Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara varSa-4, aMka naM.2-3, kula aMka-39, mArca-apraila 2014 yaNAsAkApiyanayAtma sthamadavahAdipratisyahinasaha sAdhatApaDitamANamayaNava vIravAlAkasamAdazAbA sA0lAlAthAvakalagidyA tAhatAvanatiniyamitAyatamA dhArayihisAgaracavihAMdAvA siAyaNasozAdhitAvanA dAnazIlatayohAvanAnirata 'vikramanI teramI sadImAM lakhAyela zrIjJAtAdharmakathAMga AgamanuM tADapatrIya sacitra patra' AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ SCREE155-161060 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16301956STRUSBT610892GLEASig 189% ENRNDAnalamalA www.kobatirth.org PaneKSGAMBABArUpAla NOTESesbabanAnAsA For Private and Personal Use Only Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra samrAT saMprati saMgrahAlayamA pradarzita vikramanI soLamI sadImAM AlekhAyelA kRSNalIlA prasaMganA tADapatrIya citro
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kA mukhapatra * saMpAdaka zrutasAgara 38-39 * AzIrvAda rASTrasaMta pa. pU. AcArya zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. hirena ke. dozI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * nidezaka : kanubhAI ela. zAha evaM jJAnamaMdira parivAra 17 apraila, 2014, vi. saM. 2070, caitra suda- 15 prakAzaka AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, gAMdhInagara - 382007 phona naM. (079) 23276204, 205, 252 pheksa: ( 079) 23276249 website : www.kobatirth.org email: gyanmandir@kobatirth.org For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 anukrama 1. saMpAdakIya hirena ke, dozI 2. guruvANI pU. A. zrI padmasAgarasUrijI 3. amRtavijayakRta nema-rAjula bAramAsA DaoN. bhAnubena zAha 4. kavi RSabhadAsakRta dhulevAjI bAramAsA DaoN. bhAnubena zAha 5. AcAryazrI malayagiri ane tenuM zabdAnuzAsana munizrI puNyavijayajI 6. brAhmI lipi eka adhyayana DaoN. uttamasiMha 7. samrAT saMprati saMgrahAlayanA pratimA lekho hirena ke. dozI 8. svAdhyAya tapa eka paricaya / kanubhAI ela. zAha 9. phAgubaMdha kAvyanuM svarUpa ane nArInirAsa phAganA kartA paM. aMbAlAla zAha 10. paM. naMdiratnagaNinA ziSya ___paM. ratnamaMDana gaNi paM. lAlacaMdra gAMdhI 11. pustaka paricaya DaoN. hemaMta kumAra 12. zrImAna sohanalAlajI caudharI : eka paricaya DaoN. hemaMta kumAra 13. samAcAra sAra prAptisthAna AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira tIna baMgalA, Tolakanagara parivAra DAIniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 phona naM. (079) 26582355 For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMpAdakIya zrutasAgarano 38mo aMka ApanA hAthamA che. tIrtha be prakAranA hoya che sthAvara ane jaMgama.. sthAvara eTale sthira, acala, enuM saranAmuM eka ja hoya... ane jaMgama eTale vicaratA, cala, emanuM koI saranAmuM nathI hotuM... kAraNa ke sadAya vahetA hoya che. vicaratA hoya che. A banne tIrtho mATe ApaNe gaurava laI zakIe evI viziSTa koTinI uttama saMpadA ApaNane prApta thaI che. sthAvara tIrtha eTale ApaNe jenI pAse jaIne pavitratAno punita sparza pAmI zakIe evA parama tIrtho... je dezanA vividha rAjyo ane pradezomAM potAnA punita paramANuothI ApaNane zraddhAthI pariplAkti kare che. jyAre jaMgama tIrtha eTale jinazAsananA aNagAra evA pUjya zramaNa-zramaNI bhagavaMto... je dezanA vividha pradezomAM vicarIne svAtmakalyANanI sAthe-sAthe AnuSaMgika bhAve parAtmakalyANamaya karI potAnuM jIvana nirvAha kare che. A banne tIrtho ApaNI AdhyAtmika unnatinA mULabhUta kAraNarUpa che. A banne tIrthanI sevA ane tIrthanI upAsanA jIvanamA anero AnaMda ApI jAya che to, A banne tIrthanI karelI AzatAnA paraMparAe jinazAsananI AzAtanA sudhI laI jAya che. A vAstavikatAne sAme rAkhI tIrthanI AzAtanA na thAya enI takedArI rAkhavI joIe... A aMkanI vAta __ ApaNA vyavahAramA dharmanI AvazyakatA ane upayogitA samajAya ane jIvanamAM dharma ane dharmamAM jIvana vadhu ne vadhu umerAya e mATe A aMkamAM pUjya gurubhagavaMtazrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. e Apela preraka pravacanane atre prakAzita karyu che. muMbaIthI jJAnamaMdiranA niyamita vAcaka zrI bhAnubena taraphathI maLela bAramAsA sAhityanI be aprakAzita kRtio atre prakAzita karI che. kRti paricaya ane prastAvanAmAM bAramAsA sAhitya ane madhyakAlIna kAvyakalApo vize apAyelo paricaya vAcakone upayogI bane evo che. A aMkamAM dara aMkanI jema A vakhate jaina satyaprakAzamAthI AgamaprabhAkara pU. munimahArAja zrI puNyavijayajI ma. sA. dvArA likhita malayagirisUrijI ma. sA, ane emanA dvArA racAyela zabdAnuzAsana upara prakAza Apato abhyAsapUrNa lekha For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila 2014 4 A aMkamA prakAzita karyo che. sAmAnyathI dara vakhate eka lekha prakAzita karavAnI dhAraNA hovA chatAM A aMkamAM jaina satyaprakAzamAMthI anya be samIkSAtmaka lekho A aMkamA prakAzita karyA che aMka naM. 35mAM ratnamaMDanagaNi kRta meghavAhana nRpa kathA prakAzita karI e samaye ja A banne lekho prakAzita karavA bhAvanA hatI, paNa sthAnAbhAve A banne lekho te samaye prakAzita karavAnuM zakya na banyuM paM. ratnamaMDana gaNinA saMbaMdhAM thayelA vimarzane prakAzita karavAnA hetuthI A banne lekho atre prakAzita karyA che. V challA ghaNA samayathI samAjamA ane vyaktimAM hastaprata ane lipine laIne eka anumodanIya gaNI zakAya evI jAgarUkatA jovA maLe che. e anumodanAnI sakriyatA rUpe amArA jJAnamaMdiramAM kAryarata lipijJa paMDitavarya DaoN. uttamasiMhajI taraphathI brAhmI lipi eka abhyAsapUrNa paricaya A aMkamA prakAzita karyo che. jJAnamaMdiranA ananya sahayogathI zrI saMghomAM ane anya saMsthAnomAM lipi klAsa vigerenuM Ayojana ane saMgaThana thayuM che. zrutasAgaranA mAdhyame A ja prayAsane thoDI judI rIte raju karyo che. brAhmI lipinA paricayanI sAthe brAhmI lipino vikAsa, enA vyaMjano ane akSaronA maroDanI vigatanI tulanA karatA akSaro vigere vAcakonA svAdhyAyamA ane saMzodhanamAM upayogI banaze e AzA asthAne nathI. dara vakhate apAtA tIrtha paricayanA sthAne AbhyaMtara tapanA eka prakAra svarUpe svAdhyAyanuM mahimA gAna karato lekha sva - adhyAyamA kharekhara upAdeya banaze. For Private and Personal Use Only pU. gurubhagavaMtazrI ane zrI mahAvIra jaina kendra kobAne jemanuM saMpUrNa jIvana samarpita hatuM evA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendranA gauravavaMtA pUrva pramukha, AdaraNIya zrI sohanalAlajInI saMkSipta jIvanarekhA A aMkamA prakAzita karI che. phula phorama ApIne, dIvo prakAza ApIne, saritA vahIne amara banI jAya che. AdaraNIya zrI sohanajImAM sevA, samarpitatA, ane sadguNa Ama traNeya guNono saMgama thayo hato. emaNe zrI saMgha mATe, janasamAja, ane mAnavatA mATe karelA puNyakAryonI sUci karIe to AvA eka be Dajhana aMko nAnA ane ochA paDe ema che. AvA viziSTa koTinA sukRto karavAnI zakti ApaNane sahune maLe eTalA mATe emanA sukRtonI anumodanA rUpe emano paricayAMza prakAzita karyo che. vAcakonI upAdeyatA ane saMzodhana kAryamAM upayogitA vadhe e hetusara rAjasthAnI graMthAgAra taraphathI prakAzita 'jainoM kA saMkSipta itihAsa darzana vyavahAra evaM vaijJAnika AdhAra' no saMkSipta paricaya A aMkamA prakAzita karyo che. A prakAranA aneka prakAzako taraphathI prakAzita prakAzano jJAnamaMdiramAM upalabdha che. AvazyakatA anusAra vAcako eno lAbha laI zake che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guruvANI AcAryazrI padmasAgarasUrijI 'dhammassa mUlaM vinayaH' paramAtmA mahAvIra kA kathana hai ki dharma kA jo mUla hai, vaha vinaya hai aura vinaya ke dvArA hI vyakti prema kA sAmrAjya sthApita kara sakatA hai| jagata ke prANImAtra ke antastala meM apanA sthAna banA sakatA hai| isameM sAre klezoM aura kaTutA kA nAza karane kI apUrva kSamatA samAhita hai| namratA ke dvArA hama apanI kSamA kI bhAvanA prakaTa karate haiN| apanI tiktatA visarjita karate haiN| apane vaira bhAva ko hama tilAMjali de dete haiN| ananta kAla ke saMsAra kA bheda isI namratA kI kriyA ke dvArA hI hama prApta karate haiN| isIlie saMsAra ke pratyeka dharma ke andara sarvaprathama namaskAra ko mahattva diyA gayA hai| maMdira jAeM, prabhu darzana kareM, rAste meM santa mila jAe~, gurujana mila jAe~ to namaskAra avazya kareM, ghara ke andara apane mAtA-pitA yA bar3e bhAI yA jo bhI ghara meM bar3e haiM, sarvaprathama vyavahAra meM bhI namaskAra kreN| kahIM para jaba oNphisara ke pAsa kAma karAne jAyeM to vahA~ bhI pahale hI namaste, namaskAra karate haiN| bar3I apUrva kriyA hai| vilakSaNa camatkAra isa namarakAra kI kriyA meM antarhita hai| zuddha bhAva se paramAtmA ko kiyA huA namaskAra mokSa kA kAraNa banatA hai| hamAre yahA~ pratikramaNasUtra meM pApa kI AlocanA kI jo saba se zreSTha kriyA hai, usameM spaSTa kaha diyA gayA hai 'ikko vI namukkAro jinavara vasahassa vddhmaannss| saMsAra sAgarAo tAreI naraM va nAriM vA / / saMsAra rUpa isa sAgara se AtmA tairakara kinArA prApta kara letI hai aisI apUrva kriyA hai isa namaskAra meN| isalie granthakAra ne sarvaprathama namaskAra ko mahattva diyA hai| Apako mAlUma hogA ghara ke andara Apa ilaikTrika svica rakhate haiM aura yadi svica oNpha kara deM to lAiTa calI jAtI hai| svica jaise hI Upara huA, usakA mAthA, 'garveNa tuMgaM ziraH' garva se, abhimAna se usakA mAthA Apane U~cA kara For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila - 2014 diyA, oNpha kara diyA lAITa calI jaaegii| andhakAra milegaa| parantu jaise hI svica Apane oNna kara diyA, svica ko namA diyA to usa namaskAra kA camatkAra dekhA - turanta lAiTa A jAtI hai| namaskAra mana kA baTana hai, mana kA svica hai| mana ko viparIta kariye to kyA banatA hai - nm| mana kA svica yadi Apane oNna kara diyA, auMdhA kara diyA to namaskAra DivAina lAiTa bnegaa| andhakAra meM jJAna kA prakAza hogaa| yaha rahasya hai| mana ke svica ko oNna karake rkhiye| namaskAra pUrvaka hareka kriyA kriye| namaskAra kI bhAvanA se prApta karane kI utkaNThA rkhiye| sArI samasyA dUra ho jaaegii| mana kA tanAva dUra ho jaaegaa| mana ko halkA banA degaa| namaskAra kI kriyA meM yahI rahasya hai| bar3I prasannatA hogii| aneka vyaktiyoM kI jaba sadbhAvanA mila jAegI to prasannatA to svayaM A jaaegii| yahA~ bhI usa paramAtmA ko sarvaprathama bhAvapUrvaka namaskAra kiyA gayA ki bhagavan tujhe namaskAra karake maiM isa kArya ke andara praveza kara rahA huuN| isa lekhana kArya ke andara, jo mujhe jagat ko denA hai aura jo kucha jagat ko diyA jAya, vaha vizuddha ho, amRta tulya ho| usameM manovikAra rUpI viSa kA praveza na ho jAe | ahaM kI durgandha ina zabdoM meM na A jaae| isIlie prathamaH namaskAra kI maMgala kriyA sampAdita kI gayI, tAki jagat kA mArgadarzana karane kI prakriyA meM kahIM manovikRti na ho| vizuddha amRta tatva isake andara diyA jAye jisakA pAna karanevAlA Ananda kA anubhava kara ske| bahuta sAre aise vikRta lekha Apako mileNge| bahuta galata mArgadarzana mila jaaeNge| pazcimI sabhyatA kI A~dhI itanI khataranAka hai ki vaha sAiklona sArI duniyA ke andara vAyarasa phailAne vAlA hai| unakA eka hI darzana hai, unakI eka hI mAnyatA hai - 'khAo, pIo, aiza karo - kala to tuma mara jaaoge|' jahA~ paramAtmA ke astitva meM vizvAsa nahIM hai / svayaM kI AtmA meM AtmavizvAsa nahIM, jahA~ kisI prakAra kA jIvana meM anuzAsana nahIM, jahA~ bhoga kA atireka ho, vahA~ yahI dazA hogii| maranA to sabako hai| jJAniyoM ne kahA - maranA bhI eka apUrva kalA hai| jisakA sArA hI jIvana dharmamaya hogA / vinamratA pUrvaka jahA~ jIne kI sundara kalA hogii| jahA~ vicAroM kA apUrva saundarya hogA, vahA~ usa AtmA kI mRtyu bhI jagata ko preraNA dene vAlI bnegii| usakA sArA hI jIvana paropakAramaya hogaa| For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 