Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 paramaguruzAstravizArada-jainAca yazrIvijayadharmasUribhyo namaH / ARRRRRRR REEEEEEE: vel-AR terApaMtha-mata smiikssaa| ACCIENCE lekhaka, ACCICICECCC munirAja vidyaavijy| 5:0: [aaaa9399933933333333338999999999993333333 zrI jaina zvetAmbara jJAna bhaMDAra. zrI sIrohI jIle bhu. pADIca madhe. / ApanAranu nAma, M A 958 zrI jaina poravAla paMca jaina jJAna bhaMDAra ma.sADIka (rAja0) pustaka naMbara. mItI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramaguruzAstravizArada - jainAcArya zrIvijayadharmasUribhyo namaH / ARM terApaMtha - mata samIkSA | | munirAja vidyAvijaya | lekhaka, vIra saM0 2441 / :0: abhayacaMda bhagavAn gAMdhI. prakAzaka, -- ghI "vidyA vijaya" priMTiMga presa meM zAha puruSottamadAsa gIgAbhAI pAMcabhAyAne mudrita kiyA - bhAvanagara. -- san 1915 / CIIIIIIIIIIIIIIIII
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sajjano ! isako avazya paDho ! isa pustakako chape karIvana eka sAla ho gayA, parantu isa pustakameM pUche hue 75 praznoMke uttara, abhI wwwwwwwwww wwwwwwwwwwwww ha taka kisI terApaMthI mahAzayakI taraphase nahIM mile / ataeva punaH sUcanA kI jAtI hai ki una logoMko cAhiye ki-ce, apane mAne hue 32 sUtroM ke mUla pAThoM se, sabhyatAke sAtha, ina praznoM ke uttara de karake, apanI i ijjata para lagI huI kAlimAko dUra kreN| irwanawanawwwwwwws
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuumikaa| *AON .. isa pustakameM bhUmikAkI AvazyakatA nahIM hai| kyoMki pustakake upakramameM hI bhUmikA yogya vaktavya kaha diyA hai| tisapara bhI isa pustakakI racanAke viSayameM ekAdha bAta, yahA~ kaha denI samucita samajhatA huuN| yaha niyama hai ki-'kAraNa ke sivAya kAryakI utpatti nahIM hotI / ' isa pustakake nirmANameM bhI kucha na kucha . kAraNa to jarUra hI hai| ___ saMsArameM aisA bhI eka mata hai, jo ki dayA-dAna-mUrtipUjAko nahIM mAnatA hai| isa matakA nAma hai terApaMtha-mata / isakI prasiddhi prAyaHkarake rAjapUtAnA-mAravADameM adhika hai| aura terApaMthI sAdhuoMkA adhikatara vicaranA vahA~ hI hotA hai, jahA~ hamAre saMvegI sAdhuoMkA vicaranA bahuta kama, balki nahIM hotA hai / aise kSetroM meM, hajAroM bhole manuSya, ina sAdhuoMke upari ADaMbarase pha~sa jAte haiM / isa liye merA kaI dinoMse irAdA thA ki'terApaMthI-matake viSayameM eka pustaka likhuM, aura inhoMne zAstrake viruddha kI huI kalpanAeM, tathA jinAgamake asala siddhAnta (dayAdAna) ko mUlase ukhADa diyA hai, vagairaha inake, durgatimeM le jAnevAle mantavyoMkI tasvIra duniyAko-disalAu~ / ' aise vicArameM thAhI, itanemeM pAlI-mAravADameM, hamAre paramapUjya prAtaHsmaraNIya
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ guruvarya zAstravizArada-jainAcAryazrIvijayadharmasUrIzvarajI mahArAja, tathA itihAsatattvamahodadhi upAdhyAyajI zrIindravijayajI mahArAjakA padhAranA hubhA, usa samaya vahA~ ke terApaMthiyoMne Apase cAra dina taka carcA kI / antameM ve loga niruttara ho gaye, taba unhoMne teIsa praznoMkA eka ciTThA diyA, aura unake uttara mAMge / basa, isI nimittako lekarake, unake teIsa praznoMke uttaroMke sAtha isa pustakake nirmANa karanekA saubhAgya mujhe prApta huA hai / isa pustakameM terApaMthI matakI utpatti, usake mantavyoMke deneke bAda pAlIkI carcAkA saMpUrNa vRttAnta tathA unake pUche hue teIsa praznoMke uttara diye gaye haiM / aura antameM terApaMthiyoMse 75 praznoMke uttara unake mAne hue 32 sUtroM ke mUla pAThoMse mAMge haiN| mujhe isa bAtake kathana karanemeM saMkoca upasthita nahIM hotA hai ki-isa pustakake paDhane meM logoMkI abhi ruci avazya baDhI hai| kyoMki isakA yahI pramANa hai ki-prakAzakako, isakI dUsarI AvRttike prasiddha karanekA samaya zIghra hI prApta huA hai / maiM AzA karatA hU~ ki terApaMthi matake viSayameM, bilakula saMkSepase likhI huI isa pustakako paDha karake, terApaMthI tathA itara mahAnubhAva avazya lAbha uThAyeMge / - udayapura (mevADa) / Azvina zudi 15 vIra saM. 2441 / vidyAvijaya. AAI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ // aham // zrIvijayadharmasUribhyo nmH| terApaMtha-mata smiikssaa| paMcamakAlakA prabhAvahI aisA hai ki-jyoM jyoM kAla jAtA hai, tyoM 2 eka ke pIche eka, aise matamatAntara baDhate hI jAte haiN| dekhiye, jinhoMne mahAvIra deyake zAsanakA svIkAra nahIM kiyA, unhoMne apanI khicaDI alaga hI pakAnI zuru kara dii|jaise mahAvIradevake zAsanabAhya nihnavoMkI kathAeM to suprasiddha hI haiM / tadanantara vi. saM. 1508 meM loMkA lekhakane, joki gRhastha thA, laMpakamata calAyA / aura logoMko bahakAkara viparIta mArgapara le jAneke liye khUba hI prayatna kiyaa| isake bAda 1709 meM, * isI loMkA lekhakake calAe hue matameMse lavajI RSine DhUMDhaka paMtha (sthAnakavAsI) nikAlA / jisane mUrtipUjana vagairahakA niSedha kiyaa| isakI siddhike liye, sUtroMme jahA~ 2 mUrtipUjAkA adhikAra AyA, usake arthoMko badalanemeM bahAdurIkI / tadanantara isI DhUMDhaka paMthamese eka terApaMthI' mata, nikalA ki jisakI samIkSA karanA, Ajake lekhakA pradhAna uddezya hai| isa pustakama, pahile terApaMtha-matakI utpatti, usake mantavya, pAlI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / (mAravADa )meM jo carcA huI, usakA sArA vRtAnta, terApaMthIke teIsa praznoM ke uttara aura antameM terApaMthiyoMse pUche gaye prazna bhI likha diye gaye haiM / AzA hai pAThaka, isako dhyAna pUrvaka pddh'eNge| terApaMtha-matakI utpatti / _ yaha paMtha.1818 kI sAlameM zuru huA hai| isakI utpatti isa taraha huI:___" saMvat 1808 kI sAlake lagabhagameM mAravADameM DhUMDhaka bAIsa Toleke, rughanAthajI nAmaka sAdhu, apane ziSyoM ke sAtha vicarate the| inake pAsameM sojata-bagaDIke najadIka kaMTAlIe ke rahane vAle bhikhunajI nAmaka osavAlane dIkSA lI / kisI samayameM rughanAthajI, meDatemeM bhikhunajIko zrIbhagavatI mUtra paDhAte the / yadyapi bhikhunajIkI buddhi kucha tIkSNathI, parantu vicArazakti ulaTI honese bahutasI bAtoMmeM inheM viparItatA mAlUma hone lgii| isakI ceSTA sAmatamala dhArIlAla zrAvaka jAna gayA / isa zrAvakane rupanAthajIse kahA:- 'Apa isako bhagavatI sUtra par3hA rahe haiM, parantu yaha to payaHmAnaM bhujaGgAnAM kevalaM viSavardhanam ' jaisA hotA hai| yaha Age jA karake niva hogA / aura utsUtra prarUpaNA kregaa|' rupanAthajIne kahA:-'pahile bhI zrIvIrabhagavAna ne gozAleko bacAyA hai / jamAlIko bhI paDhAyA aura nihnava huA to kyA kiyA gayA ? aAne 2 karmAnusAra huA karatA hai / isakA bhI karmAnusAra jo bhAvi--honahAra hogA so hohI jaaygaa|' isa taraha kaha karake unhoMne bhagavatI to
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / mmmmm.wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww pUrI kraaii| caumAse ke samAna honepara bhikhunajI usa bhagavatIjIke pustakako le karake calane lage / taba rughanAthanIne kahA:-' pustaka choDate jaao|' parantu bhivunanI to lekarake hI cle| pIchese do sAdhuoMko bheja karake rughanAthajIne vaha pustaka maMgavA lI / vasa ! isase Apake hRdaya maMdirameM krodhAgni prajvalita bhI ho gaI aura Apane yaha nizcaya bhI karaliyA ki-' meM nayA mata nikAlu aura rughanAthajIko kaSTa huuN| ' astu ! Apane meDatese vihAra karake mevADameM Akarake rAjanagarameM cAturmAsa kiyaa| yahA~para sAgara gacchake yatikA eka bhaMDAra thaa| usa bhaMDArameM te zrAvaka loga usako, jo cAhiye so pustake dene lge| parantu ThIka hai / syAvAda zailIyukta, anaMtanayAtmaka zrIjinavacana ke sacce rahasyako, samudra samAna gaMbhIra buddhivAlA bhI gurugamatAke sivAya, prApta nahIM kara sakatA hai, to bhibunanI jaise, avvala to mUrtike utthApaka, gurugamatAkA nAmo nizAna nahIM, aura phira TanA-TabbIse kAma lenevAleko, saccA rahasya na mile aura vaiparItya paidA ho, to isameM koI AzcaryakI bAta nhiiN| ThIka huA bhI vaisAhI / jyoM 2 bhiyunanI apane Apa-: se paDhatA gayA tyoM 2 usake Upara aneka prakArakI zaMkAeM aura kutarka savAra hone lage / antameM avidhise sUtra paDhanekA prabhAva, bhikhunajIke Upara barAvara pddaa| bhikhunajIne pahile pahala isa dayAkA hI ziraccheda kiyA, jo ki jina zAsanakA pradhAna maMtra hai-jina zAsanakA pradhAna uddezya hai / bhikhunajI ne isa prakArakI prarUpaNA kI:--
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata- samIkSA | 'sAdhu - munirAja kisI trasa - sthAvara jIvako haNe nahIM, haNAve nahIM aura anya koI haNe usakI anumodanA kare nahIM / kisIne kisI jIva ko bAMdhA ho, to sAdhu choDe nahIM choDAve nahIM, aura choDe usako acchA jAne nahIM / yaha sAdhukA AcAra hai / isI taraha zrAvaka bhI tIrthaMkarake choTe putra haiM, isa liye ve bhI koI kIsI jIvako mAratA ho to, usa jIvako choDe nahIM choDAve nahIM aura choDe usakI anumodanA kare nahIM / isameM kAraNa yaha dikhalAyA ki yadi koI zakhsa, kisI jIvako mAratA ho, aura usako chuDAyA jAya, to prathama to aMtarAya doSa lagegA / tathA chuDAne ke bAda vaha jIva hiMsA karegA, maithuna sevegA, patra-puSpa phala toDegA, bhakSaNa karegA vagairaha saba pApa chuDAnevAle ke sira lagate haiM / arthAt jaise kisI meM gAya - bela vagairaha bhare hue haiM, aura usake pAsa agni lagI ho, to usa vaMDekA daravAjA khola karake una jAnaaist bAhara nahIM nikAlane caahiyeN| kyoMki unako nikAleMge to ve gAya-baila vagairaha pazu maithuna seveMge - hiMsA kareMge vaha pApa daravAje kholanevAle ke sira para hai / isake uparAnta yaha bhI parUNA kI ki - sAdhu ke sivAya koI saMyati nahIM hai / ataeva, sivAya sAdhuke aura kisI ko denemeM nirjarA yA puNya hotA hI nahIM hai / ' 4 isa prakAra bhikhunajIne dayA aura dAnakA niSedha kiyA / isa parUpaNA meM cAra manuSya pradhAna the| bhIkhunajI tathA jayamalajIkA celA bakhatAjI, ye do sAdhu tathA vaccharAja osavAla aura lAlajI poravAla, ye do gRhastha / ina cAroMne mila karake yaha parUpaNAkI /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| W ww __ cAturmAsa utaraneke bAda bhIkhunajI, apane guru rughanAthajIke pAsa sojata aae| rughanAthajI pahilese jAna gae the ki-isane aisI prarUpaNAkI hai| isa liye usakA kucha satkAra nahIM kiyA / AhAra bhI sAthameM nahIM kiyA / taba bhIkhunajIne apane gurUse kahA:-merA kyA aparAdha hai ? rughanAthajIne kahA:tumane utsUtraprarUpaNAkI, rughanAthanIne usako samajhAyA ki:-'yaha tumhArI kalpanA, bilakula zAstra aura vyavahAra donoMse viruddha hai / yadi aisA hI ho to dharmake mUla aMgabhUta dayA aura dAna donoM khaMDita kyA ? sarvathA uThahI jAyeMge / aura jaba ye donoM uTha gae to phira mokSa mArgakA abhAva hI ho jaaygaa| antameM kramazaH sarvathA nAstikatAkI nobata A jaaygii| ata eva tumane jo arihaMtoMke abhiprAyase viruddha prarUpaNAkI hai, usakA prAyazrita lelo aura AyaMde aisA na ho, aisA nizcaya kro| 50 bhIkhunajIke antaHkaraNameM isa bAtakI jarA bhI asara . na pahU~cI, parantu isane apane manameM vicAra kiyAH- yadi isa samaya maiM apane mAnasika vicAra prakaTa kara dU~gA to ye gurujI mujhe samudAyase bAhara nikAla deNge| aura abhI maiM bAhara ho karake apanA TolA nahIM jamA sakatA huuN| kyoMki-abhI mere pAsa vaise sahAyaka nahIM haiM, jaise cAhiye / ata eva abhI to gurujI jo kucha kaheM, svIkAra hI kara lenA ucita hai'| aisA vicAra karake daMbha priya jikhunajIne kahA- he svAmin ! merI bhUla Apane kahI isase maiM kSamApAtra huuN| Apa jo kucha prAyazcitta deM, maiM leneke liye tayyAra hU~' / gurune chamAsIprAyazcitta diyA (kisI ra jagaha do daphe prAyazcitta lenA likhA hai) yaha saba
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 terApaMtha-meta samIkSA / www. huA, parantu bhIkhamajIke cele bhAramakane zraddhA choDI nahIM / pazcAt rughanAthajIne bhikhunajI se kahA : ' bagaDI meM vakhatAjI DhuMDhiye, vaccharAmajI osavAla, rAjanagara ke zrAvaka lAlajI poravADa, ina tInoMkI tumane zraddhA haTAI hai, isa liye tuma vahA~ jAkarake ThikAne lAo / una logoM ko tuma hI samajhA sakoge, vahA~se Apa AjJA lekarake East Ae / yahA~para to Apako 'lene gaI pUna to khoAI khasama' jaisA huA / Aeye to vakhate DhUMDhakako samajhAne / parantu pratyuta vakhatA DhUMDhiyA ApahIko upAlambha ( ThapakA ) dene lagA / vakhatA DhUMDhane kahA:- dekho ! apane saba karake yaha ThIka kiyAthA, aura phira tume to ruganAthajIke pAsa jAkarake pha~sa ge| yaha kyA kiyA ?' basa ! aise 2 bahuta se bacana sunA karake phira cakkara ghumaayaa| phira do cAra mahIne bAda bhikhunajI rupanAthajI ke pAsa aae| phira bhI AhAra pANI sAtha nahIM kiyA / tatra rupanAthajIke bhAI jemalajIke pAsa bhi khunajI gae / jemalajIko aura rupanAthajIko dveSa huA / che mahIne taka paMcAyata hotI rhii| kintu apanA mata nahIM choDA ! bhikhunajIne aMdara aMdarase sAdhuoMko aura gRhasthoMko apane pakSameM le liye the / rughanAthajIne prAyazcitta lekara ke samudAya meM rahane ko bahuta kucha kahA | parantu aba vaha kaise mAna sakatAthA / kyoMki usake pakSa meM aura bhI loga mila gaye the| rupanAthajIne bahuta kucha samajhAyA, parantu nahIM samajhA, taba ' vigaDA pAna bigADe colI, bigaDA sAdhu bigADe TolI' isa niyamAnusAra rupanAthajIne usako saM0 1815 caitra zudi 9 zukravAra ke dina * /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 terApaMtha-mata samIkSA / www.mmmmmmmmmmmmmmmmmm samudAyase bAhara kiyA / (kisI 2 jagaha 1818 likhA hai) . bhIkhunanI jaba samudAyase bAhara hue taba ve bakhatAvara, rUpacanda bharamala, giradhara vagairaha bAraha aura vaha milakara, teraha AdamI nikale the| vasa ! isIse 'terApaMtha' aisA nAma paDA hai / sunate haiM rUpacanda Adi do sAdhu to kisI kAraNase thoDe hI samayameM bhikhunajIko choDa kara, rughanAthajIko mila gaye the|" basa / isa prakArase 'terApaMtha' kI utpatti huI hai| aba mikhunajI grAmAnugrAma vicarane lgaa| aura khullaMkhullA dayA-dAnakA niSedha karane lagA / bahutase paMDita loga usase zAstrArtha karake usako parAjaya karate the| parantu gADha mithyAtva ke prabhAvase vaha kaise mAna sakatA thaa?| usake abhini. veza-mithyAtvarUpa bhUmigRhameM paMDitoM ke vidvAnoM kI vacanarUpa kiraNeM ghusane nahIM pAtI thIM / jaba bhikhunajI zAstrArthameM kisIse hAra jAtA thA, taba vaha kahatA thA:-'merI buddhikI nyUnatAse maiM parAjita hotA huuN|prntu bAta to jo maiM kahatA hUM vahI satya hai| basa ! aisI 2 bAteM karake apane haThavAdako nahIM choDatA thaa| priyapAThaka ! terApaMthake mUla utpAdaka bhikhunajIke dAde paradAde loga sUtroM se 'mUrti' viSayaka jo 2 rakameMthIM unakI to corI kara hI cuke the| aba bhikhuna nIne mUla do aura bAtoMkA pheraphAra kiyaa| yaha to saba koI samajha sakate haiM kivahI se eka do rakamakI corI koI karanA cAhe to usako bahuta rakamoMkA pheraphAra karanA par3atA hai| basa! isI niyamAnumAra dayA aura dAna ye do rakameM ur3Ane aura kinakina 2 bAtoM meM pheraphAra karanA paDA, tathA usakI siddhike liye
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / usako kaise 2 mantavya prakaTa karane par3e yaha saba bAteM Age cala karake Apa pddh'eNge| terApaMtha-matake mantavya / terApaMthiyoMne aise 2 mantavya prakAzita kiye haiM, kijinako suna karake kaisAbhI manuSya kyoM na ho, unake prati sampUrNa ghRNAkI dRSTi se dekhe vinA nahIM rhegaa| bAtabhI ThIka hI hai ki, jinhoMne dayA aura dAna ye do paramasiddhAntoMkAhI ziraccheda kara diyA hai, ve loga phira kyA nahIM kara sakate haiM ? astu / yahA~ para unake mantavya dikhalAe jAyeM, isake pahile eka aura bAta kaha denA samucita samajhatA huuN| - terApaMtha-matake utpAdaka bhikhunajIne jaba dayA aura dAna donoMko jaDase ukhADa karake DAla diye / taba usake guru tathA aura bhI loga samajhAtethe ki-dekho, 'mahAvIra devane bhI anukaM. pAse gozAleko bacAyA hai| jaba usakI ekabhI na calI, taba ' mahAvIradeva bhUle' aisA kahanA pddaa| antameM yahA~ taka naubata AI ki-mahAvIra devake avarNavAda bhI bolane laga gyaa| usako yaha bhI samajhAyA gayA thA ki-"tU jo utsUtra - bhASaNa karake anukaMpAkA niSedha karatA hai, vaha bilakula ve sira-pairakI bAta hai / dekho, upAsakadazAMgameM, zreNika rAjAne - anukaMpAke kAraNa amArI paTaha bajavAyA, aise likhA hai / rAyapaseNIsUtrameM paradezI rAjAne 12 vratakA uccAraNa kiyA, vahA~ parigrahaparimANakA caturtha hissA anukampA (dAnazAlA va.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| mmamimammmmmmmmmmmmmmmm gairaha) meM lgaayaa| aura bhI dekhoH-uttarAdhyayanasUtrameM zrInemanAtha vivAhake nimita jaba Ae haiM, taba vahA~ para vADe meM bhare hue pazuoMko anukaMpAse chuDavAye haiM / tathA ThANAMgasUtrameM dasa prakArake dAna prarUpaNa kiye haiM unameM anukaMpAdAna bhI A jAtA hai|" - ityAdi bahuta 2 pATha dikhA karake samajhAyA, parantu usane apane abhinivezako bilakula tyAga hI nahIM kiyA / ThIka hI bAta hai ki jIvoMkI gati karmoMke adhIna hai| aura jaisI gati hotI hai vaisIhI mati bhI hotI hai / tadanusAra bhikhunajIkI mati bhI, usakI gatikA paricaya karAne lagI / basa, paramAtmAke zAsanameM anekoM nihnava hue, unhoMmeM isakA bhI eka nambara baDha gayA / parantu isameM eka vizeSatA thI ki aura saba nihnavato mUlaparaMparAse nikale, parantu yaha to nitavoM se nihava huaa| astu ! .. yaha pahilehI dikhalA diyA hai ki-bhikhunajIne mUla to dohI rakamoMkA pheraphAra kiyA / dayA aura dAna / parantu una donoM rakamoMke pheraphAra karanemeM, usako anekoM mantavya zAstra viruddha prakAzita karane paDe / yahA~para saMkSepameM, usake prakAzita mantavya dikhalAye jAte haiN| dayAke viSaya meM. 1 bhUkhe-pyAseko jimAne, kabUtara vagairaha jIvoMko dAne DAlane tathA pAnIkI pIyAU (po) lagAne evaM dAnazAlA karavAne meM ekAnta pApa hotA hai
