya kraddho'pi taM kareNa gRhItvA tatra bharatanAmA'kSarANi dRSTvA zazAma / tathA sa taM zaramupAyanAni cA''dAya nRpamupAjagAma / antarikSasthito nRpAya jaya jayetyuktvA taM zaraM devavRkSapuSpamAlAM gozIrSacandanaM sarvoSadhIhUMdajalaM bAhurakSakAn kaTakAn devadUSyAMzukAni ca samarpayAmAsa / "svAmin ! uttaradikprAnte tavA''yukta ivA'hamasmI"tyuktvA virato nRpeNa satkRtya vyasRjyata / tata: sa tato'dre rathaM vAlayAmAsa / RSabhakUTAdriM gatvA ca taM rathazIrSeNa trirhatvA tatra rathaM sthApayitvA pANinA kAkiNIratnamAdade / tato'vasarpiNyAM tRtIyAraprAnte cakrI bharato'smyaha"mityakSarANi tatpUrvakaTake likhitvA nijaM zibiramAgatyA'STamabhaktAntapAraNaM vidhAya kSudrahimavatkumArasyA'STAhnikotsavaM cakre / tataH sasainyo bharatazcakrAnugo vaitADhyaparvataM prApa / tasyottaranitambe zibiraM sannivezya nami-vinamyAkhyavidyAdharezvaradvayaM prati daNDayAcakaM bANaM mumoca / taM bANaM vilokya tau vidyAdharezvarau kruddhau prathamaM parva - caturthaH sargaH mitho'mantrayatAm-"jambUdvIpasya bharate varSe utpanno bharataH prathamazcakrI RSabhakUTAdrau svaM nAma likhitvA tato valito'trA''gatavAn / asya vaitADhyagireH pArzve kRtazibiro jayAbhimAnI asmatto'pi daNDajighRkSayA zaraM cikSepe"ti manye / tatastayorAjJayA vidyAdharasainyAnyupAyayuH / kRtakilakilArAvA, vicitraratnAbharaNA, vyomnyaskhaladgataya, udagdakSiNazreNisthabhUmigrAmapurAdhipA, vidyAdharendrabhRtyA nami-vinamibhyAM saha prasthitavantazca / tau ca sannaddhau yuyutsamAnau vaitADhyAduttIrya bharatezvaramupAjagmatuH / tato bharatastaM vidyAdharabalaM vyomanyapazyat / tau vidyAdRptau vidyAdharendrau "tvaM daNDamasmatto jighRkSasI"ti sopahAsaM bhASamANau yuddhAya bharatamAhvayetAm / tato bharataH sasainyAbhyAM tAbhyAM pratyeka yugapacca vividhairyuddhairyuyudhe / dvAdazavASikeNa yuddhena ca jitau vidyAdharendrau prAJjalI nRpaM praNipatya "na ko'pi tvattaH paraH zUraH, ajJAnAt tvayA saha yuddhaH kRtaH, kSamasva, atra tvadAjJayA durgapAlAviva sthAsyAva" iti samaprArthayatAm / tato vinamya ca vinamiH kRtAJjali: sAlaGkArAM saparijanAM sarvAGgasundarIM strIratnaM subhadrAM svaduhitaraM bharatAya samarpayAmAsa / namizcA'pi mahA_Ni ratnAni nRpAyA'dAt / tato rAjJA satkRtya visRSTau tau viraktau rAjyAni putreSvAropya prathamajinapAdamUle vrataM jagRhatuH / tato'pi prasthitaM cakraratnamanugacchan bharato mandAkinItaTaM prApya gaGgAsadanasyA'natidUre sainyAnyAvAsya gaGgAM sindhuvaduttIrya senApatinA suSeNena gaGgottaraniSkuTaM sAdhayitvA'STamabhaktena gaGgAmapi prAsAdayat / gaGgA ca rAjJe ratnasiMhAsanadvayamaSTottaraM ratnakumbhasahasraM ca pradAya bharataM dRSTvA kSobhaM gatA premagadgadayA vAcA taM bhRzamabhyarthya risamAnA sA taM ratiniketanamAnItavatI / tayA saha vividhAn bhogAn bhuJjAno nRpa ekAhamiva varSasahasramatyavAhayat /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH tataH kathaJcidapi gaGgAM sambodhyA'nujJApya ca sabalo bharataH khaNDaprapAtAbhimukhaM cacAla / tataH khaNDaprapAtAkhyaguhAM prApya tasyA anatidUre sainyaM nivezya nATyamAlaM devaM dhyAtvA'STamatapazcakre / AsanakampanAt so'vadhinA bharatamAgataM jJAtvA''gatyopAyanAnyarpayitvA sevAM prapannaH / tato bharatastat svIkRtya prasAdapUrvakaM nATyamAlasuraM visasarja / pAraNaM kRtvA tasya devasyA'STAhnikotsavaM kRtvA khaNDaprapAtodghATanAya suSeNamAdizat / senApatizca nATyamAlaM dhyAtvA'STamatapazcakre, pauSadhaM cA'grahIt / aSTamAnte ca pauSadhAgArAd nirgatya balividhiM kRtvA kRtaprAyazcittakautukamaGgalaH svalpanepathyo dhUpadahanaM dadhat khaNDaprapAtaM prApya natvA pUjayitvA tatkapATe - 'STamaGgalIM lilekha / saptASTapadAnyapasRtya kapATodghATanAya daNDaratnamAdAya ca tena kapATamAhatavAn, tatkapATadvayaM ca vighaTitam / tato nRpo gajamAruhya gajakumbhe maNiratnaM sthApayitvA guhAM pravizya sainyairanugamyamAnastimiranAzAya pUrvavat kAkiNyA maNDalAni likhan yayau / guhApratyagbhittenirgatya prAgbhittimadhyato bhUtvA jAhnavyA milantyAvunmagnA - nimagnAkhye nadyau mArgamadhyasthe prAgvat padyayA saseno lalaGghe / svayamudghaTitAt tadguhAdakSiNadvArAd nirgatya guhAto gaGgAyAH pazcime taTe skandhAvAraM nivezya nidhInuddizyA'STamatapazcakre / 98 tato'STamAnte pratyekaM yakSasahasreNA'dhiSThitA vizrutA nidhayo bharatamupAjagmuH / te ca naisarpAdyA aSTacakrapratiSThAnA, aSTayojanotsedhA, navayojanavistIrNA, dvAdazayojanadIrghA, vaiDUryamaNikapATasthagitamukhAH, kAJcanAJcakra-candrArkalAJchanAH santi / teSAmevA'bhidhAnaistadadhiSThAyakAH palyopamAyuSo nAgakumArAstannivAsinaH santi / tatra naisarpAd zibira - pura - grAmAdInAM vinivezanam / pANDukAd nidhedhanyAnAM bIjAnAM mAnAnAM gaNitasya ca sarvasya sambhavaH / piGgalAcca narAdInAmAbharaNavidhirbhavati / sarvaratnAcca saptA'pye prathamaM parva caturthaH sargaH kendriyANi sapta paJcendriyANi ca cakriratnAni jAyante / mahApadmAcca nidhervastrAdInAM samutpattirjAyate / kAlAkhyAcca nidhervarttamAnasya tryabdabhUtabhaviSyatIzca jJAnaM kRSyAdikarmANi ca bhavanti / mahAkAlanidhezca pravAla- rajatAdyAkarANAM samutpattirbhavati / mANavanidheryo - dhAdisampado yuddhanItirdaNDanItizca jAyate / zaGkhAd nidhezca caturvidhakAvyAdInAM tUryANAM cotpattirbhavati / evaM prakArAste nidhaya Ucu:- "gaGgAmukhamAgadhavAsino vayaM tvadbhAgyavazIkRtAstvAmupAgatAH, asmAn yathAkAmamupabhuGkSva, prayaccha ca / na vayaM kadAcidapi kSIyAmahe" / tato nidhiSu vazaM yAteSu nRpaH pAraNaM cakAra / teSAM nidhInAmaSTAhnikotsavaM ca vidadhe / suSeNo'pi nRpAjJayA gaGgA-dakSiNaniSkuTaM sAdhayitvA samAyayau / tatra ca bharato lIlayA ''krAntapUrvAparapayonidhirbahukAlamasthAt / *** athA'nyadA bharatasya sAdhitAzeSabharataM cakraM gaganasthitamayodhyAM prati cacAla / bharato'pi kRtasnAno, balikarma vidhAya nepathyaM dhArayitvA kRtaprAyazcittakautukamaGgalo, gajaratnamAruhya navabhinidhibhissampannakozazcaturdazabhirmahAratnaiH parivRto, dvAtriMzatsahasrAbhiH pariNItAbhirnRpakanyAbhistAvadbhirjanapadastrIsahastraizca samanvitastAvadbhirnRpasahastraizca rAjitaH sarvato'pyAhRtaizcaturazItilakSagajaistAvadbhirazvai rathaizca bhaTAnAM SaNNavatyA koTibhizca vyAptabhUtala AdyaprayANadivasAt SaSTau varSasahasreSvatikrAnteSu satsu ca cakramanusarannacalat / tatra tatra nRpaiH samarpitAnyupAyanAni svIkurvan pura-grAmAdizobhAM pazyan zanaiH zanairvinItAM prAptavAn / vinItAyA nAtidUre skandhAvAraM nivezya rAjadhAnIM manasi kRtvA nirupasarganimittamaSTamatapo vidhAyA'nte pauSadhAgArAd nirgatya pAraNaM cakre /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ayodhyAyAM ca pauraiH pade pade toraNAni babandhire / kuGaku magandhasalilaiH pathi pathi sekazcakre / svarNastambhairmaJcA vidadhire / evaMvidhaiH prakArairhaTTazobhA sampAditA / tato nagarI praveSTukAmo nRpo gajaratnaM samAruhmaikenA''tapatreNa dhavalena virAjitazcAmaradvayavIjitaH, susUkSmavastrANi vasAno, vicitraratnAlaGkArairalaGakRto, nRpaiH parivArito, vaitAlikairjayajayArAvapUrvakaM kIrtyamAno, mAGgalyatUryaiH kRtamAGgalikadhvaniH pracacAla saH / cirAyAtaM taM draSTuM grAmAdibhya AgatairjanaiH sotsukaM vIkSyamANaH, kaizcinmudA stUyamAnaH; kaizciccAmarairivA'JcalaiIjyamAnaH, kaizcinmastakasthAJjalibhirvandhamAnaH,kaizcit pradIyamAnAzI:, kaizcit praNamyamAnaH, kaizcit samayemANaphalapuSpo bharatazcaturAM tAM purIM pUrvadvAreNa prvivesh|| tadAnIM pratyekamapi maJceSu vAdyAnyavAdyanta, saGgItAni cakrire, muditAbhiH paurastrIbhirlAjAH pracikSipire / poraiH puSpamAlyAni vavaSire, samIpamAgatya phalAdIni samarpayAJcakrire ca / tathA maJcayormaJcayorantargajaratnaM sthirIkurvan pravarayoSidbhiH karpUrArAtrikeNA'bhinandyamAnaH sarvasAmagrIsambhRtaM pituH prAsAdaM bharataH samAsadat / tadaGgaNe vetridattahasto gajaratnAdavatIrya SoDaza sahasrANi svAdhiSThAyakadevatA: sampUjya visRjya ca dvAtriMzataM nRpasahasrANi camUpati purohitaM gRhapati vardhakiM triSaSTyadhikazatatrayaM sUdAMzca vyasRjat / tathA zreSThino'STAdazazreNiprazreNIduMgapAlAn sArthavAhAMzca vyasRjat / strIratnena subhadrayA dvAtriMzatsahasrAbhirnRpakanyAbhistAvatIbhirjanapadAgraNIkanyakAbhizcA''vRto nATakAdyutsavapUrvakaM nRpaH prAsAdaM prAvizat / tatra siMhAsane kSaNaM prAGmukhaH sthitvA kAzcit saGkathAH kRtvA pazcAt snAtvA bhojanaM kRtavAn / evaM nATakaiH saGgItairanyaizca vinodaiH kamapi kAlaM yogairyogIva sa bhUpatirninAya / prathamaM parva - caturthaH sargaH atha sura-narA bhaktyA taM vijJapayAmAsuH-"SaTakhaNDA bhUstvayA'sAdhi, adhunA'smAbhiH kriyamANaM te mahArAjyAbhiSekamanumanyasva" / rAjJA "tathe" tyanujJAtAH surA nagaryA bahiH pUrvodagdizi maNDapaM vyadhuH / tathA hadAdibhyo nAnAtIrthebhyazca jalaM sarvoSadhImattikAzcA''nayan / bharatazca pauSadhazAlAyAM gatvA'STamatapo'grahIt / aSTamAnte ca vAraNArUDhaH saparijano gatvonnatamabhiSekamaNDapamantaHpureNa saha pravizya siMhAsanaM snAnapIThaM ca pradakSiNIkRtya snAnapIThamAruhya tatratyaratnasiMhAsane prAGmukha upAvizat / dvAtriMzatsahasrANi napAzca taM pIThamAruhya baddhAJjalipuTA vandamAnA nAtidUre bhadrAsaneSu tsthuH| senApatyAdayazcA'pi taM pIThamAruhya svociteSvAsaneSu samAsInA baddhAJjalipuTAstasthuH / tato nRpasyA'bhiSekAyA''bhiyogikadevAH samAgatyA''dIzvaraM vAsavA iva te bharataM svAbhAvikaivaikriyaizca ratnakalazairabhiSiSicuH / tato dvAtriMzatsahastrANi te nRpAH zubhe kSaNe bharatamabhiSicya "jaya, vijayasve"ti ca varddhayAmAsuH / senApatyAdayazcA'pi stuvanto jalaistamabhyaSiJcan / tataste gozIrSacandanarasairanulipya mUrdhAbhiSiktAgresarasya bharatasya mUni zakrapradattamRSabhasvAmino mukuTaM nidadhuH / tataH kuNDale mauktikahArArdhahArau devadUSye vAsasI ca paridhApya strajaM ca kaNThe pracikSipuH / tato'mUlyavastrAdibhUSito bharato vetripuruSairAhmayyA''yuktapuruSAn "yUyaM hayamAruhya pratipathaM paryaTyemAM vinItAnagarImazulkAmadaNDAmavizadbhaTAM dvAdazavarSaM yAvad nityapramodAM kurute"tyAdizat / kAryasiddhiSu cakriNa AjJA paJcadazaM ratnamiti te'dhikAriNastatkSaNaM tathA cakruH / tatastasmAd ratnasiMhAsanAdutthAya nRpaiH saha sa bharataH snAnapIThAduttIrya gajaratnamAruhya nijaM prAsAdamAgatya snAnagRhe nirmalaistoyaiH snAtvA'STamabhaktAntapAraNaM cakAra / tato dvAdazavArSike tasminnabhiSeko