isIlie kisI kavi ne kahA'jInA bhalA hai usakA jo jItA hai iMsAna ke lie| maranA bhalA hai usakA jo jItA hai khuda ke lie||' jo AtmA aneka AtmAoM ke kalyANa ke lie jIvita ho, pUrNatayA paropakAra kI bhUmikA para jisakA jIvana nirvAha ho, usa AtmA kA jIvana dhanya hai aura usakI mRtyu bhI maMgalamaya hogii| parantu jo vyakti sirpha apane lie jItA apanA peTa bhara kara yaha samajha le ki sArI duniyA kA peTa bhara gayA hai, usa vyakti kA to maranA hI zreSTha hai| apane lie nahIM jagat kI AtmAoM ke lie mujhe jIvana jInA hai| mere jIvana meM se aneka vyaktiyoM ko lAbha mile, yaha bhAvanA namaskAra ke dvArA prApta hogii| vyakti jaba laghu banatA hai taba use prabhutA milatI hai| isa prakAra prabhutA ke vicAra adbhuta hote haiN| 'laghutA se prabhutA mile, prabhutA se prabhu dUra / ' saMta tulasIdAsa kA kathana hai - jahA~ laghutA hogI vahIM prabhutA AegI aura yadi pahale hI prabhutA kA nazA bar3ha jAe to jJAniyoM ne kahA hai ki kucha milane vAlA nhiiN| vaha AtmA kI prApti se vaMcita rhegaa| sArA jIvana dharma se zUnya rahegA, kucha milegA nhiiN| bhAratIya darzana ke una mahAna vidvAnoM ne cittA prastuta kiyA ki pazcima kI A~dhI meM hama kisa taraha se apanI sthiratA ko prApta kara sakate haiN| Apake sAmane sarca lAiTa diyA, jJAna kA aisA divya prakAza Apake samakSa rakhA aura kahA 'anityAni zarIrANi vibhavo naiva shaashvtH| nityaM sannihito mRtyuH kartavyo dhrmsNgrhH||' he Atman ! mauta Apake mastaka para nAca rahI hai aura na jAne kaba Apa kisa nimitta se cale jAo, kyA isakA patA hai Apako? (kramazaH) For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amRtavijayakRta nema-rAjula bAramAsA DaoN. bhAnubena zAha madhyakAlIna jaina gurjara sAhityanA kAvya prakAro tarapha dRSTipAta karIe to saMkhyAbaMdha prakAro prApta thAya che. jema ke rAsa, bhAsa, copAI, caccarI, kaDakho, kavitta, kuMDalIyA, bAramAsa, phAga, chaMda, chappA, lAvaNI, harIyALI, huMDI, saMdhI, prabaMdha, pada, prabhAtiyA, pUjA, stuti, stavana, sajjhAya ityAdi, je gurjara bhASAnuM vaibhavI gaurava che. vAramAsAnuM svarUpa : A kAvya prakAromAM 'bAramAsA' e eka lokapriya geya kAvyaprakAra che. A kAvyaprakAranuM anusaMdhAna saMskRta kAvya paraMparAnAM RtukAvyo sAthe joI zakAya che. A kAvya jUnI rAjasthAnI, gujarAtI, hindI, baMgALI vagere sAhityamAM upalabdha che. bAramAsA e RtukAvya prakAra che. jaina ane jainettara kavioe bAramAsAnI racanA karI che. jaina paraMparAnI 50 ane jainettara paraMparAnI 30 jeTalI kRtio A kALakhaMDamAM upalabdha che. bAramAsA phAgu kAvyanA anusaMdhAnapUrvakano ja geyakAvya prakAra che. phAgu kAvyamAM vasaMta ke varSARtumAM gavAtAM gAna, jemAM vasaMtanI asarathI mAtra prakRti ja nahIM paNa vizvanA prANImAtra mAdakatAno anubhava kare che, tenu rasabhara varNana thayelu hoya che. jyAre bAramAsAmA bAramAsa ane kyAreka tera mahinAnI vividha asara anubhavatA mAnasa bhAvo vyakta karavAmAM Ave che. zrI harivallabha bhAyANI bAramAsAnuM svarUpa batAvatAM noMdhe che : ' 'RtuvarNananI jema ja svataMtra racanArUpe athavA koI moTI racanAnA eka bhAga tarIke (bAramAsI upalabdha thAya che.) te te Rtu ke mAsanuM varNana, nisarga ane janajIvana (utsava, rivAja, raheNIkaraNI) ne lagatI lAkSaNikatAo cIMdhatuM cAle che. bAramAsI paraMparAmAM viraha ane milananA zRMgArika bhAvone kendravartI banAvavAnuM valaNa vikase che pariNAme kAvya tattvane mATe vadhu avakAza ubho thAya che. dhArmika paraMparAmAMnI vairAgyabodhaka vividha prakAranI bAramAsIo athavA to kheDUtanI bAramAsI jevA prakAra mULa lokapriya svarUpano pachIthI pracAra ke kautukanA hetuthI viniyoga thayo che.' bAramAsI svarUpanI racanAo mULa to lokasAhityanAM virahiNI strInA manobhAvonI manohArI rajUAtamAMthI udbhavI haze. saMskRta kAvya paraMparAnA 'RtusaMhAra' ane For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 'meghadUta' jevAM kAvyo A dRSTie noMdhapAtra che. dhArmika paraMparAo A lokaparaMparAno potAnI kRtimAM viniyoga karyo che. 1 9 jaina paraMparAmAM jaina kavioe virahI yugala tarIke nema- rAjula ane sthUlibhadrakozAne kendrasthAne rAkhyA hovAthI bAramAsA kAvyaprakAramAM svAbhAvika rIte ja A banne pAtro upara kavijanoe kAvya racanAo karI che. rAyacaMdrasUri bAramAsA ane dharmasUri bAramAsA jevI be-cAra racanAone bAda karatAM moTA bhAganI racanAo ( lagabhaga 50 ) A yugalane anulakSIne AlekhAI che. temAM paNa neminAtha viSayaka bAramAsAo ja prAdhAnya sthAna bhogave che. pippalakagacchanA hIrAcaMdasUri ane tapagacchanA caMdravijaya A be sarjakanA sthUlibhadra bAramAsAo upalabdha che. aMcalagacchanA DuMgara svAmInI 'bAramAsA kRti (saM. 1535) maLI AvI che, je vi. saM. 533 varSa pUrvanI che. - bhAratamAM zrI agaracaMda nAhaTAe rAjasthAnImAM ane zrI zivalAla jesalapurAe gujarAtImA bAramAsA upara saMzodhana kartuM che. videzamAM paNa bAramAsA kAvyaprakAra para saMzodhana thayuM che. temAM raziyAnA jhabAtivela, phrAMsanA zArlota vodavila mukhya che. phreMca bhASAmA bAramAsA sAhitya prakAzita thayuM che. prastuta 'nema rAjula bAramAsA' aprakAzita kRti che. pratyeka mAsanI aMtima kaDImAM 'amRta' nAma abhipreta kareluM che. te uparathI anumAna karI zakAya ke prastuta kRti koi amRta nAmanA zrAvaka athavA to amRtavijaya nAmanA koi sAdhu kavinI hovI joIe. ahIM gaccha ityAdino spaSTa ullekha jovA maLato nathI. kRtinA racanAvarSanA AdhAre kartAno samaya 19 mI sadIno jANI zakAya che. DaoN. kavina zAhe 'jJAnatIrthanI yAtrA' A pustakamAM amRtavijayajI (tapagaccha) kRta 'nemanAtha bAramAsAnuM stavana' (pR. 160 thI 164 ) mAM prakAzita kartuM che. te kRti sAtha A kRtine meLavatAM jaNAya che ke banne kRtino prAraMbha, aMta ane mAsano prAraMbha bhinna-bhinna che tethI kahI zakAya ke banne kRtionA kavio eka janAma dharAvatA hovA chatAM judA-judA che. tapagacchanA amRtavijayajIe 35 kaDIomAM, be dezI, duhA, DhALa ane aMte kalazamAM kAvyanI gUMthaNI karI che. teno prAraMbha 'samuraMmAtA sAradA'.... ane aMta 'varNavyA meM nema - rAjula ... thI thayo che. For Private and Personal Use Only 1. prAcIna madhyakAlIna bAramAsA saMgraha, saM. zivalAla jesalapurA, pra. narendra jesalapurA, prathama AvRtti 1974 pR. 133
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 mArca-apraila - 2014 prastuta abhyAsanI kRtino prAraMbha 'yadupati jAna laine AvyA... e pramANe kahIM kavie triSaSThI zalAkA puruSa caritra bhAga-8 nI kathAno pAtaLo dora khecyo che. 41 kaDIomAM vistRta DhAla ane vividha dezIothI gUMthAyela A kAvyanI pUrNAhUti samasyA-ukhANAnI zailIthI thAya che. __ racanA sAla : 'sIlaMga ratha kAusagganA re, bhedathI varSa jANajyo' (ka, 41,6) sIlaMga ratha : 18000, dravya kAyotsarganA : 4 bheda (gaNa, zarIra, upadhi, azubha bhaktapAna vyutsarga) ane bhAva kAyotsarganA : 3 bheda (kaSAya, bhava, karmavyutsarga) che. tethI 1840 athavA 1830 A kRtino samaya gaNI zakAya. nAma : A bAramAsA kAvyanuM zIrSaka kathAvastu ke nAyaka-nAyikAnA nAma parathI che. zailI : kAvyanI zailI saraLa, gaMbhIra ane manohArI che. chaMdobaddha racanA che. kAvyamAM zabdAlaMkAra, arthAlaMkAra, yamaka, upamA, utprekSA jevA alaMkAro chuTAchavAyA vIkharAyelAM che. prata paricaya : prastuta bAramAsAnI hastaprata AcArya zrI kailArAsAgarasUri jJAnamaMdira, kobAthI prApta thai che. prata naM. 36293 nI pratanuM parimANa 25 X 12 che. ane Azare 40 thI 42 jeTalA akSaro AlekhAyA che. upadeza tattva : kAvyanA mAdhyamathI kavi patnIdharma, patidharma ane adhyAtmadharma samajAve che. zIla, sadAcAra ane ahiMsAno tema ja pazutvamAthI paramAtmA tarapha javAno bhAva paNa nihita che. prayojana : A bAramAsA kAvya anurAganA bhAvone vyakta kare che. paraMtu aMte kavi anuraktimAMthI virakti tarapha dorI jAya che. rAgamAthI virAgamA pravezavaM, laukikamAMthI lokottaramA praveza, e ja jIvananI sArthakatA che. __kathA ghaTaka : prastuta bAramAsAnI kathAvastu 'triSaSThI zalAkA puruSa caritra' parva-8nI che. bAvIsamAM tIrthaMkara neminAtha jIvanamA ghaTelI ghaTanA para AdhArita kathAnaka, mALakhU laI kavie kalpanAzaktithI bhAvAtmaka kAvya sarjana karyu che. mAtA zivAdevI ane pitA samudravijayanA putra nemikumAre yauvanavayamA praveza kaoN. zrIkRSNanA kahevAthI temanI rANIoe nemikumArane lagna mATe samajAvyA. ghaNI muzkelIe rANIoe maunane ja saMmati gaNI zrIkRSNane vadhAmaNI ApI. tarata ja joSIone teDAvyA, muhUrta vinA parANe muhUrta kaDhAvI zrIkRSNa nemikumArane For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 zrutasAgara - 38-39 varaghoDe caDAvyA. varaghoDo ugrasena rAjAne tyAM Avyo. lagna nimitte vADAmAM purAyelA pazuono citkAra sAMbhaLI dayALu nemikumAranuM hRdaya dravI uThyu. jIvadayA premI nemikumAre tarata ja ratha pAcho vALyo. vairAgI nemikumAra giranAra cAlyA gayA. tyAre priyatamA rAjulanA hRdaya para vajrapAta thayo. priyatamathI tyajAyelI nAyikA rAjulanI virahAvasthA ane vedanAne A bAramAsAmAM kavie vAcA ApI che. kAtya paricaya : yAdavavaMzanA zyAmavarNanA kAmadeva jevA sauMdaryavAna nemikumAre rAjulanuM cittaDUM corI lIvU. nava nava bhavanI prItaDI palaka vAramAM tUTI jatAM nAyikAnuM nAnakaDu hRdaya avanavA praznothI gherAyaM. 'zaM thayuM haze? toraNethI ratha pAcho vALyo! zuM mArAmAM koi avaguNa dekhAyo?' potAnA prIyatamane pAchA bolAvavA rAjula pathiko dvArA saMdezo ApatA kahe che : 'suMNI pasu pokAra pIu nAvyA re, eha saMdezo jai kejyo; toraNethI rathane vyAlyo, syo avaguNa mujhamAM bhALyo? aDabhavano prema na kima pAlyo re?' (ka. 1.2) uttama ganuSyonI avicala Teka ane nItizAstrano niyama zAstrajJa priyatamA batAvatA kahe che : 'sajjano jeno ekavAra hAtha jhAleM che tene kadI choDatA nathI. tame uttama hovA chatAM ghare AvIne bAraNethI pAchA vaLyA?' ahIM nAyikA ADakatarI rIte patidharma nibhAvavAnuM sUcana priyatamane kare che. tapagacchanA amRtavijayajIe lakhela 'nemanAtha bAramAsAnuM stavana'mAM zrAvaNa mAsane prathama gaNI kAvya varNanano kavie prAraMbha karyo che. sAmAnya rIte joIe to zrAvaNa suda-6nA divase nemikumAra jAna lai paraNavA AvyA ane te ja divase paraNyA vinA ja pAchA pharyA. A ghaTanAne anulakSIne ja kavizrIe potAnI kRtimAM zrAvaNamAsane prathama sthAna ApyuM che. ___ jyAre prastuta kRtimA mAgasara mAsathI kAvya varNanano prAraMbha karavAmAM Avyo che. gItAmA paNa zrIkRSNe kartuM che : 'hu~ mahinAmA mAgasara chu. saMbhava che ke kavinA manamAM gItAno prabhAva hoya tethI athavA cAturmAsa pachInA prathama mahinAthI kAvyano prAraMbha karavA mAMgatA hoya. zAmaLiyA zrIkRSNe gopIonuM citta corI lI, hA~, tema rAjulanu citta ane prANa zAmaLiyA nebhikumAre corI lIdhAM hatAM. niSprANa ane nIrasa khoLIyA vaDe Akho janmAro vItAvavo asahya thatAM priyatamA upAlaMbha ApI priyatamane phUMdAnA For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 dRSTAMta dvArA avicArI kArya na karavAnuM sUcana kare che. 'chaTakI cheha ima navI dIjai, phuMdi pareM kima kudIjai ? abalA ehaM navI kIje re, eha saMdezo jaI kejyo ||5|| 'dIvAnI jyota para pataMgiyuM vagara vicArye kUdI par3e che, tema tame paNa priyatamAno vicAra karyA vinA ja tene ekalI choDI yogI banI cAlyA gayA?' mArca-apraila 2014 mAgasara : mAgasara mAsamAM nAyikA avicArI pagaluM na bharavAnuM sUcana kare che. tyAra pachI potAnI bhUlo (doSa) darzAvavAnI vinaMtI karI namratA dAkhave che jethI nemajI vacana pALIne zIghra ghare pAchA phare. - poSa : poSa mahino eTale ziziraRtu A RtumAM kAminI potAnA kaMta sAthe vividha krIDAo karI yauvanarasane mANe che. tevA TANe priyatamanuM potAnAthI dUra rahevuM te priyatamAne khUba AkaruM lAge che. zItakALe priyatamA potAnA priyatamane zarIranI saMbhALa rAkhavAnuM sUcana karI patnIdharma bajAve che. 'e dina kAyA poSai, tapa karI tanU navI zoSai / 1 (mAsa - 2, ka. 2) poSa mAsanI sakhata ThaMDIthI rakSaNa meLavavA loko mevA-mIThAi jevA pauSTika AhAra grahaNa karI tananuM poSaNa kare che, tevA samaye upavAsa ityAdi tapa karIne priyatamanA tanane sukavI nAkhacuM priyatamAne bilakula rucatuM nathI. lokavyavahAramAM Aje paNa zizira RtumAM sUkAmevA, aDadIyA, khajUrapAka, guMdarapAka jevA pakavAno khavAya che. ahIM te samayanI khAna-pAna vigere lokajIvananI zailIno bodha meLavI zakAya che. mahA : mahA mahinAmAM zItaLatA anubhavAya che. ziyALAnI lAMbI lAMbI rAtrio virahiNI strIne varasa jeTalI lAMbI lAge che. rAtrinA samaye virahAnalanA kAraNe A netro bIDAtAM nathI arthAt nAyikAnI uMgha veraNa banI che. 'nAha viNa mAhanI reNa, kimahI na jAi re, talapaNAM aNamiSa neNa, varasa so thAi re / / ( mAsa-3, ka. 1) For Private and Personal Use Only uparokta paMktiomAM nAyikAnI viraha vedanA atyaMta vRddhi pAnI che, potAnA vAlezvarane saMdezo ApatAM kahe che : 'tame ghare AvI SaTsayukta bhojana Arogo temaja navasera vALo hAra pahero zItaRtumAM sajAvelI zayyA paNa sUnI paDI che. he pritama ! tame jaldI ghare Avo / / (ka. 2) priyatamA kAgaDoLe priyatamanI vATa juve che. lokaparaMparAmAM paNa zItakALe
