Book Title: Tirthankar Bhagwan Mahavira
Author(s): Virendra Prasad Jain
Publisher: Akhil Vishwa Jain Mission
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010568/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhunika jaina kAvya granthamAlA 3 tIrthakara bhagavAna mahAvIra savitA:dhorema prasAda na vora ni0 saM0 2461 vikramAbda 2022 kiSTAbda 1965 prakAzaka: zrI akhila vizva jaina mizana malIgaMja (eTA) u0 pra0 mUlya : cAra rupaye Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akhila vizva jana mizana ..anIgaMja (eTA) AbhAra zrI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava gauhATI (pharavarI 1963) para zrI dijaina paMcAyata gohATI ke dAna dravya se prakAzita, hArdika dhanyavAda! nimo aura bone do! ahiMsA paramo dharmaH yano dharmastato jayaH sabakI sevA karo! prathama saMskaraNa.1959 1000 pratiyAM dvitIya saMskaraNa 1965 ..100. pratiyo mahAvIra mudraNAlaya manorgana (eTA) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityakAroM ne bhAratIya sAhitya ke sabhI maGgoM ko apanI mUlyamayI racanAmoM dvArA samalaMkata kiyA hai| tAmila, kannaDa, apabhraMza mAdi bhASAmoM ke mAdi sAhitya nirmAtA nissaMdeha jana sAhityakAra hI hai / saMskRta bhASA meM 'caturvizati saMghAna' sahaza prabhuta camatkAra racanAmo ko bhI janoM meM rakha hai / hindI bhASA sAhitya ke mAdikAla meM jainoM ne hI apanI racanAmoM se usako mUlyamaI banAyA hai| praba bhI jaina samAja ne sAhitya jagata kA bairisTara campatarAya jI jaina, zrI anena ba prabhUti ullekhanIya labdha pratiSThita sAhityakAra pradAna kiye haiN| kiMtu itanA hote huye bhI eka bAta jo khaTakatI hai vaha yaha hai ki janoM kI purAtana sAhitya paramparA kA pahale jaisA samujvala aura prabhAvaka rUpa aba dekhane ko nahIM miltaa| jaina kathAbArtA ko lekara mAdhunika zenI meM racanAmoM kA prAyaH prabhAva hI hai| usa para jaina mahApuruSoM ke pAdarza jIvana aura boSaprada zikSAmoM kI parivAyatmaka naI racanAyeM to milatI hI nhiiN| mAja hiMdI bhASA ko bhArata kI rASTra bhASA hone kA gaurava prApta hai aura unameM eka do prarjana sAhityakAroM ne baina dharma ke antima tIrthakara bha0 mahAvIra ke pavitra jIvana ko kAvya paDa karane kA sadprayAsa bhI kiyA / parantu jaina sidAnta pora na sAhitya kA gambhIra mora gahana paricaya na hone ke kAraNa usakA ThIka nivAha vaha na kara sake / isa paristhiti meM akhila vizva baina mizana ne isa prakAra ke sAhitya ke sUjana kI pAvazyakatA kA anubhava.karake hiyo bhASA meM 'mAdhunika jaina kAvya andhamAlA' bAmaka naI zailI ko pustakamAlA kA prArambha kiyA hai, jisameM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhI taka do racanAyeM prakAzita kI jA cukI hai| prastuta racanA usakA tIsarA puSpa hai| tIrthakara bhagavAna mahAvIra jainadharmake saMsthApaka nahIM haiM aura na hI jaina dharma hiMsaka yajJa paramparA ke virodha meM udbhuta huA hai| yaha donoM hI mAnyatAyeM bhrAnta aura nirAdhAra hai / isa kalpakAla meM jaina dharma kI punarsthApanA prathama tIrthaMkara RSabhadeva meM usa prAcIna yuga meM kI thI, jaba mantima manu nAbhirAya isa saMsAra ko suzobhita kara rahe the / unake pazcAta kAlAntara se 23 tIrthakara aura hue, jinameM sarva antima bhagavAna mahAvIra the| unhoMne apane samaya kI prAvazyakatAnoM ko lakSya karake jaina dharma kA punaroddhAra kiyA thaa| unhIM ke pravacana aura pAvaze loka ke lie vizeSa upakArI hai / yadyapi unake do tIna jIvana caritra hiMdoM gadya meM prakAzita ho cuke haiM, parantuM hiMdI patra meM eka pramANita kAvya kA prabhAva khaTakatA thA / ci0vIrendra prasAda jaina, bI0e00 sAra, sAhityAlaMkAra ne prastute kAvyako raca kara usa prabhAva ko pUrti kA sarAhanIya prayAsa kiyA hai| jinendra ke muraNe pravAha gambhIra haiM, unakA ThIka nirvAha mAnava buddhi se pare kI vastu hai| phira bhI usake parizIlanase jo bhAvoM meM nirmalatA pAtI hai usake 1.masvarUpa jo bho sAhitya prasUna prasphuTita hoM ve sudara pora sukhada hI hote hai / prataH prastuta raMcanA svAgatArha hai| * bhaviSya meM mizana apanI sAhityanirmANa yojanA ko zrImAn paura zrImAna sahayogiyoM kI samudAra sahakAritA ke bala para hI sampanna karane kI prANA rakhatA hai| vizvAsa hai, mizana ko pUrNa sahayoga prApta hogaa| vinotalIgaMja (eTA) / hitAhara . 18.4.56 ) (prathama saMskaraNa se) mAnarerI saMcAlaka savina misana Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda prastuta racanA mahAkAvya hai athavA khaNDakAvya hai yA kyA ? -isa ora merA kataI lakSya nahIM hai aura na isase na mujhe kucha sarokAra hI hai / yaha jo kucha bho hai mere prArAdhya ke prati merA hArdika bhaktibhAvayukta zradAdhya hai| ___ tIrthakara guNAnuvAda bar3A hI vizad hai tathA varNanAtIta hotA hai / kavi bhUdhara' kahate haiN| "jina guna kathana pragama vistAra, buSi bala kona lahe kavi pAra ?' isI bAta kA pratipAdana kavi manaraMgalAla jI ke nimna dohe meM bho dekhie:'indra ke gaNaSara thake, para majageza thakanta / jaza baranata jinavara tano, nara kima pAra lahana?' bhakta harajasarAya kA bhI yahI mata hai :'bhI jina.jaga meM ko aiso dudhivanta jU, . .jo tuma puNa varNana kara pAvai anta juu|' ... aba jina guNa-gAna kI bAta yaha taba sarvAGga tIpaMkara-. jIvana ko prakaTa karanA sambhava kahAM? sAkSAt kevasI bhagavAba usako anubhUti meM le pAte haiM, parantu ve usako mukha se varNana karane meM samartha nahIM hote| apane pratiddhandI dharma-netA bha. buddha se prazaMsita, itihAsa prasiddha rAjA zreNika aura vimbasAradvArA pUSita nara-amaracanda tIrSakara agavAna mahAvIra ke viSaya meM bhI jainAcArya kA mata paThi pratibayoti manakAra yukta hai Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathApi unake pravarNanIya guNoM kI pora iMgita karatA hai:asitagiri samaM syAtkajjalaM sindhupAve. surataruvara zAkhA lekhanI ptrm:| likhati yadi gRhItvA, zAradA, sarvakAlaM, ... tadapi tava guNAnAM vIra pAraM na yAti // aisI dazA meM maiMne jo yaha tIrthakara bhagavAna mahAvIra .kA pAvana jIvana carita chandabaddha karane kA prati sAhasa kiyA vaha bhI sUrya ko dopaka dikhAne ke sadRza hai / usakA pUrNa honA to asambhava hai / yathArtha bAta yaha hai ki bhagavAna mahAvIra kA samaya jIvana hI vaha zatapatrIya mAdarza kAvya-kamala hai jisako surami prasAda se anuprerita ho hara koI. apanI prAkRti, kusumAMjali arpita kara sakatA hai| maiM bhI usa mahAmAnava ke prasAdhAraNa vyaktitva se mAkarSita ho bhaktivaza kucha raca sakA. to isameM pAzcarya ho kyA ? 'bhaktAmara stotra' meM prAcArya mAnatuGga ne sohaM tathApi tava bhaktivazAnmunIza, katuM stavaM vigtshktirpi-prvRttH|x . xxx xxx . xxx alpapa taMbatapatA parihAsa ' dhAmaH, ... svadbhaktireSa mukharI kurute blaanmaa| *I-pakapI bAbAta meM meka parvata jitanI roSaNAI sabala * saMsAra ke sAre loM kI manoM se pRthvI mApaka para bAtA . rekhadeva jite rahane para bhI... mahAvIra ke sampUrva guNoM na kahIM hotaa| .. : xsIma zaktihIra putikara, ktinAvaparakama nahiM . * suparasana ko pAga, muna taba bhakti pulAce pama / kahA: - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jaba paramasuSI zrI-mAnatuGga base saMskRtAcArya punava apaneko zaktihAna, alpasa, vidvAno ke upahAsayogya batAte haiM / taba bhalA mujha jaise hiMdI sAhitya ke bacce kA ThikAnA hI kyA? lekina vAstava meM yaha bhakti kI zakti hI hai, jisane mujhase mere mArAdhya ke prati 1111 chanda likhavA lie / ina chandoM ko likhane meM yayapi tIna sAla kA antarAla lagA para yathArtha meM dekhA jAya to maiMne prati sAla ke disambara, janavarI aura inake pAsa-pAsa ke kucha dina- isa taraha lagabhaga 6 mAha hI isa racanA meM lagAye mora mahInoM meM isakA avalokana (apavAdarUpa chor3akara) taka nahIM ho paayaa| maiMne apane jIvana ke 25 veM vasaMta taka ise pUrA karaneko socI thI para bhAjake loka raMjanAke vyasta guga meM paramAdhika kAma kaba mana cAhe ho pAte haiM ? prataH isameM bhI dero huii| para kevala eka sAla ko hI kiMtu mujhe hArdika pari noSa hai ki isa racanA ke likhane ke misa hI merA samaya prazubhopayoga se zubhopayoga me lagA / aura maiM mAzA karatA hai ki jo mahAnubhAva bhI isakA parAyaNa kareMge, unake samaya kA bhI zubho. payoga hogA, jo zuddhopayoga kI bhora bhI agrasara kara skeNgaa| * isa racanA kI preraNA ko bAta suna lIjie / jaba maiM hAI skUmaya iNTarakA vidyArthI yA usa samaya jaba mahAtmA tulasI dAsa jIkRta rAmacarita mAnasa', rASTrakavi maithilIzaraNa gupta kA 'sAketa' va 'harimoSa jI kA priya-pravAsa' mAdi su-kAmya anya par3e to mujhe lagA ki tapaH pradhAna zramaNa saMskRti ke pracaMDa mAtabha0 mahAvIra para bhI kisI mahatvapUrNa kAvyagranya kA sajana honA caahie| usa samaya 20 chandoM kI eka racanA ma. mahAbora para-raca DAlI aura usako eka-do na prAyojanoM para sunaayaa| zrotAmoM ne maMtramugdha hokara sunA aura merI lASA bhI kii| sAdhA to mujhe pratyAnurUpa pasanda nahIM prAI para botAmoM maMgapokara suvanA bakara acchA lgaa| bAda ko yaha Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivadita racanA .. chandoM kI ho gaI |bii0 e0 ke bayana ke lie maiM prayAga ke jaina chAtrAvAsa meM rahA / isI samaya bhAravIya jJAna pITha, kAzI se prakAzita zrI anUpazarmA kA 'vardhamAna mahAkAvya kA vijJApana pddh'aa| tabhI chAtrAvAsa ke pustakAlaya meM kucha pustakeM bhI maMgAI jAne vAlI thiiN| maiMne ukta pustaka kA nAma diyA / pustaka prAI aura sabase pahale mere hAtha paaii| bar3e utsAha se par3hanA zurU kiyaa| par3hate-par3hate utsAha tirohita hone lagA aura usakA sthAna kSobha ne le liyaa| bAta yaha ki bhaMTala tapasvI tIrthakara bha0 mahAvIra se sambandhita jo kAvya ho usakA pradhAna rasa aMgAra ho yaha kabhI bhI upayukta nahIM hosakatA / zailI paramparAgata zAstrIya ho para viSayAnurUpa na ho to vaha pramupayukta hI mAnI jaaygii| dUsare jainadharma ke mahAna unnAyaka ke mukhAravinda se hI jaina siddhAntoM ke viparIta siddhAntoM jaise saSTi kRtisvavAda prAdi kA pratigadana karAnA bhI nyAya-saMgata nahIM jAna par3A / sAmayika patra-patrikAmoM ke pAlocanA stambha meM isa bAta kI carcAeM bhI huii| phira bhI 'varSamAna' bar3e parizrama se racI maI saMskRta varNavRttoM kI praccho racanA hai| __ yathArtha bAta yaha ki ma. mahAvIra ke jIvana ko dekhate hue to unase sambaMdhita racanA ke prakRtarUpa meM zAntarasa, karuNAIsa vavIrarasa (vizeSakara dharmavIra rasa) kA paripAka honA hI zreyaSkara hai / kahanA na hogA ki aba jaba maiM taTastha hokara apanI isa racanA ko dekhatA hai to pratIta hotA hai ki isameM prasaMgAnurUpa upayukta rasoM kA paripAka svabhAvataH ho gayA hai| kahIM-kahIM sImita aGgAra va anya rasoM ko bhI chApa hai| bhakti to hai ho / . bI. e. parIkSA uttIrNa karane ke pazcAta jaba meM parapara prAgayA, taba chAtrAvAsa ke kakSa-sAdhI (Roomi Partnery st bholAnAtha gupta kA kArDa pAyA jisake eka praza kA prAzaya yaha bA ki pApa bha0 mahAvIra para kAvya likhanA cAhate hAmila Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA yA nahIM- isane mero susupta bhilASA ko jAgRta kara diyA aura prastuta grantha kI racanA hogaI jisake lie gusa jo kA prAbhArI hai| yapi maiMne digambara va zvetAmbara donoM pramnAyoM kI bIra jIvana viSayaka ghaTanAmoM kA samanvaya karane kI ceSTA kI tathApi maiMne bhagavAna ko kumAra tIrthakara yA bAla-brahmacArI hI mAnA hai / isake pIche mere pU0 pitA jI (zrI kAmatA prasAda jI dvArA praNIta 'bhagavAna mahAvIra' pustaka kA 'yuvAvasthA aura gRhastha jIvana' pradhyAya kI chApa hai / mujhe bha0 mahAvIra kA yaha bAla-brahmacArI svarUpa hI sadeva se priya va spRhaNIya rahA haiN| ho sakatA hai ki bAlyakAla pora tapaHkAla kI ghaTanAmoM ke krama meM yA aura kahIM mere likhane meM kucha hera-phera ho gayA ho, lekina maiMne prAyaH sabhI pramukha ghaTanAmoM ke samAveza karane kI ceSTA kI hai| sammava hai koI pramukha bAteM raha gaI hoM jinake prati merI dRSTi ho na gaI ho / bahuta sAvadhAnI baratane para yaha bhI ho sakatA hai ki prazAnavaza koI anucita bAta likha gaI ho / ina saba truTiyoM ke lie maiM apane sahRdaya pAThakoM se kSamA cAhegA tathA unake sUcita karane para ve truTi yAM agale saMskaraNa meM dUra karane kA prayala karUMgA / anta meM meM akhila vizva jaina mizana kA mAmAra mAnatA hUM jisake dvArA prastuta racanA prakAza meM pA rahI hai / merI mA0 agrajA zrImatI sarojano devI jaina ne bhI isa pustaka kI rUpa-yojanA meM sahayoga diyA hai usake lie meM unako bhulA nahIM sakatA / zAta yA prajJAta rUpa meM jina mahAnubhAvoM yA jina srotoM se mujhe isa pustaka ke nirmANa meM yoga minA una sabakA maiM prAbhAra mAnatA hai| samasta zubha kAmanAmoM ke sApa / vinItbIra jayantI aurata 1956 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare saMskaraNa kI bAta prathama saMskaraNake turaMta hI samApta hone ke bAda aba 6 sAla bAda isakA prakAzana ho rahA hai / kAraNa yaha ki prathama saMskaraNa dharma pracAra bhAvanA se prakAzita hanA thA koI vyApArika dRSTikoNa nahIM thaa| prataH dUsare saMskaraNa ke lie dAtAra kI pratIkSA rhii| zrI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava gauhATI (pharabarI 1965) para gauhATI ko dho di0 jaina paMcAyata ke dAna dravya se isakA punaH prakAzana ho rahA hai / gauhATI jaina paMcAyatake yazasvI maMtrI bA0 nemocaMdra jI pAMDayA ne vIra jayantI para hI isakA prakAzana karane kI bAta likhI thI kintu yaha vIra-nirvANa para prakAzita ho pA rahA hai| hama maMtrIjI evaM samUcI di jaina paMcAyata gauhATI kA isa prakAzana kI Arthika sahAyatA ke lie hArdika prAbhAra mAnate haiN| isa antarakAla meM kucha anya racanAe~ bhI racI gaI haiM jinameM tIrthakara bha*pArzvanAtha ke pAvana jIvanavRtta se sambandhita prabandha kAvya pramukha hai / paristhitiyoM ko anukUlatA hone para hI vaha bhI pAThakoM ke hAthoM meM phuNcegaa| dUsare saMskaraNa meM koI vizeSa parivartana nahIM kie gae haiN| kahIM kahIM yatkicita parivaddhana humA hai| alIgaMja dIpAvalI 19 ) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandeza aura sammatiyAM [prastuta kAvya ke prathama prakAzana para kucha vizruta aura gaNyamAna santa, netA evaM vidvAna mahAnubhAvoM tathA iSTa janoM ne apane pAzIrvAda, zubhakAmanAeM evaM sammatiyAM bheja kara mujhe protsAhita evaM anugrahIta kiyA, una sabakA maiM hRdayase prAbhAra mAnatA huuN| zubha sandezoM evaM sammatiyoM ke kucha aMza yahAM sAbhAra uddhRta kiye jA rahe haiN|] santapravara kSullaka sva. zrI 108 gaNezakoti (gaNezaprasAda) jI varNI, udAsInAzrama, IsarI "....""yogya kalyANa bhAjana ho / prApakA pustaka milii| mApane prakAzana meM parizrama kiyA hai, tadartha dhanyavAda / bha0 mahA. vIra ke caritra meM do bAteM mukhya haiM 1- brahmacarya, 2- aparigraha / anya bhI bAteM haiM / parantu jo manuSya ina do bAtoM ko apanAyagA vaha kalyANa kA pAtra hogA / svayaM mahAvIra ho jaaygaa|" (patra tA0 136256) bhArata ke mahAmahima prathama rASTrapati DA.sva. rAjendra prasAda ke parsanala sekreTarI ne prastuta kAvya para unakI prora se dhanyavAda preSita kiyA(patra naM0 epha04-eca / 56 : jUna 25, 1956 : bhASAr3ha 4, 1881 [zaka] 1) vayovRddha hindo-sevaka rAjaSi sva. zrImAna puruSottamadAsa jI TaNDana, naI dillI"pApakI bhejo pustaka 'tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra' milii| dhanyavAda / maiMne usake kUcha panne idhara udhara pddh'e| merA svAstha aba vizeSa kAma nahIM karane detA / mApako isa hindI kAvya para Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra badhAI detA hai| prApakI pratibhA dina-dina praur3ha ho yaha merI kAmanA hai|" (patra tA. 1256) rASTra-kavi sva.zrImAn maithilIzaraNajI gupta, ciragAMva. "tIrthakara bhagavAna mahAvIra' para likhakara mApane vo apanI padA prakaTa kI hai vaha prazaMsanIya hai| kAmanA hai bhaviSya meM prApa bhora bhI acchA likha skeN|" (patra tA. 15359) bayovRddha hindI evaM jaina sAhitya-sevaka sva0 zrImAn nAthUrAma jI premI, gajapaMtha, mhasarUla nAsika "tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kI prati jo prApane bhejI hai vaha yathA samaya milagaI thI, usake pahuMcane kA sUcanA bhI meM na pApako de sakA / yahAM prAye hue Der3ha mahIne se adhika ho gayA, parantu hAlata nahIM sudharI / cana phira nahIM sktaa| bahuta hI azakta ho gayA huuN| par3hanA likhanA bhI nahIM ho sktaa| pApake isa satprayatna kA abhinandana hI kara sakatA hai| mAzA hai, bhApa isa mArga meM uttarottara unnati kreNge|" pina tA. 28546) prAkRta, saMskRta, hindI ke udbhaTa vidvAna gahIrAlAla bhojana, ema0e0.ela-ela0 bI0, DI. liT, gaharekTara prAkRta jana vidyApITha, mujaphpharapura (bihAra) ........"tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kI prati kA upahAra mila gayA jisake lie meM bahuta katA hai| bhAI kAmatA prasAda jI kI 'bhagavAna mahAvIra' pustaka dvArA samAja meM bhagavAna ke jIvana caritra kI macchI jAnakArI ho gaI / praba jo unake suputra dvArA ho ukta paritra kA kAvya meM spAntara samAja ke samsukha pAyA hai usase pAThakoM ko bhagavAna ke caritra kI jAnakArI ke sAtha-sAtha rucikara, sarasa, manohara kAvya-rasa kA bhI prAsvAdana milegaa| isa bahumUlya sAhitya sevA ke lie meM donoM kA hadaya se abhinandana karatA hUM taSA bhatIje ke nAte tumheM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyAM pAzIrvAda detA hai ki tuma prapanI kAvya pratibhA kA khUba vikAsa karo aura dharma kI jyoti bddh'aano|" (patra tA. 29 / 529) ... . . . Dr.A. N. Upadhye, M. A., D. Litt., Raja Ram College, Kolhapur"I read portions of Shri Virendra Prasad's poem Tirthankara Bhagawana Mahavira'...........He seems to possess a natural gift and his verses flow with a remarkable liquidity and poet ic grace." ___ (His letter to Shri K. P. Jain dated 15-5-59) jana vAGgamaya ke vayovRddha udbhaTa vidvAna zrI jugalakizora jI mukhtAra, dillI- "prApakI zraddhopahAra' ke rUpa meM bhejI huI 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' nAmaka pustaka mujhe yathA samaya mila gaI thI aura meM use sarasaro najara se dekha gayA huuN| isa caritra-citraNa meM mApake utsAha aura parizrama ko dekhakara mujhe bar3I prasannatA huI. / yaha utsAha aura parizrama yadi barAbara cAlU rahA to eka dina mApa acche kavi bana jAnoge / isake lie merA prApako zubhA. zIrvAda hai pApakA yaha prathama prayAsa prAyaH pracchA hI rahA hai|". ... (patra tA0 12-8-29) rAjasthAnI sAhitya ke praveSaka vidvAna zrImAn agaracanda jI nAhaTA, bIkAnera:. . ... 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' nAmaka prApakA kAvya milA / prApakI kAvya-pratibhA uttarotara vRddhi prApta kare yahI zubha kAmanA hai / kAya bahuta acchA bana pAyA hai| jenetara vyakti jana saMskRti ko ThIka samajha nahIM pAte isalie pApakA gahU,prayAsa vAstava meM saphala aura mahatvakA hai|"(taa025-5-49) prakhyAta upanyAsakAra mo anendrakumAra jI, dillI:.:. ciraMjAva vArendra kI kAvya-kRti mila gaI / jahAM tahA~le Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tIrthakara bhagavAna mahAvIra kucha par3ha bhI gayA / kavitA meM pravAha hai bhAvAkulatA hai hI / meroM unheM badhAI diijiye|" (patra tA0 21-5-59) pro0DA0sva. gulAbarAya ema0e0,DI.liTa0,mAgarAH___ "zrI vIrendra prasAda jaina dvArA likhita 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' zIrSaka kAvya par3hA / isameM bhagavAna mahAvIra ke pAvana caritra kI sarala aura pADambara rahita bhASA meM bar3I ramya jhAMkI milatI hai / isameM bhagavAna mahAvIra ke jIvana caritrakI saralatA; RjutA aura dRr3ha pratijJatA paryApta mAtrAmeM utara pAI hai / unako bAla brahmacArI ke rUpa meM dikhAyA hai| mAtA pitA se vivAha ke prastAva para vArtAlApa atyanta mArmika hai| saMkSepa meM siddhAnta nirUpaNa bhI acchA huaA hai / pustaka eka bar3I prAvazyakatA kI pUrti karatI hai|" pro0DA rAmakumAra varmA,ema. edeg, DoliTa0, prayAgaH "tIrthakara bhagavAna mahAvora' hiMdI kI eka saphala aura zreSTha kRti hai / isake lie merI hArdika vadhAI hai / kRpayA hiMdIko anya graMtha ratna diijiye|" (patra 10-6-18) bhAratIya pratnavidyA ke vizrata vidvAna DA. vAsudeva zaraNa jI agravAla, ema0 e0, DI. liT, hiMdU vizvavidyAlaya, vArANasI:"tIrthakara bhagavAna mahAvIra' racanA meM tumhArI kAvya sAdhanA kI saphalatA dekhakara citta prasanna huA / bhagavAna se yaha prArthanA hai tumhArA yaha mArga uttarottara pAlokita ho|" (patra tA06-6-56) pro. DA0 kRSNavatta vAjapeyI, ema0 e0, Do0 liT0, adhyakSa prAcIna itihAsa, saMskRti evaM purAtatva vibhAga, sAgara vizva vidyAlaya, sAgaraH"ciraMjIva vIrendraprasAda dvArA likhita 'tIrthakara bhagavAna Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyAM mahAvIra' zIrSaka kAvya-grantha prApta huprA / isa sundara racanA ko par3hakara hAdika prasannatA huI / kavi ne atyanta rocaka DhaMga se bhagavAna mahAvIra kA jIvana caritra darNana kiyA hai| vividha chaMdoM meM vardhamAna ke samagra caritra kA sarasa varNana pahalI bAra par3hane ko milA / bhagavAna kA loka raMjaka rUpa sarala zailI meM gumphita kiyA gayA hai / nava yuvaka kavi ko isa nUtana kRti ke lie bdhaaii|" (patra 27-6-56) zrImAn DA0 mAtAprasAda jI gupta, ema0 e0, DI0 liTa0, prayAga vizvavidyAlaya, prayAgaH........."tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kI prati milii| aneka dhanyavAda / maiM use Adise anta taka par3ha gyaa| viSaya kA nirvAha Apane bar3e ho sarala aura kAvyocita DhaMga se kiyA hai / jIvanI se sambandhita kAvyoM meM sUcanAtmaka vivaraNoM ke kAraNa prAyaH nIsaratA mA jAtI jAtI hai mApane unako pramukhatA nahIM dI hai yaha Apane acchA kiyA hai| Apako isa racanA ke lie badhAI detA huuN|" (patra tA0 26-5-56) zrImAn DA0 haradeva bAharI, ema0 e0, Do0 phila0, DI0 liT0, prayAga vizva vidyAlaya, ilAhAbAdaH .. tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kI eka prati bhI prApta huI bar3I sarasa aura sundara sAhityika bhASA hai isakI,yaha maiM nahIM jAnatA thA ki Apa itane acche kavi haiN| Apake bhAva-citraNa kA sauSThava dekara citta prasanna ho gyaa|" (patra tA0 17-5-46) zrImAn ma0 pAsiMha zarmA, kamaleza', ema0 e0, pI. eca0 DI0, hindI vibhAga, mAgarA kAleja, AgarA__ "tIrthakara bhagavAna mahAvIra' dekha gayA huuN| mujhe prApakA yaha kAvya pratyaMnta sundara lagA / bhagavAna mahAvIra kA jIvana apane jisa rUpa meM rakhA hai, vahI svAbhAvika hai| aura usI ko dRSTi meM rakha kara zraddhAlu zreya ke patha para bar3ha sakate haiN| Apane itanI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra choTI vaya meM eka mahApuruSa ke jIvana para aisI utkRSTa aura sarvAga pUrNa racanA racakara apanI pratimA kA paricaya diyA hai usake lie merI badhAI svIkAra kiijie|" (patra tA. 6-6-59) pro0 rAjanAtha jI pANDeya, sAgara vizva vidyAlaya, sAgaraH___ "eka prati mahAkAvya tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kI milo par3hakara gadgad ho uThA / kyoM na ho! "bAr3ha pUna pitA ke dharmA" ke anusAra prApakI pratibhA aisI hono hI caahiye| dharma cetanA bihIna isa ghora kalikAla meM Apake pUjya pitA jo nibir3a timirAcchanna praraNya ke bIca satpatha aura saddharma rUpI dIpaka kA prakAza dete