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / wwwwwwwwwwwwwwwwwww.mmmmmmmmm 2 billI, mUse [ UMdara ] ko pakaDatI ho, aura agara usako chuDAyA jAya, to bhogAntarAya lage / isI taraha aura bhI koI hiMsaka jIva, kIsI durbala jIvako mAratA ho aura chuDAyA jAya, to bhogAntarAya lagatA hai,| .3 asaMyati jIvakA jInA nahIM cAhanA / . 4 marate hue jIvako jabaradastise yAnI zarIrake vyApArase bacAve to pApa lge| 5 jIvako mAre usako eka pApa lage aura bacAve usako aThAraha pApa lgeN| 6 sAdhuko koi duSTa phAMsI de gayA ho, aura koi dayA. vaMta usa phAMsIse sAdhuko bacAve, to usako ekAnta pApa lge| 7 duHkhI jIvako dekhakarake vicAra karanA ki-'aho ! yaha apane kamase duHkhI ho rahA hai| usake karma tUTe to acchA' basa, aisI ciMtavanA kare, usakA nAma anukaMpA hai| bhojanavastra vagairaha de karake usa jIvako sukha upajAnA nahIM cAhiye / priya pAThaka ! hamAre terApaMthI bhAioMkI dayA ke, nahIM nahIM nirdayatAke namUne Apane dekhaliye / aba unake dAna viSayaka kucha niyama dekhiye / dAnake viSayameM. 1 sAdhuko choDakarake kisI (garIba-raMka durbala-duHkhI vagairaha ) ko dAna dene meM ekAnta pApa lagatA hai| 2 mahAvIra bhagavaMtane asaMyatI-avratiyoMko varasI dAna diyA jisase unako bAraha varSa [ phoDA ] duHkha paDA / 3 sAdhuke sivAya puNyakA kSetra kahIM bhI nahIM hai /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 terApaMtha mata samIkSA | 4 zrAvakako bhI dAna denemeM pApa lagatA hai / 5 zrAvaka zahara ke kaTore ke samAna tathA kupAtra haiM / isa liye unako dAna denemeM tathA dharmake upakaraNa denemeM bhI dharma nahIM hai| * inake sivAya anekoM mantavya zAstraviruddha prakAzita kiye haiN| pAThakoMne hamAre terApaMthI bhAiyoMkI dayAkI parA kASThA Uparase dekhalI hogii| kyA unalogoMko koIbhI manuSya jaina kahane kA dAvA kara sakatA hai ? kabhI nahIM / paramAtmA mahAvIra devane sAdhuoM ko tathA gRhasthoM ko aisI nirdayatA rakhanA pharamAyAhI nahIM / parantu ThIka hai, jo loga saMskRta vyAkaraNAdiko to paDhate nahIM, aura TabbATabbIse apanA kArya nikAlanA cAhate haiM, ve aise 2 jhUThe artha karake satyamArga se paribhraSTa ho jAya~ to isameM Azcarya hI kyA ? | yAda rakhanA cAhiye ki - sivAya vyAkaraNAdi paDhane ke sUtroMke vAstavika artha nahIM prApta ho sakate / aura jo loga nahIM paDhe huve hote haiM, unako jaisA - bhUta lagAyA jAya, vaisA laga sakatA hai / jaise ' ghI khicaDI ' : 1 kA dRSTAnta / ghI khicaDIkA dRSTAnta. 44 eka vidyAnurAgI rAjA nyAyapUrvaka rAjya karatA thA, aura usake pAsa eka vidvAn purohita bhI rahatA thA / ataeva usakI prazaMsA deza - videzameM huA karatI thI / hajAroM vidvAn usa rAjA ke pAsa Akarake, apanI vidyAkA mAhAtmya dikhAkara lAkhoM rUpaye inAmameM le jAte the / kAlakI vicitra mahimA hai / vaha apanA kArya barAbara bajAyA hI karatA hai / isI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 terApaMtha-mata samIkSA / niyamAnusAra apanI apanI AyuSyako pUrA karake rAjA tathA purohita donoM paralokameM jA base / rAjAkI gaddI para rAjaputra paiThA aura purohitajIkA kArya purohitajIkA lahakA karane lgaa| parantu ye donoM saMskRta jJAnase bilakula vaMcita hI the| eka dina purohitakI strIne apane patise kahAH- svAminAtha ! rAjAke pAsa anekoM vidvAn deza-videzase Ate haiN| Apake pitA saMskRtake paramajJAtA the, jisase samasta vidvAn prasanna hokara jAte the| Apane moja-zaukameM vidyAratna prApta kiyA nahIM / lekina aba ApakA apamAna na ho, isa liye Apako thoDI bahuta saMskRta vidyA prApta karalenI cAhiye / dhUrtarAd purohita bolA:-' mUjhe saba prakArakI vidyAeM kapaTa devake prasA. dase prasanna haiM / vyAkaraNako to vyAdhikaraNa samajhatA hUM / tathA nyAyako nAI (hajAma) samajhatA hU~ / tU jarAbhI phikara mata kara / ' aisA kaha karake rAjAke pAsa calA gyaa| rAjAke pAsa apanI baDAIkA byUgala bajAtA huA kahane lagAH-'mahArAja! Ajakala saccI vidyA logoMmeM rahI nhiiN| saba loga pAMca 2 dasa 2 zloka kaMThastha karake yahA~ Ate haiM, aura Apako prasanna karake puSkala dravya le jAte haiN| Apake pAsa aba jo paMDita Ave, usakI parIkSA karanI cAhiye / lIjiye, maiM yaha zloka detA huuN| isakA artha, jo paMDita Ave, usase pUchiye, / aisA kaha karake purohitajIne 'zAntAkAraM padmanilayam' aise padavAlA eka zloka diyaa| isakA artha bhI usane rAjAko samajhA diyaa| usane kahA, 'isakA artha hai 'ghI khicddii|| jo paMDita aisA artha na kare usako mUrkha smjhnaa'|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA | 13 1 rAjAne, usa zlokako aura usake arthako apane hRdameM sthApana kara liyaa| rAjA ke pAsa kAzI-kAMcI-nadIyAzAntipura - bhaTTapallI - mithilA-kAzmIra tathA gujarAta se nirantara paMDita Ane lage / aura apanI 2 vidvattA rAjAko dikhAne lge| jo paMDita rAjasabhAmeM AyA, usake sAmane vahI 'zAntAkAraM padmanilayaM ' vAlA zloka ghara diyaa| isa lokakA artha saba paMDita apanI 2 buddhyanusAra karane lage / parantu manamAnA artha nahIM karanese rAjA prasanna nahIM hotA thA / bicAre paMDita loga khaMDAnvaya - daMDAnvayase artha karane lage, tathA prakRti - pratyaya vagairaha saba pRthak pRthak dikhA karake apanA pAMDitya dikhAne lage, parantu rAjAkI prasannatA na honeke kAraNa ve vinA dakSiNA ke hI apanA 2 mArga lene lage / aise saiMkaDoM paMDita Ae, parantu rAjA sabakA apamAnahI karatA rhaa| rAjA usa dhUrtapurohitake Upara adhikAdhika prasanna hone lagA, aura usakI jo bAraha hajArakI AmadanI thI, vaha baDhAkara cauvIsa hajArakI kara dI / rAjAke manameM yaha vizvAsa ho gayA ki sAre dezameM yadi koI paMDita hai to purohitahI hai / eka dina eka brAhmaNakA laDakA purohitakI strIkI sevA karane lagA / usane eka dina bAta banAkara kahA:- eka 'zloka aisA hai ki jisakA artha apane rAjA aura Apake pati ye donoMhI jAnate haiN| tIsarA koI jAnatAhI nahIM hai / kyA Apa usa zlokakA artha nahIM jAnate haiM ' / strIne yaha bAta manameM dhAraNa karaLI / rAtrIko jaba purohitajI Ae, taba jhaTase strIne pUchA: - ' rAjA jo zloka saba paMDitoMko pUchatA hai usakA artha kyA hai ? ' purohitane kahA:-' tU samajhatI nahIM
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / hai / Sar3akoM bhidyate maMtraH, isa niyamAnusAra yaha bAta tIsareko nahIM kahI jA sktii|' - strIne barAbara haTha pakaDI, aura kahA:- mujhako agara artha nahIM kaheMge, to maiM samajUMgI ki-ApakA mere para vizvAsa nahIM hai / aura premabhI nahIM hai|' strIke Age bhaTTajIkA jora kahA~ taka cala sakatA thA ? strIke Agrahase purohitanI kahane lageH- dekha, maiM artha tujhe kahatA hUM, parantu kisIse kahanA nahIM / mujhako usa zlokakA artha nahIM AtA hai, parantu maiMne rAjAko bahakAneke liye 'ghI khicaDI' aisA artha kaha rakkhA hai| kyoMki-vaisA artha koI paMDita kare nahIM, aura rAjAkI prasannatA hove nahIM / basa, isIse apanA kAmabhI jamA rahe / ' - prAtaHkAla hote hI vaha laDakA AyA aura strIke sAmane pUrvokta bAta cheDI / laDakene kahAH- Apa saba bAtoM meM pravINa haiM, parantu Azcarya hai ki usa zlokakA artha ApakobhI nahIM AtA / ' strIne jhaTase kaha diyAH- yaha kyA bolatA hai, mujhe artha AtA hai|' laDakene kahA:-' maiM nahIM mAna sakatA tisaparabhI agara AtA hove to kaha dIjiye / ' strIkI jAti kahA~ taka apane hRdayameM gupta bAta rakha sakatI hai ? strIne kahA:-'dekha ! kisIse kahanA nahIM / usakA artha to, jo paMDita loga karate haiM, vahI hai, parantu rAjAko bahakAne ke liye 'ghI khicaDI' aisA artha ThasA diyA hai|' laDakeko usa zlokakA tAtparya jaba ThIka 2 mila gyaa| taba hamezA samasta paMDitoMkA apamAna dekha karake laDakeke manameM bahutahI glAnI utpanna hotI thii|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / 15 __eka dina baDA bhArI paMDita rAjAke pAsa AyA, usakI bhI vahI dazA hogI, aisA jAna karake vaha laDakA usa paMDitake pAsa gayA / aura kahane lagAH-paMDitajI mahArAja ! rAjA mahAmUrkha hai,Apake sAmane eka zloka rakkhegA / usakA artha rAjAne jo soca rakkhA hai, agara vaha Apa nahIM kareMge, to ApakA apamAna karake nikAla degA / rAjA usa zlokakA jo artha samajha baiThA hai, vaha artha maiM jAnatA hU~ / yadi Apa yaha svIkAra kareM ki-rAjA Apako. jo de, usameMse AdhA mujhako deveM, to maiM usakA artha Apako kaha dU~ / ' paMDitajIne isa bAtakA svIkAra kiyA, taba laDakene kahA ki-'rAjAko kaha denA ki isakA artha 'ghI khicaDI' hotA hai|' paMDitajI vicAra karane lage ki-baDA bhArI anartha kiyA hai| astu ! paMDitajI apane saba chAtroM (vidyArthiyoM) ke sAtha rAjasabhAmeM gaye / rAjAne zIghrahI usa zlokako paMDitajIke sAmane dhara diyA / usako dekha karake paMDitajI kucha hase, aura kahane lageH-'mahArAjAdhirAja ! aisI kyA bAta Apane nikaalii| kucha tattvakI bAta to nikAliye / aise zlokake artha to hamAre vidyArthI loga bhI kara deNge|' aisA kaha karake eka vidyArthIko khaDAkara diyaa| aura kahA:-'jA isa zlokakA artha rAjAjIke kAnameM jA karake kaha de|' vidyArthIne dhIrese kAnameM kahAHbho rAjan ! 'ghI khicaDI' / 'ghI khicaDI' ina cAra akSaroM ko sunatehI rAjA cauMka utthaa| itanAhI nahIM, siMhAsanase utara karake paMDitajIko sASTAMga namaskAra bhI kiyaa| aura lAkhoM rupaye inAmameM diye| paMDitajIkA jayajayakAra huaa| paMDitajIne dhIrase kahA:- "he rAjan ! yaha inAma vagairaha to ThIka hai, parantu
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / maiM Apase eka aura bAtakI yAcanA karatA huuN| vaha yaha hai ki-Apa mere pAsa eka varSa paryanta saMskRtakA abhyAsa kriye| meM ApakA adhika samaya nahIM lU~gA / sirpha ghaMTe DeDha ghaMTemeM mUla 2 vAtako smjhaa-gaa|" - rAjAne isa bAtako svIkAra kiyA / aura hamezA thoDI thoDI saMskRta pahane lagA / rAje mahArAjAoMkI buddhi svAbhAvika suMdara to hotI hI hai / basa, thoDe hI dinoMmeM gadya-padyakA artha rAjA svayaM karane lagA eka dina paMDitajI parIkSA lene lage / usa samaya paMDitajIne vahI 'zAntAkAraM padmanilayaM' padavAlA zloka rAjAke sAmane rakkhA aura kahA:-'rAjan ! aba isakA artha kariye.' - rAjA 'zAnta AkAtavAle, padma hai sthAna jisako isa prakAra jaisA cAhiye, vaisA artha karane lagA / taba paMDitajIne kahA:-'nahIM mahArAja, isakA saccA artha kariye / ' rAjAne kahA:-'paMDitajI mahArAja, isakA dUsarA artha hotAhI nahIM hai|' paMDitajI pole:-'mahArAjAdhirAja, isakA 'ghI khicaDI' to artha nahIM hotA hai ?' rAjAne kahA:-'vAha ! paMDitajI mahArAja ! aisA artha kabhI ho sakatA hai| paMDitajIne kahA:-'basa, mahArAja! khyAla kariye ki Apane kitane paMDitoMkA apamAna kiyA / aura kaisA anartha kiyaa| aise bacana sunate hI rAjAne, usa mUThe artha dikhalAne pAle purohitako kaida karaneko AjJA phrmaaii| usakI sArI milakata tathA AmadanI vagairaha chIna lii| aura satya arthake prakAza honese apanI ajJAnatAko dhikAra dene lgaa|"
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| wwwwww - 'ghI khicaDI' ke dRSTAntase Apa loga samajha gaye hoMge ki-saMskRta vyAkaraNAdi nahIM paDhanese kaisI kaisI avasthA hotI hai ? aura vyAkaraNAdike paDhanake anantara kaisI pola nikala jAtI hai ? / isa liye jahA~ taka hamAre terApaMthIbhAI vyAkaraNA- . di nahIM par3heMge, vahA~ taka paramAtmAke sacce mArgase vimukhahI rheNge| mahAnubhAva terApaMthI bhAiyo ! aba bhI kucha samajhajAo aura vidyAdhyayana karake svayaM jJAna prApta kro| lakIrake phakIra mata bano / agara pazuoMkI apekSA Apa apanemeM kucha bhI acchI buddhi samajhate ho to usa buddhikA upayoga, tasvake vicAra karanemeM kro| gadahekA pUMcha pakaDA so pakaDA, aisA mata karo / svayaM apanI buddhise sAra asArakA, tatva-atatvakA, acche-burekA vicAra kro| jo bAta acchI lage, usako grahaNa karo / zAstraviruddha kalpanAoMke dvArA ananta saMsArI mata bano / jI to cAhatA hai ki tumhArI sabhI zAstraviruddha kalpanAoMkA khaNDana kiyA jAya / parantu jo khaNDita hai, usakA khaNDana kyA karanA ? / tumhAre mantavyoMmeM pratyakSa nirdayatA dikhAI de rahI hai-pratyakSa adharma pratibhAsita hotA hai, to phira usake khaNDanake liye adhika koziza karanekI AvazyakatA hI kyA hai ? / aura bahutasI tumhArI ajJAnatA, tumhAre teIsa praznoMke uttarameM dikhalAI hI gaI hai, isa liye adhika na likha karake yahI likhanA kAphI samajhate haiM kikucha paDho aura jJAna prApta karo, jisase tumheM svayaM mAlUma ho jAyagA ki tumhAre bhIkhunajIne tathA aura sAdhuoMne jora parUpaNAeM kI haiM, ve saba zAstraviruddha haiN| una logoMne tumako apanI jAlameM pha~sA karake durgatimeM lejAnekI kozizakI hai|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / isaliye satajhanA ho to samajha lo, usa durgatidAyaka DhA~ceko choDado, basa itanAhI likha karake aba pAlIke terApaMthiyoMne hamAre pUjyapAda AcAryajI mahArAja tathA upAdhyAyajI mahA. rAjake sAtha gata vaizAkha zuklameM, jo carcAkI thI, usakA sArA vRttAnta vahAM likha denA ucita samajhatA huuN| 'pAlI (mAravADa) meM terApaMthiyoMke sAtha carcA / ' eka dina ghANerAvAle gaNezamalajI tathA hIrAcaMdajI tAteDako ApasameM jinapratimA tathA maMdirake viSayameM bAtacIta huI, usameM gaNezamalajIne kahA:-"pratimA pUjanemeM dharma hai / kaI zrAvakoMne pratimA pUjI hai / " ityAdi bAteM hotI thIM, itanemeM ziremalajI nAmaka terApaMthI zrAvakane, jo vahAM upasthita thA, gaNezamalajIse kahA:-"kyA Apa yaha bAta likhakarake de sakate haiM ?" gaNezamalajIne kahA:-'maiM khuzIse likha sakatA huuN|' pazcAt hIrAcandajI tAteDa tathA gaNezamalajI ina donoMne hastAkSara karake likha diyA / isake bAda isa bAtakA nirNaya-carcA karaneke liye dasa vIsa AdamI milakara hamAre guruvarya zAstravizArada-jainAcArya zrImAn vijayadharmasUrIzvarajI mahArAjake pAsa upAzrayameM aae| Ate hI yaha prazna kiyA kiH-' mahArAja ! pratimA pUjanemeM dharma hai ? ' AcArya mahArAjane khaa-'haaN'| phira pUchA 'kaunase sUtrameM ?' AcArya mahArAjane kahAH-rAyapaseNIsUtrameM / kisa taraha ? dekho: "sUryAbhadevane utpanna honeke bAda apane manameM vicAra kiyA ki-mujhako pUrva-pazcAt-hitakara-mukhakara-muktyartha-A
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| gAmI bhavameM sukhakArI kyA hogA ? ityAdi vicAra karake prabhupUjA kI, jahA~ namutthuNaM vagairaha karake 'dhuvaM dAuM jiNakarANaM' ityAdi pAThameM sAkSAt jinavara, aisA vizeSaNa denese jinapratimA jinatulya mAnI huI hai|" ____ityAdi bAteM mUrijI pharamAtethe,. itanemeM yugarAjanAmaka terApaMthI bola uThAkI " sUryAbhadevane nATaka kiyA, usa samaya bhagavAnane na to Adara kiyA hai aura na AjJA dI hai| yadi dharma hotA to bhagavAn kyoM AjJA na dete ?" upAdhyAyajI zrIindravijayajI mahArAjane kahAH-"mahAnubhAva ! bhagavAn mauna rahe, vaise tIsarA padabhI to hai:-'tusaNIe saMciti' / yadi pApakA kAraNa hotA to bhagavAn avazya niSedha karate / kaI jagahoMpara bhagavAnne pApake kAraNoM meM niSedha kiyA hai| parantu aisA kahIM bhI Apa dikhA sakate haiM ki pApake kAraNomeM bhagavAn mauna rahe hoM ? / " .. isa carcA meM vidvadratna paM0 paramAnandajI madhyastha the| paMDitajIne kahA:- aniSiddhaM svIkRtam ' isa nyAyase sUryAbhadevakA nATaka pramukI AjJA bAhya nahIM hai| tadantara sUrIzvarajIne, sabhAke samakSa bhagavAn mauna kyoM rahe ? isakA rahasya isa taraha samajAyAH " bhagavAn, yadi sUryAbhadevako nATaka karanekI AjJA deM to caudahahajAra sAdhuoM tathA sAdhviyoMke svAdhyAya dhyAnameM vighna hotA hai / yadi niSedha kareM, to bhaktibharAnirbhara manavAle devoMkI bhaktikA bhaMga hotA hai / ata eva prabhu mauna rahe / isase sUryAmadevane nATaka kiyA, vaha pramANa hai / apramANa nhiiN| prabhu
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata samIkSA / isameM sammata na hote to dusarIvAra, sUryAbhadevane jaba AjJA -mAMgI, usa samaya prabhu sApha 'nA' kaha dete / athavA dRSTi phirAkara baiTha jAte / unameMse kucha bhI nahIM kiyA tathA sUryAbhadevane jo 2 nATaka kiye usakI carcA jaba gautamasvAmIne bhagavAnase pUchI, tatra jo bAtathI so bhagavAnne kaha dI / agara bhagavAn kI niSedha buddhi hotI to bhagavAn sAtha 2 yaha bhI kaha dete ki - usameM merI AjJA nahIM thI athavA yoMhI kaha dete ki- sUryAbhadevane nATaka karake pApa karma vAMdhA hai / inameM se kucha bhI nahIM karane se nATaka tathA pUjA donoM sUryAbhadevako lAbhadAyaka haiM, isameM jarA bhI zaka nahIM hai / " terApaMthI zrAvaka yugarAja bolA ki - " bhagavatI sUtra meM jalate hue ghara se dhana nikAla lene, tathA valmIka (rAkaDe ) ke zikhara toDane se dhana nikAlane ke samaya 'hiyAe suhAe' ityAdi pATha kahA hai / to kyA dhana nikAlane meM bhI mokSa dharma thA ? " upAdhyAyajI zrI indravijayajIne pUchA :- " Apane bhagavatIsUtra jo do pATha haiM, unako dekhe haiM? agara dekhe hoM to kahiye ve kaunase zataka meM haiM ? " taba ve bole :- " isa samaya hameM yAda nahIM haiM / " aisA kaha karake saba cale gaye / dUsare dina do banekA samaya nizcaya kiyA gayA / nizcaya karaneke mutAvika do bajeke samaya koI bhI na AyA, balki cAra baje taka koI nahIM AyA / cAra bajane ke bAda terApaMthIkI taraphase eka AdamI A karake kaha gayA ki - "Aja sUtra nahIM milA / kala ApakA lekcara honese parasoM ekamake dina dupaharako aaveNge| "