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 vAtAvaraNamAM ThaMDaka hovAthI zarIrano zaNagAra ane kiMmatI vastro paheravA game che. phAgaNa : phAgaNamAsamAM zabdAnuprAsa alaMkAra prayojI kavi vasaMtanA vividha varNano kare che. phAguNa mAse kaMta, jo hoi saMge re, lAla gulAla vasaMta, khelIi raMge re| bholI TolI bhora, sarakheM sAthe re, holI ramaI jora, hAtho hAtheM re... ||1|| A kaDIo eka bAju ApaNI phAgunI RtuvarNananI paraMparA sAthe saMkaLAya che, to sAthe ja vrajabhASAnI paraMparAnuM anusaMdhAna paNa jovA maLe che. raMga abIlagulAla phAga khelatAM nara-nArIone joi rAjulane nemikumAranI yAda satAve che. priyatamAne parvanA divaso priyatama vinA pasAra karavAM kaparAM thai paDe che. caitra : kavie caitranuM prAkRtika ane virahiNI nAyikAnI manovyathAnuM mArmika varNana karyu che. caitre taruvara palaTAijI, cItrIta phulI vanarAyajI; savI kusumalatA mahakAyajI, raNajhaNa madhukara gunngaayjii...||1|| A eha vakhatamA kaMtajI, ghare AvIne juo vasaMtajI, torI hRdayakamala vikasaMtajI, jo caMda cakora dekhNtjii...||2|| caitra mAsamAM vRkSonA pILA pAMdaDAo kharI paDe che. navI kaMpaLo phaTI nIkaLe che. vRkSa lIlAchama dekhAya cha, arthAt vRkSanI kAyApalaTa thAya che. cAre tarapha vanarAjI khIlI uThe che. kusumalatA sarvatra mahekI uThe che. tenI sugaMdhathI prerAine bhramaro raNajhaNa nAda karI madhura gIto gAya che. sarvatra khuzanumA vAtAvaraNa che. prakRtimA mAdakatA prasarelI che tyAre caMdrane joine jema cakora, 'tema priyatamane joine murajhAyelI priyatamA pulakita thAya, paraMtu aphasosa! priyatama ghare nathI. kavie ahIM caMdrane priyatama ane cakorane priyatamAnI upamA ApI che. vaizAkha : vaizAkha eTale grISmaRtu. A RtumAM zeraDI ane AMbAno mabalaka pAka thAya che. priyatamA madhurA phaLono AsvAda karavA potAnA priyatamane nimaMtraNa pAThave che. For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 mArca-apraila - 2014 'khaMDa karI AphU abhilASajI, prANesara rasa bharI cAkhojI' ...||1|| ahIM priyatamA dvArA cAkarI ane patibhaktino bhAva pradarzita thayo che. priyatamA rAjula taLapadI dRSTAMto dvArA potAnA priyatamane bhavobhavanA snehanuM smaraNa karAve nava nava bhavano prema kima karI, cUkAvo catura citta lahii, uttamanA tima che pyArajI, jalamAM jima telanI dhArajI, Athamati chAMhaDI sArajI, te to vaDa jeTale vistArajI (mAsa-6, ka. 2) he catura! ApaNI nava nava bhavanI lAMbI prItaDIne kema bhUlo cho? tame cittamAM avadhAro. sUryAsta samayano paDachAyo ane jaLamAM raheluM tela sadA vyApIne ja rahe che, tema uttama puruSono prema kSaNika na hotAM akhaMDa hoya che. kavizrIe nAyikAne ahIM zAstrajJa, samaju ane pativratA citrita karI che. yogI thayelA priyatamane priyatamA samAja vyavasthA batAve che, jemAM vaidika dharmanA brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama, vAnaprasthAzrama ane sanyAsAzrama A cAra AzramanA bhAvano saMketa rahelo che. bAlaka vaya bhaNavA jogajI, jovana vaye vIlaseM bhogajI, vRddhapaNe pAle jogajI, kahe 'amRta' acala amoghajI (mAsa-6, ka.3) bAlyavayamA vidyAbhyAsa karavo, yauvanavaye lagna karI gRhasthAzramamA praveza karavo, gRhasthAzramamA rahI saMnyAsanI taiyArI karavI te vAnaprasthAzraga ane aMte yogI banavU te saMnyAsAzrama che. darekano 25-25 varSano rAmaya che. kavie vaidika paraMparAne anusAre gAyikAnA bhAvone abhivyaMjita karyA che. jeTha : jeThamAsanu varNana atyaMta lAkSaNika che. grISmaRtumAM pracura tApa hoya che. tyAre vRkSanI chAyA zItaLatA bakSe che. A chAyA aLagI hovA chatAM vaLagIne bAtha bhIDe che tyAre tApa, zamana kare che. priyatamA potAnA priyatamane nAma laine na bolAvatAM samudravijayanA putra, zAmaLiyA, prANajIvana, pAtaLiyA jevA saMbodhano prayoje che. vrajamA rAdhAe zrIkRSNa mATe zAmaLiyA, pAtaLiyA, jazodAnaMdana, jevA zabdaprayogo karyAM hatA. evA ja keTalAMka bhAva ane sneha snigdha saMbodhanothI rAjulanAM hRdayagata bhAvone vAcA ApI aSADha : A aSADha mAsa Avyo. aSADhanA varNanamA kavino taLapadI gujarAtI For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara 38-39 laya Tahuko saMbhaLAya che. 'cihuM dizeM ghanaghora macAvI ho, vIraha na vadhAro nAhalIyA, gayaNa dhaDUke varase dhArA, A dAdura mora kiMgArA ho, jhabajhaba jhabake capalA camakArA, A abalAneM kauMNa AdhArA' / / ( mAsa - 8, ka. 1, 2) aSADha mAsa eTale varSAkALa. AkAza ghanaghora vAdaLothI AcchAdita thayuM che. vAdaLa garjanA kare che, vIjaLI camakArA kare che, cAre bAju deDakA, mora ane sAraMgInA avAja saMbhaLAya che tyAre priyatamAne zivAdevInA putra nemikumAranI anahada yAda Ave che. 15 acAnaka prAkRtika tattvAmAM AvelA parivartanathI priyatamA bhayabhIta bane che. tevA samaye te potAnA priyatamanI otha icche che. sAmAnya rIte vaizAkha ane jeTha mAsanI prakhara uSNatAne ThAravA varSAnuM Agamana sukhada vartAya che paraMtu virahiNI strInA hRdayamAM kudaratI tattvo virahanI vedanA vadhAre che. priyatamA valavalatAM Akroza karatAM kahe che : 'koI bhavanuM vaira saMbhAlI, A duHkhamAM DArI ?' / / (mAsa-8, ka. 3) zrAvaNa : zrAvaNa mAsamAM megha saravaDAnI jema acAnaka varasIne cAlyo jAya che. ( mAsa - 9, ka. 1) zrAvaNanAM saravaDAMne vipralaMbha zRMgAranA virahiNI strInI azrudhArA ane paraNetaranuM acAnaka AvIne cAlyA javA sAthe apUrva saMyojana joI zakAya che. priyatamA potAnA priyatamane varaNAgI thavAnuM sacoTa kAraNa kahe che : 'harItAMbara vasudhA dhareM, jaladhara suMdara saMga, nIsanehi thaii nahIM, kIje valaNo DhaMga' / / (mAsa - 9, ka. 2 ) varSAnA saMga vasudhA haritAMbara dhAraNa kare che. dhasamasatI nadIonA jaLapravAhathI samudra paNa chalakAya che, tema priyatama ane priyatamAnA milanathI pUrNatA prApta thaze vo bhAva ahIM vyakta thayo che. For Private and Personal Use Only bhAdaravo: bhAdaravA mahinAmAM sAMbelAnA dhAre varasAda varase che tethI nadI, vAva ityAdi jaLarAzithI chalakAya che. arthAt priyatamAnA hRdayamAM premarasanI talapa jAgI che. paraMtu samudravijayanA naMdana gharamAM nathI tyAre priyatamA duHkhI thatAM kahe che :
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila 2014 'kima karI rAkhUM ho prANa' / 1 ( mAsa- 10, ka.1) ahIM viraha vedanAnI tIvratA sabhara abhivyakti karI che. hArelI, thAkelI, asahAya priyatamA anya koI upAya na jaDatAM bhaviSyavANI jANavA jyotiSa pAse Ave che. pUrve sArA ke mAThA prasaMge samAjamAM bhaviSyakathana vyApaka rIte pracalita haze, tecuM ahIM spaSTa thAya che. Aso : priyatamanI rAha jotA Aso mAsa AvI gayo. 'A mAsamAM priyatama pAchA pharaze evaM lAgatuM nathI tethI piyumilananI AzA sevavI vyartha che,' evaM priyatamA kahe che. Aso mAsa eTale divALI parvanA divaso. A divasomAM vepArI varga vyApAramAM vyasta hoya. paradeza kamAvA gayelA divALI pachI dhana prApta karIne ghare pAchA phare che. tethI Aso mAsamAM priyatama pAchA pharaze evI lokaparaMparAmAM AzA baMdhAtI nathI, evo bhAva ahIM kavizrI nAyikAnA manovicAra dvArA pragaTa karatA hoya tevuM lAge che. nAyikA pathikAne saMdezavAhaka tarIke sthApita karI saMdezo mokale che. 'vIchaDIyAM haraNAM jasI re, tima abalA nita jhUre' / / ahIM virahiNI strInI viraha vedanAnuM sacoTa varNana jovA gaLe che. divALI parvanA dahADA priyatama saMge bhAminIne sukhadAyaka ane AhlAdaka lAge che. AsomAsamAM prakRtinuM je nirIkSaNa che te paraMparAne anurUpa che. nIra sarovara nirasayAM re, thayo have mArge sudhilAla, avasara AvyAno thayo re, rahi huM Asa vilUdhI lAla / / ( mAsa-11, ka. 3) For Private and Personal Use Only varasAda cAlyo jatAM chalakAtAM sarovaranAM pANI osarI jAya che. arthAt nIra navANamAM cAlyA javAthI AvavA javAno paMtha anukUla (zuddha) thayo che. priyatamane AvavAno avasara (samaya) thavAthI priyatamA vilubdha (Asakta) rahe che. priyatamanA Agamanano avasara thatAM priyatamA zRMgAra kare che. 'navasata bhUSaNa rAja karI re, prItama paMthane jotI lAla, ' / / ( mArA-11, ka. 4) priyatamA (nava + sAta- = soLa) 16 prakAranA vividha zRMgAra karI potAnA priyatama samakSa javA mAMge che, jethI priyatama tene potAnI banAve. ahIM priyatamA potAnA priyatamanuM mana rIjhavI svayaM bhAgyazALI banavA mAMge che. ahIM strIonA vividha zRMgAro aMgeno saMketa paNa thayo che. kArtika : kArtika mAsamAM kavi prakRtinuM varNana ane vipralaMbha zRMgAranA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 prayojanane virAma ApI nAyikAnI sthira manodazA para Alekhana kare che. kArtika mAsi te kAMmanI re, rAtI tAtI thaI saMge lAla, Atima rAmanI sevanA re, nIrakhI mujhamana ulase re, prItama sevAmeM raMge lAla... 11911 priyatamAe have priyataganI ciMtA choDI dIdhI. te ullAsapUrvaka bhagavAna neminAthanI sevAmA magna banI gaI. arthAt rAjule zramaNa dharma svIkAryo. ahIM virahathI upAlaMbha utpanna thAya che. upAlaMbhamAMthI karuNAbhAva pragaTa thAya che. 17 bAramAsAnA varNana bAda Azcarya upajAve tevI ghaTanA banI rAjulane priyamilananI koI AzA na dekhAi kAraNa ke nemikumAra yogI banI gayA hatA. have to je raste pati cAlyA te raste ja pote cAlavu evaM rAjule nakkI karI lIdhuM. rAjule vAsanA upara vijaya meLavyo. ahIM pati-parAyaNa strInI lAkSaNikatA rAjulanA pAtra dvArA kavi pragaTa kare che. zIlapAlananI custatA, svapnabhAM paNa anya puruSane na svIkAravAnI manodazA te kALanI strIomAM rAjulanA pAtra dvArA pragaTa thAya che. rAmacaMdrajI sAtha sItA vanamAM gayA, harizcaMdra sAthai tArAmatI rANIe rAjapATa choD, naLarAjA sAthai damayaMtI vananA dAruNa duHkho sahana karavA taiyAra thayAM A yuganI mAMgane jANIne ja 'amRtavijayajI 'e tyAga, vairAgya ane dharmano upadeza samAvI A bAramAsAnI racanA karI che. rAjulanA dIkSita thavAnA samAcAra sAMbhaLI bhagavAna neminAtha (priyatama) Aso mArAmAM saMdezo mokalAve che : 'bAdhaka kAraNa jihAM nahIM re, bhogya anaMta vilAsI ... / / 2 / / sAdhaka sAdhana tAva re, akSaya akIDa vAso lAla, paramAnaMda jihAM nahIM re, nahi vikalpa prayAso lAla... / / 3 / / vastu svarUpa svabhAvathI re, dekhI nija paradhAneM lAla, teha maMdiramAM Avajyo re, malasUM tava ekatAne laal...