rahe haiM / aise prAstIka vidvAnoM aura prAdarza mahApuruSa ke putra meM prArambha se ho vidvatA evaM bhAvukatA ke ina zubha aMkuroM kA mai hRdaya se svAgata aura abhinandana karatA hai| prApakA mahAkAvya sAdagI aura sAdhutA se pratyanta motaprota hai / badhAI svIkAra kreN|" (patra tA. 23-8-50) zrI zivasiMha jI cauhAna 'guJjana'* ema0 e0, sAhityaratna, sAhityAlaMkAra, sAdhanA kuTora, barihA, , rAmanagara:- . . "tumhArI kAvya kRti 'tIyaMkara bhagavAna mahAvIra' par3hakara pratyanta prasannatA huI / mahApuruSoM ke loka kalyANakArI vizada jIvana-vRtta kI kAvya rUpa meM saphala pAvataraNA kalAkAra ke utkRSTa kAvya-kauzala kI paricAyikA hotI hai| maiM samajhatA hai 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' tumhAre prathama prayAsa ko pratiphala hai| vaya evaM vyavasthA kI dRSTi se kRti kI yaha utkRSTatA pAca mApane mujhe (pArenA ko) mAse 12 taka esa0 ena0ema0 iNTara kAja kAyamaca meM par3AyA hai| mere hRdaya meM kAma bibAMgana ne meM bApakA vizeSa hApa pAre / 'guru' ke prati bAgAra prakaTa karane ke Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuma, sandeza aura sammatiyAM yu kA viSaya hai / isa rUpa meM tumheM dekhakara merI mAyA sAkAra ho uThI hai| mujhe pUrNa vizvAsa hai tumhArI yaha saphalatA zIghra hI koI anya zreSThatama kAvya hiMdI jagata ko bheMTa kara skegii| parameza tumhArI pratibhA ko nirantara nikhAra deN| tuma para mujhe garva hai aura mere isa garva ke gaurava kI rakSA hI mere lie sabase bar3I guru dakSiNA hai| racanA par3hakara bahuta kucha likhane kI icchA huImo parantu svAsthya sAtha nahIM detaa|" (patra tA0 16-1-60) zrI bholAnAtha jI gupta, ema. e., ela.ela.bI. eDavokeTa, duddhI:"prApakI bheMTa to mujhe kAphI pahale mila gaI thI lekina usakA rasAsvAdana dera meM kara skaa| maiMne pApakA hiMdI kAvya 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' pAyopAnta pddh'aa| ise mahAkAvya kahA jAya athavA khaMDakAvya-jahAM taka merA apanA vicAra hai, isameM mahAkAvya ke zAstrIya sabhI gurA vidyamAna hai| jahAM taka isake prAkAra kA savAla hai unake lie maiM yaha socatA hai ki yadi kisI vyaktimeM mAnavocita svAbhAvika sabhI muraNa vartamAna hoM to phira kyA usakA prAkAra kA choTA honA ho use mAnava kI saMjJA dene meM praDaMgA lagA sakatA hai? yadi nahIM to phira mApakI isa racanA ko bhI mahAkAvya kahA bAya to phira koI bhatyukti nhiiN| mujhe khuzI hai ki mApane itanI kama pAyu meM itanI saphala racanA kI hai| jisa lakSya ko sAmane rakha kara mApane isakI racanA kI hai usa lakSya kI mora bhApakI lekhanI svAbhAvika rUpa bar3hatI calI gaI hai| paMcama sarga to isa pUre kAvya kI jAna hI hai| prApako ise racanA meM pravAha hai tathA bAla-mImA bApa pravAba denA bApAvA paTanA / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIpaMkara bhagavAna mahAvIra vAtsalya prema gayA dArzanika vicAra itane sarala aura prabhAvotpAbaka zailI meM likhe gae haiM ki pAThaka usase prabhAvita hue bagera nahIM raha sktaa| anta meM maiM itanA aura kahU~gA ki prApakI racanA pAThakake andara rasodgAra karane meM saphala huI hai aura yahI saphala kAvya kA sabase bar3A guNa hai|" (patra tA0 28-3-60) mAnanIya saubhAgyamala jI jaina,bhUtapUrva maMtrI madhyapradeza, zujAlapura"maiMne pApake dvArA racita 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kAvyAtmaka pustaka kA prAyopAnta avalokana kiyA / vAstava meM isa racanA meM prApakI kAvya-sAdhanA saphala huI hai / mere cittako bar3I prasannatA hii| pAThakoM ko jahAM bhagavAna mahAvIra ke jIvana sambandho ghaTanAmoM ko jAnakArI prApta hogo, vahAM sAtha 2 kAvya kA rasAsvAdana kA prAnandakA prApta hogaa| merI hArdika kAmanA hai ki pApakI kAvya pratibhA kA khUba vikAsa ho tAki prApa mAtA sarasvatI kI sevA ke dvArA jaina sAhitya ko aura adhika zrI vRddhi kara skeN|" (patra tA030-6-59) bhI yazapAla jI jana sampAdaka'jIvana-sAhitya'billI___ "ci. vIrendra ke 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kAvya kI prati yakA samaya mila gaI thii| mujhe kheda hai ki maiM usakI pahu~ca na de skaa| kucha bhAga-daur3a meM rahA / para pustaka para maiM nigAha DAla gayA hai vaha mujhe bahuta rucikara huI hai| bar3I hI prAMjala bhASA meM usameM bhagavAna mahAvIra ke carita para prakAza DAlA gayA hai| kAvya kI zailI mAkarSaka hai aura usakI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki usameM kavi kI vANI-vilAsa nahIM hai, eka udAtta bhAvanA hai| mujhe vizvAsa hai ki isa lokopayoMgI kRti kA sarvatra mAvara hogA aura usake paThana-pAThana se baina hI nahIM, netara samAja bhI sAbhAnvita hogaa| bhAI vIrendra ko merI bhora se bacAI diijiye|" (patra sA0 16-10-11) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyAM / ga. mahena sAgara pracaMDiyA, ema0e0,po0eca00, bhAgarA- ..... ... "tIrthakara bhagavAna mahAvIra' vicAroM kA vizva vidyAlaya hai| kavi ko apane uddezya meM abhUtapUrNa saphalatA milI hai| zaMlogata saundarya dhvanyAtmakatA, spaSTavAditA pora pravAha-paTutAkRti kA anokhA mAkarSaNa hai / kalA aura bhAva pakSa kI dRSTi se prastuta racanA eka saphala laghu mahAkAma kI koTi meM parigaNita kI jAnI cAhie / kavi kI lekhanI meM hindI vAGgamaya ko isI prakAra sarvodayI evaM pUrNa sAmagrI se sambadita karane ko pUrNa kSamatA hai|" . (binA tArIkha kA patra) vidyAvAcaspati zrI zivanArAyaNa jI saksenA,ema.e., sidAntaprabhAkara, meghanagara"pATha soM meM bhagavAna mahAvIra kA jIvana carit jisa kuzalatAke sAtha bhAI zrI vorendra prasAda jaina sampAdaka 'pahiMsAvANI' ne 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' nAmaka prabandha kAvya anya meM gUpa diyA hai, use par3hate hI banatA hai| kAvyameM bhAva vitrae, viSaya kA nirvAha, sAhityika bhASA tathA sarasatA jaise aneka guraNa svAbhAvika rUpa se mA gaye hai| bhagavAna ko isameM bAla. brahmavArI ke rUpa meM dikhAyA gayA hai| kyoMki andhakAra ko bhagavAna kA yahIM svarUpa sadeva se priya rahA hai| isameM koI sandeha nahIM ki yaha kRti kavi kI kAmya praur3hatA evaM vidvatA kI bhI mantima chApa pAThaka para chor3a detI hai / yadyapi bhagavAna mahAvIra ke jIvana ko hI isa kAvya kA viSaya banAyA gayA hai phira bhI janma utsava, zizu vaya, kizora vaya, taruNAI, virAga kevala jJAna tathA nirvANa se upayogI sthaloM para lekhanI calAkara isa bAta kA nirantara prayAsa kiyA hai ki aMsanA meM koI bApAna pdd'e| hiMdI sAhitya meM jo yaha manohara kAmya milA nayA usake lie maiM kavi ko badhAI detA sApa hI yaha bhI vizvAsa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthahara bhagavAna mahAvIra prakaTa karatA hai ki mAM bhAratI ke hindI korSa meM eka amUlya kRti meM vRddhi ho gaI hai|" kAvya marmajJa zrI paM0 pannAlAla jI, sAhityAcArya sAgaraH"tIrthakara bhagavAna mahAvIra' pustaka milii| sundara racanA hai, bhAva aura bhASA donoM hI hRdaya meM ghara karate haiM / mApake isa kArya se sAhitya ko zrI vRddhi huI hai|" (patra 15 agastaM 1560) zrI paM0 vaMzIdhara jI sA0, caumU (jayapura): 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' pustaka kI kAvya racanA bahuta sundara bana gaI hai| isa pustaka kA kevala 'mahAvIra' nAma hI rakhate to acchA thaa| bana parIkSAlayo ke pAThayakrama meM isako rakhavAeM sammelana kI hiMdI parIkSAmoM meM agara pustaka athavA usakA maza bhI rakhA jAya to ThIka rahegA / pApako bhAvo racanAeM adhika prauDha, bhAvapUrNa hoM evaM pApa samAja ke sukaviyoM me pramukha sthAna prApta kareM yahI maMgala kAmanA hai| (patra tA0 29-10-56) bhImAn babarIprasAda sAkariyA, sampAdaka rAjasthAna: bhAratI' (bIkAnera) mAnandaH prathama prayAsa hone para bhI prApakA yaha kAvya baga sundara nirmANa hayA hai| hameM to yaha patA nahIM thA ki prApa itane jabaradasta kavi bhI hai| pustakaM voI ke yogya hai|" (patra tA0 18-2-26) Shiti Digambar Das Jain, Author of 'Shanti Ke Agraduta Bhagawan Mahavira,' Shiaharanpur , . -*** Not to face, but from the varique article of VOA, & A. V. shri, Virendra got 4 sacred place my heart and as such I know him perfectly well: Hie hande Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyA *st enterprize "Tirthankara Bhagawan Mahavira' is self speculating, conclusive proof of his ability. The book is well arranged, richly illustrated poem and to the point. The whole book is a very interesting poem divided into eight different chapters. The language though very simple and easily understandable but very effective, impressive and attractive. I heartly appreciate Mr. Virendra's hard labour, he took to compose this very valuale book. Its paper is white and get up excellent. I wish it great success und hope that our Jains will distribute this unforgetable sweets to non-Jains at Virajayanti and Vira Nirvana festivals." (His letter to Shri K: P. Jain, dated 15 5-59) Shri Pukhraj Jain, Secry: The Jain Mission Society, Madras.:"Recently I saw an original work composed in ver. se by your son Shree Virendra Jain, B. A., Sahityalankar. I should say it is an excellent work. There are many poets who have born Jains but have not wield their pens on Jain characters. It was the unique work of your son who broke down this unhealthy tradition and wrote an epic poem on Lord.Mahavir. Please con vey our.congratulations for his maiden effort." . (His letter to Shari K. P. Jain, dated 22-8-59) Igtorrarem , gogo, Tuosto, & "jakala jaina sAhitya meM kavitA ke kSetra meM jisa prakAra kA pratisAdahI pA rahI hai unakI khakara mana bhArI ho pAyI mahAvIra prasAda vidAka bAda mAr3o mI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra meM jisa prakAra rahasyavAda, chAyAvAda aura usake bAda pragati. vAda paMkha lagAye daur3A pAyA, usI prakAra mahA kavi banArasI dAsa, vRndAvana, bhUdharadAsa aura daulatarAma Adi kI zAntivAdI sAtvika sAhityika paramparA ke bAda jaina sAhitya meM bhI pragati vAda kA kAphI prabhAva par3A aura usameM bhIravar3a chanda, keMcupA chanda, prAdi svacchanda vAdI paramparA cala niklii| kucha tukkar3a. vAja apanI prazAstrIya vicAra hIna tukabandI vAlI dasa-bIsa paMktiyoM ko kavitA mAnakara tathA unheM prakAzita karAkara apane ko kavi mAna baiThate haiM / isa prakAra kI pravRttiyoMse jaina sAhitya ko vigata pacAsa varSoM meM jisa prakAra kI svastha sAmagrI prApta honI cAhie thI vaha nahIM ho skii| abhI hAla meM kucha racanAyeM aisI prakAzita huI haiM jo pacAtmaka evaM zAstrIya paddhati ke prAdhAra para likhI gaI hai lekina unameM kisI meM to saiddhAntika ulajhaneM haiM aura kisI meM ekAGgIya dRSTikoNa / isa kAraNa unheM jana sAmAnya ke lie likhI gaI kRtiyAM nahIM kahA jA sktaa| zrI vIrendraprasAda jI jaina kI likhI huI "tIrthakara bhagavAna mahAvIra" nAmaka kAvya bho dekhane kA suavasara prApta humaa| use prAdhAnta par3hane ke bAda maiM isa niSkarSa para pahuMcA ki taruNa kavi ne jana sAdhAraNa kI bhAvanAmoM ke pratinidhitva karane kA prayatna kiyA hai / isa kAvya ko usane pATha sagoM meM vibhakta kiyA hai / jo bhagavAna mahAvIra ke paMca kalyANakoM se sambara haiM / kavi ne digambara evaM zvetAmbara mAnyatAmoM ko dhyAna meM rakhate hue unake jIvana kA varNana usa rUpa meM kiyA hai jise usane tarka sammata samajha isa kAvya kI yahI vizeSatA hai| kavi ne sAmpradAyika saMkIrNatA se Upara uThakara apane hRdaya kI vizAlatA kA paricaya diyA hai| kavi ne apane kAvya meM geyatA kA dhyAna rakhA hai| isameM sAketa, priya prabAsa mAdi kI paramparA spaSTa dikhAI detI hai| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyA~ isa kavi kI racanA kA adhyayana karane se yaha bhI vidita hotA hai ki kavi ko apane bhAvoM ko vyakta karane ke lie bhASA evaM zabdoM kA yatheSTa varadAna milA hai| lekina zAbdika adhya. yana karate samaya ukta kAvya meM kucha vicitra zabdoM kA prayoga bhI milatA hai| jaise 'jhoMke' ke lie 'bhUke', 'pUcha' ke lie 'pUcha' prAdi / vaise bhASA kI dRSTi se kavi ne saMskRta niSTha hindI kA prayoga adhika kiyA hai jisake kAraNa bhASA kucha durUha jaisI ho gaI hai kintu isase pravAha evaM sarasatA meM kisI prakAra kI vAdhA upasthita nahIM hotii| sthAnIya vAtAvaraNa meM prApta zabdoM kA prayoga bhI kavi ne bar3e ThATa se kiyA hai jaise- 'kodoM' 'mAMr3ha' ( lagAnA) kavi ne apanI racanA ko sacitra banAne kA pUrA prayAsa kiyA hai usase grantha kI mohakatA kAphI bar3ha gaI hai| chapAI aura saphAI kI dRSTi se bhI ukta anya AkarSaka bana par3A hai lekina padyoM para saMkhyA aMkita na hone ke kAraNa usake sandarbho ke upayoga karane meM kaThinAI hotI hai|" kavivara zrI kalyANakumAra jaina 'zazi' rAmapura:____.. tIrthakara bhagavAna mahAvIra' pustaka ke lie dhanyavAda pustaka bahuta sundara aura upayogI hai / aApake prayatnako sarAhanA karatA huuN|" (patra tA0 26-5-56) sukavi dhanyakumAra jaina 'sudheza, nAgauda"" pustaka kA prakAzana sundara humA hai / mApane use jo sarvAGgorapa sundara banAne kA prayatna kiyA hai vaha prazaMsanIya hai| prApakI pustaka ko maiMne prAyopAnta par3hA hai| pustaka Apane zrama pUrvaka likho hai-isameM sandeha nhiiN| pApakA yaha prayAsa prazaMsanIya hai| abhI isa dizA meM likhane ke lie paryApta kSetra hai| mAzA hai bhAvI kavi jo isa viSaya para apanI lekhanI calAnA cAheMge, pApako kRti se paryApta preraNA prApta kareMge / mujhe mApakI isa saphalatA se hArdika prasannatA hai| prAzA hai pApa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra isI prakAra kAvya sRjana kara jana sAhitya ke bhaNDAra ko zrIsampanna karate rheNge|" (patra di0 11 va 2 / 5 / 53) zrImAn mA0 ugrasena jI jaina, maMtrI-ma0 bhA0 vi0 jaina pariSad parIkSA boI, kAzIpura".."pApako pustaka tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra prApta huii| dhanyavAda / kavitA sundara mora bhAvapUrNa hai aura acchI likhI hai|" zrImAn prAdIzvara prasAda jaina, ema. e. seksana AphIsara yU0 pI0 esa0 sI0, maMtrI- jaina mitra maNDala, dehalI___"Apake dvArA racita 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kAvya milA / bhagavAna para itanA sundara kAvya likhane kA pApakA prayatna zlAghanIya hai pApako jaina dharma ko pracAra kI bhAvanA tathA jaina dharma ke antima tIrthakara bha* mahAvIra ke prati pragAr3ha zradA ke kAraNa hI isa sundara pustaka kA nirmANa ho sakA hai| bhagavAna mahAvIra ke jIvana sambandhI isa prakAra ke kAvya kI kamI bar3I prakharato thii| aura usa kamI ko pUrNakara mApane jaina sAhitya kI jo pragati kI hai usake lie prApako anekAneka dhanyavAda / prAzA hai ki prApa bhaviSya meM bhI isa prakAra ke jainasAhitya kI sevA meM dattacitta rheNge|" (patra tA0 25-5-16) ma0 zAntilAla bAleMdu, saMcAlaka hindI zAna-pITha, ".."yaha prasannatA ko bAta hai ki zrI vIrendra prasAda jaina ne hindI meM bha. mahAvIra ke jIvana darzana para apane zruta zAna dvArA 'tIrthakara bhagavAna mahAvora' zIrSaka ekArya kAvya kI nivartanA kI hai / isa grantha ko maiMne svayaM dekhA hai, yaha apane DhaGga ko eka acchA grantha hai| kavi apane viSaya kI mahatva pUrNa vivecanA meM pUrNataH saphala ha / hama zrI borendra prasAda ke isa saprayAsa kA avinandana karate haiM / pAzA ha bhaviSya meM bhI hameM inakI pIyUSa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyAM varSirasI vANI kA lAbha sajita sAhitya ke rUpa meM prApta hotA rhegaa|" (sammati tA0 16-5-56) zrI jJAnacandra jaina 'svatantra', saha-sampAdaka 'jaina-mitra', sUrata".."satsAhitya vaha nahIM jo bahuta bar3I pustaka yA grantha rUpa meM ho / vaha to mAtra eka kalevara hai / "satsAhitya vaha hai jisameM pAThaka kI ruci banI rahe, punaH par3hane kI icchA ho| maulikatA evaM navInatA mile / tIrthakara bha0 mahAvora isI prakAra kI sundara kAvyAtmaka racanA hai, jo pAThakoM ko apanI ora varavasa khoMca letI hai / " (vistRta samAlocanA kA eka aMza) zrImato rUpavatI devI jaina 'kiraNa' jabalapura "bhAI vIrendraprasAda jI kA kAvya mahAvIra' hastagata hunaa| par3hA, dhArApravAhI hone ke sAtha hI atyanta rocaka bana par3A hai| bha0 mahAvIra kI vAraNI jana-jana taka pahuMcAne kA prayatna stutya hai / dveSa, svArtha, asIma abhilASAoM se pIr3ita vizva ko isa yuga ma zAMti ko sAdhanA asambhava sI pratIta hotI hai| mRgamarIcikA kI vibhISikA meM saccI zAnti ke prAptArtha bhagavAna ke sandezoM kA puNyasmaraNa hI maGgalamaya hai |"(ptr taa07|6|59) zrI lakSmIcaMndra 'saroja' ema0 e0, jAvarA" prastuta kAvya grantha likhate samaya vIrendra prasAda kA lagabhaga vahI dRSTikoNa rahA. jo dRSTikoNa zrI tulasIdAsa jI kA 'rAmacarita mAnasa' likhate samaya rahA aura jaise tulasI apane rAma ko maryAdA puruSottama kahanA nahIM bhUle vaise hI vArendra apane mahAvIra ke tIrthakaratva ko nahIM bhulA sake / apane ArAdhya kA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tIrthakara bhagavAna mahAvIra guNAnuvAda karanA unakA uddezya rahA aura isameM ve prAzA se bhI adhika saphala hue|" (vistRta samIkSA se) zrImAn lAlacanda jI kAzalIvAla, saMyojaka : akhila vizva jaina mizana kendra, kalakattA, dAMtA"tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kAvya grantha milA bhAI vIrendra prasAda jI ke isa prayAsa ke liye meM hArdika prazaMsA kruuNgaa| mApane bahuta hI sundara DhaGga va sarasa kavitA meM bhagavAna mahAvIra kA jIvana citraNa kiyA hai / chapAI evaM kAgaja bhI bar3hiyA hai|" (patra tA. 25-5-59) zrI prakAzacanda ToMgyA saMyojaka a0 vi0 jana mizana kendra indaura"zrI vIrendra jI ko 'tIthaMkara bhagavAna mahAvIra' racanA sundara hai|" (patra tA0 2 / 49) zrI lADUlAla jI jaina, sIniyara hindI TIcara, gavarnameNTa hAyara sekaNDarI skUla, harasaulI (alavara) "mApa dvArA racita 'tIrthakara bhagavAna mahAvIra' kAvya ke paThana kA saubhAgya prApta hunaa| prApane isa kAvya kI racanA kara sAhityaka kSetra meM bIra ke zAsana kI bar3I sevA kI hai| bhApakI isa racanA ke lie hArdika badhAI svIkAra kiijie| vAstava meM jaina mahApuruSoM kI jIvana gAthA meM abhI taka kAvya meM rASTra bhASA hindo meM likhI jAnI zeSa hai| mAzA hai mApa apanI pratibhA dvArA aura bhAge bhI kadama bddh'aayeNge|" 'nava-mArata TAimsa' (dainika) tA07jUna 1665,dillI "vidvAna lekhaka ne 'tIrthapura bhagavAna mahAvIra' ke prabataraNa kA vizad rUpa se varNana padyoM meM prastuta pustaka meM kiyA hai| sAtha hI sAtha bha* mahAvIrake vaha citra bhI citrita haiM jinheM dekhakara manuSya mAtma-jJAna prApta kara sakatA hai|"nekhk maho Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha sandeza aura sammatiyAM daya ne padya racanA karane meM athaka parizrama kiyA hai| mAzA hai ki jana-sAdhAraNa bhI isase lAbhAnvita hoNge|" sAptAhika 'jvAlA' 7 maI 1656, jayapura ""ina pATha sargoM meM (bha0 mahAvIra ke) pravataraNase nirvANa taka kA samasta vRtta kavi ne zuddha hindI meM chandobaddha kiyA hai| siddhapuruSa mahAvIra jaise mahAna vyakti ko jIvana-kathA varNanAke kAraNa prastuta kAvya mahAkAvya hai|" -zrI aMgarisa (vistRta samIkSA kA eka aMza) saptAhika 'jaina mitra' tA0 30-4-56, sUrata....... isa prakAra ke eka sundara sacitra kAvya meM bha* mahAvIra kA jIvana paricaya yaha prathama hI prakaTa huprA hai / racanA sAnI, sarala va bhAva vAhI va svAdhyAya karane yogya hai|" -zro mUlacanda kizanadAsa kApaDiyA ('prApti svIkAra' stambha meM prakAzita samAlocanA kA eka aMza) sAptAhika 'jana-sandeza' (18 jUna 1656) mathurA___ "kavi ne zvetAmbara prAgamoM meM varNita mahAvora ke jIvana kI katipaya ghaTanAmoM ko bhI jo vizeSa rUpa se unake tapasyAkAla se sambaddha haiM, apanAyA hai / phalataH mahAvIra bha0 kI tapasyA kA romAJcakArI varNana prabhAvaka bana par3A hai| kavitA sAdhAraNatayA accho hai / rocaka hai, par3hane se Ananda prAtA hai| prArambhika bhAga to bahuta sundara hai 'maMgala prabhAta ko madhura mAMgajika belaa| pallavadala se surabhita malayAnila khelA // chAI prAcI meM alasAI praNAI / ho gaI nizA kI aba to pUrNa vidAI / ' pustaka sacitra hai| prArambha meM bhagavAna mahAvora kA raMgona citra hai| usake pazcAta bhI prakaraNopayogI aneka citra haiN| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tIrthakara bhagavAna mahAvIra kAgaja aura chapAI bhI sAdhAraNatayA acchI hai| pustaka ko prAkarSaka banAne kA pUrA prayatna kiyA gayA hai / kavi kA prayatna sagahanoya hai / AzA hai kavitA premI usake isa prayatna kA samAdara kreNge|" -zrI kailAzacaMdra, zAstrI sAptAhika 'zAradA' (varSa 6, aGka 6 : 16 sitambara 56 I0) pharrukhAbAdatIrthaGkara bhagavAna mahAvIra _ "zAstrIya dRSTikoNa se pustaka eka saphala mahAkAvya hai| usameM mahAkAvya ke sabhI guNa vidyamAna haiM / dhArmika dRSTikoNa se lekhaka ne bhagavAna mahAvIra ke guNagAna kara apanI lekhanI ko pavitra kiyA hai aura jaina sAhitya ke koSa kI vRddhi kI hai / jaina samAja meM isa pustaka ko vaha sthAna prApta ho sakatA hai jo hindU samAja meM gosvAmI tulasIdAsa jI ke rAmacarita mAnasa kA hai| chapAI saphAI sundara evaM AkarSaka hai / kaI raMgIna citra bhI haiN| athaka parizrama ke liye lekhaka ko bdhaaii|" -saMpAdaka -zrI caMdraprakAza agravAla, ema0 e0, ela0ela0 bo0 'jaina-darzana' (varSa 6, aGka 28 : tA. 1-7-59) zolApUra"udIyamAna kavi bhAI borendra prasAda jI ne bha0 mahAvIra ke jIvana paricaya ko isa grantha meM kavitAbaddha kiyA hai / "hRdaya grAhI hai|" 'rasavaMtI' (varSa 2; praGka 16 : jUna 1656) lakhanaU .......""kAvya ke kucha sthala mArmika haiM aura unase kavi ke ujjvala bhaviSya ko sUcanA milatI hai / ......." [sampAdaka : DA. premanArAyaNa TaMDana] Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Supportan GRAMMAR PRO TENAR 11th, . he varddhamAna ! kavi ko vAgI ke alaGkAra, kavi ke kavitva ke svapna sUghara / kavi ke gAnoM ke cira gAna, phira bhI kavi-prajJA ke bAhara / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khuNphujj sk pUrvAmAsa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala prabhAta kI madhura mAMgalika velaa| pallava-dala se surabhita malayAnila khelaa| chAI prAcI meM alasAI prnnaaii| ho gaI nizA kI aba to pUrNa vidaaii|| hara dizA ho rahI anurajita isa kSaNa meM / hai bikhara rahA aruNima prabIra ambara meM / khica rahe uSA kI mRdula tUlikA se prb| ramaNIya dRzya nirbhara, nagAdi ke nIrava // bana gaye gagana meM isa vidhi citra salaune / hoM mUrtimAna jyoM nava yauvana ke sapane // ye mana mohana-se vividha rUpa raMga laate| krama-krama se svarNima huye sabhI haiM jaate| lo, nava prAzA-sA sUrya udita ho paayaa| utsAha puMja-sA kiraNa-nikara jo lAyA / ho gayA vizva meM svaNimAMzu kA prasaraNa / aNu-aNu jyotita-sA humA,prakRti-pramudita-mana / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra pA svarNa jyoti, pallava hIre-se lagate / paudhoM para sundara sumana, nagoM-se jar3ate // isa bhA~ti raMgIlI, kusumAvali muskaaii| mRdu kalikAoM meM prAI nava trunnaaii|| zyAmala bhRGgoM ne bhI to lI aNgdd'aaii| puSpoM ke jaga meM madhurima tAna sunaaii| haMsate indIvara sara ke umila jala meN| karate guJjana jina para madhukara mastI meM / ur3atA parAga surabhita samIra hai krtaa| jo svAMsa-svAMsa meM nava-jIvana rasa bhrtaa|| khaga-vRnda phudakate aura cahakate