Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdarA rAjya ane sukhaI IlAkAnA keLavaNIkhAtAe lAyabrerIe ane zikSaNa-saMsthAo mATe maMjura karelu. ane gujarAtanA nAmAMkita vidvAnAnA sahakArathI vAdarAmAMthI ja nIkaLatuM gujarAtanuM eka ajoDa mAsika suvAsa vArSika lavAjama 3.3~3~. vinati-sUcanA patra suvAsa kAryAlaya, rAvapurA; vaDAdarA. pustakAlayeA ( lAyabrerIA )ne pahelA varSe ame Apane khAra aMka mAkalAvyA. jo grAhaka banavAnI IcchA na hoya teA aMka pAchA (Refused) mAkalavAnI dareka ake ame Apane sUcanAo karI. chatAM na Ape aka pAchA * mekalAvyA, na 'nAnA patra lakhyuM. pariNAme Apa grAhaka banavA Icche che ema mAnI gaye aka ame Apane vI. pI.thI meAkalALye. emAMthI jeNe jeNe e vI. pI. pAchAM mekalAvyAM emane bIjuM te zuM kahIe? paNa sUcanAe karyo chatAM dareka aka lIdhA ja karavA ane chellI vakhata vI. pI. pAchAM dhakelavAM emAM nathI andhubhAva, nathI sAhityasevA ke nathI sahRdayatA. rAjyanA dhArA pramANe paNa grAhaka banyA sivAya eka karatAM vadhAre aMkA rAkhI zakAtA nathI. chatAM je thayuM te thayuM. paNa have ame e dareka pAse eTalI AzA te jarUra rAkhIe ke pahelA varSe peTe tee peAtAthI banatuM kaMika meAkalAvI Ape, ane bIjA varSe grAhaka manI amane prathama varSe thayela nukazAna ane anyAyane bhUMsavA prayAsa kare. jemane ake A varSe navesarathI meAkalAya che te pustakAlayeA pAse paNa 'hA' 'nA'nA tarata uttaranI ame AzA rAkhIe chIe. sAthe e yAda ApIe chIe ke vaDAdarAmAMthI ja nIkaLatA, ane aneka vidvAnoe, sAmayikAe ane prajAe vadhAvI lIdhelA A mAsikane uttejananI khAsa jarUra che. ane vaDAdarA rAjyanAM pustakAlayeAnI te ema karavAnI pahelI pharaja che. te majeTamAM pasAra karAvavAne paNa temane mAthAkUTa karavI paDe ema nathI. kemake 'suvAsa'nA guNeA ane tenI pratiSThAthI AkarSAi, ane tene uttejana ApavAnI bhAvanAthI, rAjyanA pustakAlayakhAtAnA adhikArI sAhebe ene navAM, ane jarUra hAya tene mATe vadhArAnAM, bajeTamAM paNa tarata ja pasAra karavAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatparatA batAvI che. enuM lavAjama paNa darekane poSAI zake eTaluM ochuM rAkhavAmAM AvyuM che. ane enA dareka aMkamAM sAmAnya ane keLavAyela darekane mATe kaMIka ne kaMIka te rasaprada sAmagrI hoya ja che. zALA-kolejone-- namunA dAkhalA Apane A aMka mokalAvIe chIe, ane hajI bIjA be mokalAvIzuM. daramiyAnamAM Apa grAhaka banavuM ke kema ene nirNaya karI leze evI AzA rAkhIe chIe. bajeTanA samayane aMge muzkelI hoya te tema jaNAvaze. amArA ja mAsika viSe vizeSa ame zuM kahIe? Apa ja te joIne, tenA viSenA abhiprAya ne avalokana vAMcIne nirNaya karaze ane Apane temAM kaMi sarava jaNAya-te uttejanane lAyaka lAge te enA grAhaka banavAmAM najIvA lavAjamanA praznane AgaLa nahi dhare evI AzA rAkhIe chIe. grahasthAne- dareka nAmAMkita gRhasthane ame namunAnA traNa traNa aMka mokalAvIe chIe. te darekane ame vinati ekaja karIe chIe ke pahelA be aMka joyA pachI paNa Apane je "suvAsa" na gamatuM hoya athavA game te saMgamAM ApanI grAhaka banavAnI IcchA na ja hoya, ane "nA" jaNAvavAne mATe eka kArDa lakhI mokalavAnI paNa ApanI bhAvanA na hoya to trIjo aMka Apa pAche (Refused) mokalAvI de. Apane eka pAIne paNa kharca nahi. thAya, ne amane vyavasthA jALavavAmAM ane nirarthaka kharcamAMthI bacAvI levAmAM Apa e rIte paNa sahAyaka banI zakaze. Ama chatAM je gRhastha aMke upara aMke svIkAryA ja kare ane ATha-daza ke bAra aMkane pUrepUra upayoga karI chevaTamAM vI. pI. pAchuM dhakelI de emane ame zuM kahIe?-eTalI ja AzA rAkhIe ke teo hajI paNa kaMika vicAre ane navesarathI grAhaka banIne, koIne grAhaka banavAnI preraNuM karIne athavA game te rIte paNa amane kaMIka badalo vALI Ape. pratyeka vAMcakane- Apa "suvAsa pisA kharcIne vAMcatA he, puratakAlayamAMthI vAMcatA he ke game te rIte. paNa "suvAsa Apane gamyuM ja hoya to ApanI pharaja che ke tene akeka grAhaka te game te rIte paNa vadhArI Apa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvAsa kAryAlayanA niyama suvAsa dareka aMgrejI mahinAnI pAMcamI tArIkhe pragaTa thaze. bAramI tArIkha sudhImAM aMka na maLe te vaDodarA-ophisanA saranAme phariyAda karavI. namunAno aMka maMgAvanAre pAMca AnAnI TikiTa bIDavI. suvAsa'mAM pragaTa thatA dareka lekhanA lekhakane lekhanI yogyatA pramANe pAnA dITha rU. thI 1 sudhI ApavAmAM Avaze. A puraskAra svIkAravA sAme jemane vAMdho na hoya temaNe potAno lekha molatI vakhate te lekhanA hAMsiyAmAM puraskAra' zabda lakhavo. lekhakene temane lekha pragaTa thayA pachI sAta divasanI aMdara puraskAra mokalI devAmAM Avaze. paNa lekhakane "suvAsenA grAhaka gaNI temane maLatA puraskAramAMthI temanuM grAhakapada cAlu rahI zake eTaluM vaLatara jarUrI gaNAze. dareka lekhakane tenA lekhanI pAMca "AuTa prInTasa mokalAze. talasparzI, ne bhASAzuddhi ne kalApUrvaka AlekhAyelA suvAcya lekho mATe "suvAsa'mAM ucita sthAna che. joDaNI sabaMdhamAM lekhake e gujarAta-vidyApIThanA koSane anusaravuM. azuddha le mATe asvIkArane bhaya kAyama raheze. svIkArya lekhanI eka aThavADiyAnI aMdara pahoMca ApavAmAM Avaze; asvIkArya je zremapUrvaka AlekhAyelA haze te te ucita noMdha sAthe te ja mudatamAM pAchA mokalavAmAM Avaze. te sivAyanA lekhe je lekhake TapAla kharca mokalI eka mahinAnI aMdara pAchA nahi maMgAvI le to te rada karavAmAM Avaze. taratamAM pragaTa thayela granthane ame "grantha paricayamAM sthAna ApIzu. te sivAyanA granthanI kevaLa nedha ja levAze. 'suvAsa saMbaMdhI patravyavahAra karatI vakhate potAnuM nAma ane saranAmuM pUrepUruM lakhavuM. suvAsa kAryAlaya * rAvapurA * vaDodarA bhAratavarSanI prAcIna garavatA tathA mahattvatA jANavI heya anubhavavI hoya to Do. tribhuvanadAsa laheracaMda zAha ela. ema. enDa esa. kRta . sa. pUrve 900 thI I. sa. 100 sudhI 1000 varSane prAcIna bhAratavarSa kharIde tame svadezapremI cho? tyAre te tame bhAratavarSane itihAsa jANatA ja hovA joie na jANatA he to upalA pustaka mATe Aje ja orDara lakhe agAuthI grAhaka thanArane pAMca bhAganA AkhA seTanA rUA. 22 tyAra pachI ane chuTaka AkhA seTane rUA. 30) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 vaMdhyA 2 kAkI 3 kAyadAmAM strInuM sthAna 4 ardhAganA (vArtA) 5 gRhavyavasthAnI vAte 6 khAMpaNAM (lAkagIta) 7 khalidAna (preraka gItA) 8 bhavATavI strI upayogI pustako srIzakti graMthamALA 9 mA (vArtA) 10 jayAnA patrA (kaseATImaya lagna) 11 patino pasaMdagI 12 lIlInI AtmakathA 13 phAI 14 pArasI vAnI 15 vidhavA ( vArtA ) 16 kAne paraNuM ? (vArtA) 17 sudhaDatA ane suMdaratA 18 hAsyanA phuvArA 19 bhUtanA bhaDakA (vArtA) 20 viSavRkSa (vArtA) 21 hAsyakalApa (ramujI) 22 devI caudharANI 23 vIra rAjhA (kALu gulA) 24 hAsya jharaNAM (ramujI) 25 'jarA cAha muko" .. 26 garabAvaLI (rASTrIya) 27 jIvanapalaTA (vArtA) 28 sukhI ghara (kheAdhaka) 29 bharata gUMthaNu 30 ceAsInuM cakkara 31 rajhIyA egama 32 gRha viveka 33 sukhInA patrA 34 sTavanuM zAstra 35 strI hradaya 0-4 36 mAtRprema 0-3 37 pArasI lagnagItA 0-3 0-3 0-6 0-5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat h-a 0-4 0-4 0-6 0-4 0-3 46 vAtanuM vatesara 47 dhareNAMnA zAkha -4 48 pArasI satIe -} 49 ekAdazI 0-5 50 rANakadevI 0-3 7-10 38 saMtatiniyamana 39 vahemI pati 40 AreAgya ane sukha 41 sAmAjika vAtA 1-4 51 zivAjInI A -8 -8 1-12 1-8 9-6 0-5 42 ramujI vAtA 43 bhalI bhAbhI da-0 44 pati prabhu che 44 mAMdagI ane mAvajata 55 nArI abhiSeka 56 mAsika dharma 9-6 57 navA sAthiyA 1-0 18 1-0 -4 0-4 0-$ 0-8 strIzakti graMthamALAne AkhA bahAra paDayAM che. te rUA. 3ramAM maLe che. para sAsunI zikhAmaNu 53 kAyamanuM ajJAna 54 nAma vagaranI navalakathA 58-59 vIra tArA (e bhAga) 60 gAramAnAM gItA 61 meDama DumIDA 62 sAmAjika vAte 63. guNIyala gRhiNI 64 strI svAtaMtrya 65 dakSiNI rAMdhaNakaLA 66 satI jasamA 0-4 -- -' 0-3 ~> 0-4 0-4 0-1 0-9 -4 0-9 0~1 ~> 0-11 0-12 0-90 0-1 -1 1-8 0-4 ~2 0-1 2-4 0-1 7-12 67 saMsAradarzIna 68 bhUmimAtA AnaMdamaTha 69 bALavidhavA 0-3 0-3 70 sAcAM saheAdara 1-2 seTa Ajeja vasAvA. kula 70 pustakA pustakA chuTA paNa maLI zakaze. nUra jAdu. lakhAH strIzakita, keLAMpI, surata 0-3 0-1 0-1 7-3 -} 0-$ 1-0 0-2 www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ -; thADAka abhiprAyA : dareka pustakAlacamAM A pustaka hovuM ja joie eTaluM ja nahi para Mtu te vizeSa vacAya evI peravI maMtrIoe karavI joie... muMbaI prAMtanA keLavaNI khAtAe ane vaDAdarA rAjye pustakAlayeA mATe maMjura karyuM che. "pustakAlaya" mAsika (vaDodarA) ghera beThAM paisA kamAvA magAveA ? naphAkAraka hunnaro bhAga pahelA niSNAta ane anubhavIee lakhelA vividha hunnarAthI bharapura pustaka jenI uttamatA viSe aneka suprasiddha yAe .....AvAM prajA upayAgI pustakane rAjye ane udyogeAnA pracAra mATe ubhI thayelI saMsthAee uttejana ApI, grAma udyogane sajIvana karavAmAM sAtha ane sahakAra Apave joie... "grAma jIvana, sahakAya ane khetI" mAsika. (vaDAdarA.) | ......dhar gaththu hunnarAnAM A AtanAM dekhAtAM pustaka ApaNe tyAM ghaNAM bahAra paDayAM che, ane hajI ye game tevI jAherAtanAM cAkaThAM sAthe mahAra paDaze, paraMtu A pustakanI vizeSatA temAM mukelA prayAga| ja mAtra nathI. paNa judA judA viSayeAnA sArA ane anubhavI lekhakA pAse lakhAvelA lekhAne saMgrahIne A pustakane vividhatAbharyuM banAvavAmAM AvyuM che te che... "ravivAra" sAptAhika. (muMbaI.) ....AvuM zAstrIya pustaka e rUpiyAnI kiMmate maLe e kharekhara sastuM ja lekhAya... "kamara'" mAsika. (surata) sArAmAM sArA abhiprAyA ApyA che. umadA eTIka kAgaLa ane suMdara chapAI chatAM kiMmata mAtra 2 rUpI, TapAla kharca mApha. maLavAnuM ThekANuM:-~ zrI lakSmI pustakamALA pAsTa sInugarA, (aMjAra-kaccha) mAlanuM vecANa meDhA pramANamAM karavA mATe jAherakhabara ja sarvottama sAdhana che. sAhasika vepArIone khuzakhabara suprasiddha mAsikomAM sastA bhAve jAherakhabara chapAvavA Aje ja lakhA-- vyavasthApaka, zrI lakSmI pustakamALA pAsTa sInugarA. (aMjAra-kaccha) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALaka koI paNa patra sAthe joDAyeluM nathI bALaka mAsika bALakaiA mATeja pragaTa thAya che. sAdI ne sIdhI bhASA hoI AjanA aiADha zikSaNanA jamAnAmAM akSarajJAnanI zarUAta karanArAone temAMthI kaI kaI maLI raheze. . * ma rIte chatAM lavAjama varasanA phakta rUpiyA e 17 tamArI saMsthA ke gharamAM bALaka varasa thI avazya hAvu joie, kemake nirdoSa bAluDA bALaka vAMcavA ghaNAM Atura hAya che : ||pragaTa navA varasathI ghaNeA pheraphAra jaNAze. thAya d ' bALaka' kAryAlaya, rAvapurA--vaDAdarA. bekAra duniyAne mahAna AzIrvAda svataMtrapaNe jIvana gALavuM hoya ArAmathI vana gunnaravuM aAya kAInA tAbedAra na rahevuM hAya ~: ane :- vagara paise vepAra karavA hAya tA chAyA TelarIMga kaoNlejamAM Ajeja dAkhala thAva, ane zIvaNu tathA zvetaraNa zIkhI le.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat vetarakAmanA zikSaNa mATe 'mAsTara kaTara' 'hAmaTelara'kiMmata: rU. 2-12--0 ayavA pesTenTa 07-0 paradeza zilIMga che. chAyA TelarIMga kAleja-vaDAdarA. tA. ke. saSA AnAnI TikiTa bIDI sUcipatra ma'gAve. www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ SE ajJAnatimirAndhAnAM jJAnAMjanazalAkayA / netramunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH // * praya #ka + + ra = ke ke he ke A pustaka 2 juM ] vi. saM1995 : jeThA [ aMka 2 - - darzana aMka maMdira hatuM. maMdiranI madhyamAM eka dedIpyamAna hIro jhagamagato. e hIrAmAMthI TatAM tejakiraNo maMdiranI bhIbhIMte patharAI jatAM; ne bhIMtanA aNue aNumAMthI pratibibita thaI te punaH hIrAmAM bhaLI javA jhaMkhatAM. paNa bhIti mATInI hatI. ekAeka kiraNa e bhItinA akeka aNumAM aTavAI jatuM. paNa hIro sAmAnya heta, kiraNe sAmAnya nhotAM. baMnemAM daivI Atmateja jhaLahaLatuM. pariNAme aNuaNue aTavAyela kiraNa hIrAmAM jaI bhaLavAne e aNune pratibiMbaka-hIrAnI pratimA samuM banAvavA mathatuM. ne aNumAM AMtarika ke bAhya vega pragaTa; tenAmAM hIrA sarIkhAM banavAnI bhAvanA janmatI. ne pratibiMbaka banavAnI A bhAvanA ne kriyA e bhItane jIvanakrama banate. bhIMta kyAMka sapATa hoya to kayAMka vizeSa kharabacaDI paNa haiya; paNa jIvananA parama tejathI pratyeka aNu ghaDAIna-ogaLIne paNa UjaLo, cakacakato ne hIrA samo banavA mathate. ne e rIte cakti thate bhAga kharabacaDAne pitAnA sama banavAmAM sahAyaka thatA. cakita-pratibiMbaka banatA jatA bhAgamAM pUrAyala kiraNo svataMtra banatAM; hIrA sAthe te ekarUpa thaI zakatAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 suvAsa : jeTha 195 - sRSTi paNa kaMIka evIja che. prabhunA tejakiraNathI tyAM pratyeka prANIne jIvana maLyuM : che; paNa e kiraNane teNe pitAmAM keda karI dIdhuM che. pariNAme jyAM sudhI prANa nimaLa thaI prabhu sAthe samarUpa na bane, prabhunA kiraNane prabhu sAthe ekatAra na banAve, tyAMsudhI tene jIvananA bharatIoTa heAya che. paNa jayAre te te kiraNanAM pratibiMbaka bane che, zuddha nirmaLa ne tejasvI bane che, prabhunI ne tene parama tejanI kevaLa pratimA samAM banI jAya cheprabhunI jemaja teo mukta bane che. prabhu keNu? kelasAnI khANamAM hIre koNa?--e prazna jevoja e prazna che. ne kaMIka aMze enA uttara samAja eno uttara heya. Urdhvagati vivilsa [ pRthvI ] have punita keDiye svaraganI sakhe ! khUMdavI, dha Daga dareka AgaLa, ane ure karavI pratijJa daDha maMgalA nahi ja vAta vizrAmanI. saryA ura thakI saryA saha pramAdavAghA naya dhaya vajara bakhtare sudaDha nizcayenAM, sajI virATa abhaye; nabhe prabaLa bAtha bhIDavI. karALatama kaMdarA gahana eha oLaMgavI abhIta manathI karUM maraNane khare sAmane ane sara huM zRMga so durita DuMgaronAM karuM. bharI ragarage athAga nava jema tAruNyanuM banI anuja zreSTha ke vikarALa jaMge ghUmuM; kharo maracha banI, ataLa mRtyu khUMdI vaLuM. have "manuja matya" e prabaLa bhAvanA satyanuM karuM vilIna AtmamAM kaMI anaMta brahmAMDa huM asIma vibhunA same gagana-pRthvIne AvarU Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva na maM ga lA nAme gAu kaho zI vidha e sakhIne? u9lAsinI, jIvana A samatanI. che zAzvatI sundaratA svayaM je ! pAdAbuje artha uremi mastanI. saMdaryazrI nitya kumArikA e TUkI jarI hAsya hasI adhUkaDuM; ne cUmuM ne cUmuM laTe, sarI e, sarI gayuM soNaluM AvI TUkaDuM ! gAu kahe zI vidha e priyAne? hiye bharI mUka vyathA, nirAzA e varNanA tI ta mane ra mA ne gAuM kaI maMgala gItikAmAM? neNe chaLyuM mina anaMta AbhanuM gavAI muM aMtaragIta AkuDuM ! sneha-svarUpa manubhAI trivedI abhra banI ghUmeM eMma dharAtala, jIvana dhyeya dharuM eka maMgala; -aMtara dhUma zI Urmi gabAra jyAM tuM tyAM karUM chAMyaDe mAre. strota banI ramuM adri uge, caMdI samI rama Abha umege, jhIlI laI tava rUpanI chAyA huM ya ghaDIka banuM nabha rAyA ? adri banuM sthira pAya dharAmAM, ghera baje nabha megha dazAmA vIja tuM, jhIMka prahAra zire te jhIlI banuM kaTakA ati hete. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacchI sAhitya harasukharAya gAradhanadAsa mAMDalI. ' kaccha ' deza hiMdustAnanAM prathama zreNInAM dezI rAjyo (First class Native States )mAMnA eka che. atyAre te asAmAnya evA e khAsa hakko bhAgave che: (1) kacchI calaNI sikko; (2) kaccha dezanI peAtAnI-' kacchI '-bhASA. kaccha dezanuM sAhitya eTale saMkucita arthamAM kacchI bhASAmAM racAyeluMja sAhitya; kacchI bhASAnuM sAhitya eTale purAtana kALathI gavAtAM AvatAM kAvyA, leAkagItA, vArtAme, duhAo vagere. kacchI bhASAmAM lipI cheja nahi; tethI gadyaracanA heAI zake nahi. bhATa, cAraNA, kavio, rabArIe temaja bharavADA vageree racelAM maukhika kAvyAmAMja kacchanA purAtana sAhityane ke kacchanA leAkasAhityane ghaNAkhare| samAveza thaI jAya che, ema kahIe tA paNa cAle. siMdhI bhASA ane kacchI bhASA vacce ghaNuM sAmya che. vaLI hAlAra ane kAThiyAvADanAM gheADAMeka dezI rAjyA jevAM ke gAMDaLa, junAgaDhanA gheADA bhAga (nAghera sivAyane ) ke jyAM memaNa leAkeA memaNuzAhI bhASA khAle che te bhASA ane kacchI bhASA vacce paNa sArUM jevuM sAmya che. * siMdhI bhASAnA nikaTanA saMbaMdhathI kacchI bhASA jANanAra siMdhI bhASA gheADI mahenate samajI zake che. vaLI eka khIjo paNa phAyado che: kacchI bhASA jANanAra banatAMsudhI gujarAtI bhASA jANatA ja heAya. AthI te siMdha jevA pradezamAM jyAM gujarAtIonuM sArUM jevuM jora che tyAM siMdhIe temaja gujarAtIo sAthe, banne bhASA vaccenuM aMtara dUra thavAthI, bahu sahelAIthI haLI maLI zake che. kacchI bhASAnI utpatti : kacchI bhASA--hAlanI kacchI bhASAmAM gujarAtI bhASAnA zabdonA sArA jevA vaparAza che; para Mtu kacchI bhASAne eka 'svataMtra bhASA ' tarIke sAbita karI ApavAnA ghaNA saphaLa prayAse thayA che. sva. zrI murArajIbhAI mAvajI kAmadAre gaye varSe kacchamAM aitihAsika saMzAdhanA karyA bAda kahyuM ke, " kacchI bhASA AjathI pAMca hajAra varSa pahelAM paNa khelAtI hAvI joI e." A viSe kacchanA AjanA prakhyAta kavi ane sAkSara zrIyut dulerAyabhAi kArANIne javAbamAM lakhe che:-~ patradrArA pUchAvatAM te ' kacchI vANI pAMca hajAra varSa-jUnI hAvAnAM te kaMI pramANeA hAya tema lAgatuM nathI. paNa DAra varSanA jUnA duhAnAM pramANA tA che ane e samaye gujarAtI bhASAnuM tA kaI ThekANuMja na hatuM. ' tee temanA eka khInna patramAM lakhe che: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacchI sAhitya pa3 kacchI bhASAne A duhe hame sAMbhaLyo hazeH lAkha kharacI lakha, kere keTa aDAye, gaMThameM have gara, ta paddhara aDAya puMarA! bhAvArtha--lAkhA phUlANIe lAkha kharacIne kerA koTa caNavyo; have, he puMare jAma ! jo hArI gAMThamAM paisA hoya te tuM paNa kaI e gaDha caNAva. jAma lAkho ane puMara pachI 50-100 varSe A duhe taiyAra thaye haze. A duha khUbaja jUno ane pracalita che te ene taiyAra thaye lagabhaga sAtameM varSa jarUra thayA haze ema hAruM mAnavuM che. AvA bIjA paNa jUnA duvA maLI zake. TUMkAmAM, kacchI bhASA gujarAtI karatAM jUnI jarUra che." A parathI ema mAnavAne kAraNe maLe che ke gujarAtI ane kacchI bhASAnA nikaTanA saMbaMdhane laIne kacchI bhASAmAM gujarAtI zabdonI umeraNa pAchaLathI thaI hAya. he ghaNAone kahetAM sAMbhaLyA che ke - "kacchI bhASA amane te nIrasa ane kaThIna lAge che !" A mATe mane te be mukhya kAraNa jaNAya che: (1) kacchI bhASAmAM kenca ane hiMdI bhASAnI mAphakaja nAnyatara jAti nathI; (AthI bhASAmAM naramAza na jaNAya e e dekhItuM che.) ane (2) kacchI bhASA purANuM hAI jarA aNaghaDa ane aNakheDAyelI rahI javAthI bahu karNapriya na hoI zake. tema chatAMya kacchI bhASAmAM je khAsiyata che, te gujarAtI jevI bIjI kaI bhASAmAM jaNAI nathI. kavizrI kAraNa temanA eka kAvya-pustaka "kArANI kAvyakuMja bhA. 1'nI prastAvanAmAM kahe che ke - ApaNI kacchI bhASA bhale aNakheDAyala ke aNaghaDa hoya te paNa je vedhatA ane sacoTatA kacchI bhASAmAM UtarI zake che, tathA je jusso ane jamAvaTa kacchI bhASAmAM jAmI zake che te gujarAtI jevI anya aneka bhASAomAM koI kALe paNa AvI zakavAnAM nathI, A vAta kacchI bhASAthI paricita ghaNA gujarAtI sAkSaro paNa khullA hadaye kabUle che." karachI bhASAnuM sthAnaH jayAMsudhI AjanI ApaNI vidyApITha kacchI bhASAne enA jevI bIjI aneka-Indian Vernaculars--hiMdIbhASAo jevuM agatyanuM sthAna na Ape eTale ke pAlI, telugu, siMdhI vagere bhASAnI jemaja paddhatisaranI "pharajiyAta bhASA" (Compulsory Vernacular) tarIke svIkAravA jeTaluM mahatva na Ape. tyAM sudhI kacchI bhASAnuM sthAna hAla te cekasa na kahI zakAya. chatAMya kacchI bhASA kacchamAM hajAro varSa thayAM belAtI AvI che ane haju paNa e bhASA kacchIonI jabAnamAM eTalI badhI otaprota thaI gaI che ke game eTalA sudhArAo kacchamAM dAkhala thAya te paNa e jUnI purANI bhASAne kadi nAza thavAno saMbhava nathI; eTaluM ja nahi paraMtu hajAro varSa sudhI belAtI raheze. zahera karatAM kacchanAM gAmaDAomAM kacchI bhASAnI kiMmata vadhAre che. gAmaDAmAM rahenAre te kacchI bhASA pUrepUrI jANI levI Avazyaka che. kadAca sudhArAnA pavanathI zaheramAM kacchI bhASAne badale gujarAtImAM saghaLAja vahIvaTa cAle te te zakya che kha; paraMtu gAmaDAomAM te kadI kacchI bhASAnuM AkarSaNa, mAna ane sthAna ochAM thaze ja nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 - suvAsa : jeTha 1995 . kacchamAM prathama AvanAra ke kacchI bhASAthI aparicita mANasane sauthI pahelAM khAsa karIne 'jIerA 'zabda AkarSe che. te zabdanA artha * kaccha nareza (rA) dhaNuM jIvA (jIe)' evA thAya che, vaLI ' jIerA' e kaccha rAjyanuM cinha (Symbol) paNa kahI zakAya. kacchanu" leAkasAhitya : agAu kahyuM tema kacchanuM leAkasAhitya-saMkucita arthamAM-kacchI kAvyeAmAMja samAyaluM che ema samajI laIe. purAtana kALanI laDAInAM AbehUba vanA temaja aitihAsika banAvA saghaLAMya kAvyAmAMja gUMthelAM che. A kAvyeAmAMnAM ghaNAMya atyAre pracalita che. temAMnAM keTalAMeka ekaThAM karI, gujarAtI bhASAmAM bhAvapUrNa bhASAMtara karI, kacchanA itihAsane amuka bhAga kalama dvArA ApaNI samakSa mUkavAne eka saphaLa prayAsa zrI dulerAya kArANIe karyAM cheH temaNe 'kacchanA kaLAdharA' nAmanuM eka khUba mhAluM ane suvAcya pustaka taiyAra karI kacchI sAhityanI sAcI sevA bajAvI kahevAya. kacchI kAvyeA mATe bhAge " kacchI saMgara 'nI ceAjanAmAMja racAelAM hAya che. ' kacchI saMgara 'nI paddhati kalAtmaka cheH tenI pratyeka kaDImAM pahelAM duDAe Ave. banne duhA dareka khambe paMktinA hAvA joIe. dareka paMktimAM 24 mAtrA hAvI joI e. paktinA prathama amAM 13 ane bInna ardhAmAM 11 mAtrA haiAvI joie. A pramANe e duhAe pUrA karI pachI eka paMktinA be bhAga ulaTAvIne mUkavA joIe, eTale