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / - - 21 ekamake dina dupaharako saba loga upAzrayameM aae| AdamiyoMkI bhIDa bahuta ho gaI thI, parantu saba loga zAntacittase zravaNa karate the| jinapUjAke viSayameM bahuta carcA huii| terApaMthI tathA DhUMDhiyoMkI taraphase yaha prazna uThA ki-'praznavyAkaraNameM devamaMdira tathA pratimA karAnevAlA maMdamati hai, aisA kahA hai, isakA kyA kAraNa ? / ' __ isare uttarameM yaha kahA gayA ki-" sAdhu caityakI vaiyAvacca kare, aise pAThoMke sAtha, upayukta pAThakA virodha AtA hai| isa liye pUrva jo AzravadvAra hai, usake adhikAri anArya loga dikhalAye haiN| ata eva jahAM devamaMdira-pratimA vagairaha jo 2 bAteM haiM, ve anAyake liye samajanA / devamaMdira kahanese jinamaMdira nahIM ghaTa sktaa| jinamaMdira vaisA pATha yahAM nahIM haiN| aisA kahanese saba loga cupa ho gye| punaH sUryAbhadevakI pUjA saMbaMdhI prazna una logoMne uThAyA / aura kahAH-" sUryAbhadevane jaise pUjAkI, vaise mithyAtvI deva tathA abhavya bhI pUjA karate haiM / " zrImAn paM. paramAnandajIne kahA:-" pUjA huI, yaha Apa svIkAra karate haiM, sUryAbhadeva samakiti hai, yaha bhI Apa svIkAra karate haiM, to phira pUjA samakitI jIvoMkI karaNI siddha huii|" ___itanemeM ekane kahA:-"mithyAtvI deva pUjA karate haiM, ' abhavya bhI karate haiM / ata eva vaha to devoMkA AcAra hai / " __ AcArya mahArAjane kahAH-" mahAnubhAvo ! abhavya-mithyAdRSTi jigapatimAkI pUjA karate haiM, aisA koI pATha tumhArI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 serApaMtha-mata smiikssaa| dRSTimeM hai ? yadi ho to dikhA dIjiye, jisase khulAsA ho jaay|" eka bUDhA AdamI bIcameM bola uThA:-" kyA sarva indra samakita dRSTi haiM ?" AcArya mahArAjane kahA 'hAM' / taba vaha kahane lagAH-'nahIM, samakita dRSTi nahIM haiN| taba lAlacandajI tathA ziremalajIne usako rokA aura kahA:-" indra samakiti haiN|" jaba usake pakSavAloMne kahA, taba vaha cupa huaa| bIca bIcameM donoM pakSake zrAvakoM aisI gaDabaDa macajAtI thI ki-koI kyA kaha rahA hai, yaha bhI nahIM sunAjAtA thaa| parantu paMDita pravara paramAnandajI bIca bIcameM, una logoM ke vyartha kolAhalako, zAnta karAte the| vakIla ziremalajI, lAlacandajI tathA yugarAjajIne kahAH" sUryAbhadevane battIsa vastukI pUjAkI hai| usI taraha jinabhatimAkI bhI pUjA kI hai|" paMDitajIne kahA:-" mahArAjajI ! isakA uttara kyA hai ? / kyoMki ye loga jinapratimAkI pUjAko, aura pUjAoMke samAna mAnate haiM / yadi aisA hI ho to vizeSa bAta ThaharegI shiiN|" __ AcArya mahArAjane kahA:-"jinapratimAko pUjAke samaya hitakArI-kalyANakArI-sukhakArI Age mujhe hogI aisA kahA hai tathA samutthuNaM kahA hai, vaise zabda yadi 31 vastuoMke Age kahe hoM, to dikhalAo / agara vaisA nahIM hai, to kadAgraha grahase mukta ho jaao|" terApaMthIke zrAvakoMne kahA:"hiyAe suyAe." ityAdi pATha. bhagavatI sUtrameM. hai / vahA~
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| dhana nikAlaneke liye kahA hai / dhanameM kucha dharma nahIM hai, tathApi kahA hai, isakA kyA kAraNa ?" __ AcArya mahArAjane kahA:-" usa pAThakA matalaba Apako yAda hai !" unhoMne kahA:- hAM yAda hai| bhagavatImUtrake dUsare zatakake prathama uddezemeM tathA pandarahave zatakake prathama uddezemeM yaha adhikAra haiN| / AcArya mahArAjane kahA:-" vahA~ para kaise adhikAra cale haiM ! unakA matalaba kyA hai !" isake uttarameM ziremalajI kahane lo, taba usake pakSakA dUsarA AdamI niSedha karane lgaa| donoMko ApasameM 'hA' 'nA' kI laDAI huI, aura yoMhI dasa miniTa calI gii| isake bAda paMDitajIne kahA kiH-mahArAjajI ApahI pharamAIye / AcArya mahArAjane usa pAThako nikAla karake paMDitajIke sAmane rakha diyaa| " gozAlene, AnaMdasAdhuke pAsa kahI huI, cAra vaNikkI kathA kahI / valmIka (rAphaDe ) ke tIna zikhara toDe, jisameMse jala-suvarNa vagairaha mAla niklaa| cauthe zikharake toDaneke liye jaba khaDA huA, taba vRddha vaNik zikSA detA hai / ve saba vaNirake vizeSaNa haiM, dhanake vizeSaNa nahIM haiN|" - isa bAtako sunakarake tathA pAThako dekha karake paMDitajI Azcaryamagna ho gaye aura una logoMkI ajJAnatA para tiraskAra jAhira karane lge| - jaba DhUMDhaka tathA terApaMthI, yaha samajha gaye ki- 'pATha ulaTA hai-apane kahe mutAbika nahIM hai| taba kahane lage ki
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 terApaMtha-mata samIkSA / "hama yahAM niHzreyasa zabdakA artha mukti nahIM hai, aisA kahanA cAhate haiN|" paMDitajIne kahAH-mahArAja isakA uttara kyA hai|' __AcArya mahArAjane pharamAyA:-" ziva-kalyANa-nirvANa tathA kaivalya vagairaha mukti ke hI paryAya haiM / " paMDitajIne kahAH'barAbara hai / niHzreyasa zabda dUsare zataka ke prathama uddezemeM hai / vahA~ mukti artha kiyA hai|' ityAdi bAtoMse jaba spaSTa mUrti pUjA siddha hone lgii| taba zrAvaka logoMne ApasameM gaDabaDa macA dI / isake bAda ve loga isa bAta para Aye ki-prazna likha karake mahArAjako diye jA~ya / davAtakalama-aura kAgaja maMgavAyA gayA / itane terApaMthIkA eka AdamI aayaa| usane una logoMse kahA:'caliye Apako bulAte haiN|' yaha bhI eka tarahakI cAlabAjI hI thI / astu, ataeva saba loga cale gye| __eka bAta aura kahanekI raha gii| jisa samaya 'mahAnizItha pramANa hai ki-apamANa ! ' isa prakArakI bAta calI thI, usa samaya kesarImallajIne yaha kahA thA ki-" mUrti pUjAkI prarUpaNA kare, vaha sAdhu narakagAmI hai, vaise usame likhA hai"| parantu usa pAThameM 'prarUpaka' zabda nahIM hai, yaha bAta, upAdhyAyajI zrIindravijayajI mahArAjane, paMDitajIke samakSa kesarImalajIko samajhAI / kesarImalajIne apanI mUla svIkAra kii| itanA hI nahIM, parantu paMDitajIke kahaneke mutAbika sabhAke bIcameM jora zorase apanI bhUla svIkAra kii| AcArya mahArAjazrIne mUrtipUjAke viSayameM bahuta samajhAyA taba usane kahA ki maiM darzana hamezA karatA huuN| pUjAke viSayameM kahA taba ve kahane lageH-" maiM lakIrakA phakIra huuN|"
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata -smiikssaa| 25 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm eka aura bhI bAta hai| anukampAke viSayameM terApaMthI kahale haiM ki-'mahAvIra svAmI cUka gaye / ' aisA AcArya mahArAjane kahA taba paMDitajIne terApaMthI zrAvakoMseM pUchA:-'kyA yaha bAta satya hai ? ' / taba ye loga ur3AnekI cAlAkI karane lage, taba paMDitajIne phira kahA:-'jo bAta ho, so barAbara khiye|" itane meM bAIsa TolevAle bola uThe ki-hama usa bAtako nahIM mAnate haiN| ve loga yaha kaha karake uTha gaye the ki 'Adhe ghaMTemeM prazna bhejeMge' / parantu dUsare dinake bAraha baje taka koI na aayaa| eka baje 23 praznoMkA eka laMbA cauDA ciTThA le karake saba loga aae| paMDitajIko bulAkarake una logoMne kahA kiH-'paMDitajI, isako paDhira' / paMDitajI paDhane lge| paMDitajIko bhI usa ciDheko paDhate 2 aise 2 zabdoMkA jJAna aura anubhava hone lagA jo kabhI na paDhethe, aura na sune the / paMDitajI vAraMvAra yaha kahate jAte the ki-'yaha prazna ThIka nahIM hai, ''yahA~ para yaha zabda na cAhiye, 'ye zabda bilakula azuddha hai, taba terApaMthI zrAvaka kahane lageH-'likhane vAlekA yaha doSa hai|' ThIka ye bhI jIvarAmabhaTTake sacce nAtedAra hI nikle| priyapAThaka ! terApaMthIke 23 prazna, jyoMke tyoM, unake uttaroMke sAtha diye jAyeMge, jisase vidita ho jAyagA ki ji. nako bhASAkI bhI zuddhAzuddhikA khyAla nahIM hai, ve sUtroM ke pAmeMko kyA samajha sakate haiM / khaira, abhI unake 23 praznoMmese kucha zabda, namUmekI taura para yahA~ uddhRta karanA samucita samazatA huuN| dekhiye, 'prathamakavale makSikApAtaH' isa niyamako cari
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / ' amrammmmmmmmmmmsammmmmmmmmmmmmmmmm tArya karatA huA 'zrI jinAyai namoH', aura 'dhravya pUjA,"AgyA, 'purupate,' 'agyA, Adike badale 'Adade, 'pAzyAMga,' paryAyake badale 'prajyAye, trasake badale 'tasya' 'uppIyoga' chamasthake badale 'chaMdamasata,' adhyayanake badale 'adhye,'darzana cAritrake badale 'darzacAtra, zatrujayake vadale 'zreturjA, 'vyAkarNa, hiMsAke badale 'haMsyA' kahA~ taka likheM ? unake 23 praznoMmeM azuddharUpI kIDe itane bilabilAte haiM, ki jinakA kucha ThikAnA hI nhiiN| __ aba isa vRttAntako yahA~ hI samApta karatA hU~, aura Age una logoMke pUche hue teIsa prazna tathA unake uttara prakAzita karatA huuN| terApaMthiyoM ke teIsa praznoMke uttara, parama pUjya, prAtaHsmaraNIya, guru mahArAja zAstravizAradajainAcArya zrIvijayadharmasUrIzvarajI mahArAja tathA upAdhyAyajI mahArAja zrIindravijayajIke sAtha, pAlI-mAravADameM terApaMthI zrAvakoMkI mUrtipUjA vagairaha vipayoMmeM, cAra dina taka jo caco huI usakA vRttAnta pAThaka Upara par3ha cuke haiM / aba unake, una teIsa praznoMke uttara prakAzita kiye jAte haiM, jina praznoMkA eka laMbA ciTThA una logoMne tA. 28-4-14 vaizAkha zudi 3 ke dina, AcArya mahArAjako diyA thaa| jisa samaya ye prazna diye the, usI samaya sabake samakSa yaha vAta nizcaya huI thI ki-AcArya mahArAjakI taraphase ina praznoMke uttara akhabArake dvArA mileMge / basa, nizcaya honeke mutAbika, AcArya mahArAjakI taraphase, una praznoMke uttara bhAvanagarake 'jainazAsana' nAmaka patrameM diye gaye the / aura aba isa pustakameM zAmila kiye jAte haiN|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ teraapNth-mt.smiikssaa| terApaMthI zrAvakoMne teIsa praznoMke uttara unake mAne hue battIsa sUtroMke mUla pAThase mAMge haiM / parantu battIsa hI mAnane peMtAlIsa aura niyukti-TIkA ityAdi na mAnane, isakA kyA kAraNa hai ? isa viSaya para, yahA~ kucha parAmarza karanA samucita samajhate haiN| battIsa sUtra mAnane vAle mahAnubhAva yadi yaha kaheM kihama isa liye battIsa hI sUtra mAnate haiM ki-be gaNadhara devake banAe hue haiN| parantu yaha una logoMkI bhUla hai| gaNadharoMne to dvAdazAMgIkI hI racanA kI hai| usameM bhI dRSTivAda to viccheda hogayA hai| aba rahe gyAraha aMga / una gyAraha aMgoko hI mAnane cAhiye / kisa AdhArase upAMgAdi sUtroMko mAnate haiM ? yaha dikhalAnA cAhiye / yadi yaha kahA jAya ki-naMdIsUtrake AdhArase mAnate haiM, taba to phira naMdIsUtrameM kahe hue sabhI sUtroM aura niyukti vagairahako mAnane cAhiye / naMdIsUtra devadigaNikSamAzramaNakA banAyA huA hai, usa naMdIsUtrako jaba mAnate haiM, taba devarddhigaNikSamAzramaNake uddhRta kiye hue sabhI sUtroMko kyoM na mAnane cAhiye / / ___ acchA ! aba jo battIsa sUtra, mAnanekA dArA karate haiM, unako bhI pUrI cAlase nahIM mAnate haiM, ataeva isake kucha namUne dikhalA dene caahiye| - naMdIsUtra jo battIsa sUtroM se eka hai, usameM sApha 2 likhA hai ki-' TIkA, niyukti tathA aura prakaraNAdiko mAnanA cAhiye, parantu mAnate nahIM haiN| isake sivAya dekhiye bhagavatI sUtrake 25 ve zatakake tIsare uddezemeM pRSTa 1682 meM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha -mata samIkSA / "sutatthe khalu paDhamo bIo nijjuttimIsao bhnnio| oya niravasesa esa vihI hoi aNuoge || 1 // " arthAt - prathama sUtrArtha hI denA, dUsare niryukti sahita denA, aura tIsare niravazeSa (saMpUrNa) denA / yaha vidhi anuyoga arthAt artha kathana kI hai| - isa pAThase siddha hotA hai ki niyukti ko mAnanA, tisapara bhI kyoM nahIM mAnate ? / tIsare prakArakI vyAkhyAmeM bhASyacUrNi aura TIkAkA bhI samAveza hotA hai / parantu mAnate nahIM hai / anuyogadvAra sUtra meM do prakArakA anugama kahA "suttAyugame nijjuttiaNugame ya / tathA - nijjuttiaNugame tivide paNNatte uvagdhAyanijjuttiaNugame i tyAdi / tathA uddese nide se nigame khitta kAla pUrise ya' ityAdi do gAthAeM haiM // aba hama puchate haiM ki yadi paMcAMgIko nahIM mAnoge to ukta pAThakA artha kyA karoge ? | acchA isake sivAya aura dekhiye : - utarAdhyayana sUtrake 28 ve adhyayanakI 23 vIM gAthAmeM kahA hai hoI abhigama suyanANaM jeNa atthazro disaM ikkArasa aMgAI pannagaM diTTivAo ya // 1 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata. smiikssaa| ___ kahanekA matalaba ki-abhigamakIruci, kevala sUtroMse hI nahIM hotI, parantu prakaraNoMse lekarake yAvat dRSTibAda paryantake jo sUtra haiM, unake paDhanese hotI hai| isase bhI siddha hotA hai ki sUtrake sivAya aura bhI zAstra mAnane cAhiye / aise aise pATha hone para bhI ve loga una pAThoMke mutAbita nahIM calate haiN| aba kahA~ rahA battIsa sUtroMko mAnanA? battIsa sUtroMke kathanAnusAra bhI calate hoM to una logoMko niyukti vagairaha avazya mAnane hI caahieN| acchA, aba yadi ve, sUtroM ke artha, mUla akSaroMse hI nikAlate hoM, to vaha unakI baDI bhArI bhUla hai / sUtroMke artha, mAcIna RSi logoMkI paraMparAse jo cale Aye haiM vaise, tathA artha karanekI jo rIti hai usIse karane cAhiye / yaha bAta hama hI nahIM kahate haiM, parantu khAsa sUtrakAra pharamAte haiN| dekhiye anuyoga dvArake 518 ve pRSThoM likhA hai:____" Agame tivihe pannatte, suttAgame 1, atthAgamme 2, tadubhayAgame 3" arthAt sUtrake akSara yaha sUtrAgama prathama bheda huaa| artha rUpa Agama, jisameM TIkA-niyukti vagairaha hai, yaha dUsarA bheda huaa| aura tIsare bhedameM sUtra tathA artha donoM aaye| isase bhI sUtroMke vAstavika arthaprApta karaneke liye TikA"niyukti vagairahakI sahAyatA avazya lenI pddegii| aba yadi koI yaha ghamaMDa rakkhe kI-hama mUla sUtrake akSaroMse unake yathArtha arthoko prApta kara sakate haiM, sopA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA . baDI bhArI bhUla hai| kaI pATha aise hote haiM, jinake arthoMke liye paraMparAse prApta arthopara avazya dRSTi dauDAnI hI paDatI hai / sUtroMke thoDe akSaroM meM bahuta artha nikalate hai / anuyoga dvArake 123 pRSThameM ' DoDiNI-gaNiyA-amaccAINaM' aisA pATha hai| ina nava akSaroMmeMse, koI bhI paMDita yathArtha bhAvArtha nahIM batalA sktaa| DoDiNI kaunathI ? gaNikA kaunathI ? maMtrI kaunathA ? kyA unakA saMbandha thA ? kisa taraha huA thaa| ye bAteM, mUla sUtrake 9 akSaroMse kabhI nahIM nikala sakatIM / aise 2 anekoM pATha haiM, jinake arthoM ke liye pUrvAcAyoMkI banAI huI TIkAoM aura niktiyoM para dhyAna denA hI pdd'egaa| ina bAtoMse siddha hotA hai ki-jinhoMne battIsa sUtra (mUla) ke UparahI apanA AdhAra rakha choDA hai, ve yathArthameM bhUle hue haiM / yadi ve battIsa sUtroM ke anusArabhI calanA ravI. kAra karate hoM to unako sUtrakI AjJAnusAra, aura sUtra tathA TIkA-niyukti vagairaha avazya mAnane cAhiye AzcaryakI bAta hai ki-battIsa sUtra mAnane vAle mahA. nubhAva ekahI kartAke eka vacanako mAnate haiM, aura dUsare vacana ko utthApate haiM / jaise zrIbhadrabAhusvAmikRta dazAzrutaskaMdhako mAnate haiM, aura unhIM bhadrabAhusvAmikRta daza niyuktiyoMko nahIM mAnate haiN| kaisA anyAya ? / ___ aba isa parAmarzako yahA~hI samApta karake una mahAnubhAvoMke pUche hue teIsa praznoMke javAba denA AraMbha karate haiM / unake prazna jaiseke taise yahA~para uddhata -kiye jAyeMge, jisase pAThaka dekha leM ki-jinako bhASA likhanekI bhI tamIja nahIM hai, jinako
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA | 31 prazna kaise pUche jAte haiM ? yahabhI mAlUma nahIM haiM aura jinakA eka eka zabda prAyaH bhUlase khAlI nahIM hai, ve kyA samajha karake mUla sUtroM se prazna ke uttara mAMgate hoMge ? | prazna 1 - zrI jInapratImAkI dhavya pUjA karaneme dharma ora zrI jinesvaradeva ki- AgyA purUSate haiM so jInesvaradevane tIsa sAtrAMme kIsa jage agyA pharamAI haiM aura dharmakA he / uttara - rAyapaseNI sUtrake pRSTha 30 meM, sUryAbhadevane, Abhiyogika devoMko AmalakappA nagarI meM, jahA~ vIraprabhu vicaratethe, vahAM eka yojana jamIna sApha karaneko kahA hai| vahAM deva, paramAtmA mahAvIra devake pAsa jA karake isa taraha kahate haiM, " jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchattA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti 5 ttA vaMdai namasai namaMsittA evaM vayAsI amheNaM bhaMte sUriyAbhasta devassa AbhiyogiyA devA divANuppiyaM vaMdAmo namaMsAmo sakAremo samANemo kallANaM maMgalaM devayaM vezyaM pajjuvAsAmo devAI samaNe bhagave mahAvIre te deve evaM vayAsI porANameyaM devA ! jAyameyaM devA ! kiccameyaM devA ! karaNijameyaM devA ! AciNNameyaM devA ! abbhaNNuSNAyameyaM davA ! | " arthAt - jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra haiM, vahAM A karake bhagavAnako tIna pradakSiNA de karake aise bole:- he bhagavan !.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / ' hama sUryAbhadevake Abhiyogika (nokara), Apa devAnupriyako baMdaNA karate haiN| namaskAra karate haiN| satkAra karate haiN| sanmAna karate haiN| kalyANa maMgalake nimitta deva pratimAkI taraha paryupAsanA karate haiN| (devoMke aise kahaneke bAda) 'he devo ! aisA AmaMtraNa karake zramaNabhagavAn mahAvIra una devoMke prati isa taraha bole:-'he devo ! yaha prAcIna hai, yaha AcAra hai, yaha kRtya hai, yaha karaNIya hai, yaha pUrva devoMne AcaraNa kiyA huA hai / isa taraha samasta tIrthakarone AjJA kI hai, aura merI bhI AjJA hai| ___ uparyukta likhe hue pAThameM, bhagavAnne, deva pratimAkI taraha pUjA karanemeM 'tumhArA kRtya' 'tumhArA AcAra' vagairaha kaha karake AjJA tathA dharma dikhalAyA, to 'pratimA pUjA' meM AjJA aura dharma svataH siddha huaa| kyoMki 'pratimAkI taraha aisA kaha karake pratimAkA to khAsa dRSTAnta hI diyA hai / isake sivAya dekhiye / mahAkalpasUtra, jisakA nAma naMdIsUtrake 409 ve pRSThameM "ukAlia aNegAvihaM pannattaM taMjadA-dasavekAliaM kappiyAkAppiyaM cullukappasuyaM mahAkappasuyaM uvavAzyaM rAyapaseNiyaM........" ityAdi pAThameM hai, usameM isa tarahakA pATha hai teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva tuMgiAe nayarIe bahave samagovAsamA parivasaMti saMkhe sayae si. lappavAle risidatte damage pukhkhalI nibare suppazche, nANudatte somile naravasme ANaMde kAmadevAzNo