udd'te| kucha kahIM katAroM meM jAte, rava karate // hai kuNDa-grAma meM chaTA chabIlI chaaii| rAjodyAna meM rUpa-rAzi muskaaii|| ghUmane prA gaI samrAjJI upavana meN| kucha sakhiyoM ko bhI lAI haiM ve saMga meN| dUrvA ke komala-dala para ye sundriyaaN| cala rahI caraNa zata-daladhara jyoM apsariyA~ // inake mAne se chaTA aura chavi paatii| sundaratA bhI jyoM inase hai shrmaatii|| karane upavana ne nija prAmA pro duguNita / kyA hilA pAta-kara inako kiyA nimaMtrita // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sargaH pUrvAbhAsa inake svAgata meM kyA khaga bhauMre gAte ? kyA tuhina-bindu-kaNa inako jhalaka rijhAte ? zItala malajaya bhI kyA inakA mana harane ? calatA bhAvoMsA thiraka-thiraka sukha karane // ye ghUma rahIM saba hI haSita ho mana meN| __kara rahIM hAsa parihAsa mudita jIvana meN| mA gae isI kSaNa zrI siddhArtha nRpati bhii| ho gayA mudita-sA aura moda tatkSaNa hii| unnata lalATa nRpa kA prabhAva prAMkhoM meN| bhavyAkRti zobhita rAjakIya vastroM meM // samrATa sammilita huye manoraJjana meM / sana gayA hAsa-parihAsa vacana-amRta meN|| bole napa, 'chAI Aja anokhI AmA / koI vizeSa kyA bAta tamI amitAbhA // jI cAha rahA maiM rahUM, nirakhatA yaha chavi / darabAra-samaya ho rahA aura car3hatA ravi / / samrAjJI ne bhI kahA, 'prakRti mukhurit-sii| mukulita sundaratA sAtha lie prAI-sI / / hai samA rahA ati harSa hamAre mana meN| lagatA zubhakara kucha bAta huI saMsRti meN| kucha bAtoM ko hai mujhe prApase khnaa| darabAra samaya ho gayA, pApako jAnA / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra maiM prataH batAUMgI daravAra-bhavana meN| kucha sapane jo dekhe maiMne rajanI meM // kyA prApa jinAlaya se pAe haiM hokr|' 'hA~' maiM pAyA jinamandira se darzana kara // haiM sapane dekhe tumane kauna kauna se ? hotI abhilASA jAnaM maiM jaldI se // ' 'mujhako batalAne kI utkaNThA bhI hai| para niyata samaya darabAra pahucanA bhI hai| zrImAn caleM darabAra pora aba satvara / maiM bhI prAtI sakhiyoM saMga jina darzana kara // ___'para'kahane ko kucha, rahe mauna nRpa mana meN| cala die svayam darabAra dizA ke maga meN| utkaNThA-sI chAI samrATa vadana para / thA rakhA niyantraNa ne jisako bandI kara // ' samrATa gamana ke bAda svayam rAjJI bhii| cala dI jina mandira sAtha lie sakhiyAM bhI // hai prakRti kintu aba bhI haMsatI sI avirata / car3ha pAyA dinakara caTakha dhUpa hai prasarita // jhilamila jhilamila praba taru-parachAI hotii| vaha masta jhakore pAkara hilatI-dulatI / hai kintu aura chabi chAI rAja-bhavana meN| nara-kRta sundaratA mUrta huI hai jismeN| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 prathama sargaH pUrvAbhAsa bandana-bAroM citroM se humA pralaMkRta / tAjI surabhita puSpoM se bhI yaha sajjita // svacchatA svayam jyoM vAsa yahA~ hai krtii| prati vastu niyata upayukta sthAna para rahatI // isa rAja-bhavana ke bahidvAra para prhrii| haiM khar3e ki jina para chAI niSThA ghrii|| haiM sAvadhAna kartavya kArya meM ye rata / kyA kara sakatA koIbhI inako bicalita // lo, lagA abhI darabAra pA gae kucha jana / supratiSThita nAgara jo sacamuca hI sajjana // mantrI, senApati anya karmacArI gaNa / mA gae sabhI samrATa sahita dhIraja mana || jA pahuMce jaba apane-apane prAsana para / nija ratna-jaTita siMhAsana parabhI nRpavara / / vandIjana gAne lage subhaga virudAvali / pyoM gunana gunana guna gAtI ho bhramarAvali // inake gAne ke bIca vAdya bhI bajate / vAditroM ke svara ramya rasIle lagate // inakI saragama hai parama manorama anupama / saGgIta svayam sAkAra thirakatA krama-krama // isa-guNa-garimA gAyana ke madhurasa krama meN| A gaI svayam sAmrAjJI rAja-bhavana meM // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra sakhiyAM bhI apane sAtha sAtha ve laaii| mAnoM apsariyAM svayama zacI saMga aaii| ve AI yA Ae lakSaNa saba zrI ke| saba khar3e ho gae mAna hetu rAnI ke // rAjA ne bhI kara diyA rikta ardhAsana / saba baiThe aba ho rahI samA ati zobhana // siMhAsana para rAjA-rAnI yoM lagate / sAkAra nyAya-suSamA ho kara jyoM sajate // cala rahA kiMtu virudAvali kA avirala krama / suna rahe sabhI ho mantra mugdha jisameM rama / para zAMti huI jaba huA anta gAyana kaa| cala diyA kAryakrama jo nizcita pratidina / nava niyata kAryakrama anta huA napa bole| samrAjJI se utsuka amRta rasa ghole // 'he zubhe ! svapna dekhe kyA kyA haiM tumane / vatalAo jo haiM sune nahIM hama sabane / samrAgI bolI "pichale prahara rAtri meN|' dekhe maiMne sapane kucha sukha nidrA meM // inake Azaya ke jJAna hetu utsuka maiM / ' jAgI utkaNThA svapna-jJAna kI saba meN|| mantrI bole zrImAn hamAre napavara / batalAeMge svapnArtha kaheM rAjJIvara // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Comments ..... ......... . ......... ..... . mination een w Palimoviemamalentinet RA SHER :.-34rite -...- Gadar m ire MITA m .:-AL SAMPA tIrthakara mA~ trizalA devI ke solaha svapna "dakha maina kucha gapane mugva-niyA meM !" - miy'laa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sarga pUrvAbhAsa kAraNa subhAgya se nRpa nimitta jJAnI haiN| hai tIvra buddhi unako ve vijJAnI haiN| samrATa aura samrAjJI kucha muskAe / phira samrAjJI ne apane svapna sunAe / ve bolIM 'dekhA sarva prathama gaja maine / ' nRpa lage soca kara uttara ko yoM kahane / / 'isakA Azaya tuma bhAgyavAna suta kI maaN| hoogI jaga meM phailegI taba garimA // ' samrAjJI trizalA ne Age batalAyA / 'dekhA vRSa jisako hRSTa-puSTa sita kAyA / ' 'hogA tava suta vaha dharmasuratha kA caalk|' yoM soca samajha bole ve janatA-pAlaka / rAnI bolI, "phira AyA svapna siMha kaa|' hogA ananta bala pauruSa tava usa suta kA // 'isase agalA hai svapna subhaga lakSmI kaa|' 'svAmI hogA vaha suthira mokSa lakSmI kaa||' yoM batalAyA napa ne rAnI svapnottara / saba dikhate the mana mudita hue tadanantara / / 'maine dekhI surabhita phUloM kI mAlA / ' isa bhAMti kahA rAnI ne svapna niraalaa|| napa uttara meM bole 'usa subhaga putra kaa| jaga meM phelegA avirala saurabha yaza kaa||' Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 tIrthakara bhagavAna mahAvIra 'dekhA hai maiMne pUrNa candra rAkA meM / ' 'vaha naSTa karegA moha timira jIvana meN||' ___phira isake bAda suhAyA sapanA ravi kaa|' 'vaha jJAnAloka karegA Azaya jisakA // ' 'tadanantara AyA yugala mIna kA sapanA / ' 'lAegA sundara saumya bhAgya vaha apanA / ' ___'phira dekhI jor3I bhare hue kalazoM kii|' vaha pyAsa bujhAegA azAnta tRSitoM ko // ' 'pazcAta svapna meM AyA svaccha srovr|' 'pAegA sara se sahasrASTa lakSaNa vara // ' saba utkaNThita se svapna artha yoM sunte| samrATa svayam mana amita moda se bharate // phira svapna kathana meM huI agrasara raanii| 'dekhA laharAtA nirmala sAgara pAnI // ' uttara meM bole napa sujJAna ke dhAraka / 'tava suta payodha-sA hogA zAnta vicAraka / / "phira svapna-paTala para dikhA subhaga siMhAsana / ' 'vaha tIna loka kA pAegA rAjyAsana / ' "phira deva yAna svapnoM meM mujhe dikhaayaa|' 'caya svarga lokase tava su-garma meM aayaa|' 'taba dikhA nAga prAsAda svapna meM krama se|' 'vaha pUrNa vijJAnI hogA janma samaya se // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sarga pUrvAbhASa 'isa svapna zRGkhalA meM suratna avaloke / 'inakA Azaya zubha guNa hoMge usa suta ke||' 'svapnoM kI citrapaTI para antima spnaa|' 'maiMne dekhA thA pracaNDAgni kA jalanA // ' isakA matalaba napa ne Akhira btlaayaa| vaha putra karegA apanI prabala tapasyA // kara degA jisase bhasma karma kA Idhana / yoM prApta karegA kevala pada akSaya dhana // ' saba ke zrImukha se dhanya-dhanya hI niklaa| yaha dhanya bAta hai hogA putra nirAlA // yoM krama-krama svapnoM kA Azaya suna maano| sAkAra harSa nAcane lagA hai jAno // kucha soca napati ne kahA 'prakRti upavana meN| thI amita mudita kyA isa zubha vRtta kathana meM // ' sAmrAjJI trizalA ne bhI kucha muskA kara / 'hA~' ho jaise kaha diyA mauna bhI raha kara // tadanantara koI darabArI thiratA se / bolA 'utpIDita Aja dharA hiMsA se // zrImana svarAjya kI sImA meM to kiMcita / kucha zAMti dharma sA dikha par3atA hai nizcita // paraloka ho rahA hai hiMsA meM aage| bhautikatA dizi meM loga jA rahe bhAge // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra pada-dalita zAMti sukha ke pyAse dikhate haiM / para kauna bujhAye pyAsa dona marate haiN| yaha dhanya bhAgya jo dharatI para aayege| bhAvI kumAra nija jo dukha dUra kreNge| aisA hI to svapnAthoM se bhAsA hai / yaha ho to apanI cira-saJcita AzA hai|' darabAra visarjita huA kiMtu, Arambha huI nava abhilaassaa| nUtana kumAra mukha-darzana ko, jAgI saba hI meM jijJAsA // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cchi sug janma mahotsava Page #48 -------------------------------------------------------------------------- Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNDa grAma kA nagara saumya-sA, cahala-pahala se bharA huaa| dUra chudra jhagar3oM se hai yaha, subhaga zAnti meM sanA huA // nyAyA-marga meM nirata napati bhI, kiyata anIti na karate haiM / samatA ke sundara prAGgaNa meM, saba svacchanda viracate haiM // nAgara bRnda, prAya sajjana saba, jIvana sarala bitAte haiM / cora, dasyu, guNDe, durvyasanI, sunane meM kama Ate haiM // aura udhara bho rAja-bhavana meM, sundara jIvana kI laya hai| sulabha sabhI sAmagrI jisameM, svayam moda kA Alaya hai| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra antaHpura meM trizalA devI, sukha-jIvana yApana karatIM / unako paricaryA meM tatpara, dAsI haiM aneka rahatIM // dhIre-dhIre bama-krama karake, samaya sarakatA jAtA hai / jo bhI kSaNa jAtA hai lekina, saukhya-sRSTi kara jAtA hai| yoM samrAjJI trizalA mAtA, ke dina sukha se bIta rhe| prasava kAla prAtA jAtA hai, kintu na koI kaSTa sahe // ye lakSaNa to batalAte haiM, __vatsa asAdhAraNa koI / mAM trizalA ke hone bAlA, kyA isameM zaGkA koI // trizalA mAM kI Tahala bajAtI, haiM chappana kumAriyAM saba / bhAMti-bhAMti kI carcA karake, ve prasanna karatI haiM saba // isa carcA ke sundara krama meM, prakhara buddhi samrAjJI kii| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sarga janma mahotsava divya jhalakatI hI rahatI hai, yaha vizeSatA hai unako // ina carcA vArtAmoM meM bhI, gahita bAta na hai hotI / jJAna dharma ke viSayoM para hI, __carcA parama sarala hoto // ina vArtAoM meM kumAriyA~, pahale jijJAsA krtii| rAnI vityutpanna buddhi se, unakA samAdhAna karatI // koI pUchA karatI-'bolo, prANI kyoM nIcA hotA ?' jhaTa se rAnI kaha detI haiM, 'bhaGga pratijJA jo karatA' // koI jaTila prazna karatI haiM, hai jaga meM aisA dikhatAkoI jana to muMha rakha kara bhI, vola nahIM kiJcita sakatA' / isakA kAraNa rAnI kahatI, pUrva janma meM jo karatepara-nindA apanI su-prasaMsA, ve prANI gUge hote // ' Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra eka prazna ke bAda zIghra hI, prazna dUsarA hai hotA / 'bolo jI kisa pApa karma se, prANI hai baharA hotA // ' rAnI tvaritottara detI haiM, 'prANI ve bahare hote / jinako AvazyakatA hotI, unakI bAta na jo sunate // ' prazna isIvidhi hote rahate, jaise kyoM DUr3e hote ?' rAnI kahatI - 'pUrva-janma meM, dAna na jo kizcita dete||' isI bhAMti hI anya kumArI, pUcha baiThatIM haiM aise / 'bolo mAM zrI kauna pApa se, hote kucha jana la~gar3e-se ?' samrAjJI kahatI mRdutA se, 'sunoM sahelI mama sundara / yaha to bAta tanika-sI hI hai, bhAva nahIM koI dustara // jo pazuoM ko adhika lAdate, aura kaSTa unako dete / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sargaH janma-mahotsava ve durjIva samaya pAkara hI, haiM lUle la~gar3e hote // uttara suna-suna saba kumAriyA~, haiM Azcarya-cakita hotii| lekina mana kI jijJAsA koM, pUrNa zAnta ve haiM krtiiN| rAnI uttara detI yA jyoM, svayam buddhi sAkAra huii| uttara de jAtI cupake se, kyA vicitra yaha bAta huI ! yA medhAvI vatsa garbha meM, ataH buddhi ati prakhara huI / cAhe kucha bhI ho kAraNa, para mA~ zrI kI mati divya huii| aise jyoM-jyoM divasa bItate, sukha-AhlAda - bRddhi hotI / jIvana kI isa sundara gati meM, ati prasannatA hai hotii|| vatsa-janma kA samaya A gayA, para kaSToM kA nAma na hai| saba meM harSa samAyA jAtA, dukha - viSAda kA kAma na hai // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ torthaGkara bhagavAna mahAvIra kevala ati sukha rAja-bhavana meM, ho,-aisI hI bAta nhiiN| nikhila nagara sampanna ho rahA, dikhatA hai yaha sabhI kahIM // zubha prabhAta madhyAhna samaya meM, __ aisA lagatA hai jAno / ratna-rAzi barasAyA karatA, __ hai kubera hI saca mAno // aba pura meM samRddhi thirakatI, koI dIna na dikhatA hai / saba hI haiM sampanna hue jyoM, koI kSa dhita na maratA hai| yoM samRddhi-prasAra sahita hI, samaya manda - sA thiraka rhaa| 'caitra zukla terasa' ke dina kA, zubhakara ho Agamana rahA // vimala rupahalI candrakalA bhI, kyA ha~sa kara 'zazi' se khtii| 'priyatama ! tumase subhaga candra yaha, pAne vAlI hai dharatI // 'hA~ priya ! ThIka-ThIka kahatI tuma, yaha apanA subhAgya hogaa|' Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 dvitIya sargaH janma-mahotsava bolA vaha, 'bhU-zazi darzana kA, zubha suyoga apanA hogaa|' udhara nagara kI nikaTavartinI, prakRti salaunI hai haMsatI / lagatA koI bAta nirAlI, __ hone ko kyA yaha kahatI ! dhIre-dhIre - prAcI-taTa para, aruNima USA muskaaii| anupama aruNodaya ho nikalA, taruNa divya prAbhA AI // cira prAhlAda Aja USA meM, __carama-bindu sundaratA kaa| lo, kyA ho nikalA mRdu kampana, usake lAla kapoloM kA // usake aruNa adhara hila nikale, bola uThI vaha kyA maanoN| 'mere dinakara ! aAja tumhAre, sAtha udaya hogA jaanoN| pRthvI para 'jAjvalyamAna ravi', jJAnAloka divya jiskaa| dhvasta karegA nikhila vizva meM, ghana prasAra mithyA-tama kA // ' Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra lo, isa zubha dina, zubha velA meM, trizalA-suta' kA janma huaa| tIna loka meM maGgala chAyA, puNya-puJja avatarita huprA // kahate narka-loka meM bhI to, pragaTa huI kSaNa-bhara saataa| bhUtala kI kyA, devaloka meM, janma mahotsava thA hotA // udhara baja uThI bhuvana-vAsiyoM, devoM kI sundara bherI / vyantara deva - mRdaGgoM ko bhI, haI na bajane meM derI // ghanana ghanana ghana, ghanana ghanana ghana, Tanana Tanana Tana, Tana Tana Tana / kalpavAsiyoM ke ghaNTe bhI, bAja uThe the yoM kSaNa kSaNa // chana chana chana chana, chanana chanana chana, nAca uThIM kucha apsariyA~ / unakI runa-jhuna nUpura dhvani suna, gAna gA uThI kinnariyAM // sArA nabha pratidhvanita ho uThA, jaya - jaya maGgala nAdoM se / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sargaH janma-mahotsava 36 mRdu saGgota surIle svara bhI, nikala rahe sura vAdyoM se|| aura udhara saudharma indra kA, huA prakampita siMhAsana / lagA socane avadhijJAna se, kampita hone kA kAraNa // bhAsA sahasA aisA usako, vasudhA ke zubha vakSasa para / apane puNyoM ko saJcita kara, hue avatarita tIrthaGkara // sImA lAMghA amita moda bhI, harSAtireka-sA use huA / kSaNabhara kI bhI dera na karake, calane ko taiyAra huA // prA pahuMcA vaha kuNDagrAma ko, __ sImA meM le nija parikara / trisalA-suta ke janma-sthAna para, zacI sAtha pahuMcA satvara / dekhA jaba navajAta putra to, tRpta na indra huA svrgim| zizu kamanIya rUpa lakhane ko, kie sahana netra kRtrima // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra tRpta na phira bhI ninimeSa vaha, rahA nirakhatA chavi anupama / zeSa rahI phira bhI netrekSA, zizu sajIvatA yaha anupama // kintu anta meM mAyAmaya-sI, nidrA meM kara trizalA ko / kI niyukta kucha sura-bAlAeM, mA~ zrI kI paricaryA ko // phira nirmita kara zizusvarUpa-sA eka vatsa mAyAvI jo / uThA liyA nava vatsa zacI ne, liTA diyA zizu kRtrima ko / kyoMki indra ko nhavana hetu thA, _ 'zizu' sumeru taka le jaanaa| isa antara meM ataH kisoko, par3e na suta viyoga sahanA // airAvata gaja para zizu saMga le, subhaga indra ne gamana kiyaa| agaNita devoM ne bhI usakA, moda sahita anusaraNa kiyA // gAje bAje sAtha sAtha hI, nRtya-gAna hote jaate| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitoya sargaH janma mahotsava 41 puSpa-bRSTi ambara-patha meM bhI, __ 'jaya-jaya' svara karate jAte // jaba pahuMce sumeru para, suta ko, sphaTika zilA para bitthlaayaa| kSIrodadhi se kaJcana-kalazoM meM sunora phira maMgavAyA // hAthoM ho hAthoM devoM ne, jala lAkara abhiSeka kiyaa| zizu ke sasmita mukha-maNDala para, divya kAnti ne janma liyA // dhanya bhAgya jo tIrthaGkara suta, ke darzana kA yoga milA / saMstuti-gAna-snAna karane kA, devoM ko zubha samaya milA // aura dhanya ye trizalA-suta jo, inako sevA sura karate / pUrva upAjita satkRtyoM ke, phala aise ho haiM milate / yoM abhiSeka Adi karake sura, kuNDagrAma kI ora cale / tIrthaGkara zizu sAtha lie ve, moda manAte hue cale // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra nRtya gAna vAditroM kI laya, lahara rahI jala lhroN-sii| utsava kA prAhlAda samAyA, devoM kI susthiti aisI // le AyA saudharma indra phira, vatsa nikaTa mAM trizalA ke / pUrNa deva-kRta, jAna na pAe, mAtA-pitA kucha jana ghara ke // mAyAvI putale ko taba phira, indra-zacI ne naSTa kiyA / usakI jagaha zIghra trizalA-suta, ko svAbhAvika liTA diyaa| samrAjJI mAM trizalA kI aba, nidrA kA bhI anta huprA / aura tabhI hI kucha suyoga se, nRpavara kA Agamana huA // devoM ne taba mAta pitA kA, maGgalamaya yaza gAna kiyA // tIrthakara suta ke hone kA, yoM zubhakara sandeza diyaa| de kara ke phira harSa badhAI, kara ke zata vandana zizu ke / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sargaH janma-mahotsava gae svarga ko deva sabhI phira, ___ moda bharA mana meM unake // aura idhara bhI nikhila nagara meM, janmotsava kI dhUma huii| kevala rAja-bhavana meM hI kyA, ghara ghara meM sukha-sRSTi huI // janma badhAI gIta gA rahIM, ___ghara-ghara mahilAeM milakara / Dholaka bajatI jAtI hote, sAtha majIroM ke mRdu svara // rAja-bhavana meM Aja harSa kA, chora nahIM hai kucha dikhatA / rAjakIya bAje bajate haiM. madhurima nRtya gAna hotA / / kezariyA dhvaja phahara-phahara kara, lahara rahe chata ke Upara / toraNa baMdanavAra baeNdha rahe, rAja-mahala ke dvAroM para / / udhara nATaya zAlAoM meM bhI, nATaka haiM khele jaate| cAra cAMda utsava zobhA meM, subhaga lagAye haiM mAte / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra janmotsava * samayopalakSa meM, khulI dAna kI zAlAe / nizi-dina dAna jahA~ baTatA hai, rikta na lauTa vyakti jaaeN| daza dina taka yoM huA mahotsava, harSa-jyoti avirala jAgI / gayA nirAzA andhakAra bhI, niviDa kleza-rajanI bhAgI // rAja-jyotiSo ne jyotiSa se, yoga lagA kara batalAyA / uttara phAlguNI nakSatra meM, janma putra ne hai pAyA // isake janma samaya se hI hai, saba cIjoM kI vRddhi huI / prataH rAja-suta 'varddhamAna' hI hogA isakA nAma sahI // pura kA carcA-viSaya bana rahA, janma-vRtta trizalA-suta kaa| koI kahatA 'devoM ne bhI, zubhAbhiSeka kiyA inakA // ' koI kahatA, 'jA bhA hA, para zubha lakSaNa haiM bAlaka ke / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sargaH janma-mahotsava jaba se janma humA taba se hI, bar3hatI hai hotI sabake // kAza ! isI se 'varddhamAna' hai, nAma rakhA inakA sundara / yathA nAma caritArtha ho gayA, yaha zizu ko mahimA gurutara // jabase janmA zizu tabase hI, koI dukhada na bAta huii| zumakara zakuna dikhAI par3ate, hotI bAteM naI naI // udhara banoM meM prakRti sajIlI, dekho to haMsatI-sI hai / kthA zizu janma-prabhAva-prabala se, usakI chavi bAsantI haiM / pota-harita kucha vividha raGga ke, haiM dukala usane dhAre / puSSoM ke mukha se muskAtI, harSa-pradarzana DhaMga nyAre // kujoM ke avaguNThana se kyA, iThalAtI-sI pekha raho / janmotsava kI zobhA ko, spRhA-bhAva se dekha raho ? Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra vaha bhI to madhukara-guJjana misa janma badhAe gAtI hai| Dholita pAta sarara-sara nirbhara, nada-svara tAna sunAtI hai / aura udhara aba rAja-bhavana meM, jahA~ ki mA~ trizalA rahatI / agaNita sakhiyA~ paricaryA meM, unakI sadA lagI rahatI // mana-hara suta ko maiM le pAU', tanika khilA pAU~ usko| saba prayatna aisA karatI haiM, harSita karatI mAM zrI ko // mAM trizalA bhI goda lie zizu, amita moda mana meM bhrtoN| tana-mana bhole sasmita ziza para, nizidina nyochAvara krtii| vatsa kI mAM le rahI haiN| mRdu balayAM baar-baar| panya unakA mAtR-pada hai| saumya-sA zizu honahAra // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phulaacchi ' tthiy'u ny' Page #66 -------------------------------------------------------------------------- Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiyA rAkA-pati se aba, zizu 'varddhamAna' bar3hate haiM / chavi kintu kalAdhara se bhI, apano ananta rakhate haiN| ve abhI kintu nanheM-se, munnA bhole se lgte| haiM bola nahIM pAte para, 'A-pA, A-A' svara karate // unake 'A-A' svara meM bhI madhurima saGgIta nikharatA / sunane ke liye sabhI kA, kSaNa meM jamaghaTa-sA lagatA // ve bIca-bIca muskAte, jaise ki phUla jhar3a par3ate / rada-rahita vadana para unake, smita lakha saba jana haMsate // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra jhAlara-maya maNiyoM vAle, leTate pAlane meM the| ghore-dhIre se jhake, pA kara jhaTa so jAte ve // jaba sote haiM taba unakI, mukha-mudrA ko saba lakhate / unake prajoM kI upamA, lalitopamAna se krte| koI kahatA. 'dekho to, aba rUpa zayana karatA hai|' usake Upara bhI to aba, mRdu hAsa hAsa haMsatA hai / mukha-maNDala to bilkula hI, zazi kI samatA hai rkhtaa| bhI palaka zyAma darzAtI, mukha-candra bIca shyaamltaa| 'para aruNa adhara se mukha to' jhaTa bolI eka shelii| 'lagatA hai bAla bhAnu-sA, dU samajha na ise phelii| haiM jisakI dhavala jyoti se, tama keza bhAmate pIche / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya phira bhalA nahIM ravi to kyA, koI hamase to pUcha / ' jI nahIM, eka upamA to, mana umar3a rahI mere hai| munnA zarIra- saravara meM, mRdu-mukha arabinda khilA hai / / yaha praphulita pUrNa kamala-sA, jo aruNa surabhi maya jaise| yuga zravaNa pAta-se lagate, tama keza bhaGga-mAlA - se| isa para koI sakhi iThalA, iThalAkara kucha yoM bolI / "hai navala kamala se komala, to inake kara-pama-tala ho| mukha to aruNodaya lagatA, kucha chaTA aruNa sI rkhtaa| jisako lakha apane ura kA, molita-indIvara khilatara / itane meM bolI mo zrI, kucha mana hI mana muskaatiiN| 'jaba hai upameya hRdayahara, upamAe~ apaNita mAtI / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra maiM to itanA kaha sakatIM, nanhA-sA munnA apanA / usake misa jyoM hama sabako, sAkAra huA sukha-sapanA // aise sukha-carcA-krama meM, samrATa svayaM A jAte / ve bhI zAmila ho pramudita, haiM svAda anokhA pAte // sote hI varddhamAna ziza, haiM tanika muskarA dete / to vyaMgya-sahita rAnI se, kucha kahate nRpa muskaate|| 'hai sahaja vimAtA dekho, yaha khilA rahI taba suta aba / tuma khilA nahIM pAte ho, kyA putra nahIM hai yaha tava ? athavA rUThA hai tumase, vaha mudita khelatA usase / kyA bAta huI hai aisI, jo nahIM khelatA tumase // ' 'jaise ki Apa pAe haiM, vaise ye lakSaNa hote| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtoya sargaH zizu vaya maiM kyA jAnaM ki kauna-sA, jAdU zrIman haiM karate ? kyA Apa mAtRpada merA, haiM sahaja cAhate lenA ? para vyartha ApakA yaha saba, merA munnA hai apanA // vaha jaba ki jAgatA hai taba, khelA karatA hai mujhase / taba svayam Apa A jAte, 'pA-A' sunane ko jaise // sannikaTa prApake rahatA, vyaMgyoM kA bharA pittaaraa| para mujhe na jhepA sakatA, vaha svayam nipaTa vecArA // ' rAnI uttara suna nRpa kA, phira bhalA prazna yaha hotaa| 'taba kauna vyakti sote meM, munne ko kaho haMsAtA ?' 