enI eka kaDI thaI. pahelI kaDIneA chellA lagabhaga adha bhAga e bIjI kaDInI zarUAtamAM prathama paMktinA prathama adha tarIke AvavA joie. Ama e ardhIpakti evaDAvI joie. A pramANe sAMkaLatI kaDIonI mAphaka joDAyelI rahe che e mATe enuM nAma " saMgara ' ( sAMkaLa ) pADavAmAM AvyuM che. AvI paddhatimAM racAelAM kALyA yAda rAkhavAM bahu sahelAM thai paDe che. kacchI kAvyeAmAM te sivAya judA judA rAga paNa che. dA. ta. kacchI kArI, kArAIDA mAraI, musaddasa vagere. A uparathI jaNAze ke kacchI bhASA purANI hAvA chatAM kavanamAM tAla, mAtrA, rAga-rAgaNIne paNa sthAna tA cheja, k kacchI kAvyeAnA prakAzanathI kacchanuM dhaNuM leAkasAhitya prakAzamAM AvyuM che. haju ghaNuM bahAra lAvI zakAya tevuM che. eka gurjara sAhityakAra --patrakAranA zabdomAM kahuM te " gujarAta ane kAThiyAvADanuM ghaNuMkharUM leAkasAhitya tA medhANI ane rAyacurAe vINI lIdhuM che. bAkI have kacchanuM bahAra Ave tyAre kharUM ! ' Ama kacchanA lokasAhitya para mATI AzA baMdhAyelI che. kacchI bhASAnA kavio-junA ane navAH kacchI bhASAnA Adya kaviomAMnA e prakhyAta vIrAnAM nAma Aje paNa yAda karAya cheH (1) sva. kavizrI rAdhava; (2) sva. kavizrI niraMjana. kavi rAdhavanI kAvyakRtiemAMnI mhATe bhAge dhIrAbhagatanA ' cAbakhA 'te maLatI che. eTale samAjanI aniSTa praNAlikAo para phaTAkSa che. hAla je rIte gujarAtI bhASAnA kavione-' gaNyA gaNAya nahi te vINyA vINAya nahi,' eTale mhoTA rAphaDA phATayA che tevuM kazuM kacchI bhASA mATe nathI. kemake kacchI bhASAmAMja kAvyeA racanArA 'gaNyA gAMThyA 'ja che. temAMnA prakhyAta kavie (1) zro dulerAya ela. kArANI, (2) zrI mULajIbhAI lakSmIdAsa saMpaTa, (3) kacchI kAvyA mRta 'nA kartA zrI zIvajIbhAi, (4) zrIyuta lAlajI nAnajI joSI vagere che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacchI sAhitya 55 te sivAya gujarAtI temaja kacchImAM lakhI zake tevA ghaNaya sAhityakAramAMthI keTalAkane gujarAtI sAhitya lagabhaga potAnA ja jANe karI lIdhA hoya nI ! dA. ta(1) sva. sAkSara zrI nArAyaNa visanajI Thakkara, (2) sva. murArajIbhAI mAvajI kAmadAra, (3) zrI. DuMgarazI dharamazI saMpaTa, (4) kavizrI camana, (5) Do. zrI. mULajI jevI, (6) zrI. lAlajI mULajI joSI, (7) zrI. lAlajI nAnajI jevI, (8) yuvAna navalakathAkAra zrI rasikalAla jozI, (9) zrI. puruSottama suMdarajI gora, (10) zrI. rAyasiMhajI rAThoDa, (11) zrI. cunIlAla pATaDIA. (12) sva. puruSottama mULajI zeTha vagere. A sivAya aneka bahAra paDI cUkelA ane bhaviSya mATe sArI AzA ApatA UgatA kacchI lekhaka ane kavione gujarAtI sAhityamAM noMdhapAtra phALo che. ATalA prAthamika chatAM sarvAgI vivecana pachI have ApaNe kacchI sAhityanAM mULabhUta aMgo-duhAo, kahevata, ukhANa, rasakavita-vagerenAM darzana karIe. kacchI duhAoH kaleM kAcho rakheo, rakheo kArA kAM viyANI malaNI, kAM akabara mAM, bhAvArtha: " kala vIree kacchanuM ane kacchanA dhaNInuM rakSaNa karyuM ethI akabara bAdazAhane janma ApavAne enI mAtAne jeTaluM mAna ghaTe che teTaluM ja mAna A kakkala bALAne janma ApanAra temanI mAtA malaNIne paNa ghaTe che.' rAjakumAronA rakSaNanuM vacana pALavAne pitAnAM cha cha bALakane raheMsAtAM joI rahenAra kacchanA kIrtimugaTa samAM kakaladaMpatInA svArpaNane A karuNa dazyane karachI kAvya dvArA varNavI zrI. kArANIe kacchI jabAnanI mIThAza, prAsanI khUbIthI, temanA eka saLaMga kAvya "kurabAnI'mAM batAvI che ".. jaMgala rUnA, jhADI rUnI, jhADuMmathe pApana rUnAM, paMkhI paraMdA ne pazu, vanarAI vanavana rUnAM, raNavIra rAvaLa jAmajA, ne gAmanA janajana rUnAM, AsmAna ne dharaNI rUnAM, mADu rUnAM, manamana rUnAM, kavitA kare kArANI rUnuM, kalama kAgara ke chaDe' hikaDo na kakkala rUnuM, jaMjA lAla laTiyara cAlaDe." bhAvArya--AvA asAdhAraNa banAvathI ane karuNa mRtyuthI jagata eTaluM te trAhI trAhI pikArI UThayuM ke, jaMgale jaMgalanI jhADIoe rudana karyo, jhADa paranuM pAMdaDe pAMdaDuM raDI UThayuM; pakSIe pakSI ane vanamAMhenI ekeeka vastu raDI UThI. raNavIra rAvaLa jAma ane gAme gAmanA mANaso saghaLAM raDI UThayAM. eTaluM ja nahi paraMtu AkAza ane pRthvI paNa jANe hamadardI batAvatAM raDI rahyAM hoya evuM lAgyuM. mANase mANasanAM mana raDI UThayAM. kavizrI kArANI pite paNa kalama ane kAgaLane bAjue rAkhI be ghaDI AMsu sArI rahyA paraMtu jenA cha cha bALake kUrabAnInA yajJamAM hemAI gayA hatA evA ekaja - ka vIranI AMkhamAMthI AMsu saryuM nahi. [ apUrNa ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvalabhAcArya kezavarAma kAzIrAma zAstrI prAcIna vaiSNavAcArya zrIviSNusvAmIH temanI paraMparAmAM thayelA goviMdAcArya nAme eka vaiSNavAcAryanA ziSya vallabhabhaTTanA vaMzamAM, AMdhra dezanA kAphUrapAMThu ke kAMkaravAra nAmaka gAmamAM, pUrva, kRSNayajurvedIya taittirIyazAkhI bhAradvAja gotra ane Apadba sUtranA, velanADu kuTuMbanA, zrIyajJanArAyaNa nAme eka vidvAna tailaMga brAhmaNa rahetA hatA. temanA putra gaMgAdhara bhaTTa. temanA gaNapati bhaTTa ne temanA vallabha bhaTTa; vallabha bhaTTane lakSmaNa bhaTTa ane janArdana bhaTTa nAmanA be putro thayA, A kuTuMba samayAjI hatuM ane tethI tenI zAkhaja samayAjI paDI gaI hatI. zrIyajJanArAyaNa bhaTTathI mAMDI zrI lakSmaNa bhaTTajI sudhImAM so samayajJa pUrA karavAmAM AvyA hatA. ema manAtuM AvyuM che ke je kulamAM so semayajJa pUrA thAya te kulamAM jabaradasta daivAMzI purUSane janma thAya. e pramANe zrIlakSmaNa bhaTTajIne tyAM tevA daivAMzI puruSanA janmanI saMbhAvanA karavAmAM AvatI hatI. zrIlakSmaNa bhaTTajInAM vijayanagaranA rAjaguru zrI suzarmAnAM IlamAgArU nAmaka bena sAthe lagna thayAM hatAM. temAM temane zrInArAyaNa bhaTTa nAmaka eka putrane ane be putrIone janma thayo hato. e traNa bALakanA janma pachI zrI lakSmaNa bhaTTajIne prayAga nivAsa karavA javAnI IcchA thaI. putra zrI nArAyaNa bhaTTane kArapAMTu gAmamAM ja potAnA bhAI janArdana bhaTTajIne tyAM rAkhI pitAnI be putrI ane patnI sAthe yAtrA karavAne mATe zrI lakSmaNa bhaTTajI pitAne gAmathI vidAya thayA. teo tIrthabhramaNa karatA karatA bhImarathI nadIne kinAre caMpAraNya nAmaka sthAnamAM AvyA. ahIM zrIdallamagArUchane saM. 1529 nA caitra (vraja vaizAkha) vadi 11 ne zanivAranI rAtrIe sAta mAse putrajanma thayo. (kaI saM. 1535 nA caitra vadi 11 ravi ane kaI te tithi-mAsa-varSa paNa vAra guruvAra kahe che. gItAnI rasidaraMganI nAmaka TIkAkAra zrI kalyANa bhaTTajI pitAnA kahalAla nAmaka graMthamAM varSa 1529 ne vAre zani kahe che. je gaNitanI daSTie barobara che. sauthI jUne varSane ulekha zrI kalyANa bhaTTajIne che. gauDiyA saMpradAyanA graMthomAM paNa A ja varSa maLe che.) bALaka adhure mAro janmatAM kSaNabhara mUcha rahI, paraMtu pachIthI parama tejasvI mahAna alaukika suMdara bAlakanAM darzana thayAM. A ja bALaka te zrIvalabha. zrI lakSmaNa bhaTTajI pitAnA A bALaka ane patnIne laI nikaTanA cauDA gAmamAM AvyA ane tyAM jAtakarmAdi saMskAro karyA. tyAM doDha be mAsa rahyA pachI A nAnuM kuTuMba AgaLa vadhyuM ane keTalAMka tIrthomAM yAtrA karatAM karatAM prayAgamAM nivAsa karI rahyuM. ahIM prayogamAMja traNa varSa bAda zrI. rAmakRSNa nAmaka bALakane zrIlakSmaNa bhaTTajIne tyAM janma thayo. have jyAre zrIvallabha pAMca varSanA thayA tyAre zrI lakSmaNa bhaTTajI kAzI jaI rahyA. tyAM hanumAna ghATa upara eka makAna bhADe laI emaNe kAyamI nivAsa karavAno nizcaya karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvallabhAcArya 57 yathAsamaya zrIvallabhane yajJopavIta saMskAra karAvyo ane bALakanA vidyAbhyAsanuM kArya madhvasaMpradAyI zrImAdhavaMdrapurI nAmaka paMDitane saMpyuM. thoDA samaya upara ja sthapAyelI zrImAdhavaidrapurInI pAThazALA e vakhate kAzImAM emanI vidvattAthI vikhyAta thaI cUkI hatI. ahIM zrImAdhadrapurIjI pAse bALaka vallabhanA abhyAsanuM deka varSa kArya cAlyA pachI bImAdhavaMdrapurI saM. 1535 mAM vrajamAM gayA ane pAThazALAnuM kArya zrI mAdhavatIrtha nAmanA vidvAnane soMpatA gayA. zrI rAmakRSNane yajJopavIta saMskAra thayA pachI zrI mAdhavatIrtha pAse bhaNavA mukavAmAM Avyo. thoDA ja samayamAM baMne bALake sArA vidvAna thayA. A bALakane dArzanika jJAna apAvavAnI IrachAthI baMne putrInAM lagna patAvyA pachI . 154ra mAM zrIlakSmaNa bhaTTajI pitAnA A baMne bALaka ane panI sAthe dakSiNamAM tuMgabhadrA nadIne kinAre AvelA ane jyAM potAnA sALA suzamAM rahetA hatA te suprasiddha vijayanagara nAma nagaramAM AvyA. tyAMnA sararavatI-bhaMDAramAM pUrva ane uttaramImAMsAno tulanAtmaka abhyAsa karAvavAne mATe zrIlakSmaNa bhaTTajIe baMne bALake sepI AyA. be varSa sudhI mana lagAvI tyAM abhyAsa karyA bAda zrIvallabhanI bhAratavarSanA dArzanika paMDitamAM gaNanA thavA lAgI. A ja samayamAM zrIvallabhe "tatvArthadIpanibaMdha' nAmaka sarva zAstronA saMdeharUpa graMthanI racanA karI, pitAnA pitAjIne bheTa Ape. karo . A , {" che, jo zrIvallabhanA adhyayana pachI saM. 1545 mAM zrI lakSmaNa bhaTTajI pharI tIrthayAtrA karavAne mATe vijayanagarathI nIkaLyA. ema kahevAya che ke jyAre eo zrI lakSmaNa bAlAchamAM AvyA, tyAre tyAM zrIlamaNu bhaTTajI svadhAma padhAryA. kuTuMbane bhAre " varSanA bALaka zrIvallabha upara AvI paDyA. moTAbhAI zrInArAyaNa bhaTTa zrIvallabhathI moTA hatA, paraMtu kAMkaravADamAM pUrve zrI mAdhaveMdrapurI yAtrA karatAM AvI caDhelA tyAre temanI bhaktiparAyaNatA joI zrImAdhaviMdrapurIe temane dIkSA ApI nepAlamaMtra Apyo hatA; ane kezavapurI evuM nAma pADayuM hatuM. zrI mAdhaveMdrapurInI sAthe teo saMnyastadazAmAM rahevA lAgyA hatA. zrI mAdhavekapurI kAzI AvyA pachI zrI kezavapurI dharmapracAranimitta tIrthayAtrAmAM nIkaLI pachI sukara kSetramAM jaI rahyA hatA. gauDiyA saMpradAyamAM zrI kezavapurInuM mAna asAdhAraNa hatuM. Ama e virakta thaI cUkelA hatA. zrIvallabha pitAne aMtyeSTividhi pUrNa karyA pachI, nAnAbhAI ane mAtAnI sAthe kAMkarapAMdumAM AvyA ane pitAnA kAkA zrI janArdanabhaTTa sAthe rahevA lAgyA. thoDo samaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ' sutrAsa : jeTha 1995 rahyA bAda kAkAnI rajA lai pharI tIrthayAtrAmAM nIkaLI paDayA mArgamAM dAmeAdaradAsa harasAnI ane kRSNadAsa meghana nAmaka e ziSyA thayA. bAlaka zrIvallabha ane lagabhaga samavayaska e e ziSyA AgaLa tIrtho karatA karatA mAravADamAM AvyA. tyAM jhArakhaMDa nAmaka sthaLamAM zrIvallabhate kAI aciMtya devata vrajamAM khelAvatuM heAya tevuM thayuM; eTale zrIvallabha vrajamAM javAne nizcaya karI ujjainamAM AvyA. tyAM gaM. 1546 nA caitra suddha 1 ne divase kSiprA nadInA taTa upara eka suMdara sthaLamAM zrIbhAgavatanuM pArAyaNa karyuM: ( A divase tyAMnA nAttama nAmanA brAhmaNagArane tIthaMgAra tarIke kabUla karyAnuM tevA eka khatathI mAnavAmAM Ave che. A khata thoDA varSo pUrva "zuddAdvaita" mAsikamAM chapAyeluM che. ) tyAMthI tIrthA karatA karatA te gAkula AvyA. ema mAnavAmAM Ave che. ka goviMdaghATa upara seM. 1548 nA zrAvaNa sudi 11 te dine prabhu zrI gAvardhanadharaNe sAkSAta prakaTa thai zrIvallabhane bhaktimAya dIkSA ApI ane ziSya tarIke ravIkArI 'gadyamaMtranuM dAna karyuM. zrIvallabhe bheTa ane pavitru... dharAvyuM. khIje divase prAtaHkALamAM prabhunI AjJA pramANe sauthI prathama dAmeAdaradAsa harasAnIne ane pachI khIjA aneka vrajavAsIne zrIvallabhe ziSya tarIke svIkArI "brahmasabaMdha" e nAme suprasiddha bhaktimArgIya dIkSA ApI. te ja thaLe sadUpAMDe nAmanA anyAranA eka vrajavAsI brAhmaNe AvI girirAja parvata upara zrIgAvardhananAthajInA prAkacanI hakIkata kahI. ema kahevAya che ke zrImAdhaveMdrapurI saM. 1535 mAM kAzIthI vrajamAM AvelA tyAre tyAM eka zrIgApAlanuM svarUpa emaNe zrIgirirAja upara eka maMdira karI padharAveluM. A maMdira pUrNamala nAmanA kSatriye karAvI ApeluM ema gauDiyA saMpradAyavALA mAne che. saM. 1538 mAM teme e prabhunI AjJA pramANe jagannAthajImAM kapU`racaMdana levA gayA ane saM. 1540 mAM pAchA phre e pUrve ja utkala dezamAM ramuNA nAmanA sthaLamAM prabhudhAmavAsI thayA. zrIgirirAjamAM vrajavAsIe e geApAlasvarUpanI sevA karatA hatA. zrIvallabhe je jAtanA avAja jhArakhaMDamAM sAMbhaLyeA hatA, tevA ja anyeAramAM AvI pharI sAMbhaLyeA. tethI temane khAtrI thaI ke prabhu atre ja birAje che. sadUpAMDe sAthe zrIgirirAja upara jaI e zrIgApAlazrIMgAvardhanadharaNanAM darzana karI zrIvallabhane atyaMta AnaMda thayeA. tyAM sevAprakAra yathAsthita karI e pAchA peAtAnA vatanamAM AvyA. theADA divasA tyAM rahI sa. 1548 (ASADhI) nA vaizAkha vada 2 te divase zrIvalane svataMtra rIte bhAratavarSanI parikramAnA AraMbha karyo ane sauthI prathama geAdAvarInA tIra upara utkala pradezamAM AvelA eka khIjA vidyAnagara nAmaka nagaramAM bhAgavata dharmane pracAra karavAne mATe gayA. tyAM te vakhate rAmabhadra nAmaka rAnna rAjya karatA hatA. tenI sabhAmAM vAda thayA pachI zrIvallabhane vijetA tarIke suvarNAbhiSeka karavAmAM AvyA. ( jue. eDachA-narezAnA prAcIna aitihAsika graMtha * pratApavaMza varNana "ne 10 mA taraMga klAka 25-40. ) ahIMthI zrIjagannAthajI jaI tyAM prasAdanuM mAhAtmya vadhArI cheka setubaMdharAmezvara sudhInAM tIrthomAM bhramaNa karatA karatA ane aneka ziSyA karatA karatA tema suMdara sthaLeAmAM bhAgavata-pArAyaNa karatA karatA vrajamAM AvyA, ane zrIgirirAja para AvI zrIgovardhanadharanAM darzana karyA. saM. 1554 / annakUTa-utsava tyAM dhAmadhUmathI UjavI, gUjarAta ane kAyiAvADamAM tIrthaparikramaNa karI, tyAMthI kaccha-siMdha ane cheka barikAzrama thaI, zrIjagannAtha ane utkalanA vidyAnagaramAM thaI potAnA vatana kAMkuramAMhumAM gALyA. ahIM saM. 1554 nA vaizAkha sudi 3 ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvallabhAcArya .. 59 ne divase prathama parikramA pUrNa karI. e pachI tyAM mAtA tema ja kAkA pAse eka varSa rahI saM. 1555 nA caitra suda 2 thI bIjI parikramAnA AraMbha karyAM. lagabhaga e ja krame utkalanA vidyAnagara ane te pachI setubaMdharAmezvara, paMDharapura, ujjaina vagere sthaLAmAM thaI zrIvallabha vrajamAM AvyA. A samaye uttara bhAratavarSa upara sikaMdara lAdInuM zAsana hatuM. mathurA pradezamAM tenA keTalAka hAkemAe hiMdu upara bhAre julma AdaryAM hatA. zrIvallabha AvyA tyAre e julmA cAlu hatA; madirA teDI pADavAmAM AvatAM ane tIrthA bhraSTa karavAmAM AvatAM. kAi hiMdune tIrthasnAnAdi paNa karavA devAmAM AvatAM nahotAM. zrIvallabhanI AjJAthI emanA ziSyasamUhe ane tene anusarI mathurAtI bhAvika hiMduprajAe e hukamone anAdara karI vizrAmadhATa upara yamunAsnAna karyuM; ane pachI zrIvallabha vrajamAM cAlyA gayA. tyAM jaI jue che teA zrIgAvardhanadharaNanuM maMdira naSTa karavAmAM AveluM. zrIkuMbhanadAsa vagere prabhune Toka ke dhanA nAmaka sthAnamAM padharAvI gayA hatA. e pachI pUcharI nAmaka sthAna najIka syAmaghATamAM padharAvI gayelA. saM. 156 nA caitra sudi 2 ne dine tyAMthI padharAvI zrI maprabhue taiyAra karAvelA navA maMdiramAM prabhune padharAvyA. ane khe varSa paryaMta tyAM rahI prabhunI rovA karI eja gALAmAM zrIvallabhAcAryajInI prabhutAthI AkarSAyelA sikaMdara lAdIe hAnahAra nAmanA citrakAra pAse zrIvallabhAcArya ane temanA traNa ziSya dAme daradAsa harasAnI, kRSNadAsa meghana ane mAdhavabhaTTa kAramIrInuM samucitra AlekhAvyuM, je atyAre kizanagaDhanA darakhAramAM mejUda che. e pachI yAtrA adhRNa rAkhI zrIvallabha prabhunA Adeze prayAga, kAzI, jagannAthajI thaI potAnA vatanamAM AvyA. tyAMthI mAtAjIne sAthe laI kAzI AvyA ane tyAM saM. 1560 (yAdI) nA ASADha sudi 5 ne dine zrIdevana bhaTTanI mahAlakSmI nAmaka kanyA sAthe lagna karyA. mAtA ane patnIne tyAM ja rAkhI zrIvallabha prathama zrIgirirAja AvyA. tyAMnI vrajayAtrA pUrNa karI pachI kerakSetramAM jyAM meTAbhAI zrIkezavapurI hatA, '' tyAM sAvI praNAmAdika karI pachI pAchA zIvallabha kAzI AvyA. tyAM gheADA 2sa birAjI pachI bIjI yAtrAnAM bAkI rahelAM tIthAnAM darzana karavA nIkaLyA. A vakhate pharatA pharatA zrIvallabha dakSiNamAM AvyA. kahevAya che ke tyAM tuMgabhadrAnA tIra para AvelA vijayanagaramAM te vakhatanA rAjnma vIranRsiMhanA samayamAM tenA nAnA bhAI kRSNurAya rAlunA AgrahathI darabAramAM cAlatA eka rAAstrArthamAM bhAga levA zrIvallabha AvyAM. ahIM zAstrAryamAM vijaya maLatAM temanA saM. 156nA caitra sudamAM suvarNAbhiSeka karavAmAM AvyA. tyAMthI AcArya padavI prApta karI zrIvallabha tIrthabhramaNa karatA karatA gUjarAta-kAThiyAvADa-kaccha -siMdha-badarikAzrama vagere tIrthomAM thaI saM. 1564 mAM kAzImAM peAtAne ghera AvI pahoMcyA. kAzImAM sthira thayA pachI tyAMnA kevalAdvaitI saMnyAsIe sAthe aneka vAdavivAdanA prasaMga AvyA. vAdIone niruttara karavAne mATe pAzrvana nAmaka vAdagraMthanI racanA karI zrIvalabhAcArye zrAviSezvaranA dvAra para bAMdhyA. chatAM upadrava zAMta na thavAne kAraNe mitro ane saMbaMdhIonI salAhathI sa. 1567 mAM najIkanA, gaMgAkinArA para AvelA aDela nAmaka gAmamAM jaI tyAM kAyamI nivAsa karyA. ahIM maLelI zAMtinA samayamAM pUrva ane uttara sImAMsAnAM bhAgye|, bhAgavata TIkA- sukheAdhinI, ane prakIrNa prakaraNagraMthAnI racanA karI. ahIM saM. 1570 nA kArtika vadi 11 ne dine prathama putra zrIgopInAthajIne ane saM. 1572nA mAgazara ( vraja poSa ) vadi 9 ne divase zrIvizvanAthajIne janma thayA. ( kAi zrI gopInAthajInA janma saM. 1567 mAM paNa mAne che; paNa zrIkalyANa bhaTTa " kaleAla'"mAM 1570 jaNAve che, je khATA heAvA kAraNu nathI. ) 66 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 suvAsa : jeTha 1995 ahIM saM. 1587 sudhI birAjyA. te pachI prabhunI AjJA jagatanA tyAganI thatAM jidaMDa saMnyAsa dhAraNa karI, kAzIhanumAnaghATa upara jaI tyAM putrane aMtima zikSA (je zikSA leAka tarIke sADAtraNa leka prasiddha che, te) lakhI ApI saM. 1587 (ASADhI)nA ASADha sadi 2 upara 3 ne dine madhyAhna samaye gaMgAmAM deha choDayo te vakhate kAMThe UbhelAM joe agnine eka moTo teja:puMja AkAzamAM jato joyo. kahevAya che. zrIvallabhAcAryajIe nirguNa bhaktimArganI sarva varNanA jano mATe sthApanA karI, kijene mATe zuddhAdvaita vedAMtane upadeza karyo che. ananya rahI prabhunuM zaraNuM aharniza vicAravuM, ane dusaMga, prabhune gharyA vinAnA padArthonuM sevana tema ja mithyA bhASaNane tyAga karavo, e emane pradhAna upadeza che. zrIvallabhAcAryajI pachI zrIgopInAthajI AcArya tarIke AvyA. eo zrIgokulamAM AvI rahyA. emane eka putra thayo. e baMnenA svadhAmaprayANa pachI nAnA putra zrIviThThalanAthajI AcArya thayA. eozrIe kAyamI nivAsa mathurAmAM karyo hate. megala samrATa akabarane zrIviThThalanAthajI mATe ghaNuM mAna hatuM. eNe ja emane " gosvAmI" e bada ApyuM hatuM, je adyApi paryata e vaMzamAM cAlu che. zrIvallabhAcAryajInA graMthamAMthI atyAre uttaramImAMsA-RjumALanA aDhI adhyAya pUrvamImAMsAnA bhAvAryapAdanuM bhASya, subodhinI (bhAgavata) TIkAnA 1-2-3, 10, pUrNa ane 11 mA kaMdhanA cAra adhyAya 5ra TIkA, 16 prakaraNagraMthe, thoDAM stotro ane tasvArthadIpanibaMdha (be prakaraNa pUrAM para ane trIjA bhAgavata prakaraNanA pAMca skaMdha-apUrNa para emanI ja prakAza-nAmaka TIkA sAthe), ATalA Jthe maLe che. aNubhASyane adhUrA rahele bhAga zrI viThThalanAthajIe pUrNa karyo che. e uparAMta zrI viThThalanAthajIe " vikhaMDana nAmane svataMtra vAdagraMtha, bhaktihaMsa, bhaktihetu nirNaya, zRMgArarasakhaMDana (kAvya), sudhinI-10 mA skaMdhanA 32 mA adhyAya para TippaNI uparAMta keTalAye rAtre zrI vallabhAcAryajInA navaratna, siddhAMta muktAvalI ane yamunASTaka para TIkA, gItAnA pahelA adhyAya 5ra TIkA, vagere graMthanI racanA karI che. zrIviThThalanAthajInA vaMzamAM aneka samartha paMDita vaMzaja thayA che, temAM temanA cothA putra zrIgokulanAthajI, bIjA putranA putra zrI kalyANarAyajI, ne pautra zrIharirAyajI, trIjA putra zrIbAlakRSNajInA vaMzamAM zrI puruSottamajI, uparAMta zrI yogI gopezvarajI vagere mukhya che. zrIpuruSottamajIe manumANa upara lakhelI " prakAza" nAmaka TIkA badhA bhAgakAronA matane ulekha ApI tulanAtmaka daSTie lakhAyelI che. enA upara zrIgI gepezvarajIe "razima" nAmaka samartha TIkA lakhI che. A saMpradAyamAM pUrve saMskRta sAhitya nahatuM, ema mAnI keTalAe bhASAsAhityane AdhAre virodhIoe chAMTA uDADavAno prayatna karele; paNa chellI be pacIzIomAM prasiddha thayelA prAcIna saMskRta sAhitya AcAryanA nirguNa bhaktimArganI vizuddhine vidvAnamAM Aje paricaya karAvyo che. badhA bhASyakAramAM sauthI chellA bhASyakAra AcArya zrIvallabhAcArya thayA che; ethI bhASyakAranA marmane paricaya meLavavAmAM zrIvallabhanuM vedAMtabhASya sauthI vadhu upayogI che. zrIvalabhe brahmasUtranA arthonI kheMcatANa karyA vinA avikRta pariNAmavAdane svIkArI brahma ja A jagatarUpe pariNamyuM che, e prAcIna zrota siddhAntanuM darzana karAvI, mAtra ananya zaraNathI ja jIva prabhune pAmI zake che, e siddhAMta sthApita karyo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jvALAmukhI 1 strI ane puruSanA hakka samAna hAi zake?' jI jagata- jagatanA vidhAyakA-A praznane ukela nathI karI rAyA tA. kAlenjanA vidyArthIe tene ukela lAvI zake ? chatAM vidyArthIe A prazna ukelavA mathe che te kharA ja. saMsAravidhAnamAM temane ghaNA phALA che, agara temaNe ghaNA phALe| ApavAneA che evI mAnyatA temanA hRdayanA UMDANamAM vasatI hAya che. eTale temanI vakatRtvasabhAeemAM AvA prazno khUba carcAya che. kAlejamAM e prazna upara vAvivAda rAkhavAmAM AvyeA hatA. keTalAka prarkanA ja rasamaya hoya che. * gAmaDAne kheDUta kema ve che? ' ' kAlejanuM bhatara gAmaDAM mATe nirupayegI che, '' vidyArthIo ane vyasana ' evA evA praznonI carcA sabhAneA maMtrI rAkhavAnI bhUla kare teA cazmA paherelA sukA traNacAra vidyArthIe ane jIMdagIthI kaMTALI gayAne dekhAva