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ serApaMtha-mAta smiikssaa| aje annattha gAme parivasaMti aTTA dittA vitthipaNa. vipulavAhaNA jAva laddhatA gadiahA cAudasamudipuNimAsiNIsu paDipuNNaM posaha pAlemANA niggaMthANaM niggaMdhINaM phAsuesaNijjeNaM asaNaM pANaM khAimaM sAzma paDilAnemANA ceiAlaesu tisaMjhAsamae caMdaNapupphadhUvavatyAhiM acaNaM kuNamANA jAva jiNahare viharati / se telheNaM goyamA ! jo jiNapamiDama pUei so naro sammadiTTI jANiavvo jo jiNapaDimana pUei so naro micchadihI jANiavvo micchadihissa nANaM na davai caraNaM na iva mukkhaM na havai sammadihissa nANaM caraNaM mukkhaM ca havai / se teNaDeNaM goyamA!sammadihissa saDDe jiNapaDimANaM sugaMdhapupphacaMdaNavilevaNehiM pUA kAyavvA" __ arthAt-usa kAlameM, usa samayameM tuMgiyA nagarImeM bahuta zramaNopAsaka-zrAvaka rahate the| zaMkha, zataka, zilapravAla, RSidatta, damaka, puSkalI, nibiddha, supratiSTha, bhAnudatta, somila, naravarmA, AnaMda, kAmadevAdi Arya, anyatra-dUsare gAmameM rahate haiM / jo ADhya, dIpta, vistIrNa, vipulavAhanavAle ( yAvat ) labdhArtha, gRhItArtha, caturdazI, aSTamI, amAvAsyA tathA pUrNimA ina tithiyoMme pratipUrNa pauSadhako pAlate, sAdhu -tathA sAdhvi-yoMko prAsuka 'eSaNIya azana-pAna-khAdima-svAdima AhArako pratilAbhate aura caityAlayoMmeM tInoM saMdhyAoMmeM caMdana-.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| .. puSpa dhUpa tathA vastrAdise arcana karate (yAvat ) jinamaMdirameM viharate haiN| he. bhagavan ! ve zrAvaka, kisa hetuse pUjA karate haiN| gautama ! jo jina pratimAko pUjatA hai-usa manuSyako samyagdRSTi jAnanA / aura jo manuSya jinapratimAko nahIM pUjatA hai, usako mithyAdRSTi jAnanA / mithyAdRSTiko jJAna-cAritra-mokSa nahIM hai| aura samyagdRSTiko jJAna-cAritra-mokSa hai / ata eva he gautama! samyagdRSTi sugaMdha, puSpa, candana, aura vilepanase jina pratimAkI pUjA karate haiN|" ityAdi pAThoMse spaSTa siddha hotA hai ki bhagavAnne dravya pUjA karanemeM dharma kahA hai, tathA AjJA pharamAI hai / tisa parabhI Agrahako na choDo, to tumhAre bhAgyakI bAta hai| pratimAkI pUjA karanevAleko samakitadRSTi, aura anyako mithyAdRSTi dikhalAyA, to phira isase adhika kyA cAhiye ? rAyapaseNI, jIvAbhigama, mAtA ityAdimeM pratyakSapATha vidyamAna haiM, tisaparabhI dharma tathA AzAkA prazna pUchane vAle-Apa loga abhI kaise a~dheremeM phirate ho, isakA svayaM vicAra kro| "prazna-2 zrIjinesara devane batIsa sAtrame kIsI jagA jainamaMdIra karAneme ora saMga kaDAnemai agyA nahIM pharamAI hai na dharma pharamAya hai to phera Apa INa donAM kAmAMme dharma ora agyA kIsI sAsatrake rUse parUpate ho so batIsa sAtromeM inakA adhikAra btlaavai|" uttara-hama pUchate haiM ki-jinezvaradevane jinamaMdira banavAne aura saMgha nikAlanekI AjJA aura dharma nahIM pharamAye, aisA . jJAna Apako kahAMse huA ? / kyA sUtroMmeM aisA niSedha Apa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mat samIkSA | 35 logoMne kisI jagaha pAyA hai ? yadi pAyA thA, to vaha pAMTha spaSTa likhanA cAhiye thA ? / sUtroMmeM jagaha 2 midhyAtvake kAraNa dikhalAe haiM, lekina unameM, jainamaMdira aura saMghanikAlane ke nAma nahIM Ae haiN| yadi ye, mithyAtva ke kAraNa aura jinAla bAhara haiM, aura aisA koI lekha agara Apa logoM ke dRSTigocara huA bhI thA, to dikhalAnA cAhiye thA / aura yadi nahIM huA hai to samajhalo ki - jainamaMdira karAne aura saMgha nikAlane meM prabhukI AjJA hai / aura jahAM AjJA hai, vahAM dharma hai / itanA kahane se agara Apa logoMko saMtoSa na hotA ho to lIjiye aura pramANa / naMdisUtra battIsa sUtroMmeM hai / usI naMdisUtrameM mahAnizItha sUtrakA nAma AtA hai / usI mahAnizIthasUtrameM likhA hai ki' jinamaMdira karAnevAle vArahaveM svargameM jAte haiN'| aba vicAranekI bAta hai ki jo samakitavaMta jIva haiM, ve vaimAnikakA AyuSa bAMdhate haiN| isa liye jinamaMdira karAnevAle khAsa karake samyagdRSTi haiM, aisA siddha hotA hai / aura samativaMta jIvoM ke liye AjJA aura dharma honese hama loga isa bAtakA upadeza dete haiM / aba rahI saMghanikAlaneke viSayakI bAta / isake viSayameM samajhanA cAhiye ki - paramAtmA mahAvIra devake samaya zreNikakoNika vagairaha kaI rAje, ratha (jina rathako kaI jagaha 'dharma - ratha' kI upamA dI hai) ghoDe, hAthI, paidala vagairaha caturaMgI senA ke sAtha baDe ADaMbara se bhagavAnko baMdaNA karaneko jAte the / isake sivAya jJAtAdharmakathA tathA aMtagaDadazAMga meM zatruMjaya
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / ' parvatakA nAma jagaha 2 AtA hai| usa tIrthapara haz2AroM munirAja siddha yuddha mukta hue / usa parvatake darzana karaneke liye, bharata mahArAjAdi kaI rAjAoMne tathA seThasAhukAroMne saMgha nikAle haiM, ataeva unake nAmoMpara ' saMghAti ' aise upanAma lage haiN| isase siddha hotA hai ki-saMgha nikAlanekI paraMparA sUtroMke anusAra hI hai| ___" prazna 3 ANadakAMmadeva Aide 10 zrAvaka huve hai ve mahA RddhivAMna bAre vratadhArI huve ugAne jaina maMdira vo sIgakIuna kaDA Ara kaDAyai vo karAyai huvai to pAThe batalAvai / " uttara-paramAtmA mahAvIra devake samayameM zrAvakoMke makAnoMmeM maMdira the aura bhagavAnakI pUjA bhI karate the| upavAI sUtrameM caMpAnagarIkA varNana AyA hai, vahA~ para "arihaMtaceiyAI bahulAI' ityAdi pAThoMse, usa samayameM arihaMtoMke aneka maMdira the, aisA siddha hotA hai| dUsarI vaha bAta hai ki-ANaMdAdi zrAvakoMne apane jIvanameM jo 2 kArya kiye haiM, una sabhIkA ullekha sUtroMmeM nahIM AyA hai| isase yaha siddha nahIM hotA hai ki unhoMne maMdira nahIM banavAye the, yA saMgha nahIM nikAlethe / ANaMdAdi zrAvakoMne pratimAko pramANa kI hai, isa bAtakA purAvA yaha hai ki vrata uccAraNake samaya samyaktvakA AlAvA AyA hai| jisameM samakitakI zuddhike liye anyadarzanIya, anyadarzanake deva tathA anyamatiyoMne svIkAra kI huI jinapratimAko vAMdu nahIM-pUjA na karUM, ityAdi pATha milate haiN| aura isase jinapratimA tathA jinamaMdira the, yaha bhI siddha hotA hai / tathA jahA~ mANAtipAta viramaNa, vagairaha bArahavrata liye haiM, vahA~ aneka
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata samIkSA | prakAra niyama kiye haiM / una niyamoMmeM yadi jinamaMdira karAnemeM pApa hotA to yaha bhI niyama kara dete ki - jinamaMdira kara - vAUM nahI / lekina aise niyamake nahIM karanese nizcita hotA hai ki ve jinamaMdira banavAnemeM AraMbha nahIM samajhate the / una zrAvakoMne bhI jinamaMdira banavAe haiM, isakA purAvA naMdIsUtrake 465 veM pRSThameM yaha hai : -" uvAsagadasAsu NaM samaNovAsagANaM nagarAI ujjAlAI ceipAI vaNasaMDAI samosaralAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo...." ityAdi / isakA matalaba yaha hai ki - upAsakadazAMgasUtrameM ANaMdAdi zrAvakoMke nagara, udyAna, caitya ( jinamaMdira) vanakhaMDa, samavasaraNa, rAje, mAta-pitA, dharmaguru tathA dharmakathA ityAdi aneka cIjoM kA varNana hai / aise naMdIsUtra tathA samavAyAMga meM bhI kahA hai / isasehI siddha hotA hai ki AnaMdAdi zrAvakoM ke vahA~ maMdira the| aura agara unhoMne nahIM banavAe the to ' unake maMdira ' aise kyoMkara kahate ? | 37 "" yahA~ para 'caitya' zabdakA 'jJAna sAdhu ' yA ' bagIcA' artha nahIM ho sakatA / kyoMki inhIM arthoM ko kahanevAle 'dharmakathA' 'dharmaguru' tathA ' udyAna ' zabda liye hue haiM / aba saMghakI bAta yaha hai ki usa samaya meM bhI girirAjazrI zatruMjayAdi tIrtha vidyamAna hI the, to usa samaya ke zrAvaka avazya saMgha nikAlate the / saMgha nikAlanekI paripATI nayI aura zAstraviruddha nahIM hai, yaha bAta dUsare praznameM acchI taraha dikhalA dI hai / hamArI samajhameM prazna pUchanevAle terApaMthI mahAnubhAva saMghakA matalaba hI nahIM samajhe haiN| hama pUchate haiM ki
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / Apa loga pATa utsava karate haiM, hajAroM AdamI ikaTThe ho karake AnaMda manAte ho / hajAroM zrAvaka-zrAvikA milakarake tumhAre pUjyako baMdaNA karaneke nimitta cAturmAsa meM jAte ho, vahA~ Apa ApasameM khAnapAnase bhakti karate ho / batalAo, isakA nAma saMgha hai ki nahIM ? | kyA tumhAre mAne hue saMgha ke Upara bhRMga hote haiM ? / baDe Azcarya kI bAta hai ki khuda saMgha nikAT late rahate ho, aura dUsaroM ko niSedha karate ho| hameM isa bAtakA javAba dIjiye ki kisa sUtrake kaunase pAThake AdhArase Apa loga uparyukta pravRti kara rahe ho ? / hameM baDI bhAvadayA AtI hai ki sacce tIrthake vairI ho karake, Apa loga dUsare rAste cale jA rahe ho / | 38 prazna- 4 pAzyAMNa vo ratnAMrI jina pratAmArI avalato gata jAta IdrI kIsI doyama jina pratamA jivaro bheda guNasaThAMNo aura DaMDakIso pAve tIsarI prajyAye prAMNa sarIra joga uppIgo karma AtamA aura lesyA kItanI ora konasI konasI pAvaiH cothA jinapratimA zani yA azani tasya yA thAvara so Ina kula vArtA kA uttara pharamAvaiH / 66 uttara - pratimAmeM gati, jAti, indriya, jIvakA bheda, guNasthAnaka, daMDaka, paryAya, prANa, zarIra, joga, upayoga, karma, AtmA, lezyA, sannI yA asannI, trasa athavA sthAvara ye bAteM pUchanevAle terApaMthI mahAnubhAvoMko samajhanA cAhiye ki nAma - nikSepemeM pUrvokta vastueM jitanI pAI jA~ya, utanI hI jinapratimAmeM pAI jAtI haiM / jaise nAmako mAnya rakhate ho, vaise hI sthApamAko bhI avazya mAnanAhI pddegaa| kyoMki sthApanA jaDa hai| to
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata-samIkSA / 39 mmwwwmmmmmmmmmmmm.marimm kyA nAma jaDa nahIM hai ? nAmabhI jaDa hai| nAmako mAnakarake bhI sthApanAko nahIM mAnanA, isa jaisI ajJAnatA dUsarI kyA ho sakatI hai ? lekina ThIka hai, jinake antaHkaraNoMmeM mithyAtvarUpa pizAcane praveza kiyA hai, ve tatvako kaire dekha sakate haiM ? / dekhiye, jaise nAma aura nAmavAlekA saMbaMdha hai vaise sthApanA aura sthApanAvAlekA bhI saMbandha hai| ataH nAma mAnanevAloMko sthApanAko bhI mAna denAhI cAhiye / akele nAmase kabhI kArya nahIM ho sktaa| jaise kisI zaharameM kisIkA laDakA guma ho gayA aura usa laDakeke pitAne polIsameM yaha sUcanAdI ki-merA kesarImalla nAmakA laDakA guma ho gayA / itanehI mAtrase pulIsakI yaha tAkata nahIM hai ki-sirpha * nAmasehI usakI talAza karake usake pitAko de de| cAheM pulIsa bhalehI kesarImalla nAmake hajAroM laDakoMko ikaThe kare, parantu jaba taka jo kesarImalla guma ho gayA hai, usakI AkRti vagairahakA jJAna pulIsako nahIM hogA, vahAM taka usakA sArA parizrama vyarthahI hogA / vaise sivAya pratimA mAnaneke kevala nAmase kAma calatA nahIM hai / 'mahAvIra' isa nAmakA kaI jagaha prayoga hotA hai / 'mahAvIra' hanumAnakA nAma hai, 'mahAvIra' subhaTakA nAma hai / 'mahAvIra' kisI vyaktikA nAma hai| aura 'mahAvIra' paramAtmA 'vAra' kA bhI nAma hai| aba 'mahAvIra' 'mahAvIra' 'mahAvIra' aisA jApa karanese koI yaha pUche ki kaunase mahAvIrakA jApa karate ho? taba yaha kahanA. hI paDegA ki-sAtaputra, trizalAnandana, kSatriyakuMDa -grAmameM janma lene vAle, tathA sAta hAthakA jinakA zarIra thA, aise mahAvIra dekkA jApa karate haiM / jaba mahAvIra devakI pratimA hamAre
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| .. dRSTigocara hogI, taba hameM vizeSa spaSTikaraNa karanekI AvazyakatA nahIM rhegii| eka dUsarI bAta lIjie / prazna pUchanevAle mahAnubhAvoMse hama yaha pUchate haiM ki tumhArA koI sAdhu, paghaDI tathA dhotI pahana karake pATapara baiTha jAya, to usako Apa sAdhu kaheMge yA nahIM ? kyoMki pratimA arthAt mUrtipara jisakA khyAla nahIM hai, usake liye to paghaDI pahanA huA ho, yA khule sira ho, donoM eka samAna haiN| nAmameM to pharka huA hI nahIM hai / parantu nahIM, yahI kahanA paDegA ki-vaha sAdhu nahIM hai| kyoMki usameM sAdhukA veSa nahIM hai-sAdhukI AkRti nahIM haisAdhukI mUrti nahIM hai / kahiye, mUrtimAnanA siddha huA ki nahIM ? / sajjano! nirvivAda siddha ' sthApanA nikSepa' kA niSedha karake kyoM bhavabhramaNa karate ho?| pratimAko upacarita nayase sAkSAt jinavara mAna karake kaI bhaktajanoMne sevA-pUjA kI hai| vaha bAta caudaveM praznake uttarameM vizeSa rUpase likhi jaaygii| ataeva yahAMpara likhanA ucita nahIM samajhate / mahAnubhAva ! pratimApara dveSa honese ulaTe prazna karate ho parantu vehI prazna jinavANI parabhI ghaTa sakate haiN| prabhujIkI vANImeM jo peMtIsa guNa the, ve peMtIsa guNa syAhIse kAgajapara likhI hui vANImeM nahIM haiN| tathApi sthApanA rUpa vANIko jinavANI mAna rahe ho tathA apane baMdhuoMko 'calo jinavANI sunaneko aisA kahakara lejAte ho / bhalA, kAgaja aura syAhI jisameM zeSa rahI huI hai, usako jinavANI mAnanemeM tumheM jarAsAbhI saMkoca nahIM hotA hai, aura jinapratimAko jinavara mAna- / nemeM peTameM darda hotA hai, yaha kitanI Azcarya kI bAta hai ?
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / "prazna-5 zrI kevalagyAnI jinesara devameM jIvaro bheda guNAMNA ora DaMDaka kIso pAvai aura z2inesvara devakI gatI jAta kAyA kIsI aura jinasvara devamaiH prajA prANa joga uppIyoga lezyA AtmA kItanI kitanI konasI konasI pAveM: aura jinesvara deva zani haiM yA azani haiM so unakA utra battIsa sAsatrase dirAvai" / uttara-kevalajJAnI jinezvarameM garbhaja paMcendriyakA eka bheda hai| kevalajJAnI tIsare zukla dhyAnameM raheM, vahA~taka unako terahavA~ guNasthAnaka hotA hai / aura jaba caturtha zukla dhyAnake pAyemeM vartate hue zailezI avasthAmeM raheM, usa samaya caudahavA~ guNasthAnaka hotA hai / 14 ve guNasthAnakameM pAMca akSaroMkA uccAraNa kareM, utanehI samaya raha karake antima samayameM samasta kA~kA kSaya karake siddha gatimeM jAte haiM / kevalajJAnI manuSya daMDakameM lAbhe / gati nirvANakI / jAtI paMcendriyakI / kAya trasakAya / paryAya manuSyatvakA / prANa dasa hote haiM, pAMca indriya, tInabala, zvAsozvAsa tathA AyuSya / yoga sAta 1 satyamanoyoga, 2 asatyAmRSAmano yoga, 3 usI taraha do vacanake, 4 kArmaNakAyayoga (samudghAtake samaya), 5 audArikakAyayoga, 6 audArika mizrakAyayoga ( samudghAtake samaya ), 7 kevalajJAna tathA kevaladarzana svarUpa do upayoga hote haiM / terahavA~ muNagaNA jhe vahA~taka zuklalezyA hotI hai, caudahaveM guNasthAnakameM lezyA nahIM hotI / yadyapi AtmAto saccidAnaMdamaya hai, parantu yadi AtmAkI ATha prakArase vivakSA kIjAya, to 'kaSAya AtmA' ko choDakarake yogAtmA, upayogAtmA, jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA, vIryAtmA tathA dravyAtmA ye sAta AtmA haiN| aba
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| kevalajJAnI na saMjJI haiM, na asaMjJI haiN| kyoMki-manaindriyajanya ceSTAko saMjJA kahate haiN| saMjJA jisako hotI hai, vaha saMjJI kahA jAtA hai / kevalI bhagavAnko dravyamana hai, parantu manaindriyase kArya lete nahIM haiN| arthAt usase bhUta-bhaviSya-vartamAnakA vicAra karate nahIM hai / apane kevalajJAnase hI sAkSAt karate haiM / panavaNAjIke 31 veM padameM kevalIsaMjJI nahIM tathA asaMhI nahIM, aisA dikhalAyA hai| prazna 6-paMcamAhAvratadhArI chaMdamasata munImaiM jIvaro bheda guNaThANoM DaMDaka kIso kIso pAvai iNArI gata jAta idra kAyA kIsI ora prajA prAMNa, zarIra joga uppIyoga AtamA lezyA kItanI 2 koMna 2 sI pAvaiH / uttara-chadamastha muniko, jIvake bhedoMmeMse garbhajapaMcendriya manuSyake bhedameM ginA hai| guNasthAnaka chaThese bArahaveM taka hoteM haiM / daMDaka manuSyadaMDaka / gati devalokakI hotI hai, kyoMkipaMcamahAvrata dhArI chadmastha muniko samyaktva avazya hotA hai| aura samyaktvavAlA jIva vaimAnikake sivAya dUsarA AyuSya nahIM bAMdhatA hai| kadAcit pahile kisI gatikA AyuSya bA~dhA ho, aura pIchese munipaNA aMgIkAra kiyA ho, to chadmastha muni, pahile AyuSya bAMdhA ho, usa gatimeM jAtA hai, yadi pahile AyuSya na bAMdhA ho to avazya devalokameM jAtA hai| jAti paMcendriyakI / indriyoMmeM paMcendriya / kAya trskaay| paryAya manuSyatva / prANa dasa hote haiM, zarIra mukhya audArika hotA hai, pIchese labdhise vaikriya tathA AhAraka kara sakate haiN| bhava AzrayI vaikriyazarIra vAleko munipaNA nahIM hotA hai|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA | chadmastha muniko yoga teraha hote haiM, kArmaNa tathA audArikamizra ye do yoga nahIM hote haiN| isakA vivecana isa taraha hai:-- 43 chaTThe guNaThANe vAle muniko AhAraka tathA vaikriyalabdhieM yadi huI hoM to pramattaguNaThANe meM 4 manake, 4 vacanake, 1 audArika, 1 vaikriya, 1 vaikriyamizra, 1 AhAraka tathA AhA rakamizra ye teraha hote haiM / aura apramattameM AhArakamizra tathA vaikriyamizra donoM ke na honese gyArahI hote haiM / apUrvAdika pAMcoMguNaThANoM meM 4 manake, 4 vacanake tathA 1 audArika kAyayoga / yahA~para ati vizuddha cAritra honese labdhi hetuka cAra yoga nahIM hote haiM / ata eva 9 yoga hote haiM / aba yadi chaTThe guNasthAnakavAle muniko AhArakalabdhi na ho to 11 yoga / vaikriya bhI na ho to 9 yoga / vaikriya na hove aura AhAraka hove to bhI 11 yoga hote haiM / sAtaveMmeM mizra kama karanA / upayoga sAta hote haiM:-matijJAna, zrutajJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, ye cAra to niyamena hote haiM / yadi avadhijJAna utpanna huA ho to che hote haiM / aura yadi avadhijJAna na huA ho aura manaH paryava jJAna huA ho to pAMca hote haiM tathA donoM hue hoM to sAta upayoga hote hai / chadamastha muniko chaTThe guNasthAnakase dazaveM guNasthAnaka taka AThoM AtmA hote haiM, gyAra ve tathA bArahave guNasthAnakavAle ko kaSAya AtmA nahIM hone se sAta AtmA mAne jAte haiM / aba rahI lezyA / chaTThe guNasthAnaka vAle chamastha muniko tejo, padma tathA zukla ye tIna bhAbalezyA hotI haiM / dravyase cha lezyA hotI haiN| yadyapi caturtha karmagranthakI 53 vIM gAthA meM che guNasthAnakoMmeM cha lezyA likhI haiM / uTThe . guNasthAnakavAloMke, dIkSA leneke bAda che lezyAoM meM se koI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha -mata smiikssaa| .. bhI lezyAeM hoveM to ve AdikI tIna hI samajhanI, parantu bhAvato UparakI tInahI samajhanI / sAtaveM guNasthAnakameM tejo, padma tathA zuklahI hotI hai| kAraNa yaha hai ki-Ate-raudradhyAna nahIM honese ati vizuddhatA hotI hai / AThaveM guNasthAnakase bArahaveM guNasthAnaka paryanta chadamastha muniko ekahI zukla lezyA hotI hai| prazna-7 jJAtAsUtramaiM pAMcamA adhyemeM jJAnadarza cAtrarUpI jAtrA kahI aura Apa zreturjA vagerakI jatarA parUpate ho so kIsa straakiiruuse| . uttara--jJAtAsUtrake pAMcaveM adhyayanameM pRSTha 579 meM jJAnadarzana-cAritra-tapa saMyamAdi rUpI yAtrA kahI hai| so ThIka hai / usa bAtako hama loga bhI mAnya karate haiM / parantu isase zatrujaya vagairahakI yAtrAkA niSedha nahIM hotA hai| dekhiye, usI adhyayanake 592 ve pRSThameM thAvaccA aNagAra, eka hajAra sAdhuke sAtha puMDarIka parvata para gaye haiN| dhIre dhIre usa parvata para caDhe / ityAdi pATha hai / vaha pATha yaha haiH-- .. "taeNaM se thAvaccAputte aNagArasahasseNaM saddhiM saMpuribuDe jeNeva puMDarIe pavvaye teNeva uvAgacchara, uvAgacchazttA puMDarIaM pavvayaM saNi saNi durahaMti" / arthAt-taba hajAra anagAroMse parivRta hue thAvaccAputra, jahA~ puMDarIka parvata hai, vahA~ Ate haiM / A karake usa puMDarIka parvata para dhIre dhIre caDhate haiN|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mana samIkSA / ___ aba yaha vicAranekI bAta hai ki-yadi vaha tIrthakA sthAna na hotA to dUsare anekasthAnoMko choDa karake thAvaccAputra kyoM vahA~ jAte ? / mahAnubhAva ! thAvaccA aNagAra jaise pavitra, mahAtmA, tadbhavamuktigAmI puruSa, jo ki jJAna-darzana-cAritra vagairaharUpI yAtrAko mAnate haiM, unhoMne bhI puMDarIka parvata para jA karake muktikA lAbha liyaa| anyatra nahIM / zatrujayakA hI puMDarIka parvata nAma hai / vaha nAma, RSabhadeva svAmIke puMDarIka gaNadhara pAMca kroDa munike sAtha caitrIpUrNimAke dina mokSa gaye, tabase par3A hai| yaha bAta gurukulameM rahanevAle logahI jAna sakate haiM / parantu tumhAre jaise svayaMbhU loga kaise jAna sakate haiM ? / upamAna-upameyake niyamase bhI jJAna-darzana-cAritrarUpI yAtrAse anya yAtrA siddha hotI hai / prazna-.