'kyoM prApa bana rahe mole, jJAnI ho kara bhI khte| sote meM kauna khilAtA, munne ko haMsate-haMsate ? Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAbora pratiphalita ho rahA zizu ke, sazcita kamoM kA lekhA / jo hamane saumya vadana para, dekhI su-hAsa ko rekhA // ' samrATa svayam muskAe, uttara suna samrAjJo kA / svIkAra kara liyA jaise, yaha kathana nRpati ne usakA / / itane meM munne ne jhaTa, sote meM karavaTa bdlii| mA~ bolI-'jAga rahA zizu, suna kara ke apanI bolii| usakI nidrA meM bAdhA, par3a rahI ataH mata krie| koI bhI vArtAeM aba, kucha zAnta hue-se rahie // ' saba hue mauna hI sahasA, ruka gayA bAta kA khnaa| para khalA sabhI ko usa kSaNa, munnA-samIpa cupa rahanA // kSaga eka na lekina bItA, munnA ne kholI prakheM / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya laga rahI manohara kaisI, unakI kucha zyAmala prkheN| ratnAre nayanoM se chavi, jhInI jIvanta jhalakatI / jisako lakhane ko nizadina, ye aAMkheM sadA tarasatI // haiM dhanya bhAgya rAnI napa, sakhiyoM mRtyoM purajana ke| hA~, kie. jinhoM ne hoMge, darzana trizalA-nandana ke // jagane para suta ke saba jana, bAteM haiM unase karate / be bola na kucha bhI pAte, para bIca-bIca muskAte // unake muskAne para ho, saba una para bali-bali jaate| karate prasanna sabako yoM, zizu barddhamAna haiM bar3hate // jaba rAta par3e para bhI hai, zizu ko na noMda kucha paatii| so jA munnA tU so jA, mAM lorI lalita sunAtI // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra lorI ko sunate-sunate, ve so jAyA haiM karate / to mAta-pitA kucha carcA, una para hI karate sote // rajanI meM sote-sote jaba ve haiM jAga baiThate / to ghaNToM jagamaga-jagamaga, haiM dIpa johate rahate // zubha jagara-magara dIpaka saMga, unakI yaha krIr3A manahara / dekhA karate haiM napa bhI, apanI nidrA ko khokara // unakA prasanna cita rahatA. rote na kabhI haiM dikhate / kyA isI lie una para haiM, nizidina dulAra saba karate // zubha prAtakAla nara-nArI unakA mukha lakhane Ate / kahate ve isase unake, saba kArya siddha ho jaate|| maGgalamaya maGgalakAraka, zizu kA maJjula madhurAnana / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya yaha svayam zakuna hI jaise, sarjaka saMsRti-sukha-kAnana // dhIre-dhIre ve bar3hate, mAnoM kucha aisA lagatA / jaise vihAna-velA meM, krama-krama prakAza ho bar3hatA / / do-tIna mAsa hI bIte, lekina ve ghuTanoM ke bhara / calane kI koziza karate, zizuvaya meM amita zaktivara / / ve aba kalabala kalavala kara, bAteM bhI karane lagate / apane nanheM hAthoM se, kucha saMketoM ko karate / / jaba subhaga mahala A~gana meM, ve kucha kucha sarakA karate / taba mAta-pitA kucha gRha-jana, Tuka Tuka unakA zrama lakhate // . unake sasmita mukha-vidhu ke, bhAmaNDala para chavi bstii| nirdvanda-bhAva meM kaisI, sundara nirohatA haMsatI // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra saba unako godI lete, para ve to bhUmi prora hii| jAne kI koziza karate, disatI unakI yaha ruci hI // pRthvI para loTa-loTa kara, ghuTanoM ve calane lagate / maMjula prasanna Anana se, do dA~ta hRdaya-hara dikhte|| mAnoM ki adhara ambudhi se, yuga rada ke ratna niklte| lakha jinheM mAta-pitu gRha-jana, haiM phUle nahIM samAte // bar3hate zizu barddhamAna kucha, aba svayam baiTha jAte haiN| ghuTanoM ke bala to ve aba, ati chipra cAla calate haiN| mAM trizalA unakI gati ko, lakha kara prasanna hone ko| kucha dUra-dUra jA karake, ve prAyaH bulAtI unako // 'A-pA, mAM-mA~' kucha karate, mAM nikaTa zIghra ve jAte / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tRtIya sarga : zizu vaya itane meM haTa jAtI, jyoM hI mAM nikaTa pahuMcate // ve zIghra vahAM se mur3a kara, mAM mora daur3a haiM bharate / ghaNToM hI yoM ve mA~-saMga, haiM khela khelate rahate // jaba bahuta dera ho jAtI, ve tanika khIjhane lagate / lekina na neka bhI rukate, mAM ko ve chUte phirate // mAM trizalA thakA jAna kara, haiM unheM goda meM letii| ve prati dulAra se unako, pucakAra sahaja hI letI // sArA vaibhava ho unakA, isa para nyochAvara hotaa| kyA tIna loka kA koI, sukha isase samatA rakhatA // zizu vartamAna choTe ho, ghuTanoM hI abhI srkte| para apanI sImA meM hI, be samI yatna haiM krte| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra unake maga meM jaba bhI haiM, U~cI daharI pA jaatii| taba use pAra karane kI, unakI koziza hai hotI // mA~ trizalA napati anya jana, Akara suta ceSTA lakhate / dekhate-dekhate zizu ko, dUsarI ora haiM pAte // zizu varddhamAna jaba isavidhi, nija kArya siddha kara lete / tAlI nija laghu hAthoM se, taba bajA-bajA kara hNste| isa para sahasA hI kucha jana, lokokti subhaga duharAte / hone vAle 'viravA' ke, 'cIkane pAta' haiM hote // napa-samrAjJI ke mukha para, kucha svAbhimAna kI rekhA / aise samayoM para hI to, saba jana karate haiM dekhA // trizalA-suta kabhI zUnya meM, dekhA karate ikaTaka ho / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N tRtoya sarga : zizu vaya jaise gambhIra bhAva se, karate koI cintana hoN| zizu vaya meM mahA dArzanika, jaise yogI hI lagate / unnata lalATa para unake, kucha rekhA-cihna jhalakate // isa divya bhAla para unake hai lagA diyA cupake se| mAM zrI ne kAjala tirachA, laga jAe 'najara' na jisase // yaha kajjala-bindu sohatA, unake mukha para hai aise / zubha umila jala meM haMsatA, mRdu nIla kamala haiM jaise // ve dhIre-dhIre bar3ha kara, aba uThane svayam lage haiM / para Dagamaga-Dagamaga hilate, ve svayam khar3e hote haiN| uTha kara nanheM hAthoM se, ve tAlI khUba bajAte / khilakhilA hAsa ve karake, sabako nihAla kara dete // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra mAM yA nRpa-hAtha pakar3a ve, harSita sva ajira meM calate / yA kabhI svataH bhI calane, kA sAhasa karane lagate // do paga jyoM hI ve calate, vaise hI haiM gira par3ate / para nahIM hAra le kara ke, kucha baiThe hI ve rahate // ve punaH khar3e ho kara haiM, calane kA yatna sa~joMte / krama-krama calane meM yoM hI, meM pAraMgata haiM hote // yoM lakhakara zizu kI dRr3hatA, Azcarya cakita saba hote / saba ke bhI cakita vadana lakha, zizu varddhamAna muskAte // unake hI muskAte saba, khilakhilA hAsa haiM karate / jaise dinakara ko lakha kara, anagina sarasija hoM khilate // samrATa vatsa ko prAyaH, haiM rAja-bhavana meM laate| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya __ daravArI zizu-darzana kara, cira mAzA saphala banAte // zizu varddhamAna choTe haiM, para ziSTAcAra unheM hai / mAM trizalA kI zikSA se, sambhASaNa-jJAna unheM hai // samucita sambhASaNa karate, suta ko jaba nRpa pAte haiM / to mana ho mana ve sacamuca, ati toSa-harSa karate haiM // zizu barddhamAna bhole-se, ikaTaka prati vastu dekhte| unameM jijJAsA rahatI, aisA saba anubhava krte|| hai unheM kabhI koI bhI, le jAtA pura-mArgoM se / to unakA manamohaka mukha, saba lakhate utkaNThA se // mahilAeM zIghra jharokhoM, chajjoM dvAroM para praatiiN| lakha sasmita zizu ko ve saba, nija jIvana saphala banAtI / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra yoM rAja kumAra svayam bhI, ghUmate harSa haiM karate / ve nagara hATa udyAnoM, ko dekha moda mana bharate // para jaba taka mAM trizalA se, ve vilaga rahA karate haiN| taba taka vihvalatA meM kSaNa, haiM unheM vitAne par3ate // ve bATa johatI rahatI, anyatra na mana ramatA hai| mAM kI kitanI komalatama, hotI abhinna mamatA hai / ve yoM ekAkIpana meM, suta-smRtiyAM subhaga sNjotii| jinameM nimagna ho kara ve, apanA haiM samaya vitaatii|| dAsI ko kabhI bulA kara, usase haiM bAteM karatIM / ina bAtoM meM bhI to ve, suta carcA ho haiM rkhtiiN| ve kamI dvAra para prAhaTa, suna vAsI turata bhejatI / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya zizu AyA huA na pA kara, kucha khIjha-khIjha yoM khtii|| jAne kaba taka pAegA, pyArA-sA munnA apanA / maiM kahIM na jAne dUgI, usako nizcaya yaha apanA // ho jAya kahIM yadi kucha bhI, apane munne ko bolo / maiM kyA phira samajha rahUMgI, mama hRdaya-dazA to tolo / dAsoM kahatI ki prApa haiM, yaha vyartha socatI saba kuch| munnA kA bhAgya bar3A hai, usakA hogA na tanika kuch| phira AhaTa pAkara mA~ zrI, haiM svayam dvAra taka jAtI / apanA mana lie hue sI, pA zizu na lauTa ve AtI // phira svayam use pAne ko, calane ko udyata hotii| itane meM munnA prAtA, be amita moda mana karatI // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ torthaGkara bhagavAna mahAvIra jaba munnA A jAtA hai, to mAnoM mAM trizalA ke| sAkSAta rUpa prA jAte, unake mAnasa-prANoM ke // ve Tuka nihAla ho jAto, munne ko goda goda uThA kara / munnA mI mAtR-aGka meM, haMsatA hai haSita ho kara // jaba kabhI kabhI mAM trizalA, darpaNa le coTI karatIM / to ve apane suta ko taba, kucha ulajhA usameM pAtIM // ve nija pratibimba dekhakara, mana meM ati pramudita hote| usako chUne ko sahasA, haiM ve nija hAtha bar3hAte // isa para mA~ aura upasthita, jana aTTAhAsa-sA karate / zizu bhI apanI mastI meM, khilakhilA khUba haiM haMsate // bacapana kI kaMsI mastI, koI chala-chanda nahIM hai| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya jIvana kA parama saralatama, sAtvika Ananda yahI hai / / dhIre dhIre yoM karake, haiM divasa bItate jaate| tyoM-tyoM trizalA-nandana bhI, krama-krama haiM bar3hate jAte // aba bAta cIta bhI prAyaH, ve karane khUba lage haiN| unako bAtoM ke rasa meM, saba jana bhI khUba page haiN| ve anya manaska kabhI jaba, rahate koI cupake se / le unake zirastrANa ko, dubakA detA dhIre se // ve zoghra samajha jAte taba. kahate 'mama zirastrANa' kyoM ! hai uThA liyA jI tumane, kucha samajha na pAyA maiM jyoM !! raha vyakti ki jisane unakA, thA zirastrANa dubkaayaa| bolA-'kyoM letA usako, hogA kauvA le dhAyA / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra isa para zizu varddhamAna kucha, uThakara nija zirastrANa le| phira kahate haiM ve usase, 'kyoM vyartha jhUTha the bole ? unakI yaha sajaga suceSThA, lakha nRpavara kucha yoM kahate / 'nija vatsa kuzalatama zAsaka, hogA yaha lakSaNa dikhte||' zizu varddhamAna ke kAraNa, harSatireka-sA rahatA // trizalA-gRha ke prAMgana meM, jyoM cAMda khelatA phiratA // unako kucha bAla sulabha-sI, ceSTAe manahara hotii| jinameM kuzAgra mati unakI, hai nayA raGga bhara detI // nyoM kajarAre sAvana ke, prati saghana megha-prasaraNa meN| dhuti camaka-damaka kara jaise, bhara detI AbhA usameM // mathavA pAvasa sandhyA meM, kucha halke bAdala-taTa para / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zizu vaya 67 sataraGgI indradhanuSa-chavi, karatI zobhA sundaratara // ina rAjakumAra sannikaTa, haiM bahuta khilaune rahate / para ve to unheM svayam ho, nirmita kara khela khelate / / jyoM kabhI vastra kI daziyoM, jhaNDiyAM banAyA karate / phira unheM paMkti meM phaharA, haiM gAna surIlA gAte // zizu kabhI puSpa-pattoM ko, pA kara haiM harSa manAte / phira bar3e cAva se unake, guladaste hAra banAte // isa alpa Ayu meM bhI to, unako zubha hastakalA hai / jisameM bhI rAzi-rAzi jyoN| anupama saundarya bharA hai| rAjA-rAnI yaha lakha saba, haiM phUle nahIM samAte / nija suta-sA bAlaka pAkara, nija bhAgya sarAhA karate // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra ve zizu ke 'juga-juga' jIne, kI prAza sa~jote rahate / isavidhi apanA ve jIvana, zubha sarasa saralatama karate // jaba rAta hue suta mAM-saMga, leTA karate zaiyA pr| to mA~ jI unheM sunAtoM, kucha laghu kahAniyA~ sundara // jaba ve kahatI-'thA rAjA, thI rAnI eka nagara meN|' to jhaTa kumAra kaha dete, kucha aruci sAtha uttara meM // maiM sunanA nahIM cAhatA. rAjA-rAnI kI gAthA / inake sunane meM to hai, kucha vyartha pacAnA mAthA // mujhako to bhalI lagI thI, usa dina ko kSamA kahAnI / jisase ki pArzva svAmI ke, jIvana kI jhAMkI jAnI // aba usI bhAMti koI bho, mAM kaha do satya khaanii| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRgaya saMga : zizukra 6 mata kabhI sunAo mujhako, rAjA thA yA thI raanii| rAnI phira bolI- beTA ! jo tumako acchI lgtii| vaisI hI koI gAthA, maiM tumako abhI sunAtI // zrI RSabhadeva-jovana ko. susmRti rekhAyeM jo thiiN| aba unako nija zabdoM meM, kara rahIM subhaga citrita thIM / / jinameM AkarSita ho kara, zizu magna hue-se sunate / yaha dekha kahAnI kama bhI. nRpa zAmila ho rasa lete // nija zizu ko kucha aisI hI, gAthAoM meM ruci lakhakara / samrATa socate hogA, yaha RSabha-pAvasA nara dara / / yoM suta-cintana meM nRpavara, so jAte zAnta bhAva se| mAM-putra nIMda meM bhI prA, so jAte haiM dhIre se // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura bhalavAna mahAvIra zubhatara prabhAta belA yo kahate hI jA haiM khg| mAGgalika prabhAtI se, vinAlA kahatI 'munnA jg| Ho kA muzta laha lagatA, so ninya niyamavata krtaa| para meriTa siddha ko bandama, mAtra lina hara sA . pratinIla rIjha kara dete| ziramAna mukha para bhI sa malanakama, pprnnananana / kRtyoM se : rana-kAla.... haiM, maTA diyA dAte , barasAte moda bharA ghara // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tora saMga : zizubhAra nA kapa-tara roseM, AMgana meM bAga lagAte // athavA lekara meM lakar3I, haiM chor3A se banAte / phira cAroM prora chipratama, haiM daur3a daur3a daur3Ate / baddha mAna kI bAla subha meM, zukra ceSTAe, hRdaya mohatoM / / unakI tuccha kriyAoM se bhI. maulika bAteM amita sohatoM / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jui jnyaa kizora vaya Page #94 -------------------------------------------------------------------------- Page #95 -------------------------------------------------------------------------- Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthara bhagavAna mahAvIra ina baccoM kI melI ke haiM, adhinAyaka bAlaka baDhamAna / unako sarvopari buddhi zakti, rahatI unakI AjJA pramANa vaha bAlaka TolI khela ahA~, aba karatI vahA~ yugala yatibara / prA nikale jinakA nAma vijaya, saJjaya jo cAraNa Rddhi-nikreN| inako zaGkA yaha thIjAtA hai jIva maraNa ke bAda khaaN| hai svarga-narka bhI yA ki nahIM, yA kevala gocara loka yahA~ baha zAzUla hRdaya meM thA, udvigna kie yuga munivara ko| jaise ki phAMsa sAlA karatI, jisake cubha jAtI usa jana ko| para bardamAna bAlaka nAyaka kA, mukha-maNDala prabhAvazAlI / lakha dUra ho gaI svayam zrApa, zaGkA masthira karane vAlI hai| muMga munivara ne inako pAyA, suvicakSaNa bAlaka medhAvI / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaturtha sarga:kizora kA jhaTa socA 'sammati' nAma summa, mati bheda sakI gati mAyAvI. ana digveSI su-sAdhu jana ko, zrI barddhamAna ne dekhA jaba / bole se sabhI sAthiyoM se, bala kareM sAdhu-svAgata hama sabhI bAlaka dhira pAe muni-samoSa, nija nAyaka ke kthnaanusaar| yuna thati kA abhinandana karane, the khar3e hue saba vinaya dhAra muni dvaya ne bhI bAlaka-gaNa ko, azorvAda ho mudita diyA / phira barddhamAna kA nAma subhama, sammati' baccoM ko batA diyA / tadanantara yuga munipara saskara, the vidA hue apane pada para / para sammati bAlaka ne 'sammati', upayukta nAma pAyA sundara / iti bAta khela meM aba kahate, inase sanmati' kAlaka-gaNa satra para samarasa'sanmati'ko kilicata, thA garva na pA yaha guru gorakha / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ torthaGkara bhagavAna mahAvIra jaba lauTe ghara ko vartamAna, . / mAM-pitA, sabhI ko baccoM ne| batalAyA 'sanmati' nAma rakhA, jaba khela rahe ve yuga muni ne // suna yaha ghaTanA saba mudita hue. / mA~ trizalAkA mRdu mukha damakA / kucha svAbhimAna kI rekhA se, yo nRpa-mukha-maNDala bhI camakA // jaba vaddha mAna ke zikSaka ne, .. : isa zubha ghaTanA ko thA jaanaa| harSAtireka svAbhAvika hI, mana-moda unhoMne thA mAnA // bole sahasA-'isa "bAlaka kA, . ''maiM nAma yahI to soca rhaa| jo abhinava maiMne batalAyA, " vaha unheM sadA hI jJAta rahA // jaba kabhI kahIM maiM bhUlA kucha, - * inako lakha zIghra yA jhaayaa| inako su-prajJa mudrA aisI, maiMne bhI yaha anubhava pAyAM // yaha svayam prana-se lagate, haiM, . inako koI kyA zikSA de ! Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ..77 caturtha sarga : kizora vaya sacamuca mujhako aisA lagatA, inase zikSaka bhI zikSA leM // ' ve adhyayana karate aura khUba, nita nUtana khela racAte haiN| nija jovana ko bahumukhI saumya, ve isa vidhi sarasa banAte haiM / isa jIvana kI ve nava baya meM, haiM satya vacana bolate sadA / asteya pAlate pUrNatayA; karate hiMsA kiJcita na kadA // ve brahmacarya se rahate haiM, viSayoM meM jAtI nahIM dRSTi / parimANa parigraha meM unake, sajjIvana ko Adarza sRSTi / isa sadAcaraNa pariNAma rUpa. unameM ananta dRr3hatA su-dharya / bar3ha rahA nirantara dina prati dina, unameM sAhasa bala amita zaurya / unake sAdhAraNa kRtyoM meM, hai vIra-vRtti dikhatI sadaiva / / puruNartha hetu udyamI sadA, unakA Avarza na rahA deva // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VC tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra isalie 'vIra' aba nAma par3A, vikasita sanmatikA bala vikrama / sAhasika kArya prAyaH karate, durgama bhI unake hAtha sugama // mAnoM ki vIrya sAhasa anupama, Akara unameM hI carama huA / athavA ki saphalatA se unakA, koI abhinna sambandha huA // bAla vIra - bala-yaza-carcA, aba cAroM ora vikoNaM huI / usa svarga loka meM bhI to hA~, yaha sanmati sAhasa para bAta huI / bolA- 'triloka meM koI sura, sAhasa na kisI kA sanmati-sama / isa para lekina vizvAsa nahIM, kara pAyA kazvit sura saGgama // ataeva parIkSA sanmati kI, karane ko usane mana ThAnI / prati jaTila parIkSA koI-sI, vaha soca rahA thA vijJAnI // khelate bAga meM baTa-taru-tara, jaba sammati nija sAthiyoM saGga / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya taba saGgama sura jhaTa bana pAyA, ati bhayakArI kAlA bhujngg| vaha vRkSa-tane para lipaTa gayA, kucha bhAga rahA usakA bhU pr| viSa kI viSAkta-sI phuphakAreM, aba mAra rahA thA vaha viSadhara // jaise hI baccoM ne dekhA, ve nau-do-gyAraha zIghra hue / muha uThA usI dizi meM bhAge, ve mahA bhIta nirvAka hue // . para barddhamAna ve bAla vIra, kiJcita na Dare usase dRr3hatara / pahuMce tatkAla phaNIza nikaTa, jA khar3e hue usake phaNa para / usake phaNa para khelate rahe, the bahuta dera ve prati nirbhaya / thA racatA krIr3A rahA vahIM, phaNadhara mI magna huA atizaya // baccoM ne rAja-bhavana meM jA; viSadhara vRtAnta saba batalAyA / udvigna hue ati napa-trizalA, jaba sAtha na sanmati ko pAyA / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra mAM trizalA boloM nRpavara se, kyA bAta nahIM sanmati praayaa| vaha jAne kahAM kisa taraha hai ?" jo trizalAkA ati bhara aayaa| napa bole 'tuma cintA na karo, ___ maiM abhI jJAta saba karatA huuN| maiM bhRtya mejatA aura svayam, usa bAga ora ho jAtA huuN| trizalA bolIM-'zIghratA kareM, * koI na ghaTita durghaTanA ho / yadi rAja-vaidha bhI sAtha lie, jAveM to prati hI acchA ho| jI cAha rahA yoM merA bhI, maiM bhI zrImana ke sAtha calUM / nija varddhamAna ko dekha sakeM, . kaise mana mAre yahA~ rahU~ ? napa bole-'tumako sAtha lie, calane meM tanika dera hogI / kAraNa ratha kI taiyyArI saba, tava gamana-hetu karanI hogI // maiM jAtA, nahIM bilamba kaha', / kaha nRpati gae jhaTa hI bAhara / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya ve cale vaidya kucha jana le kara, vana ko, cara bheje idhara-udhara // lekina antaHpura meM trizalA, mAtA ko dhairya na kiyata huaa| ve kSaNa-kSaNa para haiM soca rahI, jAne kyA hogA vahA~ huaa| dAsiyAM nirata paricaryA meM, sakhiyAM mRdu unase bola rhiiN| saba vidhi se DhADhasa de unako, haiM dhyAna baTA hara samaya rahIM // mAM trizalA kahatI haiM unase, jaba bhI-'aba jAne kyA hogA ?" __to kahatIM unase haiM sakhiyA~, 'unakA na bAla bA~kA hogA // kAraNa sanmati hai bhAgyavAna, unako hogI ati dIrgha Ayu / ' yaha suna mAM jI ko bhI aisA, lagatA pAtI jyoM dhairy-vaayu|| lekina saMkalpa-vikalpoM ke, jhUloM para haiM ve jhUla rahIM / ve dhairyavAna ho kara bhI haiM, cintita-sI saba kucha bhUla rhiiN| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ torthaGkara bhagavAna mahAvIra mAM ke antara kI komalatA, mAM ke antasa kI mRdu mmtaa| mAM kA mAnasa ho jAna sakA, kyA isakI kahIM prApya samatA? jA pahuMce udhara bAga meM jaba, saba sanmati ko DhUMr3hate hue| napa vaidya Adi ne dekhA taba, unako phaNa para khelate hue // pAzcarya cakita kucha stambhita, raha gae sabhI jana jo prAe / kautUhala para sabake mukha para bhaya-cihna sahaja hI dikhalAe / paroM kI bhUmi sarakatI-sI, una sabako thI bhAsane lagI / roMgaTe khar3e sabake prAge bar3hane kI para himmata na jgii|| lekina ve barddhamAna nirbhaya, usa sarpa-sAtha khelate rahe / para eka dUsare kA muMha be, Agantuka gaNa dekhate rahe // lekina sanmati ko kuzala dekha, nRpa ko sAhasa kucha toSa humaa| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya inane meM hI saGgama sura ko, prAgata jana-saMkula-bodha huaa| vaha svAbhAvika svarUpa meM jhaTa, prAyA sanmati ko uThA liyaa| baiThAyA nija kandhoM Upara, prAnanda-sahita, mana harSa kiyA / pahucA vaha svayam vIra ko le, prAgantuka su-janoM ke samIpa / 'tumane yaha kyA thA khela racA ?' saMgama sura se bole mahIpa // uttara na deva kucha kara pAyA, sanmati utare jhaTa kandhoM se / samrATa nikaTa jA khar3e hue, ve svastivAda kara saba jana me // nRpavara sanmati ke zira para aba, the hAtha pherate khar3e hue| saMgama-sura-uttara sunane ko. ___ mAnoM ve kevala ruke hue // bolA sura-khela kutUhala jo, samajhe, para shaury-priikssaa-hit| maiMne yaha thA saba DaoNga racA, para hue vIra para isameM jita // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArthaGkara bhagavAna mahAvIra napa ne phira pUchA - devarAja ! kyoM zaurya parIkSA kI ThAnI / ' taba uttara meM vaha bolA yoM, jAjvalyamAna svagima praannii|| 'jaba svargaloka meM bAta calI, sanmati sama jaga meM zaurya nahIM / taba maiM vizvAsa na kara pAyA, lI ataH parIkSA jaTila yahIM // yaha sanmati kevala vIra nahIM, ye to