karatA ekAda prephesara sabhAgRhamAM hAjara hoya. paraMtu lagnanI jarUriyAta, ' ' strIpuruSanA hakka, 'sannArIonuM satyAgrahamAM radhAna ' evA evA rasanirjhara viSayAnuM nirUpaN thavAnuM hoya teA vidyArthI-vidyArthInIethI sabhAgRha eTaluM UbharAi naya ke ghaNAne UbhA rahevAnuM sthAna paNa na maLe, 4 zrI. ramaNalAla vasaMtarAya desAI uparAMta zikSaNa mATe ochAmAM ochI takalIpha leI vadhAremAM vadhAre pagAra kheMcI javA chatAM zahIdIne sadAya dekhAva karatA gaMbhIra preAphesareA paNa vadhAre saMkhyAmAM AvA carcAprasaMge hAjara rahI zake che. A tevAja prasaMga hatA. vidyArthIo dhakkAdhakkI karatA, hasatA, laDatA, bUmA pADatA, vicitra nAdaprayAgo karatA AkhA sabhAgRhane jIvaMta banAvI detA hatA. ghaDIkamAM tALIe paDatI, ghaDIkamAM pagadhabakArA thatA, dhaDImAM raNugarjanAne bhUlAve evI sIseATIe vAgatI, te dhaDImAM mAnavI ke pazupakSImAMthI kAine paNa na AvaDe evA vicitra ugArAthI vidyArthI-sabhyAmAM hAsyanAM mArjo UchaLatAM. AMkha mIMcIne AvanAra ema ja naNe ke ahIM kAI mahAsaMgrAmanI taiyArI thai rahI che; pharajiyAta zArIrika keLavaNIthI bharyuM pAmatA vidyArthIe AvA prasaMgomAMthI kevA vIrarasa keLave e samajI zakAya ema che, sabhAnA agrabhAganA eka vibhAgamAM kaeNlejanI vidyArthInIonuM eka jUtha beTheluM hatuM. sAgana khAi zakAya evI sAdAI pAchaLa AkarSaNanI adbhuta jALa gUMthavAnI AvaDatavALI * zrI ' sayAjIvijaya'nA have pachI pragaDha thanAra bheTapustaka zAsanA'nuM paheluM prakaraNa - zrImAn prakArAkanA saujanyathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 - suvAsa : jeTha 1995 vartamAna yuvatI vidyArthIonA AvA dhAMdhaLathI bahu vyAkuLa banatI nathI. kavacita hasatI, kavacita nAkhuzI batAvatI, kavacita upekSA karatI vidyArthInIo vidyArthIonI arthahIna vevalAza ane niraMkuza chatAM pikaLa UbharAomAM hajI samAna haka mAgatI hoya ema lAgatuM nathI. prophesare kaisare vidyArthIo tALIo pADatA. keTalAka prophesaro pitAne maLatI tALIothI hasatA, keTalAka vidyArthIonA chichalA vartanathI gaMbhIra banI jatA ane keTalAka sAcA vedAntI prophesara tALIonI mAyAne mithyA mAnI alipta ja rahetA kaeNleje ApaNAM vidyAsthAne hoya pAThazALAo ApaNuM saMskAranI gaMgotrIo hoya ane prAcIna gurukuLa- are gayA yuganI ja kolejano ke zikSita puruSa vartamAna sabhAsthAne jAe to tene prathama darzane ema ja lAge ke AjanAM vidyArathAnonI vidyA vaMDa gaI che ane saMskAragAtrInA mULamAM kAMI viSa reDAyuM che, chatAM e ja vidyArthI ane vidyArthInIonA saMdhanI pAchaLa jagatanuM bhAvi ghaDAye jAya che, ane te ghaDataramAM viSa reDAyuM hoya te kyAMthI reDayuM e prazna Ubho ja rahe che. vidyArthI avarathA vaTAvI gayelI AgalI peDhIne vidyArthIo ghaDatAM AvaDavuM nathI ema Aropa Ave paNa khare. bAhya tophAnanI pAchaLa A ja vidyArthIvarga eka mahAprazna vicArI rahyo hatoH hasate hasate vicArI rahyo hato ke, strI ane puSpanA haka samAna hoI zake ? nivRtta thavAnI aNI upara AvelA eka vidhura dhrophesara sabhAnA pramukhasthAne birAjyA. strInA hakka puruSa jeTalA rAkhavAthI temane have kAMI harakata Ave ema nahatuM-gharamAM tema ja nokarImAM. azAta vidyArthIone zAnta rahevAno upekSA pAmate baMdha karI temaNe sabhAnuM kAma AgaLa calAvyuM, ane carcA mATe mukhya vaktAne sUcanA karI. sabhAe tALIo pADavA mATe, hasavA mATe, buma pADavA mATe ane be ThekavA mATe ja hoya che ema mAnatA vidyAthIoe mukhya vaktAnA vyAkhyAnanA thoDA TukaDA sAMbhaLyA ane moTA bhAgane ghoMdhATamAM kubAvI dIdhe. svamAnabhaga thaele e vaktA eka uDe ghA pAmI besI gaye. strI ane punA hakka samAna na hoI zake evA pasa eNe lIdho hate. sAme vAta karavAne eka bIje vidyArthI be thaze. tene paNa puratA pramANamAM tALa pradAna maLyuM, eTaluM ja nahi, paraMtu vyAkhyAna-sthAna pAse jatAM tene AchI Thokara vAgI eTale tALIonAM pUra UbharAyAM. vidyArthI jagata krUra ane anyanI viTaMbaNAmAM khUba hasI zake evuM nirdaya banI gayuM che e vicAra AvatAM pramukhe niHzvAsa nAkhyo. sAmA vAdamAM zuM kahevAyuM che ke Ine paNa sAMbhaLavAmAM AvyuM nahIM. pramukhe prathama hasIne. pachI gAMbhIryathI, tyArabAda meja upara mukko ThekIne ane aMte atyaMta krodhapUrvaka vidyAthIone gRhasthAI vAparavA vinaMtI karI. jagatamAM gRhasthAI hoya te vidyArthIvargamAM te Ave ne ? rahyo sahya gRhasthAIne TukaDe sabhAgRhamAM thoDI kSaNa mATe praveza pAme, ane eka AkarSaka yuvake jarApaNa kSobha vagara vyAkhyAnarathAna upara paga mUkyo. zAnta rahelI vidyArthI janatAe pAcho hakAra zarU karI dIdho. adaba vALI ubhA rahelA e yuvake vidyArthIone UbharAne UbharAI javA dIdho. samudranAM uchaLatAM meja khaDaka hAme athaDAI rahyAM. paraMtu khaDaka kha nahIM. yuvaka AchA rimatasaha ubhe ja rahyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ javALAmukhI - 63 sahaja zAnti phelAtAM teNe sthiratAbharyo uccAra karyoH "pramukha sAheba, strIo ane puruSonA hakka samAna kadI na hoI zake..." vidyArthIoe tALIo pADI, paraMtu AgaLa sAMbhaLavAnI sahune AchI lAlaca thaI. yuvake tene lAbha lIdho. ane asarakAraka bhASAmAM teNe carcA karI. strIe jagatanA vikAsamAM kazo ja phALo Apyo nathI, ane puruSa dere tema doravAno tene dha ja che e tenA vaktavyane dhvani hato. sahue tene zAMtithI ane vakhANanI tALIo raha sAM vidyArthIonA utsAhane vega maLe evI ghaNI ghaNI rasaprada bAbate emAM hatI. paraMtu vidyArthInIone A vyAkhyAna rAkhyuM nahIM. temanI khyA ochI hatI e vAta kharI; vidyArthIo jeTaluM tophAna te karatI nahIM e vAta paNa sA. paraMtu ene artha ema nahIM ke vidyArthInIonI saMkhyA bhaviSyamAM vadhI vidyAthIonI barAbarI na karI zake. ane tema thAya te tophAnanI zaktimAM puruSavarga karatAM UtaratuM sthAna levAnI temanI taiyArI na ja hoya. puruSe virUddhanI aneka dalIle vidyArthInIonA hRdayamAM saLavaLI rahI. caMpala pachADavA mATe temanA paga vegavAna banatA hatA, ane jarUra paDaye kayuTekasathI raMgI lAla banAvelA ane khAsa ojArathI svaccha ane aNudAra banAvI AgaLa vadhArelA kalAmaya nakha Ayudha tarIke na ja vAparavAnI temaNe pratijJA lIdhI na hatI. paraMtu hajI strI jAtie puruSa sarakhA hakka mAgyA chatAM ghaNA haka vAparyA nathI. hadayanA bhAva vidyArthInIoe AchI smita nIce chupAvI rAkhyA. mAtra eka vidyAthInInA hadaye tenA pagane vega Apyo. teNe UThI vyAkhyAnasthAna tarapha javA mAMDayuM. pAcho tALIone varasAda varasya. e varasAda mAnavAcaka na lAge. vidyArthInIo taLI UThI chatAM zAnta rahI zakI. pramukhe hAtha UMcA karyA. sane zAnta pavA vinaMti karI, dhamakI ApI, meja pachADayuM ane sabhA choDI javAnI bahu DA sAMbhaLI zake evI vhIka batAvI. eTalAmAM e vidyArthInI jarApaNa bhastha vagara pramukhanI pAse AvI UbhI rahI. teNe paNa tALIonA varasAdane varasI javA dIdho. sahaja zAnti thatAM pramukhe kahyuM: ' strIo pratye sabhAe vadhAre sAruM vartana rAkhavuM joIe." 'nA' 'nA' nA pikAro vidyArthIomAMthI UchaLI AvyA. ' samAna hakka,' 'sarakhA hakka, " " sarakhuM vartana" evA javAba pramukhane maLyA. "puruSonI talapUra paNa maherabAnI mAgatI nathI, pramukha sAheba" vidyArthInIe pikA vacce potAnA vyAkhyAna mATe sthAna meLavI zarUAta karI. "besI jA" "bahu thayuM,' 'paraNyA pachI belaje' jevA vidyAthajagatanI ziSTatA darzAvatA uddagAro saMbhaLAtA hatA chatAM temane na gaNakArI teNe sahunA dhyAna kheMcavA mAMDayuM, ane jotajotAmAM teNe sahunA dhAnane sara karyuM. tene raNakArabharyo madhura avAja, TArahita chaTA, puruSajAti uparanA prahAre ane strI jAte mAnavasaMskAramAM ApelA phALAne itihAsa tenA vyAkhyAnane AkarSaka banAvI rahyAM hatAM. teNe sAbita karyuM ke strIone puruSanI deraveNInI jarAya jarUra nathI; eTaluM ja nahIM paNa puruSa sarvadA strIthI dore che, ane jeTale aMze e satya te samajaze teTale aMze ja te ane tenI duniyA saphaLa thaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 - suvAsa : jeTha 1995 vyAkhyAna pUruM thatAM sudhI pUrI zAnti jaLavAI rahI. vidyArthInIne paNa sAcA vakhANanI tALIothI sahue vadhAvI lIdhI. paraMtu temAMthI pAchI avyavasthA zarU thaI gaI. pramukhe sahunA mata mAgyA. vidyArthIoe samAna hakkanI tarapheNamAM paNa hAtha UMcA karyA ane viruddhamAM paNa hAtha UMcA karyA. vyAkhyAna mATe keIne gaMbhIratA hatI ja nahIM, ethI keIne jJAnamAM vadhAro thAya ema lAgatuM nahotuM. jJAnamAM vadhAro karavAnI IcchAthI bhAgye ja koI vidyArthI bhaNe che. bhaNavAnI jarUra che, bhaNavAnI Teva paDI che, bIjA bhaNe che mATe dekhAdekhI vidyArthIo bhaNe jAya che. kaze TharAva pasAra thaze nahIM ane pramukhe pitAno AbhAra mAnavAnI taka na ApatAM sabhA barakhAsta karI. sabhA barakhAsta thatAM rAsI bumAbuma, pachADAchA, bhAMgatA ane dhakkA dhakkA saha A hiMdanA-jagatanA bhAvinI kUcI dhAraNa karanAra vidyArthIvarga vyAkhyAnagRhanI bahAra nIkaLavA lAgyo. samAna hakka mAgatI kanyAoe pitAnA hakkane bAjue rAkhyo. ane puruSa vidyArthIone pahelA bahAra nIkaLavAnI taka ApI. bahAra zayatAna uchaLatuM hatuM. aMdara vidyArthIonuM ToLuM dhImedhIme daravAjA tarapha AgaLa vadhyuM. "bhanA, huM bahu sAro javAba Ape." eka yuvatIe vyAkhyAna ApI cUkelI vidyArthInIne kahyuM. huM," tiraskArathI zobhana e mAnane svIkAra karyo. ene tiraskAra enI sahI paNa pratye nahato. vidyArthIvargane avinaya tene jarUra khUca hato. "pAchuM raste enuM e ja thaze.' bIjI yuvatIe kahyuM. sahazikSaNathI vidyArthIonI vAsanI tIvra banI che ane zauryanI kakSA nIcI UtarI che ema I Arepa mUke te tenA purAvA kaeNleja ane kaeNlejanI bahAra cheka na maLe ema kahevAya nahIM. chokarIone nihALavAnI taka maLe evA uddezathI sarasvatI pUjana karatA vidyArthIvarga cheka hAre nahIM hoya! "huM te caMpala ja lagAvI dauM' trIjI yuvatIe kahyuM. e pramANe bane ke kema e judI vAta che. paraMtu puruSonA bhaNataranI sAthe vartananuM ghaDatara caMpalane pAtra che evo abhiprAya to ghaNI vidyArthInIo dharAve che. sahune bahAra nIkaLavA deI zebhanA chelI bahAra AvI. bAraNu pAse dasabAra yuvake laTAra mArI rahyA hatA. strIone nihALavAnI sRjanajUnI puruSaghelachA brahmacaryAzramamAM paNa bhabhUkavA lAge che. koIe tIrachI AMkhe, keIe sIdhI najare, koIe hasIne, koI e sahaja TaTAra banIne bahAra nIkaLatI vidyArthInIo tarapha najara nAMkhI. pagathiyA pAse eka camakatI moTarakAra UbhI hatI. mahattAnI bhAvanA sAthe jaDAI aneka yuvaka yuvatIone caMcala banAvatI A kahevAtI jaDa gADI pAchaLa hiMdanI rasiktAne ItihAsa paNa racAto jAya che. gADImAMthI eka yuvaka chaTA ane svacchatAthI bahAra nIkaLI Avyo. eNe ja strIone samAna hakka virUddhanI dalIla karI hatI. pahoLo pAyajAmo, rezamI paheraNa, saphAIdAra cazmA, ane vyavasthita rIte avyavasthita rAkhelA vALathI sahamaNe dekhAte e yuvaka jarA paNa saMkoca vagara zenAnI pAse gaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jvALAmukhI 65 mArI kAra khAlI che. Apane emAM huM mUkI AvuM.' yuvake kahyuM. "nA. mane cAlavAnI Teva che." zobhanAe javAba Ape. Tevane savAla nathI. sagavaDa che te besI jAo. saMdhyAkALa thAya che.' harakata nahIM. mArI joDe vinI, tArikA ane raMbhA che.' " e badhAMya emAM AvI zakaze.' cAle tyAre. besI jaIe vaLI." ramatiyALa bALakI jevA abhinaya karatI sahaja sthUla tArikA bolI UThI, ane pagathiyAM nIce AvatAM yuvake gADInuM bAraNuM kholI aMdara besavAnuM lAlityamaya mUka AmantraNa cAre sAhelIone ApyuM. laTAra mAratA yuvakenAM ToLAMe meTethI hasavA mAMDayuM. "bese, bese," "harakata nahIM,' 'huM sAthe AvuM ? ' vagere ucAro paNa vartamAna ziSTatAne zobhAvatA saMbhaLAvA lAgyA. hAsya haThIlAI utpanna kare che. AvA Akarimaka AmantraNathI kadI paNa kAramAM na bese evI garviSTha zobhanAne paNa yuvakonA hAsyane javAba ApavA kAramAM besavAnI daDha IcachA thaI. cIDhavIne sudhAravAnI rIta niSphaLa nIvaDI che. paraMtu vidyArthIo cIDhavIne paNa sudhAravA kayAM mAgatA hatA temane paNa yuvatIonI sabata joItI hatI. mazkarI karavA chatAM yuvatIne saMga maLI jAya te temane game ema hatuM. Apane AbhAra mAnuM chuM. ApanA AmantraNane lAbha laIe ja," zobhanAe javAba ApI pitAnI sahIpaNuone aMdara besADI. "Apa AgaLa bese. huM calAvIza." kahI yuvake zobhanAne kAranI AgalI beThaka upara besADI. kArane hAMkanAre bArI pAse Ubhe hati te khasI gaye. tene yuvake kahyuM tuM pAchaLa Ava. huM gADI laI jAuM ." saphAIpUrvaka zobhanAnI sAthe besI yuvake gADInuM sukAna hAthamAM lIdhuM. gADImAM jIva A dekhAya. ekAeka kaI vicitra khAdIdhArI yuvaka gADI pAse AvI zobhanAne jete tyAMthI pasAra thayo dekhAya. zobhanA e yuvakane joI rahI. sahaja Azcarya tenI AMkhamAM ramI rahyuM. kAranA mAlike gADI AgaLa dhapAvI. teNe pelA khAdIdhArIne je nahatA. "koNa hatA e babUcaka?" tArikAe pUchyuM. konI vAta che?" raMbhAe pUchayuM. "pele Ama gayo tenI." evA keka phare che, gamAre ! ) zobhanA kAMI bolI nahIM. kAra AgaLa vadhI kolejanA vaMDAnI bahAra nIkaLI. sUcaka tALIo ane ugAre varace thaI te pasAra thaI yuvayuvatIne A jagatamAM utsAha, unmAda, aziSTatA, adekhAI, achakalApaNuM, ane ataMtratA cAre pAsa dekhAyA karatAM hatAM. e vaLiyA vacce thaI jhaDapathI AgaLa vadhatI gADImAM e ja yuvayuvatIne eka vibhAga atyaMta niyaMtraNapUrvaka AgaLa vadhatA hatA. vALAmukhInA TukaDAo vyavasthita ane niyamanabharyA vAhanane ja vaza vartatA hatA. ke pachI niyamana mAgatA vAhanane ja eka javALAmukhI rite ho ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ janasaMkhyA zrI narmadAzaMkara ha. vyAsa utpAdananAM mukhya be aMga-prakRti ane mAnavI. utpAdanamAM prakRti karatAM mANasa vadhAre sakriya bhAga bhajave che, vadhAre. mahatvanuM aMga gaNAya che. ane tethI janasaMkhyAnA vikAsane prazna arthazAstramAM khAsa viziSTa prakAranI vicAraNA tathA zrama abhyAsa mAgI le che. mAnavInI saMkhyA, zakti ane cAritra samayanA pravAhamAM kevI rIte vikAsa pAmatAM AvyAM che te upara prathamathI ja vicArake vicAra karatA AvyA che. janasaMkhyAnA siddhAntamAM rAjakIya temaja sAmAjika ane Arthika parivartana sAthe pheraphAra thAya che. zAstriya paddhatithI janasaMkhyAnA siddhAntane nirNaya sahuthI pahelAM mAthase * karela. teNe janasaMkhyAnA vadhArAnuM khAsa nirIkSaNa karI jAhera karyuM ke janasaMkhyA vadhavAnuM je pramANa che te pramANa jotAM bhaviSyamAM samAjanI pragati temaja samAjanI Arthika sudhAraNuM ghaNI muzkela thaI paDaze. utpAdana jeTalA pramANamAM vadhArI zakAya tenA karatAM janasaMkhyA ghaNuM vadhAre pramANamAM vadhe che. pariNAme utpAdana ane tene upabhoga karanAra mAnavInI saMkhyAnuM samatolapaNuM jaLavAtuM nathI. jagatane Arthika vyavahAra TakAvI rAkhavA mATe koI paNa rIte saMpatti ane mAnavasaMkhyAnuM samatalapaNuM rAkhavuM ja joIe. prakRti maryAdita che ane tethI utpAdanane vikAsa paNa maryAdita bane che. jana saMkhyAne vikAsa amaryAdita che. utpAdana ekagaNuM, begaNuM, traNagaNuM, cAragaNuM-ema samapramANathI vadhe che jyAre janasaMkhyA ekagaNImAMthI begaNI, begaNImAMthI cAra gaNI, cAragaNImAMthI AThagaNI, AThagaNImAMthI saLagaNa ke evI rIte bahupramANuthI vadhe che. eTale utpAdana jyAre cAragaNuM thAya tyAre vasatInuM pramANa AThagaNuM thAya che; ane utpAdana jyAre AThagaNuM vadhe che tyAre janasaMkhyA ekasoaThThAvIzagaNI thAya che. A pramANe mAnavasaMkhyAne vikAsa koIpaNa jAtanA kRtrima avarodha vinA AgaLa vadhe te amuka samayamAM ja evI paristhiti upasthita thAya jemAM mAnavInA upaga mATe saMpatti saMpUrNa na sAMpaDe, utpAdananAM sAdhano ghaNAM ochAM ane apUrNa mAluma paDe temaja mANasanA vasavATa mATe paNa jamInanI kamI jaNAya. paNa pratyakSa anubhavathI samajI zakAya che ke haju sudhI jagatamAM AvI viSama paristhiti upasthita thaI nathI ane saheja gaMbhIra vicAraNAthI ka9pI zakAya che ke bhaviSyamAM paNa kaI divasa evI viSama paristhiti upasthita nahi thAya, kAraNa ke upara joyA pramANe vAstavamAM koI divasa janasaMkhyAne vadhAre thato nathI. jema prakRti maryAdita che tema amuka kAraNathI jana saMkhyA paNa maryAdita bane che. * 1798mAM mAlyase vasatInA siddhAnta parane nibaMdha janatA samakSa mUkele. ( Essay ou the Principle of Population ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ janasaMkhyA 67 vadhatI jatI janasaMkhyA mukhyatve be rIte aMkuzamAM Ave che. kudaratane kAnuna ja e ajaba che ke utpAdana ane janasaMkhyA ApoApa ja samatala sthitimAM rahe che. vadhatuM jatuM janasaMkhyAnuM pramANa kAM te rogacALAne pariNAme athavA te bhUkhamarAthI ke vigrahane pariNAme kAbUmAM AvI zake che. temaja janatA ApoApa samajIne janmanuM pramANa ghaTADI janasaMkhyAne maryAdita karI zake che. Ama karavAne mATe kAM te lagna moTI uMmare karavAM paDe athavA to saMtatiniyamana karavuM paDe. mAthase janatAne bIjI jAtane prakAra grahaNa karavA Agraha karela. jema bane tema moTI umare paraNavuM ane pariNIta jIvanamAM paNa saMyama jALavI jema bane tema ochI prajA utpanna karavI. janasaMkhyA maryAdita karavAne A mArga grahaNa karavAmAM Ave te jagatanuM keTaluMya duHkha ApiApa ApAI jaze. paNa A raste grahaNa karavAmAM na Ave ane amaryAdita rIte janasaMkhyA vadhatI ja jAya te pachI kudarata pitAne bhAga bhajavavAnI ja. pariNAme janatAmAM duHkhane Are nathI rahe, bhUkhamaro vadhe che, rogacALo vadhe che ane mahAna vigrahamAM prAnuM ghaNuM sAruM tatva haNAI jAya che. jagatanI vAstavika paristhiti evI che ke sAdhAraNa rIte janatA bIjA prakAranA mArga-Preventive checks-grahaNa karI zakatI nathI. A mAge tyAre ja zakya ane sulabha bane jyAre samasta prajA samaju, saMskArI ane suzikSita hoya. jyAM sudhI janatAne me bhAga ajJAna ane asaMskArI hoya tyAM sudhI A mArga grahaNa karavAthI samAjane hAni thAya che. kAraNa ke prajAne upalo thara je bhaNele ane saMskArI hoya che te prajotpattinuM pramANa ghaTADe che. jyAre prajAnA nIcalA thara je moTebhAge abhaNa ane asaMskArI hoya che te amaryAdita rIte prajotpatti karyo ja jAya che. pariNAme prajAne upale thara-samAjane zikSita ane saMskArI varga ghaTatuM jAya che jayAre samAjamAM aNaghaDa mANase vadhatAM jAya che. chevaTa kudarata pitAne bhAga bhajave che ane vadhatI jatI janasaMkhyA regacALAthI, bekarIthI bhUkhamarAthI ke laDAInI katala-Possitive checles-thI kAbumAM Ave che. mAthasane potAnA yugamAM vadhatI jatI janasaMkhyAnA pramANanuM nirikSaNa karIne je bhaya utpanna thaele, te bhaya Aje vAstavika nathI lAgatuM, kAraNa ke Aje vijJAnanI zodhakhoLane pariNAme arthazAstra rASTrIya maTI AMtararASTrIya ane sarvavyApI banyuM che. vijJAnanI pragatie ghaTatI jatI pedAzanA niyamanI sthitisthApakatA puravAra karI che ane pariNAme janasaMkhyAnA pramANa sAthe utpAdananA pramANane samatala karI zakAya che tenI khAtrI ApI che. Aje jagatamAM keLavaNI vyApaka banelI che. jagatanI prajAe suzikSita ane saMskArI banatI jAya che. prANIzAstranA niyama pramANe janatA sabhyatAmAM jema jema AgaLa vadhatI jAya che tema tema tenI prajananazakti ochI thatI jAya che. mAnavajAta buddhinA kSetramAM temaja nItinA kSetramAM jema jema vikAsa sAdhe che tema tema tenI phaLadrupatA ochI thatI jAya che. A niyama pramANe bhaviSyamAM amaryAdita janasaMkhyA thaI javAne saMbhava nathI rahete kAraNa ke mAnavajAta pratyeka divase pragatine paMthe pagalAM pADI rahI che. Ajane samAja pitAnuM Arthika jIvana ghaNuM ja samajaNapUrvaka jIve che. Arthika samajaNane pariNAme samAjamAM janasaMkhyA maryAdita bane che. jUnA jamAnAmAM vadhAre vizALa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 suvAsa: jeTha 15 kuTuMba havAmAM garva manA, Aje kuTuMbane maryAdita karavAmAM garva manAya che.* jIvananuM dhoraNa sthitisthApaka che, pratyeka divase jIvana vadhAre sagavaDatAo anubhavatuM thatuM jAya che ane pariNAme kuTuMbane maryAdita karavuM ja paDe che. madhyamavarganAM leke ane sudharelAM rASTromAM te sAro janasamudAya pitAnA kuTuMbamAM saMkhyA jema bane tema ochI rahe tevI koziza kare che. Adhunika samayamAM jIvananuM dhoraNa jemajema UMcuM ne UMcuM jatuM jAya che tema tema kuTuMbamAM saMkhyA maryAdita thatI jAya che. vAstavamAM koI paNa rASTramAM utpAdananA pramANa karatAM janasaMkhyA vadhAre thaI nathI. janasaMkhyAno vadhAro be rIte thAya che. eka te kudaratI rIte eTale ke janmanuM pramANu maraNanA pramANu karatAM vadhAre hoya, ane tethI thato janasaMkhyAne vadhAre. bAkI te jyAre loko bahArathI koI paNa rASTramAM vasAhata karavA Ave che ane te rIte je vadhAre janasaMkhyAmAM thAya che te kudakatI rIte janasaMkhyA vadhavAne AdhAra AbohavA upara, sAmAjika ane dhArmika rivAje upara, jIvananA Arthika dhoraNa upara temaja janmamaraNanA pramANu upara che. garama pradezomAM lagna hAnI uMmare thAya che-jemake hiMdusthAnamAM IMglAMDa karatAM lagna bahu nAnI umare thAya che. lagnanI ummaranuM pramANa jeTaluM nAnuM teTaluM vasatI vadhavAnuM pramANu moTuM, ane lagna jeTalAM meDI teTaluM prajAnuM pramANa ochuM. lagnasaMsthAnuM ghaDatara dezane sAmAjika ane dhArmika rivAjo upara AdhAra rAkhe che. jyAM eka karatAM vadhAre panIo karavAnI chUTa hoya che, tyAM janasaMkhyA ekadama vadhe che. dhArmika mAnyatAone aMge paNa lagna nyAnI uMmare karavAmAM Ave che. hindubaLAne mATe pahelI vIzImAM ja lagna Avazyaka manAya che. Aje sAmAjika ke dhArmika mAnyatAo lagnamAM jeTale bhAga bhajave che tenA karatAM Arthika paristhiti vadhAre mahatvano bhAga bhajave che. jeTalA pramANamAM jIvananuM Arthika dhoraNa UMcA darajajAnuM hoya che teTalA pramANamAM lagna moTI uMmare thAya che. yuvaka ane yuvatI tyAre ja lagnagraMthIthI joDAya che jyAre teo temanA daMpatIjIvanamAM amuka jIvana dhoraNa pramANe jIvI zake che. jevI rIte janmanA pramANa upara janasaMkhyAne AdhAra che tevI rIte mRtyunA pramANa upara paNa janasaMkhyAne AdhAra che. mRtyunuM pramANa jeTaluM ochuM hoya che teTaluM vasatInuM pramANa vadhAre hoya che. je dezo ArogyatAnI bAbatamAM temaja Arthika samajaNamAM pachAta hoya che te dezamAM janmanuM pramANa UMcuM hoya che paNa sAthe sAthe mRtyunuM pramANa paNa adhika UMcuM hoya che. IglAMDamAM hiMdustAna karatAM janmanuM pramANa ochuM che paNa mRtyunuM pramANa tethI ochuM che. pariNAme jeTalA pramANamAM vasatI vadhavI joIe teTalA pramANamAM, janmanuM pramANa ochuM hovA chatAM, IMglAMDamAM vasatI vadhe che, jyAre hiMdustAnamAM janmanuM pramANa ghaNuM vadhAre hovA chatAM mRtyunuM pramANa ghaNuM vadhAre hovAthI jeTalA pramANamAM vasatI vadhavI joIe teTalA pramANamAM vadhatI nathI. 