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH tsave sampanne sati snAto vihitabaliH kRtaprAyazcittakautukamaGgalo bahiH sabhAmaNDapaprAGgaNaM gatvA tAn SoDaza sahasrANyAtmarakSakadevatAH satkRtya visRjya ca prAsAdavaramArUDho vaiSayikaM sukhaM bhuJjAno'sthAt / tatastasya cakriNa AyudhAgAre cakraM chatramasirdaNDazcaitAni catvArye kendriyANi ratnAni jajJire / kAkiNIcarmamaNayo nava- nidhayazca zrIgRhe'bhavan / tathA tasya svapuryAM senApatirgRhapatiH purodhA vardhakizceti catvAri nararatnAni jAtAni / vaitADhyagirermUle gajAzvaratne udagvidyAdharazreNyAM strIratnamapyudapadyanta / evaM sa duHsahena pratApena sUrya iva nayanAnandadAyinyA mUrtyA soma iva samudra ivA' labdhamadhyo, gaGgAdibhirjambUdvIpa iva caturdazabhirmahAratnairazobhata / navanidhayazca tasyA'nizaM pAdAdhasthA abhavan / sa sadA SoDazabhirdevasahasraiH pAripArzvakairAvRto, dvAtriMzatsahasranRpopAsito, nRpajanapadAdInAM kanyAnAM catuSSaSTisahasrairanizamaraMsta / tathA sa cakrI triSaSTyadhikatrizatasUpakAravaraiH zobhate sma / evaMbhUta sa bharato'STAdazabhi: zreNiprazreNibhilipibhiH pRthivItale nAbhibhUriva vyavahAraM prAvarttayata / tathA ratha- gaja-vAjinAM caturazItilakSaiH, grAmapattInAM SaNNavatikoTibhirvirAjamAno, dvAtriMzato janapadasahasrANAM dvAsaptateH puravarasahasrANAM sahasronadroNamukhalakSasyA'STacatvAriMzatpattanasahasrANAM karbaTAnAM maDambAnAM ca caturviMzatisahasrasaGkhyAnAM, viMzatisahasrANAmAkarANAM, SoDazakheTasahasrANAM caturdazasambAdhasahasrANAM SaTpaJcAzadantaradvIpAnAm, ekonapaJcAzataH kurAjyAnAM bharatakSetramadhye'nyeSAmapi ca zAsitA sa vinItAyAM sthito'khaNDaM rAjyaM kurvannabhiSekotsavaprAnte svIyAn smartuM pravavRte / tato nijapuruSAH SaSTiM varSasahasrANi virahAd darzanotsukAn nijAn rAjJo'darzayan / tataH kRzAM mlAnAM praNaSTalAvaNyAM prathamaM parva - caturthaH sargaH 103 pANDukSAmakapolAM bAhubalinaH sodarAM sundarI nAmagrAhaM svapuruSairdarzyamAnAM sa dadarza / tAM tathAvidhAM prekSya bharataH sakopaM svAyuktAnavocat-"kiM madgRhe bhakSyAnna-pAna - phalAdIni na santi ? yenaiSA sundarIdRzIM dazAM gatA ? yadyeSA rogiNI ced bhiSagvarA nA santi ? oSadhayo himAdrAvapi na labhyante kim ? daridratanayAmivemAM kSAmAM pazyan vairibhiriva bhavadbhirvaJcito'smyaham / tataste praNamya bharataM procuH - "devasya sarvamapyasti, kintu devasya digvijayagamanAdArabhyaiSA prANatrANAya kevalamAcAmlAnyeva kurute / pravrajyAniSedhakAlAccA''rabhyaiSA bhAvataH saMyataiva tiSThati" / tataH pravivrajiSasI" ti bharatena pRSTA sA " evameve "tyudatarat / tato bharato'vocat- "pramAdenA''rjavena vA'hamasyA iyatkAlaM vratavighnakaro'bhavam / asAveva tAtapAdAnAmanurUpamapatyaM, viSayAsaktA vayaM ke ? AyurvinazvarataraM jAnanto'pi janA viSayaiSiNo bhavanti, anenA''yuSA mokSasAdhanameva sAdhu" / tato muditena rAjJA vratAyA'nujJAtA sA tapaH kRzA'pyakRzeva jAtA / atrAntare ca vihArakramAdaSTApadagirAvAgatya devakRte samavasaraNe dezanAM kurvANamRSabhasvAminaM jJAtvA giripAlakA drutaM bharatAya vijJapayAmAsuH / tadAkarNya pramudito nRpo giripAlakAya pAritoSikaM dattvA "jinezvaro viharannihA''jagAmeti sundarImuvAca / tathA tasyA niSkramaNAbhiSekaM kArayAmAsa / sA sundarI kRtasnAnavilepanA vastre paridhAyA'laGkArAn mumoca / tathA yAcakebhyo yatheSTaM pradAya zvetavastropazobhitA sA zibikAmAruroha / tato narendreNa saparicchadenA'nugamyamAnA, cAmarAbhyAM vIjyamAnA, zvetacchatropazobhitA, vaitAlikaiH stUyamAnA, bhrAtRjAyAbhirgItamaGgalA, varastrIbhiruttAryamANalavaNA, pUrNapAtraivirAjamAnA sundarI aSTApadagiriM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prApat / bharata-sundayauM tamaSTApadagiriM dRSTvA svAmyadhiSThitaM nitarAM mumudAte / tatastau taM zailamAruhya caturiM samavaraNaM prApyottaradvAreNa tatra pravizya jinaM tri: pradakSiNIkRtya paJcAGgaspRSTabhUmikau praNematuH / bharatazca jinaM stutvA ca pUrvottarasyAM dizi yathocitabhuvamupaviveza / sundaryapi vanditvA stutvA ca dIkSAM yAcitavatI / jinezvarazca "sAdhu sAdhu mahAsattve" ! iti tAmabhinandya sAmAyikasUtroccArapUrvakaM tasyai dIkSAmanuzAsanAtmikAM dezanAM ca dadau / tataH sA mokSaprAptamivA''tmAnaM manyamAnA vatinInAM madhye'nujyeSThaM niSaSAda / tato bharato svAmino dezanAM zrutvA praNamya cA'yodhyAnagarI prati mudito yayau / adhikAribhizca AgatAH svajanAH samadarzyanta, anAgatAH smAritAzca / tato bharatezvaro'bhiSekotsave'pyanAgatAn bhrAtUna prati pratyekaM dUtAn prAhiNot / "rAjyAni samIhadhve ceda bharataM sevadhva"miti dUtaiH kathitAste sarve'pi samAlocyA'vadan"tAtena no bharatasya ca vibhajya rAjyaM dattaM, tato'smAbhiH sevyamAno bharato no'dhikaM kiM kariSyati ? asmAkaM mRtyu-jarAvyAdhi-tRSNAdIn haniSyati kim ? balAdasmad rAjyaM jighRkSati ced vayamapi tasya bhrAtara eva, kintu tAtamavijJapayya tena yoddhaM notsahAmahe" ityevaM dUtamuktvA te'STApadAcale samavasaraNe sthitaM vRSabhasvAminamupAjagmuH / taM ca triH pradakSiNIkRtya zirasA praNamya baddhAJjalayaH stutvA vyajijJapan-"tAtapAdena yathArha saMvibhajya pRthak pRthak sarvebhyaH rAjyAni dattAni, vayaM tai rAjyaiH santuSTAstiSThAmaH, kintu bharataH svarAjyenA'pahRtairanyarAjyaizca na santuSyati / so'smAkamapi rAjyAnyAcchettumicchati / sa hi"tyajyantAmAzu rAjyAni sevA vA kriyatAM mame"ti dUtairasmAn parAnivA''dideza / vayaM kathaM tAtadattAni rAjyAni tadvacomAtreNa prathamaM parva - caturthaH sargaH .....105 tyajAma:? tatsevAmapi kathaM kurmaH? yato vayamadhikaddhiSu nirIhAH / ato'tra yuddhAvasara: samupasthito'sti kintu vayaM tAtapAdAnanApRcchya na kiJcit kartumIzmahe" / tato jinezvaro'pi tAnAdideza-"vatsAH ! vIrairdohakAriNA vairiNA yoddhavyam / vairiNazca rAga-dveSa-mohakaSAyAH / sevA ca dharmasyaiva vidhAtavyA, yayA zAzvatAnandakaraM padaM sulabhaM bhavati / rAjyazrIstvabhimAnaphalA'nityA ca / viSayasukhatRSNA hi na kadApi zamaM yAtyaGgArakArakasyeva / tathAhi-kazcidaGgArakArakaH payotimAdAyA'GgArAn kartuM zuSkajale vane'gAt / so'GgArAgnisantApAdudbhUtayA tRSayA''krAnto dRtijalaM sarvaM papau / tenA'pyazAntatRSNaH sa svapne gRhaM gato vibhinnapAtrasthAni sarvANyapi jalAnyapAt / tato'pyazAntatRSo vApI-kUpa-taDAga-sarit-sAgarAdInapyapAt / tathA'pi tRSA na zAntA / tataH sa marukUpaM prApto rajjubhiH kuzapUlaM baddhvA jalArthaM tatra cikSepa / kUpasya darajalatvena jalAni madhye eva galitAni / tataH sa pUlaM nizcotyA'pibat / yA tuSA sAgarAdijalairna zAntA, sA kuzapUlajalena kathaM zamyAt ?" tadvad vaH svaHsukhAnupazAntA sukhecchA rAjyazriyA kathaM zamanIyA ? tasmAcchAzvatAnandamayanirvANaprAptikAraNaM saMyamarAjyameva yujyate vaH / tataste'pyaSTAnavatistatkAlotpannasaMvegavegA jinapAdAnte pravrajyAM jagRhuH / tato'ho ! dhairyam ? aho ! sattvam ? aho ! vairAgyabuddhiH? iti cintayanto dUtA bharatAya tavRttAntaM nivedayAmAsuH / bharatazca nadInAM jalAni jaladhiriva teSAM rAjyAnyagrahIt / iti bharatacakrotpatti-digvijaya-rAjyAbhiSekasodaryavratagrahaNavarNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH atha tataH sabhAgRhaM prApto bharata: suSeNasenApatinA vijJaptaH" digvijayaM kRtvA'pi tava cakramimAM purImadyA'pi na pravizati" / "adyA'pi SaTkhaNDe bharate mamA''jJAM ko na pAlayatI 'ti bharatena pRSTaH sacivaH suSeNo'vadat-"AkSudrahimavagiri bharatakSetraM devena nirjitaM, kintu cakrasya puryAmapravezena sUcyate- 'yadasti ko'pi jetavyo'dhunA'pi / A jJAtaM, bAhubalireko jetavyo'vaziSyate / tad vinA vilambaM tajjayAya yatadhvam / rogavat svalpo'pi shtrurnopekssyH"| tato dAvAgni- meghavRSTibhyAmadririva sadyaH kopa- prazamAbhyAM samanvito bharato'bravIt -"ekato'nuja AjJAmullaGghayatIti lajjAkaraM, kanIyasA bhrAtrA saha yuddhamityapyanucitaM, tena saGkaTe patito'smi " / amAtyo'vocat-"jyAyasA bhrAtrA''jJA deyA, kanIyasA ca sA pAlanIyeti sarvalokavyavahAraH / ataH sandezahArakaM preSya tamAjJApaya / sa ced na pAlayati, tadA tvayA sa prazAsanIyaH / evaM ca lokAcArAnatikramAnnA'pavAdaste " / bharatastatheti pratipadya suveganAmAnaM dUtamanuziSya bAhubaliM prati praiSIt / tato rathamAruhya suvegastakSazilAM prati pratasthe / mArge ca gacchatastasya vAmaM netraM paspande / anyAnyapi cA'zakunAni jAtAni / tathA'pi sa grAma- nagarAdIn laGghayan tarukhaNDa-sarovarAdiSu prathamaM parva paJcamaH sargaH 107 kutrA'pi vizrAmamakurvan zvApadAdibhirbhayaGkarAM saghanAM mahATavIM prApa / tamullaGghya bharatAjJAnabhijJaM bahalIdezaM prAptavAn / tatra ca takSazilAnagarI sarvataH samRddhimatIM prApya siMhadvAre dvArapAlena pratiSiddhastasthau / " tava jyeSThabhrAturdUto dvAri tiSThatIti niveditena rAjJA'numataH sa suvego vetriNA'ntaH prAvezyata / sa ca pravizya saparijanaparicchadaM ratnasiMhAsanAsInaM tejasA daivatamiva bAhubalinaM savismayaM dadarza / tato nRpaM praNamya tatpradarzite Asane sa upAvizat / tato bharatAdiviSayakaM kuzalAdipraznaM vidhAya nRpe tUSNIke jAte kRtAJjaliH suvego jagAda - "bharatAdhIzaH SaTkhaNDAM pRthivIM zAsadakhaNDitAjJa: saparicchadaparijanaH kuzalI, tathA'pyanta pramodate / yo daridro'pi kuTumbena sevyate sa IzvaraH / SaSTivarSasahasrAntAdAgataH sa kanIyasAM yuSmadAdInAmAgamanamArgaM nirIkSate / tatra sarve samAyayuH / bharatasya mahArAjyAbhiSekaM ca cakruH kintu pArzve nijAnanujAnapazyan balavadutkaNThAtastAnAAtuM dUtaM praiSIt / tatra kecidbharatasya samIpamanAgamya jinezvarapAdAnte dIkSAM jagRhuH / taiH tasya bhrAtRvAtsalyalAlasA na pUryate bhrAtari snehazcet tava tarhyehi, nRpasya hRdayapramodaM dehi / gurau zUrairapi sabhayairiva varttitavyam / cakravarttI hi nRpairavazyaM sevanIyaH / svasya vIramAnitayA cakravartino'vamAnanaM na zubhAya / tasyaikaH senApatirdaNDapANi: suSeNo'pi na kenA'pi soDhuM zakyastarhi bharatasya cakradharasya kA kathA ? nRpA hyAjJAsArA jJAtimapi na tyajantyAjJAbhaGge sati / tasmAt tejasA vayasA ca zreSTho jyeSThazca sa rAjyakAmena tvayA'vazyaM sevanIyaH " / etacchrutvA bAhubaliruvAca - "sAdhu dUta ! tvaM vacanacaturo'si / kathamanyathA madagre'pItthaM vaktuM samarthaH ? jyAyasastAtatulyasya bhrAtuH kanIyasi sneho yujyata eva / kintu mahAvibhavaH so'lpavibhavaira