-utrAdhenarA bAramA adhyenameM brahmacariyarUpI tIratha banAyo aura Ara zreturnA AdI tIrtha parUpate ho, so kIsa zastrakI rUse so batrIsa zrutrameM pATha batalAvo-- uttara--uttarAdhyayana mUtrake pRSTha 377 meM 12 veM adhyanakI 46 vI gAthAmeM tumhAre kahaneke mutAbika bAta hai| parantu vahA~ harikezIjIne, brAhmaNoMko hiMsA janya--kurukSetrAdi tIrthose vimukha karaneke liye upadeza diyA hai| vahA~ upamA dikhalAte hue kahA haiH-vinaya hai mUla jisakA, aisA jo dharma, usa rUpI ida, aura brahmacaryarUpI nirmala tIrtha, usameM snAna karanese zuddhi hotI hai| . . . ityAdi upadezase gaMgA-godAvarI vagairaha tIkA niSedha kiyA hai / parantu zatrujaya, giranAra ityAdi pavitra tIrthoM kA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 terApaMtha - mata samIkSA / 1 niSedha nahIM kiyA hai / brahmacarya rUpI jaba tIrtha kahA, taba yahA~ para upamAna- upameya bhAva saMbandha ghaTAyA hai / ' brahmacaryako tIrthatulya kahA, taba dUsarA koI tIrtha avazya honA cAhiye, yaha bAta arthAt siddha hotI hai / aura vaha tIrtha zatruMjayAdi haiM aisA hamane sAtaveM praznameM dikhalA diyA hai / usI taraha aMtagaDadazAMgasUtra ke pRSTha 9 maiM bhI pATha isa tarahakA hai: " evaM jahA aNIyase kumAre, evaM sesAvi pra. NaMtaseNe, ajitaseNe, alihiariu, devaseNe, setu - seNe cha ajjhayaNA, egagamo battIsa udAto, vIsaM vAsA pariyAu, coisapuvvAI setuMje siddhA' "" arthAt -- jaise aNIyasa kumArake liye Upara kahA hai, vaise hI dUsare bhI anaMtasena, ajitasena, ajIhitaripu, devasena, zatrusena ina muniyoMke liye bhI jAnanA, arthAt aNIyasa vagairaha che muni zatruMjaya parvata para siddha hue / aise 2 pAThoM ke AdhArase hama zatruMjaya tIrtha kI parUpaNA karate haiM / aise eka-do pATha nahIM, sUtroMmeM zatruMjaya saMbandhi anekoM pATha milate haiM / jisa tIrthapara ananta muni mukti gaye haiM tathA jisake viSaya meM sUtroMmeM spaSTa pATha milate haiM, usa tIrthake liye bhI Apa loga parUpaNA na kareM to Apake zirapara 'utsUtrabhASI panekA doSa lagegA, isa bAtako vicAro / prazna - 9 praznavyAkarNarA AzravaduvAra pelAme devala pratImA vAste prathvIkA haNe jINane maMdabudhyA kahayo to phIra Apa devaLa vagere karANeme dharma kIsa zAstrakI rUse parupate ho.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata samIkSA / uttara - praznavyAkaraNa AzravadvAra pahilemeM devakula, pratimA ityAdi bahuta cIjeM ginAI haiM / una kAyAMko karate hue pRthvIkA kI hiMsA karanevAleko maMdabuddhiyA kahA hai / parantu usake adhikArI Age calakarake anArya dikhalAye haiM / pRSTa 32 se 4 2 takakA adhikAra dekhanese mAlUma ho jAyagA / usameM maMdabuddhiyA midhyAdRSTikA vizeSaNa hai / 47 pahile to yaha dikhalAo ki Apa loga maMdabuddhiyA kise kahate haiM ? | kyA kamabuddhivAleko maMdabuddhiyA kahate haiM ? yadi aisA hI kaheMge, taba to kevalIkI apekSA se sabhI maMdabuddhiye gine jAyeMge / parantu nahIM, yahAM para rUDha artha liyA gayA hai / maMdabuddhiyA, mithyAtvIko kahate haiM / samakitadRSTijIvakI karaNIse jo hiMsA hotI hai, use hiMsA kahI hI nahIM hai / aura yadi hiMsA kahoge to nIce likhI huI bAtoMko karanevAle, tumhAre mantavyAnusAra maMdabuddhiye kahe jAyeMgeH - 1 mallInAtha bhagavAnne che rAjAoM ko pratibodha karaneke liye 25 dhanuSyakI suvarNakI polI putalI banavAI / usameM AhArake kavala cha mahInoM taka bhare / usameM asaMkhya jIva utpanna hue tathA mare / atyanta badabU phailI | aba dekhiye kAma dharmake nimitta karate hue bIca meM ananta jIvoMkI hAnI huI, to tumhAre hisAba se mallInAtha bhagavAn maMdabuddhiye hoMge / 2 jJAtAjI meM subuddhimaMtrine, rAjAko pratibodha deneke liye khAIkA durgaMdhI, jIvoMke piMDavAle jalako ghaDe meM vAraMvAra parAvartana kiyA / sugaMdhI dravya milAyA, usameM jIvoMkA nAza huA / to usako bhI maMdabuddhiyA kahanA cAhiye /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 terApaMtha-mata smiikssaa| 3 koNikarAjA vagairaha baDe ADaMbarase prabhuko baMdaNA karaneke liye gaye / bIcameM asaMkhyAtA jIvoMkI hiMsA huI, to unako bhI maMdabuddhiyA kahanA cAhiye / . 4 nadImeM par3I huI sAdhvIko sAdhu nikAle, usameM akAyake jIvoMkI hiMsA hotI hai / strI sparzakA doSa lagatA hai, to tumhAre hisAbase vaha sAdhubhI maMdabuddhiyA ho jaaygaa| ___ ityAdi bahutase aise dharmake kArya haiM, jinameM hiMsA dikhAI detI hai, parantu vaha hiMsA ginI nahIM jAtI / aura yahA~para jo 'devamaMdira' tathA ' pratimA' kahe haiM, ve 'jinamaMdira tathA 'jina pratimA' nahIM haiM, aisA nizcaya siddha hotA hai| kyoMkiusI sUtrake 339 veM pRSThameM dayAke 60 nAma dikhalAye haiM / unameM 57 vA~ nAma 'pUjA' dikhalAyA hai| (kisI bhI jagaha hiMsAkI karaNImeM 'pUjA' kA nAma AyA ) tathA usI sUtrake 415 veM pRSThameM caitya-pratimAkI veyAvacca ( bhakti) karatA huA sAdhu nirjarA kare, aisA adhikAra hai / isase bhI siddha hotA hai ki-pUrvakA pATha anAryoMkA hai / anAryakA pATha le karake tIrthakara mahArAjakI pavitra pUjAkA niSedha karaneko tayyAra hote ho, isase tumhAre para bhAvadayA utpanna hotI hai / kucha samajhavicAra karake likho-bolo jisase bhava bhramaNatA na ho| prazna-10 praznavyAkarNarA pAMcamA AzravaduvAramai prIyahArA nAMva cAlIyA jIName pratamAro nAMva bhI sAMmala calyIyo, ThANAMyaMgajI tIje ThANe piyo anartharo mUlakayo to phera prIgrAse tIrNA kasa sAstrakI rUse parUphte ho, pratimA pratakSa prIgrAmeM cAlI haiN|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / www.mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mam ... uttara-prabha vyAkaraNake pAMcaveM AzravadvArameM parigrahake nAma Ae / usameM 'pratimA' kA nAma nahIM hai / vahA~ 'cehayANi tayA 'devakula' aise do zabda Aye haiM 'ceiANi' zabdakA artha 'caiyakSAn ' aisA karanekA hai| kyoMki-zabdoMke aneka artha hote haiM / adhikAra dekhanA cAhiye / khaira, tisapara bhI yadi Apaloga 'ceiyANi' zabdakA artha pratimA' karate haiM, aura 'devakulakA artha 'devamaMdira' karate haiM, tobhI isase 'jinapatimA' tathA 'jinamaMdira' aisA artha nahIM niklegaa| __ acchA, aba 'parigraha' kisa khatakI ciDIyA hai ? yaha bhI prazna pUchane vAloMko mAlUma nahIM hai| dazavaikAlika sUtraka chaThaveM adhyayanakI 21 vI gAthAmeM kahA hai:-" mucchA pariggaho vutto ia vRttaM mahasiNA" mUrchAhIko parigraha kahA hai| aisA paramAtmA mahAvIra deva kahate haiN| yadi Apa loga 'pratimA' ko parigrahameM ginate ho. to dikhalAo, usake Upara kisa prakArakI mRcchI hotI hai ? aura yadi vastu grahaNa karanehImeM parigrahakA doSa lagAte ho to, tumhAre sAdhu parigrahadhArI gine jAyeMge, kyoMki vastra-pAtra upakaraNa vagairaha rakhate haiN| hameM bar3A Azcarya hotA hai ki- jahA~ kevala 'caitya' zabda milatA hai, vahA~ to 'pratimA' artha karake jinapratimAke niSedha karaneko tayyAra hote ho, aura jahA~ 'arihaMtaceiyANi' zabda AtA hai, vahA~ to dUsarAhI artha karake mana-modaka uDAnekI koziza karate ho| yaha bhI tumhArI buddhikA eka apUrva namUnA hI hai| prazna--11 gaMNAyaMgajIre duje ThANe dharma doya kayA, sUtra
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| dharma ora cArItradharma, so pratimA pUjaNeme vo maMdIra karANeme vo saMga kaDANeme konasA dharma hai| uttara-ThANAMgake dusare ThANeke pRSTha 49 meM dharma do prakArakA kahAH-zrutadharma tathA cAritra dharma, ( ' sUtradharma ' yaha to praznahI jhUThA hai) ina donoM prakArake dharmoke kahanese dUsare dharmokA niSedha nahIM hotA hai| jaise usI ThANAMgake 102-103 pRSThameM do prakArake bodhI dikhalAe haiM / jJAnabodhI tathA dsnnbodhii| tathA do prakArake budha dikhalAe haiM / jnyaanbudh-dsnnbudh| to isase anyabodhI tathA anya budhoMkA niSedha nahIM ho sakatA hai / dUsare ThANemeM do do vastueM ginAI huI haiN| ataeva usameM bhI dohI vastueM likhI haiN| isake sivAya dekhiye, tIsare ThANemeM arihaMtake janmake samaya, dIkSAke samaya tathA kevalajJAnake samaya manuSyalokameM indra Ate haiM, aisA adhikAra hai, to isase kyA nirvANake samaya tathA cyavanake samaya indra nahIM Ate haiM, aisA siddha hotA hai ? kadApi nahIM / pAMco kalyANakoMke samaya indra Ate haiN| isa taraha do yA tIna vastueM ginAneme anya vastuoMkA abhAva yA niSedha samajha lenA, yaha bar3I bhArI bhUla hai / pratimApUjanI, maMdira kasanA tathA saMgha nikAlanA ye darzanadharmameM kahe jAte haiM / jarA A~kheM khola karake tIsare ThANemeM pRSTha 117 vA~ dekho, usameM likhA hai ki-jina pratimAkI taraha sAdhukI bhakti karatA huA jIva zubha dIrghAyuSya karmako upAjaina karatA hai / ' vaha pATha isa taraha hai: "tihiM ThANehiM jIvA suhadIhAuattAe kamma
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| pagareMti / taM jahA No pANe azvAzttA havai, jo musaM vazttA havai tahArUvaM samaNaM vA vaMdittA namaM. sittA sakArettA sammANettA kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsettA maNunneNaM pIikAraeNaM asaNapANakhAimasAzmeNaM paDilAbhettA hava zcceehiM tihiM ThANehiM jIvA suhadIhAuattAe kamma pagareti / " ___ arthAt-ina tIna sthAnoM karake jIva zubha dIrgha AyuSya kama upArjana karatA hai / ve tIna sthAna ye haiM:-prANoMko nahIM mAra karake arthAt jIvadayA karake jhUA nahIM bola karake arthAt satya bola karake aura tathArUpa dayAlu zramaNako vandaNA karake-namaskAra karake--satkAra de karake-sammAma de karake tathA kalyANa-maMgalake nimitta jinapratimAkI taraha usa zramaNakI paryupAsanA karake tathA usa zravaNako manojJa-prItikAraka azana-pAna khAdima-svAdima AhAra dekarake-pratilAbha karake jIva zubha dIrghAyu upArjana karatA hai| dekho, isa pAumeM jaba jina pratimAkI upamAhI dI, taba jina pratimAkI pUjA svataH siddha huI / prazna-12 utrAdhainarA 28 mA adhanemai 36 mI gAthAme kama khapANavarI karaNI 2 kehI, eka tapa dusare saMjamA so pratimA pUjane vo maMdira karAne vo sIgakaDAnemeM kAnasI karaNI huii|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 lesapaMtha-mata smiikssaa| . ... utsara-uttarAdhyayanake 28 veM adhyayanakI 36, vI gAthAmeM .karma khapAnekI karaNIeM tapa aura saMyama dohI kahate ho, yaha ThIka nahIM hai| kyoMki-usake UparakI yAne 35 vIM gAthAmeM kahA hai ki:" nANeNa jANa bhAve daMsaNeNa ya sdhe| carineNa nigiedAi taveNa parisujjhai' / / 35 // aura Apaloga 36 vI gAthAse karma khapAnekI karaNIeM do kahate haiM / yaha sarAsara satya viruddha hai| kyoMki, usI gAthAse cAra karaNIeM nikalatI haiM / dekhiye, usa gAthAmeM 'khavittA pucakampAiM saMjameNa taveNa ya' aisA pada hai / isameM 'ya' yAne 'ca' zabda rakkhA huA hai / 'ca' zabdase jJAna-darzanako grahaNa kara lenA cAhiye / agara vaise na kiyA jAya, to 'jJAnadarzana-cAritrakI tripuTIkI vidyamAnatAmeM mokSa hotA hai| yaha bAta anyathA ho jAyagI / 'darzana' zabdake Anese bhagavAnkI AjJAkI saddahaNA AjAtI hai| aura jahA~ bhagavAnkI AjJA hai, vahA~ pratimAko pUjanA, maMdira karAnA tathA saMgha nikAlanA vagairaha karaNIeM AhI jAtI haiN| prazna-13 dazavIkAlakarA pelA adhenarI pelI gAthAme 'ahiMsA saMjamo tavo' kayo aura sugaDAyaMgajIre pele adhyename cothe udeze gAtha 10 meM ye vAta kehI jIna karaNImeM kIMcaM.ttamAtra hIzyA nahIM tAkI karaNI jJAnaro sArakeyo aura Apa devela pratimAkI dhrava pUjA karaNeme vo saMga kaDAnemeM jIva haMzyA karaNeme dosa nahI parupate ho so pratakSe haMsyA hotI haiM ora
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mana samIkSA / zrI jinevaradevane upara lIkhI yai sAsatrAMma iMzyA karNa sApha manAI kI haiN| uttara-dazavaikAlikakI pahalI gAthA tathA sUyagaDAMgasUtrake pRSTha 95 meM pahale adhyayanake caturtha uddezekI 10 vI gAthA tathA gyArahaveM adhyayanakI (pRSTha 426 meM) dazavI gAthAgeM 'kiMcitmAtra hiMsA na karanI' yaha jJAnIkA sAra kahA hai [jJAnakAsAra kahanA bhUla hai ], yaha bAta hamako sarvathA mAnya hai / isa bAta para sarvathA amala bhI hotA hai| kyoMki tIrthakarakI AjJAmeM dharma hai / jahA~ jahA~ tIrthakarakI AjJA hai, vahA~ vahA~ dharma hI haiN| tIrthakara mahArAjane anukaMpA lAkarake gozAle jaise ziSyAbhAsako bacAyA / meghakumArane sasalAke jIvako bacAyA ( dekho jJAtAsUtra ), parantu aphasosakI bAta hai kiApa loga pUrva karmake udayase satya bAtako choDa karake, asatyameM pha~sa gaye ho / hiMsA-ahiMsAke svarUpako bhI abhI taka nahIM samajha sake ho / uvAI mUtrameM koNikarAja baDe ADaMbarase caturaMgI senAke sAtha prabhuko baMdaNA karane ke liye gaye, usakI zAkha, bhagavatI sUtrake terahaveM zatakake chaThaveM uddezemeM udAyanake pAThameM "jahA koNio uvavAe jahA pajjuvAsaM" aisA kaha karake gaNavaroMne dI hai| usa purAveko dekha karake aneka rAje-mahArAje seTha-sAhukAra, AcArya upAdhyAyAdikoMko vaMdaNA karaneke nimitta gaye haiN| aisA bahuta sUtroMmeM dekhane meM AtA hai / aba tumAre Azayase to gaNadhara mahArAja pApakA upadeza dene vAle hue| isake sivAya AcArAMgasUtrameM kahA haiH-sAdhvI nadImeM gira gaI ho, to sAdhu khuda nadImeM gira karake usako nikAle, to isameM bahuta lAbha kahA hai|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 terApaMtha-mata samIkSA / kaI sAdhuoMne isa taraha nikAlI haiM, nikAlate haiM tathA nikAleMge / aisA karanemeM muniyoMne asaMkhya apakAya haNe haiM, haNane haiM tathA haNeMge aisA upadeza tIrthakara-gaNadharoMne kiyA hai, to tumhAre hisAbase 'dhammo maMgalamukilu' kA tathA suyagaDAMgasUtrakA pATha kahA~ rahA? kadAcit yaha kahA jAya ki-sAdhvIke nikAlanekA lAbha, hiMsAse adhika hai, to basa isI taraha samajhalo ki-jina pUjAdika darzanazuddhikI karaNImeM hiMsAse lAbha adhika hai / gocarI gayA huA sAdhu, mahAmeghakI vRSTi hotI ho-vRSTi zAnta na hotI ho to AtI huI varSA meM bhI apane sthAnapara AjAya / aisA upadeza AcArAMga, nizItha tathA kalpasUtra meM diyA hai| usa pAThake AdhArase kaI muni Ae haiM aura aaveNge| aba usameM apkAya beindriya terindriya jIvoMkI virAdhanA hotI hai to vaha pApa tumhAre hisAbase una upadeza dene vAloMke sira laganA cAhiye / acchA aura dekhiye / tIrthakara mahArAjane do aguliyoMse capaTI bajAnemeM asaMkhya jIvoMkI virAdhanA kahI hai, to sUryAbhadevane battIsa prakArake nATaka kiye, vahIM sUryAbhadeva samekitavaMta hai, ityAdi bahuta varNana kiyA hai, isake AdhArase vartamAnameM bhI loga, bhagavAnake sAmane nATaka karate haiN| bhagavAna ne sUryAbhadevako niSedha nahIM kiyA / to tumhAre hisAbase bhagavAnne hiMsA karavAI aisA tthhregaa| muni cAturmAsa rahe aura yadi aprIti. azivAdi kAraNa ho jAya, to cAturmAsameM bhI vihAra kare aura aise hI kAraNase khuda prabhu vIrane bhI cAturmAsameM vihAra kiyA hai / isa tarahase aise kAraNoM meM vartamAna samayameM bhI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ verApaMtha-mata smiikssaa| vihAra karate haiN| to isake doSake bhAgI tumhAre hisAbase upadeza denevAle tIrthakara-gaNadharAdi hI hoNge| aise 2 kaI sthAnoMmeM bhaviSyake baDe lAbhoMke liye hI prabhu tathA gaNadharoMne Adeza-upadeza kiye haiN| parantu mahAnubhAvo ! pUrvokta kAraNoM meM svarUpa hiMsA hai / aura jahA~ anubandha hiMsA hotI hai, vahA~ hI uttarakAlameM duHkha hotA hai / dazavakAlikasUtrameM tathA sUyagaDAMgasUtrameM ahiMsAdharmakI prarUpaNAkI huI hai / vaha sarvathA sabako mAnya hai, parantu usake yathArtha svarUpako nahIM samajha karake ekAnta pakSako svIkAra karanevAle. jainadarza nase bahAra haiN| kyoMki munirAjoMne, arihaMta-siddha-sAdhudeva tathA AtmAkI sAse paMcamahAvratoMke svIkAra karaneke samaya mana-vacana kAyAse, nava prakArake jIvoMko haNuM nahIM haNAvU nahIM, tathA haNe usako acchA na jAnuM, aise 81 bhaMgoMse 'prANAtipAtaviramaNa' vrata liyA hai, tathApi, AhAra nihAra-vihAra vyAkhyAna dharma carcA, gurubhakti tathA devabhakti vagairaha kriyAoMmeM hiMsA hotI hai| parantu ina kAryoM meM atyutama nirjarA honese isako hiMsA mAnI nahIM hai| yadi hiMsA mAnalI jAya, to 81 bhaMgoMmeM dUSaNa Anase muniyoMko hajAroM kaSTakriyAeM karanepara bhI durgatimeM jAnekA hI samaya Ave / prazna-14 jinapratimA zrIjinasArasI parUpate. ho so battIsa sAsatrameM kAMhIkA ho to pATha batalAyeM uttara-jinapratimA jinasamAna hai, tassaMbaMdhi rAyapaseNI sUtrake 190 pRSThameM 'dhUvaM dAuNaM jiNavarANaM' aisA pATha hai| tathA jInAbhigama sUtrakI likhI huI prati (jo AcArya mahA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 terApaMtha - mata samIkSA / rAjake pAsa hai ) ke 19.1 veM pRSThameM bhI vahI pATha hai / isa pAThakA matalaba yaha hai ki - ' jinavarako dhUpa de karake ' / isameM mUrtiko jinavara kahA, isasehI siddha hotA hai ki - jinapratimA jina samAna hai / isake sivAya jJAtAsUtra ke - 1255 veM pRSTha meM 'jeNeva jiNaghare' aisA pATha hai / yahA~para bhI jinapra timAke gharako jinaghara kahA hai / ityAdi bAtoMseM jinasapAna kahane meM jarA bhI Apatti nahIM AtI hai / prazna- 15 AcAraMgare pelA adhyanarA pelA uddezA meM keyoke jIvarI iMsyA kiyAM janamamaraNaro mukAvoparUpe tINane Aheta abodharo kAraNa keyo to phera Apa dharma devare vAste iMsyA karaNekA upadeza keze dIrAte ho / uttara - AcAraMga ke pahile adhyayanake pahile uddeze meM tumhAre pUche mutAbika praznakA pATha nahIM hai / ataeva uttarahI denekI AvazyakatA nahIM hai / tathApi tumhAre para dayA Anese tathA tumhArI bhUla sudhAraneke liye, dusare uddezekA pATha, joki tumhAre pUche hue prazna saMbaMdhI hai, usako yahA~ de karake yathArtha artha dikhalAtA hu~ / dekhoM vaha pATha pRSTha 29 meM yaha hai : imassa caiva jIviassa parivaMdaNamAgaNa pUaNANa, jAi-maraNa - moyaNANa dukkhapaDigghAya heDaM se sayameya puDhavisatthaM samAraMbhai ehiM puDhavisatyaM samAraMbhAveza, apaNevA puDhavisatthaM samAraMbhate samaNujAAi taM se aditrAe taM se abohie " ""