saca atizaya dhIra viir| maiM to kucha soca samajha inakA, hUM nAma rakha rahA 'mhaaviir'| yaha yathA nAma hai tathA guNaH, isameM koI atyukti nhiiN|' sabake antasa meM yahI bAta, hai satya banI praba gUMja rahIM // napa ne zAvAsI dI suta ko, ati harSa samAyA sabake mana / ___ bole napa-zIghra caleM ghara mA~, inakI ina vina hoMgI unmana // sura ne sanmati ko punaH uThA, apane kandhoM para biThalAyA // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 caturtha sarga : kizora vaya sabake phira sAya calA pura ko, harSAtireka-sA ho AyA // jA pahuMce saba prAsAda nikaTa, mAM trizalA khar3I dvAra para thiiN| sakhiyoM saMga bATa johatI be, suta-milana hetu ati Atura thiiN| jaba dekhA sura ke kandhoM para, bAlaka sanmati ko car3he hue| to ve pramudita lekina vismita, durbhAva tirohita zIghra hue // ve bhUlI-sI dekhane lagI, sanmati ko ninimeSa haga se| para varddhamAna jhaTa dekha unheM, utare saGgama ke kandhoM se // A pahaMce ve mAM ke samIpa, zuci prema-pagA sambAda kiyaa| mAM ne dulAra se AziSa de, suta sneha-aGka meM uThA liyaa| napa, rAjJI,sakhiyAM, sura, sanmati, phira andara gae mahala prazAnta / itane meM napa ne batalAyA, saba deva-parIkSA kA vRtAnta // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra samrAjJI bolI-'devarAja ! yaha khela tumhAre lie rhaa| ___ yadi ho jAtA kucha sanmati ko, to jAtA kaMse duHkha sahA // sacamuca jIvana taba muzkila thA, hama to suta bhara hI jIte haiN| . inake bina to saba kAma dhAma, lagate hamako prati rote haiN|' sura bolA-'mA jI! paddhamAna, hote itane yadi bIra nhiiN| to suno parIkSA kI naubata, ___ A sakatI thI kiJcita na khiiN|| phira bhI maiM kSamA mAMgatA hUM, zrImatI mApase bhUpati se| para vartamAna hoMge prasiddha, saca 'mahAvIra' maga meM aba se // itanA kaha kara sura saGgama ne, lI vidA upasthita saba jana se| kara namaskAra vaha calA gayA, nija svargalokako bhU-tala se / yaha ghaTanA kaI divasa taka bI, bana gaI viSayaM janacarcA kA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya napa rAjJI se pUchatA agara, koI vRtAnta isa ghaTanA kA // to ve batalAte magna hue, pramudita jo kucha thA humA ghaTita / zrotA tanmaya ho kara sunate, karate sanmati-zlAghA haSita / / sammAnita hote va mAna, aba 'mahAvIra zubha saMjJA se / lekina unameM abhimAna nahIM, bAhara-bhItara ve samarasa-se // sAgara-se ve gambhIra-dhIra, prAkAza sahaza vistIrNa dRSTi / yokhAmoM se bar3ha atula zaurya, para had-RjutA ko mRdula sRSTi / mAnanda sahita dina bIta rahe, sanmati ho pAye praba kizora / sAhasika kArya karate rahate, cintana meM bhI rahate bimora // sAmAjika kAryo meM unako. rahatA kizcita soca nahIM / jana-hita niz2a prANa-samarpaNa meM, hotA kucha unako soca nhiiN| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra hai eka divasa kI bAta ki jaba, gaja huA eka prati madonmatta / jhaJjhA -sA bhagatA idhara-udhara, svacchanda huA mada meM pramatta // vaha lauha-sAMkaleM tor3a-tAr3a, bhAgA thA hAthIkhAne se / jyoM kAla mUrta hI dauDa rahA, .. gaja misa unmukta hunmA jaise // hastI-paga-tala marate agaNita, jana jo bhI patha para A jaate| para asahya vedanA se ve saba, taja rahe prANa the cillAte // the sabho mahAvata cakAe, vaza kara na sake gaja mtvaalaa| himmata parAsta thI ho jAto, dekhate jamI hAthI kaalaa| gaNDasthala se mada cUtA thA, cidhAr3a rahA ghana-garjana sA / atizaya vizAla tara tor3a rahA, vaha mahA bhayAnaka rAkSasa-sA // para mahAbIra ne jAnA naba, isa unmarahAbo kA vRtAnta / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....."para mahAvIra ne jAnA jaba, ima unmada hAthI kA vRtAnta / utyAta jahAM yaha gaja karatA, pahece usa thala nirbhaya nitAnta / / xxx xxxxxx ve miha sadRza kehari sammukha, jA khar3e hue bhaya-bhAva-rahita / madamAtA hAthI sUDa uThA, jhapaTA ina para prati vega-sahita / / para vora mUha se car3e zIghra, usake mada vigalita mastaka para / gaja sahama gayA mada bhUla gayA, pA zAsana sanmati kA sira para / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya utpAta jahA~ yaha gaja karatA, pahuce usa thala nirbhaya nitAnta / / rokA sabane zrI sanmati ko, para ve na ruke sAhasI atula / ve abhayadAna nAgara jana ko, dene ko mana meM the prAkula // ve siMha sadRza kehari-sammukha, jA khar3e hue bhaya bhAva-rahita / madamAtA hAthI sUDa uThA, jhapaTA ina para prati vega-sahita // para vIra sUDa se car3he zIghra, usake mava-vigalita mastaka para / gaja sahama gayA mada bhUla gayA, pA zAsana sanmati kA zira para / / darzaka the saba Azcarya cakita, isa pauSa sAhasa se vismita / kara uThe prazaMsA bhUri-bhUri, gaja para baiTha sanmati sasmita // pahuMcAyA gaja ko yathAsthAna, sanmati phira loTe mahaloM meN| mAM nikaTa khar3e ve vinayavAna, mA haI mudita nija antasa meM / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra ve bolI-beTe kahA~ gae, maiM to tumako thI dekha rhii| gaja madotpAta kara rahA yahA~, suna kara taba se kucha soca rho| AzA meM mana sUbA thA, para zakuna ho rahe pala pratiH pala / isalie hadaya kucha santoSita, para bATa johatA taba avirala // 'para mAM taba zakuna ThIka nikale, mujhako kucha aisA lagatA hai| maiMne gaja vaza kara banda kiyA, aba to utpAta na karatA hai|' 'aiM kyA kahate ? 'tumane acchA, tuma malA zAnta kaba raha sakate? aise kAmoM ko to tuma ho, . bina soce samajhe hI karate // ' 'lekina mAM jo tuma soco to, kari kara bhISaNa saMhAra rhaa| yadi kiyA na bAtA vaha vaza to, kaise TalatI yaha vipati mahA / ' itane meM Ae zrI nRpavara, mata sanmati ne sahaja kiyaa| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya pAzIrvAda taba bhUpati ne, ati harSita hokara unheM diyA / bole ve trizalA se, jAnAsanmati ne vaha gaja matavAlA / vaza kara na sake jisako yoddhA, dRr3ha phIlavAna, vaza kara ddaalaa| hama maMtri. pravara the soca rahe, kase vaza meM gaja kiyA jaay| para sAdhana ho saba viphala rahe, koI na sUjhatA thA upAya // ' 'zrIman kaise haiM nRpati ki jo, gaja eka mata vaza kara na ske| jisa para sanmati se bacce bhI, apanA zAsana hai jamA sake / aba tyAga-patra meM napa-pada se, trizalA savyaMgya bolIM aise| taba kahA nRpati ne uttara meM 'tuma ThIka kaha rahI ho mujhase // maiM mI aisA ho soca rahA, sammati ko rAja-tilaka kara duuN| lUM maiM virAma aba zArita sahita, . ..taba saJcita abhilASA bhara duuN| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra isa para sanmati kucha kahane ko, para kahA nRpati ne kucha phle| taba zAnta rahe zama vaddha mAna, ve zabda na koI the bole // napa the unase bole-'tumane, jIvana ko kucha paravAha na kii| para bhalA huA utpAta-zamana, bacagaI jAna agaNita jana kii|' aise samayoM para barddhamAna, prAyaH kucha karate bAta nhiiN| ve to zama dikhate haiM nirupama, unameM ucchahala-dRSTi nhiiN|| para mAta-pitA kA mRdula hadaya, mana phUlA nahIM samAtA hai / kAraNa isakA zAyada lagatA, suta hone kA zubha nAtA hai| tadanantara the darabAra gae, siddhArtha nRpati naba sanmati sNg| to sabane svAgata pUrNa kiyA, mAnoM le kara nUtana umaMga // niyamita kAryoM ke bAda banI, parcA usa kehari ghaTanA para / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha sarga : kizora vaya 'haiM dhanya kumAra kiyA vaza gaja', vArtA meM bole maMtri pravara // para mUka rahe ve vinayavAna, mRdu varddhamAna suna nija bakhAna / aba anyamanaska viloka rahe, ve dvAra pAra kucha AsamAna // para bolA koI nAgara jana, 'utpAta-zAnta zata dhanya inheM / ava abhaya-mArga para calate saba kaha rahA loka 'ativIra' inheM // janatA ke priya bana gae 'vIra' 'mahAvIra aura 'ativIra' hue| sanmati kizora yaza-zora humA, cahuM ora vIra gambhIra hue // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kssu susstth taruNAI evaM virAga Page #120 -------------------------------------------------------------------------- Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taruNa vikasita maMju tana meM, veNu bajatI bhAvanA kI / kauna hRdaya khasoTatA kyA? supta rekhA vAsanA kI // kAmanA ke gIta gAne ko, hRdaya Akula huA-sA / madhura jaga meM saJcaraNa hita, mana-vihaga vyAkula huA-sA // kalpanA ke saumya nabha meM, paMkha mana-khaga kholatA-sA / mukta ur3ane ko idhara kucha, kucha udhara vaha DolatA-sA // madira saragama ke surIle, tAra jhana-jhana kara uThe-se / aura 'runa-jhuna' zabda sunane ko, macalate bhAva jaise // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra cAha kI mRdu cAMdanI hai, phailatI-sI ura-gagana meN| nAcatA-sA mora mana kA, ho magana saMsAra-vana meM // moha - AkarSaNa raMgIle, jAla' kucha phailA rahe-se / bAMdhane abhilASa - paMkSI, kara rahe the yatna jaise // kintu sanmati sUkSma dRSTA, dekhate saba ho sajaga-se / cetanA meM lona sakriya, vijJa yauvana Agamana se|| jAnate ve kAma uga-sA, hai rahA mAnava-paTala para // sUkSma aura adRzya jisako, gIta rahA cupacApa paga dhara // prathama USA kI kiraNa-sA, yaha hRdaya raMjita banAtA / . . kintu bhAvI ke liye yaha, vizva baladala meM phaMsAtA // 'ahe yauvana ! indradhanu-so, chiTakatI taba chavi niraalii| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga " nAca uThatI kAmanA ke, nIra-taTa para mana-marAlI // ' socate ekAnta meM .. yoM, vartamAna prazAnta mudrA ... 'yaha javAnI hai nazIlI, raca rahI jo madira tNdraa||' zuddha 'maiM' kA rUpa kaba hai ? yaha nazA hai dhamaniyoM kA / rakta kA udvega kaha lo, yaha svarUpa na 'AtamA' kaa|| moha, mamatA, loma, rati, dhana, hue hAvI taruNa vaya para / AvaraNa nita DAlate ye, jJAna ke zAzvata nilaya para / aura prANI socatA kaba, yaha javAnI bhI lubhAnI / pira na raha sakatI kabhI bhI, mathira isako cira kahAnI // he javAnI ! kintu mujhako, tU nahIM bharamA sakegI / tU na mere martya tana meM, kAma-tara panapA sakegI // , Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra kyoMki maiMne hai na khoyA, zuddha jJAna viveka-sAthI / prataH pAsa na pA sakegA, kAma kA unmatta hAthI // zuddha cetana - bhAva - nama meM cetanA merI car3hego / kalpanA kriyamANa bana kara, tyAga paMkhoM para ur3egI / , baMdhA merA 'AtamA jo, deha kI jar3a jela meM hai| use nizcaya eka dina to, mukta karanA hI mujhe hai // mujhe lagatA, haiM ki jaba taka, loka - icchAyeM madhuratama / karma kolhU meM jutA hUM, baila-sA banakara adhamatama // prataH jaga kI eSaNAeM nyUnatama karanI mujhe hai / he viSama patha ! bhAva mere, de rahe nyotA tujhe haiM // mujhe asthira rUpa jagakA, dikha rahA cAroM tarapha hai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga parata parivartana sabhI ke, zoza para cupa nAcatA hai| kahA~ haiM ve rAma lakSmaNa, satI sItA-sI ziromaNi / vIra yoddhA, cakravartI, haiM kahIM unakI mukuTa-maNi // kAla ke hI gAla meM hai, bhAla jIvana kA hamArA / tuhina-kaNa-sA yaha athira hai, ratna jovana kA dulArA // prataH nizcita mRtyu mujhako, saba tarapha dikhalA rahI hai| haiM na isase zaraNa jaga meM, vizva-gati yaha gA rahI hai| puNya kA sambala milA to, zatru bhI bana mitra jAte / pApa kA AyA udaya to, mitrajana bana zatru jAte // isa taraha prazaraNa jagata saba, zaraNa basa prarahanta svAmI / kyoMki maranA jItane kA, mArga batalAte prakAmI // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * torthakara bhagavAna mahAvIra mukta haiM arihanta para maiM, karma-kArA * meM baMdhA hUM / hue jaga se mukta isa vidhi, unheM netA mAnatA hUM // aura jaba saMsAra meM maiM, dekhatA hUM zAnta hokr| to mujhe lagatA bhramaNa jagajIva karate , klAnta hokara // zAnti jaga meM hai kahA~, re ! hai kahAM cira saukhya-sAdhana / . ' janma meM bhI dukha dikhAtA, mRtyu meM utpAta pIr3ana // taruNa vaya kA bhI kucalatA, zira bur3hApA nitya kSaNa-kSaNa / .. phira kahA~ saMsAra meM sukha, ceta re ! mama ceta re mana !! . tU . akelA zuddha cetana, hai na koI sAtha jama meM / hai. sage sAthI bane jo. moha meM ve svArtha-maga meN|| janma meM pAyA prakelA, aura . bAyegA akelA / .... Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga dekha lo mana ! satya jaga meM, kauna ho / pAyA dukelA // mAta-pitu ye, iSTa jana saba, loka-kathanI meM sage haiM / kintu mujhako bhAsatA ye, moha-saMsRti meM page haiM // ___ jaba kisI ko kaSTa hotA, re, asaha isa martya tana meM / kauna taba letA baTA hai, bhogatA vaha Apa mana meM // bAta kyA hai iSTa jana ko, yaha na deho mo huI nija / kara rahe jisakI suzrA , anta meM vaha jAyagI tj|| deha jar3a hai maiM su-cetana, vartamAna vibhAva pariNati / isI kAraNa vizva meM haM, saha rahA maiM duHkha agaNita // ___ moha vaza saMsAra tana ko, nitya apanA mAnatA hai / mAtma rUpa visAra kara, vaha duHkha raurava mogatA hai // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra Ahe ! cetana kA mahA yoM, ho rahA apamAna nizi-dina / poSita ho rahA hai, aura yaha rata ghinageha jar3a tana 11 vIrya - raja se deha cho: azuci avatAra hai carma veSTita hAr3a majjA, kA zrAgAra hai yaha || rakta upajI, yaha / kauna isase ghRNita pratizaya, vastu jaga meM ho nau mukhoM se maMla rAta dina kyA lAbha sakegI / isa lie isa bhramaNa kI gati ho bahatA, degI ? viSa bharA jaise kalaza roga zokoM kA piTArA kintu phira bhI lona isameM, jIva sahatA dukha vicArA // ho, moha kA parvA par3A jJAna- jyoti na mila rahI hai / jIva ko to, rahI hai // bhramita behI deha ke hita, icch| ai saMjotA / navala Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : naruNAI evaM virAga karma pudgala kA nimaMtraNa, Asrava yoM nitya hotA // sivA karmoM ke na jaga meM, aura jo mama prahita kara le| karma kA hI prAgamana, jo puNya pIr3A meM badala de // ___ bhAvanAeM au' kriyAyeM, khIMcatI haiM karma rahatI / isalie sadbhAvanAyeM, sakriyAeM zubhra rahatIM // mokSa ke hita kintu hamako, cAhie saba karma kA kSaya / prataH pAnA ruka sake, ripukarma kA, ho dUra jaga-bhaya // paJca vrata zolAparigraha, satya au, asteya, karuNA / anusaraNa ho, paJca indriya kI, vijaya ko bahe varuNA // isa taraha hoM banda karmoM ke, liye nija kriyA dvAre / tamI saMvara, ho sakeMge, banda Asrava ke kibAre // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra banda jaba prAstrava huA to, karma saJcita jo purAne / sAdhanA kI agni meM ve, taba tabhI hoMge jalAne // kyoMki ho jAte kisI vidhi, yAna meM jaba chidra kiJcita / to kuzalatama pota cAlaka, banda karatA chidra nizcita // bAda meM phira pota-bAhaka, phekatA prAyA huA jala / isa taraha jala-yAna karatA, ThIka, vaha hotA na bojhila // yoM svacetana-yAna ke saba, banda Atrava-dvAra karane / aura saJcita karma-jala-kaNa, nirjarA se kSAra karane // pAra hogA isa taraha yaha, vizva-jala se yAna apanA / aura pAyegA sahaja ho, mokSa-taTa-cira lakSya apanA // socatA kyA loka-racanA, dravba chaH kA khela lagatA / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga 105 kAla dharmAdharma cetana, zUnya jar3a kA yoga dikhatA // . eka pudgala dikha rahA hai, aura dravya adRzya sAre / . kintu saMsRti cala rahI hai, eka dusare ke sahAre // . narka pazu sura manuja gati meM, jIva mohI ghUmate haiM / karma ke anurUpa apanA, bhAgya nita hI DhAlate haiM // . moha ke vaza jIva-jar3a ko, bheda dRSTi na samajha Aye / karma-chilakA haTe cetana, dhAna se to janma jAe // ___ jJAna sat durlabha jagata meM, bhoga-sampati saba mile haiN| para yathArtha subodha bina to, bhrAnti vaza jaga meM rule haiN| __dharma kA basa eka sambala, jo jagata se pAra krtaa| vastu kA nija rUpa ho to, dharma sat hai mujhe dikhatA // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra kintu jaga meM Aja to hai, dharma ko vikRti huI ati / svArya-sAdhana bana rahA yaha, balabatI hai hina jar3a mati // .. dUra duHsthita yaha kahaMgA, aba yahI mana ThAnatA huuN| satya karuNA prAtma-nidhi ko, dharma sat maiM mAnatA hU~ // sahI zraddhA jJAna cArita ko, triveNI jIva tujhako ! snAta karake, yaha karegI, dUra tere vizva-mala ko // ' isaliye sanmati svayaM aba, dUra bhautika dRSTi se haiM / tatva kI anupama tulA para, prAtma-nidhi ve taulate haiN| prAya ekAko hue ve, bhAva aise ho saMjote / bAhya prAkarSaNa raMgole, aba na kiJcita bhI rijhAte // dekha sanmati ko dazA yaha, mAta-pitu kucha socate boN| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga ye pramI se hI virAgI, laga rahA hai, ho rahe jyoM // hai taruNa vaya huI inakI, byAha karanA iSTa hamako / bAda meM dustara banegA, saca manAnA hameM inako // ___ saumya-sA sambandha koI, DhUMr3hane ke hetu kucha jana / meja nRpavara ne die haiM, jo kuzala haiM modayuta mana // vartamAna svarUpabala ko, kIti se the sabhI paricita / nija sutA sambandha hita yoM, bahuta se nRpa hue udyata // jabaki rAjakumAriyoM ne, bAta sanmati ko sunI tb| sahaja karane lagA unakA, sarasa mAnasa madira kalarava // kAmanA ke svapna to aba, A rahe bina prakRta nindraa| rakta bovana kA mabira yaha, mRdu nazIlI matta tandrA // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.8 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra kintu napa siddhArtha trizalAne sunA vivaraNa sabhI. kaa| rUpa, raMga, lAvaNya, guNa kI, dRSTi se vistAra unakA // to kaliGgAdhipa-sutA para, zubha yazodA nAma jisakA / mugdha ho AyA hRdaya prati, suta-badhU-hita-hetu unakA // mAva trizalA aura napa ke, jaba kaliGgAdhIza ne bhI / jJAta kara pAye tabhI ve, zIghra Ae le zivira bhii|| nAma thA jitazatru inakA, nija sutA ko sAtha lAe / dekha jisakA rUpa guNa, siddhArtha-trisalA muskarAe // suta-badhU ke samvaraNa-hita, ve sabhI vidhi se lumAe / prazna para yaha bAta kaise, kauna sanmati ko sunAe ? napati bole, 'tumhI trisalA ! batta sanmati ko batAyo / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga aura unako kiso vidhi bhI, vyAha karane ko manAmo // kyoMki tuma hI sAdha sakatI, bAta yaha merI samajha meM / mAtRpada ke jora se tuma, manA sakatI ho tanika meM // ___'maiM abhI taiyAra lekina, Apa bhI AnA vahAM pr|' diyA uttara rAzivara ne'ApakA kyA vaha na suta vara ?' napati bole vihaMsa, 'acchA, rAta jaba hogo abhI taba / vyAha kA prastAva rakhanA, vIra ke sammukha su-nIrava / / bAda meM maiM bAUgA taba, puSTi karane ko tumhArI / pUrNa hogI isa taraha se, samajhatA vAJchA hamArI / ' isa taraha aba rAta kA yaha, kAryakrama ho gayA nizcita / udhara nava taraNI yazodA, niya zivira meM mukti prvivit| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra rUpa kA abhimAna kiJcita, kara rahA abhibhUta usako / bAhya se vaha kucha lajAtI, para amita AhlAda usako // 'gae sanmati ghUmane ko, haiM abhI hI isI patha se / ' zabda usake karNa-kuharoM, meM par3e kucha maJju svara-se // jhanajhanAye tAra komala, hRdaya-vINA ke sihara kr| punaH prAvartana unhIM kA, ho rahA ura meM umar3a kara // dIra pratyAgamana - darzana, hetu icchA muskarAI / hadaya spandita huA-sA, dvAra para vaha zIghra prAI // sAndhya-velA meM khar3I nija zivira ke praba dvAra para vaha / kalpanA - hindola para aba, cupa khar3I bhI gelatI vaha // aruNa USA-se madhura kucha, virakate mRdu bhAva ura pr| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga vartamAna svarUpa ke kucha, citra banate hRdaya-paTa para // kAmanA prAkula banAtI, nava - milana icchA jagAkara / dekhate sahasA ki sanmati, jA rahe gRha, paryaTana kara // divya unnata bhAla unakA, saumya sugaThita kAntimaya tana / kintu nata haga kie jAte, socate kucha mauna mRdumana // ninimeSa nayana-caSaka se, piyA sanmati-rUpa-rasa kucha / socatI 'mujhakoM' yazodA, 'dekha pAye ve nahIM kucha // kauna kAnana meM vicarate, ho gae ve dRSTi-projhala / hAra kyoM mana mAnatA-sA, Tosa khAte bhAva komala // rUpa kyA vaha rUpa thA mama, rUpa se bho rUpamaya kucha / hona merA rUpa kyoM, paradUsaroM se aSTitara kucha / ' Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 toryakara bhagavAna mahAvIra ina vikalpoM meM yazodA, ho rahI guma-suma huI-sI / idhara sanmati mahala pahuMce, zAnti-mudrA prazamatA-sI // rAta kA tama saghana-sA praba, arata hotA jA rahA hai| cAMda tAre haMse nama meM, samaya bar3hatA jA rahA hai| barddhamAna sva-kakSa meM the, socate baiThe hue the| A gaI samrAjJi trisalA, nirata vinayAcAra meM ve // bhakti se kara vinaya svAgata, ucca Asana para biThAyA / snehayuta AzISa - vAdana, mAta se sukha-pUrNa pAyA // prema se bolI janani mRdu"prAya rahatA socatA-sA / tU akele meM humA kyA, manana karatA sASu aMsA // ' 'kucha nahIM baba-saba kabhI maiM, loka kyA hai? svayaM kyA hUM? Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga: taruNAI evaM virAga inhIM praznoM meM ramA-sA, socatA rahatA yahAM huuN|' 'bana rahe tuma to abhI se, dArzanika-se isa jagata meM / 'nahIM itane meM kahIM se, ho gayA mAM dArzanika maiM // ' kintu trisalA mRdula bolI'vatsa, mere prAza-dIpaka ! eka cira abhilASa merI, kyA bharoge kula-pradIpaka // ' 'kaba nahIM Adeza mA tava, kaho maiMne hai nivAhA / maiM sadA nizcita karUMgA, Apane yadi ucita cAhA // ' ___ 'ucita' kA bandhana kaho kyA, vatsa, tumane yaha lagAyA / mana-ucita kyA kahUMgI, mama, tumhIM meM saba kucha samAyA // suta-vadhU auM pautra-parzana, kI havaya cira sAdha saaye| mAna AyA samaya baha jaba, tu saphala mama vAza kara re||' Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra vIra vismata muskarAe, 'moha kA yaha jAla kaisA ? mAta mamatA prApako yaha, kara rahI jo prazna aisA // ' prAgae siddhArtha napa bhI, isI vArtA ke kathana meM / kiyA sanmati ne vinayayuta, pitR-svAgata nija bhavana meM // unheM bhI de ucca Asana, pApa baiThe ucita thala para / prApta kara AzISa unakI, thA mudita prativora-antara // napati bole, 'moha, mamatA, kI calI yaha bAta ksii| taruNamaya sanmati tumhAro, phira kaho kesI udAsI ?' kaha rahe sanmati, ki sahasA, mAta trisalA ne kahA yoM'byAha kA prastAva rakkhA, vaha asvIkRta kiyA hai yoM // 'vatsa ! kahate ThIka tuma ho, mAnatA meM mo yathA yaha / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga : taruNAI evaM virAga prAtma, jaga-kalyANa ke hita, huA saca hI janma tava yaha // tuma dharoge sAdhu-vIkSA, samaya para pakane jarA do / Adi tIrthaGkara RSabha vata, paMtha apanA bhI banA lo // RSabha svAmI ne prathama to, gRhasthAzrama hI basAyA / bAda meM phira tyAgakaraAdarza ko bhI thA nibhAyA // pitA uttara meM kahA yoM, putra priya ne ati vinaya yut| 'ThIka, unakI prAyu para thI, tIna palyoM kI suvistRta // kintu merI Ayu unase, cauthiyAI bhI nahIM hai / kAla kA pratiphalana aisA, ataH rukanA zubha nahIM hai| kintu bolI mAta trisalA'vatsa ! kyA pUrI na hogI? mAza taba mAtA-pitA kI, kyA adhUrI hI rahegI ? Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 tIrthakara bhagavAna mahAvIra 'mAta! aba bhI moha yuta haiM, zabda nikale prApake yaha / maiM paristhitiyAM sabhI kucha, Apake sanmukha cukA kaha // janma isI pranAdi jaga meM, rakhe maiMne haiM amita ho / huye hoMge mAta-pitu bhI, isa taraha mere bahuta hI // ve kahAM aba, miTa gae saba, moha kisa-kisa kA nibhAU~ ? sAra kyA saMsAra meM aba, Apako kyA maiM batAU~ ? devatA bhI isa manuja ke, janma pAne ko tarasate / kyoMki nara tana prApta karake, sASu vrata haiM pAla sakate // ' 'putra priya yaha bAta kesI, vizva sundari no yazodA / guNavatI mRdubhASiNI vaha, jo banegI sarva sukhadA // taba su-pariNaya hita bulAI, vaha kaliMgASipa sahita hai| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga: taruNAI evaM virAma phira tumhArI bAta yaha kyA, vastu-sthita se rahita hai // " 'vyarva meM ho zrI pitA jI, kaSTa itanA hai uThAyA / binA merI rAya ke kyoM, mApane usako bulAyA // socatA meM aura kucha hUM. kara rahe haiM mApa kucha yaha / maiM ghabaMgA sAdhu dIkSA, pUrva nizcaya mama humA yaha // Aja nArI isa jagata meM, raha gaI basa bhoga kA rasa / vAnaprastho rakha rahe haiM, moga-hita yuvatiyAM baza-vaza // ho rahI hiMsA caturdika, dharma ke hI nAma para hai / mAMsa lolupa vyaktiyoM kA, sadha raha yoM svArya nita hai // bIna pIr3ita . prANiyoM ko, vedanAyeM cira karAheM / kara rahI mAhvAna merA, mAja rorava yaatnaayeN| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra yA ke misa ho rahA jo, duSTa jana kA svArtha sAdhana / mujhe jisakA pUrNa karanA, dharma ke hI paMtha vighaTana // maiM na hiMsA ko miTAnA, cAhatA hU~ hila jala se| maiM bujhAUMgA anala yaha, mRdu ahiMsA ke salila se // prataH mujhako iSTa praba hai, nahIM pariNaya yaha rcaanaa| brahmacaryAvarza mujhako, vizva ke hita hai dikhAnA // mUka thI trizalA sudevI, kintu napavara ne kahA yoN| . 'rAjya kA Adarza bho to, tumheM rakhanA cAhiye yoM // ' kintu sanmati ne kahA yoM, 'rAjya to saMsAra bandhana / nita bar3hAtA aura racatA, karma kA yaha jAla kSaNa-kSaNa // rAjya lipsA, bhoga lipsA, miTI kisakI isa jagata meM / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga: taruNAI evaM virAga 119 magni yaha vaha jo ghaSakatI, havya hita ho hara samaya meM // hai bujhI kaba pyAsa tRSNA, prANiyoM kI kisI vidhi mo| gahaNa karatA sarita jala nita, tRpta para jala-nidhi kamI bhii| cakravartI mo napati gaNa, kahAM isa jaga meM rahe haiN| mRtyu se hI hAra khAkara, anta meM jaga se gaye haiM // bhAgya se pAyA kahIM yaha manuja-tana kA ucita sAdhana / kyoM na phira maiM karma-kSaya hita, karUM munivrata kA prasAdhana // isa taraha se jIva ke hai, chUTa sakate haiM karma sAre / pahuMca sakatA isa taraha vaha, vizva-jala-niSi ke kinAre // ' napati trizalA dekhate mula. mauna Apasa meM huye praba / kahA napa se kintu sahasA, rAzibara ne zAnta nIrava // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIpaMkara bhagavAna mahAvIra 'prArya! maba to vyartha lagatA, vyAha hita inako manAnA / ye virAgI, rokakara aba, vyarya inakA dila dukhAnA // " sukhI praba ho nahIM sakate, ye gRhaspo jAla meM haiM / aura inako dekha unmana, hama na raha sakate sukhI haiM // " ___'zubhe kahatI Thoka inakA, sAmya-RjutA ke pagA mana / aura bhogoM ke ghRNita jaga, se bhagA inakA su-cetana // nor3a zAzvata prApti-hita haka, hai humA inakA su-jAgRta / dukhI jIvoM ko su-karuNA dAna dene ko samudyata // mapati kA suna yaha suunnara, rAjJipara bolo sva-suta se / 'maiM nahIM aba roka sakatI, putra priya tumako su-patha se // kintu mamatA eka merI, jaga raho hai kaSTa kase / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 paMcama sarga: taruNAI evaM virAga tuma sahoge zota, varSA, proma ke dukha vana jaise // ' "kintu mAta viveka zIlA, bhUlatIM tuma isa jagata meM / narka se dukha mahA raurava, saha cukA bahu bAra hU~ maiM, __ ye na dukha unake mayAmaya. maraNa-janmoM ke jaTila se / phira na mAM tava putra aisA, jo DaregA saMkaToM se // ' ___'jAnatI sanmati tujhe maiM, janma se tU sAhaso hai / aura tere dhairya se ho, baMdha rahI himmata mujhe hai // moha kA Avega saca yaha, jo ki nikale bacana aise / tuma kahIM jAo jagata meM, kAmanA vasa raho sukha se // kaNTha bhara AyA su-mAM kA, kintu sAhasa kara kahA yaha / 'kevalo ho jaba karoge, vizva-hita, hogA su-dina vaha / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 tIrthakara bhagavAna mahAvIra 'dhanya mA~ bhI ! dhanya' sahasA, vinata sanmati sahaja bole / dhanya AryAvarza mahilA, napati mukha se zabda nikale // mAva gadagada the samI ke, kintu napa bhara zvAMsa bole / 'bassa ! mama svIkRti, tumhArehita saphalatA dvAra khole // rAjJi nRpa kisa hetu pAe, aura aba kyA ho gayA hai| hai su-balihArI samaya kI, yaha vicakSaNa kSaNa nayA hai| ___ cira RNo hUM prApakA meM, vinayayuta the vIra bole / kahA tadanantara unhoMne, parama zraddhA bhakti-ghole // 'dhanya pitA jI dhanya janani mama dhanya, dhanya mAvarza lalAma / dhanya bhAgya mama mile mApa sama, mAta-pitA anupama abhirAma ' ' Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho gayA samarasa saberA, phailatA Aloka / rAgatama chipatA dikhAtA, cira virati kA loka // jAgate praba nIMda se sanmati, ki ugatA sUrya / hai lagA unako bulAte, sAdhanA ke tUrya // 'prom siddhAnta vandana,' zIza vinata sabhakti / pUrvavat phira jaga uThI vaha, bhAvapUrNa virakti // cala palaM praba sAdhu dIkSA, socate yoM vIra / jindagI ho pUrNa kATU, karma kI jajIra // banya meM jo mAta-pita ne, kI mukti svIkAra / mama tapasyA-prArthanA bhI aba na soca-vicAra // kara rahe jaba cintavana yoM, vIra nija meM lIna / prazama lokAMtika surapagaNa, prAgae rati-hIna // mA kiyA bandana vinaya yuta, zAMta ve matimAna / aura bola', 'panya svAmin pApa hai dhIvAna // Apane yaha sata vicArA, hai badhira sNsaar| sAra isameM hai nahIM kucha, moha kA prAgAra // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tIrthakara bhagavAna mahAvIra mApane munivrata grahaNa kA, dRr3ha kiyA su-vicaar| janma sArthakatA manuja ko, mokSa kA yaha dvAra // hai na milatA yaha manuja bhava bAra-bAra sadaiva / sAdhanA sambhava isI meM yahIM miTatA dava // karma kA yaha prAvaraNa jo, kiye Atma malIna / sAdhanA se yahAM hote ghAtikA saba kSINa // Apa svayaM viveka pAlaya, dhanya mAnava-ratna / jA rahe karane sva-para hita, prApta durgama yatna / / kAma ko isa taruNa vaya meM, kara rahe vibhu naSTa / ho rahe prakrAMta jaga-jana, hai isI se bhraSTa / prApako sadadRSTi antara dUra saba durbhAva / sAdhanA ke hetu kevala, jaga rahA cita-cAva // mApake sadbhAva hamako, nAtha ! lAye khiiNc| prApa sacamuca haiM saphala jana, chor3ate jaga-kIca // deva darzana prApake kara dUra icchA-mAra / dhanya hama saubhAgya pAyA, 'darza' kA upahAra // mApase nirmala hamAre, mo bane suvicaar| hai sahaja jisase sadA hI prAtma kA uddhAra / mAgae sammati pitA-mAM, ve vahA~ para saath| vIra suragaNa ne jinheM lakha nata kiye nija mAya // deva bole-'pApa pitu-mAM ke umaya maavshN| dhanya, anumati mApane jo dI inheM saha-harSa // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 125 ye dhareMge sAdhu dIkSA, Atma meM kriyamANa / Atma hitakara ye kareMge, vizva kA kalyANa // ' mauna the sanmati ki bole, bhUpavara siddhArtha / 'yaha samajha hamane na rokA, sva-para kalyANArtha / ' 'Apa haiM matimAna napavara dUradRSTA vijJa / hai tabhI inako na rokA, prApa deva na ajJa // devagaNa ne nRpati-uttara meM kahI yaha bAta / phira kahA-'aba jA rahe hama svarga ko avadAta // ' aura tadanantara kiyA phira, bhakti sahita praNAma / nRpati, rAnI, vIravara ko, sura gaye niSkAma // bAda lokAMtika-gagana ke, sudRr3ha vIra virAga / jaga gayA aba to hRdaya meM, bhAva samarasa tyAga / vIra bole--- 'pUjya pitu-mAM, karUMgA prasthAna / socatA nija vastuoM ko maiM karUM saba dAna // nRpati bole ThIka hai yaha, dAna ko sadavRtti / socate hama aura bhI kucha dAna do sampatti // bhUpa trizalA, vIra ke aba, isa su-nizcaya ruup| dAnazAlAeM gaI khula, bahuta vRhata anUpa // mukta hAthoM baTa rahA hai, dAna cAroM ora / dAna-dravyoM kA na phira bhI, A rahA hai chora // pusta aba dara pusta taka ko, prApta sabako dravya / cala rahI carcA caturdika, dAna yaha to mavya // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to ... 126 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra vIra ke vairAgya kA bhI, prakaTa pura meM vRtta / mohavaza vyAkula hue saba, nagara jana mRdu citta // kintu sanmati saumya mudrA, hRdaya ati gambhIra / nikaTa jinake moha yuta jana, vigata moha-samIra // jaba cale sanmati vipini ko, sAtha umar3I bhiidd'| jyoM ki paMcho jA rahe hoM, chor3akara nija nIr3a // karuNa sAgara-sA umar3atA jA rahA cahuM ora / mana vyathita-se dikha rahe jana dukha rahA jhakajhora // vora AkarSaNa-khice se sAtha jAte vyakti / rokane para bhI na rukate vIra prati anurakti / page unameM jA rahe haiM, taruNa bAlaka bRddha / moha taja para vIra jAte, hRdaya karane zuddha // kiMtu nAyaka kA bhalA kyoM, vyakti taja de saMga? cira sahAyaka vyakti ko kyoM prIti kara deM bhaMga? jaba ki pahuMce nagara bAhara, lauTane ke artha / kahA sanmati ne vinaya yuta, kiMtu saba kucha vyartha / / sAtha Aye vidA karane mAta-trizalA bhUpa / vacana kahane ko samudyata, kaNTha gadgad rUpa / ataH samarasa zAnta sanmati, ne kahA gambhIra / 'dUra pura se Agae aba, loTiye dhara dhIra / yoga aura viyoga kA to, isa jagata meM khel| kaba rahA saMyoga saba kucha, kAla detA Thela / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 127 prApa jJAnI sociye yaha, moha kA udvega / jo vikala kara rahA sabako, tyAjya vaha Avega // napati ne sAhasa sahita taba, kahA-'nAgara bandhu ! vyartha aba to hai bar3hAnA, moha kA dukha-sindhu / / jA rahe yaha to su-patha para, hai na dukha kI bAta / cihna inake tyAga ke kucha, janma se hI jJAta // prAja mAyA samaya vaha jaba, yaha rahe saba tyAga / jA rahe kriyamANa karane, saphala vizva virAga / / bhUpa ko yaha bAta suna kara, mauna the saba loga / dikha rahe ati tuccha sabako, aba jagata ke bhoga / / mAta trizalA ne kahA taba, dhAra ura meM dhIra / 'tuma saphala ho kAmanA basa, yahI antima vIra // 'dhanya zrI mAtA-pitA tava jJAna pUrNa viveka / dhanya maiM hUM Apako pA, saphala janma aneka // kSamA truTiyA~ kIjiye saba, saba jAna apanA baal|' . kara rahe jaba bAta yaha sura pA gae tatkAla // puSpa varSA huI nabha se, vIra kA jayanAda / prati-dhvanita taba kiyA sabane, guJjarita suninAda // kiMtu samarasa Atma-dRSTA, vora ne saviveka / saumya amRta-rasa-ghule-se, kahe zabda kucheka // 'sUrya DhalatA jA rahA aba, lauTiye jana-banda / * toDie aba to su-jana jana moha ke dRr3ha phaMda // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra dhAra tadanantara unhoMne, mAM-pitA prati bhakti / kiyA atima vidA vAdana kSINa mamatA-zakti / diyA AziSa mAM-pitA ne, 'ho saphala mama putra ! lakSya ho tava pUrNa jIvana-kA khile zatapatra // ' zeSa purajana se vidA bhI, mAMga kara zrI vIra / the samudyata vana-gamana ko, hRdaya prati gambhIra // indra ne itane samaya meM, pAlakI abhirAma / kI upasthita thA ki jisakA, candraprabha zubha nAma // vora kiJcita muskarAye, ora vole 'indra ! kaSTa itanA kara rahe kyoM, Apa saumya surendra !' indra bolA- prApakA yaha subhaga-sukRta-prabhAva / jo ki mere hue pAne ke yahA~ sadbhAva // rAjya jisake lie karate vyakti haiM utpAta / bharata-bAhUbalI ki jisake hita lar3e ho bhrAta // tathA kaikeyI janani ne, sva-suta-hita kara prAza / diyA raghubara ko caturdaza, varSa kA banavAsa // mahAbhArata kA samara bhI, rAjya ke hI artha / huA jisameM hue agaNita, dardanAka anartha // use chinakI reMTa-sA taja, jA rahe haiM pApa / deva ! isase aura gurutara bAta kyA niSpApa // dhanya hai nija bhAgya pAyA, jo ki aisA yoga / mApake darzana subha SA, kA milA saMyoga / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 126 indra Agraha dekhakara, zrI vIra baiThe zAMta / candraprabha pAlakI bhItara, saumya adbhuta kAMti // hue jaya ke nAda sahasA, guJjarita bhU-vyoma / ucca yaha udghoSa, bole jyoM sabhI ke roma // zyAma dazamI mAha magasira, kI su-sAMdhya lalAma / cala die bana pAlakI meM, vIravara niSkAma // aura lauTe sva-pura nAgara, napati rAjJI sAtha / kintu trizalA-nanda sanmati, aba na unake sAtha // thI vicitra dazA sabhI kI, jA rahe matimAna / kabhI Akula kabhI samarasa, jAna kabhI ajAna // udhara samatApUrNa sanmati, jA rahe gatimAna / jJAtRkhaNDa-suvipina pahuMce, kAmahata dhRtivAna // hue tyAgI tyAga bhUSaNa, vastra ve digveSa / aura lucita kie sAre, paMcamuSThI keza // 'OM namaH siddha bhyaH' kaha vaha zilA para zAMta / mukha kiye uttara virAje, vIravara sambhrAnta // sAMdhya kA DhalatA samaya yaha, svarNa sA svayameva / vinaya vaMdana kara gaye ve, svarga ko saba deva // aba parigraha kA na sanmati-para rahA kucha leza / mAna, mAyA, loma, rati, bhaya Adi saba niHzeSa // sUrya astaMgata humA-sA, phailatA tama-jAla / vIra the para sAdhanA-rata, bhUla saba jaga-hAla / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra ve vahA~ baiThe pracala-se, mUka nIrava gAta / dhyAna hI sAkAra ho jyoM dhyAna meM niSNAta // Atmika sat dRSTi unako, bAhya dRSTi vihIna / A rahe aba haiM na ura meM, bhAva kiyata malIna / / saghana hotI jA rahI hai, aba adherI rAta / kintu sanmati ke liye yaha, hai na bhaya kI bAta // ve nahIM udvigna kiJcita, kara rahe kucha yAda / le rahe ve to alaukika Atma kA sukha-svAda // samaya jaise bar3ha rahA hai, jama rahA hai dhyAna / vIra kA antarjagata hai zAMta sAmya mahAna // dhyAna meM ArUr3ha inako dekha kucha niSpanda / tArikAeM kyA gagana meM muskarAtI manda // kiMtu sanmati ke nayana to, rUpa jaga se baMda / ve na sunate aba tanika bhI. loka ke chavi-chaMda / / ma kha-pyAsa na tanika ura meM. kara sakI kucha kheda / bhala kara saba dhyAna meM rama, bhAva haiM nirveda // rAta pAI jyoMki ina ko, jo DharAne hetu / jA rahI niSphala na pAyA cira vijaya kA ketu / / chA rahI prAco kSitija para, lAlimA muskAna / ravi udaya kI svarNa kiraNeM, phailatI amlAna // kara rahoM jo vIra kA jyoM, haiM subhaga abhivAda / kiMtu sanmati lIna yogI dUra harSaviSAda // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 131 sUrya-kiraNAloka meM mukha, kAMti pUrNApUrva / sAmya-dinakara jyotimaya-sA, chavi na aisI pUrva // phudakate se gA rahe aba, khaga prabhAtI gAna / kintu sanmati ko na kucha mo, loka kA hai bhAna // tIna dina ke dhyAna kA thA, zubha kiyA saMkalpa / eka Asana meM vahIM dRr3ha, kara rahe avikalpa // bhra na hilatI dRSTi bho thira-nAzikA ke agra / prAdhi vyAdhi upAdhi unako, kara na pAI vyagra // samaya bhagatA jA rahA hai, dhyAna meM ve lIna / karma kA prAnA rukA haiM, aiSaNAeM kSINa // ho gaI pUrI avadhi aba, tIna dina kI sarva / dRga prazama ve pAraNA-hita, cala die bina garva // samiti IryA pAlate ve, jIva-rakSA-bhAva / dava na jA jatu laghu bho, hA na unake ghAva // bina nimaMtraNa ho cale ve, pAraNA ke artha / dhyAna unako nija kriyA se ho na ghaTita anartha // jA rahe usa prora aba ve, hai jidhara kulagrAma / jJAta kulanAyaka jahA~ ke bhUpa kA hai nAma // kula napati ne bhaktiyuta ho kara savidhi su-vicaar| thA diyA sammati su-muni ko, kSIra rasa AhAra // kara rahe jaba pAraNA vima, deva dundubhinAda / puSpa-varSA, ratna-varSA aura jaya jaya nAda // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra ho uThA sahasA vahAM para, divya yaha saundarya / lo bahA surabhita maruta bhI, paJca ye prAzcarya // dhanya kula nRpa ne diyA jo, zuddha zubha prAhAra / vora se satpAtra muni ko, dhanya yaha satkAra / / pAraNA pazcAta lekina, bana gae muni vIra / sAdhanA meM rata hue jA, ve kahIM dhara dhIra // dhyAna karate eka sthala para, tIna dina gambhIra / phira bhramaNa kara dUsare thala, jA pahucate vIra // isa taraha dRr3ha moha bandhana, ho na pAte puSTa / isa taraha sama prAya rahatA, saumya jIvana-pRSTha // kintu varSA kAla meM ve, eka hI ho sthaan| cAra mAsoM taka nirantara, sAdhate haiM dhyAna // ho virAdhita nahIM jisase, jova-rAzi apAra / kITa-kRmi, taru-ghAsa kA jo, rUpa letI dhAra // aura jisase karma prAzrava, ho na kucha anajAna / isaliye karate na munivara, anya sthAna prayANa // vIra karate sAdhanA saba, bhUla jaga-jaMjAla / yAtanAyeM bhI na unako, kara sakI behAla / ma kha ko por3Ana unakA, kara sakI kucha hrAsa / mAsa chaH chaH mAsa ke ve, mAr3ate upavAsa // para kSadhA bhI thI na una para, pA sako kucha jIta / kSINa hotA thA kalevara, para na mana bhayabhIta // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : mabhiniSkramaNa evaM tapa 133 Atma-dRSTA jAnate ve, nAzavAna zarIra / mAtma nija zAzvata sadA hI, phira banUM na adhIra // isovidhi ho socakara ve, jItate haiM pyAsa / sUkhatA jaba kaNTha hote, taba na tanika udAsa // vedanIya du-karma kA yaha, jAnate vistAra / hai jise karanA unheM yoM, prAtma se hI kSAra // jaba ki jAr3e haiM kar3Ake kI girAte zota / sikur3ate jana jaba ki kahate, 'hai vikaTa yaha zIta // ' jaba ki jamatI nadI, hotI upala ko bhI vRSTi / jaba nahIM kohare ko bhI, pAra karatI dRSTi // agni kI jaba zaraNa lete, vastra pahane vyakti / aura sI-sI tadapi karate, sva-tana meM anurakti // yogi sanmati sarita-sara-taTa, mADhate taba yoga / pUrva ke yoM karma-mala kA meTate saMyoga // aura jaba hai prISma pAtI, bhUmi banato tapta / sUkhate sara-nadI-nAle, salila hotA lupta // sUrya kiraNeM jvalita zoloM-sI barasatI ugra / vihaga bhagate chor3a aNDa, pyAsa meM ati vyagra / / jaba ki calato anala-sI lU, jhulasatA saMsAra / jaba na karate manuja, pazu, khaga eka paga saMcAra // vIra taba saMtapta giri-zira, dhArate haiM dhyAna / karmA ke samidhi ko, dagdha karate jAna // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tIrthakara bhagavAna mahAvIra DAMsa, macchara, kanakhajUre, sadA dete trAsa / para na sanmati kamI bharate, dukha bharA ucchvAsa // zera cIte lakaDamagge, hiMsra jantu bihAra / kara na pAtA kabhI unameM, bhIti kA saJcAra // saumya mudrA aura unakA, parama Rju prAcAra / sarvahita karuNA sabhI meM, vaira karatI kSAra / / kahIM macchara kATa le to, vyakti kahate 'kleza' / vIra hote para na bekala, loka-buddhi na zeSa // bAhya-bhItara se parigraha, granthi-hata digveSa / vAsanA ke cihna unameM, the na kiMcita zeSa // bAla se ve nirvikArI, kAmanAeM bhUla / nagna rahate parigraha taja, duHkha kA jo mUla // vAsanA rahatI hRdaya meM, aura bAhara lAja / dhara na pAtA ataH dIkSA nagna loka-samAja // kiMtu sanmati Atma-zAsaka, vigata icchA kAma / mAnavI kamajoriyoM para, vijaya ve abhirAma // yoga aura viyoga meM ve sadA samarasa bhAva / paratimaya unakA hRdaya-mana, prazama samyak bhAva // mohanIya caritra karmAvaraNa yoM cakacUra / kiyA karate nitya sanmati, yatna yoM bharapUra // ramaNiyoM meM vAnaprasthI, bhI bane anurakta / bAtakyA phira anya kI para vIra pUrNa virakta / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 135 rUpasI-saundarya vaibhava, para na sanmati mugdha / dhavala unakA carita pAvana, zveta-sA jyoM dugdha / vIra caryA ke vikaTa dukha. bhogate sama-bhAva / ghUmate jo pAlakI meM, Aja naMge pAMva / / mArga kaMkar3a aura patthara, zUla se AkIrNa / abhaya calate paira hote, kahIM pUrNa vidIrNa // kintu sanmati ko na isakI, ora kucha bhI dhyAna / nirata hote sAdhanA meM, hRdaya Rju amlAna // sAdhanA meM eka Asana meM sadA AsIna / kabhI bicalita ve na hote, kaSTa ke prAdhIna // eka prAsana mAr3ha lete, giri sadRza niSkampa / calita unako kara na pAtA, prabalatara bhUkampa // kamI haiM ve khar3e hote, acala kAyotsarga / nirjarA karate prazama saha. prabala kaTu upasarga // phUla-sI mRdu seja para jo, zayana karate nitya / tathA jinakI vyavasthA meM, lage rahate bhRtya // aba kabhI ve rAta bhara bhI, zilA para AsIna / bhUlakara vizrAma, rahate prAtma-cintana-lIna // kamI pichale prahara nizi meM, sajaga sote zAnta / eka karabaTa se sadA ve, para na kicita klAnta / / vedanIya du-karma kA yoM, meTate ve lekha / aura nirmala prAtma-pada ko, khIMcate haiM rekha // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tIrthakara bhagavAna mahAvIra kopa kA Avega unako, kara na pAtA ugra / zAnta hRdaya payodha-sA hotA na kucha bhI vyagra // kopa-kAraNa bhI na unameM, ugA pAtA krodha / krodha-avasara para sadA be, hRdaya lete zodha // sabala hokara bhI na unameM, dRSTigata AkroSa / sAdhu jIvana kA su-sahacara, haiM subhaga santoSa // anya lekina kopa ke vaza, unheM dete trAsa / para na badalA-kSobha se ve, chor3ate nizvAsa // dveSa yA ajAna ke vaza pITate jaba loga / pUrva agha-hata-samaya sanmati samajha dharate yoga / mahA bhISaNa yAtanAe', krUra vajra prahAra / DigA na pAte para na unako, duSTa kaSTa apAra // mAMgate kizcita nahIM va, kisI se kucha dravya / guru abhAvoM meM prazama va sAdhanA yaha divya / / bhUkha kA prAvega ho yA ho jaTila tamaH pyAsa / yAcanA phira bhI na karate, zAMta sahate trAsa // yAcanA karanA bahuta hI dUra kI hai bAta / mAMgane ke bhAva taka ko, laga na pAtI ghAta // pAraNA meM yadi kabhI bhI, humA pUrNa alAma / to na va udvigna mukha para pUrvavata amitAbha // antarAya dukarma kA yaha jAnate pariNAma yoM na kahate kucha kisI se, antaraMga akAma // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 137 kheda kizcita bhI na karate, bhAva se gambhIra / aura lAbhAlAma meM yoM, saumya samarasa vIra / yadi asAtA ke udaya meM, hogaI kucha vyAdhi / to na ve tajate kabhI bhI, Atma-yoga samAdhi // roga kA prAkroSa unameM lA na pAtA zoka / magna nija meM prAptakara kucha, Atma-nidhi kA loka // vedanA ke karma ko ve kiyA karate dhvasta / prAtma se tana bhinna lakhakara, Atma-cintana vyasta // gamana karate kahIM cubhatA, phera meM yadi zUla / to na usako vyathA meM kucha, socate pratikUla / AMkha meM tinakA par3A to, hai na kucha paravAha / coTa lagane para tanika bhI, haiM na karate prAha // jAna tana ko minna nija se, bhUlate dukh-maar| dhyAna meM hI lIna rahate, Atma-koSa nihAra / maila jama jAtA sva-tana para, para na karate glAni / lIna tapa meM ve na pAte, prAtma-nidhi kI hAni // DAla de yadi ghala koI, to na ge udvigna / svaccha koI tana kare to, mo na sukha meM magna // bhagna unakA mAna kara do, to na kucha paravAha / mAna pAne kI na unameM, umagatI cita cAha // socate va yoM na, hai mama ucca tapa bala jJAna / vizva jana aba to kareM mama aSTatama sammAna // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tIrthakara bhagavAna mahAvIra mAna yA apamAna ko yoM, hai na koI vRtti / saumya samatAmaya sAdA hI paMtha hai nivRtti // praur3ha prajJA bhI na unameM, lA sakI abhimAna / RddhiyoM yA siddhiyoM kA, bhI na unako bhAna // jJAna pAte jA rahe lekina, na karate garva / vizva-jana laghu jJAna pA bhI phUlate haiM sarva // kara rahe tapa dRr3ha jaTilatama, pUrNa karane jJAna / para na kevala jJAna pAte, haiM na va bhramamAna // socate prajJAnakartA, karma haiM balavAna / tapa na jisako naSTa karatA, aura dRr3ha ho dhyAna // ataH jJAnAvaraNa-kAraka samidhi prabala apAra / sabala tapa-jvAlA jalAkara, use karate kSAra // dharma-patha ve cala rahe jo, prAtma vastu svarUpa / vana zaGkA kiyata karate, satya zraddhA rUpa // dharma karate capala jaga-jana, svArtha se saMlagna / prApta phala hotA na, hote, to na toSa-nimagna // hona sAdhana para na karate svayaM zAMta vicAra / dharma ko doSo batAta', bhraSTatama prAcAra // pAna sanmati siddha, lAta para na tuccha vicAra / mAtma anveSaNa kiyA karata sva-truTi parihAra // dRr3ha tapasyA aura karate karma karane viddha / mAtma nirmala kara unheM to, Apa honA siddha // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 136 eka dina dhyAnastha saMnmati, pAsa grAma kumAra / baila leM AM rahA koI, gvAla magna vicAra // kArya isako yAda koI, A gayA tatkAla / dekha sanmati ko vahAM taba, zoghra volA gvAla // 'jA rahA maiM gAMva ko hUM-kArya hai anivArya / dekhanA mama baila, prAtA pUrNa kara nija kArya / mauna para sanmati na bole-dhyAna meM rata bhAva / samajha sammati chor3a yuga vRSa, vaha gayA nija gAMva // baila lekina hue projhala, kahIM carate ghAsa / gvAla AyA taba na dekhe, baila sanmati pAsa // dhyAna meM rata vIra aba bhI, gvAla para ati Rddha / socane vaha kucha lagA vina, baila vaha hatabuddha // dUra taka vaha dekha pAyA, khoja para saba vyartha / kaha rahA usakA hRdaya 'yaha hAya mahA anartha // binA bailoM ke na merA, cala sakegA kAma / khAMyage kyA bAla mere, mAtra prabhu kA nAma / mAsatA kucha baila mere, le gaye haiM cora / kyA isI kA DhoMga, coroM kA yahI ziramaura // chamavaNe ghAta meM rahatA yahAM dina-rAta / cora cele le saTakate, mAla aisI bAta // dekha aba bhI bala de de, hai nahIM kucha baat| anyathA sahanI tujhe hogA prabala prAghAta // ' Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tIrthakara bhagavAna mahAvIra mauna vrata meM lIna uttara meM ataH niHzabda / gvAla uttejita huA kahane lagA apazabda / kAna meM ThokA nukolA, daNDa jaba suvizAla / para nirarthaka bajra-tana meM, ve acala usa kAla // vedanAkRta karma sazcita, kara rahe yoM naSTa / gvAla bhI Azcaryayuta-sA, dekha tapa meM niSTa // baila usako kucha dikhAe, jhAr3iyoM ke pAsa / para rahe garadana jhukAye, jo harita-sI ghAsa / jhaTa-gayA baloM nikaTa vaha, bhUlakara saba kRtya / kara rahA paritApa aba vaha, 'kyoM kiyA duSkRtya ?' bala le AyA jahA~ para, vIravara dhyAnastha / zIghra hI usane nikAlA, daNDa jo zravaNastha // phira kSamA kI yAcanA kI, gvAla ne nata zIza / para tapasyA lIna sanmati, dveSa vigata munIza // eka dina sanmati cale zvetAmbi thala kI ora / bhUmi para thI dRSTi unakI zodhate hara aura / / jA rahe kAruNya ura meM, saumya nIrava gAta / gvAla-bAloM ne kaho taba, taba mArga meM yaha bAta // 'deva ! karie isa na patha para, pApa tanika vihAra / mArga meM hai ghaNDakauzika, sarpa kA saJcAra // dRSTaviSa isa sarva kAraNa, bhasma hote nIva / viSa bharA vAtAvaraNa saba, viSamayI nirjIva // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aur m sad. wata - . Pandit in . ..: : ka ' . ::.' . '- '... " ': ' . . P . . . .. . 