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH smAbhirAgatairlajjiSyate / tasmAdasmAkaM tatra gamanaM nocitam / kaniSThAzcA'nye bhrAtaro 'jyeSThena bhrAtrA yuddhamanucita' miti tAtapAdAnanuyayuH / ahaM tu na tathA bhrAtRvinayI / gururhi guruguNairhIno lubdhazca na vinayAspadam / tasya senAnIH sa svayaM vA na mama tejasvino bhayAyA'lam / sa hi bharato bAlye pAdayorgRhItvA gagane prakSipto dUraM gatvA bhuvi patan 'prANahIno mA bhUditi mayA puSpavad gRhItaH, tat tena na vismrtvym| tato yAhi dUta !, bAhubalirna kasyApi sevako bhavitA" / 108 tato manasi kSubdho'pi dhairyamAlambya samutthAya ca suvegastasmAt sabhAbhavanAd nirgataH / tathA kruddhasya bAhubalinastArazabdAnumAnataH sainikaiH pade pade svamRtyumiva pazyan satvaraM siMhadvArAdniryayau / tvaritaM rathamAruhya ca "anyanRpasAmAnyAM sevAM kArayituM bAhubalinamAhvayati bharataH / tasya cakravartitvAbhimAno' saMcUrNayiSyate" ityevamAdi nAgarANAM karNakaTusambhASaNaM zRNvannagarAdnirjagAma / gacchaMzca janapade sarvatra bharata - bAhubalinorvigrahakathAmazRNot / sarvatra ca bAhubalau nRpe bhaktimato mithaH spardhayeva jAnapadAn janAn yuddhAya sajjIbhavato dadarza / teSAM sasaMrambhaM yuddhodyogaM pazyan suvegazcintayAmAsa - " atra sarve raNAya tvarante, ko'pi tAdRzo nA'sti, yo yuddhAya na sajjati / bAhubalisainyAgre cakrisainyaM laghviva pratibhAti / asya bAhubalino'gre cakramapi viphalameva manye / tato'nena virodhitA duSpariNAmA / sati ca yuddhe dUtabhAvenA'trA'hameva dUSitaH syA" mityevamAdi cintayan sa katipayairdivasairvinItAM prApya dvArapAlena sabhAyAM nItaH praNamyopaviSTazca cakriNA pRSTa:- " kiM madanujo bAhubaliH kuzalI ? yat tvaM zIghrameva pratyAgato'si tena kSubhito'smi" / prathamaM parva paJcamaH sargaH tataH suvego jagAda-"tvadanujasya bAhubalino devo'pyakuzalaM kartuM na kSamaH / tvatsevArthaM savinayaM sa mayoktaH, kintu sa na manyate / sa trailokyamapi tRNAya manyate / tathA mamopekSayaiva bharato bharatakSetraSaTkhaNDamagrahIditi kathayati, sevAyAstatra kA vArtA ? pratyuta raNAyaiva sa devamAhvayate / sa tasya kumArAH sAmantA, mantriNaH, paurA, jAnapadA, vanecarAzca sarve eva mAnino'nyavikramaM soDhuM na prabhavanti / alaM bahUktena, sa vIro notkaNThayA, kintu yuyutsayA tvAM didRkSate / ataH paraM devaH pramANam / dUtA na mantriNaH, kintu stysndeshvktaarH"| 109 tato yugapad vismayAmarSasamanvito bharato'bravIt- "surAsurAdiSu ko'pi na tattulyaH, etacca zizukrIDAsvanubhUtameva / sa trilokImapi tRNAya manyata iti vAstavameva / tenA'nujenA'haM sarvathA zlAghyo'smi / sa na kasyA'pi vazyo bhavitumarhati / tasya durvi - nayAnapyahaM sahiSye / yadi lokA mAmasamarthaM vadiSyanti vadantu / tAdRzo hi bhrAtA sarvathA durlabhaH / mantriNaH kiM tUSNIM sthitA: ? mamaiSa vicAro yukto naveti bruvantu" / tataH senApatirbharatasya kSamayA bAhubaleravinayena cAprIta uvAca - "RSabhasvAminaH sUnostava kSamA yujyata eva kintu sA karuNApAtre, nA'nyatra / yo yasya grAme'pi vasati, sa tasyA'dhIno bhavati / ayaM tu dezamapi bhuJjAno vacanenA'pi na vaze tava / tejovadhavidhAyakazca bhrAtA na bhrAtA mataH / rAjAno hi sarvathA svatejo rakSanti / tejorakSaNAyaiva ca SaTkhaNDavijayastvayA kRtaH / ekatrA'pi tavA'vijayo bharatakSetravijayaM lopayati / ekatrA'pi hi luptazIlA satyasatyeva kathyate / kiM ca, nahi cakriNaH pratispardhI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rAjA dRSTaH zruto vA ? / tavA'vinIte ca bhrAtari sneha ekahastena tAlikAvAdanamiva pratibhAti / evaM vadato'smAn devo niSedhati ced niSedhata / sarvavijayAbhAvAdeva cakramadyA'pi bahiH sthitam / tasmAd bhrAtA'pyavazo nopekSAhaH" / tato nRpAzayamAlocya mantrI jagAda-"senAnIryaduktavAn tad yuktameva / ayamapi ratnameva / ato'samagravijayena kathaM tuSyatu ? tasmAd devAjJayA prayANabherI tADyatAm / devazca takSazilAM prati prayANaM vidadhAtu / svAmI svayaM gatvA suvegoktaM satyamasatyaM veti priiksstaam"| tato bharatasteSAM yuktaM vacaH svIkRtya zubhe dine yAtrikamaGgalapUrvakaM prayANAya gajaratnamAruroha / prayANatUryANAM nAdaizca sarvANi sainyAni militAni / tato narendra-mantri-sAmanta-senApatibhiH parivArito nRpo nagarAd niryayau / yakSasahasrAdhiSThitaM cakraM ca bharatasya puraHsaramabhUt / pura-grAmAdau ca lokAH kecid "bharatasya bAhubali prati prayANaM na yuktaM, yato'nujo jito'nujena vA jita ityubhayathA'pi mahIpaterayaza eve"tyUcuH / nRpazca cakrAnugo gacchan katipayairdivasaiH sUryo'nyarAzimiva bahalIdezamAsadat / tasya dezasya pravezapradeza eva zibiraM nivezyA'vatasthe ca / bAhubalirapi carapuruSairbharatamAgatamajJAsIt / prathamaM parva - paJcamaH sargaH tato rAtrau bAhubali pAdyanumatyA svasutaM siMharathaM senApati cakre / tasya mUrdhni svayameva raNapaTTe nivezitavAn saH / tataH siMharatho bAhubali praNamya nijAvAsaM yayau / tathA bAhubaliranyAnapi nRpAn raNArthamAdizya vyasRjat / itazca bharato'pi nRpa-sAmantAdyanumatyA suSeNAya yuddhadIkSAmadAt / sa ca bharatAjJAmAdAya nijAvAsamiyAya / tathA bharato nRpa-sAmantAdInAhUya yuddhArthamevamAdizat-"bhavadbhirayaM suSeNa: sAvadhAnamahamivA'nusatavyo yuddhe / bhavadbhizca bahavo nRpAH kirAtAdayazca vazaMvadA vihitAH / kintu te bAhubalipadAtitulyA api nA''san / bAhubalereko'pi jyeSThaH putraH somaH samIrastUlAnIva sainyAnyutkSeptuM samarthaH / tasya kaniSThaH siMhasthazca balenA'kaniSTha ev| kiM ca bAhubalerapare'pi putra-pautrAdayaH pratyekamakSauhiNImapi jetuM samarthaH / tathA tasya sAmantAdayaH sainyAni cA'nyanRpa-senApatitulyAni / tasya vyUho'pi yuddhe vajravadabhedyo bhavati / tasmAd bhavantaH sarva evA'bhigacchantaM suSeNamanugacchantu" / tadA bharatasyA'mRtopamavacasA sarve te harSAt pramuditA nRpeNa visRSTAH svasvAvAsaM yayuH / atha bharata-bAhubalyordvayorapi vIrA raNamuddizya sasajjuH / te svAni svAni kRpANa-cApAdInyAyudhAni devAnivA''narcuH / zastrAgre tUryANi vAdayAmAsuH / te svazarIrANi surabhibhirudvarttanairmArjayAmAsuH / lalATeSu kastUrImizrANi tilakAni cakruH / prAtarbhAviyuddhakathayA ca sainyadvaye'pi ke'pi nidrAM nA''puH / kramAt prabhAte sUryodaye ca jAte dvayoH sainyayo raNatUryANAM mahAn praNAdo'bhUt / tena raNatUryeNa preritA ubhayapakSayoH sainyAH sannaddhA babhUvuH / tadAnIM vizvaM samantAdutthitaistumulaiH zabdamayamiva, sarvataH preGkhadbhirAyudhairlohamayamiva cA''sIt / vaitAlikAzca pratigajaM pratirathaM pratyazvaM ca vIrANA atha bAhubalirapi prayANavAdyamavIvadat / kRtayAtrikamaGgalo gajamAruroha ca / sa devairindra iva nRpaiH kumAraiH sacivairanyairapi bhaTaizca parivane / tathA gajAzva-ratha-padAti-sainyAni ca tatra lakSazaH samIyuH / tataH sa tairojasvibhirudAyudhaiH sainyaiH pRthvIM vIramayImiva kurvan cacAla / zIghraM ca dUramapi svadezasImAnaM prApto gaGgAtaTe bharatazibirAdanatidUra eva svazibiraM nivezayAmAsa / prAtazca cAraNabharata-bAhubalI anyonyamatithI iva yuddhotsavAya nimntryaamaastuH|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 meani 112 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH muddIpanAya pUrveSAM vIrapuruSANAM caritrANi smArayanto yuddhaphalaM kathayanto bhrmuH| atha bAhubali: snAtvA devAgAre devacituM prayayau / tatra RSabhasvAmipratimAM bhaktyA gandhavAribhirasnapayat / divyayA gandhakASAyyA tAM mamArja / yakSakardamena pratimAyA vilepanaM ca cakAra / tathA sa vicitrairmAlyairjinamAnarca / sauvaNe dhUpadahane divyaM dhUpaM ddaah| tataH kRtottarAsaGgo dIprapradIpakamArAtrikaM gRhItvottArya ca praNamya kRtAJjaliH stutvA punarnatvA ca devAgArAd niragAt / tathA vajrakavacaM paridhAya zirasi zirastrANaM nidhAya pRSThe lohanArAcapUritau tUNIrau baddhvA dhanurAdAya purohitaiH svastItyAzAsyamAno gotravRddhAbhirjaya-jayetyucyamAna, Aptainanda-nandetyabhinandyamAno, bandibhirjaya-jayetyucyamAnazca mahAgajamAruroha saH / itazca bharato'pi devAgAraM gatvA yugAdhIzasya pratimAM snapayitvA, devadUSyeNa mArjayitvA, gozIrSacandanairvilipya, vikasvaraiH kamalairarcayitvA, dhUpaM dhUpayitvA, ArAtrikamuttArya, namaskRtya baddhAJjaliH stutvA, bhaktyA punarnatvA ca devAgArAd nirIya kavacamaGge nivezya, zirastrANaM zirasi nidhAya, pRSThe tUNIrau baddhvA, vAmahastena dhanurAdAya ca bandivRndaiH stUyamAnaH so gajaratnamAruroha / tato dvAvapi bharata-bAhubalI mAgadhebhyo dravyANi prayacchantau, nijAn sainyAn pazyantau, bANaM bibhrANau, raNavArtAM ca kurvANI svasvasainyamadhyamAjagmatuH / tatastayoH sainye samapadanyAsaM celatuH / ketucihrarupalakSya nAmagrAhaM prativIrAn vRNvanto'nyonyamAhvayamAnA dvayoH sainyayoragrasainyA agrasainyairamilan / yAvacca gajino gajinAM, sAdinaH sAdinAM, rathino rathinAM, pattayaH pattInAM, prAsaM prAsasyA prathamaM parva - paJcamaH sargaH 'simasermudgaraM mudgarasya, daNDaM daNDasya cA''marSAd melayantaH sainyA DuDhaukire, tAvad nabhasi sambhrAntA gIrvANA: samupAgaman / te ca devA "bhrAtrorbharata-bAhubalyorvigraho nocita" iti vicArayanto dvayoH sainikAn procuH-"yAvad yuSmAkaM svAminau bharata-bAhubalI bodhayAmastAvadRSabhasvAmyAjJayA bhavadbhirna yoddhavyam" / tacchrutvA te sainikA ubhaye'pi citralikhitA iva tathaiva tasthuH / ime devA bharatato bAhubalito veti cintayAmAsuzca te sainikAH / devAzca "kAryaM kimapi na naSTaM, samprati lokAya bhadra"miti bruvANAH prathamaM cakriNamupAjagmuH / ___tato jaya-jayetyAzIrvAdaM dattvA tamUcuH-"cakrin ! SaTkhaNDe bharatakSetre'pratibhUpo bhUpo bhavAn, kintu svabhrAtrA yuddhaM tu svahastena svahastasya tADanameva / kiM ca yuvayoryuddhaM jagatAM nAzAyaiva sampadyeta / karuNAvaruNAlayasya vRSabhasvAmina AtmajayoryuvayoyuddhaM sudhAkarakarAdagnivRSTirivA'tyantamanucitam / tasmAdasmAda ghorAt saGgrAmAda virama / nijaM niketanaM vraja / tvayi yAte tavA'nujo'pi yAsyati / yuvAbhyAmubhayebhya: sainyebhyazca zubhaM bhavatu / bhavatoyuddhavirAmeNa jagantyapi sukhaM tiSThantvi"tyuditvA virateSu deveSu bharata uvAca"imAM vizvahitAM vAcaM bhavato vinA'nye ke brUyuH? kintu yuddhakAraNamanyathA, bhavadbhizcA'nyathA vicAritam / bharatakSetre na ko'pi pratimallo mama / bAhubalistvahameva / bhAgyavazAdeva pRthagjanma / sa mAM prati sadaiva vivekI vinayI ca / kintu sa mama rAjyAbhiSeke nA''gatavAn / tato dUtaH preSitaH, svayaM ca lobha-kopAbhyAM vinA''hUtaH / tathA'pi nA''gatavAn / tamanyAdRzamiva jAtaM vIkSe / etaccakraM caikasminnapi tasminnanAgate'ntarna pravizati / ataH sa mama bhrAtaikavAramapyAyAtu / anyAmapyUrvI gRhNAtu / anujena natenA'natena
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 115 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vA na mama mAnavRddhi hAsau / kintu cakrApraveza eva yuddha kAraNaM vrtte"| tato devAH punarucuH-"rAjan ! alpena kAraNena bhavAdRzAM mahAyuddha- pravRtti!citA / vayaM bAhubalimupetya bodhayAmaH / bhavAniva so'pi yadi kimapi mahat kAraNaM yuddhasya kathayeta, tathA'pyadhamayuddhaM na karttavyam / anyathA niraparAdhAnAM gajAdInAM vadhapAtakena lipyeyAthAM yuvAm" / 'tathe'ti bharate pratipanne devA baahublinmupaajgmuH| tato'dhRSyamUrti taM dRSTvA te devA: procuH- "bAhubale ! ciraM jaya, ciraM nanda / tvaM maryAdApAlako vinItazcA'si / tvamaparasyA'pyucchedAya kadApi na pravRtaH, tajjyeSTha bhrAtari bhayaGkaro'yamArambho'mRtAt paJcatvamiva kathaM sambhAvyate? tat khalamaitrImiva yuddhasaMrambhaM tyaja / jyeSThe bhrAtari praNato bhava / tena hi nitarAM zlAghyase / bharatopArjitaM cedaM SaTkhaNDaM bharatakSetraM svopArjitamiva bhuDkSva / nahi yuvayoH kimapyantaramasti" / tato bAhubalirAha-"devAH ! yUyaM yuddhe hetumajJAtvaiva vadatha / dIkSAsamaye tAto dezAn vibhajyA'smabhyaM bharatAya cA'datta / svasvadezena vayaM sarve santuSTAH sma / bharatazcA'santuSTaH sarveSAM rAjJA rAjyAni svAdhInIkRtavAn / tairapyasantuSTaH sa svAnujAnAM rAjyAnyAciccheda / bhrAtaNAM pitRdattarAjyApaharaNena jyeSThatvaM tena svayamevA'pAkRtam / na vayasA gururbhavati, kintvAcArataH / adhunA'sau rAjyakRte mAmapyAhvayate / mamA'nujAzca lubdha jJAtvainaM nA'bhajan / tahiM kena gaNenA'syA'dhIno bhavAni ? yadi sa svavikrameNa mAmadhInaM karoti, karotu / eSa kSatriyANAM panthAH / evaM sthite'pi yadi sa pazcAd yAti, sukhena yAtu, na mama tasyeva lobhaH / yadi vaibhavAndhaH