||4||' For Private and Personal Use Only jyAM bAdhaka (aMtarAya) kAraNa nathI, jyAM sAdhya-sAdhana bheda nathI, jyAM anaMtakALa sudhI avinAzI sukhane mahAlavAnuM che, jyAM parama AnaMda che, duHkhanuM nAmonizAna nathI, jyAM saMkalpa-vikalpa ( mohanAzathI ) koi avakAza nathI, jyAM potAnA mULa svabhAvamAM (jJAtA-dRSTAbhAvamAM) anaMtakALa sudhI rahevAnuM che. jyAM svathI svane nihALavAnuM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila - 2014 che. evA svagharamAM ApaNe maLazuM tyAre ekamekamAM samAi jazuM.' ahIM neminAtha rAjulane sthirabhAvanA maMdiramA pravezavAno saMdezo mokalAve che. svamA sthira thayA vinA siddhi nathI tevo kavizrI nemanAtha bhagavAnanA pAtra dvArA upadeza Ape che. kavi laukika bhAvone choDI lokottara bhAvo tarapha vaLe che. zRMgAra rasane choDI vIrarasa ke zAMtarasano sparza kare che. kavi vAsanAnA ubhArane vivekathI zAMta karI vairAgyamAM laI jAya che, 'nema-rAjula bIhu~ malIyAM re, pAmyA sukha anaMtA lAla, sudhAtama guMNa nIpanA re, nIja nIja pada vIlasaMtA lAla'...(5) aMte nemanAtha bhagavAna ane rAjula banne siddhagatinA sopAno caDhI siddhAlayamA anaMta siddhonI vasAhatamAM bhaLI gayA. teo anaMtakALa sudhI anaMta sukhonA svAmI banyA. temaNe AtmAnA jJAna, darzana, sukha, vIrya jevA guNo prApta karyA. teo sva svabhAvamAM sadA rata rahe che. potAnA siddhasvarUpane sAdi anaMta bhAge vilasI rahyA che. aMtima kaDImAM kavi kAvyarnu racanA varSa samasyA (ukhANA)mAM Alekhe che. kavi RSabhadAsa, kavi vIravijayajI, kavi lAvaNyasamaya, kavi samayasuMdara Adi ghaNA madhyakAlIna kavioe A paraMparAne apanAvI che. kavi amRtavijayajI paNa te paraMparAne anusare che. prastuta bAramAsAnA aMtamAM lakhelA viveka padathI kartAe potAnA sadgururnu nAma ane tyArabAda potAnuM nAma kAvyanA kartA tarIke prayojyuM che, jai. gU. ka. bhAga 6mAM 1312 naM. upara prastuta amRta vijayajInI be jeTalI ja kRtio noMdhAyelI jovA maLe che. paraMtu e sivAya paNa emaNe nemijina ratavana, zatrujayatIrthamAlA stavana, pArzvajina vivAhalo, sadayavaccharAja rAsa, sammetazikharatIrtha stavana vigere 15thI vadhAre racanAo madhyakAlIna sAhityane apI che. jJAnamaMdiramA saMgRhita prata naM. 57610mAM maLatI pratilekhana puSpikA anusAra pArzvanAtha vivAhalAnI prata amRtavijayajI ma. sA. nA ziSya raMgavijayajI mahArAje lakhI hovAno ullekha Ape che. e sivAya emanA saMbaMdhamAM vizeSa kAMI jaNAyuM nathI. prastuta kRtimAM vrajabhASAnI kAvya paraMparAnA prabaLa saMskAro dekhAya che. jaina kavi hovAthI potAnI maryAdAne kAraNe kavie nema-rAjula jevAM pAtrone kendramAM rAkhI laukika zRMgAranI paNa abhivyakti karI che. prastuta bAramAsAmA aMte siddhasvarUparnu varNana che. te sivAya bhAgye ja jainadharmanI koI saMjJAo prayojAyelI hoya tethI A jANe zRMgArarnu ja sAdyaMta kAvya hoya tevI anubhUti thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amRtavijayajI kRta nema-rAjula bAramAsA ||1|| / / DhALa : gadhukara mAdhavaneM kahegyo e dezI / / jadupati jAna lei AvyA, rAjimati cittamAM bhAvyAM / suMNI pasu pokAra pIu nAvyA re, eha saMdezo jaI kejyo toraNathI rathane vyAlyo, syo avaguNa mujhamAM bhaalyo|| aDabhavano prema na kima pAlyo re, eha saMdezo jaI kejyo prIta uttamanI ima lahiiM, nija melAvo nirvhiiN| ghari AvIne kaho kima jaIi eha saMdezo jaI kejyo |2|| / / 3 / / mAsa :1 ||4|| mAnanI mana mRgazira mAse, prANa rahyA prItama paase| kaho kima raheMvAi e gharavAseM? eha saMdezo jaI kejyo chaTakI cheha iMma navI dIjeM, phudi pareM kima kudIjeM / abalAsuM ehavU navi kIjeM re, eha saMdezo jaI kejyo evaDI duhavaNasuM rAkho, doSa hoiM te majha daakho| ghari Avi amRta rasa cAkho re, eha saMdezo jaI kejyo ||5|| / 6 / / mAsa : 2 / / 1 / / ||2|| poseM rosa karo syAneM, nigaNa nihAjA navi mAne / samajhAvo tama syUM haTha tANeM re, suguNa saMdezo jai kahejyo e dina kAyA posIi, tapa karI tanU navi sosiii| A avasara AvI ghari vasIiM re, suguNa saMdezo jai kahejyo kAmanI kaMtha kareM kelI, raMgasuraMgA rasa bhelii| te TAMNe vasIiM jaI vanavelI re. suguNa saMdezo jai kahejyo nAha niThura melI vAseM, kaheM amRta have kuMNa paaseN| A abalAnI sI gati thAseM re, suguNa saMdezo jai kahejyo |3|| / / 4 / / For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 mArca-apraila - 2014 || kAratika mAseM kaMta gelI cAlyA re e dezI / / mAsa:3 nAha viNa mAhanI reMNa, kima hi na jAi re| tala patAM aNamiSa neNa, varasa so thAI re, rasavatI SaTa rasa sAra, bhojana kerI re| navarasa(sara) mugatAhAra, bhAvo bhalerI re taruNI tela taMbola, amRta rasa pIjeM re| sItta sajAisyUM, bola sIta gamI je re, virahAnala majha ema, adhika saMtApe re| keMheMjyo vAlesara ema, prIu ghera Ave re ||1|| 1 // 2 / mAsa : 4 ||1|| phAguNa mAse kaMta, jo hoiM saMge re| lAla gulAla vasaMta, khelIiM raMge re, bholI TolI bhora, sarakheM sAthe re| holI ramIiM jora, hAtho-hAtheM re jholI bharI jhUjhAra, abIranI AliM re| kaMta vIchohi nAri, e dina sAleM re, vIsarAMmI kehejyo e, vahelA ghare Ave re | amRta vayaNe jema, rAjula manA re 112 / mAsa : 5 caitre taruvara palaTThAiMjI, cItrIta phulI vanarAya jii|| sadI kusama latA mahakAyajI, raNajhaNa madhukara guNarAya jI, ghara AvI nema ruThaDI rAjula, manAvo sahi eka velaa| alavesara ema ghaj ghaNuM sure, kahAvo mIta hamerA ||1 / / (AMkaNI) A eha vakhatamA kaMtajI, ghareM AvIne juo vsNtjii| torI dayakamala vikasaMta jI, je(jyu) caMda cakora dekhaMta jI ghara AvI nema ||2|| For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 21 eha vinaMti citta hajurajI, laheM catura amRta rspuurjii| navi vItI haseM tasa dura jI, syUM jANe murakha bhurajI ghara AcI nema / / 3 / / mAsa :6 |1|| vaizAkheM pAkI drASajI, ati pAkI AMbA saakhjii| khaMDa karI AphU abhilASajI, prANesara rasa bharI cAkhojI karuNA karI nema ekavAra, maMdira Avo ghaNuM syuM khiiN| nava bhavano prema kima karI, cUkAvo catura citta lahiiM. uttaganA tema che pyArajI, jalamAM jima telanI dhAra jii| Athamati chAMhaDI sArajI, te to vaDa jeTale vistAra jI bAlakavaya bhaNavA jogajI, jovana vayeM vilaseM bhoga jii| vRddhapaNe pAleM jogajI, kaheM amRta acala amodhajI || naMda kuMyara vara nAnaDIA e dezI / / |2|| ||311 mAsa : 7 lAvA ||1|| haveM jeThe bheThI thai chAhiM, A alagI valagI bAMhiM ho| samudravijaya suta sAmalIA, ArAMma anopama vana jaIi, uchAhiM ramII vIsamIiM ho, prANajIvana vara pAtilIyA bharIo sItala khaMDokhalIo, mAMhi surabhI kusuma raMge bhalio ho| upagArI AvI ihAM jhIlo, rANI rAjulanAM duHkha pIlo ho / 2 / / ati jhAjhuMsyuM re kahAvo, suM mAnanIne tarasAvo ho / catura kalIta avasara parakho, bharI amRta nijare nirakho ho / / 3 / / mAsa :8 A asADha caDhyo AvI, cihuM dizeM ghanaghora macAvI ho| vIraha na vadhAro nAhalIA, maMdira Avo sIvAdevI naMdanA (AMcalI) kAM thAo kaThora te mananAho, tuma viNa na game nAhalIA gayaNa dhaDUke varaseM dhArA, A dAduramora kiMgArA ho| jhavajhaba jhabake capalA camakArA, A abalAne kauMNa AdhArA ho ||1|| |2|| For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 22 www.kobatirth.org mAsa : 9 koi bhavanuM vaira saMbhAlI, A dukha darIAmAM DArI ho / hitakara majha vinati suMNAvo, jai amRta vayaNeM manAvo ho || jar3ane kejyo bhArA vAlAjI re e dezI / / zrAvaNa zravaNene suNyo hitakArIjI re / saravaDIyeM varasaMta, jaine kejyo prItamajIneM re... (AMcalI) prIu jovAneM TagamageM, nayaNe nira jharaMta jai bhAre gAjeM bhAdravo, ghari Avo jI re / bharIyAM nadIye nIvAMNa, vehalA Avo prANesarajI re, samudravijaya ghareM suta nahIM ghari AvojI re / kima karI rAkhUM ho prANesarajI re Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAna pAna vasate karUM hitakArIjI managamatA ho siNagAra jai / kaheM amRta vAlima ghareM nahI hI. lekheM nahI avatAra jai mAsa : 10 caMdrAdika graha jANatI ghari AvojI re / josIDeM puchatI ho josa, ramatAM kAMtA kima maleM ghari AvojI re / amRta rasanA ho dhAMma mArca-apraila 2014 11 ettet deuriat etset e v delt 11 mAsa : 11 AsoI AsyA jaga dohilI re, jasa hoiM vAlima saMge lAla / kejyo saMdesyo e paMthIyA re, vIchaDIAM haraNAM jasI re, tima abalA nita jhUre lAla kejyo saMdesyo For Private and Personal Use Only 113 11 / / 2 / / / / 3 / / 119 11 / / 2 / / / / 1 / / raMga sUraMgI sAhelaDI re, khelatI prItama saMge lAla kejyo saMdesyo / AdivAlInA dihaDA re, Avyo sukhabhara saMge lAla kejyo saMdesyo / / 2 / /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 zrutasAgara - 38-39 nIra sarovara nisarayAM re, thayo haveM mArge sudhi lAla kejyo sNdesyo| avasara AvyAno e thayo re, rahi huM Asa vilUdhI lAla kejyo saMdesyo / / 3 / / navasata bhUSaNa saja karI re, prItama paMthaneM jotI lAla kejyo sNdesyo| kahe agRta karuNa karI re, rAjula kIjeM panotI lAla kejyo saMdesyo / / 4 / / mAsa : 12 kArti(ka)iM mAsi te kAmanI re, rAtI tAtI thai saMge lAla | AtimarAmanI rovanA re, nIrakhI mujha mana ulaseM re, prItama sevAmeM raMge lAla AtimarAmanI 119 ehavA guMNIi saMdesaDA re, prIya nemIzvara bhAsI lAla / bAdhaka kAraNa jihAM nahIM re, bhogya anaMtavilAsI lAla / / 2 / / AtimarAmanI sevanA re... sAdhaka sAdhanatA varere, akSayaakrIDavAso laal| paragAnaMda jihAM nahIM re, nahi vikalpa prayAso lAla / / 3 / / AtimarAmanI sevanA re... varatu svarUpa svabhAvathI re, dekhI nija paradhAna lAla / roha maMdiramAMhiM Avajyo re, malasUM tala ekatAMne lAla ||4|| AtimarAmanI sevanA re... nema rAjula bIhaM malI re, pAmyAM sukha anaMtA laal| sudhAtama guMNa nIpanA re, nija nija pada vilasaMtA lAla AtimarAmanI sevanA re... sIlaMga ratha kAusaganA re, bhedathI varSa gaNajyo laal| eha vIveka saMdesaDo re, kaheM amRta nIta bhaNajyo lAla ||6|| AtimarAmanI sevanA re.... / / iti zrI nema-rAjula dvAdasamAsa samApta || saMvata 1874nA varSe AsADha vadi - 13 dine lipIkRtaM For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavi RSabhadAsakRta dhulevAjI bAramAsA DaoN. bhAnubena zAha bhUmikA : madhyakAlIna yuga meM jaina manISIoM ne rAsa, phAgu, bAramAsA, stavana, sajjhAya jaise 50 kAvyaprakAroM meM apanI lekhanI calAI hai| jaina 'gurjara kavio bhAga-1 se 6 meM vividha kAvyaprakAroM kA ullekha kiyA gayA hai| madhyakAlIna yuga 'rAsAyuga' se vikhyAta hai, lekina rAsa ke sAtha-sAtha 'phAgu' aura 'bAramAsa' kAvyaprakAra bhI prabhAva meM dikhAI diye haiM / bAramAsA kA svarUpa : bAramAsA laghukAvya prakAra hai / yaha geyakAvya hai| bAramAsA meM nAyakanAyikA ke viraha kI manovyathA hone se karuNarasa ko pradhAnatA milI hai / bAramAsA ke aMtameM nAyaka-nAyikA kA milana hotA hai, taba zRMgAra kA nirupaNa bhI kavijanoM dvArA huA hai / bAramAsA meM varSa ke bArahamAsa ke kramika Alekhana dvArA virahiNI strI kI virahavedanA ujAgara kI jAtI hai| yahA~ kalpanA kA vaibhava, rasa nirUpaNa aura bhAvasthiti kA hradayasparzI citra hone ke kAraNa bAramAsA ko svataMtra kAvya prakAra meM ginA jAtA hai | bAramAsA RtukAvya prakAra hai| jaina aura jainetara kaviyoM ne isa kAvyaprakAra ko apanI kalama se navapallavita kiyA hai| jaina paraMparA meM 50 aura jainetara paraMparA meM 30 kRtiyA~ isa kAla meM upalabdha haiM / For Private and Personal Use Only bAramAsA kAvya ke udbhava meM madhyakAlIna samAjajIvana ke mahattva kA paribala hai| samAja ke bhATa, cAraNa, bhavaiyA, vyApArI, laDavaiye vidyArthI Adi kA apane gA~va ko choDakara videza meM jAnA, vahA~ lambe arase taka ThaharanA, aisI sthiti meM striyoM kA akele rahanA, taduparAMta rAjakIya avyavasthA, corI, lUTamAra, tUphAna, daMgA-phasAda ityAdi kAraNoM se janatA ko eka sthala se dUsare sthala para AnA-jAnA paDatA thA / isa paristhiti meM nAyikA ko nAyaka kA viraha asahya pratIta hotA thA / usI paristhitiyoM meM bAramAsA kA udbhava huA hogA, aisA vidvAnoM kA anumAna hai|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 25 zrutasAgara 38-39 jaina paraMparA meM viraha kI bAta AtI hai, taba virahI yugala ke rUpa meM nemarAjula aura sthUlibhadrajI ko kaviyoM ne agrasthAna diyA hai| sAMpratakAla meM upalabdha 50 bAramAsA meM 'rAyacaMdrasUri bAramAsA' aura 'dharmasUri bAramAsA' ko chor3akara bAkI kI racanAe~ isa (nema-rAjula) yugala ko kendra