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata samIkSA | isakA bhAvArtha yaha hai: - isa jiMdagIke parivaMdana mAna tathA pUjA ke liye jAti-maraNa aura mocanake liye tathA duHkhake pratighAta ke liye jo svayaM hiMsA kare, anyake pAsa karAve, tathA karanevAleko acchA jAne, vaha kArya ahita tathA abodhake liye hotA hai / 57 yaha usakA akSarArtha hai / isameM tumhAre praznase ulaTAhI pratibhAsa hotA hai / tuma likhate ho: - 'jIvarI iMsyAkiyAM janama-maraNaro mukAvoM parUpe tINena aheta abodharo kAraNa keyo' yaha bAta to svapna meM bhI nahIM hai / mahAnubhAva ! sUtroMke asala - vAstavika artha jAnane cAhate ho, to vyAkaraNAdikA abhyAsa karo | pazcAt sUtroMke artha samajhanekA dAvA karo / pUrvokta pAThameM apane svArtha ke liye hiMsA karane vAleko, hiMsA abodha tathA ahita ke liye kahI hai / parivaMdana yAne koI bAMde nahIM, taba krodha karake anyako pIDA kre| vaisehI mAna tathA pUnA meM bhI samajhanA / isa taraha jAti-janma uttama mile, vaise Azaya se kudevoMko vaMdanA kare, jaladI mRtyu na ho, aisI AzA se abhakSya - mAMsAdi khAnekI pravRtti kare / tathA karane vAlekI anumodanA kare, usako ahita ke liye tathA abodha ke liye kahA hai / hama loga jo upadeza dete haiM, vaha hiMsA ke liye nahIM, parantu dharmadevakI bhaktike liye / prazna - 16 AcAraMgare cothA adhyenare pelA udezAme kayau ke dharma rahe te sarva prANa bhUta satva jIvako hI mata haNo, tInakAlasatIthaMkarAMrA vacana haiM to phera devala vagere karANeme iNa sasAtra ke khIlApa dharmakeze parUpate ho -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha -mata samIkSA / uttara- bhUta-bhaviSya tathA vartamAna tIrthakara mahArAjAoM ne hiMsAkA niSedha kiyA, so barAbara hai / parantu dharmake nimitta samasta jIvakI - samasta prANIkI hiMsA nahIM karanI, aisA vacana nahIM hai / tisapara bhI Apa loga aise manaHkalpita prazna uThAte haiM / isIse tumhArI buddhikA rahasya jhalake rahA hai| yadi tIrthakaroM ke kcana vaise mileM, to - tIrthaMkara mahArAja gautamasvAbhIko, devazarmA brAhmaNako pratibodha karaneke liye kyoM bhejate ? Ananda zrAvakake pAsa avadhijJAna saMbaMdhI 'micchAmidukkarDa' dene ko kyoM bhejate ?' gautama ! mRgAloDhiyAko dekha Avo' aisA kyoM kahate ?' gautama ! mAlayakaccha meM siMhAanagAra rotA hai, usa ko samajhAkara bulA lAo, aisA kyoM kahate ? | kyoMkI - upayukta kAryoMmeM jIvavirAdhanA honekA saMbhava hai, parantu ve AjJAeM bhagavAn dharmakai nimitta kI haiN| isake sivAya gocarIke liye bhI bhagavAn AjJA dete haiM / dekhiye, upAsaka dazAMga ke pRSTha 58 ? 72 kA pATha: " icchAmi gaM bhaMte! tubbhehiM amalAe chaThThakvamApAraNagaMsi vANiagAmeM nayare uccanIamajjhimAI kulAI gharasamudAyassa nikkhAzrayariAe aDitae ahAsuI devANupiyA ! mA paDibaMdhaM karehi / " n arthAt-he bhagavan ! Apase anujJAta huA maiM beleke ( do upavAsa) pAraNeke liye vANijyagrAmanagara meM gocarI leneko jAUM, aisA cAhatA hU~ | taba bhagavAn ne kahA :- 'he devAnumiya ! vilaMba mata karo ' |
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata samIkSA / 59 ...ityAdi kaI jagaha dharmake nimitta bhagavAn ne aisA kahA hai| isI taraha devamaMdirAdi dharmakRtyoM ke upadeza dene meM kisI prakA rakI hAnI nahIM hai / 1 " prazna - 17 AcAraMgare cothe adhyena duja udezekeyo ke dharma - hete sarva prAMNa bhUta jiva satvaM iNIyAM dosa nahi kavai, tI vacana anArajanA hai to phera Apa iNa pAThare khIlApa pratimA pUjaNemeM dharma krese parUpate ho, kIDake pratimAkI anya pUjA karNemeM pratyakSa jIvahIMsA hotI hai / = uttara - AcArAMgake cothe adhyayana ke dUsare uddezemeM jo pATha hai, vahA~ 'hiMsA karanemeM doSa nahIM hai' aise bolanevAle ke vacana, anAryake vacana haiN| tathA 'dayA pAlanameM doSa nahIM hai ' yaha vacana AryakA hai / isa matalabakA jo pATha, prazna pUchanevIle mahAnubhAva dikhalAte haiM / vaha pATha, asalameM aisA sUcita nahIM karatA hai ki-' dharmake nimitta hiMsA kare tathA dharmake nimitta hiMsA karanevAlA doSavAlA hai, usa pAThaveM aisA bhAva bilakula nahIM hai| dekhiye, AcArAMgake 230. veM pRSThameM ve donoM pATha isa taraha haiM : 1 " bhojaNaM tubne evaM mAikkhada, evaM bhA saha, evaM paNNaveda, evaM paruveda, savve pANA savve bhUA, savve jIvA, savve sattA, haMtavA, ajAvayevA, paritAve avvA, parigheta avvA, uddavetavA etyaMvi jAha natthittha doso aNAyariyavayaNameaM." vayaM puNa evamAikkhAmo, evaM bhAsAmo, evaM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| parUvemo, evaM paeNavemo, savve pANA, savve bhUA, savve jIvA, savve sattA, na haMtavvA, na ajAvetavA, na parighetaavvA, na pariyAveavvA, na uddaveavvA, etyavi jANaha natthitya doso AyariyavayaNameaM." ___ Upara jo donoM pATha diye gaye haiM, inameM pahile pAThameM jainetaroMkA vacana hai, dUsare pAThameM jainamuniyoMkA vacana hai, pahile pAThameM yadi dharmakA adhyAhAra ( Uparase dharma) liyA bhI jAya, to bhI vaha pAkhaMDiyoMkA hI dharma lenaa| parantu samakitavaMta jIvoMkA nahIM / dUsare pAThameM dharma lenekI AvazyakatA hI nahIM hai| isake sivAya isI sUtrake prathama zrutaskaMdhake 224 veM pRSThameM jo Asrava vaha parisrava ' tathA ' jo parizrava vaha Asrava' kahA hai| parizravakarma nirjarAkA nAma hai| sapakitavaMtakA Asrava, nirjarArUpa hotA hai / ajJAnIkA saMvara vaha AsravarUpa hotA hai / tathA 'jo anIsrava ve aparisrava ' aura ' jo aparisrava ve anAsava' kahe haiM / anAsrava vratAdi azubha adhyavasAyake kAraNase hote haiM / aparisrava pApake kAraNabhUta hote haiM / nirjarAke kAraNa nahIM hote / jo aparisrava yAne pApake kAraNa haiM, ve anAsrava yAne pApake kAraNa haiM, ve anAsrava yAne nirjarAbhUta hote haiM variparamAtmAke zAsanake liye tathA saMghake liye aneka zubha hetuse hote hue pApa bhI nirjarAke kAraNa hote haiN| dekhiye AcArAMgasUtrake pRSTha 224 meM isa taraha pATha hai: je AsavA te parissavA, te parissavA te AsavA, je aNAsavA te aparissavA je aparissavA te aNAsavA / "
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-maMta samIkSA / isa pAThakA artha, hama Upara hI de Ae haiN| prazna-18 AcAraMgarai cothA adhyenare dujA udezeme dharmahete prANabhUta jIvasatvaM haNIyAM dosakeyai tIke vacana ArajanA chai to phera Apa dharmare kAraNa hasyA karaNe dose keze nahIM parUpate ho| uttara-isa praznakA uttara satarahaveM praznake uttarameM hI AjAtA hai| vaha pATha bhI satarahaveM praznameM de diyA hai / dharmake nimitta hotI huI karaNImeM nirjarAhI hai| yaha bAta kaI praznoke uttarameM dikhalA dI hai| ata eva yahA~ vizeSa spaSTikaraNa karanekI AvazyakatA nahIM hai| prazna---19 AcAraMgare AThame adhyayanameM zrIbhagavaMta mahAvIra deva ThaMDo AhAra gaNAdInoMro nIpajIyo DolIyo cAlIyone Apa ThaMDA AhAra leNeme manAI parUpate ho, so kAMsI sAstrake anusAra bharajIyo ve to btlaaiye| ___ uttara-AcAraMga sUtrake AThaveM adhyayanameM bhanavAn mahAvaridevane bahuta dinoMkA ThaMDA AhAra liyA, vaisA pATha nahIM hai / parantu prathama zrutaskaMdhake navaveM adhyayanake caturtha uddezemeM isa tarahakA pATha hai:avi sUIyaM ca sukaM vA soyapiMDaM puraannkummaasN| adu bakkasaM pulAga vA laddhe piMDe aladdhae davie // bhAvArtha-dahIMse bhIjoyA huA bhakta (bhojana) tathA sUkhe vAla cane jo ki muMje hue hoM, tathA vAsI yAne ThaMDA bhakta
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / (bhojana) jo prAtaHkAlase tIsare prahara vakakA ho, athavA vAsI yAne paryuSita purANA uDadakA bhakta ciraMtana dhAnyakA bhojana athavA bahuta dinoMkA satyu (sAthavA ), gorasa tathA geMhUkA mAMDa inhoMmeMse koIbhI prApta ho, parantu bhagavAna rAga dveSa rahita ho karake grahaNa kreN| ___ aba yahA~ terApaMthI mahAnubhAva, apanI pakaDI huI bAtako 'siddha karaneke liye aneka prakArakI koziza karate haiN| parantu una logoMko vAstavika matalaba nahIM prApta honese svayaM abhakSyI hokara, anyako bhI abhakSyI karaneke liye arthake anartha karate haiN| 'bhAta' zabda jahA~ jahA~ AtA hai, vahA~ vahA~ bhojana' artha karanekA hai| dekhiye Aja kalabhI purANAhI rivAja calA AyA hai jaise koI strI kSetrameM bhojana deneko jAya, aura usase agara koI pUche.ki-kahA~ jAtI ho? to vaha yaha kahegI ki-meM bhAta deneko jAtI hUM / yahA~para cAhe koI bhI cIja lejAtI hogI, parantu usako bhAta hI khegii| uDadakA cAvala hotA hai, aisA kisI jagaha jAnanemeM nahIM aayaa| taba jaise javakA satyu (sathuA ) hotA hai, vaise uDada vagairahakA satthu ityAdi. samajha lenA / magadha dezameM satthukA pracAra bahuta thaa| aba bhI hai| anAnA prakArake satthu milate haiM / maiM usa dezameM vicarA huuN| mujhe isa bAtakA jAti anubhava hai / bahuta dinoMke satthu - denemeM vAsIkA doSa nahIM hai AcArAMgasUtrameM aneka prakArake cUrNa satthu. ityAdikA varNana calA hai| hameM baDA Azcarya to yaha hotA hai ki-Apa loga TIkAko mAnate hI nahIM haiM, tisapara bhI jahA~ tumhAre manalabakI bAta AtI hai, vahA~ to phorana TIkAkA zaraNa lete ho, parantu TI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaiya mata samIkSA | kAkA rahasya bhI, sivAya guruke nahIM mila sktaa| vAsIkA artha paryuSita bhakta karane se tumhArA manoratha pUrNa honevAlA nahIM hai / kyoMki - paryuSita do prakArake hote haiM / bhakSya tathA abhakSya / 'paryuSita' zabdakA artha 'zatakA rahA huvA bhakta' aisA hotA hai| isameM aisA nahIM hai ki sneha sahita yA sneha rahita / ataeva bhakSya abhakSya donoMkA grahaNa hotA hai| inameMse jo bhakSya cIjeM hotI haiM, vehI bhagavAn tathA bhagavAn ke aNagArasAdhu lete haiM / aura abhakSya cIjeM lete nahIM haiN| sUtroMmeM aisebhI pATha haiM ki - calitarasa, jisameM lIlaNa - phUlaNa AgaI ho tathA rUparasa-gaMdha sparza badala gaye hoM, vaise AhArako nahIM lenA / mahAnubhAva ! prathama to Apa logoM ko calita rasakA jJAna hI nahIM haiM / kyoMki, lIlaNa - phUlaNa pAMca prakArakI hai| usameM tadvarNa lIlaNa - phUlaNa tumhArese jAnI nahIM jAyagI / ata eva zAstroM para zraddhA rakha karake siddhi saDakako pakar3a lIjiye / jJAtAsUtrake pRSTha 600 meM AhArakA adhikAra hai| uttarAdhyayanasUtrake 249 meM AThaveM adhyayanakI bArahavIM gAthAmeM veM bhI yahI adhikAra hai | parantu vahA~ kisI sthAna meM bahuta dinoM ke AhAra ke lene ko nahIM kahA hai| jahA~ 'purANA' kahA hai / vahA~ uDadakA bhAva kahA hai / ataevaM jala rahita cUrNa lenene hAmI nahIM hai / jisa paramAtmAko bhUta-bhaviSya tathA vartamAnakAlakA nirmala jJAna thA / aise paramAtmAne jisa samaya sUkSmadarzakAdi yantroM ke sAdhana nahIM the, aise samaya meM apane jJAnake dvArA samasta vanaspatimeM, jalameM, tathA kaMdamUla vagairaha meM; jIvotpatti dikhalAI hai | yaha bAta Ajakala sAyansa vidyAse, DAkTarI niyamoM tathA AyurvedAdise siddha hotI hai| dekhiye, Ajakaleke jamAne meM sAyansavettA DokTara loga 'tathA baidya loga 1 63 F
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| ta smaakssaa| bhI paryuSita anake khAnekA niSedha kiyA karate haiM vaiSNava loga bhI snehayukta paryuSitAnako tyAga karate haiN| dekhiye manusmRttike pAMcaveM avyAya, pRSTha 183 meM kahA hai| 'yat kizcit snehasaMyuktaM lakSyaM nojyamagarhitam / tatparyuSitamapyAyaM haviHzeSaM ca yad bhavet // 24 // cirasthitamapi tvAdyamasnehAktaM dvijAtitiH yavagodhUmaja sarva payasazcaiva vikriyA // 25 // . bhAvArthaH-jo laDDu vagairaha, thoDe snehayukta, kaThina, komala tathA bigaDe hue nahIM haiM, ve khAne lAyaka haiM / tathA homase bacA huA, jo paryuSita hai, vaha bhI khAne lAyaka hai / bahuta kAlase rahA huA, sneha rahita jo yava, godhUmase utpanna huAho tathA dUdhakA vikAra jo mAvAdi (khuA) hotA hai, vaha brAhmaNoMko khAne lAyaka hai| ___ uparyukta donoM zlokoM bhakSya-paryuSita khAnelAyaka dikhlaayaa| aura usameM spaSTa likhA huA hai ki-jisameM jalakA bhAga na ho, vaha khAne lAyaka hai / yahI bAta tatvavettA jainAcArya bhI kahate haiM / tathApi terApaMthI loga manamAne artha karake bhagavAnkI vANIko sadoSa banAte haiN| parantu mahAnubhAvo ! jamAnA dUsarI tarahakA hai / isa samayameM tumhAre manaHkalpita artha, vidvAnoM ke Age calane vAle nahIM haiN| 'paryuSitAnaM tyajet ' ityAdi vAkya jaina tathA jainetara zAstroM meM spaSTa dIkha par3ate haiN| rAtrIkA rahA huA jalavAlA padArtha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha mata, samIkSA roTI, cAvala, khicaDI, zAka vagairaha abhakSya samajhane caahiye| jisameM jalakA bhAga rahA nahIM hai, aise padArtha, dikhalAe hue kAlAnusAra bhagavAnne bhakSya kahe haiN| aura isI taraha hama loka niMdanIya sajIva vAsI cIjeM lete bhI nahIM haiM / Apa loka bhI vaisA hI kareMge to bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka hokara Atmazreya karane ke liye bhAgyazAlI hoNge| prazna-20 pelA chalA jInesvara devArA sAdAre sarva sapedavaparA kapaDA AyA hai aura Apa pIlA kapaDA penate hoM aura raMgate ho so kIsa zAstrakI ruhase / uttara-pahile tathA antima tIrthaMkara mahArAjakA kalpa acelaka hai / jIrNa-tuccha vastrake. paridhAna honese acelaka mAnA hai / tisapara bhI tumhAre [ terApaMthI] sAdhu naye svaccha tathA rezapIkapaDe pahanate hue dekhanemeM Ate haiM, aura unako acelaka kahate ho, isakA kyA kAraNa ? kAraNa vizeSameM kapaDeko raMga denekI AjJA hamAre mAne hue sUtroMme maujUda hai| isase hama loga raMgA huA kapaDA rakhate haiM, usameM na doSa hai, na AjJAkA bhaMga hai / 'na dhonA na raMganA' yaha jo kahA hai, vaha saphAI yA zaukake Azayase kahA hai| vizeSa lAbhake liye to khAsa mAtrA dI huI hai| prasaMgAnurodha yaha bhI kaha denA samucita samajhA jAtA hai ki-pakSapAtako choDa karake vyavahArika rItise dekhA jAya to yatanA pUrvaka parimita jalase vastrapakSAlanameM phAyadA hI hai / pUrva RSi-munirAjoMkA saMghayaNa tathA puNya prakRti aura hI prakArakI thI, jisake kAraNa TuMgadhI tathA yUkAdi. nahIM pAhate MUNN52 . . . . "
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / mmmmwwwwwwwwwwwwwwwwwww the / Ajakala chevaTThA saMghayaNa honese malIna vastroM meM durgadhI ho jAnI hai tathA yUkAeM [jUeM] bahuta paDatI haiN| Ajakala tumhAre ( terApaMthiyoMke ) anekoM sAdhu, kapar3oM se jUraM nikAlate hue dRSTigocara hote haiM / una jUoMko pairoMme bAMdha rakhate haiM, jisase vizeSa doSakA kAraNa hotA haiM / ve jUraM kaI gRhasthoMke gharameM paDatI haiM, bahutasI rAstemeM giratI hai, tathA upAzrayameM to giratI hI rahatI haiM / jU tIna indriyavAlA jIva hai, to aise tInaindriya jIvoMkI itanI virAdhanA na karake. phAsujala upalabdha ho, usase yatanA pUrvaka kapaDe sApha kiye jAya, to kitanA doSa yA lAbha hotA hai ? isa bAtakA vicAra karanemeM Ave, to ekAntavAdako choDa karaka, syAdvAdakI sIdhI saDaka prApta kara sakate ho| itanAhI prasaMgase kaha karake aba maiM mUla bAtapara AtA huuN| __kapaDe raMganekA kAraNa, jo yati zithila hue the, unase bheda dikhalAnekA hI hai / aura vaha bhI zAstrayukta hI hai / na ki manaHkalpita / dekho, Apa loga (terApaMthI) sthAnakavAsiyoMse alaga hue, taba sthAnakavAsiyoMse vilakSaNa muhapattI bAMdhanI zurukI / aura vaha bhI manaHkalita, naki zAstra pramANase / tisapara bhI jhUTheko jhUThA samajhate nahIM ho / aura jinhoMne sakAraNa, sazAstra AcAyoMkI sammatise kapaDe raMganekA kArya kiyA hai, usameM doSa dekhate ho / yahI tumhArA jAti svabhAva dikhAI de rahA hai| prazna-21 zrIjinesvara devane dazamikAlakarA sAtamA adhyena gAthA 47 mI me kayoke sAdhu hokara asaMyatIko AvajAva ubhora besa mukAma kara ityAdika cha bola kaNA nahIM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ terapaMtha-mata samIkSA / to phera samegIjI sAdhunI grahastI para boja kIsa zAstrakI rUse ____ uttara-zrIdazavakAlika sUtrake sAtaveM adhyayanakI 47 vIM gAthAmeM jo bAta kahI hai, vaha sarvathA mAnya hai, phira cAhe terApaMthI ho, sthAnakavAsI ho yA saMvegIsAdhu ho| jo sAdhu, gRhastha ke zirapara bojhA detA hai, vaha sAdhukI kriyAmeM doSa lagAtA hai / saMvegI sAdhu, apane upakaraNa gRhasthake zira. para dete nahIM hai / aura kadAcit koI zithila sAdhu detA ho, to isase sabake zirapara doSa lagAnA, dveSakA hI kAraNa hai / dekhiye, jo rupayA jitanA ghipA huA hotA hai, usakA utanA hI baTAva lagatA hai| parantu baha rupayA sarvathA tAMtrikA nahIM ginA jAtA hai| isI taraha jisameM jitanI nyUnatA hotI hai, usameM unanI hI nyUnatA ginI jAtI hai kaMcana kAminIkA sevana karanevAlA sAdhu bhAvase vimukha hotA hai| mahAnubhAva ! Apa logoMne saMvegI sAdhukA nAma le karake niMdAkA kArya kiyA hai / isa liye pApakA pazcAttApa krnaa| sthUladRSTise na dekha karake, sUkSmadRSTise dekhoge to, tumheM mAlUma hogA ki tumhAre sAdhuoMkI utkRSTatA samhAlaneke liye kaise 2 prapaMcoko uThAte ho ? basa, yahI tumhAre guruoMkI zikSAkA phala hai| prazna-22 sUryAbhadevatA jina patimA mokSane artha pUjI, Apa kete ho, ora rAyapaseNIkA pATha batalAne ho soiNaro uttara avalato oheke devatAMrA keNa.su pUjI he ora bhavanI paramaparAne arthe pUnI, dUsaro batIsavAnAbhI pUnIyA hai, hareka devatA bhImANase adapatI huve tIko upajatI velA pUnIyA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / kare hai jINasU sUryAva devatA bI pUnI paraMparA rIte, ora Apa phuramAte hoke nisesAe sabadano artha mokSa hai so iNaro uttara oheke iNIja mutAbIka pATha bhagavatI sUtrameM sataka dUjeM udeze pele lAyapAMyama dhana bAre kADIyo, jaThe 'nIsesAe aNugAmIyatAe bhavisaI' pATha Ayo chai, so INa jagA koI mokSa huvo donu jagA nIsesAe aNugAmIyatAe bhavisaI, eka sIrIkA pATha chai, iNa nyAya pratamA pUjI jIName parabhoro mekSa nathI. ___uttara- 'devatAke kahanese pUjA kI usameM lAbha nahIM hai " aise tumhAre kahanese, yaha mAlUma hotA ki-Apa logoMkA yaha mAnanA hai ki-dUsareke kahane se, koI manuSya kucha kArya kare usako lAbha yA nukasAna kucha nahIM hotA' / parantu yadi aisA mAnoge to dUsareke kahane se koI saMsAra choDe, dAna de, bhakti kare, vinaya kare usako lAbha nahIM honA cAhiye / dUsareke kahanese hiMsAdi kArya kare, to usako nukasAna nahIM honA cAhiye / parantu nahIM, yaha bAta Apa loga bhI svIkAra nahIM kara sakate / to bhalA phira, yaha vicAranekI bAta hai ki devatAke kahanese pUjAkI hai, to koI kharAva kArya to nahIM kiyA hai / utpana hone ke bAda sUryAbhadevane svayaM yaha vicAra kiyA ki-hameM pUrva-pazcAt -kalyANakArI-hitakArI-sukhakArI-bhavAntarameM bhI upakArI-muktyartha kyA kArya hai ? usa samayameM devatAoMne A karake kahA hai / dekhiye, isa viSayakA pAThaH : "teNaM kAleNaM tevaM samaeNaM sUriyAnedeve adugovavaNNamette ceva samANe paMcavihAe pajattie panjatibhAvaM gaccha, taM jahAH-AhArapajjattIe,