syAt, sukhena na tiSThet / tasya sarva vaibhavaM mayA hRtameva jAnItha / tatastasya hitecchavo yUyaM taM bharatameva yuddhAd nivArayata / ayudhyamAnena hi nA'haM jAtucid yudhye" / prathamaM parva - paJcamaH sargaH tadvacaH zrutvA punarapi devA Ucu:-"cakrApravezanaM hetuM kRtvA yuddhAya pravarttamAno bharataH, yudhyamAnena yudhye'hamiti pratijAnAno bhavAMzca na kenA'pi niroddhuM zakyaH / tato dvayorArSabhyorjagattrAtrorayaM yuddhotpAto jagatkSayAyaivopasthitaH / tathA'pyuttamenaiva yuddhena yoddhavyaM nA'dhamena, ugratejasorubhayoradhamayuddhe bahUnAM lokAnAM nAzAdakAla eva pralayo bhave"diti / tena tatheti svIkRte devA nA'tidUre eva tayoryuddhaM draSTuM sthitAH / ___atha bAhubalerAjJayA pratIhAro gajastha: svasainikAn jagAda"bho bho: sainikAH ! yuSmAkaM ciraM cintayatAm, abhISTaM svAmikAryamupasthitamAsIt / paraM yuSmAkaM svalpapuNyatvAd devairbharatena saha dvandvayuddhArthaM svAmI prArthitaH / ataH svAmI yuSmAn yuddhAd niSedhati / yuSmAbhistaTasthaireva hastimalla iva yudhyamAna: svAmI prekSaNIyaH / tatsvavAhanAni vAlayitvA'pakramata / zastrAstrANi ca saGkSipata" / tato dvArapAlavacanena vajrazabdeneva samAhatA bAhubalina: sainyAH "vibudhairakasmAdAgatairbharatezvarasainyebhyo labdhotkocairiva prabhuM prArthya yuddhotsavo ruddha" iti manasi vicintayanto'pAsaran / bharato'pi svAM senAmapAsArayata / apasAryamANAzca bharatasainyA "asmAbhiH pUrva yodhitena bAhubalinA bharturyuddhamucita"miti parasparaM bruvantaH samAhUya bharatenA'bhASyanta-"na zaGkanIyaM yuSmAbhiH, sarve sambhUya mama bAhubalAlokanaM kurvntu"| tatazcakrI khanakapuruSairativistIrNaM gabhIraM ca gartamekamakhAnayat / tasya gartasya taTe copavizya bharato vAme bhuje sahasrasaGkhyAkA dRDhAH zRGkhalA lambamAnA abandhayat / tataH sainyAn "yUyaM sabalavAhanA madbhujabalaparIkSArthaM mAmAkRSya garte pAtayantu" ityuvAca / bhUyobhUyazca cakriNevamAdiSTA: sainikAH kathaJcit tat svIcakruH / tataste sainyA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zcakribhujasya zRGkhalAjAlamAkarSantazcakriNA tenaiva bhujena hRdyaGgarAgaM kurvatA sahaiva pAtitAH / tato bharatabalena haSyantaste tadbAhuzRGkhalA duHzaGkAzca tatyajuH / cakrI ca bhUyo gajaratnArUDhaH samarAGgaNaM prApa / atha jagatkSayanivAraNAd muditA devA raNabhUmau rajAMsyapanIya gandhAmbuvRSTyA'bhiSicya kusumAni vavRSuH / tato gajAduttIrya bharatabAhubalI gajAviva garjantau raNabhUmi praviSTau 'dRSTiyuddhena yoddhavya'miti pratijJAya ca sammukhAvanimeSAkSau tasthatuH / parasparaM pazyatozciraM nizcalavilocanayostayorbharatasyA'kSiNI nyamIlatAm / tadA zirAMsi dhunvAnA devA bAhubalini puSpavRSTiM cakruH / bAhubalino vijaye ca somaprabhAdayo vIrA harSakolAhalaM cakruH / jayatUryANi ca sainyairavAdyanta / bharatasainyAzca mandatejaso bbhuuvuH| tato bAhubali: "kAkatAlIyanyAyena vijitamiti mA vadaH, vAgyuddhenA'pi yuddhasve"ti cakriNamavocat / caraNAhata: phaNIva sAmarSoM bharato 'bhavatveva'mityuditvA meghagarjitamiva kSveDAnAdamakarot / bAhubalinA cA'pyatibhairavaH siMhanAdo vidadhe / evaM krameNobhau bharata-bAhubalI mahAdhvani cakrAte / tatra krameNa bharatasya zabdo'tihIno'bhavat / bAhubalezca siMhanAdaH kramazo'dhikAdhikaM vavRdhe / zAstrIyavAgyuddhe'pyevaM vAdinA bAhubalinA prativAdI bharato vijitH| tatastau bAhuyuddhArthaM parikaraM babandhatuH / tadA bAhubaleripAla:-"pRthvi ! sthirA bhava, zeSanAga ! dRDhIbhUya pRthivIM dhara, diggajAH ! sAvadhAnaM pRthivIM dhatta, yato vajrasAro bAhubalivajrasAreNa cakriNA yoddhumadhunottiSThate" ityuccairuvAca / tato mahAmallau tau karAsphoTaM vidadhAnau mitha AhvAsAtAM, salIlapadanyAsaM ca prathamaM parva - paJcamaH sargaH celatuH / tathA'nyonyaM gajAviva garjantau karAbhyAM karAvAsphAlayAmAsatuH / kSaNenA'yujyetAM, kSaNena ca vyayujyetAm / kSaNenotpetatuH, kSaNena nipetatuzca / tato'ma dubhAvapi dhAvitvA'GgenA'Gga pIDayantau sasvajAte / mallayuddhajJayostayoH kSaNAdUrdhvamadhazca vegAd viparivarttamAnayorasAvadho'sAvuparIti janairna jJAtam / tau parasparaM bandhaM cakraturnirAsatuzca / muhuH pRthivyAM luThanato dhUlidhUsarayostayoH padAghAtena medinyArarATeva / tataH kruddhena bAhubalinaikena kareNa gRhItvotkSipto bharato vyomani dUraM jagAma / tamutpatantaM vIkSya raNekSiNo devAH palAyAmAsuH / ubhayorapi senayormahAn hAhAravo jjnye| gaganAd medinIpRSThe patitvA kaNazo mA vizIryatAmiti vicAryA'grajasnehena bAhubalistadgrahaNAya gaganAt patato bharatasyA'dho bhujau dadhau / kandukalIlayA ca nipatantaM taM jagrAha / bhrAtRrakSaNavivekena ca janA bAhubaliM tuSTuvuH, surAH puSpavRSTiM cakruH / bharatazca viSAda-kopAbhyAM yugapadayujyata / / ___atha bAhubaliragrajasya viSAdaM hartuM sagadgadamuvAca-"mahAvIrya ! mA viSIda / yuddhe jaya-vijayau cakravat parivartete / etAvatA tvaM na parAjito navA'haM vijayI / ato raNAyottiSThasva" / bharato'pi muSTi praguNayan "ayaM mama dordaNDo nijadoSamArjanaM kariSyatyeve"ti vadan tena muSTinA bAhubalervakSa AjaghAna / sa ca muSTiprahAro bAhubalerurasyasatpAtre dAnavad mudhA jAtaH / tato bAhubalirapi muSTimudyamya cakriNamura:sthale'tADayat / tena ghAtena ca mUcchito bharato bhUmau papAta / tato bAhubali "ragrajazced na jIved mama jIvitenA'pyala"miti zocan sAzrunayana: svamuttarIyaM vyajanIkRtya bharataM vIjayAmAsa / tatazcakrI kSaNAdiva labdhasaMjJaH samutthAya purato bhRtyamiva sthitaM bAhubaliM dadarza /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato bharataH punarapakramya daNDamAdAya nabhasi bhramayitvA bAhubali zirasyatADayat / tena daNDAghAtena ca sazabdaM cUrNitaM tad bAhubaleH kirITaM bhUmau nipapAta / tena ghAtena kSaNaM mUcchito baahubline| unmIlya daNDamAdAya bhramayitvA ca bharatamurasi nirdayaM jaghAna / tena ghAtena ca bhinnakavacazcakrI kSaNaM vihvalo'cetana iva jaatH| tadvyathAmavadhUya ca cakrI punardaNDamAdAya pravRddhakrodho bhramayan bAhupauruSamAlambya bAhubali zirasyatADayat / tenA''ghAtena ca bAhubali mAvAjAnu mamajja / sa daNDazca bAhubalau samAsphAlya khaNDazo jAtaH / medinyAmAjAnumagnaH prAptavyathazca bAhubalidrdhAnamadhUnayat / kSaNaM kiJcinnA'zRNocca / tato'cireNaiva labdhasaMjJo bAhubaliH pRthivyA nirgatyA'tikruddho daNDamAdAya bhramayan bharataM zirasyAjaghAna / taddaNDAghAtena ca bharato mudgarAhatakIlavad bhUmAvAkaNThaM mamajja / tatsevakAca viSAdAd medinyAM nipetuH / bhuvi nRNAM divi devAnAM ca mahAn tumulo jAtaH / kSaNaM mudritanetro vivarNamukho bharatastathAsthitaH punarmedinImadhyAd nirgatya cintayAmAsa-"ahaM sarveSu yuddheSvanena jitaH, ekasmin koze'sI ivaikasmin bhAratakSetre dvau cakriNau na dRSTau na vA zrutau / kiM ca devairindro nRpaizca cakrI vijIyata ityazrutapUrvam / mayA'vijito'yameva cakravartI, nA'ham" / evaM cintayatazca tasya kare yakSarAjaizcakraM samAropitam / cakriNA prahArAya bhramyamANaM taccakraM dRSTvA bAhubalirdadhyau-"mayi daNDAyudhe tasya cakragrahaNaM dhik / devasamakSamuttamayuddhaM pratijJAya tattyAgaM dhik / bhavatu / nijabAhubalamivA'sau cakrabalamapi jaanaatu"| evaM cintayati bAhubalau bharatazcakraM prAharat / cakraM cA''gatya bAhubaleH pradakSiNAM cakAra / yatazcakraM cakriNa: svagotraje caramazarIre ca na prabhavati / ataH parAvRttya cakraM cakrihaste samApatat / prathamaM parva - paJcamaH sargaH bAhubalizcA''marSAd "mayi daNDAyudhe cakramocakamanyAyakAriNaM bharataM sacakrameva muSTinA cUrNayAmI"ti cintayitvA muSTimudyamya dhAvamAno bharataM prApya sthitazcetasi cintayAmAsa-"aho ! rAjyalubdhenA'neneva mayA'pi bhrAtRvadhaM samArabdhaM dhig dhik| yatra bhrAtrAdayo hanyante, tasya rAjyasyA'rthe ko yateta ? kiM ca rAjyazrI: prAptA bhuktA'pi ca na tRptaye / sAvadhAnaM rakSyamANA'pi cA'lpenaiva chidreNa sA rAjyalakSmIH kSaNenaiva nazyati / atastAto'pi tAM tRNavat tatyAja / ataH sarvathA tyAjya veya"mityevaM manasi nizcitya cakriNamuvAca-"bhrAtaH ! rAjyArthaM dviSanniva mayA tvaM khedito'si, tat kSamasva / mama bhavahUde tantupAzatulyena bhrAtrAdinA rAjyena ca kRtam / ahaM vizvAbhayadAnavyasaninaM tAtamevA'nusariSyAmI"tyuditvA mahAsattvo dakSAgraNI: sa tena muSTinaiva mUrdhnaH kacAn tRNavaduddadhe / devAzca sAdhu sAdhviti vadantastasyopari puSpavRSTiM vitenuH / sa bAhubalizca "samprati tAtapAdapadmopagamane pUrva gRhItavratAnAM jJAninAmanujAnAM madhye mama laghutA bhaviSyati / ato'traiva dhyAnAgninA ghAtikarmANi dagdhvA kevalajJAnamavApya ca tatra svAmiparSadi yAsyAmI"ti cintayaMstatraiva bhujadvayaM pralambya kaayotsrgennaa''sthaat| bharatazca taM tathA dRSTvA svakukarma vicArya ca lajjayA'dhomukhaH sAzrunetro bhrAtaraM praNanAma / tato bAhubaliguNastavanapUrvakaM svanindAmakArSIt / "dhanyastvaM, yena mayyanukampayA rAjyaM tyaktam, ahaM pAtakI, yadasantuSTastvAmupAdravam / bhavabIjaM rAjyaM ye na jAnanti, te'dhamAH / ahaM tu vidannapyatyajannadhamatara eva / tvameva tAtaputrastadanusartA / ahaM tu bhavAdRzo bhaveyaM cet tadaiva tAtaputraH syAm" / tato viSAdapaGka parikSAlya pazcAttApajalena bharatastatputraM somayazasaM tadrAjye sthApayAmAsa / tatprabhRti zAkhAzatasamanvita: puruSaratnAnAmutpattikAraNarupaH
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH somavaMzaH prAvRtat / bharatazca tato bAhubaliM saparicchado natvAyodhyApurIM jagAma / 120 tatra ca munirbAhubalireko dhyAnamagno nAsAgrasthiradRSTiH zaGkariva niSkampastasthau / sa grISmartau vahnikaNAnivoSNAn vAlukAkaNAn grISmarttRvAtyAM ravimApAdaprasravatsvedabindUn, prAvRSi jhaJjhAnilogrAn dhArAsArAn vidyutpAtAn vAripUrAMzca sehe| manAgapi kAyotsargato na cacAla / himartau ca himasariti himadagdhavRkSAsu rAtriSu ca dhyAnamagnastasthau / tasmin vanyamahiSA viSANaprahArapUrvakaM skandhakaNDUyanaM vyadhuH / tasya vapuzca svavapuSA'vaSTabhya gaNDakA nizi nidrAsukhamanvabhUvan / pallavabhrAntyA taccaraNaM karSanto'pyazaknuvantaH kariNo viSAdaM yayuH / camarIgaNAzca tamutkaNTakajihvAbhilihanti sma / tathA sa zatazAkhAbhitAbhirabhito'veSTyata / taM paritaH zarastambA nibiDaM prarohanti sma / prAvRSi paGkanimagnayostatpAdayoH kuzasUcayo nirjagmuH / latAveSTite taccharIre ca zakunayo nIDAni racayAmAsuH / sarpAzca tatra mayUrAditrastAH samArohan / itthaM niSkampaM dhyAnena sthitasya viharato vRSabhasvAmina iva vinA''hArameko vatsaro vyatIyAya / atha pUrNe vatsare jinezo vRSabhadhvajo brAhmIsundaryAvAhUyA - ''dizat-" bAhubaliridAnIM kSINapracurakarmA jAtaH / kintu mohanIyAMzasya mAnasya sattvAt kevalaM nA''pnoti / yuvayorvacasA sa mAnaM tatkAlaM tyakSyati / atastasyopadezAya yuvAM gacchatam / tasya samayo varttate" / tataste dve tAmAjJAM zirasA''dAya prabhozcaraNau natvA bAhubali prati calite / prabhustanmAnaM jJAtvA'pi saMvatsaraM yAvadupekSitavAn / yato'rhanto'gUDhalakSyAH samaye upadezakA bhavanti / te Arye ca tatra gatvA rajazchannaM ratnamiva vallIpariveSTitaM taM na dadRzatuH / bahuzo 'nviSya prathamaM parva paJcamaH sargaH prApya taM nipuNamupalakSya triH pradakSiNAM kRtvA vanditvocatu:"jyeSThArya ! tAtastvAmAjJApayati yad hastiskandhAdhirUDhAnAM kevalaM notpadyate / evamuditvA te yathAgataM jagmatuH / 121 tato vismito bAhubaliracintayat-"tyaktasarvasAvadyayogasya kAyotsargajuSo mama hastiskandhArohaNaM kutaH ? ime bhagavataH ziSye na mRSA kadA'pi bhASete / A jJAtaM, vratagariSThAnAM namaskriyAM kaH kartteti mAnagajArUDho'hamasmi / tadidAnImapi gatvA tAn vandiSye" iti cintayitvA pAdamutkSiptavAn / latAvallIvadabhito ghAtikarmasu truTiteSu tasminneva sthAne tasya kevalajJAnamutpede / tataH sa prabhusamIpaM jagAma / tIrthakRtaH pradakSiNAM vidhAya tIrthAya natvA tIrNapratijJa: kevaliparSadantarniSasAda || iti prathamaparvaNi bAhubalisaGgrAma- dIkSA- kevalajJAnavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 // ka