meM rakhakara racI gaI haiN| pippalakagaccha ke AcArya hIrAcaMdasUri aura tapagaccha ke caMdravijayajI ina do kaviyoM ne 'sthUlabhadra bAramAsA' kI racanA kI hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya vaividhya kI dRSTi se dekheM to jainetara kavio ne virahavedanA ke sAthasAtha gurumahimA, gurujJAnamAsa, samAjasudhArakatA, rASTrahita jaise vividha viSayoM ko bAramAsA meM guMphita kiyA hai| samaya ke anusAra kaviyoM ne paMdraha tithiyoM aura sAta vAra ko bhI apanI kavitA meM Azraya diyA hai| sAta vAra kI garabI jisameM prAraMbha Aditya yAne itavAra (ravivAra) se hotI hai, to koI kRti maMgalavAra se bhI prAraMbha hotI hai| jainetara kAvya meM isa taraha kA parivartita rUpa dikhAI detA hai / kavi RSabhadAsajI ne 'dhulevAjI bArAmAsA' kA nirmANa karake viSaya vaividhya prastuta kiyA hai| arvAcIna sAhitya meM bhI mAsa, tithi va vAra viSayaka racanAe~ prApta hotI haiM, jisameM jaina dharma ke upadezAtmaka vicAra prakaTa hote haiN| bAramAsA kI prAcIna racanA 533 varSa pUrva kI aMcalagaccha ke DuMgara svAmI kI prApta hotI hai| zrI agaracaMda nAhaTA aura zivalAla jesalapurA ne rAjasthAnI bhASA meM bAramAsA kAvya prakAra para saMzodhana kiyA hai| videza meM raziyA ke jhabAtivela evaM phrAMsa ke zArbhota vodavila jaise saMzodhakoM ne bAramAsA kAvyaprakAra para kAphI saMzodhana kiyA hai| kavi paricaya : prastuta 'dhulevAjI bAramAsA' ke racayitA solavIM sadI ke khaMbhAta ke nivAsI zrAvaka kavi RSabhadAsajI haiN| kezariyAjI tIrtha kA itihAsa : tIrthaMkaroM ke kalyANaka aura atizaya se pavitra AryAvarta kA itihAsa sarovara meM kamala-sA zobhAyamAna bhavya jIvoM ke cittAkarSaNa meM sadA gauravapUrNa rahA hai / For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 mArca-apraila 2014 rAjasthAna kI dharA udayapura se thoDI dUrI para sthita suprasiddha atizaya kSetra zrI kezariyAjI RSabhadeva tIrtha se bhalA kauna ajJAta hogA ? isa tIrtha kA itihAsa 11 lAkha varSa pUrva kA bar3A hI romAMcaka aura adbhuta hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI munisuvratasvAmI bhagavAna ke zAsanakAla meM dazarathanaMdana rAma aura lakSmaNa ne laMkApati rAkSasarAja rAvaNa kA vadha kiyA thaa| mahAsatI sItA ko lekara ve ayodhyA kI ora lauTa rahe the, taba sItAjI ne rAmacaMdra se kahA ki - 'azokavATikA meM maiMne jo pavitra sarovara kI miTTI se tIrthaMkara devAdhideva zrI RSabhadeva kI nayanaramya pratimAjI banAI hai use prathama puSpaka vimAna meM le caleM / isI pratibhAjI ke pUjana se merI zIla rakSA huI hai aura rAvaNa se mukti milI hai|' unhoMne atyaMta bahumAnapUrvaka usa pratimAjI ko uThAkara puSpaka vimAna meM virAjamAna kiyA / mAlavadeza ke prAkRtika sauMdarya se mohita hokara rAmacandrajI ne isa pratimAjI ko kSiprA nadI ke taTa para jahA~ ujjayinI nagarI basI huI hai vahA~ sthApita kiyaa| rAma, lakSmaNa, sItA evaM vidyAdharoM ne pratimAjI kI aSTaprakArI pUjA kii| sItAjI ne usa pratImAjI ko uThAkara ayodhyA le jAnA cAhA paraMtu adhiSThAyakadeva kI anumati na hone se zrIrAmajI ne ujjayinI ke mahArAjAoM ko yaha pratimA sauMpa dii| mahArAjA ne apane iSTadeva samajhakara gaganacumbI jinAlaya kA nirmANa karavAkara pratimAjI kI mahotsavapUrvaka pratiSThA karavAI / usake bAda yaha pratimAjI ujjayinI ke zrAvaka-zrAvikAoM kI zraddhA kA kendrabiMdu bana gaI / zrIpAla aura mayaNA ne isa pratimAjI kA pUjana kiyA thA / bhUpAla zrIpAla rAjA kA kuSTha roga nivAraNa huaa| isa ghaTanA se zrI RSabhadeva prabhu kI mahimA pratidina bar3hatI gii| adhiSThAyakadeva prabhu ke darabAra meM AnevAle logo kI manokAmanA pUrNa karate haiN| ata eva logoM ne zraddhA aura bhakti se dhIre-dhIre kezara car3hAnA zurU kiyaa| kezara kI mAtrA itanI bar3ha gaI ki prabhu kA nAma eka vizeSaNa rUpa se khyAta huA / aba bhagavAna RSabhadeva ko janatA 'kezariyAjI' yA 'kezariyAnAtha' kahane lagI / zrIpAla - mayaNA ne navapada kI ArAdhanA kI aura mahAroga se mukti pAI. isa lie yaha jinAlaya zrI siddhacakrArAdhana kezariyAnAtha mahAtIrtha' ke nAma se prasiddha huA / bhaugolika paristhitiyoM se bacane ke lie adhiSThAyaka devoM dvArA pratimAjI mevADa ke bar3oda gA~va meM pratiSThita huI / kAlakramAnusAra baDoda se yaha pratimA For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra - www.kobatirth.org zrutasAgara 38-39 27 dhulevA nagara meM lAI gii| Aja bhI isa pratimAjI kA pUjana-arcana hotA hai| isa satya ko satyApita karatA huA eka aitihAsika zilAlekha yahA~ Aja bhI vidyamAna hai| RSabhadevasvAmI kA purAnA nAma 'kheDA' aura 'dhulevA' thaa| Aja dhulevA gA~va 'kezariyAjI' yA 'RSabhadeva' kI saMjJA se abhihita hai| caMdanapuramahAvIra evaM bADA - padmaprabhu ( jayapura ) kI bhA~ti RSabhadevasvAmI kI yaha pratimA dhuliyA bhIla dvArA apanI gAya ke dUdha jharane ke dRzya ko dekhakhara usake svapnAnusAra bhUgarbha se pragaTa huI hai / dhuliyA bhIla ke nAma se yaha gA~va 'dhuleva' kahalAtA hai, aisI janazruti hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRSNavarNa hone se AdivAsI bhIla use 'kAlAjI' yA 'kezariyA bAbA' kahate haiN| kucha loga 'dhulevAdhaNI' yA 'kezariyAlAla' ke nAma se bhI jayadhvani karate haiN| bhIla, rAjapUta aura garAsiyA jJAti ke ye kuladevatA haiN| Aja bhI jinAlayoM meM subaha zAma kI AratI meM ghulevApati kA nAma liyA jAtA hai| kezariyA tIrtha ke mUlanAyaka bhagavAna RSabhadeva haiN| caturtha kAlIna zyAma varNa kI, padmAsana meM, prazAMtavadana, tIna phuTa U~cI, chatra aura bhAmaMDala sahita vItarAga kI prAcIna pratimA atIva hai / yaha pratimAjI eka phuTa U~ce pAvAsaNa para virAjamAna hai| usa para 16 svapna aMkita haiM / racanAkAla : kezariyAjI cittAhlAdakatA se evaM sabhI dRSTikoNa se vizeSa mahattvapUrNa haiM | jaina evaM jainetaroM kI zraddhA aura AsthA kA yaha parama kendra hai| usa samaya jainoM ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva - kezarIyAjI kI kIrti cAroM ora phailI huI thI / paramAtmA ke atizaya se prabhAvita hokara kavi RSabhadAsajI ne caudaha gAthAmaya, bAraha mAsabaddha, sarala zabdoM meM paramAtmA kI stavanA kI hai / kavi ke parama ArAdhyadeva rahe hoMge isalie unhoMne RSabhadevarAsa (DhA. - 118, ka. 1275) likhA hai| prata paricaya : prastut hastaprata AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira (kobA - gAMdhInagara ) se prApta huI hai| usakA naM. 53490 hai / akSara sulekha evaM suvAcya haiN| patra saMkhyA 3 hai / prata kI sthiti madhyama hai / prata parimANa 27 X 13.5 hai / patra meM 19 lAIna meM 14 se 16 akSara likhe gaye hai| prastut bAramAsA kAvya ke racanAkAla ke viSaya meM koI ullekha nahIM hai / For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 mArca-apraila - 2014 kAtya paricaya : dhulevA bAramAsA kAvya 14 gAthA meM racita hai| prathama aura aMtima gAthA meM maMgalAcaraNa hai| madhya kI bAraha gAthA meM prakRti varNana ke sAtha-sAtha prabhu stavanA dvArA paramAtmA kI advitIya mahimA gAyI hai| yaha bhakta kI bhakti kA preraNAspada va jvalaMta udAharaNa hai| prastut bAramAsA meM bhakti ke saMdarbha meM prAkRtika sauMdarya kA nAmollekha huA hai| udA. phAga khelavo, vaisAkhe phulI vanarAI, megha ghaNAM gAje, zrAvaNe varase ati sAro, bApai mora dAdura pyaaro| RtukAvya ke anurUpa prakRti ke prayoga se kAvya kI zobhA meM abhivRddhi huI hai| yahA~ zRMgArarasa ne bhakti-zRMgAra kA sthAna liyA hai| prabhubhakti kA sneha bhaktirasa ke dRSTAMta ko pUrNa karatA hai| Rtu kAvya kI paraMparA meM yaha abhinava racanA kAvya aura bhakti ke samanvaya se AsvAdya hai| prastut kRti saralArtha sahita prakAzita kI jA rahI hai| kavi RSabhadAsakRta dhulevAjI bAramAsA zrIsadguru praNamI pAyAM, mAtA marudevInAM jaayaa| RSabhajI dhulevA nagararAyAM, viSaya kaSAya kapaTaneM tajIe, jagataguru jinavarane japIe ||1|| prastuta gAthA meM maMgalAcaraNa ke sAtha-sAtha dhulevA nagara ke rAjA, marudevI mAtA ke putra zrIRSabhadevajI kA saMkSepa meM paricaya diyA gayA hai| jinavara kI stavanA karane se azubha bhAvoM kA nikaMdana hotA hai| yaha kahakara kavi ne kAvyaprayojana kA hetu bhI spaSTa kiyA hai| kArtike kesarIyo mIlase, ke mArA janamajarAnAM dukha hrse| ke mArA manavaMchIta phalase, jagataguru jinavarane japIe / / 2 / / kavizrI ne bAramAsA kA prAraMbha kArtika mahine se kiyA hai, kyoMki kavi RSabhadAsajI gujarAtI kavi haiM aura gujarAtI kA nayA varSa kArtika mAsa se prAraMbha hotA hai| prabhudarzana se ajara-amara sthAna prApta hogA aura mana kI abhilASAe~ pUrNa hoNgii| For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 prAcIna kAla se Aja taka RSabhadeva-kezariyAjI tIrtha apane atizaya ke lie prasiddha hai aura bhaktoM ke AsthA kA kendrabiMdu hai| yaha bhAva kavi dvArA ujAgara kiyA haiN| mAgasare mana moyUM mAru, ke tarIta darIsaNa thayUM taahruuN| tArI surata para huM vAruM, jagataguru jinavaraneM japIe 113 / / ___ mRgazIrSa mahine meM kezarIyAjI kI zyAmavarNa suMdara pratimA kA darzana karate hI bhakta kA hRdaya mohita hotA hai| prabhu ke anupama va avarNanIya rUpa ko dekhakara asIma AnaMda kI lahara uThatI hai| poroM prItaDalI pAlo, ke tina bhuvU(ba)namA ajuaalo| ke tume cho dIna taNAM dayAlo, jagataguru jinavarane japIe / / 4 / / pauSa mahine meM bhakta bhagavAna se prIta nibhAne kI vinatI karatA hai| paramAtmA ke Agamana se naraka, svarga aura mRtyuloka meM paramazAMti kA anubhava hotA hai| yahA~ bhakta kI utkaTa prIti kA bhAva bhI nihita hai| sAtha meM prabhu kI asIma karuNA aura dayAlutA kI pratIti hotI hai| mAhA suda pAMcameM dIna Ave, ke mohara leIneM saha vdhaave| guNIjana rAga vasaMta gAve, jagataguru jinavarane japIe / / 5 / / mAgha mahinA yAne vasaMta kA Agamana! usa samaya AmravRkSa para maMjara lagatA haiN| prAcIna kAla meM samAja meM vasaMtapaMcamI kA parva dhUmadhAma se manAne kI prathA pracalita hogI aisA spaSTa hotA hai| paramAtmA kI stavanA ke sAtha tatkAlIna vyavahAra evaM rIti-rivAjoM kA bodha prApta hotA hai| phAguNe phAga ramUM tasu, kesarIyA nahI aMtara krsuN| ke nATIka karasuM ne nIta namasuM, jagataguru jinavarane japIe / / 6 / / phAlguna mAsa meM gulAla, phUla, attara, kezara, kasturI jaise sugaMdhI padArthoM se aura vilepana se pUjA karake bhagavAna kI AMgI racAne kA bhAva prastuta gAthA meM nihita hai| ___yahA~ dhUliparva ke saMdarbha se bhakta paramAtmA ke sAtha phAga khelanA cAhatA hai| yahA~ RtuvarNana ke sAtha-sAtha braja paraMparA kA anusaMdhAna dRzyamAna hotA hai| pUjA kI dRSTi se dhUpa se suvAsitakara kezara aura puSpoM se pUjana hotA hai| caitareM cita lAgo caraNe, phUla gUlAba mUgaTa bhrnne| ke sevA tAraNaneM taraNe, jagataguru jinavarane japIe / 7 / / For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 30 mArca-apraila 2014 mUlanAyaka ko AMgI karake ekAgra citta se kezara pUjA karake puSpoM kA mukuTa pahanAkara bhakta apane taraNatAraNa paramAtmA kI bhakti karanA cAhatA hai / yahA~ suMdara varNAnuprAsa se kAvyatva kI paMkti suzobhita banI hai| isAkhe phulI vanarAI moharI, trIjanI AkhAtrIja aaii| kesarIAsuM sAcI sagAI, jagataguru jinavaraneM japI ||8|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - vaizAkha mAsa meM akSayatRtIyA parva mahotsava aura vasaMta ke vaibhava kA prAkRtika varNana kA sumela kavi ne kiyA hai| bhagavAna RSabhadeva ke 400 upavAsa kA pAraNA akSayatRtIyA ke dina huA thaa| yaha parva jaina paraMparA meM dhAmadhUma se manAyA jAtA hai| akSayatRtIyA ko sarvazreSTha tRtIyA tithi kahI hai| prAcIna kAla meM sAlabhara meM eka akSayatRtIyA ko maMgala muhUrta mAnA jAtA thA / yahA~ kavi athavA bhakta bhagavAna se nAtA jor3akara usakI prIti ko akhaMDa nibhAkara apanA saMsAra pArita karanA cAhate hai| jeThe jinavara jo