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / sarIrapajattIe, iMdiyapajattIe, ANapANupajattIe, jAsAmaNapajatAe, taeNaM tassa sUriyAnasta paMcavihAe pajattIe pajatibhAvaM gayassa samANasta, ime ArUve ajathie, ciMtie, patthie, maNogae, saMkappe samuppajitthA, kiM me puliMba karaNijaM, kiM me pacchA karaNijaM, kiM me pubdhi seyaM, ki me pacchAseyaM, kiM me pucipacchA vi hiAe suhAe khamAe nitsesAe ANugAmiattAe navissa ? taeNaM tassa sUriyAbhasta devassa sAmANiaparisovavapaNagA devA sUriyAnassa devasta imeArUve, majjhathiaM jAva samuppaeNaM samabhijANittA jeNeva, sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaza, ubAgacchazttA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiraM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jayeNaM vijayeNaM vaddhAti, vaddhAvittA evaM vayAsI-evaM khalu devANupiyANaM sUriyAbhe vimANe siddhAyayasi ahasayaM jinapaDimANaM jiNussehapamANamettANaM saNNikhittaM ciTThanti sabhAe NaM suhammAe mANavate ceie khaMbhe varAmaye golavaTTasamuggae bahuo jisakahAu sapiNakhittAo cinti, tAu NaM devANuppiyAgaM aNNehiM ca bahUNaM vemANiANaM devANaM devoNaM ya accaNijjAo jAva
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| vaMdaNijjAo, namaMsaNijAo, pUaNijjAo, sammApaNijjAyo, kallANaM maMgalaM devayaM cezyaM pajjuvAsaNijAo, tae NaM devANuppiyANaM pubdhi karaNijjaM taM eyaNaM devANuppipANaM pacchA karaNijaM taM taeyaM devANuppiyANaM puci seyaM, taM eyaNaM devANuppiyANaM pacchAseyaM, taM eyaNaM devANuppiyANaM pubdhi pacchA vi hiAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmitra. ttAe navissai / pRSTha 171 se| bhAvArtha:-jisa samaya sUryAbhadeva sUryAbhavimAnameM utpanna huA, usa samaya usako aisA vicAra huA ki-merA pUrva hita-pazcAt hita tathA pUrvapazcAt hita kyA hai ? isa prakAra vicAra karate hue sUryAbhadevako jAna karake, usake pAsa usake sAmAnika sabhAke devoMne Akarake savinaya isa prakAra kahA: 'he devAnupriya ! sUryAbhavimAnameM siddhAyatanameM jinotsedha pramANamAtra 108 jina pratimAeM haiM / tathA sudharmAsabhAmeM mAnavata caitya-staMbhameM vajramaya golaDabbemeM jinake asthi ( dADhAvagairaha ) haiM, ve Apase tathA dUsare aneka deva-deviyoMme arcanIya, vaMdanIya, namasyanIya, pUjanIya, sammAnanIya yAvat kalyANa-maMgala deva caityakI taraha paryupAsanIya haiM / tathA ve hI pratimAeM evaM dAhAeM Apako paraMparAse pUrvahitake liye, pazcAt hinake liye, sukha ke liye, kSamAke liye, mokSake liye hoNgii|' uparyukta pAThameM pratyakSa jina pratimA tathA dADhA ( bhagavAnke asthi vagairaha ) arcanIya-pUjanIya-vaMdanIya kahIM haiN| parantu
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha - mata samIkSA | 71 NWWWWWWWWWWW ANN.WWWWWWW bUsarI vastu dikhalAI nahIM hai| isake sivAya Apa loga bhavakI paraMparAkA artha karate haiM, to kyA pUjA karanese bhavakI paraMparA baDhatI hai, aisA kahanA cAhate ho ? | yA bhavakI paraMparAmeM hitakara kahanA cAhate ho ? | yadi bhavakI paraMparA baDhe, aisA artha karoge, to vaha ThIka nahIM hai| kyoMki- sUryAbhadevane prabhu. kI pUjA tathA nATaka vagairaha kiye, tisapara bhI ekAvatArI mahAvideha kSetra meM 'dRDha pratijJa' nAma dhAraNa karake cAritra lekara kevalI hogA | aba dikhalAiye, kahA~ rahI bhavakI paraMparAkA baDhanA ? / ' parittasaMsArI ' vagairaha vizeSaNoMke honeke bhavakI paraMparAkA baDhanA bilakula asaMbhava hai / aba jinapUjA, bhavaparaMparA meM hitakara hai, aisA kahoge, to basa, jhagaDA samApta huaa| Apa loga bhI sUryAbhadevakI taraha jinapUjA rocaka ho jAo / 1 acchA aba dUsarI bAta dekhiye / jaise aura vastueM pUjI, vaise jinapratimA bhI pUjI, aisAbhI tumhArA kathana ThIka nahIM hai / kyoMki - jinapUjA kI taraha dUsarI vastuoMkI pUjA ke samaya 'Alo paNAmaM karei' aisA kahA nahIM hai / tathA jinapratimAkI taraha 'namutthuNaM' vagairaha kahA nahIM hai / evaM hitakArI - sukhakArIkSemakArI - kalyANakArI vagairaha zabda bhI nahIM kahe haiM / tisapara bhI 31 vastuoM kI pUjA tathA jinezvarakI pUjA ko eka samAna ginate ho isase utsUtrabhASIpanekA doSa tumhAre sirapara lagatA hai ki nahIM, isa bAtakA vicAra karo / isake sivAya aura bhI dekho, bhagavatIsUtra ke 10 veM zatake chaThe uddeze meM patra 876 meM kahA hai ki bhagavAnkI dADhA bagairaha kI AzAtanA devatA loga nahIM karate haiM / jaba dADhA kI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApatha - mata samIkSA | hI AzAtanA nahIM karate haiM, to phira pratimA ke liye to kahanA hI kyA ? dekhiye, vaha pATha yaha hai : 72 " pannU NaM naMte ! camare suriMde asuraku mArarAyA camaracaM caae|yhaanniie sabhAeM mudammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDievaM saddhiM divvAiM bhogajogAI jhuMjamANe viharitae ? yo ilaTThe samahe / se kelaNaM bhaMte ! evaM vuccara No pannU camare asuriMde asurarAyA cAmaravacAe rAyahANIe jAva virittae ? ajjo ! camarastaNaM prasuriMdassa asurakumAraraNaNo camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe mANavae ceie khaMne vairAmae golavahasamuggaesu bahUo jiNasakahAo sariNakhitAmro cihaMti, jAmroNaM camarassa asuriMdassa asurakumArarayo aeNesiM ca bahUNaM asurakumA rANaM devANa ya devINaya acca NijjAo vaMdaNijjAo NamaMsa pUya NijjAo sakkAraNijjAo sammANaNijAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM NijjAo pajjuvAsa pijjAo z2avaMti, tesiM paNihANe lo pabhU se teNadveNaM ajo ! evaM buccara No pabhU camare suriMde asurarAyA camaracaMcAe rAyahAlIe jAva viharitae / pabhU NaM ajjo ! camare asuriMde asu
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / 73 rarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sanAe suhammAe camati sIhAsaNaMsi causahI sAmANiyasAhassI. hiM tAyattIsAe jAva asaNehiM ca bahahiM asurakumA. rehiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMparibuDe mahayAhaya jAva bhuMjamANe viharinae kevalaM pariyArihIe No cevaNaM mehuNavattiyaM / " bhAvArtha:-he bhagavan ! camaracaMcA rAjadhAnImeM camarasiMhAsanameM asurendra asurarAjA camara, divya bhoga bhoganeko samartha hai? he gautama ! samartha nahIM hai| he bhagavan ! kyoM samartha nahIM hai ? / __ he gautama ! camaracaMcA rAjadhAnImeM sudharmA sabhAmeM mAnavata caityastaMbhameM vajramaya DabbemeM jinake sakthI bahuta haiM / jo ki caMdanase pUjya haiM / praNAmase namana karane yogya haiM / vastrAdise satkAra karane yogya haiN| pratipattise saMmAnya haiN| ataeva una pavitra jina sakthiyoMkI AzAtanA na ho, isa liye vaha camarendra maithunAdi bhogoMko bhogatA nahIM hai / parantu apane parivArake sAtha caparendra vahA~ vicara sakatA hai / isase spaSTa mAlUma hotA hai ki-jaba jinadADhAoMkI AzAtanAke liye niSedha kiyA hai, to phira jina pratimAkA to kahanA hI kyA ? / - acchA, aba terApaMthI mahAnubhAva bhagavatIsUtrake dUsare zatakake pahile uddezeke 'hiyAeM muhAe khamAe' ityAdi
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / pAThako le karake yaha siddha karanekI koziza karate haiM ki'sUryAbhadevane jina pratimAkI pUjAke nimitta jo 'hiyAe' ityAdi zabda kahe haiM, ve saMsArake liye haiM / ' parantu yaha ThIka nahIM hai / bhagavatImUtrake dUsare zatakake dUsare uddezemeM skaMdaka vApasane, mahAvIra svAmIke pAsa eka dRSTAntako le karake vAtakI ki-' jaise mAthApatine jalate hue agnime eka bahumUlya pAtra ( bhAMDa ) nikAla., taba vaha vicAra karatA hai ki-yaha mujhe hitakArI-sukhakArI-kalyANakArI tathA AgAmI bhavameM kAma lagegA / usI taraha he prabho ! merI AtmA eka bhAMDa yAne pAtra rUpa hai / to jarA-maraNAdi jalate hue lokase nistArita huI merI AtmA, hitakArI-sukhakArI-kalyANakArI tathA parabhavameM mujhako lAbhakArI hogii|' ityAdi pAThase gAthApatike sthAnapara khuda huaa| bhAMDake sthAnapara apanI bhAsmAko sthApita kiyA / tathA dhanake sthAnapara jJAna-darzana-cAritrako sthApana kiyA / aise upamA upameyabhAva karake upanaya utArA hai| vahA~ skaMdakajIne AsmAko tAranemeM hiyAe suhAe' ityAdi zabda kahe haiN| usI taraha gAthApatike pAThameM bhI hiAe suhAe 'i syAdi zabda kahe haiN| una donoM jagahoM para 'niHzreyama' kA artha mokSa hai| parantu gAthApatike pakSa meM 'niHzreyama' zabdakA artha dravyamokSa karanA aura skandukajIke pakSameM bhAvamokSa artha krnaa| gAthApati usa bhAMDake denese chUTa gayA tathA skaMdakajI karmake denese chUTa gye| vaise hI zabda sUryAbhadeva bhI haiN| isake sivAya jahA~ sUryAbhadeva, mahAvIra svAmIko caMdraNA karaneko gaye, vahA~ bhI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA- samIkSA 'hiyAe' ityAdi pATha kahA hai / uvavAI sUtrake pRSTha 16 meM, ThANAMgajIke pRSTha 194 meM ityAdi kaI jagahoM para 'himAe' ityAdi pATha zubha kAryoMmeM AyA huA hai| ata eva pratimA pUjA bhavAntarameM mukhakArI hai, yaha bAta acchI taraha siddha ho jAtI hai| pratimA pUjana karake sIdhA mokSa nahIM hotA hai, aisA jo tuma (terApaMthI) kahate ho, isIse hI pratimAkI pUnAkA svIkAra ho jAtA hai / aba rahI sIdhe mokSakI bAta / so to ThIka hai sIdhA mokSa nahIM hotA hai, yaha to hama bhI svIkAra karate haiN| kyoMki, dekhiye, zrAvaka pAMcaveM guNasthAnakameM honese bArahaveM devaloka paryanta hI jA sakate haiN| aura pratimAkI dravyapUjA karanekA adhikAra zrAvakoMkA hI hai / ata eva sIdhA mokSakA honA kahAM rahA ? hama pUchate haiM ki-pAMcaveM guNasthAnakavAlA zrAvaka sAmAyika-paSadha vagairaha karatA hai, to isase usakA kyA sIdhA mokSa tuma mAnate ho? jaba usakA mokSa nahIM ho sakatA hai, to phira pratimAkI pUjA karane vAlekA kyoMkara ho sakatA hai ? / isameM kAraNa yaha hai ki-akele vinayase, akele vivekase, akele jJAnase, akele darzanase tathA akele cAritra bhI sIdhA mokSa nahIM ho sakatA / parantu jisa nimittako le karake samyaktva dRDha huA ho, vaha muktikA kAraNa ginA jAtA hai| phira bhale hI paraMparAse mukti kyoM na ho? / ArdrakumArako pratimAke darzanase samakita huA, aisA sUyagaDAMgasUtrakI niyuktimeM spaSTa pATha hai / niyuktike mAnanekA pramANa naMdIsUtra tathA bhagavatIsUtrake pacIsaveM zatakameM hai, jisakA pa... bhoMke upakramameM hI dediyA hai|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ verApaye mata samIkSA - jisase paraMparAse mukti ho, aise vinaya-viveka-jJAna darzana-cAritra ityAdi bhI pramANa hI hai| jJAna-darzana-cAritra ina tInoMke saMyogameM sAkSAt mukti hotI hai| darzanako nirmalatA bhagavAnkI AjJAmeM hai / bhagavAnne pratidina prabhupatimAke darzana nahIM karanevAle sAdhu tayA zrAvakoMko prAyazcita dikhalAyA hai / dekhiye, naMdisUtrameM jisa mahAkalpasUtrakA nAma hai, usI mahAkalpasUtrameM isa tarahakA pATha haiM:___ "se bhayavaM tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA ce. aghare gacchejA ? haMtAgoyamA ! diNe diNe gcchejaa| se bhayavaM jatya diNeNagacchejA, tao kiM pAyacchittaM havejjA ? goyamA ! pamAyaM paDucca tahArUvaM samaNaM vA mAiNaM vA jo jiNadharaM na gacchejA tao chaThaM ahavA duvAlasamaM pAyacchittaM hvejaa|" arthAt-he bhagavan ! kisI jIvako duHkhita nahIM karanevAlA tathArUpa zramaNa jinamaMdirameM jAya ? / he gautama ! hamezA-pratidina jAya / he bhagavan ! yadI vaha hamezAM na jAya to isase, usako prAyazcitta lage ? he gautama ? yadi pramAdakA avalaMbana karake tathArUpa zramaNa jinamaMdirameM pratidina na jAya to, usako cha? ( do upavAsa ) athavA dvAdaza ( pAMca upavAsa ) kA prAyazcitta lge| pAThaka dekha sakate haiM ki-uparyukta pAThameM khuda bhagavAnne jinapratimAke pratidina darzana karane kA kaisA hukama pharamAyA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / 5opa nahA / hai ? / jo loga jinamUrtike darzana nahIM karate haiM, ve bhagavAnkI AmAke virAdhaka haiM, aisA kahanemeM kyA kisI bhI pakArakI atyukti kahI jA sakatI hai ? ! kadApi nhiiN| prazna-23 samegIjI sAdhujI mahArAja khuda dhravapUjA kIu nahIM karate, jo dhravapUjAmeM dharma ho to sAdhuko avasya karaNA cAImaiM sAdhukU dharmakA kAma karaNemeM koI dosa nahIM hai, khAsa dharmake vAste gara choDate so unako to haravarga jIna pratimAkI dhravapUjA vo bhagatIme reNA cAya kIuke Apa pratimA pUjaNeme dharma parUpate hai| uttara-baDe AzcaryakI bAta hai ki-prazna pUchanevAloMko yaha bhI samajhameM nahIM AyA kI-dravyapUjA karanemeM dravyakI jarUrata hotI hai yA nhiiN| aura jisameM dravyakI jarUrata rahatI hai, vaha sAdhu kaise kara sakatA hai ? phira cAhe bhale dharmakA hI ho / jisa kAryameM dravyakI AvazyakatA hotI hai, usa kAryako sAdhu nahIM kara sktaa| kyoMki, sAdhuke pAsa dravyakA abhAva hI rahatA hai / isake sivAya dravyapUjanake karane vAleko snAnAdi kriyA karanekI jarUrata bhI rahatI hai / dekhiye, bhagavatI sUtrameM tuMgiyA nagarIke zrAvaka snAna-pUjA karake bhagavAnko vaMdaNA karaneke liye gaye haiN| vahA~ pUjAke samaya snAna kriyAkI jarUrata par3I hai| jaba sAdhuko snAna karanekA, puSpAdiko chUneka AdhikAra hI nahIM hai, to phira kaise prabhukI dravyapUjA kara sakate haiM ? / prabhukI pUjA meM puSyAdi sacitta vastuoMkA upayoga karanA paDatA hai / dekhiye, mahAkalpasUtrakA vaha pATha, jo pahile prazrake uttarameM de diyA hai / vratadhArI zrAvakoMne prabhukI pUjA karate hue kaisI 2 vastueM car3hAI haiM ?-sAdhuoMkA adhikAra vaisI vastuoMko
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| chanekA ii nahIM hai| jisakA jaisA adhikAra hotA hai, isase vaisI hI kriyAeM hotI hai| eka svAbhAvika niyamako dekhiye. jisako jisa jagaha phoDA hotA hai, vaha usI jagaha pATA bAMdhegA / niroga zarIra para pATA bAMdhanekI AvazyakatA nahIM rahatI / vaise muniyoMkoM chakAyakA kUTA bAkI nahIM hai, isa liye unako dravyapUjana karanekI bhI jarUrata nhiiN| 'dharmake karanemeM koI doSa nahIM hai, khAsa dharmake liye ghara choDate ho' yaha tumhArA (terApaMthiyoMkA) kathana tumhArI ajJAnatAkA hI paricaya de rahA hai| __ pratimA pUjanemeM dharma hama hI nahIM kahate haiM, samasta tIrthakara, gaNadhara, AcArya, ucAdhyAya tathA munipravara kahate haiM / jaba aisA hI hai, taba to tumhAre hisAvase una sabhIko, dravyapUjA karanI kAryarUpa ho jAyagI, parantu nahIM, vaisA nahIM hai / Upara kahe mutAbika jitane padastha athavA munipada dhAraka hai, unako dravyapUjAkA adhikAra nahIM hai / bhAvapUjA yAne jo bhakti hai, vahI karanekA adhikAra hai / dekhiye, praznavyAkaraNakaM pRSTha 415 meM isa tarahakA pATha hai: "aha kerisae puNA ArAie vayamiNaM ? je se uvahinatapANAdANasaMgahaNakusale aJcaMtabAla. duvvalagilANavuDamAsakhamaNe pavattAyArayauvajjhAe sehe sAhammie tavassI kulagaNasaMghacea ya nijja. rahI veyAvacca aNi ssiaM dasaviya bahuvihaM kre|" upayukta pAThameM ' jina pratimAkI bhakti karatA huA sAdhu nirjarAko kare' aisA kahA hai / usa niyamAnusAra hama loga
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha -mata samIkSA | zakti prabhuktikA lAbha lete haiM / jIvAbhigame vijayadevane prabhupratimA ke Aye 108 kAvya karake madhukI stuti kI hai| dekhiye, vaha pATha pRSTha 191 veM meM isa taraha hai : - " jisavarANaM ahasana visuddha gaMthajuttediM mahAcittehiM pratyajuttehiM apuNarutediM saMthuNai saMthuSaittA sattaTThapayAI usarai usaraittA dhAmaM ANuM zraMceza, acetA dAhiNajAeM dharaNitalaMsi nihADeza "" uparyukta pAdameM, ' pahile kAvya kaha karake sAta-ATha kadama jinamatimA se pIche haTha karake, DAbA gor3A UMcA karake tathA jINA dharaNItalameM sthApana karake bahumAna ke sAtha zukrastava kaha karake baMdaNA kare,' ityAdi kahA hai / usI taraha vartamAnakAlameM bhI munirAja, madhura-suMdara - naye naye vRttavAle kAvya prabhuke sAmane kaha karake caityavaMdana karate isa liye yAda rakhanA cAhiye ki sAdhuoM kA adhikAra bhakti kara kA hai / dravyapUjA karanekA nahIM / isake sivAya aura bhI bahuta se aise kArya hote haiM ki-jo dharma ke honepara bhI sAdhu karate nahIM haiN| kyoMki vaha unakA adhikAra nahIM hai / -- dekhiye, sAdhu sUtrAnusAra dAnadharmakA upadeza dete haiN| kintu dAna dete nahIM haiN| kyoMki usa prakArake azanAdikI sAmagrI unake pAsa nahIM hotI / DhAI dvIpameM jitane munivara haiM, ve samasta vaMdanIya haiM / tathApi ziSyoM ko tathA laghu gurubhAIoM ko evaM dUsare choTe sAdhuoMko vaMdanA karate nahIM hai / kyoMki