4 A vicAraNAmAM jhapATAbaMdha parivartana thatuM jAya che. have jarmanI, iTAlI, phrAnsa jevA rASTramAM prajotpatti vadhAravA mATe rAjya taraphathI jozabhera AMdolana karavAmAM Ave che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ janasaMkhyA 69 AjanI sabhyatAmAM zrImaMta vargomAM temaja madhyama vargomAM kuTuMbane kRtrima rIte maryAdita banAvavAnI vRtti bahu majabuta rIte jaNAya che. A vRttine pariNAme samAja ane rASTrane jabarajasta hAni pahoMce che; prajAnuM adhaHpatana thAya che, nIcI kakSAnA leke saMkhyAmAM vadhe che ane tema na thAya te janasaMkhyAno behada ghaTADo kadAca AkhIye jAtinA nAzamAM pariName che. sAdhAraNa rIte zrImaMta varganA leke moTI uMmare paraNe che, temane prajA ochI thAya che ane je prajA thAya che temane paNa keTaleka bhAga te kudaratI rIte ja zakti ane tejamAM kama hoya che; zrImatAIne lIdhe temanI uchera paNa evA prakAranI hoya che ke jethI temanAmAM hiMmata ke sAhasikavRtti khIlatAM nathI. pariNAme guNanI dRSTie paNa prakA avanata thatI jAya che. jyAre janasaMkhyA behada pramANamAM ghaTI jAya che tyAre sArIye jAtine lopa thaI javAnI bhIti rahe che. prajAne ghaTADe eTale dezanI AthikarAjakIya, ane sainikazaktine paNa ghaTADe. rAjakIya daSTie kRtrima rIte janasaMkhyA maryAdita karavA ane saMtatiniyamananAM sAdhane upaga bahu nukazAnakAraka che. Aje yuropanA badhAya rAjyamAM saMtati niyamana virUddha jabaradasta AMdolana cAlI rahyuM che tenI pAchaLa mukhyatve A rAjakIya janasaMkhyA keTalA pramANamAM hovI joIe te bAbatamAM AjanI zAstriya vicAraNA evI che ke koIpaNa rASTranI Arthika saMpatti temaja utpAdana zaktine vicAra karI ane teTalI Arthika saMpattithI tathA utpAdana zaktithI keTalA mANasane nabhAvI zakAya tene vicAra karI janasaMkhyAnI maryAdA ke pramANu nakkI thavuM joIe. A siddhAnta pramANe eka tarapha rASTranI saMpatti ane utpAdaka zaktine mUkavAmAM Ave che ane bajI bAju tenA pramANamAM janasaMkhyA nakkI karavAmAM Ave che. jeTalA pramANamAM saMpatti hoya teTalA pramANamAM ja janasaMkhyA hovI joIe. saMpattinA pramANa karatAM janasaMkhyA ochI hoya te te Arthika dRSTie nukazAnakAraka che kAraNa ke jeTalI janasaMkhyA ochI teTalI utpAdanazakti ochI ane jeTalI utpAdanazakti ochI teTalI saMpattine sa pUrNa sadupayoga karavAnI taka paNa ochI. jeTalA pramANamAM saMpatti hoya tenA karatAM vadhAre pramANamAM janasaMkhyA hoya te vaLI Arthika dRSTie vadhu nukazAnakAraka che. AvI pari. sthitimAM janasaMkhyAmAM bhUkhamare Ave che, regacALo Ave che, jIvananuM dhoraNa nIcuM jAya che-pariNAme prajA zaktihIna ane nIcI keTInI saMbhave che. A siddhAntaoptimum theory of population-nuM tAtparya e che ke koI paNa rASTranI jana saMkhyA te rASTranI kudaratI saMpattinA pramANasara nakkI thavI joIe. A siddhAnta pramANe lAMbegALe janasaMkhyA eka yA bIjI rIte kudaratI saMpattinA pramANamAM ja AvI rahe che ane eka vakhata samatolapaNuM prApta thayA pachI sAdhAraNa rIte asAdhAraNa saMjogo upathita thayA vinA te samatolapaNuM nAza pAmatuM nathI. jarmanImAM hara hITalare zuddha bahAcarya na sevI zakatI sALIne paraNI jaI prajA utpanna karavAnI AjJA pharamAvI che, eTaluM ja nahi paNa, gata mahAyuddhamAM hemAI gayelA lAkhe naravIrenA kAraNe, te dezamAM puruSo karatAM strIonI saMkhyA vizeSa pramANamAM hoI, teNe, lagna mATe puruSa na meLavI satI moTI vayanI kanyAone, zuddha ne sazakata Arya jarmane sAthe saMgamAM AvavAnI chUTa ApI, temanI saMtatine kAyadesara gaNavA TharAvyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrAMgadA : rasadarzana bAlacaMdra maNilAla parIkha (gatAMka pR. 38 thI cAlu ) prakRtinI godamAM praphulatuM, nivRttimAM vikasatuM, AnaMda ane viSAdanA tejaandhAramAM viharatuM navadampatI vilAsatRptine Are AvIne ubhe che. premalagnanuM eka varSa pUruM thavA AvyuM che. varSARtu cAlI rahI che. dhodhamAra varSanI meghadhArAne nihALatA arjunane AvA samaye khaLabhaLelAM nadInALAM oLagI jyAre pAMce bAMdho, vana vIMdhatA, girigara bhedatA, mRgayA ramavA nIkaLatA tyArano prasaMga phurI Ave che. mayUranA kekAravathI gAjatA citrakavananA pradeze, akhalita varSanI meghadhArAnA nAda, emamAM viharatAM padharanA gabhIra nirdoSa, vanamAM vicaratAM pazuo, beu kAMThe chalakAtAM nadInALAM, ane te badhAnA darzane ekasAthe dhabakatAM bAdhavahadayo, e sarvanA samaraNe pragaTatI kalpanAsRSTimAM arjuna vartamAnane bhUlI jaI tallIna bane che. e addabhuta citrAMgadA'--jagavikhyAta rasanATikAnA mahAna sRSTinI mohakatA tenAmAM prabaLa utkaMThA jagAve lekhaka-kavivara ravIndranAtha TAgora che ane mRgayA khelavA nIkaLavA te citrA samIpa pitAnI irachA vyakata kare che; paNa citrA to adhavacathIja tene kApI nAMkhe cheH "pahelAM je zikAranI pAchaLa paDayA che tene ja jhabe karo. tame najIkamAM najIka dhAratA ho tyAre te vanapazuM tamArI pAsethI haMmezAM svamavata chaTakI jAya che. juo, gAMDe tura varasAda sahastra bANa pheMkatA vAyu pAchaLa dhAya che paNa te te sadAya mukta ane ajeya cAlyo jAya che.' ane varSo ane vAyunA A prakRtidarzananA rUpakane pitAnA jIvana sAthe ghaTAvatAM te umere che-- ApaNuM kIDA e, prANanAtha ! evI ja che. tame saudaryanA vidgati AtmAnI pAchaLa, tamArI pAse che te eka eka bANa pheMkatA, dhAo che, chatAM A jAduI haraNa sadAya mukta ane apRSTa deDayA kare che.. ., Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrAMgadA : rasadarzana-71 AmAM arjunane citrAnA vAstavasvarUpanI kaIka jhAMkhI thAya che. tenAmAM te kAMIka sthAyI tatvane pakaDavA mathe che paNa citrA te hariNInI peThe sadAya aspRzya rahe che. game te bAjuthI vAstavane sparzavA talapatA arjuna sIdhe ja prazna kare che-- priye jyAM snehALa hadayo hArA pratyAgamananI vATa jotAM hoya evuM tAre eke guDa nathI ?--evuM gRha, jene te tArI sumana sevAo vaDe ekavAra madhuruM banAvyuM hatuM, ane jyAre tuM A araNyamAM AvavA te tajI nIkaLI tyAre jene jIvanadIpa holavAI gayo hato?" kevI hRdayaMgama bhAvamayatAthI ajunanA mukhamAMthI nIkaLatAM A kemaLa vacane ravIndranAthanA priya gRhajIvananA prabhAvanta Adarzane martimAna kare che ! bhAratavarSanA e sAMskRtika mahAgauravane pragaTAvatA A citradarzanamAM vilasatI puNyaprabhA, bhAratanI prAcIna mahattA para eka evI tejavantI dIpazikhA dharI rahe che ke jenA prakAzamAM ApaNane AryAvartanA ArSa jIvanadharmane, urjasvala Adarzane, pavitra saMskRtine, utkRSTa mAnavatA ne gauravazIla saMskAritAno parama sAkSAtkAra thAya che." paNa ApaNI citrAMgadAnuM asvAbhAvika jIvana gRhajIvananA Adarzane anurUpa sthiti hajI pAmyuM nathI. ajunanA hadayavedhaka praznone uttara ApatAM te kahe che- - "A prazno zA mATe? aNuvicAratA vilAsanA divaso zuM vahI gayA? tame tamArI AgaLa mane jue che te karatAM huM kazuM vadhAre nathI te tame nathI jANatA ?" A vibhakta dazAnuM tAtparya have arjunane kaMIka samajAvA mAMDe che. DUbatA mANasa paDe te priyatamAne pakaDI rAkhavA mathe che. paNa tethI te tenuM jIvana eka satata saMgrAmane jhaMjhAvAta anubhavavA mAMDe che. anaH "ahA eTaleja tuM mArI pAsethI sarakI jatI hoya tevuM bhAse che. mAruM hRdaya atRpta che, mArA cittane zAMti nathI. hajI pAse Ava e aprApya ! nAma, gRha ane kuLanAM baMdhana svIkArI le; mArA hRdayane saghaLI bAjuethI tane sparzavA de ane premanA prazAnta pratyayamAM tuja saha mane jIvavA de." praNayInuM A karuNa AkraMda jANe tenA hRdayane cIrIne bahAra nIkaLavA mathatuM hoya tevI dArUNa AtmadanA pragaTa kare che. AzA ane nirAzA, sukha ane duHkha, jIvana ane mRtyu-e AkaMda pAchaLathI UThatI eka UMDI ahamAM asahya vyathArUpe jalI rahyAM che. eka ja zvAse jANe tenuM AkhuM jIvana laTakI rahyuM che ! ne citrAnA pratyuttara vAdaLAMnA raMga, vicimAlAnAM nRtya, puSpanI saurabha-ene jhAlI rAkhavAnA A nirarthaka prayatno zA mATe?"--- citrAmAM sanAtana satya grahaNa karavA, tene pitAnA hRdayakamaLa para sthApavA jhaMkhatA arjunane A uttara zI rIte saMtoSI zake? tethI te punaH tenI te ja abhyarthanA uccAre che priye, premane AkAzakusumathI zAMta karavAnI AzA ne sevIza. mane evuM kAMIka Apa jene huM vaLagI rahuM--evuM kAMIka je yAtanAomAMthI pasAra thavA chatAM amara rahI zake." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 suvAsa : jeTha 195 paNa sthira AtmA vagaranI A asahAya thavanA zuM karI zake? kayI rIte te priyatamanA premane vAstavika premathI tRpta karI zake? kyI rIte tenI saha te akhaMDa-avibhAjyaaMtaraMga ekatA sAdhI zake? eTaleja, varadAnane kAraNe asthira banelA jIvanamAM je kAMI maLyuM che temAMthI zakaya rasa cUsI levAnI jyAre te arjunane preraNA Ape che tyAre temAMthI mAnavInA dIrgha chatAM nihita vikAsakALa karatAM vadhAre mohaka, vadhAre AkarSaka, puSpanA alpa chatAM mukta-nirbandha jIvanakALanI amRtajharatI madhuratA TapakI rahe che-- mArA vIra, hajI te varSa paNa pUrUM nathI thayuM eTalAmAM tame thAkI ye gayA! have mane khabara paDe che ke puSpa apAyuM che te svarganA AzIrvAdane lIdhe che. A mAro deha gaI vasatanAM puSpo sAthe karamAI maryo hota te jarUra te gaurava sahita mRtyu pAme gaNata. chatAM tenA divase gaNAI cUkyA che, nAtha! emAMthI kazuM bAkI na rAkhazo; saghaLe rasa enAmAMthI cUsI lo ke pAchaLathI tamAruM yAcaka hRdaya, grISmapalevo dhULamAM karamAyelAM paDayAM hoya, tyAre tRSArta madhukaranI peThe, atRpta kAmanA saha, vAraMvAra te vakhate vakhate, punaH tenI pAse pAchuM na Ave.' varSane chelle divasa. navavarSanuM prabhAta ane citrAnuM jIvana ke mRtyu. madana tene kALasamAptinI cetavaNI Ape che paNa sAthe sAthe eTalI AzAya Ape che ke tenuM bakSeluM saudarya vasanta maMdire pAchuM pharatAM tenI dehalatAne navasAMdaryanAM bAlakusuma pragaTavAM zarU thaze. A chellI rAtri mATe citrA pharI ekavAra madana pAse bUjhAtA dIpakanI jyota jevuM sarvotkRSTa prabhAvanuM apUrva saMdarya mAgI le che ane tenI abhyarthanAne svIkAra karI madana tene vAstavika vikAsanI parisImAe adhiSita kare che. A arasAmAM arjunane ekAeka grAmajano pAsethI te pradeza para AvI rahelI bahAravaTiyAonI dhADanA samAcAra sAMpaDe che. tenuM kSAtrateja bhabhUkI UThe che, tenA aMge mAM vIratvanuM jema UbharAya che, ane satvara gAmanA rakSaNe javAnI te tatparatA darzAve che. rAjakumArI citrAMgadAnAM zairya, zakti ane pratibhA viSe lekae suNAvelI pazasti tenA hRdayanA sarbhamAM sUkSma tArane paNa jhaNajhaNAvI mUke che. paNa jyAre priyatamAnA mULa svarUpathI ajJAta arjunane citro jaNAve che ke yAtrAe jatAM pahelAM rAjakumArI citrAMgadAe sarahadanA rakSaNane pAke baMdobasta karI dIdhA hoI kazo vAstavika bhaya nathI, tyAre te lekaprazastie tenAmAM prerelA tenI pratyenA mAnamAM ora vadhAro thAya che. bicAro ajJAta arjuna ! kalpanA pradezanI e vIra rAjakumArI pratye te dhImedhIme agamya AkarSaNa anubhavate jAya che-je aMte tIvra banatAM mehamAM pariName che, ane tenuM raTaNa ja tene ekamAtra viSaya banI rahe che. paNa jyAre tenI A cittabaddhavRttinuM kAraNa jANavA mAgatI priyatamAne talasATabharyA kAlAvAlAne uttara ApatAM ajuna rAjakumArI citrAMgadAnA vIratvanI anahada prazaMsA kare che, tyAre citrA eka vedhaka bANa pheke che - paNa te saMdaryavatI nathI. tene mArA jevAM manehara, mRtyusamAM kALAM bhammara nayane nathI.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrAMgadA : rasadarzana * 73 paNa arjunane tenA rUpanI paravA nathI. te te tenI kSAtraprabhAthIja aMjAi gayo che- (ajuna) balake kahe che ke zairyamAM te puruSa samAna che. ane mRdutAmAM strI samAna'. have dhImedhIme sahaja aspaSTa ne lAkSaNika begapUrvaka citrA tenI satya sthiti bole che-paNa temAMye sAthesAthe arjunanA valaNane pArakhavAnI IchA te UDe UMDe rahelI ja che e ja enuM sothI moTuM durbhAgya che. jyAre strI e mAtra strI ja rahe che, jyAre puruSanA hadayanI AsapAsa te tenAM smita radana sevAo, ane AliMganI premaceSTAo dvArA viMTaLAI rahe che tyAre ja te sukhI thAya che. vidyA ane mahAna siddhio tene zA kAmanAM ?" pachI strI arjunane pote prathama zivamaMdiramAM maLI hatI te prasaMgane ullekha karatAM te umere che- "vanapaMthanI bAjumAM AvelA mahAdevanA maMdiramAM tame tene gaI kAle ja joI zakayA heta to tenI tarapha najara paNa nAkhyA vinA tame pasAra thaI jAta. paNa zuM tame strInA soMdaryathI eTalI badhI kaMTALI gayA che ke tenAmAM puruSanuM baLa vAMchI rahyA cho ?" sAce ja citrAnA harigati sauMdaryathI arjunane kaMTALo upajyA che. evA mithyAsaMdarya karatAM te zastrasajita rAjakumArI citrAMgadA tene vadhAre AkarSe che. vilAsane vairAgya tene zArya tarapha vALe che. rAjakuMvarInI vIratA sAMbhaLI tenA romeromamAM navacetana vahevA mAMDe che, ne vijyakIrti prApta karavA samarAMgaNamAM javAnI te citrA pAse anamati vAMche che. citrA, tenA satya svarUpathI anabhijJa arjunanI nirdoSa ajJatA para manamAM hasatI haze ke e satyasvarUpane jhIlavAne usuka priyatamanA talasATathI aMtaramAM harSitI haze? game tema, te tenI chelle sudhI kasoTI karI levA icche che eTale tenI sAme muktine bhAnuM pragaTato hovA chatAM kRtrima saMdaryanI mAyAjanI pratye arjunane haju kAMI meha rahyo che ke nahi te cakAsI jovA te nija sidaryanuM AkarSaNa vadhAre vistAratI jAya che- AzA anubhavavA chatAM beparavA nirAzA vyakta kare che, eTalA mATe ke pAchaLathI pastAvuM na paDe- citrA- tamane javAnI nA pADuM te? mArA bAhupAzamAM tamane vIMTI rAkhuM to ? to zuM sakhtAIthI mukta thaI, mane tajIne cAlyA jaze? juo, tyAre....." jene ApaNe strIsahaja chaNake kahIe chIe te nArInI amodha AkarSaNa-mohinInuM AnAthI vadhAre sarasa draSTAMta bIjuM kayuM hoI zake? paNa tarata ja mULa vAta para AvatAM- citrA-prANanAtha! jarI ahIM bese. kayA becena vicAre tamane satAve che? koNe tamAruM mana cArI lIdhuM che ? citrAe ?' jarAe chUpAvyA vinA kevI saraLatAthI ane uttara Ape che ! hA, citrAe. mane Azcarya thAya che- kyA vratanI siddhi sArU te yAtrAe nIkaLI haze ? tene zuM jarUriyAta hoI zake ?" citrA --"tene zuM jarUriyAta hoI zake? e abhAgI strIne kadI hatuM ja zuM? tenA guNo ja tenA hRdayane khAlI kAcalAmAM jakaDI rAkhatA kArAvAsanI divAla samA che. te aMdhAramaya che, atRpta che. tenA nArIya premane cIMtharAM paherI saMtoSa mAnavo paDe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 - suvAsa : jeTha 1995 saMdarya tene bakSAyuM nathI. te te zyAma abrothI nAza pAmelA ujAsavALI, ke zilAmaya girizaMga para beThelI-nilAsa prabhAtanA AtmA samI che. mane enA jIvana viSe pUchaze nahi. puruSanA kAnane te kadI priya nahi lAge." kevI vyaMgAtmaka vizadatAthI citrAe tenuM sakaLa dAridraya pragaTa karyuM che! saMdarya, saubhAgyane premavihoNA jIvananAM vaheNa palaTAvavA teNe je bhagIratha prayatna Adaryo hato te AvI nirarthakatAmAM pariName e tenA aMtarane keTaluM duHkhakara nIvaDayuM haze! ajJa arjunane sarva paristhiti jaNAvI te pratye tenuM kevuM valaNa rahe che. te para have te pitAnA bhAvi paMthanuM nirmANa karavAnI AzA bAMdhe che. - arjuna rAjakumArI citrAMgadAnuM kalpanAcitra dere che. vijayadevI zI opatI, ta azva para savArI karatI, dhanurdhArI rAjakumArI tenA manane harI le che. nikaTanI priyatamA have tenA jIvanane sUrya nathI rahI, ne nathI rahI tenA premane pradIpta karatI pUrvanI caitanya ti. e cAru vanakhaMDo, e ekAnta girigaro, e gADha kuMjanikuMje, manoramya puSpagrahe, sohAmaNI latAmaMDapa-pUrvanAM e premaniketane have tene apriya thaI paDayAM che. tenuM dhyAna vanamAMthI, jyAM rAjakumArI citrAMgadA pravAsa karI rahI che te kalpanA pradezamAM ndrita thayuM che. paNa citrAne sadabhAgye temAM tenA aMtima sukhano udaya thAya che. je vastu tenI potAnI ja che, jenA para bIjA koInA prabhAvanI chAyA nathI, je nijAmAmAMthI, phUlamAMthI sugaMdha phore tema svabhAva ja pamare che, te pratinuM arjunanuM AkarSaNa tenAmAM harSa sivAya bIjuM zuM prere ? chatAM saubhAgyanA udaya sAme rahelI durbhAgyanI saMbhavitatA tene AkhI vastusthiti mULathI cakakhI karavA prere che- "ajuna, mane sAcuM kaho; atyAre huM kaI jAduthI A vilAsI mArdavatA, jagatanA Arogyavardhaka, paruSa sparzathI khacakAtI A nirmAlya saMdaryaprabhA mArA parathI ekherI nAkhI mukta banI zake ane tene mArA deha parathI uchInAM vastronI jema pheMkI daI zakuM-tame te sahana karI zakaze ? AligatI nibaLatAnI kalA-cAturIone tilAMjalI ApI, sAhasI hadayanA masaha sabaLa, TaTTAra UbhI rahuM; vela peThe dhULamAM DhasaraDAtAM nahi, paNa koI UMcA giri-phara-vRkSa peThe mAruM zira UMcuM dharI rAkhuM te puruSanAM nayanane AkarSaze ? na, ne, tamArAthI te sahana nahi thAya.' saMdaryanAM madhu pI pI ghaDAI gayelo tenA satya svarUpane AvakArI zake te citrAne azakayavata bhAse che. ane chatAM e paNa eTaluMja ekkasa che ke A caMcaLa lAvaNya koI paNa hisAbe akSubdha, sthAyI sukha janmAvI zakavAnuM nathI, kemake jenI madhyamAM tene jIvavAnuM che te jagata sAthe tene kaze saMbaMdha nathI. sRSTinAM niyamothI te aspRzya che, mAnavajIvananAM tothI viyukta che. arjunanA zabdomAM te kaIka vilAsI devano pramAdathI pRthvI para paDelA svarganA ekAda kheDa samuM che eTale ja e satya nathI, mAyAsvarUpa che. tenA bAhupAza vasamo che paNa satyane jIravavuM che tethIye agharuM che. eTale vartamAna jIvanathI ja saMtoSa pAmavAno saMkalpa karatAM citrA arjunane kahe che- bahetara che ke huM mArI AsapAsa caMcaLa yauvananI saghaLI lalita krIDAsAmagrI pAtharI rAkhuM; ane vairyathI tamArI vATa jouM. jyAre tamane pAchA AvavAnI IcchA thAya tyAre smitabhera, tamArA sArU, A lAvaNyamaya dehanA pyAlAmAM huM AnaMda-madirA reDIza, e madirAthI jyAre kaMTALI jAo, paritRpta thAo, tyAre tame kAma para jaI zake che, athavA kriIDA mANI zake che.' [apUrNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaTapadra(vaDAdarA)nA aitihAsika ullekhA [ paM. lAlacaMdra bha. gAMdhI, prAcyavidyAmaMdira, vAdarA] [ } ] vi. saM. 1638mAM Adhina va. 1 zukravAre vAcanAcArye mahimAsAgare vaTapadra lakhAyelI pratiyA nagaramAM lakhelI mayaNurehA (madanarekhA) mahAsatInA prabaMdhanI prati amadAvAdamAM vijayavIrasUrinA saMgrahamAM che. 1 kavi R Savardhanasurie vi. saM. 151mAM racela nala-vadaMtI-rAsanI vi. saM. 1650mAM vaizAkha zu. 7 ravivAre vaTapadra nagaramAM lakhAyelI eka prati amadAvAdanA zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI hastakanA pAlItANAnA jaina pustakabhaMDAramAM che. rAhenazAha akabbarathI 'jagadguru' birUddArA sanmAnita thayelA suprasiddha hIravijayasUrie samrATa akabbaradvArA sarvaprANi hitakara parApakAranAM aneka satkartavyo karAvyAM, temAM samAjanA hitanuM zatru Mjaya tIrthanA krUramAnanuM kartavya paNa gaNAvI zakAya. dUra dezathI surie mAkalelA saMdeza-vacanathI temanA pratinidhi paM. bhAnucaMdre hima-kaSTAnI paravA karyA vinA, kAzmIranA mArgane zeAbhAvanArA 'jayanalalaMkA ' nAmanA dasa yejana (40 kAza) pramANavALA maneAhara sareAvaramAM vahANa-naukAvihArathI mejha mANatA pAtazAhane arajI karI hatI. zatruMjaya tIrthanA yAtrikane vaccenA samayamAM kara vigerethI kanaDagata theI dhaNA kare ISTadevanAM darzana thatAM, e da sarvathA dUra karavAne! samayajJa yugapradhAna e mahAtmAnA dUraMdezIbharyAM dUradarzI suyazasvI prayatna sala thayA hatA. prativarSa cha mahinA ane 6 divasa samasta dezAmAM sarva pazu, pakSI, jalacara prANigaNane abhayadAna ApyAnuM ane gujarAtanA jajIyA nAmanA aniSTa karane dUra karyAnuM pharamAna, vAcaka zAMticaMdranA hAthe bheTa meAkalAvI pAtazAhe hIrasUrinA prasanna aMtaHkaraNanI zubhAziSa meLavI hatI ane paM. bhAnucaMdranA prayatnathI zatruMjayanA kara mukta karI sarine zatrujaya samarpaNa karyAnuM pharamAna bheTa dharI emAM vRddhi karI hatI. vAdarAnA saMgha zatruMjayamAM rAdhanapura(gujarAta)mAM vijayasenasUri sAthe cAmAsuM rahelA hIravijayasUrie uparyukta satkAryathI prasanna thaI lAheAra(paMjAba)mAM pAtazAha pAse rahelA paM. bhAnucaMdrane vacanadvArA upAdhyAyapadathI sanmAnita karyA hatA. pAtazAha akambare hIravijayasUrinA paTTadhara vijayasenasUrine darzanArtha lAheAramAM kheAlAvI e upAdhyAyapadanA maheAtsava karyA hatA ane vAdamAM vijayI thayelA vijayasenasUrine 'savAI vijaya'padathI vizeSa mAnanIya karyAM hatA. A taraph hIravijayasUri, zatrujaya--samarpaNunuM pharamAna maLyA pachI ghaNA yAtrikAnA saMdhA sAthe zatrujayanI yAtrAe padhAryA hatA ane tyAM khaMbhAtanA osavALa zrImAn 1. prakaTa thayela prazasti-saMgraha (bhA. 2, pU. 130)mAM vaTapadrane badale viTapadra evuM azuddha chapAyela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 suvAsa : jeTha 1995 tejapAlazAhe uddhAra karI navA karAvelA mUlamaMdiranI pratiSThA vigere satkAryo karyA hatAM hIrasaubhAgya mahAkAvya vigere graMthamAM enuM vistArathI varNana che, tathA