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...123 SaSThaH sargaH athetazca RSabhaprabhoH ziSyo bharatAtmajo marIcirekAdazAGgAdhyetA zramaNaguNasamanvitaH svabhAvasukumAraH svAminA samaM viharan grISme sarvataH sUryAtapataptastRSNAkrAnto'cintayat-"ahaM kevalina RSabhasvAminaH pautrazcakriNo bharatasya putrazcaturvidhasaGghasamakSaM ca prAvrAjiSam / evaM satyasmAt sthAnAllajjayA gRhaM gantuM na yujyate / zrAmaNyaM ca muhUrtamapyudvoDhuM na zakyate / saGkaTe patito'smi hA ! / 'athavA'styeSa panthAH, yad mano-vAk-kAyadaNDAnAM jayina ime zramaNAH, taizca vijito'haM tridaNDiko bhaviSyAmi / ete sarvaviratAH, ahaM dezavirata: syAm / ete vigatamohAH, ahaM tu mohamagna iti taccihna chatraM dhArayiSyAmi / ete niSkaSAyAH zvetAmbarAH, ahaM sakaSAya iti tatsmRtyai kASAyANi vastrANi dhArayiSyAmi / ete pApabhItA jalArambhaM tyajanti, mama parimitena jalena snAnAdyastu" / evaM cintayitvA tAdRzaM liGga svIkRtya svAminA saha vijahAra / tadA ca maharSiSu vijAtIyaM taM dRSTvA janAH kautukAd dharma papracchu: / sa sAdhudharmamupAdizat, kintu svayaM tadanAcaraNe'zaktihetuM jagAda / tathA sa marIcirdIkSAthino bhavyAn pratibodhya svAmisamIpaM preSayAmAsa / svAmI ca tebhyo dIkSAM dadau / ekadA svAminA sAdha viharato marIceH zarIre roga utpede / kintu vratabhraSTaH sa munibhirnA'pAlyata / ajAtopacArazca sa vyAdhinA'dhikaM pIDito'bhUt / tadA sa cintayAmAsa-"mamA'traiva prathamaM parva - SaSThaH sargaH bhave'zubhaM karmodINaM / yadete sve'pi sAdhavaH paramivopekSante / ete sAvadhaviratA: sAvadhaniratasya me vaiyAvRttyaM kathaM kuryuH ? tata: svopacArAya kamapyanyamalpadharmANamanveSayAmi" / evaM cintayan sa kathamapi nIrogo jAtaH / anyadA ca vRSabhasvAminaH pArzve kapilo nAma rAjaputraH samAyayau, svAmidezanAM ca zrutavAn / tatra kathito dharmo na kapilAya nitarAM ruruce / dharmAntaraM zuzrUSuzcetastato dRSTi kSipan marIciM dRSTvA tatsamIpaM gatvA dharma papraccha / tadA marIcirUce-"iha dharmo nA'sti, dharmArthI cet svAminaM zraya" / sa svAmipArzva jagAma / punastathaiva dharma zuzrAva / sa ca svakarmadUSitAya tasmai nA'rucat / sa punarmarIcimupAyayau / marIcimapRcchacca-"kiM tava ko'pi dharmo nA'sti, kiM vrataM nirdharma bhavet ?" tadA marIciracintayat-"daivAdayaM ko'pi mamA'nurUpo jAtaH, asahAyasya mamA'yaM shaayo'stu"| evaM vicintya "tatrA'pi dharmo'stI, atrA'pi dharmo'stItyudatarat / tenaikena durbhASitena ca so'bdhikoTIkoTimAnaM bhavamupArjayat / tathA sa kapilaM dIkSayitvA svasahAyaM cakAra / tataH prabhRti parivrAjakapAkhaNDamabhavat / atha sAgraM yojanazataM lokAnAM rogakSayAdanugRhNananItinivAraNAcca prajAH sukhayan, naimittikazAzvatavairaprazamAt prANinaH prINayan, agre sarvasausthyakArakavyavahArapravRttyA parato'mAryA ca prajA AnandayananItibhItirahitaiH prItairjanapadaiH kriyamANAgamanotsavo, durbhikSato jagad rakSan, janai zaM stUyamAno, bhAmaNDalaM dadhAno, vyomni puro gacchatA dharmacakreNa rAjitaH, tuGgena dharmadhvajena laghudhvajasahasreNa ca puraH zobhito, divi svayaM zabdAyamAnena dundubhinA, pAdapIThasametena sphaTikaratnasiMhAsanena copazobhito, devaiH saJcAryamANeSu sauvarNeSu
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..125 124 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kamaleSu pAdanyAsaM kurvANastIkSNAgraiH kaNTakairapi svayamadhomukhIbhUtairanAkliSTaparicchadaH, sarvairatubhiryugapadupAsyamAno, mRdunA zItalenA'nukUlena cA'nilena sevyamAno, jaghanyataH koTisaGkhyaiH surAsurai rAjamAna, AtapatreNa virAjitaH, tapasA dIpyamAnaiH saumyailakSaza: zramaNottamaizca parikaritaH, pratigrAma pratipuraM bhavyajantUn prabodhayan, mahIM viharan, vizvavatsalo bhagavAn vRSabhadhvajaH kramAdekadA'STApadAcalaM prApa / taM ca vanyairvanaizcopazobhitamaSTayojanocchrAyaM giri prabhurAruroha / tatra ca yojanamAtre kSetre kSaNAt pUrvakalpite iva kuto'pi samAhRtya sthApite samavasaraNe prabhuH pUrvadvAreNa praviveza / tataH prabhustatrA'zokataruM pradakSiNIcakre / 'namastIrthAye'ti vadaMzca pUrvAbhimukhaH siMhAsanamalaJcakre / vyantaradevAzcA'nyAsvapi tisRSu dikSu ratnasiMhAsanasthAni parameSThirUpANi vicakruH / pUrvadvAreNa ca sAdhavaH sAdhvyo vaimAnikastriyazca pravizya pradakSiNIkRtya prabhuM tIrthaM ca nemuH| tatra prathame prAkAre dharmodyAnamahAdrumAH pUrvadakSiNadizi sarvasAdhava upavivizuH / teSAM ca pRSThata upari vaimAnikastriyaH, tAsAM ca pRSThataH sAdhvya upAvizan / dakSiNadvArA pravizya ca pUrvavannairRte bhavanezajyotiya'ntarANAM striyaH kramAdupAvizan / pazcimadvArA pravizya ca prAgvidhAnena maruddizi bhavaneza-jyotiSka-vyantarAH kramAdavatasthire / vAsavazca prabhuM samavasRtaM jJAtvA vimAnaiH satvaramAgatyodIcyadvAreNa pravizya triH pradakSiNIkRtya natvA stutvA ca punaH paJcAGga spRSTabhUmiH praNamya pUrvottarasyAM dizi samupAviveza / "svAmI samavasRta" iti zailapAlajJApitazca cakrI tasmai sArdhadvAdazasvarNakoTI: pAritoSikaM pradAya siMhAsanAdutthAya saptASTAni prathamaM parva - SaSThaH sargaH padAnyabhimukhaM gatvA natvA ca punaH siMhAsane samupavizya sarvAn nRpAnAhUtavAn / tatazca tatra nRpAH sainyAzca sarvataH samAgatAH / tatazcakI snAnenA'GgazaucaM vidhAya, kRtaprAyazcittakautukamaGgalo vastranepathyAni mahArhANi paridhAya, mUni zvetacchatreNa pArzvayozca cAmarAbhyAmupazobhito vezmAntavedikAM prApya tAmAruhya gajaratnaM samAruroha / tUryaravapUrvaka sAnta:puraparIvAro'STApadaM kSaNAdAgatya gajAdavaruhyottaradvAreNa samavasaraNaM pravizya prabhuM dRSTvA triH pradakSiNIkRtya natvA stutvA ca vAsavasya pRSThataH samupaviveza / apare narAzca devAnAM pRSThato nAryazcA'pi tatpRSThata uparyevA'vatasthire / dvitIye prAkAre ca tiryaJco virodhino'pi sasnehAstasthuH / tRtIye ca nRpAdInAM yAnazreNyo darzanAkarNanotkarNAstasthuH / ___tataH sarvabhASAnugAminyA vANyA prabhurdharmadezanAM vidadhe / tacchRNvantazca sarve tiryaG-narA-'marA-'surA dhyAnasthitA iva tasthaH / dezanAnte ca bharata AttavratAn bhrAtUn saviSAdaM pazyannacintayat"hA ! eteSAM bandhUnAM rAjyaM gRhNatA mayA'tRptena kiM kRtam ? kAko'pyanyakAkebhyo'nnAdi dattvopajIvati / ahaM tvamUn vinA bhogAn bhuJjAnastato'pi hIno'smi / amI mayA dIyamAnAn bhogAn gRhIyuzcet zobhanaM bhavet" / evaM vicArya prabhoH pAdamUle racitAJjalirdhAtn nimantrayAmAsa / prabhuruvAca-"rAjan ! ime te bhrAtaro mahAvratAstyaktabhogAH punarbhogAn na pratigRhNanti" / tataH sAnutApaM cakrI punazcintayAmAsa-"amI yadi bhogAn na bhuJjate, tathA'pyAhAraM prANadhAraNaM bhokSyante" iti vicArya paJcabhiH zakaTazatairAhAramAnAyya pUrvavadanujAn nyamantrayat / svAminA "AdhAkarmAhataM vastu yatInAM na kalpata" iti niSiddhazcakrI punarakRtA'kAritenA'nnena tAn nyamantrayat / "rAjapiNDo maharSINAM na kalpate"
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH iti punaH svAminA niSiddho bharato bhRzamanutaptavAn / tato vilakSaM bharatamanulakSya zakra:-"katidhA'vagrahaH syAdi"ti prabhuM papraccha / "indra-cakri-nRpA-'gAri-sAdhusambandhabhedAt paJcadhA'vagrahaH, teSUttarottaro balavA"niti prabhUNA kathitazca sa "ye sAdhavo viharanti mamA'vagrahe, teSAM mamA'vagrahamanujAnAmi" ityevamuditvA, prabhu ntvaa'vsthitH| tato bharato'pi "ebhiryadyapi madIyamannAdi na gRhItaM, tathA'pyavagrahAnujJayA kRtakRtyaH syA"miti vicArya svAmino'gre svamavagrahamanvajijJapat-"mayA'munA bhaktapAnAdinA'dhunA ki kAryam?" iti vAsavamapRcchacca / "guNottarebhyo dAtavya"miti zakreNottarite "zrAvakA viratAviratA guNottarA" iti tebhyo deyamiti nizcitya vAsavasya bhAsvadAkRtikaM rUpaM dRSTvA vismita: sa papraccha-"ki svarge'pIdRzena rUpeNa yUyaM tiSThatha rUpAntareNa vA?" tato devarAjo'bravIt-"rAjan ! svarge naitadrUpaM mama / tatratyaM rUpaM matyeMdraSTuM na pAryate" / tato bharataH punarapyUce-"tava tadrUpadarzanakautukaM me'sti, taddarzanena mAM prINaya" / tataH zakro'bravIt-"tvamuttamaH pumAnasi, tata ekamaGgAvayavaM darzayiSyAmi" / tadanantaraM sa yogyAlaGkArayuktAM svAGgulI darzayAmAsa / tad dRSTvA ca bharato nitarAM mumude / ___ tataH zakro bhagavantaM praNamya bharatamanujJApya ca tatkSaNAt tirohitavAn / bharato'pi zakravat svAminaM praNamyA'nujJApya ca vinItAM prApto ratnamayIM zakrAGgulI nyasyA'STAhnikAM cakAra / tataH prabhRtIndrastambhaM samuttabhya sarvata indrotsavaH prArabdho lokairadyA'pi pravartate / jinezvaro'pi bhavyakamalaprabodhakRdaSTApadAdanyatra vijahAra / prathamaM parva - SaSThaH sargaH 127 atha: bharataH zrAvakAn samAhUya "madIye gRhe pratidinaM bhavadbhirbhoktavyaM, kRSyAdi na vidheyam, anvahaM svAdhyAyatatparaiH sthAtavyaM, bhuktvA ca matsamIpamAgatya sarvadA "jito bhavAn, vardhate bhIstasmAd mA hana mA hane"ti paThanIya"mityuktavAn / te ca tathA svIkRtya tadgRhe pratidinaM bhuJjanti sma, tadvacazca svAdhyAyamiva paThanti sma / bharatazca pratidinaM tacchabdaM zRNvannekadA'cintayat"kaSAyaijito'smi, tebhya eva mama bhayaM vardhate / ataH prANino mA hanyAm / ete vivekino nityameva smArayanti, tathA'pi pramAdino mama dharme audAsInyaM dhik"| itthaM cintayA ca tasya kSaNaM dharmadhyAnaM prAvarttata / kintu sa bhogaphalasya karmaNo'nyathA kartumanIzvaratvAd bhUyo'pi viSayAsakto jAtaH / athaikadA pAcakamukhyai"bhUyastvAcchAvako'zrAvako veti nopalakSyata" iti vijJaptastAn samAdizat-"yUyamapi zrAddhAH stha, ato'dya prabhRti parIkSya bhojanaM deyam" / tatastaiH ko bhavAn ? zrAvako'haM, tavratAni kati ? paJcA'NuvratAni, sapta zikSAvratAni ce"tyevaM parIkSottIrNA eva bharatasya darzayAmAsire / nRpazca jJAnadarzana-cAritraliGga kAkiNIratnena rekhAtrayaM zuddhilakSaNaM vidadhe / ardhavarSe'rdhavarSe ca parIkSya pravRttA navA api zrAvakAstathaivA'gRhyanta, tacciAzca bhojanaM lebhire / "jito bhavAn" ityAdhuccaiH paThantazca mAhanA iti prakhyAtAH / tathA te nijAnyapatyAni sAdhubhyaH smrpitvntH| teSu kaizcicca parISahAdyasahiSNubhiH zrAvakatvamupAdade / kAkiNIratnalAJchitaizca taistathaiva bubhujire / tebhyazca "nRpeNa dattam" ityanyo'pi loko mahAjanAnusAritvAd dadau / tathA cakrI teSAM svAdhyAyArthamarhatstuti-muni-zrAddhasAmAcArIsahitAnAryAn vedAn vidadhe / kAlakrameNa te mAhanA brAhmaNA iti vizrutA babhUvuH /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH kAkiNIrekhAzca teSAM yajJopavItatAM prApuH / eSA sthitizca bharatarAjye'bhUt / 128 sUryayazAstu kAkiNyabhAvataH svarNayajJopavItAni, anye ca mahAyazaHprabhRtayaH kecid rAjatAni, kecit paTTasUtramayAni, kecicca sUtramayAni yajJopavItAni cakrire / bharatAdAdityayazAstato mahAyazAstataH kramAdatibala - balabhadra balavIrya kIrtivIrya-jalavIrya - daNDavIryA ityaSTau puruSAn yAvat sa AcAraH pravRttavAn / ebhizcA'STabhirbhUpairbharatArdhaM bubhuje / zakropanItaM bhagavanmukuTaM ca mUrdhni dhRtavantaH / zeSaistu sa mukuTo mahApramANatvAd voDhuM nA'pAryata / navama-dazamArhatorantaHsamaye ca sAdhuvicchedo jAtaH / evaM jinAnAM saptasvantareSveSa vRttaH / vedAzca tadA'rhatstuti-yati- zrAddhadharmamayA Asan / pazcAt sulasA - yAjJavalkyAdibhiranAryA vedAH kRtAH / *** arthato bharataH zrAvakadAnaiH kAmakelyA'paraizca vinodaidivasAnativAhayan tasthau / tata ekadA bhagavAnarhan pAdacArairavani pAvayannaSTApadagiriM prApa / tatra tatkSaNaM surairnirmite samavasaraNe sthitvA dharmadezanAM cakre / AyuktapuruSairvijJaptazca cakrI tebhyaH pUrvavat pAritoSikaM dattvA svAminamupetya pradakSiNIkRtya namaskRtya stutvA punaH praNamya ca yathAsthAnamupAvizat / dezanAnte ca natvA bharataH svAminaM baddhAJjalirvyajijJapat-"prabho ! iha bharate yUyamiva vizvahitAH katyanye dharmacakriNazcakriNazca bhAvinaH ? teSAM nagaraM gotraM pitarau nAmA''yurvarNaM mAnAntare dIkSAgatI ca jJApaya" / tataH prabhuruvAca - "bharate'pare trayoviMzatirarhanta:, tathaikAdaza cakriNo bhAvinaH, gotamavaMzajau vizadvAviMzau jinAvanye ca kAzyapagotrajAH, sarve muktigAmino bhAvina: / ayodhyAyAM jitazatru prathamaM parva SaSThaH sargaH vijayAputro'jito dvAsaptatipUrvalakSAyuSkaH, suvarNakAntirardhapaJcamadhanuH zatocchrAyaH, pUrvAGgonapUrvalakSavrataparyAyo bhaviSyati / mannirvANatannirvANakAlayoH paJcAzallakSasAgaropamakoTyo 'ntaram / zrAvastyAM jitAri - senAbhUH svarNakAntiH sambhavaH SaSTipUrvalakSAyuSkaJcaturdhanuHzatocchAyazcatuHpUrvAGgahInapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya ca trizallakSasAgaropamakoTyo 'ntaram / vinItApuryAM saMvara - siddhArthAputro'bhinandanaH paJcAzatpUrvalakSAyuH sArdhadhanuH zatatrayocchrAyaH, kanakakAntiraSTapUrvAGgonapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya dazalakSasAgaropamakoTyo'ntaram / tathA vinItAyAmeva megha-maGgalAputraH sumatidvicatvAriMzatpUrvalakSAyustridhanuH zatocchrAyo, dvAdazapUrvAGgahInapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya navalakSasAgaropamakoTyo 'ntaram / 129 kauzAmbyAM dhara-susImAtanayaH padmaprabho'ruNavarNastriMzatpUrvalakSAyuSkaH sArdhadhanuH zatadvayocchrAyaH, SoDazapUrvAGgonapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya sAgaropamakoTisahasrANAM navatirantaram / vArANasyAM pratiSTha-pRthivIputro hemakAntiH supArzvo viMzatipUrvalakSAyuSko, dhanuH zatadvayocchrAyo, viMzatyaGgahInapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya sAgaropamakoTInAM navasahasrANyantaram / candrAnane mahasena- lakSmaNAsUnuzcandraprabhordazapUrvalakSAyuSkaH, zubhravarNaH sArdhadhanuHzatocchrAyazcaturviMzatyaGgahInapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya sAgaropamakoTInAM nava zatAnyantaram / kAkandyAM sugrIva - rAmAbhUH zubhravarNa : suvidhi: pUrvalakSadvayAyuSka, ekadhanuH zatocchrAyo'STAviMzatyaGgahInapUrvalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya sAgaropamakoTInAM navatirantaram / bhadrilapure nandAdRDharathAtmaja: kanakakAnti: zItalaH pUrvalakSAyurdhanurnavatyucchrAyaH, paJcaviMzatipUrvasahasravrataparyAyo bhAvI, tasya nava sAgaropamakoTyo 'ntaram /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 130 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH siMhapure viSNurAja-viSNavoH putraH kanakakAnti: zreyAMso'zItidhanvocchrAyazcaturazItilakSavarSAyuSka, ekaviMzatilakSavarSavrataparyAyo bhAvI, tasya zatasAgaropamaSaTSaSTilakSaSaDvizatisahasravarSonasAgaropamakoTirantaram / campApuryAM vasupUjya-jayAtmajo raktavarNo vAsupUjyo dvAsaptatyabdalakSAyurdhanuHsaptatyunnatazcatuHpaJcAzadvarSalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya catuHpaJcAzatsAgaropamA antaram / kAmpIlyapure kRtavarma-zyAmAtmajaH suvarNavarNo vimala: SaSTivatsaralakSAyuH, SaSTidhanvonnataH, paJcadazavarSalakSavrataparyAyo bhAvI, tasya triMzatsAgaropamA antaram / ayodhyAyAM siMhasena-suyazobhUH suvarNavarNo'nantastriMzadabdalakSAyuH, paJcAzaddhanvonnataH, sArdhalakSasaptavarSavrataparyAyo bhAvI, tasya nava sAgaropamA antaram / ratnapure bhAnusuvratAtmajaH suvarNavarNo dharmo dazAbdalakSAyuH, paJcacatvAriMzaddhanvocchrAyaH, sArdhalakSadvayavarSavrataparyAyo bhAvI, tasya catuHsAgaropamA antaram / gajapure vizvasenA-'cirAsuto'bdalakSAyuH zAntizcatvAriMzaddhanUnnataH, svarNavarNaH, paJcaviMzatyabdasahasravrataparyAyo bhAvI, tasya ca palyacaturbhAgatrikonamabdhitrayamantaram / tatraiva gajapure sUra-zriyoH sutaH svarNavarNa: kunthuH paJcanavatyabdasahasrAyuH, paJcatriMzaddhanUnnataH, sArdhasaptazatAdhikatrayoviMzatisahasrAbdavrataparyAyo bhAvI, tasya cA'ntaraM palyArdham / punastatraiva gajapure devI-sudarzanAtmajaH svarNavarNazcaturazItyabdasahasrAyustriMzaddhanUnatiraranAtha ekaviMzativarSasahasravrataparyAyo bhAvI, tasyA'bdakoTisahasronapalyaturyAMzo'ntaram / mithilAyAM kumbha-prabhAvatIputraH paJcaviMzatidhanUnnatiH, paJcapaJcAzadabdasahasrAyurnIlavarNo mallinAtha ekavarSazatonapaJcapaJcAzadabdasahasravrataparyAyo bhAvI, tasya ca varSakoTisahasrakamantaram / rAjagRhe padmA-sumitraputraH kRSNavarNaH suvratastriMzadvarSa prathamaM parva - SaSThaH sargaH sahasrAyurdhanurvizatyunnatiH, sArdhasaptavarSasahasravrataparyAyo bhAvI, tasya catuHpaJcAzadabdalakSANyantaram / ___tathA mithilAyAM vaprA-vijayabhUH svarNavarNo naminAtho dazavarSasahasrAyuH, paJcadazadhanUnnatiH, sArdhavarSasahasradvayavrataparyAyo bhAvI, tasya SaDvarSalakSANyantaram / zauryapure zivA-samudravijayAtmajaH kRSNavarNo neminAthaH sahasravarSAyurdazadhanUnnatiH, saptazatavarSavrataparyAyo bhAvI, tasya paJcalakSavarSANyantaram / vArANasyAM vAmA-'zvasenaputraH pArzvanAthaH kRSNavarNo, navahastapramANaH, zatavarSAyuH, saptativarSavrataparyAyo bhAvI, tasya sArdhasaptazatAdhikatryazItivarSasahasrANyantaram / kuNDagrAme siddhArtha-trizalAsuto mahAvIraH svarNavarNaH, saptahastapramANo, dvAsaptatyabdAyujracatvAriMzadabdavrataparyAyo bhAvI, tasya sArdhavarSazatadvayamantaram / eSu kAzyapagotriNo'STau cakriNaH svarNavarNA mokSagAH / tatrA'jitakAle'yodhyAyAM sumitra-yazomatIputraH sArdhadhanvacatu:zatocchrAyo, dvAsaptatipUrvalakSAyuH sagaro bhAvI / zrAvastyAM bhadrAsamudravijayAtmajaH paJcAbdalakSAyuH, sArdhadvicatvAriMzaddhannatirmaghavA, hastinApure sahadevyazvasenaputro'bdalakSatrayAyuH sArdhekacatvAriMzaddhanUnnatiH sanatkumArazca bhAvinau / etau dharma-zAntyorantare tRtIyasvargagAminau / zAntiH kunthuraranAthazcaite'rhantazcakriNo'pi ca / hastinApure tArA-kRtavIryasuta: subhUmaH SaSTivarSasahasrAyurdhanuraSTAviMzatyucchritaH, sa cA'ra-mallyantare bhAvI, saptamaM narakaM gamI / vArANasyAM jvAlA-padmottarAtmajaH padmastriMzadvarSasahasrAyurviMzatidhanUcchritaH, kAmpIlye merA-mahAhariputro hariSeNo dazavarSasahasrAyuH paJcadazadhanUnnatizca, tau dvau munisuvrata-namyoviharatorbhaviSyataH /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 133 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rAjagRhe vaprA-vijayAtmajo dvAdazadhanUnnato jayastryabdasahasrAyurnaminemijinAntare bhAvI / kAmpilye culanI-brahmaputraH saptavarSazatAyuSko brahmadattaH saptadhanUnnatiH zrInemi-pArzvatIrthAntare raudradhyAnaparaH saptamI narakabhUmi gAmI / tatrA'pRSTo'pi prabhuH prasaGgAt kathitavAn-"trikhaNDapRthivIpAlakAzcakrayardhavikramA navA'sitA vAsudevA bhAvinaH / teSvaSTama: kAzyapagotraH, zeSA gautamAH / teSAM sApanA bhrAtaro nava sitA bldevaaH| tatra potanAkhye nagare prajApati-mRgAvatyoH putro'zItidhanUnnatistripRSTho vAsudeva: zreyAMsajinavihArakAle caturazItyabdalakSAyurantyaM narakaM gaamii| dvAravatyAM dhanuHsaptatyunnato dvipRSThaH padmA-brahmanandano dvAsaptativarSalakSAyurvAsupUjyajinezvare bhuvaM viharamANe SaSThaM narakaM gAmI / tatraiva dvAravatyAM dhanuHSaSTisamunnata: SaSTivarSalakSAyuH svayambhUvimalasvAmikAle bhadrarAja-pRthivIdevIputraH SaSThaM narakaM gAmI / tathA tasyAmeva nagA~ puruSottamaH paJcAzaddhanUnnati: soma-sItAputrastriMzadvarSalakSAyuranantajinakAle SaSThaM narakaM gAmI / azvapure puruSasiMhaH paJcacatvAriMzaddhanUnataH zivarAjA-'mRtAputro dazavarSalakSAyurdharmajinakAle SaSThaM narakaM gAmI / cakrapuryAM puruSapuNDarIko'ra-mallyorantare lakSmIvatI-mahAziraHputra ekonatriMzaddhanUnataH paJcaSaSTivarSasahasrAyuH SaSThaM narakaM gAmI / vArANasyAM dattaH SaDvizatidhanUnataH SaTpaJcAzadvarSasahasrAyustajjinadvayAntara eva zeSavatyagnisiMhabhUH paJcamaM narakaM gAmI / rAjagRhe munisuvrata-namyantare dvAdazAbdavarSasahasrAyuH sumitrA-dazarathaputraH SoDazadhanUnnatirnArAyaNasturIyaM narakaM gAmI / mathurApuryAM neminAthakAle dazadhanUnnato devakIvasudevaputraH kRSNaH sahasravarSAyustRtIyaM narakaM gAmI / prathamaM parva - SaSThaH sargaH tathA prathamo baladevo'calo bhadrAsutaH paJcAzItivarSalakSAyuH, dvitIyo subhadrAputro vijayaH paJcasaptatyabdalakSAyuH, tRtIyo bhadraH suprabhAputraH paJcaSaSTivarSalakSAyuH, caturthaH suprabhaH sudarzanAputraH paJcapaJcAzadabdalakSAyuH, paJcamaH sudarzano vijayAsutaH saptadaza varSalakSAyuH, SaSTho vaijayantIsUnurAnandaH paJcAzItivarSasahasrAyuH, saptamo jayantIputro nandanaH paJcaSaSTivarSasahasrAyuH, aSTama: padmo'parAjitAtanayaH paJcadazavarSasahasrAyuH, navamo rAmo rohiNIputro dvAdazAbdazatAyurbhaviSyanti / tatrA'STau mokSagAH, rAmo brahmakalpaM gamiSyati / tathA sa bharate kRSNatIrtha utsapiNyAM setsyati / tathA'zvagrIvatAraka-meraka-madhu-nizumbha-bali-prahlAda-laGkeza-magadhezvarA vAsudevapratimallAzcakrAyudhAH svacakrareva vAsudevakaragatairhaniSyante / bharatastacchrutvA svAminaM punaH papraccha-"atra samavasaraNe bhavAniva ko'pi tAdRzo'sti yastIrthaM pravartya bharatakSetraM pAvayiSyati ?" bhagavAnAha-"tava putro'yaM prathama: parivrAjako marIcirAtaraudradhyAnahInaH samyaktvayukto rahasi dharmadhyAnaM kurvan samprati karmamalino'pi zukladhyAnAcchuddhimeSyati / ihaiva bharatakSetre potanAkhye nagare tripRSTho vAsudevAnAM prathamo vAsudevo bhaviSyati / yaH kramAt pratyagvideheSu mUkAyAM puri dAzArhANAM prathamo dhanaJjayadhAriNyoH putrazcakrI priyamitranAmA