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| vyavahArase vaisA AdhikAra nahIM hai| jahA~ jahA~ jaisA adhikAra hotA hai, vahA~ vahA~ vaisA hI kArya karanA ucita hai| priya pAThaka ! terApaMthiyoMke pUche hue teisa praznoMke uttara samApta hue / unake pUche hue prazna kaise azuddha tathA nirmAlya the, pAThaka achI taraha dekha gaye haiM / astu ! jaba hama terApaMthiyoMke abhiniozakI tarapha khyAla karate haiM, taba hameM yahI vizvAsa hotA hai-ki tainA parizrama karanepara bhI una logoMko kucha bhI lAbha honevAlA nahIM hai / aura yadi ho jAya no bar3e saubhAgyakI bAta hai / khara, unako lAbha ho cAhe na ho, parantu itara logoMko isase avazya lAbha pahu~cegA, yaha hameM haTha vizvAsa hai / basa, isImeM hama apane parizramakI saphalatA mAnate haiN|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha gata smiikssaa| pAsIke terApaMthIyoMkI eka aM saMsArameM aisI kahAvata hai ki-'so mUkhoMse eka vidvAn acchA, jo tattvakI bAta yA yuktiko samajha bhI to le|' hamAre pavitra jaina dharmako kalaMkita karanevAle tesapaMthI zAstrakI gaMdhako bhI to jAnate hI nahIM haiM, aura jahA~ tahA~ vidvAnoM ke sAtha zAstrArtha karaneko yA praznottara karaneko khaDe ho jAte haiM / astu, lekina tArIpha to isa bAtakI hai ki-ima logoM ko cAhe kitanehI zAstroMke pAThoMse tathA yuktiyoMse samajhAyeM, parantu ye apane pakaDe hue pU~chako kabhI choDate hI nahIM haiN| aise AdamiyoMse zAstrArtha karanA yA vAdAnuvAdameM utaranA kyA hai, mAno apane amUlya samayapara churI phirAnA hai / jhUTha bolatA asatya bAtoMko prakaTa karanA-samajhane para bhI apanI bAtako nahIM choDanA aura jhUThA zora macAnA, ityAdi bAtIkI, ina logoMne apane guruoMse aisI umadA tAlIma pAI huI hai, kimAno ina bAtoMke ye prophesara hI bana baiThe haiN| abhI inhIM dinoMmeM-pAlI mAravADameM hamAre paramapUjyamAtaHsmaraNIya AcArya mahArAjake sAtha, vahA~ke terApaMthiyoM ne jo carcA kI thI, usakA sArA vRtAnta isa pustakameM pAThaka par3ha cuke haiM / aura ina logoMne jo teIsa praznoMkA eka asaMbaddha ciTThA likha karake diyAthA, unake uttara bhI isameM acchI taraha de diye gaye haiN| jisa samaya, unhoMne prazna diye the, usa samaya sabake samakSa yaha nizcaya huA thA ki-ina praznoMke uttara akhabArake dvArA diye jAyeMge / isa niyamAnusAra una prabhoMke badara bhAvanagarake jaina zAsana' nAmaka akhabArameM chapanAe
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ z terApaMtha bhava samIkSA | gye| inake praznoMke uttara 'jaina zAsana meM samApta honehI nahIM pAye, ki itane meM ina terApaMthiyoMne eka ATha-nava pannekA TrekTa nikAla DAlA / yaha TrekTa kyA nikAlA ? mAno inhoMne apane Apase apanI mUrkhatAkI mUrti khaDI kara dii| jina ko bhASA likhanekI bhI tamIja nahIM hai, ve kyA samajha karake aise TrekTa nikAlate hoMge ? astu, bhASAkI aura rUpAla na karake viSayapara dRSTipAta karate haiM, to isameM mRSAvAdase bharI hui bAtoMkAhI ullekha dekhane meM AtA haiN| jo bAteM carcA ke samaya meM thIM, unako ur3A karake naI naI bAteM dikhalAnekA jAdUprayoga khUba hI kiyA gayA hai / lekina ina logoMko smaraNa meM rakhanA cAhiye ki tumhArI aisI jhUThI bAtoMse loga pha~sanevAle nahIM haiM / pacAsoM AdamiyoM ke sAmane jo bAteM huI thIM, unako uDAdenese tumhArI ajJAnatAkI pU~jIhI dikhAI detI hai / aba Apa loga cAhe jitanI amrit karo, kucha calanevAlI nahIM hai / tumhAre isa 8 praznoM ke TrekTameM, teisa prazna bhASAsudhAra karake prakAzita kiye haiM / parantu hamAre pAsa tumhArA vaha laMbA-cauDA ciTThA maujUda hai, jisameM mAravADI, hindI, gujarAtI, phArasI, urdu vagairaha bhASAoM kI khicar3I banA karake prazna pUche haiM / isake sivAya isa TrekTarme, AcArya mahArAjakA pAlI meM dhUmadhAma se sAmelA huA, AcArya mahArAjane lekcara diye, ityAdi bAtoM meM jo tumhAre hRdayakI jvAlA prakaTakI hai, vaha bhI tumhAre dveSa devatAke hI darzana karAtI hai| paramAtmAkA sAmelA (sAmaiyA) kisa prakA rase hotA thA ? usa samayake loga zAsanakI bhAvanA ke liye kaise 2 kArya karate the ? una saba bAtoMko zAstrameM dekho
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mara samIkSA to phira tumhe mAlUma ho jAyagA, ki isa kAlakI apekSA dhuraMdhara AcAryoMkA - pavitra munirAjoM kA sAmelA ( sAmaiyA ) gAmake mutAbika ho to isameM ApakI bAta hI kyA hai ? kyA munirAjoM ko khojeke muDadekI taraha zaharameM lAnA acchA samajhate ho ? yadi aisAhI hai, to yaha bAta apa logoMko hI mubAraka rahe / khuzIse tumhAre sAdhuoMkoM usa mutAbika le jAyA karo / ina logoM ke isa TrekTase vidita hotA hai ki - yaha TrekTa sirpha saccI bAtako ur3A deneke liye hI nikAlA hai| agara aisA na hotA to ve isameM itanI asatyapUrNa bAteM kabhI na likhate / aura cacake viSaya meM unhoMne jo vRttAnta likhA haiM vaha asatyatA se bharA huA hai / bhavakA Dara rakhanevAlA puruSa kabhI aimI UTapaTAMga jhUThI bAteM prakAzita nahIM kara sakatA / ; ziremala zrAvaka ke sAthameM AcAryamahArAjake vArtAlApa honekI bAta 8-9 pRThumeM likhI haiM, vaha bhI aisI hI jhUThI hai / ziremalase aisI bAta kabhI nahIM huI hai / isa bAnakI sAkSIgavAhI paMDita paramAnandajI vagairaha vehI mahAnubhAva desakate haiM, jo usa carcAke samaya harasamaya upasthita rahA karate the / pAlIke terApaMthIbhAI apane TrekTake 16 pRSThameM likhane be haiM ki -" uparokta tevIsa pana mAravADI bhASA mizrita likhakara .... diye / " hama pUchate haiM ki yaha mAravADI bhASAkI mizrI DAlI kisameM ? pradhAna eka bhASA bhI to honI cAhiye / tumhAre praznoMmeM khAsa eka bhASA to koI hai nahIM / chappanamasAlekI dAla jaise banAye, vaise hI bicAre teIsa praznoMkI
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ miTTI kharAba kI hai| acchA, yaha bhI kucha kaha sakate ho ki-mAravADI bhASAkI mizrI kisa liye DAlI ? / Age calakara ukhI 16 veM paThameM likhA gayA hai ki'pAlImeM karIba 15 dinake aura Thahare rahe, koI bihAra nahIM kiyA, aura na praznoMkA uttara diyA / ' praznoMke uttara tayyAra karake jaina zAsana' meM kramazaH chapavAneke liye bheja bhI diye the / koki akhabArake dvArA hI javAboMke denekA nizcaya kiyA thaa| tisapara bhI, una logoMko yaha sUcita kiyA thA ki-"agara tumheM jaldI javAba cAhiye to, eka pablika sabhA karo, jisameM pAlI ke pratiSThita paMDita tathA rAjyake amaladAra loga madhyastha banAe jAya, aura hamAre AcAryamahArAjazrI tumhAre teIsa praznoM ke uttara de deN|" lekina ina logoMne sabhA karanese bilakula inkAra kiyaa| isa viSaya. meM unake Ae hue rajisTara patra hamAre pAsa maujUda haiN| ___ antameM itanA hI kahanA kAphI hai ki-ina logoMne, apane TrekTameM mRSAvAdakI mAtrAse bharI huI bAteM prakAzita kI haiM / isa liye inake Upara kisIko vizvAsa nahIM rakhanA cAhiye / ina logoMkA yaha svabhAva hI hai ki-jhUThI 2 bAtoM ko prakAzita karake apane DhA~ceko khaDA rakhanA / parantu smaraNa rakhanA cAhiye ki-nirmala, nirmala hI hai| aura nirmUla vastu kabhI Thahara nahIM sktii| astu, isa viSayako aba yahA~ hI samApta kiyA jAtA hai / AzA hai ye loga buddhimattAse vicAra karake tatvakI bAtako grahaNa kreNge|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ tegAva-bhAva-samIkSA terApaMthiyoMse 75 prazna 1 - terApaMthI' aisA kahanemeM tumhAre pAsa zAstrIyapramANa kyA hai ? kadAcit aisI hI kalpanA karoga ki-teraha manuSya nikale the, isa liye 'terApaMtha' kahate haiM, to yaha bhI ThIka nahIM hai| kyoMki-terahameM se sAtoMne to tumhArA sAtha chor3a hI diyA thA, to phira tumako 'chapaMthI' kyoM na kahA jAya / ___ 2 itihAsase tumhAre matako prAcIna siddha kara sakate ho? agara kara sakate ho to kara dijlaao| 3 'ktIsa hI sUtramAnane, adhika nahIM, ' yaha Ata kaunase sUtrameM likhI hai ? / tathA tumhAre mAne hue battIsa sUtroMmeM, dUsare jina 2 sUtroMke nAma Ate haiM, una 2 sUtroM ko kyoM nahIM mAnate ? / 4 'mahAvIra svAmI cUke' aisA apane Apase kahate ho ? yA kisI sUtrameM bhI kahA hai ? sUtrameM kahA ho to, usa sUtrake nAmake sAtha pATha dikhlaao| 5 sAlameM do daphe pATamahotsava karate ho, yaha vidhi konase sUtrameM likhI hai / 6 tumhAre sAdhu do-DhAI hAthakA oghA rakhate haiM, yaha kisa sUtrake kaunase pAThake AdhArase rakhate haiM ? 7 tumhAre pUjyake pATa-paTTe sAdhviyA~ vichAtI haiM, yaha kisa jainamUtrake AdhArase ? / 8 tumhAre sAdhu, sAdhiyoMke pAsa gocarI ma~gavAkara AhAra karate haiM, yaha kaunase sUtrake AdhArase ? /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samIkSA . 9 tumhAre sAdhu, halavAIyoMkI kaDAi vagairahake dhoe hue, gRhasthoMke rasoIke barataNoMke dhoe hue pAnIko, jisameM asaMkhya jIva utpanna hue hote haiM, te haiM yaha kisa sUtrake AdhArase ? / __ 10 tumhAre sAdhu, anArake dAne vagairaha sacitta phaloMko khAte haiM yaha kisa sUtrake AdhArase ? / 11 tumhAre sAdhu, vihArameM gA~va 2 sAdhviyoMko sAtha rakhate haiM, yaha kisa sUtrake AdhArase / 12 terApaMthI sAdhu, gRhasthoMke bAlakoMko vidyA paDhAnese rokate haiM, isakA kyA kAraNa hai / 13 tumhAre sAdhu, gRhasthoMko isa prakArakI bAdhA dete haiM ki-' hamAre sivAya dUsare sAdhuoMko AhAra-pAnI na denA' yaha kisa sUtrake AdhArase ? / 14 tumhAre sAdhu, rAtrIko pAnI nahIM rakhate haiM, to phira kabhI baDIniti (jaMgala ) jAnA par3e, to azuddha jagahako sApha kaise karate haiM ? Ara kahoge ki-mUtrase sApha karate haiM, to aisA karanA kisa sUtrameM kahA hai ? / .15 tumhAre sAdhu, gRhasthoMkA jhUThA AhAra tathA jhUThA pAnI le karake khAne-pIte haiM, yaha kisa sUtrake AdhArase ? / 16 tumhAre sAdhu, rAtrIke dasa 2 baje taka gRhasthaniyoMko upadeza dete haiM, yaha kisa sUtrake AdhArase ? / . .. 17 tumhAre sAdhu sthAna meM lAI huI vastuko grahaNa karate haiM, yaha kisa sUtra ke AdhArase ? / 18 khAnekI vastueM rAtrIko rakhanA, yaha sAdhuke liye kisa mUtrameM kahA hai|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ - terApaMtha-mata smiikssaa| 19 duHkhI jIvako, duHkhase mukta nahIM karanA, aisA kisa mUtrameM kahA hai ? / 20 jIvako mAranemeM eka pApa aura chuDAnemeM agaraha pApa lagate haiM, aisA kisa sUtrameM kahA hai ? / ___ 21 tumhAre kisI sAdhukI A~khoMkA tena kama hojAya, to vaha cazmA rakkhe yA nahIM ? agara nahIM rakkhegA, to jIvadayA kaise pAlegA? / cazmA nahIM rakhanA, aisA kisa sUtroM kahA hai / 22 tumhAre sAdhu, nirantara mUMhapara kADA bAMdhe rahate haiM, isakA kyA kAraNa hai ? isa taraha mUMha chipA rakhanekI kisa mUtrameM AjJA dI hai ? / 23 muhapattImeM dorA rakhanekA kisa mUtrameM pharamAyA hai ? / 24 kuSTekA gaddI-takiyA jaisA banA karake, aiza-ArAma karanA, yaha kisa sUtrameM kahA hai ? / 25 rAtrIke paDe hue kapaDoMkI paDilehaNA sAdhviyoMse karAnI, yaha kisa sUtrameM kahA hai ? / - 26 sAdhviyoMko paDadeke andara lejAkarake AhAra karanA, yaha kisa sUtrameM kahA hai ? / / . 27 prAtaHkAla uTha karake, sAdhuoMne. makkhana tathA mizrI khAnA, yaha kisa sUtrakA pharamAna hai / ... 28 sAdhu hokarake dinabhara cikanI supArI khAyA karanA, yaha kisa sUtrameM kahA hai / .. 29 pustakAdikA bojhA sAdhviyoMse uThavAnA, yaha kisa sUtrameM kahA hai|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-matta smiikssaa| - 30 hAtha paira sAdhviyoMse dhulavAnA yaha kisa sUtrameM kahA hai| 31. gRhasthAniyoMke sAtha, ekAntameM bAteM karanA, yaha kisa sUtrakI AjJA hai / . 32 tumhAre sAdhu, apane darazana karAnekI, gRhasthoMko bAthA dete haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse dete haiM / - 33 tumhAre sAdhu, pothI pustaka rakhate haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / 34 tumhAre sAdhu, pAtrako raMga-rogana lagAkara raMga-biraMgI banAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / ____35 tumhAre sAdhu, epha mAsase adhika rahate haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse / - 36 mahAjana (baniye ) ke sivAya dIkSA nahIM denA, yaha kisa sUtrakI AjJAse / - 37 tumhAre sAdhu, do do mahIne pahilese caumAsA karaneko kaha dete haiM, yaha kisa sUtrake AdhArase ? / 38 tumhAre sAdhu, davAI lekarake usakI phIsa gRhasthoMse dilavA dete haiM, yaha kisa sUtrake AdhArase ? / - 39 osavAloMke sivAya, aura kisIko pUjya nahIM banAte ho, yaha kisI sUtrake AdhArase ? / 4. tumhAre sAdhu bhikSAke samayake pahilese hI galI-mahaloko sUcanA karavA dete haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / 41 sAniyoMse sUtra baMcavAte haiM, yaha kisa sUtrakI bhAjJAse ? /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata smiikssaa| mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm 42 sAdhu hokarake kiMvADa khole yA gRhasthoMse khuLavAve aura usake andarakI vastueM grahaNa kare, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / . . . ... ___43 tumhAre sAdhu, aMdheremeM hI (4-5 baje) gRhasthaniyoM se caMdaNA karavAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / .. 44 tumhAre sAdhu, gRhasthaniyoMse dinameM bhI sevA karavAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai ? / __ 45 tumhAre sAdhu, sUtakavAleke ghara jA karake darzana dete haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai ! / 46 tumhAre sAdhu, gRhasthake ghara jA karake vyAkhyAna sunAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse sunAte haiM / 47 tumhAre sAdhu, eka hI gharase jI cAhe utanI roTiyAM lete haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / 48 tumhAre sAdhu, eka eka dinake antarase gRhasthake gharase AhAra lete haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai / 49 tumhAre pUjya, apane kapaDe sAdhviyoMse silAte haiM, oghA banavAte haiM, kapaDe dhulavAte haiM, yaha kisa sUtrakI AzA hai / / ___50 sAdhviyoMko bajArameM do dakAnoM ke bIcameM caumAsAmAsakalpa karAte ho, yaha kisa sUtrakI AjJA hai ? / ... 51 tumhArI sAdhvieM pATa-paTToM para baiThakara parSadAke bIcameM vyAkhyAna detI haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai ? / 52 tumhAre mRtasAdhuko 1 muhUrta apanI nizrAmeM rakhate ho, gRhasthoMseM vaMdaNA. kasbAte ho, aura vaha bar3I dIkSAvAlA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ serApaMpa-marA samIkSA / ho to choTI dIkSAcAlA sAdhu, usako baMdaNA karatA hai, yaha saba vidhi kisa sUtrameM kahI haiM / 53 ' bhIkhamajI, pAMcaveM devaloka ke brahma nAmaka indra hue' aise kahate ho, to yaha bAta kisa sUtrameM kahI hai ? / 54 tumhAre sAdhu, pustaka banAkarake chapavAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJAse / 55 sAdhuoM ke liye, mUtramola lete ho, aura sAdhuoMko deteho yaha kisa sUtrakI AjJA hai / 56 tumhAre sAdhuoMko khAnekA sAmAna UMTapara lAda lAda karake jAte ho, sAmane jAkarake sAdhuoMko AhAra dete ho, yaha kisa sUtrakI AjJAse ? / .57 tumhAre sAdhu AdhAkarmI AhAra lete haiM, kyoMki jaba tumhAre pUjyako baMdaNA karaneko jAte ho, taba nAnAmakArakI cIjeM banAkara beharAte ho, yaha kisa sUtrakI AjJAse karate ho?| 58 jisa samaya tumhAre pUjyako baMdaNA karaneko jAte ho, taba mizrI-ghevara-laDDu vagairaha bA~Tate ho, yaha kisa sUtrakI AjJA hai| 59 jaba tumhAre pUjyako baMdaNA karaneko jAte ho, taba sage-saMbandhiyoMko jimAte ho-AraMbha samAraMbhake kArya karate ho, isakA doSa tumhAre pUjyako lagatA hai ki nahIM ? agara nahIM lagatA hai to mUtrakA pATha dikhlaao| 60 jaba tumhAre pUjyako baMdaNA karaneko jAte ho, taba vahIM laDake-laDakiyoM ko dekha karake ApasameM samAI karate ho, to isakA doSa tumhAre pUjyako kyoM na laganA cAhiye ?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-mata samIkSA / 61 tumhAre sAdhuoMke malIna kapaDoMmeM jaba zUeM par3atI hai, taba ve nikAla nikAla karake pairoM meM pATe bA~dha karake usameM rakhate haiM, to aisA karaneko kisa sUtrameM kahA hai ? / 62 tumhAre sAdhu uSNakAlameM korI hAMDImeM pAnI ThaMDhA karake pIte haiM, yaha kisa sUtrakI AmAse ? / / ___63 jina sImaMdharasvAmIke sAmane Apa loga kriyA karate ho, una sImaMdharasvAmikA nAma, tumhAre mAne hue battIsa sUtroM se kisa sUtrameM hai ? / __64 tumhAre sAdhu, syAhI-kalama-kAgaja pAsameM rakhate haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai ? / 65 tumhAre sAdhu, tIna 2 pAtra rakhate haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai / 66 tumhAre sAdhu, gRhasthakA bulAvA Anese phorana pAtra uThAkarake jAte haiM aura AhAra le Ate haiM, yaha kisa sUpakI AjJA hai| 67 tumhAre sAdhu apane pAsa baiTha karake sAmAyika karanekI bAdhA dete haiM, yaha kisa sUtrameM kahA hai ? / 68 tumhAre matake utpAdaka bhIkhunanI kisa gaNa-kula saMgha (gaccha ) meM hue haiM, yaha pramANake sAtha dikhlaao| 19 tumhAre matake utpAdaka dhIsunajIne, agniko bujhAnemeM aura kasAIko mAranemeM eka jaisA pApa dikhalAyA hai, yaha kisa sUtrake AdhArase ? / ... tumhAre sAdhu, strI-puruma ityAdike aneka prakArake va raMmI-beraMgI apane hAsa likha karake pAnAse puDhe bharate yaha kisa sUtrakI AmA hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 terApaMtha-mata samIkSA / . __71 tumhAre sAdhu-sAdhvi rAtrike daza-daza-gyAraha baje taka cillA 2 karake UMca svarase gAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai / - 72 tumhAre sAdhu, eka dina gRhasthake gharake bhItarake cokameMse AhAra leM, dUsare dina, usI gharake bAharake caukameMse AhAra leM, yaha saba vidhi kisa sUtrameM dikhalAI hai ? / ___ 73 tumhAre sAdhu, kaccA jala pazukA jhUThA kiyA huA lete haiM, yaha kisa sUtrake pharamAnase lete haiM / 74 tumhAre sAdhu, jaba ThaMDila (jaMgala) jAte haiM, taba anekoM zrAvaka 'khamA' 'ghaNIkhamA' kA cillAhaTa karate hue sAtha jAte haiM, yaha kisa sUtrakI AjJA hai ? / ___75 tumhAre sAdhu, rAkhakA pAnI pIte haiM, yaha kisa sU. prakI AjJAse pIte haiM ? / iti zam / .... - rearera samApta.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApaMtha-hitazikSA, yaha pustaka, terApaMthiyoM ke liye to bahuta hI upayoga jinhoMne dayA aura dAnase muMha moDa liyA hai| isa pustakameM aura yuktiyoMke sAtha anukaMpA-dayAkI khUba puSTI kI gaI sAtha hI sAtha ' muhapattI bAMdhanA' zAstraviruddha hai, yA zAstrama isa viSaya para bahuta hI acchA vicAra kiyA gayA hai / evaM paMtha-matake utpAdaka bhIkhamajIke jIvanacaritrakA avaloka sabase pahile hI kara diyA gayA hai| isa liye isa pura maMgavA kara avazya paDhiye / chapa rahI hai, bahuta hI prakAzita hogii| zikSA-zataka. yaha zataka bhI bar3A hI majedAra hai| kavitA aisI to maI cittAkarSaka banI hai ki jisakI tArIpha hama nahIM kara terApaMthiyoMkI dayA. mUrtipUjA aura antameM unake A aisI to phoTU lI gaI hai, ki jisako dekha, pAThaka bahuta hI ho jAveMge / zIghra maMgavA lIjiye / patA:zrI jaina porakhA zrIyazovijayanagraMthapAlA a jaina jJAna bhaMDAra khArageTa bhAvanagara-- mu. pADIva (rAja.) arawarenen moren.am