4MA 4. ... caNDa kauzika marpa inako, dekha kaddha apAra / bhara uThA bhISaNa dhRpA-sI, viSamayI phukAra // lo. vipailA ho gayA thala, vRkSa kA ptjhaar| kara makA para prAtma-yogI kA na vaha apakAra / / aura isa para ka da vipadhara, jAna apanI hAra / baha calA karane jaTilanama, danta kA durvaar|| para na imame naca makI vaha prAtma-gakti prasauma / yoga meM saba zAnta hote paNa calisa nissIma / / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 11 jabaki bharatA vaha bhayaMkara, prANa-hara phuphkaar| 'tavaM vihaga, pazu aura nara-tana, zIghra hote kSAra // isalie usa pora jAtA hai na koI pAtra / jA sakI usa ora basa vaha, vAyu gatimaya mAtra / ' bora kiJcita muskarAye, phira hue gatimAna / prAnta vaha karane abhaya ve. cala diye tivAna // socate-viSadhara bhayaGkara, kintu hai balavAna / krUratA usako naze to, ho amita kalyANa // prANiyoM ke dhvaMza meM jo, zakti hotI naSTa / vaha na badalI jA sake kyA, prAtma, jaga ke iSTa / maiM DarUM kyoM Atma cira hai, deha jar3a hai aur| 'jo ki nizcaya naSTa hogI, kAla kA hai kaura / ' 'socate yoM ho gae usa, mArga para prativIra / nAga-bila sanikaTa jA tapa-rata hue gambhIra / / 'cakauzika sarpa inako, dekha kuddha apAra / bhara uThA bhISaNa dhuAM-so, viSamayo phukAra // lo viSalA ho gayA thala, vRkSa kA patajhAra / kara sakA para Atma yogo, kA na vaha apakAra / / aura isa paraM kuddha viSa ghara, jAna apanI hAra / vaha calA karane jaTilatama, danta kA durvaar|| para na isase laca. sako vaha prAtma-zakti prasIma / yoga meM saba zAnta hote, aNu jvalita nissIma // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra dekha niSphala sarva nija bala, vaha huA hata buddha / dekhatA sanmati su-mukha ko, joki Rju zama zuddha / vaha vinata phaNa bhakti jAgI, vIra prati abhirAma / suna rahA kucha zabda jyoM aba, karNa meM nija. nAma / "bhavya prANI pUrva duSkRta, vaza hue tuma sarpa / chor3a do saba krUratA tuma, chor3a do aba darpa // yoM karo kalyANa apanA, Atma kA uddhAra / ' dekhatA vaha kara rahe aba, yogirATa vihAra // aura isa dina se kabhI vaha, hai na hotA Rddha / satprakRti usakI dikhAI de rahI aviruddha / phira gaye usa prAMta sanmati, lAr3ha jisakA nAma / sAdhanA meM rata hue, ve mauna haiM niSkAma || basa rahIM kucha jAtiyAM haiM, hiMsra . duSTAnArya / ve samajhatI.zatru unako, jAtiyAM jo Arya / dekha sanmati ko vahAM para. R ra jana prati kruddha / kara uThe duSTAcaraNa ve zIghra vIra viruddha / 'eka dina to vIra para chor3e zikArI ivAna / para na kiJcita vora caMcala, ve nirata nija dhyAna // aura jitane trAsa sambhava, de rahe saba krUra / anta meM dekhA ki RSivara, dveSa se para dUra // bhUla sahasA ho gae ve, karatA kA bhAva / dikha rahAmA to ahiMsA prati humA kucha caav|| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 143 vIra kI yaha sAdhanA, sama bhAva hotI mUka / para sunAI hai yahA~ par3hatI manujatA-kUka // jina bhramaNa meM vIra kauzAmbI nagara ke pAsa / zAnta pahuMce ghUmate ve, meTate jaga-trAsa / saumya kauzAmbI nagara meM, pAraNA ke artha / the cale sanmati sakAraNa, ghUmate na nirartha / dekha mahilA durdazA, dAsatva kA upahAsa / nAriyoM kA becanA, hA! yaha manuja kA hrAsa // vIra ne lI yaha pratijJA, Aja kA AhAra / maiM karU dAsI tiraskRta, ke yahAM svIkAra // jo ki bandhana meM par3I ho, zira mur3A bina bAla / mUka rotI-sI ki jisakA, ho durA yoM hAla // paura kodoM nAja kA basa, de mujhe prAhAra / Aja usakA bhaktiyuta, svIkAra ho upahAra // jA rahe praba vIra pura meM, bolate jaya log| socate AhAra dene kA milegA yoga // kintu rAjA aura seThoM ke grahoM ke dvAra / boravara hai chor3a jAta, prAja to hara vaar|| candanA dAsI ki jisake, the mur3e saba keza / seTha vRSabhasena-patnI ne kiyA durveza // bandhanoM meM grasta dukhiyA, suna rahI jykaar| pAragA-hita vora samajhI, pA rahe isa dvAra // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra bhAva .. svayamAhAra dene, ke hue utpanna / kiMtu usake pAsa thA vaha, mAtra kodoM anna / pAraNA lekina karAne kA kiyA su-vicAra / bhaktivaza prAhAra dene, ko khar3I: taMbAra // pUrNa harSollAsa mukha para, dikha rahA . sukhapUrNa / vIra pAye isa tarapha bhI, zAnti zama-paripUrNa / bhakti se par3agA uThI vaha, .saumya zraddhAbhAva / vibhu ruke kSaNa bar3he * phira vaha, kauna sA durbhAva ? ro uTho aba candanA, baha komatI nija maagy| de na vaha AhAra pAI, kauna-sA durbhAgya ? vIra ne jA. dUra dekhA, : ghUma pIche-pora / ro rahI vaha candanA hai, dukha rahA jhakajhora // zIghra lauTe vIra svAmI, * pUrNa . rudanAmAva / nina pratijJA rUpa praba to, visa rahe saba bhAva // vIra lene ko.. samudyata; isalie mAhAra / ber3iyAM saba Apa TUTI, puNya kA saMcAra // kara rahe haiM pAraNA aba, bIra samatA mAva / divya' pAzcarya darzita, yaha su-kRta sdbhaav| mAja dAsI hAca prabhu ne, no limA prAhAra / ho gaI yo krAnti jaga meM, dona mhinodaar,|| boravara lekina mae bana, sApanA ke hetu / bAMdhane ve isa jagata se, mukti taka kA setu // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. M AJARE HTFUL 4 1- TER nandanA dAmo ki jisake the maTe va ke.ga / maTa vRSa mena-pannI ne kiyA duvaMga // bandhanoM meM par3I dagviyA, mana mahI jayakAra / pAragA dina-vIra. mamamI pA rahe hama hAra // bhAva svayamAhAra dene ke hA utpanna / kintu usake pAsa thA vaha mAtra kodo anna / / vIra lene ko samudyata bhaktiyuta aAhAra / beDiyAM maba pApa dI puNya kA saMcAra / / x:: . .xx prAja dAmI-hAtha prabha ne jo liyA graahaar| ho gaI yoM krAMti jaga meM dona ma.ilodAra // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 145 eka... dina gaMyA . nadI ke, reta para se vIra / eka taru.ke pAsa pahuMce, , dhyAna dharane dhora // khica pae sikatA dharaNi para, Apa yuga paga-cihna / jyotiSIM nikalA jahA~ se, dekhatA ye cihna // nAma thA puSpaka ki jisakA, rekha paga ko dekha / socatA yaha . cakravartI, bhUpa jaisI rekha // aura phira pustaka nikAlo, jo bagala meM sAtha / dekhatA usase milAkara, pustikA nija hAtha // cakravartI ke. caraNa ye, thece saba mAni / socatA malA sva-patha hai, vaha mile kisa maoNti // prApta yadi maiM use kara lUM, lAbha lUM maiM sAtha / padi huA cakroza nRpa vaha, mile dravya pragAdha // yadi na vaha cakoza praba taka, to kaha kucha ytn| aura-usako maiM banAU~-vizva pradhipati-ratna // isa taraha kucha hAtha mAe, jyotiSo yoM soca / cala diyA vaha khojatA paga-cihna le vina zoca // dekhatA paga-cinha jisake, dhyAna meM vaha lona / bAjuoM para caka cinhita, vastra se para hona // aura mAthe para banA bhI hai mukuTa kA rUpa / "mikSa yaha kahatA hRdaya meM, 'ho na sakatA bhUpa // ' aura vaha nija pustikA ko, dhvaMza karane partha / hai samudyata, eka darzaka dekha bolA-'vyartha // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra phADate kyoM bandhu ! pustaka-kyA huI hai bAta ?' 'kyA batAU~ mitra !' bolA, jyotiSI niSNAta // 'grantha hai yaha bhrAMta yoM maiM kara rahA hUM bhagna / prantha ke anusAra to yaha vyakti jo haiM nagna // cAhie cakroza honA, para nahIM yaha bAta / satya ho sakatI kabhI bhI, yaha yahA~ para jJAta // ' kiMtu darzaka ne kahA-'Thaharo tanika mama mitra / vyartha hI mata naSTa kara do, grantha ke saba patra / nagna bhikSuka ye sunoM haiM, kuNDapura-yuvarAja / tuccha inake sAmane haiM, saba jagata kA rAja // dharmacako ye baneMge-tIrtha ke kartAra / ye vicakSaNa vyakti jaga meM, zAMti ke prAgAra // ' vRtta suna usako acaMbhA-sA humA vina mApa / lauTa nija patha para gayA taba jyotiSI cupacApa // vora pahuMce eka dina the, ghUmate ujjaina / sAdhanA meM lIna, kahate haiM na kucha bhI baina // nAma pratimuktaka ki jisakA, zava-dahana saMsthAna / yoga pratimA meM vahAM para, thira hue dhara dhyAna / svarga meM isa hI samaya para thI calI yaha bAta / vIra-sA koI na jaga meM, dhyAna meM niSNAta // suna na para bhava rudra isa para, kara sakA vizvAsa / vaha parIkSA hetu AyA, kara uThA bahu trAsa // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 17 hAM prathama usane bahuta hI, daityagaNa vikarAla / the race nija zakti mAyA, se kuDaula vizAla / kaSTa jinase de amita ho, ho na pAyA tuSTa / cighatA hAtho dikhAyA mArane ko duSTa / para na isase vIra asthira, zAnta dRr3ha gambhIra / prAtma-dRr3hatA meM jar3e-se, vyartha duHkha samIra / kiMtu isase dekha vaha, bhava rudra hI prati hI una / kara uThA utpAta dustara vIra vara ke agra // zIta kI Rtu aura usane, prati kiyA hima paat| para rahA niSkampa RSivara kA prabalatama gAta // aura taba usane bahAyA, teja jhaMjhAbAta / megha garajana, vidyu tar3apana aura varSA-ghAta // sarpa vicchU kanakhajUre, jantuoM ke baar| krUra mAyAvI upasthita, dhyAna karane kSAra // kintu isase yogi sanmati, haiM na asthira citta / saha rahe upasarga nizcala zAnti samatA vRtti| rudrave saba kRtya niSphala, dekha socI bAta / cAhiye karanA mujhe aba, nIti kA prAghAta // isalie hI mAta trizalA, kA rakhA nija ruup| praura mAyA pAsa unake, chalamayo ghara rUpa // praveSI suSTha bolA-'Aha ! mama priya nanda / dadatI tujhakI phirI maiM, giri guhA sukhakanda / / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra tava pitA rjI Aja antimaM, mara rahe haiM shvaas| dekhane ko mukha tumhArA, jaga rahI hai proza' tuma calo bhaTa pAsa kara do, tuSTa darzana-pyAsa / ' vIra kA tana bhI hilAte, yoM kahA bhara zvAsa // Atma-rata para vIra ne kaba, ye sune chala-chaMda / ve na mohI kaba jagata ke, dhyAnarata nirdvanda // moha-kAraka karma-dustara, kara rahe yo dhvasta / pA rahe aba to aharniza, zukla dhyAna prazasta // hAra kara vaha deva karane, aba lagA paritApa / vyathaM inako hI satAyA, sAdhu yaha niSpApa // indra kahate ThIka the, ye to na zaza yogya / ucca sAdhaka, hAya maiM to, deva adhama ayogya / / vizva vijayI zakti merI, RddhiyA~ utkRSTa / Aja inake prAtma-bala ke sAmane ni:kRSTa // moha! aise sAvu jana kI, vyartha dekara klesh| hada kiyA pradha-karma-bandhana, aba na yaha niHzeSa // hai zaraNa maMba kauna naga meM, pApa-hara aba kauna ? maiM calUM inakI zaraNa hI, ye mahAtmA 'mone // aura usane boraM ke pada meM mavAvA 'mAya / phira kSamA vaha mAMgatA hai, prati vinaya ke saath| // * kintu sanmati sAmya antasaM, rAgaDeSa zeSa / kara ura kI pranthiyoM se, "dUra digveSaH / / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REET devatA bhava rudra ne ati daityagaNa vikarAla / ye race nija zakti mAyA se kuDaula vizAla / / kaSTa jinase de amita hI ho na pAyA tur| nighAitA hAmI dikhAyo mArane ko vRSTa / / para na isase vIra asthira zAma huna gambhIra / pArama-dRr3hatA meM jar3e se vyartha du:kha samIra // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. HIST NE lA na pAI deviyAM prabhu dhyAna para vizvAsa / ve gaI lene parIkSA, anta meM sollAsa // nava kie zrRgAra pahu~cIM the jahAM para vIra / chor3ane aba to lagIM ve kAma ke haga tIra / / . x xxxxxx pAsa cAroM mora unake kara rahIM ve nRtya / gA. ..., sAtha madhumaya vAsanA ke kRtya / / yaha madira madhumaya rasIlA svarga kA saMgIta / para na pAyA vIra ko yaha sAdhanA ko jIta // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTam sarga : abhiniSkramaNa evaM tapa 146 jaba gayA bhava rudra surapura, to kahI yaha bAta / vIravara sama tapa na jaga meM, hai kisI kA jJAta // ve maraNa se bhI na ho sakate kabho bhayavAna / haiM DigA sakate na unako, deva yA insAna // deviyAM vAloM tamakakara, basa karo bhava rudra / ho cukI atizaya prazaMsA, aba na dhairy-smudr| deva nara ho kara na pAe, bhraSTa unakA dhyAna / kyA isI se tuma samajhate, zreSTa sAdhu mahAna // apsarAoM ke sajole, rUpa yauvana gAta / kyA na unapara mugdha jo hai, nRtya meM niSNAta // svara madhuratama aura madhumaya, bhAvanA saMgota / kyA na unako kara sakegA, tapa DigA mana mota // tava nayana-zara rUpa yauvana, yoga sammukha chudra / kara na pAeMge unheM cala,' deva bolA rudra // lA na pAI deviyAM isa bAta para vishvaas| ve gaI lene parIkSA, anta meM sollAsa // nava kie zRGgAra pahuMcI, the jahA~ para viir| chor3ane aba to lagoM ve, kAma ke dRga tora // para na isase viddha sanmati, tapa nirata niSkAma / ve punaH karane lagoM taba, nRtya mRdu abhirAma // pAsa cAroM ora unake, kara rahIM ve nRtya / pAnagAtoM sAtha madhunaya vAsanA ke kRtya // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra yaha madira madhurima rasIlA, svarga kA saMgIta / para na pAyA vIra kI yaha sAdhanA ko jIta // kintu isase apsarAeM', ho na pAI tuSTa / vAsanA kI ceSTAe', kara uThI ati puSTa // sanikaTa jA vIra ke ve kara rahIM mRdu sparza / kara rahI abhisAra-ceSTA, kAma vRtti saharSa // para virAgI vIra vara haiM, magna rati-hata dhyAna / mUrtivat hI dekha nizcala, deviyAM hairAna // ve ThagoM sI dekhatIM aba, hai cakita-se bhAva / zarma-sI unameM-samAI, gata hue durbhAva // phira gaI nija muMha lie-sI, deviyAM ye svarga / kintu tapa meM lIna sanmati, prApta ho apavarga // svarga cAhie nahIM vIra ko, vipadAmaya saMsAra / upasargoM ko jhela kara rahe, karmoM kA saMhAra // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salAmA sana kaMvalajJAna evaM dharmopadeza Page #184 -------------------------------------------------------------------------- Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza varSoM taka ati ghora, tapasyA tapakara / upasargoM ko jhala, Thela bAdhAe dustara // pahuce jambaka grAma vIra, RjukalA ke taTa / karate naSTa karma karA haiM, ve tapa meM DaTa // hai vasanta apane yauvana kI, zrI suSamA meM / cAroM prora vIra ke vikasita, chavi AbhA meM // utsava hone vAlA kyA, dikhatA hai koI / prAja zuSkatA mudita prakRti ne mukha se dhoii|| vAtAvaraNa mahakatA apanI, rUpa * surabhi meN| kintu rama rahe sanmati tanmaya,nija paraNati meM // baiThe haiM pASANa zilA para, zAla vRkSa-tara / velA mADhe dhyAna ho rahA, zubhra zuklatara // lo vaizAkhI zita dazamI bhI kama se paaii| ghana prajJAna amA sammati ne, sahaja mittaaii|| miTe ghAtiyA karma-tamasa-aNu jamma-janma ke| jyotipuJja sanmati AtmA meM, udita jJAna ke| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra hue vIra sarvajJa jJAna, kevala yoM paayaa| kAza, isI se harSa caturdika, Aja samAyA / pAnA kevala jJAna sarala kyA, isa jIvana meM ? hote trijaga trikAla carAcara jJAta ki jismeN| svarga loka meM indrarAja ne, avadhi jJAna se| jJAta kiyA samalaMkRta sanmati, pUrNa jJAna se // calA dharaNi ko ora lie nija sArA parikara / roma-roma se harSa vihaMsatA, sukhakara avasara // lo, samudAya moda kA hI, jyoM sajakara AyA / vijaya, parva kA nase ho, tyohAra manAyA // vijaya,vijaya yaha sanmatikI saca vijaya Atma kI isase bar3hakara kyA ho sakatI, vijaya vizva ko| pAkara kiyA arcanA vandana, amita cAva se| dikhate pulakita vinata sabhI,ati vinaya bhAvase // nagopakAra hita racA indra ne upadezAlaya / samavazaraNa yaha,milo sabhI ko zaraNa sAmyamaya // samavazaraNa yaha deva kRtya, adbhata para sundara / kamala puSpa-sA chaviyuta,saMskRta-dharma-surabhi-dhara // agra bhUmi kA varNa manohara, naga nIlama-sA / kAMti nirAlI bRhat kSetra kA,saca svrgim-saa|| dUra jahA~ se jina-darzana kara, sura nara namate / mAnAMgaNA kSetra anupama-sA, usako kahate / / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ROM NAIN CH ARH AKA jagopakAra hita racA indra ne upadezAlaya / samavazaragA yaha milo mabhI ko garagA mAmya maya / / xxx xxx xxx jisake cAroM ora mabhA-gRha bAraha dikhate / jisameM baiTha dharma-dhvani muna bhavi bhava-bhaya harate / / cAra mabhAyeM mAghu prAyikA pazu mAnava ko| zeSa kalpa bhuva myantara jyotiSa devideva kI / xxx xxx xxx nabana kalI mI bhanI banI sma gandhakuTI para / pratyakSa vibhu vAna vigAMje vimA vibhava tr|| zira para gAbhina tIna chatra adabhUta havi vAma / magate hai sarvajJa sarva-dazIMza nirAle // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam sarga : kevalajJAna evaM dharmopadeza 150 caturdizAoM meM ki jahA~ para, cAra viithiyo| jinameM mAnasthambha dekha hata mAna-granthiyAM / mAnasthambhoM para zobhita haiM, jina pratimAeM / moda-bhAva se jinako karate sura pUjAe~ // hotI zraddhA ghanIbhUta hai, satprabhAva yaha / prAsthAnAMgaNa kahalAtA, prAsthA-par3hAva yaha // mAnasthambhoM se mAge phira, cAra sarovara / jala-puSpoM se zobhita nirmala, divya hRdaya-hara // isase Age rajata koTa hai, rajata varNa kaa| jisake dvAroM para paharA hai, vyantaragaNa kA // dvAroM se bhItara agaNita hI, sajI dhvjaaeN| lahara-phahara kara jo sanmati ko vijaya jtaaeN| isase bar3hakara koSTa dUsarA kaJcana chavi kA / prasarita isake misa prakAza jyAM pahale ravi kA // dvAroM para haiM khar3e bhuvanavAsI sura prhrii| phaba jAtI jinase svabhAvataH kAnti sunaharI // phira upavana hai jisameM dikhate, khar3e kalpa-taru / bane samAgaha jahA~ viharate deva sAdhu-guru // koTi tIsarA dhavala phaTika-sA, isase bar3ha kara / jisake dvAroM para praharI-se, khar3e kalpa sura // mAge inake bane latAgRha sundara-sundara / sthAna-sthAna para dikhate haiM, stUpa prAdi vara / / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra . isake bhItara madhya bhAga meM tIna pITha para / zrI maNDapa hai bIca ki jisake gaMdha kuTI vara // jisake cAroM ora sabhAgRha, bAraha dikhate / jinameM baiTha dharma-dhvani suna bhavi bhava-bhaya harate // cAra samAe~ sAdhu prAyikA, pazu mAnava kI / zeSa kalpa,bhuva, vyantara jyotiSa devi-deva kI // nija thAnoM para jameM jIva bhavi, bATa johte| cAtaka-se, dhvani svAMta bUda kI prora dekhate / / navala kalI sI bhalI banI usa gaMdhakuTI para / antarIkSa vima vIra virAje, vimA-vibhava vara / / zira para zobhita tIna chatra adbha ta, chavi vaale| lagate haiM sarvajJa sarvadarzIza nirAle // haiM AhAra na nIhAroM ko kucha baadhaaeN| haiM sazarIrI Iza na jaga kI kucha vipadAe~ / nakha kezoM kI vRddhi huI iti, jIvana dmkaa| chAyA pratichAyA na vahAM para prabha tana camakA // kiraNAvaliyAM phUTa rahIM, jina-kaMcana tana se| udita humA nyoM sUrya vimAmaya udayAcala se // madhu parAga-sI prabhu zarIra se gaMdha nikltii| vAtAvaraNa sabhI anuraMjita surabhi mhktii|| dundubhi bAje jhanana-manana se bajate rhte| maMda pavana iThalAtA nama se puSpa barasate // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam sarga : kevalajJAna evaM dharmopadeza 155 kalpavRkSa bho pAsa dArzanika-sA saMsthita hai| caMvara dura rahe avasara atizata maGgalayuta hai / kintu na aba taka hilo tanika bhI girA viirko| huI na varSA bhavya-janoM para vacanAmRta kii| subaha gayA madhyAhna kAla bhI bIta gayA aba / tRtIya samaya aparAhna sabhA kA bho lo nIrava // uThA indra nija hAtha jor3akara, khar3A huA tb| phira sva-jJAna se batalAyA, jina-mauna-hetu saba / / 'yadyapi hai bahu aGga jJAna ke dhArI munivara / kiMtu prApta upayukta na abataka koI gaNadhara // ataH Apa saba rakheM dhairya, kucha kAla zAMta ho| prApta na jaba taka vipula buddhi.gaNadhara prazAMta ho|' aura gayA devendra khojane, jana medhAvI / ho pAe jo mukhya mukhyatama gaNadhara bhAvI // vaha videha meM gayA jahA~ zrImandhara svAmI / samavazaraNa meM vidyamAna, ahaMta nisskaamo|| jJAta kiyA sarvajJa deva se, indrabhUti dvija / jo yAjJika para nikaTa bhavya, durmati degA taja // hogA gaNadhara pramukha vIra ke, samavazaraNa meM / pAegA samyak darzana jo, vIra-caraNa meM / AyA gorvara grAma magadha meM, indra socatA / indrabhUti gautama ko pAyA, jIva homatA // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ve tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra kriyAkANDa meM nirata jAti-madameM viglit-saa| 'vidyAmada-se rahA sadA jo saMcAlita-sA // cakarAyA vaha indra dekha gautama kI gati yaha / 'soca rahA kisa mAMti kare usako, vaza meM vaha // 'mikalA jana-samudAya tamo, vipulAcala jaataa| jahA~ vIra kA samavazaraNa prAyA, jaga-trAtA // samajhe gautama yajJa hetu, nArI-nara paate| huye mudita para dekhA saba, anyasthala jAte // jJAta kiyA yaha vIra darza-hita, bhIr3a calI hai| samajhA homa-viruddha kahIM yaha pAkhaMDo hai / / socA jana samudAya yajJa se haTatA jAtA / prataH ziSya samudAya-bRddhi kI AvazyakatA // isI samaya AgayA indra ghara, deSa ziSya kA / vinaya sahita sammAna kiyA, usane gautama kaa|| phira bolA zrImAna ! su-guru mama,zloka btaakr| samAdhistha haiM hue, kara rahA yAda saMbhala kara // kintu na isakA artha samajha meM mere paataa| milA na koI no isakA matalaba samajhatA // prApa adhika vidvAna jJAna ke hI jalanidhi haiM / Apa artha batalA sakate, vidyAvAridhi haiN|' zrIgautama jI apane mana hI mana muskAe / viSya varga sambarddhana ke, zubha cinha dikhAe / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam sarga : kevala jJAna evaM dharmopadeza 157 cintana krama meM kucha prasannatA lakSaNa dazita / Atma-prazaMsA-magna, samutsuka, ziSya-bRddhi-hita // bole taba ve 'kintu rakha rahe, zarta eka hama / honA hogA ziSya tumheM taba guru ko bhI mama // ' sunakara gautama-zabda. ziSya ati sAmya-bhAva se| bolA svIkRti-vacana soca kucha vinaya cAva se // 'mujhe zarta svIkAra artha batalAyeM, zrIman / ' par3hA eka laghu zloka ziSya ne jisameM varNana // tIna kAla SaT dravya tathA kevala, padArtha nava / sAta tatva. paMcAsti kAya-chaH lezyA nIrava // tIna ratna kA sunakara jisako, gautama ke mana / nau padArtha SaT dravya Adi kyA, bhArI ulajhana / ulajhana para prAvaraNa DAlate, bole gautama / 'calo artha taba guru samIpa hI. kara deMge hama / / kAraNa tuna alpajJa na kucha bhI samajha skoge| artha batAne para anartha ho kara baitthoge|' socA mana meM artha batA daMgA vivAda meM / ziSya banegA isakA guru bho, nija prabhAva meM // kahA ziSyane ucita yahI ho, Apa vijJa jana !' kArya siddhi lakha ziSya rUpa meM indra mudita mana // agnibha ti, zrI vAyubha ti, yuga bAdhu sAtha le| ziSya veSabhArI surendra maMga, gautama nikale / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra... pahuMce ve rAjagRha ke usa vipulAcala pr| 'mahA~ vIra kA samavazaraNa prAyA, jaga-hita-kara / / kintu jamI ve pahuMce, mAnastambha sannikaTa / DhahA gharauMdA-sA unakA, mada-kilA tuGga jhaTa / garva kharva ho rahA are yaha camatkAra kyA ? samatA vAtAvaraNa dikhAtA nija pramAva kyA? vinaya-bhAva aba raMga-DhaMga meM, Tapaka rahA hai| jAti-mAna aba antaraGga se, saTaka rahA hai.