Ave, sItala jala lei navarAve / ke paMkho karatAM punya pAve, jagataguru jinavaraneM japIe / 19 / / jeTha mAsa meM grISma Rtu hotI hai| isa Rtu meM bhakta mUlanAyaka ko zItala jala se snAna (abhiSeka) karAnA cAhatA hai| snAna ke bAda aMgapochana aura paMkhe se dravyapUjA karane kI abhilASA hai, kyoMki dravyapUjA bhI puNya karma kA kAraNa hai| vaiSNava paraMparA meM prabhu ke Agamana para snAna, bhojana, zayyA aura paMkhe se havA karane kI prathA hai, vaise hI jaina paraMparA meM bhI snAna, aMgapochaNa, caMdana vilepana, paMkhA ityAdi se prabhu kI sevA kI jAtI hai / AsADhe megha ghaNAM gAje, bherI bhuMgala mRdaMga vAje / je jina indra mahochava chAje, jagataguru jinavaraneM japIe ||10|| ASADha mAsa meM meghagarjanA karate haiM, taba mAno Dhola, mRdaMga, nagArA, duMdubhi jaise vAdya upakaraNoM meM nAda vAtAvaraNa kA gu~jatA hai / kavi ne AratI ke samaya honevAlI vAdyoM kI dhvani se meghagarjanA kI tulanA kI hai| For Private and Personal Use Only varSARtu ke Agamana kI khuzI meM indramahotsava racAyA jAtA hai| kyoMki megha kA mAlika indradeva hai| grISma kI garamI se tapta vasuMdharA megha se zItalatA kA anubhava karatI hai / dharA choTe-choTe paudhoM se khila uThatI hai / taba indra kA AbhAra vyakta karane ke lie indramahotsava manAyA jAtA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 yahA~ indra ke bhI indra yAne jinendradeva haiN| jinhoMne dharmamArga kI prarUpaNA kI hai| bhavya jIvoM ke hRdaya meM dharma ke bIja boye haiN| isa lie bhakta paramAtmA kA mahotsava racAnA cAhatA hai| zrAvaNa varase atisAro, bApaI mora dAdura pyaaro| guNIyala gAya mIlI sAro, jagataguru jinavarane japIe / / 11 / / kavi ke zabdoM meM zrAvaNamAsa yAne dharma kA mahinA hai| bhakta malhAra rAga meM bhgvaa| ke guNakIrtana karegA usa samaya mora arthAt prakRti ke sabhI prANI prabhubhakti se jhUma uTheMge 1 arthAt prazubhakti se prAkRtika tattvoM meM khuziyA~ phaila jAtI haiN| bhAdrave bhavika kare bhagati, parva pajosaNa taNI mugti| pUjA racAvI bhasI jugatI, jagataguru jinavarane japIe / / 12 / / bhAdrapada meM parvAdhirAja kI ArAdhanA karake bhakti karane kI yukti hai| prabhu janmavAcana, janma mahotsava, bhAvanA, AratI, raMgolI, vyAkhyAna, kSamApanA jaisI dhArmika kriyAoM se karmabaMdhana kA uccheda hotA hai| jaina paraMparA meM lokottara parva kA atyadhika mahattva hai| paryuSaNa parva ke dinoM meM jaina samAja dharmasAdhanA karake puNya saMcaya karatA hai| Asu e pUrIjo AsI, parva dIvAlI diipkthaasii| harSe RSabhadAsa guNa gAsI, jagataguru jinavara japIe 1113 / / bhakta bhagavAna se prArthanA karate hue kahatA hai ki Azvina mahine meM merI sabhI AzAe~ pUrNa hoN| arthAt jIva aura ziva kA milana ho, taba saccI dIpAvalI parva manAyA jaayegaa| vahI jIvana kI sabase bar3I dhanya pala hogii| isa dhanya pala kI prApti hetu kavi ne kezariyAjI kA guNakIrtana kiyA hai| yahA~ dravyapUjA se bhAvapUjA meM praveza karane kA saMketa hai| "bAre mAsa karu sevA, RSabhadeva mAguM mevaa| ke dejo dInataNA devA' ||14||* bhakta yA kavi bhakti kA phala 'mevA' yAne zAzvata sukha mA~gatA hai| "bAremAsa sevA' bhakti ke bhAva se prabhu se pratidina sevA karUMgA aisI icchA vyakta kI hai| kavi prabhu se aMtima prArthanA karate hue zAzvata sthAna prApti kI maMgalakAmanA karate haiN| * A kaDI mULa pratamAM prApta thatI nathI. saMpA. For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AcArya zrImalayagiri ane tenuM zabdAnuzAsana' muni zrI puNyavijayajI AgamadurgamapadasaMzayAditApo vilIyate vidussaam|| yadvacanacandanarasairmalayagiriH sa jayati yathArthaH / / AcArya zrIkSemakIrtisUriH / / prastuta saMkSipta lekhamAM AgamajJamukuTamaNi samartha TIkAkAra AcArya zrImalayagirikRta zabdAnuzAsana-vyAkaraNano paricaya karAvavAmAM Ave che. A. zrImalayagirie saMkhyAbaMdha, jaina Agamo, prakaraNo ane graMtho upara TIkAonI racanA karI che; paraMtu temanI jo svataMtra graMtharacanA koi hoya to te mAtra prastuta svopajJavRttisahita zabdAnuzAsana graMtha ja che. zrImalayagirisUri, kalikAlasarvajJa bhagavAn zrIhemacaMdrAcAryanA vidyAsAdhana samayanA sahacara hatA. temanA pratye teozrInuM eTaluM bahumAna hatuM ke temaNe potAnI AvazyakasUtra uparanI vRttimAM bhagavAn zrIhemacaMdrane tathA cAhuH stutiSu guravaH (Ava. vRtti patra 11) e zabdothI guru tarIkenA hArdika premathI saMbodhyA che. ___ A. zrImalayagirie malayagirizabdAnuzAsananI racanA karavA chatAM ApaNe teozrIne A. zrIhemacaMdranI jema vaiyAkaraNAvArya tarIke saMbodhI ke oLakhAvI zakIe tema nathI. e rIte to ApaNe teozrIne jaina paribhASA pramANe Agamika ke saiddhAMtika yugapradhAna AcArya tarIke oLakhAvIe e ja vadhAre gauravarUpa ane ghaTamAna vastu che. siddhAMtasAgaramAM rAta divasa jhIlanAra e mahApuruSe vyAkaraNanA jevA kliSTa ane viSama viSayane hAthamAM dharyo e hakIkata hara koIne mugdha karI de tevI ja che. samartha vaiyAkaraNAcArya bhagavAn zrIhemacaMdre je jamAnAmAM sAMgopAMga sapAdalakSa zabdAnuzAsana vyAkaraNagraMthanI racanA karI hoya e ja jamAnAmAM ane e samartha vyAkaraNanI racanA thaI gayA bAda taratamAM ja AcArya zrImalayagiri navIna zabdAnuzAsana graMthanA nirmANa mATe prayatna kare ke hiMmata kare e vAta prathama dRSTie ApaNane saMkocakAraka to jarUra lAge che; tema chatAM ApaNane AthI eka evaM anumAna karavAnuM kAraNa maLe che ke A. zrImalayagirie, bha. hemacaMdra jevA potAnA murabbInA sarvatomukhI pAMDityathI mugdha thaI ane kutUhalavRttithI prerAIne A zabdAnuzAsanagraMthanI racanA karI haze; athavA teozrInA jIvanamAM jarUra koI evaM preraNAdAyI kAraNa utpanna thayuM haze jethI prerAIne * prAyaH karIne A vyAkaraNa haju sudhI aprakAzita che. For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 zrutasAgara - 38-39 temaNe A vyAkaraNagraMthanI racanAnuM kArya hAtha dharyu haze. zrImalayagirie potAnI vyAkaraNaracanAmAM saMjJAprakaraNa Adi pratyeka vastu mATe zAkaTAyana, cAMdra vagere prAcIna vyAkaraNone jarUra lakSyamA rAkhyAM ja haze, tema chatAM temaNe potAnI vyAkaraNa racanAnAM mukhya kendrasthAna tarIke bhagavAn zrIhemacaMdrAcAryanA svopajJa bRhadvRttisahita siddhahemazabdAnuzAsanane ja rAkhelu che. jema bhagavAna zrIhemacaMdre vyAkaraNanA prAraMbhamAM siddhiH syAdvAdAta ane lokAt e sUtro gUMthyAM che te ja rIte zrImalayagirie potAnA zabdAnuzAsananI zarUAta siddhiranekAntAt ane lokAd varNakramaH sUtrothI ja karI che. A sivAya zrIhemacaMdra ane zrImalayagiri e banne AcAryonAM zabdAnuzAsanomAM sUtronuM lagabhaga eTaluM vadhuM sAmya che jethI harakoI vidvAn prathama najare bhUlo ja par3I jAya. ane tethI ja Aja sudhImAM mudrita thayela AcArya zrImalayagirinA TIkAgraMthomAM AvatAM vyAkaraNasUtronA aMko ApavA vageremAM khUba ja goTALo thai gayo che. keTalIka vAra e sUtrone siddhahegavyAkaraNanAM sUtro samajI aMko ApavAmAM AvyA che ane keTalIka vAra pANinIya vyAkaraNanAM sUtro samajI tenA aMko ApavAgAM AvyA che. jyAre keTalAMka sUtro nahi maLavAne lIdhe tenA sthAnano nirdeza paDato ja mUkavAmAM Avyo che. __ A pramANe A bAbatamAM khUba ja goTALo thavA pAmyo che; paraMtu zrImalayagirinuM zabdAnuzAsana joyA pachI e cokkasa rIte jANI zakAyuM che ke zrImalayagirie potAnA TIkAgraMthogAM je vyAkaraNasUtro TAMkyAM che e nathI siddhahemazabdAnuzAsanamAM ke nathI pANinIya vyAkaraNanAM ke bIjA koi vyAkaraNanA; paraMtu e sUtro temaNe potAnA malayagirizabdAnuzAsanamAthI ja TAMkyAM che. prastuta malayagirivyAkaraNanI svopajJavRtti, e AcArya hemacaMdranA siddhahemavyAkaraNanI bRhadvRttinuM pratibiMba ja che. e banneya vRttionI tulanA karavAthI jANI zakAyuM che. ane e ja kAraNasara Aje maLatI malayagirizabdAnuzAsananI hastalikhita pratio bhAro-bhAra azuddha hovA chatAM tenuM saMzodhana jarAya azakya nathI ema meM khAtrI karI lIdhI che. prastut vyAkaraNanI racanA A. malayagirie gUrjarezvara paramArhata rAjarSi zrIkumArapAladevanA rAjya amala daramyAna karI che e ApaNe malayagirizabdAnuzAsananA 'khyAte dRzye' (kRtti tRtIya pAda sUtra 22) sUtranI svopajJavRttimAM AvatA 'adahadarAtIn kumArapAlaH' e udAharaNa parathI spaSTa rIte jANI zakIe chIe. Ano artha e thayo ke AcArya zrImalayagirikRta je je graMthomAM prastuta zabdAnuzAsananAM sUtro maLe che. te graMthonI racanA prastuta zabdAnuzAsananI racanA bAdanI temaja For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 mArca-apraila - 2014 mahArAjA zrIkumArapAladevanA rAjyamAM thaelI che. athavA ema paNa banyuM hoya ke zrImalayagirie potAnA zabdAnuzAsananI mUla dvAdazAdhyAyInI racanA gUrjarezvara mahArAjA zrIjayasiMhadevanA rAjya daramiyAna karI hoya te AdhAre potAnA TIkAgraMthomAM sUtro TAMkatA hoya ane zabdAnuzAsana uparanA svopajJa vivaraNa, nirmANa teozrIe mahArAjA zrIkumArapAlanA rAjyamA karyu hoya. e garma tema ho, te chatAM eka bAta to nirvivAda ja cha ke zrImalayagirie potAnA zabdAnuzAsana uparanI svopajJavRttinI racanA to zrI kumArapAladevanA rAjya amala daramiyAna ja karelI che. AcArya malayagirikRta svopajJazabdAnuzAsananI prAcIna hastalikhita pratio Aje traNa jJAnabhaMDAromA cha ema jANavAmAM Avyu che. eka pATaNa-vADIpArzvanAtha jJAnabhaMDAramA kAgaLa upara lakhelI prati. bIjI pATaNa-saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustaka bhaMDAramA tADapatra upara lakhAela prati. ane trIjI pUnA-Dekkana kolejanA bhAMDArakara insTITyuTanA hastalikhita pustakasaMgrahamAM tADapatra upara lakhelI prati. A sivAyanI bIjI je je hastalikhita pratio jaina munionA jJAnabhaMDAromAM jovAmAM temaja sAMbhaLavAmAM AvI che te badhIe, jo huM na bhUlato houM ane nathI ja bhUlato to, pATaNa-vADIpArzvanAthanA graMthasaMgrahanI pratinI nakalo ja che. ane e pratio dharAvanAra paikI bhAgye ja koine khabara haze ke emanI e vyAkaraNaprati saMpUrNa nahi paNa adhUrI ja che. upara jaNAvelI traNe pratio paikInI ekeya prati. saMpUrNa nathI, tegaja traNe pratio ekaThI karavAmAM Ave to paNa A. zrImalayagirikRta zabdAnuzAsana pUrNa thAya tema nathI. 1 pATaNa-vADIpArzvanAthanA bhaMDAranI prati paMcasaMdhi, nAma, AkhyAta ane kRt sudhInI che. arthAt A pratimAM catuSkavRtti, AkhyAtavRtti ane kRddhRtti ema RNa vRttinAM maLI ekaMdara trIsa pAdano samAveza thAya che. paraMtu taddhitavRtti ke je aDhAra pAda jeTalI che te A pratimAM nathI. 