bhaviSyati / tatazciraM bhave saMsRtya bhArate mahAvIranAmA caturviMzastIrthakRdbhAvI" iti zrutvA svAmyanujJAmAdAya bharato vandituM marIcimagAt / "tvAM tripRSThaM priyamitraM vA na, te idaM janma pArivAjyaM vA na, kintu caturvizaM bhAvinamarhantaM tvAM vande" iti bruvANo baddhAJjalipuTastri:pradakSiNIkRtya bharatastaM vavande / tataH prabhuM natvA bharato'yodhyAM jagAma /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ .135 134 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatrastho marIcizca tacchrutvA darpamAgatasriH karAsphoTapUrvakamatipramudita evaM vaktuM pracakrame-"yadyahaM vAsudevAnAM prathamo, videheSu cakrI, bhArate'ntimo'haMzca bhavitA'smI"tyetAvatA pUrNaM mama / mama pitAmaho'rhatAmAdyo, mama pitA ca cakriNAmAdyo'haM ca vAsudevAnAmAdya iti mama kulaM sarvazreSTham" / evamAtmakulAbhimAnaM kurvANena tena svakIyaM nIcagotramupArjitam / prathamaM parva - SaSThaH sargaH tata: paramasaMvegAviSTaH puNDarIkaH zramaNAnabhASata-"ayaM giriH kSetraprabhAveNa siddhinibandhanaM varttate / ato'tra mukteH sAdhanAntaraM dravya-bhAvabhedAd dvividhA saMlekhanA kAryA / dravyasaMlekhanAsarvonmAdamahAroganidAnabhUtAnAM sarvadhAtUnAM samantataH zoSaNam / bhAvasaMlekhanA-sahajavairiNAM rAga-dveSa-mohakaSAyANAM srvtcchedH"| ityevamuditvA sa munikoTibhiH saha sUkSmabAdarAn sarvAnatIcArAnAlocya bhUyaHzuddhaye mahAvratAropaNaM vidhAya "jIvAH kSAmyantu me sarve, teSAM ca kSAntavAnaham / maitrI me sarvabhUteSu, vairaM mama na kenacidi"tyuktvA bhavacaramaM nirAkAramanazanaM pratipannavAn / kSapakazreNimArUDhasya tasya munikoTInAM ca kramAd ghAtIni krmaannytruttyn| tathA mAsAnte caitrapUrNimAyAM prathamaM puNDarIkasya pazcAcca munInAM kevalamutpannam / tataH zukladhyAne sthitAsturye pAde te yoginaH kSINAzeSakarmANo nirvANaM prApuH / tato devA bhaktyA teSAM marudevyA iva nirvANagamanotsavaM cakruH / yathA vRSabhasvAmI prathamastIrthakRta, tathA zatruJjayagirirapi tadA prathamaM tIrthaM babhUva / bhagavAMzca puNDarIkaprabhRtibhirgaNadharaiH parivRto vihAravyAjato mahIM punAna: kauzalAn magadhAn kAzIn dazArNAn cedIn mAlavAn gUrjarAn saurASTrAMzca dharma dizan zatruJjayagiri prApa / vividhatarukhaNDa-latA-pratAna-nirjharAdimanoharaM mUle paJcAzad yojanaM zikhare dazayojanamaSTayojanocchrAyaM taM girimAruroha saH / tatra suraiH sadyo nirmite samavasaraNe dharmadezanAM kurvan pauruSyAM vyatItAyAM tato viramyotthAya devacchande samupaviveza / tatazca svAminaH pAdapIThe samupaviSTo gaNadharAgraNI: puNDarIkaH sabhAyAM tathaivopaviSTAyAM bhagavadanukRtyA dharmadezanAM kurvANo dvitIyapauruSyAM tAM samApayAmAsa / evaM sattvopakArAya dharmadezanAM kurvANa: prabhuraSTApada iva tatra kaJcit kAlaM sthitvA'nyatra vijihIrSuH puNDarIkaM samAdizat"vayamanyatra vijihIrSavaH, tvamatraiva munikoTibhirAvRtastiSTha / kSetraprabhAveNa tava saparivArasyA'cirAdeva kevalamutpatsyate / ihaiva ca zailezIdhyAnasthasya tava saparivArasya zIghrameva muktirapi bhavitA" / tatheti prabhuvAcaM svIkRtya praNamya ca sa munikoTisahitastatraivA'sthAt / prabhuzca taM tatra muktvA saparicchado'nyatra vijahAra / tato bharataH zatruJjayagirau ratnazilAmayaM caityaM kaaryaamaas| tathA puNDarIkapratimAsahitAM prabhorvRSabhasya pratimAM ca tatra sthApayAmAsa / bhagavAMzcA'pi nAnAdezeSu viharan bodhidAnAd bhavino'nvagrahIt / prabhoH kevalajJAnAvadhi caturazItisahasrANi zramaNAH, lakSatrayaM sAdhvyaH, sArdhalakSatrayaM zrAvakAzcatu:sahasrAdhikasArdhapaJcalakSANi zrAvikAH,saptazatAdhikasahasracatuSTayaM caturdazapUrviNaH, navasahasrANyavadhijJAninaH, viMzatisahasrANi kevalinaH, SaTzatAdhikaviMzatisahasrANi vaikriyalabdhimantaH zramaNAH, sArdhaSaTzatAdhikadvAdazasahasrANi manaHparyayiNo vAdinazca pRthak pRthak, dvAviMzatisahasrANyanuttaravimAnopapAtino jjnyire| evaM prabhurAditIrthakarazcaturvidhaM saGgha dharme prajA vyavahAra iva sthaapyaamaas|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH atha dIkSAkAlAt pUrvalakSaM kSapayitvA svamokSakAlaM jJAtvA prabhuH saparicchado'STApadaM prApyA''ruhya ca dazasahasramunibhiH saha caturdazena tapasA pAdapopagamanaM pratyapadyata / tataH parvatapAlakAstadvRttAntaM bharataM vijJApayAmAsuH / bharatazca tacchrutvA zokapIDito'zrUNi muJcan sAnta:puraparIvAraH pAdacAreNA'STApadaM prati pratasthe / prabhuM dhyAyan bAdhAmagaNayan sa vegenA'STApadaM prApyA''ruhya ca paryaGkAsanasthitaM prabhuM dRSTvA pradakSiNIkRtya vanditvA ca pArzvasthaH samupAste sma / 136 tata Asanakampato'vadhijJAnopayogena sarvavRttAntaM jJAtvA zakrAzcatuSSaSTirapi jinendramabhyupetya pradakSiNIkRtya praNamya ca viSaNNAstatra citritA iva niSaNNAH / athA'syAmavasarpiNyAM tRtIyArasyaikonanavatipakSeSvavaziSTeSu satsu mAghamAsasya kRSNatrayodazyAM pUrvAhNe'bhijinnakSatre candrayukte paryaGkAsanasthitaH prabhurbAdare kAyayoge sthitvA bAdarau vAk-cittayogau ruddhvA sUkSmakAyayogena bAdaraM kAyayogaM ruddhvA sUkSmavAk-cittayogau ca rurodha / sUkSmakriyaM nAma tRtIyaM zukladhyAnaM niruddhasUkSmakAyayogaM saMsAdhya, paJcahusvAkSaroccArakAlapramANamucchtrikriyaM caturthaM dhyAnaM prapadya, sarvaduHkhaparityaktaH kSINakarmA kevalajJAna darzanI niSThitArtho'nantavIryasukhaddhiko bandhAbhAvAdUrdhvagatiH prabhuH svabhAvAdRjunA mArgeNa lokAgraM prAptavAn / anye dazasahasramunayazcA'pi prapannAnazanAH kSapakazreNimArUDhA utpannakevalA manovAkkAyayogAn ruddhvA kSaNAt paramaM padaM prApuH / svAminirvANakalyANAcca nArakANAmapi kSaNaM sukhamabhUt / bharatastu mahAzokAkrAnto bhUmau vajrAhataparvata iva mUcchitaH papAta / mahati duHkhe samprApte'pi tadA ruditaM duHkhazaithilyakAraNaM ko'pi na prathamaM parva SaSThaH sargaH jAnAti sma / ataH zakraH svayaM taccakriNo jJApayan mahApUtkArapUrvakaM ruditaM cakAra / tamanusRtya devA api ruruduH / teSAM ruditaM zrutvA catryapi labdhasaMjJa uccaiH svareNa ruroda / tataH prabhRti loke - 'pi zoke sati tacchaithilyakAraNaM rodanaM pravRttam / bharatazca svabhAvadhIro'pi duHkhito'dhIrastirazco'pi vilApayan bhRzaM vilalApa / zokAtizayAcca jIvitanirviNNaM mumUrSumiva dRSTvA zakro bahubhiH sAntvanavAkyaistaM prabodhitavAn / nRpo'pi dhairyamAlambya tasthau / 137 *** atha zakreNa svAmyaGgasaMskAropakaraNAnayanArthaM samAdiSTA devA AbhiyogikA nandanodyAnAd gozIrSacandanAni kASThAni kSaNAdAnIya pUrvadizi cendraniyogAt svAmidehArthaM vRttAM citAM viracyekSvAkukulotpannAnAM munInAM kRte dakSiNasyAM vyasrAkArAM ca citAM viracyA'parasyAM dizi caturasrAM citAmanyeSAmanagArANAM kRte racayAmAsuH / tataH zakro deva kSIrodadhijalena bhagavattanuM strapayitvA gozIrSacandanairvilipya, haMsacina devadUSyeNa vAsayitvA ca divyairmANikyaiH sarvato bhUSayAmAsa / anye devAzcA'nyeSAM munInAM snapanAdikaM sarvaM cakruH / tato devAstisraH sahasrabAhyAH zibikA nirmamuH / tataH praNamya prabhorvapurmUrdhyAropya zakraH svayameva zibikAyAM sthApitavAn / ikSvAkukulajAnAmanyeSAM munInAM ca vapUMSyanye devA dvitIyasyAM tRtIyasyAM ca zibikAyAM nihitavantaH / tato vAsavaH svAmizibikAmanye devAzcA'nyamunizibikAmuddhatyA'psaraHsu saGgItakaM kurvANAsu, deveSu puraH puro dhUpaghaTIrdhArayatsu, keSucit purastoraNAni kurvatsu, keSucit puro viluThatsu, keSucit pRSThato dhAvatsu, keSucicca zokaM kurvatsu, tUryeSu vAdyamAneSu, zibikAmupacityamupAnIya prAcInacitAyAM prabhostanuM, dAkSiNAtyAyAmivA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kukulotpannamunivapUMSi, pazcimacitAyAM cA'nyeSAM munInAM zarIrANi zanaiH sthaapyaamaasuH| tato vAsavanidezAdagnikumArakAstatkAlaM citAsvagni, vAyukumArAzcA'gnijvAlanAya vAyu vicakruH / zakrAjJayA ca tatra citAsu devAH karpUrAdIni sISi madhUni ca kumbhazo nidadhuH / citAnalaM cA'sthi muktvA dhAtuSu dagdheSu meghakumArAH kSIrAmbhobhirvidhyApayAmAsuH / tato vAsavaH pUjayituM prabhoruparitanI dakSiNAM daMSTrAm, IzAnendrazca vAmAM daMSTrAm, camarendro balizcA'dhastanI dakSiNAM vAmAM ca daMSTrAm, anye devendrAzcA'nyadantAn, anye devAzcA'sthIni jagRhuH / yAcamAnebhyaH zrAvakebhyazca devAzcitAkuNDatrayAgnIn dattavantaH / tataH prabhRti te'gnihotriNo brAhmaNA jAtAH / te brAhmaNAzca svAmicitAvahiM gRhe nityamapUjayan nirvAtaM rakSanti sma ca / ikSvAkuvaMzyAnAmanyeSAM ca munInAM vidhyAtau citAnalau svAmicitAgninekSvAkucitAgninA ca vidhyAtamanyamunicitAgni prajvAlayanti sma / kintvanyamunicitAgnimanyamunicitAgnyoH kadA'pi na saGkramayanti sma / sa eSa vidhiradyA'pi dvijeSu pravarttate / kecicca bhasma labdhvA tdvndire| tataH prabhRti te bhasmabhUSaNAstApasA jAtAH / tatazcitAsthAnatraye devA ratnastUpatrayaM nirmAya nandIzvaradvIpe ca zAzvatapratimotsava vidhAya svaM svaM padaM yayuH / tathA zakrAH svasvavimAneSu mANavakastambhoparinirmite vajrasamudgake svAmidaMSTrAM nivezya nirantaraM pUjayAmAsuH / tatprabhAvAcca sadA vijayamaGgalavanto babhUvuH / prathamaM parva - SaSThaH sargaH 139 zcA''san / teSu dvAreSu mukhamaNDapAH, teSAM puraH zrIvallImaNDapAntaH prekSAsadanamaNDapAH, tanmadhyabhAge vajramayA akSavATAH, teSu pratyeka ratnasiMhAsanaM cA'bhUvan / pratiprekSAmaNDapAgraM ca maNipIThikA, tadupari ratnamayAzcaityastUpasammukhInAH paJcadhanu:pramANA: sarvAGga ratnanirmitA RSabhA vardhamAnA candrAnanA vAriSeNA ca paryaGkAsanAsInA: zAzvatajinapratimA nandIzvaradvIpacaityamadhya ivA'bhavan / teSAM caityastUpAnAM pratyekaM purato'mUlyaratnamayI vizAlA cArupIThikA, tAsAmupari pratyekamindradhvajaM, teSAM puratastrisopAnA satoraNA svacchazItalasalilA nandA nAmnI puSkariNyabhUt / siMhaniSadyAyA madhyabhAge ca maNipIThikopari citraratnamaye devacchandake upari vitAnena pArzvatazca vajramayAGkuzena muktAhArazobhitena samanvite, prAnteSu maNimAlAmanohare, bhittiSu citramaNimayagavAkSazobhite, dahyamAnAgarudhUmapaTalabahale, svasvasaMsthAnapramANavarNadharAH zailezIdhyAnavartinazcaturvizatirRSabhasvAmimukhyAnAmarhatAM pratimA abhUvan / tAsu SoDaza suvarNamayyaH, dve rAjAvartaratnakRte, dve sphATikyau, dve vaiDUryamaNimayyau, dve zoNAzmaje cA''san / tAsAM pratimAnAM ca nakhA aGkaratnamayAH, nAbhIkezAntabhUjihvAtAluzrIvatsacUcukaM hastapAdatalAni ca sauvarNAni, pakSmANi netrakanInikAH zmaNi dhruvo romANi kezAzca riSTaratnamayAni, oSThA vidrumaratnamayAH, dantAH sphATikAH, zIrSaghaTyo vajrajAH, nAsAntA lohitAkSamaNiprabhAH sauvarNAH, netrANi raktaprAntAni cA'GkaratnakRtAni cA'bhavan / tAsAM pRSThe ca pratyekaM chatradhArapratimA yathApramANaM sphATikamaNidaNDaM zvetacchatraM dadhatI, pArzvayozca pratyekamutkSiptamaNicAmare ratnamayyau cAmaradhArapratime, agre ca pratyekaM kRtAJjalInAM nAgayakSabhUtakuNDadhArANAM dve dve pratime cA'bhUvan / bharatazca svAmicitAsannabhUmau yojanAyAmaM trigavyUtonnataM prAsAdaM siMhaniSadyAM vardhakiratnena ratnairakArayat / tasya sphATikAni catvAri dvArANi, pratidvAramubhayato ratnacandanakalazA, ratnamayAstoraNA, aSTamaGgalya