te samayanI kavi hemavijaye racelI pratiSThA-prazastino zilAlekha tyAM vidyamAna che. vi. saM. 16pa0mAM zatruMjayanI yAtrAe haramunIzvara AvyA, te vakhate tyAM hara saMghavI AvyA hatA, temAM vaDodarAne saMdha paNa hatA. ema khaMbhAtanA zrAvaka kavi vabhadAse vi. saM. 1685mAM racelA hIrasUri-rAsamAM jaNAvyuM che. vi. saM. 1679(87)mAM burahAnapuramAM kavi darzanavijaye racelA vijayatilakasUrirAsamAM paNa vaTapadranA AvelA A saghane ullekha che. zatruMjaya tIrthanI yAtrA karavA ane hIrasurine vaMdana karavA AvelA mANasanI saMkhyA be lAkha kavie sAMbhaLI hatI, tathA hIravijayasUrie vi. saM. 1649mAM A yAtrA karI hatI-tema jaNAvyuM che. kharI rIte vi. saM. 1649mAM taiyAra thayelA uparyukta maMdiranI pratiSThA vi. saM. 1950mAM hIravijayasarinA haste thayelI hovAnuM tyAMnA zilAlekha parathI jaNAya che. siddhapura(gujarAta)nA vaNika rAmajI ane ramAdenA suputra bhANajI, ke jene AIna-IakabarImAM-akabaranA darabAramAM mAnya vidvAnonA vargamAM bhANacaMda nAmathI yAda karyA che, . te pUrvokta zatruMjayakacana vigere sukRtathI ane sUryasahastranAma, upAdhyAya bhAnucanuM vasaMtarAja (zakanazAstra), kAdaMbarI, rasArasvata, kAvyaprakAza, nAmamAlI, Agamana vikavilAsa vigere graMtho para vidvattAbharI vyAkhyAo racavAthI vikhyAta thayelA upAdhyAya bhAnucaMdra, tenA sahakArI vidvAn ziSya siddhicaMdra sAthe jahAMgIranA rAjyaamalamAM vi. saM. 16 6pa lagabhagamAM 23 varSa gujarAtamAM AvyA, tyAre vaTapadra (vaDodarA)mAM paNa padhAryA hatA-ema e siddhicaMdra racelA saM. bhAnacaMdracarita mahAkAvya (prakAza 4, le. 209) parathI jaNAya che. 1. "eho zrIje jyAMhi, hIra munIsara AvyA tyAM hi; behottarI saMdhavI AvyA tasiM, saMvata sela paMcAse jasiM. x x x mahimadAvAda bArenuM ya, vaDodarAno saMgha tihAM hoya; Amoda sinera kerA janna, jaMbusara nara nArI dhanna. -hIrasUriAsa (AnaMdakAcamahedadhi mI. 5 de. lA.) 2. "surati dIvi baMdirane valI, vaTapadra bharUaci temAMhi bhalI; - 4 4 ema aneka saMdha AvyA ghaNuM, cAtra karavA sahAmaNuM. zrI zatruMjaya tIratha taNI, valI zrIhIra vaMdevA bhaNI; mANasanI saMkhyA bi lAkha, suNa tehavI mi kahI e bhASa. hIravijayasUri karI jAtra, gaNapacAsaI guNa-pAtra?" -vijayatilakasUrirAsa (gA. 346 thI 349) aitihAsikarAyasaMgraha bhA 4the pU. ra7 2. vi. J.) 3. "vADatha mAre tyAM kaisthiti puna: | vAcakAste caturmAsImAsInA: pattane'nyadA // " A mahAkAvya, ahArA snehI sAkSara zrIyuta mehanalAlabhAI da. dezAIdvArA saMpAdita thaI prakAzamAM AvavAnI taiyArImAM che. A saMbaMdhamAM "zAsana-prabhAvaka guru-ziSya bhAnucaMdra ane siddhicaMdra' nAmane emane lekha AtmAnaMdajanmazatAbdI-smAraka graMthamAM prakaTa thayelo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaTapadra(vaDodarA)nA etihAsika ullekha 77 vikramanI sattaramI sadInA pUrvArdhamAM tapAgacchamAM mahepAdhyAya dharmasAgaranA ziSya 5. padmasAgara vidvAna vAdI, vyAkhyAkAra ane kavi thaI gayA. jemaNe vi. sa. 1633mAM tilakamaMjarI jevI utkRSTa jaina gadyathAnI vyAkhyA racI hatI, dAdA pArzvanAtha tathA nayaprakAza (saTIka saM. 1633), zIlaprakAra, yuktiprakAza, pramANaprakAza (saTIka), dharmaparIkSA, yazodharacaritra, ane jagadagurukAvya (maMgalapuramAM vi. saM. 1646mAM), uttarAdhyayana-kathA (sa. 1657), jevA granthanI racanA karI hatI, temanA ziSya rAjasuMdara(sAgara) kavie bhaktAmara nAmanA prasiddha jainastotranAM paddhonAM prathama caraNa laI bIjAM traNa traNa caraNothI pAdapUrti karI vaTapadra(vaDodarA)nA 1dAdA pArzvanAthane uddezI navIna bhakatAmara staMtra racyuM hatuM. tapAgacchamAM thayelA kavi zAMtikuzale vi. saM. 1667mAM racelA pArzvanAtha-nAmamAlA (108 nAmevALA) stavanamAM, bhinna bhinna sthAnemAM rahelA pArzvanAtha (mUrti)nA smaraNamAM, vaDodarAnA pArzvanAthano paNa ullekha karyo che. vi. saM. 1970mAM mArga. zu. 3 bhege vaTapadra mahAnagaramAM muni dIpavijaye lakhelI sArasvata vyAkaraNanI eka prati vaDodarAmAM pravartaka lakhAyelI prati kAntivijaya munirAjanA zAstrasaMgrahamAM che. | vi. saM. 1673mAM phAgaNa zu. 10 guruvAre vaTapadra nagaramAM lakhelI caityavaMdanAdi bhASyatrayanI prati, jhIMjhuvADAmAM jena pustaka-bhaMDAramAM che. vikramanI sattaramI sadInA uttarArdhamAM jahAMgIranA rAjyaamalamAM jene tAMbarasamAjamAM tapAgacchamAM aMdara aMdara anicchanIya vaimanasya ugra rUpa lIdhuM, tyAre e zamAvavA rAjapanA zANuM adhikArIoe gujarAtamAM lekha mokalAvatAM Avela lekha A vaTapadramAM paNa lekha Avyo hatA-ema kavi darzanavijaye vi. saM. 1679mAM racelA vijayatilakasUrirAsamAM jaNAvyuM che. 1. vartamAnamAM vaDodarAmAM narasihajInI piLamAM dAdA pArzvanAthanuM jaina daherUM prasiddha che. ahammadAvAdanivAsI jherI mohanalAla maganalAlanA prayatnathI vi. saM. 1979mAM prakaTa thayela, maNilAla nyAlacaMda zAhe lakhela "pragaTa prabhAvI pArzvanAtha" pustakamAM jaNAvyuM che ke uparyukta maMdira mahArAjA kumArapAle baMdhAvyuM hatuM." paraMtu ahArA dhAravA pramANe te maMtrIzvara tejapAlanI kArakIrdImAM banyuM haze. A jinamaMdiramAM mUlanAyaka tarIke birAjamAna dAdA pAzvanAthanI prauDha prabhAvaka pratimA legamaya vaLanI che. saMrakSaka zrAvakonI vasatine abhAve Aja sadImAM pAvAgaDhathI AvelI bhIDabhaMjana pArzvanAthanI prAcIna pratimA paNa A maMdiramAM padharAvavAmAM AvI che. A deharAne jIrNoddhAra vi. saM. 1973mAM lagabhaga eka lAkha rUpIAnA kharce karA jaNAvAya che. sadgata suyazasvI zrImaMta sarakAra mahArAjA sAheba sayAjIrAva gAyakavADe uparyukta prasaMgamAM dAdApAzvanAthanAM darzanathI jainajanatAne AnaMdita karI hatI. 2. "tuM bharUachi tuM IDaraI, khUADa he tuM hi ja guNa-khANi; tuM delavADaI vaDodaraI, DuMgarapure ho gaMdhAri vakhANi. -prAcInatIrthamAlAsaMgraha (ya. vi. caM. bhA. 1, pR. 199, gA. 14). 3. "AzAtanA sAgarA jeha karatA, dIya bhUpa sIkhAmaNa kharIya turatA; tava AvI gujaradesi lekhA, rAjanagara sUrati vaTapadra eSA." -vijayatilakasUrirAsa a. 1, gA. 1316 [aitihAsikarAsasaMgraha bhA. 4, 5. 110 . vi. caM.] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 suvAsa : jeTha 195 vikramanI sattaramI sadInA uttarArdhamAM thayelA keTalAka ullekho parathI jaNAya che kete samayamAM-AjathI traNa varSo pahelAM vaDodarAmAM jainone eka jJAnabhaMDAra (citkaSa) hatA. zahenazAha akabUrathI sanmAnita thayelA suprasiddha jagadguru vaDodarAnA prAcIna hIravijayasUrinA ziSya-parivAre A bhaMDAramAM pothIo mUkI jJAnabhaMDAra hatI. hIravijayasUrinA hastadIkSita eka prasiddha ziSya vAcaka kIrtivijaya nAmanA vidvAne vi. saM. 1690mAM (Aso zu. 4) vicAraratnAkara nAmanA graMthanI saMkalana karI hatI, jenuM lekhana, temanA suprasiddha ziSya 5. vinayavijaye karyuM hatuM. A graMthanI eka prati, upayukta graMthakAra kIrtivijaya vAcakanA ziSya kAMtivijaye vaTapadrapuranA pUrvokta jJAnabhaMDAramAM mUkI hatI, je hAla chANanA jainabhaMDAramAM (u. vIravi. zAstrasaMDamAM) che. vikramanI sattaramI sadInA uttarArdhamAM ane aDhAramI sadInA pUrvArdhamAM vidvattAbharI racanAothI vikhyAta thayelA jaina che. tapAgacchanI bahuzruta upAdhyAya vinayavijaye jodhapurathI bhAdra. zu. 15nI rAtre caMdrane dUta banAvI sUratamAM comAsuM rahelA kavi vinayavijaye tapAgaNapati vijayadevasUri ?) tarapha mokalyo hato. mahAkavi karela varNana kAlidAsanA meghadUnanI paddhatie 131 maMdAkrAMtA chaMdomAM racAyelA A IndudUta kAvyamAM Indune tyAM javAno mArga sUcavatAM jodhapura, suvarNagiri nagira), jhAlera, zirohI, Abu, acalagaDha, siddhapura, sAbhramatI, ahamadAvAda, vApa, bhUpura (bharUca) ane sUrata vigere sthaLanuM kavie suMdara varNana karyuM che. temAM prastuta vaTapadra (vaDodarA)ne paricaya A pramANe karAvyo che - "tasmAd drAcchamanakakubhi prasthitasyAntasa te ___ svargAkAraM nagaramaparaM lATadezasya puNDam / darza darza manasi paramaprItirApatsyate yat __nAnAlakSmIruciravapuSAM tatra vAso janAnAm // #aa rANAM manasi vadhatI torA mamajhA- tIte dRgbhyo vasati ca pade hanta ! vasvokasArA / pAtAlaM prAvizadapamadA sA'pi bhogAvatImAM dRcA ramyAmanupamatamAM vATapadrImabhikhyAm // madhye'styatra pracurasuSamo maNDapo'tyantatuGga statra sthitvA catasRSu dizAsvIkSaNIyaM svyendo!| draSTAsi drAk zriyamanupamAmasya viSvak purasya ramyaM hyetacchuciruci caturicaityAnukAram // " -I duddata (le. 79-81 ni. sA. kAvyamAlA gu. 14) --[apUrNa 1. "zrIkIrtivijayavAcakavineyalezena kAntivijayena / zrIvaTapadrapurasthitacitkoze pratiriyaM muktA // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana jharaNAM prabhA [jagatamAM mahAna puruSa te hajAronI saMkhyAmAM thaI gayA che. paNa te darekanAM vistRta jIvanacaritro vAMcavAno prajAne avakAza na ja hoya. pariNAme evA mahApuruSonA jIvanamAM banelA samayasUcaka, romAMcaka, sAhasika, mArmika ke vinedamaya prasaMgone khUNekhAMcarethI kheLI kADhI, ke parabhASAnAM alabhya ke kiMmatI grantharatnomAMthI tAravIne, savAgya zailI ane jarUrI zabdamAM, prasaMge prasaMge A pAnAMo para apAtA raheze.] jhara eka prasaMge dariyAI sahelagAhe nIkaLyo. adhavaca pahoMcatAM samadra tophAna gayo ne hIrA-motIe mahelI sIjharanI zAhI heDI AinAM UchaLatAM mAM para phUlanI jema khUlavA lAgI. hoDIne kamAna romanapatinI sahIsalAmatInI pitAnA para AvI paDelI jokhamadArIthI gabharAi UThayo. paNa sIjhare te prasaMge prabhAvapUrNa vadane zAMtithI kahyuM, " mAna, gabharAo nahi. hoDImAM pRthvI pati sIjhara ekalo nathI, sAthe ja te pRthvI patinuM bhAgya paNa che." ne sIjharanAM e samayasUcaka prabhAvavacanoe gabharAyala kaptAnamAM jema, utsAha ne AtmabhAna pragaTAvyAM. aNadhAryA tophAnanI vaccethI paNa heDI tarIne pAra UtarI. raziyana zahenazAha jhAra alekajhAMDare paNa Avo ja eka prasaMga anabhaveloH cInmaRtunI eka sAMje te hoDImAM sarovaranI sahelagAhe nIkaLyo. thoDeka jatAM tephAnanI adhIo caDI. kaptAna potAnI gaMbhIra javAbadArIthI bebAkaLo banI UThayo. paNa alekajhAMDare paLa pArakhI kahyuM, " kamAna, huM zahenazAha chuM e bhUlI jAo. mane tamArA pitAnA karatAM jarIka paNa meTa na mAne. ne je pagalAM tamArA bacAva mATe laI zakAya e ja pagalAM mAre mATe tho." nepoliyana jyAre IMglAMDa para caDAI laI javAne belena baMdare dhUma taiyArIo karI rahyo hato tyAre aMgreja vahANe vAraMvAra tyAM akasmAta AvIne upadrava karI jatAM. eka prasaMge nepoliyana temanI sAthe dariyAI yuddha mATe potAnA vahANamAM UtarI paDayo. A vakhate zahenazAhane khUba bhayamAM joIzAhI naukAdaLanA adhikArIe vahANanuM sukAna potAnA hAthamAM lIdhuM. ne vahANane teNe sahIsalAmata sthaLe doravA mAMDyuM. kenya vahANo paNa nepoliyananA vahANanI AsapAsa viMTaLAI vaLyAM. nepoliyana te vakhate barADI uche, "mane nahi, prasaMgane juo."ne hasIne teNe AgaLa vadhI aMgreja vahANene sahelAIthI mArI haThAvyAM. sa eka samaye prI bIsmArTa varSARtumAM, gAmaDAmAM, be mitro sAthe dUra dUra karavA nIkaLI paDo. keTaleka dUra jatAM eka ThekANe kAdavavALI bhUmimAM bemAMnA eka jADA mitranA paga khUMpavA mAMDayA ne ceDA ja vakhatamAM te te kAdavamAM khabhA sudhI DUbI gayo. temAMthI nIkaLavAnA tenA prayAsa niSphaLa javA lAgyA. teNe bIsmAIne madada mATe vinaMti karI, ne uttaramAM bIsmArka baMduka sajavA mAMDI. "A zuM karo cho?" DUbatA mitre gabharAIne pUchayuM. "kaMI nahi" bIsmArTe zAMtithI tenA kapALa sAme baMduka tAktAM kahyuM, "tamane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 - suvAsa : jeTha 1995 bacAvI zakAya ema che ja nahi, ne tame AvuM duHkhada mRtyu pAme e mane pasaMda nathI. eka ja goLI ne tame zAMtithI sIdhA svarge jaI pahoMcaze." ne bIsmArthe baMdukanA ghaDA. para potAno hAtha mUkyo. DUbatA mANase kyAMya Are na je. pariNAme pite kAdavamAM DUbe che e vAta ja visarI jaI goLIthI bacavAne teNe nAsI chUTavAne eka jerano UchALo mAryo, ane kharekhara e UchALA akathya nIvaDayo. te kAdavamAMthI bahAra kUdI paDayo ne nakkara bhUmi para doDatAM teNe bImArkane mitradharma bhUlavA mATe Thapake dIdho. Thapake khuzIthI Apo," tenA khabhA para zAMtithI hAtha mUkatAM bIsmArTa hasIne kahyuM, "paNa bhUlI na jAo ke e mitre ja tamane bacAvyA che." ke " ema !" mitre vyaMgamAM kahyuM. "ha ja" basmArka belyo, "goLI tamane mAravAne nahi, tamArI Atmazakti uzkeravAne tAkavAmAM AvI hatI. amArI AzAmAM tame tamAruM svatva gumAvI dIdhuM hatuM. tame samajI na zakyA ke madada karavA jatAM te ame paNa sAthe ja DUbIe ema hatA. paNa jyAre tame joyuM ke tamAruM kaMI ja nathI--- tamArI samagra zaktie ekI sAthe UchALA mAryo. ne e eka ja paLamAM bIsmA baMne mitrone jIvanazaktino navo ja prakAza Apo. * raziyana sAmrAjJI ketherAIna pAse raziyAnI prajAnuM pratinidhimaMDaLa javAbadAra rAjataMtranI mAgaNI karavAne gayuM. rANIe temane avasare yogya uttara ApavAne dilAso Ape. bIje divase teNe pradhAnane rAjyanAM junAM daphatare tapAsavAnI ne temAMthI junA vakhatamAM thaI gayelA raziyAnA lokhaMDI rAjavI mahAna pITare AvA koIka prasaMge ApelA uttaranI nakala khoLI kADhavAnI AjJA pharamAvI. thoDAka mahinAmAM pradhAnae e nakala kheLI kADhI; ne te vAMcI mahArANIne kahyuM : "devIjI, uttara to maLe che, paNa te eTale kaDaka ne kaTAkSabharyo che ke Apane te vaMcAvatAM amane zarama Ave che." mAre vAMcavAnI kaMIja jarUra nathI," devIe beparavAIthI kahyuM, "pratinidhimaMDaLane e uttara mokalAvI dyo." prInsa bIsmArkanA eka aMgreja mitrane eka umarAvapatnI sAthe mitrAcArI hatI. te umarAvapatnInI mAgaNIthI te aMgreja mitre tene mATe bIsmArTa pAse tenA hastAkSaranI mAgaNI karI. uttaramAM bIsmArka e umarAvapatnI para pitAnA ja hAthe sIdhe patra lakhIne jaNAvyuM, "vahAlAM zrImatIjI, mane mArA hastAkSara koIne paNa ApavA sAme khUba ja cIDa che. eTale e huM koIne koI vakhata Apa ja nathI. sadAya Apano kRpAkAMkSI-bIsmA." barnADa zai saMbaMdhamAM paNa kaMIka aMze Avo ja eka prasaMga banela- eka sAmAnya sthitinI chatAM buddhimAna strIne zenuM buddhimatI strIne daravaNI nAmanuM pustaka joItuM hatuM, paNa te kharIdI zakavA jeTalI tenI pAse jogavAI hatI. teNe para e pustaka je pitAne bheTa mokalavAmAM Ave to khUba ja upakAra thaze evI matalabane patra lakhe. ne uttaramAM zAe AvI rIte pustaka maphata meLavavAnI mAgaNI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana jharaNAM 81 keTalI anucita che, dareke pitAnA baLa ane buddhithI ja pitAne joItI vastu meLavI levI joIe vagere jaNAvato patra lapa - strI cAlAka hatI. barnADa zAnA be-pAMca zabdanA abhiprAyanI paNa keTalI kiMmata aMkAya che te te jANatI hatI. pariNAme zAne patra laI te eka patrakAra pAse gaI ane tenA vartamAnapatramAM zAne A patra chApavA devAnA mUlya tarIke te tenI pAsethI be gInI laI AvI. temAMthI teNe pitAne joItuM pustaka kharIdo ane barnADa zA para teNe pote pitAnA kevA buddhibaLathI e pustaka kharIdI lIdhuM che e darzAvatuM patra lakhyo. nepALanA pradhAna rAra jaMgabahAdurane lAMDanamAM mahArANI vikaTerIyAe jaMgI mijabAnI ApelI. te prasaMge khANunA Tebala para tarehatarehanI vAnIo goThavavAmAM AvI. paNa jaMgabahAdura temAMthI ekene hAtha paNa aDAyA vinA UDI gayA. mahArANIe temane hasIne AnuM kAraNa pUchayuM. jaMgabahAdure makkamatAthI kahyuM, "huM hiMdu chuM." eka samaye samartha baMgALI sAhityakAra jeindralAla rAya laMDanamAM eka sabhA pAsethI pasAra thatA hatA. sabhAmAM bhASaNa karatA pAdarIne A kALA mANasane joI pAne caDe. teNe reya sAme tAkI methI kahyuM, "o mUrtipUjaka ! setAna tArA mAM sAme tAkI rahyo che." 3ye hasIne kahyuM, "Apa take ja che ne!" ne AkhI sabhAe paNa e hAsyane vadhAvI lIdhuM. eka prasaMge nyAyamUrti rAnaDenA abhyAsakhaMDamAM acAnaka eka khristi amaladAra AvI caDyA. rAnaDe te vakhate tattvajJAnanAM keTalAMka pustake jotA hatA ane e pustakanA Dhaga para bAIbala paDayuM hatuM. e joI amaladAre kahyuM, "harSanI vAta che ke Apa bAIbalane sauthI upara rAkho che." nyAyamUrtie TaganI nIcethI gItA kADhI te batAvatAM zAMtithI kahyuM, "paNa mULamAM te A che." pIla pArlAmenTamAM judA judA abhiprAyo ne phakarAo TAMkIne lAMbu bhASaNa karatA hatA. te vakhate eka sabhya vaDA pradhAna DIjharAyalIne pUchyuM, "Apane teo nAmadAranA bhASaNamAM kaMI khAmI jaNAya che. " " jarIke nahi," DIjharAyalIe gaMbhIratAthI kahyuM, "teo nAmadAra A ja pArlAmenTamAM A pahelAM belAI-pasAra thaI cUkela ja hoya e sivAya kaMIja nathI bolatA. pachI emAM khAmI saMbhavI ja zI rIte zake?" eka vakhate eka aMgreja mUDIdAra DIjharAyalI pAse Avyo ane pitAne umarAva banAvavA mATe teNe tene khUba ja Agraha karyo. "dilagIra chuM ke keTalAMka kAraNosara huM Apane umarAva nathI banAvI zako," DIjharAyalIe kahyuM. ane pachI zAMtithI umeryuM, "paNa Apa ApanA mitrone khuzIthI kahI zake che ke meM Apane umarAvapada levAnI vinaMti to karI hatI paNa Ape tene asvikAra karyo che. AthI Apano darajo ane mAna ulaTAM bevaDA vadhI jaze." pitAnI yuvAnavayamAM DIjhakAyalI eka prasaMge nANAMnI taMga sthitimAM AvI paDele. teNe eka aMgreja mUDIdAra pAse hajAreka pAuMDa uchInA mAgyA. mUDIdAre pUchyuM, " aDANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 suvAsa : jeTha 19lpa vaTamAM zuM mUke cho?" "mAruM magaja ane buddhi." DojharAyalIe makkamatAthI kahyuM. ane e mUDIdAre e aDANavaTane svIkAra paNa karyo. e ja arasAmAM lorDa mebene tene eka pradhAnanA sekreTarInI jagyA dhAmavA mAMDI. DIjharAyalIe zAMtithI kahyuM, "sekreTarIpade zuM vaLe? huM to pradhAna ja banIza" ane ceDAM ja varSo pachI e sAmAnya pradhAna ja nahi, briTIza saltanatane vaDA pradhAna banyo. eka mitre DIjharAyalIne tenA pratispardhi ane mahArANI vikaTeriyAne aNamAnItA mahAna vaDApradhAna lesTana viSe pUchagAcha karI. DIjharAyalIe kahyuM, "glesTana kharekhara mahAna che. paNa te rANI sAthe vAta karatAM bhUlI jAya che ke e eka strI che. huM te yAda rAkhuM chuM. rANI rAtane divasa kahe to paNa huM tene virodha na karuM." jarmanamaMtrI prInsa bIsmArka yuvAnavaye eka bhavya hoTalano thoDoka bhAga bhADe rAkhele. te bhAgamAM smArkanA beThakakhaMDamAM nokarane belAvavAne ghaMTaDInI vyavasthA nahatI. bIsmArTa e truTi tarapha mAlikanuM dhyAna kheMcyuM. paNa mAlike kahyuM ke, "ghaMTaDInI jarUra hoya te te bhADuAte pite vasAvI levI joIe." bIsmArka e vakhate te kaMI na bolyo paNa rAtre teNe baMdukanA uparAuparI vhAra karavA mAMDayA. makAnamAlika hullaDanI bIke e khaMDamAM dhasI AvyA ne goLI hAranuM kAraNa pUchyuM. "gabharAo nahi, " bIsmArthe hasIne kahyuM, "baMdukamAM geLI bharelI nathI. A te nekarane bolAvavAne mATe A khaMDamAM eke dhaMTaDI nathI dekhAtI eTale nokara sAthe meM evI vyavasthA karI che ke mAre tene bolAve hoya tyAre mAre khAlI baMdukane bahAra karavA." ne bIjA divasanuM savAra Uge e pahelAM ja bIsmArkanA khaMDamAM dhaMTaDI. goThavAI gaI. aMgreja elacI lerDa rasele bIsmArkanI mulAkAtanA prasaMge eka vakhate tene pUchayuM, "A5 mulAkAtathI te khUba ja kaMTALI jatA haze ? temAMthI bacavAne Ape keI upAya zo che khare?" "hA " bIsmArTa kahyuM; "mArAM kRpALu paranI mulAkAtanA khaMDamAM AvI game te hAne.."ane te vAkya pUruM kare e pahelAM ja temanAM patnIe te khaMDamAM AvI madhura ne nirdoSabhAve kahyuM, "Apane davA pIvAne samaya kayArane thaI gayo che-e bhUlI na jatA." - rasela jANato hato ke bIsmArka mAM che ja nahi-mAMda hoya to paNa davA pIe tema nathI. te hasIne Ubho thaI gayo. eka prasaMge bIsmArTe aMgreja elacIne khANuM ApyuM. te vakhate bhojana karatAM elacInAM : patnI leDI emIlI tarapha joI te smitapUrvaka bolyA, "tamArA bApa marI javAnA samAcAra jevA khuzInA samAcAra meM mArI jIMdagImAM bIjA sAMbhaLyA ja nathI. " leDIne te camaka AvI gaI. paNa pachI bIsmArthe umeryuM, "je te jIvatA hota to temaNe mane vahAluM yuddha aTakAvI dIdhuM hota. " aneka jarmana AgevAne kesarane maLavAne AvatA. bIsmArkane te sarvanI kesarane oLakha ApavI paDatI. paNa oLakha ApavAnA AvA prasaMgee bIsmArkanuM magaja evI gUMcathI bhareluM hatuM ke tene AvanAranuM nAma yAda karavAmAM muzkelI paDatI. pariNAme teNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana jharaNAM 83 evo zIrasta rAkhyo ke jenuM nAma tatkALa yAda na Ave tene viSe, "nAmadAra kAunTa phalANA phalANA"--tarIke oLakha ApavI. kaisara evA kAunTane oLakhato heya nahi, ane AvanArane paNa pite kAunTanA IlkAbe oLakhAvAthI magarUrIne ke maLe. zAdu chatrapatine sAdAI khUba priya hatI. eka vakhate mogala darabAramAM rahetA eka marAThA saradAra alakAranA ThAThamATha sAthe temanI mulAkAte Avyo. chatrapatie tenuM svAgata karavAne mokalelI sAdI maMDaLI sAthe potAnA priya katarA gheDane paNa jharajhaverAtathI lAdIne eka zobhAyamAna gADImAM bekalyo. te pachI jyAre darabAra bharavAmAM Avyo tyAre zAdU, mahArAje zAMtithI kahyuM, "AjanA ApaNuM darabAramAM be ja vyaktio alaMkArathI zobhI rahI che. eka ApaNe priya dhAM ne bIjA ApaNuM vahAlA mahemAna." mAdhavarAva pezvAnA senApati samazera bahAdura parazurAma bhAune eka vakhate hajAmata karAvatAM astro vAgyo. bhAue hajAmane te saMbaMdhI saMbhALa rAkhavA sUcanA ApatAM aTakacALA hajAmabhAIe kahyuM, "senApatijI, astrAthI ATalA kare che te laDAImAM taravAranA ghA zI rIte sahAtA haze ? " senApati e paLe te zAMta rahyA. paNa pachI hajAmata pUrI thatAM temaNe eka bhAle maMgAvyo ane hajamanA paga para pitAne paga dAbI te para evA jorathI e bhAlAno ghA karyo ke tenuM phaLe baMnenA paga soMsaravuM UtarI gayuM. hajAme te cIse cIsa pADavA mAMDI. parazurAme pUchyuM, "kAM hajAmabhAI, bhAla te baMnenA pagamAM peTho che. raDo kema nAMkhe che ?' lakhanaunA rAjamahelanI samIpamAM eka phakIra bAMga pokAratuM hatuM, "chasake