|| baiThe jAkara ve saba jaise, nara koThe meN| sunA unhoMne mahAvIra ko, divya girA meM // 'gautama zaMkA sAla rahI hai, tere mana ko / mAna na pAtA terA mana, jIvAstitva ko // chaha dravye kyA nau padArtha kyA, isako ulajhana / nizcala kiMtu anAdi nidhana hai, jIva sacetana // cetana, pudgala dharma adharmAkAza, kAla chaha / dravyoM kA hI nRtya dikha rahA, jagato meM yaha / cita jaDa dharmAdharma gagana paMcAstikAya haiM // kAla prarUpI hI yaha kevala, nAstikAya hai // jovAjIvAzrava baMdha su-saMvara, aura nirjarA / tathA mokSa ina sAta tatva kA zAsana prasarA // sAta tatva meM pApa puNya yaha donoM milakara / ho jAte haiM nau padArtha, pada artha prarthakara // ' Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 saptam sarga : kevalajJAna evaM dharmopadeza zravaNa manogata bhAvoM ko kareM, 'asamaMjasa meN| gautama kA mana bhara prAyA, para zraddhArasa meN| bhakti bhAva meM chake hue se, ziSya bana gae / sAtha bandhu yuga vIra caraNa meM, prAja rama ge| cale banAne zivya, ziSya hI svayama bane ab| divya niyata kA khela ki abhinava nATaka nIrava / / praznottara kara vibhu se karalo, dharma priikssaa| gautama ne yoM ubhaya bhrAtR saMga, lI jin-diikssaa| hue dhyAna meM lIna aura pUrvAhna samaya meM / RSi gautama ne pAI apane Atma-nilaya meN| sapta labdhiyA~ buddhi vikriyA prakSaya tapa rasa / Uja aura auSadhi ko pragaTita,jJAna prazama rasa // puruSottama RSi gautamako mati aba nirmala tr| hotI jAtI dhavala vimala ujvala, ujvala tr|| dhore-dhIre yogya due ve, gaNadhara pada ke / aura hue ve pahale gaNadhara, vIra-saMgha ke // khirI bIra-dhvani zrAvaNa kRSNa pratipadA ke dina / vipulAcala para prathama dezanA kA samvarSaNa / dvAdazAGga evaM upAMgayuta, zruta-pada racanA / kI gautama ne aura bahAyA, zArada jharanA / amisiMcita jo bhavya-kyAriyAM, karatA bhtaa| jisameM samyak sadAcaraNa kA, puSpa vihNstaa|| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 tIrthakara bhagavAna mahAvIra AtA jisa para mokSa-suphala haiM.pakva samaya hai meM / cira sukha, darzana, jJAna, vIrya hotA svodaya meM / divya su-dhvani yaha varddhamAna ko, sarva gamya jo| pakSapAta durbhedabhAva-hata, samatAmaya jo|| zubha prabhAta madhyAhna aura aparAhna samaya meN| hotA hai vIropadeza zubha samavazaraNa meM // vastu svabhAva dharma-saddarzana, prAtmonnati maga / karatA Atma-pratIti kholate, antara ke haga / / darzAte jaga prAdi anta vina, navya na sarjana / nava racanA saMjJA kevala, svarUpa parivartana // hai prati vastu aneka dharma kI, nikhila vizva meM / yoM na satya ke darzana hote, eka dRSTi meM // miTate vAdavivAda jagata ke syAvAda meM / saptabhaGga naya darzAtI 'sat' nivivAda meM // nizcayanaya samyaka vidhi cita-jar3a bheda dikhaatii| hai vyavahAra dRSTi lekina paryAya batAtI // mithyA darzana vaza yaha prANI dukha-saMsRti thit| samyak darzana-jJAna-carita-maga,mokSa sunizcita / / hai nisargataH prAtma, jJAna, sukha, vIrya, darzayuta / vikRta avasthA meM jagatI meM, para-prakarSa-rata // icchA ke kAraNa bandI yaha, karma-jela meM / nija zAzvata pada bhUla rahA-vasu karma mela meM / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam sarga : kevalajJAna evaM dharmopadeza 161 karmoM ke paramANu naSTa hoM, nikhare cetana / ho jinendra, ho jAe isakA jJAnamayo tana // zrI sarvajJa vacana-kiraNAvali se hai hotA / dhvasta timira ajJAna hRdaya, mithyA-nizi khotaa|| jJAnAloka sahaja chA jAtA, antastala meM / chipate pApa-ulUka nRta-camagAdara pala meM // cora kaSAya na kiyata curA pAte,Atmika nidhi / sajaga cetanA ke praharI rahate haiM saba vidhi / / AtmA-cakave kA sArA hai zoka, vinazatA / kAraNa vaha nija pariNati cakavI ko pA letA // mAnasa-mAnasarovara zItala dhavala sarasatA / jahA~ viveka-suhaMsa su-guNa-muktA-dala cuMgatA / / zuddha bhAva kA sarasija sundara sahaja vihaMsatA / prazama manda makaranda madhupa-sA, ur3atA phirtaa|| jaga ke kaTa bhramajAloM se ati Upara uThakara / calatA sAdhu-kAphilA cira unnati ke patha para / vItarAga arihanta vIra kA, vRSa-vihAra vara / svataH udhara hotA rahate, bhavi jIva jahAM para // jidhara vihAra hetu calate, sarvajJa jinezvara / udhara bhUlate vaira virodhI, pazu, khaga, sura nara // bina Rtu hote vRkSa maMjarita, kusumita phalayuta / mAnoM sajakara prakRti saMjotI sanmati-svAgata // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 tIrthakara bhagavAna mahAvIra / dala-bAdala-sI bhIr3a umar3atI, darzana ke hita / pAtI hai saba samavazaraNa meM zaraNa bheda-hata // deva napati yA anya pratiSThita vyakti na kevala / pAte prAzrayaM vIra-caraNa meM prANI nirbala // mahAvIra ke sabhA-sadana meM, pazu-se prANI / haiM hakadAra zravaNa karane ko sama jina vANI // mahAvIra upadeza sarvahita, jIva dayAmaya / prANa-apaharaNa kisI bhAMti bhI nahIM dharmamaya / jiyo aura jIne do jaga meM sabako nirbhaya / parama ahiMsAM dharma prakaTa karate mamatAlaya // saMkalpI udyama-ArambhI aura virodhI / hiMsA kAryoM kA tyAgI RSi sAdhu akrodhI // para zrAvaka-gaNa bhI saMkalpI hisaa-tyaagii| pUrNa ahiMsaka banane ko rahate anurAgI // dikhate haiM saMgharSa kalaha-vidvaSa jagata ke / eka parigraha ke kAraNa mAnava-samAja ke // haiM upabhogya padArtha vizva ke, sAre sImita / upabhoktAoM ko icchAe', kintu aparamita // vinA kie parimANa parigraha kA kaise jana / bana sakatA hai nikhila vizva meM sAmya saMtulana // sAmyavAda bhI darzAte, sanmati svAmI haiN| samavazaraNa meM sAmya mUrti, samatA-gAmI haiM / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam sarga : kevalajJAna evaM dharmo deiza 1,63 kahate dAna karo ki saphala ho sampati saaro| AvazyakatA pUrti dUsare ko ho bhaarii|| akSaya, zAstra, prAhAra aura bheSaja sudAna do| samajho dhanya dAna avasara bo sukRta bIja do| haiM pAtheya yaho bhAI ! paraloka gamana meM / ataH dAna karate na kabhI bhI hicako mana meM // tyAga tapasyA meM jovana kA sAra sannihita / mAnava jIvana saphala isI meM, AtmA kA hita / batalAte-bhrama miTA vizva ko karo nizaMkita / sabase pAlo prema kAmanA-rahita nikAMchita / / ghRNA tyAgakara nivicikitsA rakho saumya tara / loka-mUDhatA meTa karo anamUr3ha, dRSTi vara // para doSoM ko DhAMka sva-guNa kA upagRhana ho / zraddhA-vicalita manujoM kA saMsthitIrakaNa ho| mahata janoM meM bhakti amita, vAtsalya bhAva ho| karo dharma kI cira prabhAvanA, dharma-cAva ho| hai jaga pIr3ita janma-jarA-maraNoM ke dukha se / prAtma mukti se chuTa sakatA, raurava pIr3ana se| dharma kSamA mArdava prArjava sata zuci saMyama tapa / tyAgAkiJcana brahmacarya maga, jaga jAtA Dhapa // zAzvata sukha prAptopadeza, hotA sanmati kaa| mArga sahaja hI mila jAtA haiM, paMcama gati kaa| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 torthaGkara bhagavAna mahAvIra sAr3he untisa varSa vicara prabhu vIra megha-se / barasAte bRSa-sudhA rahe, nilipta vRtti se // Arya khaNDa ke magadha videha, grAma vANija meN| aGga deza polAza tathA kauzala, kaliMga meM // vatsadeza, hemAGga kSetra, asmaka pradeza meM / mAlava, sindhu, suvIra kSetra, paMcAla deza meM // saura aura gAMdhAra tathA usa thala, dazArNa meM / dUra yavanAtha ti kvAtha toya surabhIra tArNa meM // kArNa Adi dezoM meM bhI, sarvajJa vIra kA / huprA dharma saMcaraNa, haraNa bhava-bhramaNa-pora kA // huA vizad vistAra, caturvidhi vIra saMgha kaa| muni AryikA,zrAvikA-zrAvaka-gyAraha gaNa kA / sarva pramukha gaNadhara gautama jI, indrabha ti the| agnibha ti the dvitIya, tIsare vAyubha ti the / aura zeSa zucidatta, acala, mANDavya, prakampana / maurya putra, medArya, su-dharma prabhAsa sAdhu-gaNa // saba mila kara caudaha hajAra jana, vIra saMgha meN| nizi dina rahate raMge hue.-se, dharma raMga meM / kucha yUnAnI phaNika vaNika, bhI hue sudiikssit| vIra saMgha meM bane ziSya, phArasa kumAra vata // jahA~ jahA~ bhI gayA vIra kA, samavazaraNa zubha / vahA~ sulabha ho gayA, dharma samvarSaNa durlabha // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam sarga : kevalajJAna evaM dharmopadeza 16 // ghaNika-se samrATa pratiSThita, zreSThi bhkt-gnn| vIra-caraNa meM karate the saba saphala sva-jIvana // vIra-bhramaNa se huI krAnti chUTA, utpIr3ana / jIva-yajana miTa gayA, huA pUrA parivartana // sarva khyAta gautama yAjJika-se yajJa-virata jaba / svataH hiMsA parama dharma meM, hue nirata saba // abhaya hue pazu, nara, bhagnAza Aza se pUrita / miTI-akAla mRtyu jaise, aba jIvana jIvita // nispandita se hRdaya hue unameM nava dhar3akana / miTI malinatama kuNThA mukhase gata dukha-siharana / jIvana kA prahalAda jhalakatA jana-Anana pr| Rju dhArmika sadvRtti samAyI, bhItara bAhara // sanmati jJAna-prakAza kara rahA jyotirmaya jaga / bhUle bhaTake sahaja A rahe sajjIvana maga // vIra caraNa hai abhaya zaraNa dukhiyA nibaloM ko| hote saba nirdvanda, suddar3ha sambala abaloM ko // vIra-kRpA se kuTila krUratA miTa pAI hai / kaTu akAla kI saMghaTanA bhI ghaTa pAI hai // sakhe mausama meM jaise zItala jala barasA / vigata vikalatA jhulasana meM nava jIvana sarasA // murajhAyA vizvodyAna aba, huA harA-sA / mAnavatA kA ghAva humA aba bharA-bharA-sA // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara bhagavAna mahAvIra dI / vIra-zAsana ne jagata ko, gati navala vizva ke itihAsa kI, jhAMkI badala dI // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma khAna nirvANa evaM vandanA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokoddhAra vihAra bora kara, : niSkAMkSita pahuMce pAvA pr| dharma-dhAma-sA jo saMsthita hai, prAcI meM bhArata-vasudhA para // prakRti-goda meM zrI samRddhi-sA, vihaMsa rahA isakA kaNa-kaNa hai| aura vIra vara zubhAgamana se, amaya huA sArA prAMgaNa hai // suna zubha vIrAgamana mudita mana, ' vyakti chanda svAgata hita gAte / sa~ga pAvA napa hastipAla mI, darzana pUjana kara sukha pAte // mantima jina upadeza prAja suna, sabane apanA bhAgya sarAhA / le sadvata zrI vora caraNa meM, bhavyoM ne prAtmika hita cAhA // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 tIrthakara bhagavAna mahAvIra bAra bAra zata-zata bandana kara, lauTe saba apane apane thala / naisargika zubha chaTA vihaMsatI, vAtAvaraNa bhAsatA nizchala / vahA~ hRdayahArI taDAga ne, dvigaNita kiyA suzomA azvala / zobhita nIla aruNa sita zatadala harita pAtayuta jalakaNa caJcala // nikaTa ramya sara ke zubha upavana, nAma 'manohara' manahara jisakA / anupama sundaratA haMsatI-sI, ati abhirAma rUpa madu isakA // harI haro hariyAlI meM haiM, khile lAla pIle nIle-se / zveta kAsanI vividha puSpa bhI, mAnoM arcA hita udyata-se // kisa mahAna mAnava kI pUjA, mauna sa~jote puSpa mudita mana / dikhe tabhI pASANa zilA para, samAdhistha samarasa su-sAdhu bana / yaha sanmati prAsIna akele, upavana ke ekAnta sthAna meM / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTam sarga : nirvANa evaM vandanA kevalajJAnI jaga vijJAnI, nirata prAtma ke zakla dhyAna meM // sanmati-jIvana ke bIte haiM / pUrNa ikahattara sAla pragati meM / varSa vahattaravAM aba calatA, prAtmA kI apanI pariNati meM // vighaTa cukA hai samavazaraNa praba, kevala prAtmika cintana norava / nahIM dhyAna meM parikara vaibhava, nahIM loka kA suna par3atA rava // zAntimayI jIvana kA aJcala, nahIM atRpti banAto caMcala / Atmika nidhi AvaraNa-hIna sI, hotI jAtI sahasA pala-pala // jIvana kI saMdhyA prazAnti meM, sanI huI-sI calI A raho / yaha apUrva samatA-sI vilasita, paga-paga bar3hatI bar3hI jA rahI // sandhyA kA dUsarA caraNa hai, cira vizrAma rAtri kA prAnA / para sanmati kA dhyAna zubhratara, zeSa karma-mala unheM khapAnA // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. tIrthakara bhagavAna mahAvIra kArtika kRSNa caturdazI-nizi, bIta rahI hai Dhala-Dhala avirata / cira aghAtiyA karma timira bhI, ghAta kara rahe zuddha dhyAna-rata // zubha vihAna velA bho krama-krama, manthara gati se calI A rahI / aura sAdhanA sanmati vibhu kI, ___lakSya dizA ko bar3hI jA raho // zeSa karma tArAgaNa dekho, kucha kucha vighaTita hue jA rahe / carama lakSya zivapada aruNodaya, cihna sahaja ho cale mA rahe / mahAvIra prAtmA ne tor3A, vaha zeSa karma bandhana piMjar3A / unmukta vihaga-sA ur3A-ur3A, Alokamayo cit jJAna jdd'aa|| kara gayA sahaja hI Urdhva gamana, sata zuddha buddha nirmala cetana / tana-gaha se aba ziva saulya-sadana, __ pahuMcA laharAyA jaya-ketana // 'jaya jaya jaya bolI sura nara ne, nirvANa-dhAma-gAmI kI jaya / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTam sarga : nirvANa evaM vandanA jhUmate bhakti meM bola rahe zrI mahAvIra svAmI ko jaya // jaya jaya jinavara, jaya jaya jinendra, jaya jaya jagatrAtA jagannAtha / jaya paramAtmA pAvana prakAma, jaya uccArita utsAha sAtha // pratidhvanita humA bhU-nama maNDala, 'jaya jaya' dhvani kI lahareM caJcala / para sanmati vibhu ne saca pAyA, vira saukhya sthAna prakSaya avicala / devoM ne ratna vikIrNa kie, jhilamila jhila mila jagamaga-jagamaga / pAlokamayo aba bhUmi-gagana, upadeza vora kA jyotirmaga // yaha maGgalamaya maGgala kA dina, ho gayA mAGgalika parva pUta / __ sanmati-sandeza lie bahatA, unmukta samIraNa zAnti-dUta / prAcI meM chAI paraNAI, kyA prAtma-jyoti kA hI darzana ? kyA sUraja ke misa mukta vIra, ke jJAna-puJja-ravi kA uvayana ? Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 tIrthakara bhagavAna mahAvIra yaha jJAnodaya kA navala prAta, ajJAna-pramA-tama sahaja ghAta / sat svaNimAMzu kA mRdu prasaraNa, vaha calA jyoti kA nava prapAta // chAyA prakAza avanI tala para, nUtana prAmA-sI chiTaka gaI / khaga-rava meM kauna prabhAtI svara? zrata-madhura surIlI tAna naI // saMyoga anaukhA eka aura, isa mahAvIra nirvANa divasa / zrI gautama kevala-lakSmI-yuta, ghAtiyA karma-gar3ha gayA vinasa // bhagavAna bora kI saMsmati ke, tAjI prakAza meM bhakta-hRdaya / zraddhA se bhara-bhara pAte haiM, kara rahe arcanA saba savinaya // svAbhAvika hI kavi kaNThoM se, nissRta jinavara prati bhakti chaMda / / pAvana svara-laharI-saritA meM, saba magna nahAte mavika-vRnda / / gAyaka gar3ha apane gIta rahe, prabhu vora-vandanA meM lalAma / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTam sarga : nirvANa evaM vandanA 173 gAte jinako paJcama svara meM, kucha jana par3hate jina sahasanAma / jhana-jhana r3hapa jhAMjha mRdaMga Adi, vAditra baja rahe saragama maya / jinake svara sAtha sAtha hote, zraddhA gAyana madhurimalaya maya // yaha bhakti bhAva Avega deva ! taba suguNa kathana kA kahA~ anta / cAhe tana roma-roma bole, bana lakSa vANiyAM, guNa ananta // para zraddhA meM abhibhUta hae, apanI sImita vANo meM ho| gA tava yaza karate toSa amita, hai bhakta janoM ko bahuta yahI // tava saMstuti hai pIyUSa ki jo detA zAzvata amaratva sadana / samyaktva sahaja dRr3ha ho jAtA, hotI kumRtyu ko bhIti zamana // kara pAna bhakti kI ajuli sevacanAmRta, bhakta sabala banatA / bhagavAna svayaM bhI banane ko, sanmati-paga-cihnoM para calatA // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 torthaGkara bhagavAna mahAvIra hai bhakti ApakI kiMkara ko, saca pApa tulya hI kara letii| yaha akSaya samatA kA prayoga, bhautikatA kyA samatA deto? koI bhautika pramilASa nahIM, kevala niHzreyaza kA sAdhana / sanmati - anugAmI cAhegA, kaba tuccha-tucchatama jaga-jIvana / / svAtaMtrya cirantana sanmativat, cAhie pUrNapada prAtmA kaa| jisase jaga-pIr3ita puruSa svayaM, pA le svarUpa paramAtmA kA // jisane tava bhakti-svAda pAyA, vaha kaise prAtmika rasa Dhole ? jisane kSIrodaka pAna kiyA, __ vaha kaise khArI jala pIle ? he deva ! na jaga meM dikhatA hai nispRhI Apa-sA upakArI / tava jIvana kA pratyeka caraNa, unnati-sopAna banA bhAro // hai kauna mokSa kA maga, jinendra ! atirikta mApake varzAtA ? Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTam sarga : nirvANa evaM vandanA 175 jaisI ki ApakI vimala chAMha, anyatra kahIM yaha jaga pAtA ? saMsmaraNa mAtra se hotA hai, guru pApa-tApa kA vega zAnta / jaise phuhAra se miTa jAtI, __ ati grISma-tapana kI jalana klAnta // prati roga zoka jala agni pralaya, bhoSaNa raNa vipati bAra barbara / taba bhakti samakSa na ruka pAte, jyoM bhagatA tama pA jyoti jagara // isa bhAMti vIra kA vizad viruda, karate anubhava kahate prazasta / saMstavana bhajana yA kIti-kathana, jaya-mAla-gAna meM loga vyasta // prabhu vIra cintavana-carcA meM, bhavi jIva samaya yoM vitA rhe| sanmati nirvANa-prasaMga Aja, nirvANa parva haiM manA rahe // nirvANa-na koI gama kA krama, zAzvata sukha kA zAzvata udgama / samarasatA kA prakSaya vihAna, cira darza, nAna, bala, sukha-saMgama // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra isa bhautika jaga meM bhI rahatA, zava rUpa na jo dukha uddopaka / pudgala aNu svayaM vikhara jAte / rahate jo prAtmA ke bAdhaka // isalie prazama muda mRdula lahara, saba ora thirakatI-sI rahatI / prAtmika unnati kI velA meM, prAha lAda pUrNa saMsthiti rahatI // AnandamayI abhinaya hote, jinameM zAzvata-prAnanda jhalaka / jhInI sukhamayo jhalaka par3atI, lakhate jisako darzaka apalaka // sanmati paga-cihnoM ke anucara, saba raMka-rAva, unnata-avanata / antara kAluSya miTAne ko, hRda-dIpa jalAne ko udyata / lo, zanaiH zanaiH dina bIta gayA, alasAI sandhyA muskAI / nirvANajyoti ko prAbhA meM, ____ Aloka su-cora pahana AI / saba nagara-Dagara-ghara dIpa jale, : prArambha ho gaI dIpAvali / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTam sarga : nirvANa evaM vandanA 177 jaga jagara-magara hara timira-prahara, natita prakAza ko kiraNAvali // tila-tila cala cala apane meM jala, yaha janA rahI atmika prakAza / nija prAtma-jyoti se dhvasta karo, ajJAna tamasa kA jaTila pAza / Atmika vikAsa kI zikhA sajaga, sanmati-prakAza hai dikhA rhii| nija-para-kalyANa hetu jIvana, utsarga sabaka hai sikhA rahI // AlokamayI jIvana kA krama, tama bhI hotA jAtA svaNima / / sadguNa pratIka-sA yaha anupama, svagika vaibhava bhI isase kama // yaha tyAga-jyoti kA prakhyApaka, vibhu vartamAna kI kIti-kiraNa / jyotirmaya antara-bAhya sabhI, re dhanya ! vIra ziva-ramA-varaNa // prabhu dhanya dhanya sanmati svAmI, jinavara jinendra vibhu nisskaamii| zAzvata su-zAnti nidhi abhirAmI. zivapada darzaka zivapathagAmI // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 tIrthakara bhagavAna mahAvIra jIvana meM ahaMta mahAvIra, phira jIvanAnta para siddha saphala / mAnavatA ko mRdu mUrti subhaga, dalitoM donoM ke prANa vikala // pIr3ita kI prAhoM ke dhIraja, zoSita ke saba zoSaNa zoSaka / Azraya honoM ke dRr3ha Azraya, pApI - uddhAraka - patha - poSaka // abalamba cAhakoM ke sambala, mAnava - mAnavatA - unnAyaka / pazutA ke barbara bAra kSAra, sajjIvana ke prabhu paricAyaka // mAnavotkarSa ke cira prakarSa, zucitama sAtvika jIvanAdarza / pAlAdapUrNatama mUrta harSa, nissoma kSINa vizvApakarSa // yuga yuga meM samyak maga haSTA, samyak darzana ke dRSya citra / samyaka zraddhA ke mUrta pAtra, sadajJAna-dAna-dAtA sumitra // sukha-zAnti udadhi ke lahara-lAsa, ati patitoM ke zvAsocchavAsa / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTam sarga : nirvANa evaM vandanA 176 zuci satya ahiMsA ke vikAsa, sat jJAna-dvIpa ke cira prakAza // vizvoddhAra-sarasija-su-hAsa , nispRhatA, samarasatA su-vAsa / prabhu loka-rajanA se udAsa, cira sukha-darzana-bala-jJAna-vAsa // hiMsA rajanI ko zaraccandra, __ atyAcAroM ke pratidvando / saddayA-tIrtha ke tIrthaGkara, zubha satya zAMti ke abhinndii|| prabhu! para pIr3A hemanta hanta, jaga-hita hariyAlI ke basanta / __ kaTa kleza kalaha ke pUrNa anta, zubha mokSa lakSmI ke su-kaMta // mava-sindhu taraNa ko vAriyAna, vibhu ! satya zivaM sundara maya / re, jagajananI ke saphala pUta, he vItarAga ! ho gae abhaya // saba kAloM meM Adarza pramala, cira unnati ke ati ucca bhAla / gata prAgata aura anAgata meM, sukhaprada prazAnti ke pramara lAla / / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tIrthaGkara bhagavAna mahAvora saddharma susvara su-madhura saragama, vANI kalyANI tava prakAma / he sahasa nAma dhArI lalAma, tuma nirupamAna upamAna-nAma // kavi kI vANI ke alaGkAra, kavi ke kavitva ke kAvya sughara / kavi ke gAnoM ke cira gAne, phira bhI kavi prajJA ke bAhara // phira kaise garimA-gAyana ho, kase asoma ! abhyarthana ho / kase abhinandana pada-vandana, kaise zraddhAMjali arpaNa ho / nissIma deva ! sImita vANI, yaza-gAna na kucha bhI bana pAtA / zraddhAlu vinata antasa lekina, jaya bola jhukA zira sukha paataa| jaya jaya jaya jayavanta sadA trizalA-nandana / jaya jaya jaya jaya jagavaMdyanIya zat zat vaMdana // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- _