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM parva - SaSThaH sargaH tato'STApadAneruttIryA'yodhyAM prati prasthAya tAM prApya pravizya svaM sadanamAsasAda / tatra cA'harnizaM prabhuM dhyAyan zokamagnaH kulAmAtyaiH kathaJcidapi prabodhitaH kramAd rAjakAryeSu prAvarttata / 140 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH devacchande ca caturvizatI ratnaghaNTikA, mANikyadarpaNAH, sauvaryo dIpikA, ratnakaraNDakAH, puSpacaGgerikAzcAmarasamUhA, vibhUSaNakaraNDikA, haimAni dhUpadahanapAtrANi cA''rAtrikANi ca, ratnamaGgaladIpA, ratnabhRGgArakA, ratnasthAlAni, sauvarNAH patadgrahAH, ratnacandanakalazA, ratnasiMhAsanAni, ratnamayyo'STamaGgalyo, haimAstailasamudgakA, haimAni dhUpabhANDAni, haimA utpalahastakAzca caturvizateH zrImadarhatAM puro bbhuuvuH| itthaM nAnAratnamayaM trailokye'pyatisundaraM mRga-latAdicitraibhittiSvatimanoharaM ratnastambha-patAkA-dhvaja-daNDa-padmarAgakumbhApsaraH-kusumaprakaradhUpadhUma-caityavRkSa-mANikyapIThikAdivibhUSitaM taccaityaM bharatAjJayA kalAvidA vardhakiratnena tatkAlameva vinirmitam / tatraiva ca bharato divyaratnazilAmayInavanavatemA'tRRNAM pratimA: kArayAmAsa / tatraiva ca tAH pratimAH zuzrUSamANAmAtmapratimAmapi kArayAmAsa / caityAd bahizca bhagavata ekaM, navanavatibhrAtRNAM tAvatsa GkhyakaM stUpamakArayat / tatra ca nAgarA AzAtanAM mA kAryuriti yantramayAMllauhAnArakSakAMzca kArayAmAsa / taizca tat sthAnaM nRNAmagamyamabhUt / daNDaratnena ca tatrarjUccastambhavaddantAMzciccheda, yena so'diranArohaNIyo'bhavat / tathA manuSyairaladhyAni yojanAntaritAni mekhalArUpANyaSTau padAni giriM paritaH kArayAmAsa / tataH prabhRti tasya zailasyA'STApada iti saMjJA jAtA / loke ca so'driharAdriH kailAsaH sphATikAdrizca kIrtyate / evaM caityaM kArayitvA pratimAH pratiSThApya ca bharataH zvetavastradharastatra praviveza / pradakSiNAM kRtvA sugandhijalaiH saparicchadaH pratimAH napayitvA devadUSyaiH parimRjya gozIrSacandanairvililepa / vicitrai ratnabhUSaNairdivyamAlya-vastrAdibhizca sampUjya ghaNTAM vAdayan dhUpaM pradAya karpUrArAtrikamuttArya praNamya sarvAstA pratimA nAmoccArapUrvakaM stutvA pratyekamahato namaskRtya ca siMhaniSadyAyAzcaityAd bahiniryayau nRpaH / atha bharataH kadAcit krIDituM savadhUjana: krIDAdIrghikAM yayau / tatra ca mRgIdRzIbhiryuvatibhiH saha jalakrIDAM cakre / kadAcid vilAsamaNDapaprAGgaNe ca saGgItakaM kArayAmAsa / kadAcit prekSaNakAni prekSAJcakre ca / evaM sAMsArikasukhAni bhuJjAno bharataH prabhumokSadinAt paJca pUrvalakSA atyavAhayat / aparedhuH kRtasnAno balikarma vidhAya kRtanepathyaH sAntaHpuraparIvAro vetriNIdarzitamArgazca sa ratnAdarzagRhaM yayau / tatra ca yathApramANaM pratibimbitaM sarvAGgaM dadarza / tatra svaM prekSamANasya tasyA'GgulyA ekasyA aGgulIyakaM nipapAta, tacca bharato nA'jJAsIt / krameNa vapuH pazyaMzca tAmaGgulImanaGgulIyakAmapazyat / "aGgulI kiM vizobhe" ti cintayan bhUmau patitamaGgalIyakaM dadarza / "anyAnyaGgAnyapyAbharaNaivinA vizobhAni kim?" iti parIkSituM so'parANyapyAbharaNAni moktumaarebhe| mukuTAdipAdakaTakAntatyaktasarvAGgabhUSaNaM zIrNaparNaM drumamiva svaM gatazrIkamapazyat / tato'cintayat-"bhUSaNAdibhirvapuSaH zrIH kRtrimaiv| antarmaladUSitasyA'sya zarIrasya bahizcintyamAnaM kimapi zobhanaM na vartate / idaM ca zarIraM karpUrAdInapi dUSayatyeva / yena viSayebhyo virajya tapastepe, tenaiva zarIraphalaM jagRhe" / ityevaM cintayata: samyagapUrvakaraNakramAt kSapaka zreNyArUDhasya zukladhyAnaM prAptasya ca tasya ghAtikarmakSayAt kevljnyaanmutpede| tadAnImeva cA''sanakampato vAsavo bhaktyA samupetya "kevalin ! dravyaliGgaM pratipadyasva, yathA vande, niSkramaNotsavaM ca
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH 143 kaThinazabdArthaH prathamaH sargaH yamarAja tela vigerenuM mardana sArathi UMbADIyuM zuddha, nirmala ghoDesavAra varma 142 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vidadhe" iti bharatamuvAca / tatazca sa bAhubalivat pravrajyAlakSaNaM paJcamuSTikakezotpATanaM vidadhe / tathA sannihitadevatayopanItaM rajoharaNamukhyamupakaraNamagrahIt / tatazca bharato devarAjena vavande / tadAnIM ca bharataM zritA dazasahasrarAjAnazcA'pi prAvrajan / tato vAsavo bharataputrasyA''dityayazaso raajyaabhissekmkrot| bharatazca grAma-purAdiSu bhavyAn dharmadezanayA prabodhayan saparicchadaH pUrvalakSaM vijahAra / tato'STApadagirau gatvA caturvidhAhArapratyAkhyAnaM ca vidhAya mAsAnte zravaNanakSatre candre siddhAnantacatuSko bharataH siddhikSetraM prAptavAn / evaM sa bharataH kaumAre pUrvalakSANAM saptasaptati, mANDalikatve varSasahasramekaM, cakritve caikavarSasahasronaSaTpUrvalakSANi, samutpannakevalajJAnazca pUrvalakSamatyavAhayat / evaM caturazItipUrvalakSamAyurativAhya bharato mokSamagAt / zakreNa ca devaiH samaM samudaM sadya eva tanmokSamahimA vidadhe / iti prathamaparvaNi marIcibhavabhAvizalAkApuruSa-bhagavanirvANa bharatanirvANavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // svAmiprAgbhavavarNanaM kulakarotpattiH prabhorjanma codvAhAdivyavahAradarzanamatho rAjyaM vrataM kevalam / cakritvaM bharatasya mokSagamanaM bhartuH kramAccakriNo'pyasmin parvaNi vaNitaM vitanutAt parvANi sarvANi vaH / / iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati-zAsanasamrATa-bAlabrahmacAri-kadambagiri-tAladhvaja-rANakapurakAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavaryazrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkAra samayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratra prakhyAtavyAkhyAtR-kaviratnazrIvijayayazobhadrasUrIzvara-ziSyaratra zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre prathamaparvaNi samAptaM zrIprathamatIrthakara-bharatacakravattipratibaddhaM prathamaM parva ||shaa antakaH abhyaGgaH aruNaH alAtacakram azastropahatam azvavAraH AkhaNDala: AtapatraH uTajaH aurasaH kapardaka: karaNDakA kalabhaH kUrparAlehanam kramelakaH gaNDUpadaH galanAlam ghanavAta: chatra jhUMpaDI potAno putra koDI. pAMsaLI madaniyuM koNI cATavI UMTa jaMtuvizeSa garanALuM eka prakArano kaThina vAyu ghUMTaNa sudhI sUrya chUpAyelA sApa pAmA kharajavuM piSTodakam loTavALuM pANI pratibhUH sAkSI pradoSaH sasthAsamaya prapA pANInI paraba prAvRD vaSAMkALa marIciH kiraNa mahokSaH baLavAna baLada kavaca varSagranthiH varSagAMTha viTaH dhUtAro vyajanam vIMjhaNo, paMkho zambalam bhAthuM zyAmAkaH dhAnyavizeSa sannivezavizeSa: citraracanA sarvaMsahA pRthvI sAraNI nIka sUcIrandhram soyanuM kANuM hutAzanaH agni dvitIyaH sargaH aGgadam bAjubaMdha aprAptapUrvI prathamavAra bhegaveDaM abhigamyaH manohara arjakamaJjarI manAmanA vRkSano mahora alaktakarasa: lAkSAno rasa ApAtaramaNIyam za3mAtabhA suMdara ucchAyaH UMcAI jAnudaghnam taraNiH tirohitaH dandazUkaH dasyuH durvAjiH nyAsIkRtaH cora duSTa ghoDo thApaNarUpa
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 kaThinazabdArthaH 246 uttAlataraGgaH utsaGgaH upanayanam je vaM; kui: bIjoru kuntalaH kuvindaH krIDanakaH guja: godhUmaH cirAvAtam cibukaH tha cUDAkaraNam dhamminaH dhUlidhUsarAGgaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH UchaLatAM mojAM muranA: mRdaMga khoLo mukka: aMDakoza vaidika saMskAra yAmikaH cokIdAra caMdaravo rahomantritam khAnagI carcA latA vigerethI rAsahalIsakam rAsagarabA DhaMkAyeluM sthAna vardhakI suthAra vALa vivaram guphA vaNakara zamyazvatthatvacau khIjaLo ane ramakaDuM pIpaLAnA jhADanI paganI ghuMTI vecA ghauM zarAvasampuTam be koDIyA haDapacI, dADhI zAliH cokhA vaidika saMskAra zrIdAmagaNDam mALAno samUha oLelA keza samIraNa: pavana dhULathI kharaDAyela savyapANi: DAbo hAtha zarIra sphuradadharaH hoTha phaphaDAvato majAka karavAmAM tRtiya: : hoziyAra anugamyamAnaH anusarAto hajAma antarAlam madhyamAM pakSInI pAMkha 3: vALa pUtaLI kAhala: raNazIMgu eDI gRhamedhI gRhastha abIla, nagarano daravAjo sugaMdhIdAra bhUko catuSparvI cAra parvatithi pukhanI chAbaDI jigamiSuH javAnI IcchAvALo pAchalo krama grahaNa jighRkSan karavAnI pUrve bhogavela IcchAvALo sonAnuM jaLapAtra tai : nAva, vahANa mIDhoLa tAlavRntam paMkho, vIMjhaNo bahumUlya nistuSaH photarA vagaranuM lArahita nA: bhAlo nIlikArogaH AMkhano roga kuzapUlaH ghAsano pULo nyAsApaharaNam thApaNa coravI yugADuM: koLuM pAripAzvikaH sevaka kodaNDam dhanuSa SHR: magaramaccha mukaH sopArInuM jhADa, manmanam avyakta vacana kapAsanuM jhADa mAtuliGgaH nAgarabram cakrano madhyabhAga mArgagRhasthAH rastA uparanA DUbI jAya teTaluM gharamAM rahelA lAMbA kALa pachI fa: mojAM Avela sAtmastrIkaH patnI sahita jyA dhanuSanI dorI sAsahiH sahiSNu timiGgilaH masyavizeSa syandanaH tumbIphalam tuMbaDInuM phUla zAstrafnavI pUtaLI darbhasaMstArakaH DAbhanI pathArI vaturthaH sa: bhAgyayoge sAravAra: kolasA pADanAra devadAru vRkSa vizeSa AkaraH khANa, samUha draDhIyasI vadhAre majabUta AjighAMsuH haNavAnI dvAdazAstrikaH bAre khUNA IcchAvALo padyA mArga, rasto ilA IlAyacI payodRtiH pANInI mazaka pudhi: bANa rAkhavAnuM pAMzu bhAthuM pANDukSAmaH dhoLA raMgavALo uttAna: mukha upara karIne durbala thayelA rahela pukha: bANanuM mULa upatyakA taleTI pracAravita mArgajANakAra upAyanam bheTavuM VTE: bhAlo karpUrArAtrikaH kapUrathI AratI pUrva bhojapatranuM jhADa utAravI maJcaH mAMcaDo, khATalo sarva: sthAna vizeSa nAma | Hva: sthAna vizeSa nAma narmacaturaH nApitaH pakSma pAJcAlikA pANi: piSTAtakaH gopuram puSpacar3erikA pratilomakramaH bhuktapUrvam madanaphalam bhAI:
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ geMDo vetradharaH 146 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yuyutsAna: yuddhanI IcchAvALo | Tw: thAkunAmaya rathanA cakranokhIlo tUlam kapAsa, re DUbe teTaluM labdhotkocaH lAMca meLavanAra riraMsamAnA ramavAnI vratagariSThaH vratamAM zreSTha IcchAvALI zarastambaH bANano samuha romahastakam pramArjanAnuM eka | satyasatI zIlabhaMga thaye sAdhana satI paNa asatI lavaGgam laviMga kahevAya lAjAH vadhAvavA mATenA paNa: : cokhA zilpanI akSavATaH kAgaDo vAyasaH vAsavaH Indra paribhASAno zabda vAraNArUDhaH hAthI upara savArI | kArIf% vAMva karanAra cUcukaH stanano agrabhAga chaDI dhAraNa karanAra daMSTrA dAMta, dADhe vaitAlikaH bhATa, cAraNa vAI: ziJjinI dhanuSanI dorI nibandhanam kAraNa zilImukhaH bANa nirjhara: jharaNuM saER: yuddha, laDAI niSThitArthaH kRtArtha sisAdhayiSuH siddhinI patadgrahaH pAtra, bhAjana IcchAvALo rasoIyo pratAnam sUpakAraH vistAravALuM saikatam puSkaLa retIvALo | prekSaNakaH nATaka bhAga. apUchyuM: maravAnI skandhAvAraH chAvaNI, paDAva IcchAvALo sthAsakaH thApA zuzraNa: sAMbhaLavAnI pajhama: : IcchAvALo udAyudham zastra UMcA karavA zrIvatsaH prazasta cihna kaNDUyanam khaMjavALavuM zrIvAzImaNDapaH zilpanI kSveDAnAdaH sihanAda paribhASAno zabda khanakapuruSaH khADo khodanAra DAbhaDo puruSa viSNu