na de khudAtAlA usake de Asapha uddaulA." ne navAba Asapha uddalAe te phakIrane bolAvI hIrAmotIthI bhareluM eka tarabUca bheTa AyuM. keTalAka divasa jatAM e phakIra punaH navAbanI daSTie paDaze. navAbe tene pUchyuM, "kAM sAMIbAvA, tarabUcamAMthI zuM maLyuM hatuM?" "e te meM be paise vecI dIdheluM." phakIre camakIne kahyuM. "huM te tamane hIrAmotI ApavA Icchato hato," navAbe zAMtithI kahyuM, " paNa khudA tAlAne e pasaMda hetuM. teNe te tamane be ja paisA apAvyA. mATe havethI bAMga pheravI nAkhe ne kahe ke, "chasake na de khudAtAlA-usake na de Asapha udaulA." tAnasenanA vRddha gunuM saMgIta sAMbhaLI akabare tAnasenane pUchayuM, "tAnasena, tuM hiMdustAnane aditiya gavaiyo che. paNa tArA saMgItamAM mane tArA gurunA saMgIta jeTalI madhurapa kema nathI jaNAtI ?" "rAjanatAnasene vinayathI uttara dIdhe, " mArI kaLAne meM ravAthI banAvI che. huM Apane-pRthvI patine rIjhavavA gAuM chuM. mArA gurunI kaLA to kevaLa prabhustutimAM masta rahe che." thIyosophInA jagadaguru zrI kRSNamUrtie thIyesephisTanI sabhAmAM praveza karatAM kahyuM, "koI UbhA na thaze. ApaNe sarva samAna chIe; badhubhAvabharyA chIe. koIne vadhAre mahAna mAnavAnI jarUriyAta nathI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 suvAsa : jeTha 1995 * bIjI vakhate sabhAnA sarve sabhyo besI rahyA. paNa Do. kajhInsa UbhA thayA. kRSNa mUrtie temane tema karavAnuM kAraNa pUchyuM. DokaTare zAMtithI uttara Apyo, " ApanAja siddhAMta pramANe keIe vicAraparavazatA na rAkhavI joIe. Apa besavAnuM kahe tyAre amAre zuM besI ja rahevuM ? mane ApanA pratye mAna che ane te mATe huM svAbhAvika rIte Ubho thayo chuM ?" * zrI dayAnaMda sarasvatine vAdanuM AhavAna ApatAM kAzInA eka paMDita hAthamAM charI batAvI kahyuM, "je hAre enAM nAkAna kApI levAM." maharSie kahyuM, "ekalAM nAkAnaja zA mATe?" ne hatheLImAM cappa ramADatAM umeryuM, "A caputhI bhegI jIbha paNa kApI levI." Dekakana kolejanA padavIdAna-samAraMbha prasaMge De. bhAMDArakare aMgrejonA guNagAna gAtAM kahyuM, "je aMgrejo na hato te hiMdanI pragati saMbhavita na banata. dAkhalA tarIke huM tekayAMka ajANyA khUNAmAM Acamana ke saMdhyA karate beTho heta." samAraMbhanA pramukha prinsIpAla beine umeryuM, "ane zivAjI hota te te A yugamAM acche krikeTara banI zakyo heta. nAnA phaDanavIse paNa TenIsamAM ekAda lavaleTa cha heta." TeMpalanI kuzAgra buddhi kaI paNa viSaya para navo prakAza pheMkI zakatI, paNa jyArathI teNe eDIsana pAsethI keTalAka pAuMDa uchInA lIdhA tyArathI te tenI sAthenI carcAmAM haMmezAM mUka saMmatija dAkhavavA mAMDI. eDIsane e eka prasaMga joI tene kahyuM, " janAba, kAM te mArI sAthe rItasaranI dalIla karo athavA te pachI mArA pAuMDa mane pAchA Ape." eDIsana sAthenI vAtacIta pachI eka svarUpavatI ramaNIe tene kahyuM, " tame khUbaja gaMbhIra ane ochALelA che." "devIjI," eDIsane khIsAmAMthI nava pensa kADhI tene hatheLImAM dharatAM kahyuM, "mArA khIzAmAM A navaja pensa che. paNa eno artha e nathI ke mArI tijorImAM paNa navaja pensa che." briTananA vaDA pradhAna pITa sAthe eka prasaMge bhejana letAM be phrAnsanA vadhatA jatA baLa ane tenA bhayajanaka pariNAma pratye tenuM dhyAna de. pITTa garvathI kahyuM, "A dezanuM baMdhAraNa ane tenI AbAdI te dine kayAmata sudhI salAmata che." baMka hasIne uttara dIdhe, "huM dine kayAmatanA bhayanI vAta nathI karato." raziyAnA suzobhita rAjamahelamAM eka divase jaMgI mahephIla goThavAI hatI. te prasaMge rANa ketherAIna teija dareka viSaya para dekharekha rAkhatI hatI. bhejana vakhate eka nokaranI jarUra jaNutAM teNe bUma mAravA mAMDI. paNa anekamAMthI eke nekara tyAM na dekhAyo. te pite nokarenI zodhamAM cAlI. DIka paLamAM teNe eka nekarane te bhejanakhaMDamAM ekalAvI Ayo, paNa sAthe te na AvI zakI. eka rAjavaMzI mahemAna rANInI zodhamAM cAlyA. teNe nokaronA khaMDamAM jaI joyuM te rANI nekare sAthe besI pAnAMnI ramata ramatI hatI. "A zuM ?" rAjavaMzoe stabdha thaI pUchayuM. "badhAja nokaro ramate caDayA hatA," ramatamAMthI UMcuM paNa joyA vinA rANIe uttara dIdhe, "temanI ramatamAM bhaMga pADa mane vyAjabI na lAge; paNa eka nokaranI te anivArya jarUra hatI. eTale ene tamArA khaMDamAM ekalI huM eno dAva sAcavI rahI chuM." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogIzvara zrI hemacaMdrAcArya ane dhyAnanirUpaNuM lekhakaH mohanalAla bhagavAnadAsa jhaverI bI. e., ela ela. bI. selisiTara [ anusaMdhAna aMka 12 pR. 610 thI cAlu ] anityatA Adi bAra bhAvanA bhAvavAthI nirmamatva utpanna thAya che, ane tethI sukhaduHkha, lAbha -hAni jaya-parAjaya, siddhi-siddhi saphaLatA-niSphaLatA vagere kaMdathI manuSyane kaleza thatuM nathI ane samatva siddha thAya che ane ema rAga ane dveSa jItAya che. rAgadveSane jaya thatAM mananI zuddhi thAya che, tethI indriyane ja thAya che, ane pariNAme kaSAya chatAya che. A prakAre pratyAhAra siddha thAya che. pachI chaThThA gAMga "dhAraNAne teo varNave che ne tene dhyAnanA kAraNarUpa kahe che. te dhAraNanAM yogya sthAna tarIke nAbhi, hadaya, nAsAgra, kapALa, bhavAM, tALavuM, netra, mukha, karNa tathA mastakane teozrI batAve che. dhAraNanA pArthivI, AgneyI, mArUtI, vArUNI, tathA tatrabhU evA pAMca prakAra teo tyAra pachI varNave che. paraMtu te dhAraNAonuM svarUpa anya yoga granthamAM varNavyuM che te karatAM judu che. dhyAnane viSaya zarU karatAM pahelAM dhyAnane mATe yogya sthAna tathA dhyAnane pravAha cAlu rAkhavA mATe upayogI bhAvanAono ullekha karIzuM. tIrthakara bhagavAnanA janma, dIkSA, jJAna, athavA mAnI kalyANakabhUmio tIrtharUpa che te sthaLo tathA tene abhAve jyAM paNa svarathatA prApya hoya tyAM athavA parvatanI guphA vagere strI-pazurahita nirjana sthAna dhyAna mATe yogya che, ema AcAryathI kahe che. ghera saMhitAmAM yogya sthAna sArA dezamAM. dhArmika rAjyamAM. jayAM bhikSA sulabha haiya, ne jyAM upadrava na hoya tyAM kahyuM che, ane sAthesAthe kahyuM che ke - dUradeze tathA 'raNye rAjadhAnyAM jnaaNtike| __ yogAraMbhaM na kurvIta kRto na sidbhido bhavet // pra. 5 lo. 3 eTale dUranA dezamAM, jaMgalamAM, rAjadhAnImAM, jyAM bahu mANasanuM AvavuM javuM hoya eve sthaLe gAraMbha na kara; je tyAM karavAmAM Ave te siddhi ApavAvALo thato nathI, kAraNa ke dUra dezamAM vizvAsa rahetuM nathI, jaMgalamAM rakSA thaI zakatI nathI, ane nagaramAM prakAzamAM AvavAthI vikSepa thAya che. A dhyAna amuka samaya paryata cAlu rahI zake che, tethI vacce vacce tUTatA dhyAnane dhyAnanA navA pravAha sAthe joDavA mATe maitrI, prada, kAruNya tathA mAdhyastha e cAra bhAvanAo upayogI che. dhyAnanA dharma ane zukala evA be prakAra che. temAM dharmadhyAna mATe A bhAvanAo upayogI che. sAmya vinA dhyAna thatuM nathI, ane khAna vinA sAma thatuM nathI, sAmyane laIne dhyAna nizcaLa thAya che, tethI te baMne a nyanA kAraNarUpa che. mokSa sakaLa karmanA kSayathI thAya che ane te AtmajJAnathI thAya che. AtmajJAna dhyAnathI sAdhya che mATe dhyAne AtmAnA hita mATe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 suvAsa : jeTha 195 dhyAna karavA IcchanAre dhyAtA, dhyeya tathA phaLanuM jJAna meLavavuM joIe. dhyAtA (dhyAnane adhikArI) te ja thaI zake ke je prANunAzanA prasaMge paNa saMyama tyajate nathI, anyane pitAnA jevAM ja gaNe che, potAnA zuddha AtmasvarUpamAMthI cuta thato nathI; TADha, taDake, pavana vagerethI saMtApa pAmato nathI; krodha, lebha, mAna, mAyA vagerethI jenuM mana duSTitA thatuM nathI; je AtmAmAM ja lIna che; sarva karmomAM nirlepa rahI kAmagathI virata thayA che; pitAnA zarIranI paNa mamatA jeNe mUkI dIdhI che; je vairAgyamAM nimagna che ane sarva pratye jene samabhAva che; je rAjA temaja raMkanuM sarakhI rIte kalyANa Icche che, agAdha karaNuM vALo che, saMsArasukhathI parADamukha che, me je acaLa che, candra jevo AnaMdakArI che, ane pavana je niHsaMga che e buddhimAna dhyAtA prazaMsAne pAtra che. pachI beyane picchastha, padastha, rUpastha, ane rUpAtIta e cAra prakAra dhyAnanA AlaMbana tarIke AcAryazrI Ama varNave che - piNDasthaM ca padasthaM ca rUpasthaM rUpavarjitam / caturdhA dhyeyamAmnAtaM dhyAnasyAlaMbanaM budhaiH // pra. 7 lo0 8 piDa eTale zarIra-temAM rahe te piNaratha peya; tenA pArthivI, AgneyI, mArUtI, vArUNI, tathA tatrabhU e pAMca dhAraNArUpa pAMca prakAra AcAryazrI varNave che. tenI vigatamAM ApaNe atre nahi UtarIe. AnA satata abhyAsa karanAra yogI para melI vidyAo, maMtra, tathA maMDaLanI zaktio cAlatI nathI; zAkinI, kSudra yogInIe, tathA mAMsabhakSI pizAca vagere tenuM teja sahana na thavAthI trAsa pAmI nAzI jAya che; ane duSTa hiMsaka hAthIo, siho, zara, ane sarpo paNa dUrathI ja khaMbhita thaI jAya che. je pavitra padarUpa beyanA AlaMbanathI dhyAna thAya che tene siddhAMtane pAra pAmelAo padarathadhAna kahe che. eTale je dhyAnamAM amuka maMtrAkSara ke maMtrIpadanA jApapUrvaka bAna karavAmAM Ave che te ja padaratha khAna judA judA maMtrapadanA jApathI judAM judAM phaLa thAya che te AcAryazrIe vistArathI yogazAstranA AThamAM prakAzamAM padastha bAnanuM vivaraNuM karatAM darzAvyuM che. A padastha dhyAnanuM vivaraNa karatAM AcAryazrIe vividha maMtronuM nirUpaNa karyuM che, te parathI jena maMtravAdane ApaNane spaSTa khyAla Ave che. e maMtravAdane pravAha atyaMta purAtana che. te tathA tenuM mULa jaina AgamanAM prAcIna pUrva nAmanA bhAgamAMnA vidyApravAdamAM che, te gazAstranA nIcenA ke parathI siddha thAya che - jJAnava dbhiH samAmnAtaM vajrasvAmyAdibhiH sphuTam / vidyAvAdAtsamudhdhRtya bIjabhUtaM zivazriyaH // pra. 8 lo0 74 karmadAbahutAzasya prazAntinavavAridam / gurUpadezAdvijJAya siddhacakra vicintayet // pra. 8 'lo. 75 iti gaNadharadhuryAviSkRtAnyudhdhRtAni pravacanajalarAzestattvaratnAnyamUni / hRdayamukuramadhye dhImatAmullasantu pracitabhavazatosthaklezani zahetoH // pra0 8 lo0 81 "vajIsvAmi vagere jJAnIoe vidyApravAdamAMthI uddharI mekSa lakSmInA bojarUpa, kamaMdAvAgnine zAna karavAmAM navA madha jevuM siddhacakra, sArI rIte spaSTatAthI varNavyuM che te gusnA upadezathI naNuM ciMtavavuM." leka 74-75. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ gIzvara zrI hemacaMdrAcArya ane dhyAnanirUpaNa 87 ema gaNadharamupe prakaTa karelA siddhAnta samudramAMthI udarelAM A tattvarane buddhimAnonA hRdayarUpa darpaNamAM sekaDo bhavanAM saMcita leza-pApanA nAza mATe ullAsa pAme--" leka 81. padastha dhyAnanuM varNana karatAM maMtrAdhirAja aha, paMca parameSTimaMtra, praNava-28kAra, mAyAbIja hakAra, sarimaMtra prathamapIThamaye valayukta apraticakra vidyA, pApanAzinI sArasvata vidyA, siddhacakra vagere dhyAnayogya kamalanI racanA sAthe AcAryazrIe batAvyA che-eTale maMtrone dhyAnapUrvaka jA5 varNavyuM che. padastha dhyAna carcatA yogazAstranA AThamA prakAzamAM keTalAka maMtro tathA AcAryazrIe zrIbhadraguNAcArya viracita "anubhavasiddha maMtra dvArvizikA" nAmane graMtha je "zrIrava padmAvatI kalpa" nAmaka mukita graMthanA 30 mA pariziSTa tarIke prakaTa thaye che te uparathI zabdazaH ke chAyArUpe lIdhA che, te kaMIka aMze phUTanoTamAM * nirdiSTa lekenI sarakhAmaNa parathI mAlama paDaze. vizeSa carcA lekhakanI ukta "zrIaurava padmAvatI kapanI prastAvanAmAM che. rUpastha dhyeyane AzrayIne karavAmAM Ave te rUpatha dhyAna. samavasaraNamAM rahelA sarva atizayothI yukta, kevaLajJAnathI dIpatA, caturmukha, arihaMta bhagavAnanA rUpanuM AlaMbana karI je dhyAna karavAmAM Ave tene rUpastha dhyAna kahe che. A rUpastha dhyAnanA abhyAsathI temAM tanmaya thayela yogI vItarAga thaI mukta thAya che; arthAta vItarAgane dhyAnathI dhyAnA paNa eyarUpa vItarAga thAya che ane pariNAme mukti vare che. gheraSTha saMhitAnA nIcenA lekamAM varNaveluM dhyAna te "rUparathI ja che, jo ke tyAM tene pUla dhyAne kahyuM che - "ca tevastha thAmUSa-vAddhanam ___ tadrUpaM dhyAyate nityaM sthUladhyAnamidaM viduH // " u0 6 lo0 8 gherasaMhitA'mAM dhyAnanA pUla, jyoti, tathA sUkSma ema traNa bheda pADayA che. kulArNavAmAM dhyAnanA skUla ane sUkSma be ja bheda pADayA che, chatAM tyAM paNa paramezvaranuM tejomaya dhyAna karavAne ullekha che (jue kulArNavaullAsa 9mo). zrI. hemacaMdrAcArye paNa nIcenA glaeNkamAM dhUla dhyAnamAMthI sUmadhyAna karavAno ullekha karyo che. sUkSma dhyAna te ja rUpAtIta dhyAna che, je have pachI varNavavAmAM Avaze. "alakSya lakSyasaMbaMdhAt sthalAssUkSma vicintayet / sAlambAcca nirAlaMbaM tattvavittattvamaMjasA // " pra0 1. lo0 5 "lakSyanA saMbaMdhathI alakSyanuM, skUlamAMthI sUkSmanuM, sAlaMbana parathI nirAlaMbana tatvanuM tave jANanAra dhyAna kare, " nirAkAranuM dhyAna te rUpAtIta dhyAna, amUrta-nirAkAra, cidAnaMdarUpa, niraMjana siddha * anubhavasiddhamatraddhAtrizikA prathama adhikAra paigazAstra aSTama prakAza . 6 zabdaza: = le. 31 lo. 8 tathA 15 chAyA tathA zabdazaH = lo. 74-75 (upara ApyA che.) , 9 thI 14 zabdaza: = . 60 thI 65 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88- suvAsa jeTha : 1lpa paramAtmAnuM dhyAna te rUpAtIta dhyAna che. AvAM dhyAnamAM magna thayelA muninuM mana samagra jagatane sAkSAtkAra kare che ne Atmazuddhi prApta kare che. ane chevaTe dhyAtA ane dhyAnanA abhAve emanI sAthe ekAkAra thaI jAya che. Ama dhyAnanA cAra prakAra vaNavI, jena zAstramAM prasiddha dharmadhyAna tathA zukala dhyAna ema dhyAnanA be bheda pADI, dharmadhyAnanA AjJAviya, apAyaricaya, vipAkavicaya tathA saMsthAnavicaya evA cAra prakAra varNavI zukaladhyAnanA paNa cAra prakAre varNave che, kAraNake mokSaprAptinuM sAkSAta kAraNuM te zukaladhyAna ja che. have prazna e upasthita thAya che ke zrI hemacaMdrAcArye dhyAnanA je cAra prakAra piMDastha, padaratha, rUpastha ane rUpAtIta varNavyA che te temanI pUrvanA keI paNa jainagraMthamAM varNavelA che ke nahi. niHzaMkapaNe temanI pUrvane kahI zakAya evA koIpaNa jainagraMthamAM tevo ullekha lekhakane upalabdha thayo nathI. jJAnArNava graMthamAM te ulekha che, paraMtu te graMtha gazAstra pahelAM racAyo hoya evuM nizcayAtmaka pramANa nathI maLatuM. eTaluM ja nahi paNa te graMtha yogazAstra pachIne che ema lekhakane mata che, je "zrI bhairava padmAvatI kalpa'nI taiyAra thatI prastAvanAmAM vistRta carcApUrvaka darzAvyo che. zrIjinadattasUrikRta 'viveka vilAsa'mAM dhyAnanA A ja pramANe cAra prakAra varNavyA che. paNa e vAgaDaga7nA zrIjinadattasUri yogazAstrakAra zrI hemacaMdrasUri pachI Azare 36 varSa bAda thayo che. vastupAla maMtrIne zatru jyanI yAtrAe gayela saMdhamAMnA AcAryomAM temanuM paNa nAma mAlama paDe che tethI saMvat 1277mAM paNa temanuM astitva hatuM ema sAbita thAya che. temaNe yogazAstramAM varNavelA dhyAnanA navIna cAra prakAra anusAra ja ukta varNana karyuM hoya ema lAge che. te varNana saMkSipta hovAthI atre ApIe chIe - vivekavilAsa ullAsa 11"rUpasthaM ca padasthaM ca piNDasthaM rUpavarjitam / dhyAnaM caturvidhaM proktaM saMsArArNavatArakam // " 36 " rUpastha, padastha, piDastha ane rUpAtIta evA cAra prakAranuM dhyAna saMsAra samudramAMthI pAra utAranAruM che. " "pathati prathama ja tauti daye tataH tamayaH H cAttataH jaNAtItaH kamAt 20 "bAtA prathama eyanuM rUpa jue, pachI padavaDe eyanI stuti kare, pachI svazarIramAM tanmaya (eyarUpa) thAya ane pachI krame rUpAtIta thAya." " yathAvasthitamAlambya rUpaM trijagadIzituH / kriyate yanmudA dhyAnaM tadrUpasthaM nigadyate // " 38 "trilokanA nAthanuM jevuM che tevAM ja rUpanuM AlaMbana laI pramodapUrvaka dhyAna karavuM te rUpastha dhyAna kahevAya." "vidyAyAM yadi vA mantre gurudevastutAvapi / padastha kathyate dhyAnaM pavitrAnyastutAvapi // " 39 vidyA ke maMtranuM, gurudevanI stutinuM, tathA anya pavitra stutinuM dhyAna te padastha dhyAna kahevAya." "yatkicana zarIrasthaM dhyAyate devatAdikam / tanmayIbhAvazuddhaM tat piNDasthaM dhyAnamucyate // " 42 zarIramAM koIpaNa devatAdikanuM tanmayatAthI zuddha je dhyAna kepiThastha dhyAna kahevAya." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. nirlepasya nirUpasya siddhasya paramAtmanaH / ,, cidAnandamayasya syAdhdhyAnaM rUpavivarjitam // bu4 * caiAgIzvara zrI hemacaMdrAcAya ane dhyAnanirUpaNa - 8 " nirlepa, nirAkAra, cidAnandamaya siddha paramAtmAnuM dhyAna te rUpAtIta kahevAya. ' lagabhaga AvIja dhyAna-vijJAnanI paribhASA e jainetara graMthAmAM lekhakanA jovAmAM AvI che. temAMnA eka grantha zivasaMhitA che; ane khIje kAzmIraka trikamatanuM mAlinI vijayAttarataMtra che.2 khanne granthAnA saMbaMdha dharAvatA utArA phrUTaneTamAM ApyA che. 'mAlinI vijayeAttara taMtra' jUnuM che paNa te cesa kayAre racAyuM tene nizcaya thaI zakayA nathI; paNa ema mAnavAne prabaLa kAraNa maLe che ke dhyAnanA AvA prakAra pADI zrI hemacaMdrAcArye kareluM varNana, AcAryazrInuM maMtramaMtra pratyenuM valaNa zvetAM, ghaNuM karIne tAMtrika granthAne AbhArI che. jyAre temanI pUrvenA kAI paNa jaina AcArye dhyAnanA viSayamAM * sarakhAve! zrI hemacandrAcAryanI yAgarAstramAMnI kRpAtItanI vyAkhyA:---- amUrtasya cidAnandarUpasya paramAtmanaH / niraJjanasya siddhasya dhyAnaM syAdrUpavarjitam // pra0 10 loka0 1 tayA zrI zubhacandrAcAryanI jJAnAvamAMnI rUpAlItanI vyAkhyA cidAnandamayaM zuddhamamUrta paramAkSaram / smareyazrAtmanAtmAnaM tadrUpAtIta miSyate // pra0 40 zloka 16 uparanA leAkeAmAMnAM nIcenAM paTTA khAsa sarakhAve: vivekavilAsa yogazAstra jJAnAva paramAtmanaH paramAtmanaH siddhasya siddhasya nirlepasya niraJjanasya = iM = dhyAnam = dhyAnam smaretrasmanAtmAnam upara nirdiSTa " anubhavasima'dvAtriMziDhA ' mAMnA leAkAnI cAgazAstramAMnA kSeAka sAthenI sarakhAmaNI parathI temaja A sarakhAmaNI parathI sujJa vAMcakane khyAla Avaze ke yogazAstrakAra sAme " anubhavasiddhama AtriMzikA " hatI ane vivekavilArakAra tathA jJAnAvakAra sAme yAgazAstra hatuM. eka chAyA lIdhI che paNa te DhAMkavA prayAsa karyA nathI tyAre jJAnAvakAre chAyA lIdhI che paNa te DhAMkavA prayAsa karyo che. 1. zivasaMhitA, va. 5 oja 12:-- = paramAkSaram = guna piNDasthaM rUpasaMsthaM ( padasaMsthaM ? ) ca rUpasthaM rUpavarjitam / tanmatAvasthA hRdayaM ca prazAmyati // - vasaMA 'ne badale zuddha pAThamAM khIne ja zabda hovA joie kAraNa ke turata pachI ' vaE ' Ave che; manavAtaMga che ke te 'paththa' heya. 2 mAsinIvijJayottarataMtra, vizodhiAra:, pR. 137---- atha piNDAdibhedena zAktaM vijJAnamucyate / yoginAM yogasiddha saMkSepAnna tu vistarAt // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 suvAsa : jeTha 1995 mannAdine, padastha dhyAna tarIke dhyAna eka mukhya vibhAga pADI, eTaluM mahatva ApyuM hoya ema mAlama paDatuM nathI, tyAre ApaNane evuM anumAna daravAne prabaLa kAraNa maLe che ke AcAryazrI upara mannAdinA prabhAvanI UMDI asara thayelI ane temaNe mannayogane tethIja apanAvyuM. e seMdhavA jevuM che ke zivasaMhitAmAM yoganA maMtroga, haThayoga, layayoga ane rAga evA cAra prakAra varNavI maMtrane AvuM ja mahatva ApyuM che. gorakSa paddhati Adi bIjA paNa gagranthamAM praNava-3OMkAranA jApa para bhAra mUkAya che. AcAryazrIe A badhAne saMgraha karI jainenA prAcIna maMtravAda sAthe suMdara samanvaya karyo che. A samanvaya je jaina zAstrone maMtraga asaMmata hota te zakya na ja thAta. vastutaH jaina zAstromAM mULathI ja kaMIka maryAdApUrvaka mannuvAda svIta che te lekhakanI zrI bhairava padmAvatI kalpanI thoDA samayamAM prasiddha thanAra IgrejI prastAvanAmAM batAvyuM che. AcAryazrI chelluM gAMga samAdhi tathA mokSa varNavI chevaTe potAnA ja anubhavathI meLaveluM jJAna varNave che. temAM mananI-vikSisa, yAtAyAta, spiSTa tathA sulIna evI cAra avasthAo varNavI unmanIbhAva tathA layayoga para cogasiddhi mATe bhAra mUke che. piNDaM zarIramityuktaM tadvacchakti-zivAramanoH / brahmAnando balaM tejo vIryamojandha kIrtyate // 2 // tenAvirbhAvyamAnaM tatpUrvAvasthA parityajat / yAH saMvittIravApnoti tA adhastAt prakIrtitAH // 4 // tadeva padamicchantI sarvArthAvagatiryataH / / tasmAtsaMjAyate nityaM nityameva zivAtmanoH // 5 // tadevarUpamityuktamAtmanazca vinazvaram / rUpAtItaM tadevAhuryato'kSAviSayaM param // 6 // have pikaDa Adi bhedathI zAktavijJAna, yogInI yogasiddhi artha, vistArathI nahi paNa, saMkSepathI kahevAmAM Ave che. 1. piDa eTale zarIra, tenI jema zivazaktine brahmAna, bala, teja, vIrya tathA ojasa kahevAya che. 2. tenI pUrvAvasthA choDatAM tenAthI AvirbhAva pAmatAM je je saMvedane meLave che te nIce varNavyAM che. 4 sarva padArthanuM jJAna jethI te ja pada Icche chetethI zivAtmAnuM nitya-sAyitva nitya udbhave che." 5. AtmAnuM teja nazvara rUpa che ane te ja rUpAtIta che, kAraNa ke parama (tatva) idriyathI agocara che." 6. * mantrayogo haThazcaiva layayogastRtIyakaH / caturthI rAjayogaH syAtsa dvidhAbhAvavarjitaH // zivasaM hetA, paTala 5 zloka0 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ravi--rasAyaNuM talAla bAvIsI havAphera nimitte ame thoDA divasa cAle che eka mAstara sAheba sAthe amAro paricaya thayela. sAhitya ane sAhitya prati temane ati prema hatuM. AvatA veMta teonI prathama carcA sAhitya ane sAhityakAro vizenI ja hoya. jANe e ja emane dha hoya. teo haMmezAM vaktA hoya ane ame zrotA. teonI vAgdhArA zarU thatAM te kayAre aTakaze te kahI zakAya tema nahotuM. bIjA keIne bhAge besavAnuM AvatuM ja nahIM ! mArasAhebane sAhitya viSe keTaluM jJAna hatuM te to khabara nathI. paraMtu sAhityakAro vize teo avazya thoDuM ghaNuM jJAna dharAvatA. kadAca temanA mata pramANe te teonI rageraganA jANakAra hatA eTaluM ja nahIM paraMtu temanA nakSatra suddhAM jANatA. sAdhAraNa janatAmAM mahApu, sAkSaro, kavionA AMtarajIvanane-jIvanarahasyane jANavAnuM kaMIka kautUhala hoya che. svabhAvataH teone temanA jIvana viSe kaMI jANavAnuM dila rahyA kare che. eTale mAstarasAhAne zrotAonI kayAreya khoTa jaNAtI nahIM. eka divasa vAtacIta thatAM kavivara ravIndranAtha viSe vAta nIkaLI. mAstara sAhebe kahyuM, "huM to ghaNuM divasa kavi sAthe zAMtiniketanamAM rahyo chuM !" kavinA jIvana viSe kaMIka navuM jANavAne ame badhAe, AturatApUrvaka, temane Agraha karyo, ne mAstarasAhebe vAgdhArA cheDI: "uttarAyana' nAmanA ArasapahANanA eka rAjaprAsAdamAM kavi rahe che. temanA zayanakhaMDa upara bilorI kAcano eka vizALa ghuMmaTa che. rAtre sva rezamI cAdara, bichAvelI makhamalanI zayyA upara sutA sutA kavi e ghummaTamAMthI caMdra-tArakajaDita AkAzanI zobhA nihALe che. caMdranAM ajavALAM AvI temanA zayanakhaMDane saumya, ujajavaLa ane zItaLa banAvI jAya che. puSpa, dhUpa, vagere sugaMdhIthI maghamadhatA te zayanakhaMDamAM caMdramAMnA prakAzamAM rAtre teo saMgIta ane kavitA race che. ane savAre vArtA, nibaMdha ane navalakathA lakhe che. uSaHkAla thatAM ja suMdara bAlikAonuM eka ToLuM AvI madhura svare gItAMjalinuM gIta gAI kavine nidrAmAMthI jagADe che. kavi UThatA sIdhAja snAnagRhamAM cAlyA jAya che. snAnagRhanI vizALa dIvAlo tarapha arIsAthI maDhelI che. ArasapahANunI cAkI vacce traNa jabarajasta "bAthaTaba" mUkavAmAM Avela che. ekamAM garama pANI, ekamAM baraphanuM ThaMDu pANuM ane ekamAM sugaMdhI gulAbajaLa bharyuM rahe che. snAna karI AvyA pachI kavi nAsto karavA bese che. cA, pAuTI, kephI, IDAno rasa, bhImanAganA saMdeza, osTreliyana sapharajana, ITAlInA jaDadAlu, badAmanuM zarabata, gAyanuM aradhe zera dUdha ane te sAthe ceDA "pAma' biskITa A temane savArano nAsta che. A daramyAna, mAlatIkuMjamAM AvI babaracI cAMdIthI maDhela hekAmAM sugaMdhI tamAku bharI jAya che. jarIbharela hokAnI naLI pacAsa hAtha lAMbI che ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 - suvAsa : jeTha 15 kuMjamAM AvI che ke gaDagaDAvatA kavi TapAlathelI khele che; Avazyaka patra lakhe che. ane e patronI saMkhyA ?