2 pATaNa-saMghavInA pADAnI tADapatrIya prati ati khaMDita cha. e prati mArA dhAravA pramANe lagabhaga 500pAnAM jeTalI hovI joie, tene badale atyAre enAM mAtra 330 thI 456 sudhInAM ja pAnAM vidyamAna che ane temAM paNa vacamAM vacamAMthI saMkhyAbaMdha pAnAM gUma thayAM che. tema chatAM A truTita prati taddhitavRttinI hoi ernu ati ghaNuM mahattva che. A pratimAM lekhake AkhA graMthanA patrAMko ane dareka vRttinA vibhAga sUcaka patrAMko ema be jAtanA patrAMko karyA che. e rIte A pratinA 330mAM pAnAmAM For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 35 zrutasAgara - 38-39 taddhitavRttinA pAnAM tarIke 35mo aMka Acyo che. eTale taddhitavRttino prAraMbhano 34 pAnAM jeTalo bhAga A pratimAM nathI. e cotrIsa pAnAmAM taddhitano lagabhaga doDha adhyAya gUga thayo che. A pratinAM atyAre je khaMDita pAnAM hayAta che temAM taddhitanA dvitIyAdhyAya dvitIyapAdanA apUrNa aMzathI zarUAta thAya che ane lagabhaga 400 mA pAnA daramiyAnamAM dazamA pAdanI samApti thAya che. A pachI thokabaMdha pAnAM gUma thayAM che. mAtra pAMcadaza ja chuTTaka pAnAM che. A rIte saMghavInA pADAnI prati atikhaMDita hoI pAchaLanAM ATha pAda emAM cha ja nahi. 3 Dekkana kaoNlejamAMthI pratinI tapAsa karAvavA chatAM haju e aMgenI cokkasa mAhitI maLI zakI nathI ke e prati keTalI ane kyAM sudhInI che. e mAhitI meLavavA mATe prayatna cAlu ja che. tema chatAM adhUrI tapAsa parathI ema to cokkasa jANavA maLyuM che ke e prati dvArA paNa prastuta zabdAnuzAsananI pUrNatA thAya tema nathI. Dekkana kaoNlejanI A prati tADapatra upara lakhAelI ane khaMDita che. prastut vyAkaraNa pUrNa na maLe tyAM sudhI ApaNe enI sUtrasaMkhyA temaja svopajJavRttinuM cokkasa pramANa jANI zakIe tema nathI. paraMtu enI apUrNa dazAmAM paNa tenA adhyAya ane pAdasaMkhyA pramANa cokkasa rIte jANI zakAya tema che. khuda A. zrImalayagirie taddhitanA navamA pAdanA saMkhyAyAH pAThasUtrasadho vA e sUtranI svopajJavRttimAM aSTAvadhyAyAH parimANasya aSTakaM pANinIyaM suutrm| dvAdazakaM malayagirIyam e pramANe jaNAvyuM che ene AdhAre jANI zakAya che ke malayagirizabdAnuzAsananI bAra adhyAya ane aDatAlIsa pAdamAM samApti thAya che. jo ke zrImalayagirie A. zrIhemacaMdranI mAphaka puSpikAmAM adhyAya ane pAdanI nAMdha vibhAgavAra karI nathI, tema chatAM temane eka adhyAyanAM cAra pAda ja abhISTa che. taddhitavRttimAM AvatI iti zrImalayagiriviracite zabdAnuzAsane taddhite dvitIyAdhyAye dvitIyaH pAdaH samAptaH A mujabanI puSpikA ane te pachI saptamaaSTama Adi pAdonI samAptine lagatI puSpikAo Ave che tene AdhAre nakkI karI zakAya che. vADI pArzvanAthanA bhaMDAranI prati ke je kRddhRtti sudhI samApta che, temAM pAdasaMkhyA A pramANe che :-- paMcasaMdhinAM pAMca pAda, nAmanAM nava pAda, AkhyAtanAM daza pAda ane kRta nAM cha pAda. A rIte paMcasaMdhi ane traNa vRttinAM maLI ekaMdara 30 pAda thAya che. arthAt vADIpArzvanAthanI prati adhyAyanA hisAbe aSTamAdhyAya dvitIyapAda paryantanI che ema kahI zakAya. AmAM bIjo aDhArapAda jeTalo vibhAga umerIe tyAre For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 bAra adhyAya pramANa malayagirizabdAnuzAsana vyAkaraNa saMpUrNa bane. saMghavInA pADAnI khaMDita tADapatrIya pratinA lagabhaga 400mA pAnAmAM iti zrImalayagiriviracite zabdAnuzAsane taddhite dazamaH pAdaH samAptaH e pramANe AvyuM che eTale te pachInAM pAnAmAM bIjAM ATha pAda hovA mATe jarAya zaMkAne sthAna nathI. ane e mujaba AcArya zrImalayagirikRta zabdAnuzAsana bAra adhyAya ane aDatAlIsa pAdamAM samApta thavA viSe paNa zaMkA jevuM kazuM ja nathI. mArca-apraila 2014 - A. zrImalayagirie potAnA zabdAnuzAsana sAthe saMbaMdha dharAvatA svataMtra dhAtupATha, uNAdigaNa AdinI racanA karI hoya tema jaNAtuM nathI. emanA zabdAnuzAsananA abhyAsIone e mATe to anya AcAryakRta dhAtupATha Adi tarapha ja najara karavI paDe tevuM che. zrImalayagirisUrinA zabdAnuzAsanano paThana-pAThana mATe khAsa upayoga thayo hoya tevuM dekhAtuM nathI. e ja kAraNa che ke enI nakalo siddhahemavyAkaraNanI mAphaka vipula pramANamAM prApta thatI nathI. Ama chatAM AcArya zrIkSemakIrttie bRhatkalpasUtranI TIkAnA anusaMdhAnanI utthAnikAmAM zabdAnuzAsanAdivizvavidyAmayajyotiH puJjaparamANughaTitamUrtibhiH zrImalayagirimunIndrarSipAdairvivaraNakaraNamupacakrame A pramANe zrImalayagirinA zabdAnuzAsananI khAsa noMdha lIdhI che. e uparathI emanA vyAkaraNano vidvAnomAM amuka prakArano viziSTa prabhAva to jarUra ja hato emAM jarAya zaka nathI. prastut vyAkaraNagraMtha apUrNa hoI enA aMtanI prazastimAM zrImalayagirie kaI kaI khAsa vastunI nodha karI haze e kahI zakAya ema nathI. tema chatAM enI zarUAtamAM AvatA evaM kRtamaGgalavidhAnaH paripUrNamalpagranthaM laghUpAya AcAryo malayagiriH zabdAnuzAsanamArabhate A ullekhamAM temaNe potAne AcArya tarIke oLakhAvyA che e vastu taddana ja navI che ke je, temanA bIjA koi graMthamAya nodhAla nathI. For Private and Personal Use Only AcArya zrImalayagirisUrivaranA zabdAnuzAsanane lagatI ATalI saMkSipta noMdha lakhI A lekhane ahIM ja samApta karavAmAM Ave che. A. zrImalayagirinA jIvanano saMkSipta chatAM ativiziSTa paricaya meLavavA icchanArane zrIjaina AtmAnaMda sabhAbhAvanagara taraphathI prasiddha thayela saTIko zataka-saptatikAkhyau paJcama-SaSThau karmagranthaunI mArI lakhelI gujarAtI prastAvanA jovA bhalAmaNa che. ( jaina satya prakAza, varSa - 7, aMka naM. 1,2,3 ) 1. nAmanAM nava pAdamAM SaDliMga, strIpratyaya, kAraka ane samAsaprakaraNano samAveza karavAmAM Avyo che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmI lipi : eka adhyayana DaoN. uttamasiMha brAhmI lipi bhAratavarSa kI sabase prAcInatama lipi hai jo pUrNataH paDhI jA sakI hai| hindustAna kI adhikAMza lipiyoM kI jananI yaha lipi hameM sarvaprathama mauryakAlIna abhilekhoM meM bAyeM se dAyeM likhI huI dekhane ko milatI hai| ye abhilekha pahAr3iyoM kI caTTAnoM, zilAstambhoM aura zilAphalakoM para utkIrNa haiN| hindustAna meM pUrava se pazcima, uttara se dakSiNa taka isa lipa meM likhe hue lekha Aja bhI vidyamAna haiM, jo isakI sarvadeza vyApakatA ke paricAyaka haiN| jabase isa lipi kA udvAcana huA hai, yaha siddha ho gayA kI bhAratIya upamahAdvIpa sahita dakSiNa-pUrva eziyA, zrIlaMkA tathA tibbata Adi dezoM kI lipiyA~ bhI devAnAM priya, janAnAM priya, priyadarzI, samrATa azoka ke zilAlekhoM meM prayukta brAhmI lipi se hI udbhUta huI haiN| hAlA~ki azoka ke lekhoM meM kahIM bhI isa lipi kA brAhmI ke rUpa meM nAmollekha nahIM huA hai lekina jArja byUlara, DaoN. rAjavalI pANDeya Adi prasiddha purAtatvavidoM kA mAnanA hai ki isa lipi ko brAhmI nAma diyA jA sakatA hai kyoMki adhikAMza bhAratIya sAhitya meM uddhRta lipiyoM kI sUci meM brAhmI ko hI prathama sthAna diyA gayA hai| samaya ke sAtha-sAtha isa lipi meM kAphI parivartana bhI hue| eka samaya aisA bhI AyA jaba isa lipi ko paDhane-likhane vAle hI nahIM rahe aura yaha sirpha zilAoM, tAmrapatroM, lohastambhoM, mRdpAtroM athavA sikkoM para hI likhI raha gii| bar3e se bar3e vidvAna bhI 7vIM-8vIM zatAbdI taka kI lipiyA~ hI par3ha pAte the| lekina isase pUrva-kAla kI lipi ko paDha-pAnA unake lie asaMbhava thaa| kahA jAtA hai ki I.san 1356 meM phirojazAha tugalaka ne jaba meraTha aura dillI-ToparA ke azoka staMbhoM ko dillI ma~gavAkara unheM paDhane ke lie vidvAnoM kI sabhA meM rakhavAyA to koI bhI vidvAna unheM par3ha nahIM paayaa| mugala samrATa akabara ko bhI ina lekhoM kA artha jAnane kI jijJAsA thii| vaha ina lekhoM meM utkIrNa prAcIna bhAratIya itihAsa evaM saMskRti viSayaka gUDha rahasya ko jAnanA cAhatA thA, parantu use bhI aisA koI vidvAna nahIM milA jo una lekhoM ko paDhakara artha samajhA ske| I.san 1784 meM jaba 'eziyATika sosAyaTI oNpha baMgAla' kI sthApanA huI taba bhAratIya prAcIna itihAsa, zilpa evaM lipi-vijJAna meM ruci rakhanevAle vidvAnoM For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila - 2014 ko protsAhana aura punarbalana milA, unhoMne ina prAcIna lipivaddha lekhoM ko punaH paDhane kA prayAsa zurU kiyaa| lekina I.san 1835-37 meM isa lipi ko sarvaprathama paDhane kA zreya pAzcAtya purAtatvavida sara-jaoNna-priMsepa ko jAtA hai, jisane dasa varSa taka athaka prayAsa kara AkhirakAra isa lipi ke sabhI akSaroM ko paDhane meM saphalatA hA~sila kI aura eka sarvamAnya varNamAlA kA nirmANa huaa| isake bAda to brAhmI lipibaddha lekhoM ko eka ke bAda eka kara AsAnI se paDhA jAne lgaa| gujarAta meM brAhmI lipi kA sabase prAcIna namUnA maurya samrATa azoka ke giranAra zilAlekhoM meM prApta hotA hai jo IsA pUrva dvitIya zatAbdI kA hai| ina zilAlekhoM kI pracuratA se siddha hotA hai ki mauryakAla meM isa lipi kA uttarI bhArata tathA laMkA meM khUba pracAra thaa| samrATa azoka ne ina lekhoM meM tatkAlIna rAjAjJA, dharma saMbaMdhI nIti-niyama tathA ahiMsA pracAraka udghoSoM ko utkIrNa karAyA aura isa lipi ko 'dhamma lipi' kI saMjJA dii| jaina grantha 'pannavaNAsUtra' tathA 'samavAyAMgasUtra' meM aThAraha lipiyoM kA ullekha milatA hai, jahA~ isa lipi kA 'baMbhI livI' ke rUpa meM nAmollekha huA hai| vidit ho ki isa aThAraha lipiyoM kI nAmAvalI meM brAhmI lipi kA nAma sabase pahale hai| bauddha grantha 'lalitavistara meM 64 lipiyoM kA nAmollekha milatA hai, jinameM 'brAhmI' tathA 'kharoSThI' lipiyoM kA nAma sarvaprathama hai| 'bhagavatIsUtra' meM bhI prAraMbha meM hI 'namo baMbhIe livIe' kahakara isa lipi kI vaMdanA kI gaI hai| ataH kahA jA sakatA hai ki isakA prIcIna nAma 'baMbhI' lipi thA aura usa samaya isakA bahuta Adara thaa| ___ vidit ho ki kharoSThI lipi ke akSara citrAtmaka hone ke kAraNa inheM sahIsahI paDha-pAnA ati kaThina aura bhrAmaka rahA hogA, ataH isakA calana adhika nahIM ho sakA / dUsarA eka aura pramukha kAraNa yaha bhI rahA ki yaha lipi arbIparsiyana lipiyoM kI taraha dAyeM se bAyeM likhI jAtI thI, jisakA anukaraNa saMbhavataH bhAratIya paNDitoM ke lie kaThina rahA hogaa| Aja bhI isa lipi meM utkIrNa prApya lekhoM ko paDhane meM purAtattvavida prayAsarata haiM lekina brAhmI jaisI saphalatA prApta nahIM ho sakI hai| hiMdustAna meM Aja sabase prAcIna prApya lipi azoka-kAlIna brAhmI lagabhaga 300 I.pU. kI hai| yadyapi piparAvA kA maTake para likhA huA lekha tathA baDalI kA khaNDa lekha 400-500 I.pU. ke. haDappA tathA mohanajodaDo kI mudrAe~ 1000 I.pU. kI tathA haidarAbAda saMgrahAlaya ke bartanoM para utkIrNa 5 cihna saMbhavataH For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - zrutasAgara 38-39 39 2000 I.pU. ke bhI pAe gae haiM, jinameM mAtrAe~ spaSTa haiM aura azokana lipi ke sadRza haiM, parantu bodhagamya na hone ke kAraNa inase abhI taka koI mahattvapUrNa pariNAma nahIM nikala sakA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmI lipi kA udbhava saMbandhI avadhAraNA : brAhmI lipa ke udbhava kI jaba carcA karate haiM to hameM pramukharUpa se do vicAradhArAe~ dikhAI paDatI haiM- (1) vaidika aura (2) jaina / (1) vaidika paraMparAnusAra isa lipi ke sarjaka parama pitA paramezvara devAdideva brahmA jI haiN| jinhoMne sRSTi racanA ke samaya isa lipi kI racanA kI / aura unake nAma para hI isa lipi kA brAhmI nAma paDA / eka mAnyatA aisI bhI hai ki prAcInakAla meM likhane-par3hane kA kAma brAhmaNa karate the, ataH brAhmaNa zabda para se isa lipi kA nAma brAhmI paDA ho aisI saMbhAvanA hai| (2) jaina paraMparA ke anusAra prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevajI kI do putrIyA~ thIM- brAhmI aura sundarI / RSabhadevajI ne hI asi - maSi - kRSi kA siddhAnta diyaa| jisake tahata apanI bar3I beTI brAhmI ko yaha lipi sikhAI / ataH isa lipi kA nAma brAhmI paDA / astu yaha gaMbhIra cintana aura zodha kA viSaya hai jo Aja taka gavezakoM ke lie eka pahelI banA huA hai| brAhmI lipi kI vizeSatAe~ : : brAhmI lipi hindustAna kI sabase prAcIna lipi hai / * adhikAMza lipiyA~ isI lipi se udbhUta huI haiM / ataH brAhmI ko samasta lipiyoM kI jananI kahA jAtA hai| isa lipi kA jJAna hindustAna meM pracalita anya prAcIna lipiyoM ko saralatA pUrvaka sIkhane - paDhane evaM aitihAsika tathyoM ko samajhane meM atIva sahAyaka siddha hotA hai| * yaha lipi apane samaya kI sarvamAnya lipi hone ke kAraNa ise rAjAzraya prApta thA ! * vaidika-jaina-bauddha Adi dharmagranthoM kI racanA sarva prathama isI lipi meM huI aura ise anya lipiyoM kI tulanA meM agrakrama meM rakhA gayA / * yaha lipi zilApaTToM athavA tAmrapatra- lohapatra Adi para nukIlI kIla dvArA For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila 2014 - khodakara bAyeM se dAyeM likhI jAtI thI / vidita ho ki brAhmI se niHsrita zAradA, nAgarI, maithila, graMtha Adi samasta lipayA~ bhI bAyeM se dAyeM hI likhI jAtI haiM, jo brAhmI kI paraMparA kA hI anusaraNa karatI haiN| saMbhavataH usa samaya kAgaja, tADapatra, bhUrjapatra, syAhI Adi lekhana-sAmagrI kA AviskAra nahIM huA hogA, yA huA bhI hogA to Aja usake sAkSya upalabdha nahIM haiM / athavA dIrghakAla paryanta ina lekhoM ko cirasthAI banAe rakhane kI dRSTi se zilAkhaNDa hI sabase upayukta sAdhana rahe hoMge / ataH tatkAlIna buddhijIviyoM ne anya sAdhanoM kI apekSA ina