-keDIbaMdha hoya che. temane khAnagImaMtrI pAse ja hoya che. ghaNuM kharA patrone javAba te ja lakhe che, mAtra kauTuMbika ane strIonA patronA javAbo kavi ' pote ja lakhe che. jagata upara ekeya e deza nathI, jyAMthI kavi upara patre na AvatA heya ! temane sekreTarIne te khUba majA ! dezadezanI TikiTo tene maphata maLe. tenuM TikiTanuM A bama paNa eka jevA jevI cIja che ! kAgaLapatronuM kAma patAvyA pachI kavi nibaMdha ke vArtA lakhavA bese che. caMdananA lAkaDAnA sugaMdhI meja upara, merekTonA kImatI pUThAthI bAMdhelI, judA judA prakAranI traNa cepaDIo paDelI hoya che. kavi pitAnI IcchA pramANe temAMthI ekAda cepaDI le che. kayAreka ekasAthe teo traNacAra jAtanI racanA paNa karI nAkhe che. bapore teo barabara bAra vAgye bhejana mATe UThe che. temanI putravadhU pratimAdevI piote ja kavinuM baporanuM bhojana taiyAra kare che. pratyeka veLA teo bAdazAhI bhajana le che. te rAtre aMgrejI DhabanuM khANuM le che. te temanA pitAnA rasoDAmAMthI ja taiyAra thaIne Ave che. bapore bhojana lIdhA pachI kavi cheDe thoDe vakhata ArAma kare che. ane e samaye ja kavi vAcana paNa kare che. moTA moTA graMthe teo ekAda kalAkamAM ja pUrA karI nAMkhe che. ApaNe pustaka ughADI ekAda lAIna vAMcIe tyAM kavi AkhuM pAnuM pUruM karI nAMkhe che. temanI AvI jhaDapathI navAI pAmI meM eka vakhata pUchyuM, 'gurudeva! AvuM daLadAra pustaka tame ATalA ja vakhatamAM kevI rIte vAMcI lIdhuM? mAtra ekavAra AMkha pheravI gayA che tema ja lAge che !" kavie hasatAM hasatAM javAba dIdhe, "nA, to pUrepUruM vAMcI gayo chuM. parIkSA karavI hoya te karI juo.' mane kutUhala thayuM. copaDI hAthamAM laI tenA basosatANuMme pAne zuM che, te meM kavine pUchyuM. tamane sAMbhaLIne Azcarya thaze kadAca mAnavAmAM e nahIM Ave paNa kavi te pAnAne pahelethI chelle akSara gaDagaDATa bolI gayA ! teonI smaraNazakti adabhuta che ! kayAreka kayAreka bere teo citro paNa dere che! bapora pachI teo temanA nehIjano sAthe cApANI pIe che. sAthe zeDAM pAkAM mIThAM phaLo ane kephI paNa lya che. A sAthe teo olaTIna, keke, ke serAjananuM paNa sevana kare che, Alaphenjho kerI te teo mATe bAre mahinA khAsa peka thaIne Ave che. sAMje teo kalAbhavanamAM AvI nRtyagItane progrAma zarU kare che. pitAnAM putraputrIne teo pote ja nRtyagIta zIkhave che. rAtre sADAATha vAgye bhojanane samaya thatAM, te mATe cAlyA jAya che. kavinuM ekeeka kAma ghaDiyALanA kAMTA peThe cAle che. temAM jarAye pheraphAra thatuM nathI. bhojana sAthe teo haMmezAM zerI ke sepeIna dhe che; ane khristIonI peThe, bhajana pahelAM teo meja upara besI prArthanA paNa kare che. suvA jatAM pahelAM thoDIvAra teo kAMIka gAya che! ame mAstarasAhebanuM A saMbhASaNa navAI sAthe sAMbhaLyuM. vacamAM vacamAM mArI patnI eka-be vakhata virodha karavA taiyAra thayela paraMtu tema karatI meM tene vArI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLyaparicaya - Dii che. avantInAtha-lekhaka: zrI. cunIlAla vardhamAna zAha. prakAzaka: indravadana baLavaMtarAya ThAkara; 'prajAbaMdhu" presa, revaDI bajAra, amadAvAda. kiMmata rU. 2. " prajAbaMdhu'nA grAhakane 1979nI bheTa" tarIke A pustaka pragaTa karavAmAM AvyuM che. enA nAmAMkita lekhaka zrI. cunIbhAI zAha aitihAsika navalakathAo te varSothI lakhe che paNa chellAM traNeka varSathI temanI te navalemAM saMskAritA, surekha pAtravidhAna ane vastu gUMthaNanI kalAmayatAne je sumeLa jaLavAI rahe che te lekhakane gujarAtanA agragaNya vArtA. kAramAM saheje uccasthAna apAve evo che. 'karmayogI rAjezvara" ane "rAjahatyA" e baMne navalakathAoe emane gujarAtanA vijayI vArtAkAra tarIke oLakhAvyA. "avantInAtha emane prathama paMktinA traNacAranI haroLamAM lAvI mUke che. avantIpati bheja : sarasvatIne ane sarasvatI sevakane te priyatama bane che, paNa enAja pariNAmamAM te rAjakAraNamAM pUruM lakSa nathI ApI zakata; tene kIrtilAlasAne cepa vaLage che. e lAlasAmAM te mahAkavi-paMDita dhanapALane gaMbhIra anyAya karI bese che, paNa e anyAyane pazcAtApa tenI lAlasAne ja khe che. tene bhATa-kavio pratye ghaNuM upaje che. te arasAmAM te vijayA nAmanI eka rasAyaNaputrInA camatkArika buddhivaibhavathI aMjAya che; ane nIlapaTezvara nAmanA eka bhautikavAdI yogInA takavAdamAM aTavAI te jaDavAdanA pathe paLe che. paNa pachI dhana pALa ane tenA ziSya kAlidAsanAM suvacanothI tenI buddhi khUle che. te punaH saMskAravAda-nirmaLa vikAsavAda apanAve che. daramiyAnamAM dhanapALaputrI tilakA ane rAjaputrI arUtinA kAlidAsa sAthenA premaprasaMgo, tilakAe arundhatInI tarapheNamAM ApeluM pitAnA snehanuM baLidAna; bheja ane vijayAnuM lagna; prAsaMgika ane mArmika kathAnake; rAjakIya pra;i gujarAtanI jIta; tailaMga, cedI ane gujarAtane mALavA para dveSa ane aMtamAM e traNee ekatra thaI bhejanA mRtyuprasaMge mALavAnI jaDasaMpatti para meLavele vijya; DAmara mahetAnI cAturI-vagere viSaya ane vastunI pAchaLa AkhIye kathA judAM judAM ramaNIya dazya veratI gUMthAya che. A navalakathAmAM-vijayAnuM bephAma chatAM maryAdita, tejasvI chatAM mRdu, raMgIluM-sUrIluM mAdhuryajharatuM strItva; dhanapALanuM karuNa chatAM bhavya jIvana; tilakAnuM vizada-divya-sahiSNutA tyArapachI kavi pAse jaI meM temane jaNAvyuM ke, "tamArA viSe tamArA pratyakSa paricayamAM AvelAo AvI vAta phelAve teno pratikAra kaI rIte kare ?" teo temanA svabhAva pramANe hasIne bolyA "temAM kharAba paNa zuM che? AvI sAhebI keTalAkanA bhAgyamAM hoya che? mArA viSenI AthIye keTalIka vicitra vAta meM paNa sAMbhaLI che.tame e badhIne saMgraha karI zake te eka suMdara pustaka taiyAra thaI jAya. ane te pustakanuM nAma ApavuM-'ravi rasAyaNa." [ zrImatI rAdhArANadevI tathA zrI. narendradevanA baMgALI lekha upathI] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 - suvAsa : jeTha 19hyuM bharyuM vyaktitva; aNaghaDa chatAM vIra phulacaMda, DAhyA DAmara mahetA; pracaMDa prabhAvazALI bhIma vagere pAtro ane pAtravikAsa; "dhanapALa pAse bhejanI yAcanA" jevA aneka prasaMgo; ane " sArasvatasadana" jevAM saMskRtibhavanonI yavanoe karelI durdazA jevAM nivedane jema sughaTita AkarSaka, ane ciMtana, avalokana ne vizada kalAdaSTinuM pariNAma che tema tema-je ke na jevI chatAM-keTalIka sarvasvAbhAvika uNapa paNa rahI javA pAmI che. gAMgali ane phulacaMdanuM lagna etihAsika hovAne saMbhava nathI ema e sucibharyuM paNa nathI lAgatuM. bhejane senApati gAMgAnA sainikenI senApatinA vacana pAchaLa sarvasva tyAganI bhAvanAmAM deSa jue che e ja lazkarI dRSTie meTo deSa che. navalakathAnA mukhya pAtra bhejanuM vyaktitva joIe evuM vikasatuM nathI. gujarAta, uttarahiMda ane tailaMgana vijetA, siMdhamAMthI yavanone mArI haThAvanAra vIra; rajasa ane santa tane suga sAdhatI apratima sarasvatI pratimAo ane aneka bhavya sthApatyamaMdirone preraka; mahAkavi mAghane mitra; sarasvatIkaMThAbharaNane sarjaka ane vikramAvatAranuM biruda pAmato mahAna bheja "avantInAthanA bhejathI kaMIka cheTe rahI jAya che. bhojanA samayamAM je sthAna paMDita dhanapALanuM ke trIjA kAlidAsanuM che e karatAM paNa vizeSa mAMcaka sthAna te mahAkavi mAghanuM che. e ane evA bIjA paNa rasanijhara viSayo A navalakathAne vadhAre samRddha banAvI rAta. chatAM ekaMdare te A navalakathA gujarAtI vArtAsAhityamAM AvakArapAtra umere kare che. ane ItihAsa, kalAvidhAna nIti, saMskAritA ane suvAcatA e pAMceno saMga jemAM jaLavAI raheto hoya evI vArtAo gujarAtamAM jyAre bhAgye ja lakhAya che tyAre te AnI anekavidha ugitA viSe prazna ja nathI raheto. sAyagIta'nA kAvyapravAha-(gayA aMkanA pR. 47thI cAlu) "cAlI jatI saMdhyAne' mAM paNa bIjene jakhamI sAthe sarakhAvatAM kavinI maulika kapanAnuM darzana thAya che. ahIM kavine mana saMdhyA eTale pitAnuM jIvana sarvasva hoya ema lAge che; ane kavi saMdhyAne vinave che ke-- bhale nA je pAchuM, tuja pathataNuM raMgabharatI nihALI levA ke vadhu khilavavA A rasadhArAbhale nA je pAchuM vadhu viramavA A sthaLa jarAchatAM meM je jhIlI vRti tuja narI aMgajharatI ane gAyAM gIta tuja kiraNazAM bhAtavaraNa na zuM che ke tAre ura jagavaze snehasmaraNa ? have saMgrahamAMthI prabhubhaktinAM kAvya tapAsIe. ahIM kula 10 kAvyo A vibhAgamAM Ave che. kavine bhaktibhAva kRtrima ke bajArU bhaktibhAva-mAtra zabdanI mohinIthI bharele nathI. emAM to prabhune kAvyapuSpathI pUja, rAmajInuM rudana pArakhate, prabhune nimaMtra, akhaMDa maMdirane upAsaka, prabhunA milana mATe DheDa banavA taiyAra thanAra, prabhune pitAnA aMtaranuM bIna banAvanAra, jagatanA nAvikamAM zraddhA rAkhanAra-evo bhakta AtmA bhavasAgaranA khalAsIne mahemAna banavA talasI rahyo che, ane pokArI UThe che a. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicaya "95 saDha sahu phATayA-sukAna tUTayuM-jahAja phUTayuM- jIvana khUTayuM: karI de tuja mahemAna re ! e mArA kaptAna !e bhavATavImAM bhaTakate pathika te prabhunA sAdanI ja rAha jue che-- sAda karIne mohele e ja dizAmAM preuM didAra; antaradIpanI ekala te he vahAlA ! AvuM niradhAra! ApaNI arvAcIna kavitAmAMthI haLavA viSayane lagatAM kAvyone ja eka jude saMgraha bahAra pADavAmAM Ave te cUMTaNInuM dhoraNa bahuja kaDaka rAkhavuM paDe eTalI saMkhyA tenI che; chatAM e prakAranAM kAvyomAM kacAza ane kAvyatvanI uNapa khAsa tarI Ave che. sAMdhyagIta'mAM resTorAMmAM kavitA kavinuM dhara" ane "kADhI nAkhelA jeDAne' e traNe kAvyo prathama paMktimAM bese evAM che. resTorAMmAM pitAnA gurujInI sAthe kavi cA, bikITa vagere le che ane pachI bahAra nIkaLatAM gurujI tenA paisA cUkave che te vakhate kavinuM ciMtana ekAeka subhaga vANImAM vahI rahe cheH vizvanI hoTale AvI, khAtAM pItAM vilAsatAM paDaze dAma te devAM haiyAnAM dehanAM ghaNAM, ne AmAM ApaNI jema jaze cAlI pachI pathe." kavinuM ghara" e kAvyamAM uttama prakArane hAsyarasa pIrasavAmAM Avyo che. atyaMta garIba hAlatamAM kuTuMbanAM 9 mANasone bojo vahana karatA kavi eka purANuM-jIrNa thayelA bhADutI makAnamAM rAtre uMdaraDAne trAsa ke sahana kare che tenuM ramUjabharyuM citra ahIM kalakanI lAkSaNika Dhabe marma raju karavAnI zaktine paricaya karAve che. kavi patnI jyAre uMdaranA trAsathI kaMTALI evuM makAna bhADe rAkhavA badala kavine Thapako Ape che tyAre kavi kahe che cAla sakhI ! temAM zuM bagaDavuM 1 badalIzuM ghara kale mAnavane tyAM nahi te uMdara kone tyAM jaI hAle ?" vaLI kADhI nAkhelA jeDAne e kAvya te A prakAranAM kAvyamAM kalagI samAna che. jeDAne anichAe vidAya ApatAM kavi kahe che ke, "tamArI sAthe AjathI leNadeNI pUrI thavAthI ema na mAnI letA ke huM have pharI jeDa ja nahi paheruM" kAraNa ke, "sUrya jAtAM nathI vyome andhA pUrNa jAmatuM caMdra ne tAralAnAM tyAM chuTe che jharaNAM navAM zAMta ne madhurI jAta pRthvI pa varasAvatAM. chatAM AgaLa jatAM kavi kahe che- game tevuM haze te tame te muja aMganA hajI ye haNu A mArI haiyAnI dhabake smarI tamone kAvyathI ApuM vadAya, e ghaNuM ghaNuM! phATalA, tUTelA mArA jeDA ! chUTA bhale paDo! phATalA tUTalA chaTA ameya jagathI thaze!" alabata ahIM "aMganA" ane "marI" e be zabdone yogya artha sAdhavA jatAM kliSTaracanA e paMktimAM jaNAya che. pIDite pratye hamadardI batAvatAM kAvyo paNa A saMgrahamAM che. tenuM gIta" "janmASTamI" nI' e kAvya e prakAranAM che. ahIM kuvAcita kavi dInajane pratye vAtsalaya batAvavA jatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 . subrAsa : jeTha 1995 vadhAre Urmila khanI jatA heAya evuM spaSTa lAge che. kAvyanI aMtima paMkti jeTalI bhavya che teTalI ja kapaDAM phATaye thIMgaDAM mUkIe, DhAMkiye dukhaLAM Dila ; DilanAM cAmaDAM jAya tUTI te meAta kare che DhIla ! amAne mAnavabhavanAM pApa DheDanuM gIta' tenI sAkSI pUraze. e urmila paNa lAge che.-- hAMtaka veDhAvA mAkhApa '' ahIM chellI paMkatimAM ' kahAMtaka' e zabdaprayAga paNa yathArtha nathI. A uparAMta "tAjamahAla ane yamunA " ne lagatAM khe kAvyeA, 'achatanAMgA parajIta', 'nA jharUkhA ', * huM eTale! ' vagere kAvyA tenI AMtarika vastunI navInatA karatAM paNa te vastune, kAvyadehe avatAravAmAM rahela kauzalyane aMge daSTigAcara thatI vipratibhAnA viziSTa camakArAthI ApaNane AkarSe che. e kAvyeAnA upADa ane aMta maneAhara che, temaja tenI bhAvanAe ane tenuM Alekhana paNa udAtta che. A saMgrahanAM kAvyeAnI bhASA saraLa, vizada ane prAsAdika che. e enA sauthI meTA guNu che temaja tenI cusImA paNa e bhASAne pracAra vadhe evA savikalpa prayatnamAM rahela che. kAvyanI vANI (Poetic Diction) atyaMta saraLa, sukhada ane sAmAnyajana samajI zake evI heAvI joie e Agraha jarUra prazaMsanIya che . paraMtu bhAvAnukULa unnatabhASA paNu kAvyane mATe anivArya che. Ama na karavAthI upajatAM aniSTonAM gheADAM udAharaNa A saMgrahamAMthI ja maLI rahe che. atyAra nadI paranAM kAvyanI chellI paktie A rahI * ekatra sAMdhyapadathI tuja vAristhAne A Abhane avaninAM ura thAya Aje, e sAMkhya raMgathI bharI tuja thALa dhAje pUrve, alI ! aradhavA UgatI uSAne.' . ahIM chevaTanI paMktimAM ' alI ' ane ' aradhavA ' e zabdo jarUra khUce che. ' tAja mahAla te yamunAnI gAthA' e kAvyamAM yamunA kahe cheH d Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat premamU yAM urayugalanuM ekatuM azrubindu, haiye mAre nita rajanie UgatA saumya Indu! naNe enI rajatagU thatI snehanI sAMkaLIe baMdhAIne hRdacadhabakA ApaNe sAMbhaLIe ! ahIM chellI paMktimAM rahela ' dhabakA ' zabda prathamanI traNe paMktimAM rahela bhAva ane mAdhurya para AkarA prahAra karatA hoya ema nathI lAgatuM ! paraMtu AvI truTIo teA khahu virala prasaMge ja maLI rahe che eTale ekaMdara teA A kAvyasaMgrahathI ApaNane dhaNuM ghaNuM maLyuM che. taddana gadya samI kavitAethI jyAre ApaNuM kAvyasAhitya gUMgaLAmaNu anubhavI rahyuM che te kSaNe madhura geya kAvyeAnI dizA tarapha dIvAdAMDInI garaja sAre evA A kAvyasaMgraha temAM rahela nUtana kAvyavANI (Poetic Diction), manaihara kalpanA, AkarSaka padalAlitya, bhaktirasanuM navuM prasthAna, prakhala bhAvadarzana ane khabaradAranI maMgalavANIthI ApaNA kavione preraka thaI paDaze. zrI kAlaka paNa emanA kAvyeAmAM rahela prayogazIla tattva tarapha vizeSa jAgrata banI emanI kAvyavANIne utkRSTa kakSAe mUkI gujarAtamAM madhuratA prasAre eTaluM IcchI viramIza. ratilAla ukAbhAI paTela. www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ gocarI laMDananA "World Review'nA me mahinAnA aMkamAM, 'hiMda ane bahAranI duniyAH briTananI ochI thatI AbarU nAmanA lekhamAM, eDavarDa thomsana jaNAve che ke, "gAMdhIjI mahAtmA ane ahiMsaka che. javAharalAla je sAruM prajAkIya briTiza rAjataMtra hoya te svataMtratA ke sAMsthAnika svarAjya vacce bahu bheda jue ema nathI. subhASacaMdra bojha saMpUrNa svAtaMtrayavAdI che." ane mahAtmAjInA rAjakoTanA upavAsa viSe e ja lekhamAM kahe che, "sAmAnya aMgrejane mana gAMdhIjI AzcaryamUrti ane kaMIka aMze hAsyapreraka che. rAjakoTanA temanA upavAsa e ApaghAtano eka prakArane prayAsa chatAM temanuM rAjakIya sthAna vicArI namavuM paDeluM." ne e rAMbaMdhamAM teo eka daSTAMta noMdhe che: "1857nA baLavA pachI jyAre rAjaputAnAmAM keLavaNI saMbaMdhI kara nAkhavAmAM Avela tyAre bhInAI rAjAnI citAe caDatI satIe te saMbaMdhamAM zrApa Apele ane e zrApa binakAyadesara chatAM kara te dUra kare ja paDe." Fortnightly nA me mahinAnA aMkamAM eca. vI. haDasana hiMdamAM sattA mATe bicatANa" nAmanA lekhamAM jaNAve che keH "hiMdamAM eka karatAM vadhAre mahAsabhAvAdI AgevAe mane jaNAveluM ke 1935nA baMdhAraNamAM mULabhUta pheraphAro karyA sivAya paNa pheDarala skImamAM te svIkArI zakAya evo sudhAro thaI zake tema che. jemAM baMne kemone eka sarakheja socavAnuM hoya e sivAyanA eka paNa praznamAM hiMdu musalamAno koI paNa kALe mitra banI zake tema nathI. muralIma lIga jo ke saMpUrNa svAtaMtrya mATe khUba Atura che. tenI kAryavAhaka sabhAe sara sikaMdara sAme, temaNe AgAmI yuddhamAM briTiza sarakAranI paDakhe UbhavAnuM kahevA mATe, jo ke ThapakAne TharAva paNa pasAra karela chatAM keTalAka muslIma AgevAne aMgata mahattvAkAMkSA ane TheSathI ja deravAI rahyA che. musalamAnoe jema paMjAba, kAzmIra, sarahadI prAMta, aphaghAnistAna, balucistAna ane siMdhanuM saMyogIkaraNa karI uttara hiMdane pAkIstAna banAvavAnI ane baMgALamAM ane nijhAmamAM sthAna jamAvI rAkhavAnI yojanA vicArI che ema hiMduoe paNa prajAkIya sainika daLa'nA nAme evo takato goThavyo che ke je paMjAbamAM musalamAnonI saddhara ane anukuLa sthiti para ghA samAna thaI paDaze.' 1. A uparAMta "Asia nA me mahinAnA aMkamAM paMDita javAharalAlane ' Atura hiMda'; 'Asiatic Review'nA eprIlanA aMkamAM mIsIsa mArgareTa mIlavarDane "nepALa-svargasIDI', ane lepha. karnala e. jI. muraheDane 'hiMda ne brahmadezanI tAjetaranI musApharI'; " Twentieth Century"nA me nA aMkamAM Ara. ena. nAgarane "marAThI sattAne vikAsa" ane junA aMkamAM "hiMdu-muslIma sthApatya : 'Nineteenth Century and After'nA eprIla-menA aMkamAM, pra. ela. epha. phesabuka viliyamsano 'hiMdanA baMdhAraNIya prazno'; "Science and Culture' nA junanA aMkamAM 'hiMdanI prAthamika prajAo: Research and ProgressnA me-junanA aMkamAM, 'hiMdanI salAmatI'; 'Current thoughts'nA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 suvAsa ! jeTha 195 navA pheDarala baMdhAraNa pramANe hiMdanI vaDI dhArAsabhAmAM 375 beThake rAkhavAmAM AvI che. temAMthI 125 dezI rAjyo mATe; 82 muslIma mATe; 63 zIkha, eNle inDiyansa, khristIo, yuropiyana, strIo, majura, jAgIradAre, vepAra, udyoga vagere mATe; 19 pachAta vargo mATe; ane phakta 86 beThake khullI cUMTaNI mATe rAkhavAmAM AvI che. e 86mAMthI covIsa karoDa hiMduo je kaMI meLavI zake e emane! ane kAunsila opha sTeTasamAM 26 0 beThakomAMthI 104 dezI rAjyo mATe, 49 muslIma mATe, 32 upara jaNAvela khAsa vargo mATe ane 75 khullI cUMTaNI mATe. e 75mAMthI hiMduone phALe je kaMI Ave te! ke cIna ane trAvaNakara baMne hiMdu rAje chatAM temanI vastIne anukrame 28 ane 32 TakA bhAga khristI banI gayo che. 1921mAM hiMdamAM hiMdu vidhavAo hajAre 195 hatI, 1931mAM te hajAre 169 banI ane 1938mAM Azare 150 thaI che. ane jena vidhavA 1921mAM hajAre 253 hatI, 1931mAM 221 banI ane 1938mAM Azare 200e pahoMcI che. A ghaTADo punarjanane AbhArI gaNAvavAmAM Ave che! 1901 1938 hiMdamAM-gAMDAonI saMkhyA 16205 120304 mUMgAM-baherAM 153168 230885 AMdhaLAM 354104 601370 laMgaDAM 97140 147911 AbhAra ! X hiMdamAM bolAtI bhASAnuM pramANuhiMdI kare 50 0000 mANasa baMgALI 5250000 0 telugu 26500000 marAThI 210 00000 tAmIla 20500000 paMjAbI 16000000 rAjasthAnI kAnerIjha airiyA gujarAtI malAyalama pazcima paMjAbI 14000000 mANasa 11000000 11000000 10800000 90 00000 500000 inanA aMkamAM 'briTiza saMsthAmAM hiMdIo'; "New Indian Antiquory 'nA eprIlanA aMkamAM DI. bI. DIsakarane kAThiyAvADanA zilAlekho'; "Indian Review'nA junanA aMkamAM, zrInivAsarAvane "ApaNA dariyAkAMThAnAM jIvana'; Indian Reviewne jInanA aMkamAM, sI. epha. eDjhane dakSiNa AphrikAmAM hiMdIo." ane sUryanArAyaNa zAstrIne pazcimamAM hiMdu saMskAra; "Scientific America'nA menA aMkamAM, thomasa esaguDane "pravADI heliyama'; "Modern Review' nA menA aMkamAM, "yahudIonA hiMdanivAsa sAme lAlabattI ane tyALanA junanA aMkamAM zacIndranAtha sAnyAlane "Adhunika vijJAna ora hiMdu dharma ane cArUcaMdra mitrane "nArI"-(jemAM strItatvanuM vaijJAnika pRthakkaraNa karI abhinava strI-svAtaMtrayavAdanA praznane carcavAmAM AvyuM che) vagere lekhe te te viSayanA abhyAsIoe avazya joI javA jevA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gocarI "9 amerikAnA pATanagara vaiziMgTananI lAyabrerImAM 6841500, briTiza myujhiyamamAM 4450000 ane parisa lAyabrerImAM 4500000 pustaka che. hiMdanI moTI gaNAtI layabrerIomAMthI kalakattAmAM 204500 ane vaDodarAnI senTrala lAyabrerImAM 1017817 pustake che. London Mercury" ane "Bookman" ne jenI sAthe joDI devAmAM AvyAM che te Life and Letters To-day'nA chellA aMkamAM tenA taMtrIe, IglAMDanAM e baMne pratiSThita patrAnI Arthika sthiti ane vAMcakavarganA valaNa vize lakhela nivedanamAMthI gujarAtI prajA ane patrakArane ghaNuM jANavAnuM maLe ema che. "Life and Letters to-daynA e navA aMkamAM 32 pAnAM kevaLa raMgabhUmi ane sInemA vizenA lekha-samAcAramAM rokavAmAM AvyAM che. laDa nyurI pitAnA jIvanakALamAM lAkho pAuDanuM dAna ApyuM che. hamaNAM thoDA samaya agAu ja temaNe sainyane mATe vinoda-vihAra aMge pAuMDa paMdara lAkhanuM dAna kareluM. gheTIsa sabamarIna-honArata aMgenA kuMDamAM temaNe pAMca hajAra pAuDa bharyA che. thoDAka mahinA pahelAM kasapharDa yunIvasaTIne temaNe amuka saMzodhano ne eNlarazIpa mATe lAkho pAuMDa bheTa ApelA. have teo sAmrAjyanAM pAMca hajAra lagabhaga davAkhAnAone lekhaMDI phephasAnI bheTa karavAnA che jenI sahAyathI, pakSAghAta ke evAM bIjAM dardomAM zvAsa aTakI jatAM, dardIone banAvaTI zvAsa ApI bacAvI laI zakAze. jApAnanAM mahArANIe tyAMnA nivAraNa phaMDamAM pitAnI khAnagI AvakamAMthI pAMca . lAkha yena bharyA che. kavi zrI khabaradArane bhAvanagara rAje chasso rUpiyAnuM varSAsana bAMdhI ApyuM che. sara rAdhAkRSNa gAMdhIjIne temanI sitteramI varSagAMThe bheTa ApavAne, temanI mahattA para, eka grantha taiyAra karI rahyA che. te granthamAM pre. rUjhavelTa, musolinI, romAM relAM vagere paNa pitAne phALo Apaze. amerikAnA abhinava vizvameLAmAM aneka avanavI vastuo raju karavAmAM AvI che. temAM banAvaTI mANasa, yugeyuganI paristhitinuM darzana karAvatuM ghaDiyALa ane TAIparAITaramAM cAvIo dabAya ne akSaro chapAya che e rIte cAvIo dabAya ane zabdo bolAtA jAya evuM dhyaniyatra vagere mukhya che. jhurIcanA jagavikhyAta mAnasazAstrI DaoN. jhurIcanA mate jagatamAM hiMdI strIone poSAkaja sarvottama che. bastara (madhyaprAMta)mAM badAmane aMge naLavaMzI rAjAonA junA sikkAo mA AvyA che. ne bahereja jeloma pAse hAlanA zilpazAstrIone paNa acaMbo pamADe evA 2000 varSa junA zaheranA avazeSo maLI AvyA che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. suvAsaH jeTha 195 amerikAmAM 1930 mAM vArSika aDhI lAkha uparAMtanI AvakavALAM 15000 mANase hatAM. 1938 evAM 5000 ja rahyAM che. raziyAmAM 100 varSa uparAMtanI ummaranAM 29000 mANase che. jANe che? - nepoliyana bonApArTa e eka sAdhAraNa vakIlane chokarA nahi paNa phrAnsanI rAjagAdIne sAce vArasa hate. lekhaMDI burakhadhArInA nAme vikhyAta banela naravIra phrAnsanA zahenazAha laI caudamAne sagA bhAI thatuM. e bhAI benapArTI nAme potAnA yajamAnanI svarUpavatI putrI sAthe premamAM paDe. tenI sAthe teNe lagna karyo. e lagnathI je saMtati thaI te bonApArTanA nAme oLakhAI. phrAnsamAM agavaDatA paDatAM te kuTuMba kesika rahevA gayuM. tyAM te kuTuMbamAM ja nepoliyanane janma thayo. ane chellA luInA vadha ane tenA saMtAnanA avasAna pachI phAnsanI rAjagAdI khare hakkadAra e ja hate. IglAMDanA vaDApradhAna DIjharAyalIe potAnI pAMtrIsa varSanI vaye 50 varSanI ummaranAM vidhavA leDI vIDahAma vere lagna karyA hatAM. ane te paNa kevaLa paisAne khAtara. hITalara ke musolinI dArU-mAMsa vAparatA nathI. musolinIne te cA-kaoNphI ke taMbAku paNa pasaMda nathI. pINA tarIke te tuLasIne ukALo ke nAraMgIno rasa le che. hITalaranA mate khristi dharma e yahudione ane gulAmeno dharma che. kucabihAranA rAjAe eka hoTelamAM potAnI najarane pasaMda na paDatA chajAne paDAvI nAMkhavAne laMDanamAM eka hajAra pAuMDanI hoLI karI hatI. guDabukasanA kahevA pramANe gAMdhIjInuM aMgrejI abrAhama lIMkananA aMgrejI jevuM vizuddha che. paMjAbamAM lazkarI kharca ane pensane pAchaLa vArSika rU. 10 karoDa kharcAya che. IglAMDanA eka mahAna rAjadvArIe pUcheluM 'hiMduo e musalamAnonI kaI jAti che?" IglAMDanuM prathama paMktinuM " TAImsa' patra sara teja bahAdura sapune mahAsabhAnA sabhya ane vAIsaroyanI kAunsIlanA membara tarIke oLakhAve che. IglAMDamAM karInA bahAne daravarSe 40000 kanyAone phasAvAya che. viyenAnI eka yuvatie pitAnA priyatamane 3000 pAnAne premapatra lakhele. phrAnsamAM strIonI saMkhyA eTalI badhI vadhI gaI che ke yogya puruSone pati tarIke meLavavA strIo lAkha pAuMDa khacI nAMkhe che eTaluM ja nahi-teo mahAmAM ThaMdayuddha paNa kare che. uttarake cInanA eOIkeka gAmamAM eka bALakane punarjanmanuM tAdaza jJAna thayuM che. have te pitAnAM navAM mAbApane cheDI pUrvabhavanAM mAbApanI sAthe rahe che. -purANI TIkITanA hajAre pAuMDa te upaje che. paNa have hastAkSarenI kiMmata paNa e hade pahoMcI che. baTana nIneTanA hastAkSaranI kiMmata 10000 pAuDa upajelI. DikansanA hastAkSaranA 200 ane DojharAyalInA 500 pAuMDa upaje che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ carcA patra 1 bhAva bRhaspatine vyabhicArI keNe kahyo che ? zrImAna tatrI mahAzaya, mA. munazIe, pATaNamAM, tA. 7 mI eprIlanI rAtre, amadAvAdI sAhityakArAnA utAre, zrImad hemacaMdrAcArya granthamALA viSe vAtacIta karatAM kaheluM ke, " granthamALA mATe jene pAsethI ApaNe paisA udharAvIe. paNa emane granthA amukaja rIte saMpAdita karavAnuM vacana na ApI zakIe. asatyA para paNa ApaNe prakAza pADavA joi e. dA. ta. zrImad hemacaMdrAcAryanA sameADiye| bhAva bRhaspati: mahAna lekhAtA jaina granthakArAe enA para vyabhicAranA AreApa mUkayA che. ,, * phrAI paNa jaina granthakAre bhAtra bRhaspati para vyabhicArane Are|pa mUkayAnuM smaraNamAM naheAtuM. chatAM " yAzraya mahAkAvya ' ' prabaMdha cintAmaNi ' vagere granthA karI tapAsI lIdhA. paNa kayAMya vyabhicArane AreApa na jaNAya. paNa mULa saMskRta lakhANane khATA arca karIne keTalAka vartamAna brAhmaNu itihAsakArAe bhAva bRhaspati para potAnI meLeja vyabhicArane AreApa ADhADI dIdhele joyA. 'prabaMdha cintAmaNI 'mAM bhAva bRhaspati viSe lakhatAM kahevAyuM che: 'vruti nAmA rAja: zrAmaththaratikuLaH / ' 'bRhaspati nAme gaNDa ( hrAm avi ati punaH ) kaMika dveSa ( jainA pratye ) karatA hatA. ' rati eTale prema, bhati eTale dveSa. rati e liMganA zabda heAI enA vizeSaNu jJane strIliMganA pratyaya lAgI hAma rUpa banyuM che. paNa gujarAtanA khUba gavAyalA ItihAsakAre ane phrAsa traimAsika nA chellA aMkamAM, 'parama mAhezvara rAjA kumArapALa' nAmanA lekhamAM, kumArapALane sadaiva jaina puravAra karavAne mithyA prayAsa karanAra harizaMkara zAstrIe A zabdonA artha-bRhaspati gaNDa kAIka strInI sAthe rati (vyabhicAra ) karatA hatA '--e pramANe karyAM che. A artha kayA vyAkaraNathI siddha thAya che te teA te karanArAe samajAve tyAre. paNa zrI munazI jevI javAkhadAra vyakti AvA azuddha artho parathI jaina granthakArA para yogya AkSepe eDhADI de e temane mATe niSpakSapAta dRSTinA abhAvanuM sUcaka anI javA saMbhava che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat calA. www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 - suvAsa : jeTha 1lpa 2 sAhitya--pariSadanA pramukha mA. taMtrI zrI- AgAmI sAhitya-pariSadanA pramukhanI cUMTaNI viSe Ape judI judI carcAo vAMcI ja haze. temAM atyArasudhImAM sUcavAyala nAmamAM mukhyatve-saradAra zrI vallabhabhAI paTela, kavi zrI nehAnAlAla, a. pha. khabaradAra, ba. ka. ThAkara, zrI jInavijayajI, kAkA kAlelakara ane zrI ramaNalAla desAI che. saradArazrInuM nAma sUcavanAre emanI kaI sAhityakRtio pote vAMcelI che e paNa je sAtheja jaNAvI dIdhuM heta te gujarAtI sAhitya-jagata emanuM khUbaja AbhArI banata. teo dezanI mukhya rAjakIya saMsthAnA AgevAna che e lAyakAta temane pariSadanA pramukha tarIke cUMTI kADhavAne pUratI na gaNAya. bAkI je bhASaNa ke prajAne amuka paLe doravAnI ja zaktithI mAnavI samartha sAhityakAra gaNAI zakatA hoya te e viSayamAM jagatane advitiya senApati, zahenazAha ane nAyaka nepiliyana paNa mahAna sAhityakAra gaNAyo heta. tenI tejasvinI patrikAoe lAkha sainikamAM utsAhanAM pUra vahAvelAM. paNa phrAnsanA sAhityakAroe te ene, enI IcchA chatAM, rAjavaMzI mahemAna karatAM UMce hoddo na ja Ape. ane have te gujarAtI sAhitya pariSade paNa kaMIka evoja TharAva karelo che ne? A sthitimAM saradArazrIne mATe jarUrI avakAza nathI rahetA. bIjAM nAmamAM kavizrI nehAnAlAlanuM nAma saheje pahelI pasaMdagI pAme. paNa AjanuM gujarAta ane temAM paNa sAhitya pariSada te pUNaze gAMdhIvAdathI raMgAyela che. ane kavizrI, pramukha tarIkenA pitAnA bhASaNamAM, gAMdhIvAda upara prahAra na karavAnuM vacana Ape che te saMbhavita ja nathI. eTale e prahAro jhIlIne paNa emane pramukha banAvavAnI bhAvanA na khIle tyAMsudhI emane viSe carcA uThAvavI ke emane vInavavA javuM e kaMIka vadhu paDatuM gaNAya. ba. ka. ThAra saMbaMdhamAM kaMIka aMze upara pramANeane vizeSamAM sAhitya-pariSadathI teo jyAre dUra ne dUra ja rahe che tyAre emanI doravaNI sarjAtA yugane ane sAhityane keTalI phaLadAyI thaI paDe e eka prazna che. - zrI chanavijayajI nAmAMkita, prauDha ane prAmANika itihAsakAra che e sAcuM. paNa sAhitya e kaMI kevaLa ItihAsa nathI. bhUta ane vartamAna baMne kALanI prajAnA jIvananA anekavidha aMgene je zabdamAM jhIle ane bhaviSyanI prajAne mArga sUcaka kRtio ApI zake e ja sAhityakAra gaNAya. ItihAsa ke ItihAsakAronI pariSadanA pramukha tarIke zrI janavijyajI zobhI zake evA te sAhitya-pariSadanA pramukha tarIke prajAkIya na ja gaNAya. * bAkImAM-kavi zrI khabaradAra, kAkA kAlelakara ane ramaNalAla desAI. traNenAM kSetra je ke judAM che chatAM traNee sAhityakSetramAM suyogya phALo Apyo che. prajA ane sAhityakAro baMnene te traNe mAnya ane priya che ane ghaDAtI prajAne jIvana ane sAhityamAM sumArge deravAne te traNee potapotAthI banatuM karyuM che. temAM paNa zrI khabaradAra jIvanasaMdhyAe UbhA hAI pahelI pasaMdagI emane apAvI ghaTe. teo je mAMdagInA aMge e na svIkArI zake te pachI kAkA kAlelakara ke ramaNalAla desAI bemAMthI game te eka e sthAnane mATe vadhumAM vadhu yogya gaNAya narasiha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ET III III hidanI madhyastha ane prAntika dhArAsabhAoe sAmAjika ane dhArmika prazno saMbaMdhamAM chellAM keTalAMka varSomAM aneka kAyadAo pasAra karyo ane hajI paNa kare che. alabatta e sAcuM che ke AvA kAyadAo jarUriyAta vicAryA pachI ja karavAmAM Ave che paNa e jarUriyAta UbhI kayA kAraNe thAya che e paNa sAthe ja vicArI levuM joIe. muMbaI IlAkAnI dhArAsabhAe hamaNuM eka patnIvratanuM ane te vAne saphaLa banAvavAne chUTAcheDAnuM bIla pasAra karavA dhAryuM che. A bIlanI AvazyakatA aMge lAgaNInA AvegamAM game te kAraNo darzAvAyAM hoya paNa enA mULa kAraNa tarIke vastusthitimAM te chellAM traNa cAra varSamAM eka patnInI hayAtI chatAM AThadaza keLavAyela puruSoe karelAM dvitIya lagna, tenI chApAMoe gajAvelI hehA, temAMthI lAgaNIvaza mANasano uzkerATa ane kaI kIrtivAMchuM dhArAsabhyanuM e pratye khayAla dhyAna-e che. hiMdanI vartamAna paristhitimAM ekapatnIvrata bezaka jarUrI hoI zake. paNa tenI saphaLatA mATe-apasaMkhya strIvaividhyatA vAMchuonI lAlasA saMtoSavAne AkhA jagate je sAmAjika prathAne dhikkArapAtra ane asaMkhya dUSaNane bahetaranAra tarIke kabUlI che te chUTAcheDAnI paddhati svIkAravI e te gharamAM dIvo kaMIka jhAkho thatAM prakAza mATe ghAsaleTanA DabbAmAM ja divAsaLI mUkI devA jevuM che. ane rAjakIya dRSTie te hiMda para jayAM sudhI briTananuM sArvabhaumatva che tyAM sudhI game tevI prajAkIya gaNAtI dhArAsabhAdvArA paNa kAMI paNa dhArmika ke sAmAjika niyamana karAvavuM e gulAmInI jaMjIrane vadhAre nakkara banAvavA samuM che. saMbhavita che ke samAjamAM dUSaNo pravezatAM hoya, paNa ene prajAkIya dhoraNe ja aTakAvI zakAya. ene mATe paradezI zAsake ke emanI vatI zAsana calAvatI sabhAono Azraya levo e to rAjakIya gulAmI uparAMta sarakRtika gulAmIna netaravA sarIkhu che. briTananA hiMda paranA rAjakIya vijayanAM mULa te 175mAM naMkhAI cUkyAM che. 1857mAM to e vijaya saMpUrNa paNa thaI cUkele. paNa kevaLa rAjakIya vijaya jagatamAM sthAyI vijaya nathI banI zakate. evo vijaya te sikaMdare ke jaMgIsakhAne paNa prabaLa pramANamAM sAdhyo hato. paNa rAjakIya vijayane jyAre sAMskRtika vijaya anusare che tyAre ja vijaya sthAyI ane saMpUrNa bane che. sAMskRtika vijaya rAjakIya vijaya eTale tvarita nathI banI zakato. temAM paNa prajA jo saMskArI ke buddhimAna hoya te saikAo vItI jAya che. e vijaya vijetAo pratyakSa rIte sAdhI zakatA paNa nathI. te mATe temane zikSaNano Azraya levo paDe che. zikSaNamAMthI svatva, zraddhA, cAritra, teja, zakti ane zuddha ane sAcA ItihAsanA amuka aMzo ghaTADI nAMkhI temAM vilAsa, kRtrima mAnavatA, taraMga ane tarkavAdanA amuka aMze jyAre vadhArI daI prajAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104. suvAsa : jeTha 1995 te ApavAmAM Ave che tyAre prajAmAM evA dUSaNA ane nakhaLAI e praveze che, tenuM mAnasa evuM palaTAI jAya che ke te satva gumAvI navInatAnA mehamAM phasAya che; peAtAnI gUMcAnA ukela tarIke te vijetAenI saMskRti ane temanAM sAmAjika niyamaneAnuM svAbhAvika jarUriyAta mAnI anukaraNa kare che. paNa kharI rIte e gUMce ane e anukaraNu baMnenuM ugamasthAna vijetAoe yeAjela zikSaNa ane kRtrima virodha karI karIne vikasAvela parAkSa pracAramAM raheluM hoya che. jyAre AvAM parivartane! mATe rAjakartAone Azraya levAmAM Ave che tyAre prajAnA dharma, tenA saMskAra, tenI saMskRti, tenAM sAmAjika niyamane dareka viSaya para rAjakartAone kAbU AvI jAya che; ane rAjakIya dRSTie gulAma prajA saMskArathI paNa gulAma bane che. e sAtheja ene dhImedhIme svarAjyanA TukaDAo akSavAmAM Ave che: dAMta ane paMjA tUTI gayA pachI siMha pAMjare pUrAtAM ene jema svataMtratA akSavAmAM Ava ema. tepeAliyane, tenA samakAlIna AsTriyana zahenazAha phrAnsise ane mekAlee A nIti kabUlI che eTaluMja nahiM, hiMdanA mahAna dezabhakta lAlA haradayALe trIza varSe para ' meDane rIvyu 'nA eka aMkamAM 'hiMdu jAtinA sAmAjika vijaya ' nAmanA lekhamAM enuM rekhAMkana paNa kareluM. 2 nItithI mULa saMskRti ane mULa prajA dhIme dhIme lupta thaI vijetAone anukULa prajA ane gulAma saMskRti vikAsa pAmatAM jAya che. AsTreliyA, dakSiNa AphrikA te keneDAnAM dRSTAMta e mATe mAjIda che. svIkAra pustaka : pAMkhaDI; kumAranAM kAvyA; kalyANacandrajInuM jIvanacaritra. traimAsikA : mAnasI; phArbasa traimAsika; dezI rAjya; jainasiddhAnta bhAskara; kusuma; mAdhurImAsikA : zAradA; yuvaka; prasthAna; bAlamitra; khAlajIvana; bALaka; o-mAdha; kamara; navaracanA; esavAla; dIpaka; jaina satyaprakAza; AtmAnaMda prakAza; phArama; gujarAta zALApatra; vyAyAma, zikSaNa-patrikA; vaidyakalpataru; khetIvADI vijJAna; kacchI dazA esavAla prakAza; AlavADI; gItA; prati; anAvila jagata; kSatriyamitra; anekAnta; vizvavijJAna; gupta sahAya; tyALa. pAkSikA : esavAla navayuvaka; yeAtirdhara; dundabhi. aThavADikA : prajAbandhu; gujarAtI; gujarAtI paMca; jaya saiArASTra; jaina; jaina jyeAti; strI zakti; lAkasevA. sudhArA A aMkanA pR. 51 para 'sneha svarUpa'nI kavitAmAM nIce pramANe sudhArIne vAMcavuM. azuddha dhUma strota caMdI pakti 1. 5. 6. 29 .. .. ,, 1ra, rAyA ? prahAra [ pUrve ane ahIM svIkarAcala pustakA ke niyatakAlikAmAMthI bAkInAMne piracaya have pachI ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat zuddha muM srota caMdrI rAyA ! prahAra www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ tArA-taNumAM zrI subhASabe sthApelo na pheravaDa pakSa. kavivara TAgora bAbu subhASane zAMti mATe abhinaMdana mokalAve che. paradezI patra subhASa sAme gAMdhIjInI jItane vadhAvI le che. subhASa-mahAtmAjI patra vyavahAranuM prakAzana. veleAramAM hiMdu-muslIma athaDAmaNa. lakhanaumAM ziyA-sutrI jhagaDe. prAntika muslIma lIganA pramukhapadethI sara sikaMdara zelApuramAM hiMduo ane mahAsabhA sAme bakhALA kADhe che. vRMdAvanamAM gAMdhI sevAsaMghanI beThaka, saradArazrI kahe che, "gAMdhIjI karatAM bIje mATe hITalara meM nathI ne.' muMbaImAM dArUniSedhaka sabhAo ane dhAMdhala. muMbaI sarakAranA vecANa verA sAme vepArIone virodha. gayAmAM hiMdu-muslIma ramakhANa. mAjI vaDA pradhAna khare gAMdhIjI para AkSepa karatAM temane potAnI sAme cUMTaNImAM UbhA rahevAnuM AhavAna Ape che! sImalAmAM gRhamaMtrIonI pariSada. siddhapuramAM hiMdumuslIma hullaDa. orissAnA polITIkala ejanTanA khUnane mATe traNane phAMsI, ADane dezanikAlanI sajA. muMbaI vidyApIThanI chelI meTrikanI parIkSAmAM 21103mAMthI 13203 vidyArthIo pasAra thAya che. munazIjI kahe che, "mane chUTa maLe te nadI tIre jaI bese. ahiMsAnI kalpanA ne tenA prayoge hiMdane amara banAvyuM che, e siddhAMta sArA jagatamAM amara banI zake che. caMpAraNamAM vaDApradhAna mA. khera kahe che, "janatA pradhAnanA rAjA rUpa che. kacchamAM jelamAM ane jelabahAra mArapITa, mahAtmAjI rAjakoTamAM. vAyara cUkAdAne phagAvI daI teo bhUla kabUle che. samAdhAna ane zAMti. bhAvanagaramAM prajA pariSadanI beThaka vakhate hullaDa. hiMda-briTana vepArI karAra ! AphrikAmAM eziyAvAsIo sAme kALo kAyade. tenI tarapheNamAM belatAM dhArAsabhya kahe che, "alagapaNano siddhAMta te hiMdamAMthI Avyo che.' (hiMda e uttara Ape ke "cArlsa, komavela, ziMgTanane itihAsa amane IMglaDe zIkhavyuM che, te ?) briTana che jarmane hadapAra kare che; jarmanI cha aMgrejone kADhe che. raziyAnA paradezamaMtrI lITavInephanuM rAjInAmuM, te sthaLe molaTevanI nimaNuka. jamana-iTAliyana padeza maMtrIo parasparanI mulAkAte ne baMne dezo vacce thayela lazkarI karAra. jarmanI-ITAlinA vimAnI daLane joDI devAnI yojanA. jarmanI raziyA sAmenA virodhane phagAvI daI tenI sAthe mitratA bAMdhI briTanane kadAca paDakAre paNa! AlbaniyAnA vijaya pAchaLa ITAlie 48 karoDa lIrAno dhUmADe karyo che. Dayuka opha vaDasaranuM vaDura khAtethI broDakAsTa bhASaNa, ane keneDA ane briTanamAM te sAme pratibaMdha. svitaMtratA vAdIone dhanyavAda !) seviyeTa sAthe karAra karavAnI briTananI hAMsa ane dhImI pragati. jarmana iTAli dharImAM yugesleviyA joDAya che. pelesTAInanI yojanA ijIpta ane Arabe baMnene nApasaMda che. (paNa briTanane pasaMda che ne !) IMglaDa jheslevekiyAnuM sATha lAkhanuM anAmata senuM jarmanIne sepe che. [hiMdane paNa enuM kaMIka na leMpe ?] zahenazAha keneDA ane yunAITeDa sTeTasanA pravAse. dile jAna AvakAra. teo nAmadAra vaeNziTananI kabara para phUla caDAve che. ['jIvatAM jutAM-marye puSpa'nI kahevata sAcI lAge che.] lorDa sempala pheDarezananI tarapheNamAM vade che. zravaNabelagelamAM jagatanI mahAnamAM mahAna virATamUrti-bAhubalinA abhiSeka prasaMge tenI phIlma levAze. muMbainI phIlma pariSadamAM sInemA dvArA zikSaNanI salAha apAya che e ja prasaMge keTalIka nadIo "sInemAmAM cAritra saMbhavita nathI,' evAM AtmavRttAMta bahAra pADe che. jApAnamAM nItibodhaka sivAyanI dareka philmo sAme bALako ane yuvAno mATe pratibaMdha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka abhiprAya -yuvaka "suvAse potAnI ucca koTi hajI sudhI sAcavI rAkhI che. tenA agralekhe kharekhara ciMtanazIla ane kAvyatattvathI bharelA hoya che. - ramaNalAla vasaMtalAla desAI lekho ekaMdare sArA ... abhyAsapUrvaka lakhAyelA che. - aradezara pharAmajI khabaradAra lAge che ke "suvAsa' sva. naTubhAI kAMTAvALAnA "sAhitya' jeTaluM udAra daSTivALuM patra thaze. tenA lekhonI pasaMdagI ghaNA UMcA prakAranI che. -tunAM nA; gujarAtane eka sAruM mAsika maLyuM hovAne saMtoSa thAya che. -janmabhUmi e viziSTa prakAranuM sthAna sAhitya-jagatamAM meLavaze evI AzA baMdhAya che. A navo phAla anya sAmayiko jema khAlI najara karI pheMkI devA jevo nathI. "yathA nAmA tathA guNAnI jema khAsa vAMcavA jevuM che... lekhanI zaili uttama kalApUrvaka navI che. khAsa mahatvatA bhASAzuddhi ane joDaNIne ApelI che. - khetIvADI vijJAna suvAsa'nuM ghera Ama vadhu vyApaka banatuM jAya che te joI AnaMda thAya che... tenA saMcAlakone dhanyavAda che....... A paddhatine badhAM sAmayikevALA svIkAra kare che ? atyAre kacarAnI TopalImAM nAkhavA jevuM sAhitya prasiddha thAya che, te na ja thavA pAme. -gujarAtI temAM pIrasAyalI vividhatanI vAnagIo sAhitA-premIone sAre kherAka pUro pADe che. -kSatriya mitra sAmagrI saMtoSaprada che. -pustakAlaya jIvana, kalA, sAhitya vagere viSayo paranA lekhethI bharapUra che. -sayAchavijaya suvAsa' enA nAma pramANe suvAsita che. -taMtrI - dezI rAjya suvAsa'nA keTalAka agralekhomAM jaLavAyela rasa, tatvajJAna ane kavitAtmaka gadyane saMga TAgAra sivAya kyAMya nathI anubhavyo. --ba. ma. parIkha suvAsa'nA keTalAka viSayonI bhASA eTalI te hRdayaMgama che, ke gujarAtI bhASAnA koIpaNa sAhityarasikane aneka vakhata vAMcyA chatAM pharIvAra tenA vAMcananI tRSA ja lAgI rahe. - mitrapriya vaDedarethI eka varSathI pragaTatA A uccagrAhI mAsikane caitra-195 aMka zrImad hemacandrAcArya vizeSAMka tarIke nIkaLyo che...jevA sulekhakonAM upayogI vicAraNIya lakhANo taMtrI..meLavI zakyA che e AnaMdano viSaya che. icchIe chIe ke zikSita gujarAta suvAsa' jevA prayAsane AvakAre, paze ane saMpUrNa suvikAsanI taka Ape. -mAnasI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com