zilAkhaNDoM, tAmrapatra- lohapatra Adi para likhane kA nirNaya liyA hogA ! * brAhmI lipi meM ziro rekhA nahIM hotI hai, jo isakI apanI vizeSatA hai| vidita ho ki graMtha evaM gujarAtI Adi lipiyA~ bhI zirorekhA ke binA hI likhI jAtI haiN| lekina zAradA, nAgarI Adi lipiyoM meM zirorekhA kA calana hai / * isa lipi meM adhikAMzataH samasta uccArita dhvaniyoM hetu svatantra evaM asandigdha cihna vidyamana haiM / ataH ise pUrNataH vaijJAnika lipi kahA jA sakatA hai| * anusvAra, anunAsika va visarga hetu svatantra cihna prayukta hue haiM jo Adhunika lipiyoM meM bhI yathAvata svIkRta haiM / * vyAkaraNa-sammata uccAraNa sthAna ke anusAra varNoM kA dhvanyAtmaka vibhAjana hai / * isa lipi kA pratyeka akSara eka hI dhvanI kA uccAraNa prakaTa karata hai, jo samajhane meM sarala aura pUrNarUpa se vaijJAnika hai| * akSaroM kA AkAra samAna va zlAkA pravidhi se aMkita karane kA vidhAna milatA hai / For Private and Personal Use Only : akSaroM kI banAvaTa atyanta sarala hai / samasta akSara sarala jyAmitika cihnoM dvArA nirmita haiN| * mAtrAoM ke lie alaga-alaga cihna prayukta hue haiM, jo akSara ke Upara yA nIce bAyeM athavA dAyeM lage hue milate haiN| * dIrgha mAtrAoM kA prayoga atyanta alpa huA hai / isa lipi meM saMyukta akSaroM kA prayoga bahuta kama huA hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 41 *vizeSataH saMyuktAkSara likhate samaya jisa akSara ko pahale bolA jAye use Upara aura bAda meM bole jAne vAle akSara ko usake nIce likhA jAtA thA / arthAt brAhmI lipi meM saMyukta akSara eka-dUsare ke nIce likhe jAte the| graMtha lipi meM bhI isI paddhatI kA anusaraNa kiyA gayA hai| prAcIna-nAgarI-lipibaddha pANDulipiyoM meM bhI kucha saMyuktAkSara isI prakAra Upara se nIce kI ora likhe hue milate haiN| * bhAratIya prAcIna itihAsa aura saMskRti kA adhyayana karane vAle zodhArthIyoM ke ___ lie yaha lipi sarvazreSTha mArgadarzaka kI bhUmikA adA karatI hai| brAhmI lipi kI varNamAlA : ___maurya-vaMzI samrATa azoka ke zilAlekhoM meM utkIrNa isa lipi meM prayukta svara evaM vyaMjana varNa nimnavata haiM svara varNa lekhana prakriyA u (U R lu)! e (ai) o (au aM aH vidita ho ki brAhmI lipibaddha zilAlekhoM meM 'U, R, ai, au' Adi dIrgha svara varNoM kA prayoga nahIM huA hai| ataH ina vargoM ke likhita sAkSya nahIM milate haiN| lekina ina vargoM ke hrasva svarUpa kA prayoga huA hai / ataH ina hrasva vargoM ke AdhAra para dIrgha vargoM ko nimnavat likhA jA sakatA hai tra au . . . tyaMjana varNa lekhana prakriyA ka For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 mArca-apraila - 2014 ta CO2,IMO la / va UDAI JI Sa / sa P. [3 saMyuktAkSara lekhana prakriyA brAhmI lipibaddha lekhoM meM 'kSa, tra, jJa' Adi saMyuktAkSaroM tathA 'a' varNa kA prayoga bhI dekhane ko nahIM milatA hai| lekina jaisA ki hamane Upara kahA hai ki brAhmI lipi meM saMyuktAkSara likhane hetu Upara se nIce kI ora likhA jAtA thaa| arthAta jisa akSara ko AdhA likhanA ho use Upara likhakara dUsare akSara ko usake nIce likha diyA jAtA thA / ataH isa prakriyA ke tahata ina saMyukta varNoM ko nimnavata likhA jA sakatA hai __ k + e = kSa / t + r = tra j + J = jJa ++L- + 1 = RE+hE mAtrA lekhana prakriyA brAhmI lipi meM mAtrA lekhana hetu vizeSataH (-), (D) ina do cihnoM kA prayoga huA hai| ye cihna akSara ke UparI athavA nicale hisse meM dAyeM yA bAyeM lagAye jAte the, jo alaga-alaga mAtrAoM kA bodha karAte haiN| yathA . ka | kA | ki / kI / ku kU ke / kai / ko ko | kaM / kaH / +FFFFFFF++ + For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrutasAgara - 38-39 www.kobatirth.org brAhmI lipi kI bArahakhar3I Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43 ka kA ki kI ku kU ke kai ko kau kaM + f f + +- 7 7 f +* f t f kha khA khi khI khi khI khu khU khe khai kho khau khaM 1 7 7 + 2 2 1 1 7 7 7 ga gA gi gI gu gU ge gai go gau gaM lak Klela pal gha ghA ghi ghI ghu ghU ghe ghai gho ghau ghaM 76 DhaDha 5 5 " cha cha cha tu w ca cA ci cI cu cU ce cai co cau caM df d d d d d ddaa jad For Private and Personal Use Only 4 6 6 6 1 1 6 d d. cha chA chi chI chu chU che chai cho chau chaM F B B
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 mArca-apraila - 2014 brAhmI lipi kI bArahakhaDI 0 ja jA ji jI ju jU je je jo jo jaM E E E E E E E EEEE jha jhA jhi jhI jhu jhU jhe jhai jho jhau jhaM PPPPFP Ta TA Ti TI Tu TU Te Tai To Tau TaM c6 888886 Tha ThA ThiThI tu ThU The The Tho ThI ThaM 0 0.0 0000-00-00' u DA Di DI Du DU De Dai Do Dau DaM P/27 Dha DhA Dhi DhI du dU Dhe Dhe Dho Dhau DhaM 8 8 8dada hai ha 4 For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45 zrutasAgara - 38-39 bAlI lipi kI bArahakhaDI Na NA Ni NI Nu NU Ne Nai No Nau NaM / I E I I II I II F I' ta tA ti tI tu tU te te to to tN| > tha thA thi thI thu thU the the tho yo thaM 0 0 4 120 0 0 0 0 da dA di dI du dU de = do dau daM 2 Ira na nA ni nI nu nU ne nai no nau nN| - ELE 1, 4, 11111 pa pA pi pI pu pU pe pai po po paM et e ty kitttt For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila - 2014 brAhmI lipi kI bArahakhaDI pha phA phi phI phu phU ke phai pho phau phaM 7681 7. ba bA bi bI bu vU de bai bo bau vaM 0 rd Uppa P. bha bhA bhi bhI bhu bhU bhe bhai bho bho bhaM tatatAta. ma mA mi mI mu mU me mai mo mo meM 4 4 4 4 4444444. ya yA yi yI yu yU ye yai yo yo yaM httti aa. I.I. ra rA ri rI ru rU 3 3 ro ro raM / / [PPLE 11 . For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrutasAgara - 38-39 brAhmI lipi kI bArahakhaDI la lA li lI lu lU le lai lo lau laM cacacacace ca ca caca caca Sa SA Si SI 46 va vA vi vI vu ve vai vo vau vaM 1 5 5 5 2 6 3 3 5 5 o za zA zi zI | T tt * kR chaTa sa sA 1) si sI k Ta yr tkhh nm www.kobatirth.org hai Su 6.2 ford vU zu zU ze zai zo zau zaM 1 ET natra tra n. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir `r 47 Se Sai So Sau SaM t For Private and Personal Use Only do su sU se sai so sau saM dd zzzz di ha hA hi hI hi hI hu hU he hai ho ho haM 66 8ttttt
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 48 tIrthaMkara arihanta siddha 1 Ta pravahu AcArya brAhmI gha sundarI taII kaniSka mugdha 40 carcA ha 1 arcanA 4}[ arjuna 46 lajjA ca hai niraJjana [ {hA uha khaDga www.kobatirth.org brAhmI lipi meM saMyukttatrakSara lekhana abhyAsa 18+8 vitta prahasta 1 2 = 22 3 33 3 4 +** 5 44 np555 5 121 bhakta prahalAda pazcima sarasvatI bhaviSya kSatrapa 8 ha padma pratiSyani 55 8. D(c) { dhIrendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaivalya + Tharcu jJAnabindu humbaI 448d } mammaTAcArya hara mArca-apraila 2014 st brAhmI aMkoM kA vikAsakrama 8 9 candraprabha d ujjvala L lm For Private and Personal Use Only 55 128 dr ge pu the 6 66666 7 gudana chuca 06666 47358888 121299TaTaharI
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 brAhmI lipi meM namaskAra mahAmaMtra lekhana abhyAsa THEFXT IY & SI IB HuffI 18 LO FI 18 JudgdI. AT UD IX FT do CotIdI 4.JTdget 884.74:: 4 brAhI lipibaddha azoka-kAlIna giranAra zilAlekha VA For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 mArca-apraila - 2014 Spigm 12ETHNITERAFFENNNN INTERNEERISMENT HTTERTAI __MAHARRERALAKMENTERNET .. R, Assive ALANI ACADEMANDU prAcIna bhAratIya itihAsa ke punarnirmANa meM brAhmI-lipi-baddha ina abhilekhoM kI mahattvapUrNa bhUmikA rahI hai| inameM sikkoM aura muharoM para prApta lekha bhI sammilita haiN| bhArata ke aneka rAjavaMzoM kA itihAsa ina purAlekhoM ke AdhAra para hI racA gayA hai| ataH spaSTa hai ki ye lekha na kevala prAcIna zAsana vyavasthA para balki saMskRti ke vividha pahaluoM para bhI prakAza DAlate haiN| jaisA ki pUrva meM ullekha kiyA jA cukA hai- yaha lipi sarvadeza vyApI lipi ke rUpa meM dekhane ko milatI hai| lekina deza-kAla-paristhiti anusAra isa lipi ke akSaroM kI saMracanA meM parivartana bhI huA, jo svAbhAvika hai| kAlAntara meM zailI kI dRSTi se isake uttarI tathA dakSiNI lipi ke rUpa meM do bheda hue| dakSiNI brAhmI se dakSiNa bhArata kI madhyakAlIna tathA Adhunika kAlIna lipiyA~ arthAt tAmila, telugu, malayAlama, graMtha, kannaDI, kaliMga, naMdInAgarI, pazcimI tathA madhyapradezI Adi lipiyoM kA janma huaa| jabaki uttarI brAhmI se zAradA, gurumukhI, prAcIna nAgarI, maithila, baMgalA, uDiyA, kaithI, gujarAtI Adi vividha lipiyoM kA vikAsa huaa| I.sana kI cauthI zatAbdI meM uttarI brAhmI lipi ke varSoM meM zirorekhA sadRza AkRti banane lagI, kucha varSoM kI AkRtiyA~ nAgarI sadRza tathA kucha mAmAoM ke For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara / 38-39 51 cihna parivartita hone lge| gupta rAjAoM ke prabhAva se brAhmI kA yaha rUpa gupta lipi kahalAne lgaa| lagabhaga cauthI-pA~cavIM zatAbdI meM isakA pracAra samasta uttarI bhArata meM thaa| chaThI zatAbdI meM gupta-lipi ke vargoM kI AkRti kucha kuTila ho gii| ataH ye varNa kuTilAkSara aura lipi kuTila kahalAne lgii| isa lipi kA uttarI bhArata meM khUba pracAra thaa| tatkAlIna zilAlekha tathA dAnapatra isI lipi meM likhe jAte the| kuTila lipi se hI saMbhavataH AThavIM-nauvIM zatAbdI meM zAradA evaM prAcIna nAgarI lipayoM kA vikAsa huaa| Adhunika kAzamIrI, TAkarI tathA gurumukhI lipayoM kA nirmANa bhI zAradA ke AdhAra para hI huA hai| astu Aja brAhmI lipi ke sAtha-sAtha zAradA, graMtha, prAcIna nAgarI, nadInAgarI, nevArI, kaithI Adi prAcIna lipiyoM kA lekhana evaM paThana-pAThana kArya pUrNataH lupta ho cukA hai| aura ina lipiyoM ko jAnane vAle bhI gine-cune hI raha gaye haiN| jabaki ina lipiyoM meM saMrakSita sAhitya hameM zilAlekhoM, tAmrapatroM, tADapatroM, bhUrjapatroM, hastanirmita kAgajoM, kapar3oM Adi para pracura mAtrA meM likhA huA milatA hai, jo na kevala bhArata ke hI granthAgAroM meM balki videzoM meM sthita vividha saMgrahAlayoM meM saMgRhIta hai| eka samaya isI jJAna saMpadArUpI dharohara ke kAraNa hindustAna ko jagadguru kA khitAva hA~sila thaa| yadyapi bhArata sarakAra ke mAnava saMsAdhana evaM vikAsa maMtrAlaya ne ina prAcIna lipayoM ke adhyayana, saMrakSaNa evaM paThana-pAThana hetu lagabhaga dasa varSa pUrva iMdirA gA~dhI rASTrIya kalA kendra-dillI ke prAMgaNa meM rASTrIya pANDulipi mizana kI sthApanA kI hai, jo samaya-samaya para saMpUrNa deza meM pANDulipi evaM purAlipivijJAna adhyayana kAryazAlAoM kA Ayojana kara ina prAcIna lipiyoM ko jIvita rakhane kA prayAsa kara rahA hai| kucha vizvavidyAlaya evaM saMgrahAlaya bhI ina lipiyoM ke paThana-pAThana hetu prayAsarata haiN| gujarAta ke ahamadAbAda evaM gAMdhInagara ke madhya sthita AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira-kobA meM bhI prAcIna lipiyoM ke paThana-pAThana, hastaprata saMrakSaNa, sUcikaraNa evaM purAtAtvika sAmagrI saMrakSaNa tathA prazikSaNa kA kArya bar3e paimAne para kiyA jA rahA hai, jo sarAhanIya hai| astu hamane yahA~ brAhmI lipi kA kiMcita paricaya prastuta karane kA prayAsa kiyA hai| AzA hai gaveSaka isa prAcIna bhAratIya dharohara ko yuga-yugAntaroM taka jIvita rakhate hue Age AnevAlI pIDhiyoM ko surakSita pahu~cAte rheNge| For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila - 2014 saMdarbha grantha 1. azoka kAlIna dhArmika abhilekha, saMpA. - gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhA evaM zyAmasundaradAsa 2. prAcIna bhAratIya lipizAstra evaM mudrAzAstra, lekhaka - ema.pI.tyAgI evaM Ara.ke.rastaugI 3. azoka ane enA abhilekha, lekhaka - gaMgAzaMkara zAstrI 4. azokanA zilAlekho, lekhaka - bharatarAma bhAnusukharAma mahetA 5. bhAratIya purAlipi vidyA, lekhaka - dinezacaMdra sarakAra 6. lipi vikAsa, lekhaka - rAmamUrti meharotrA ema.e. 7. bhAratIya purAlipi vidyA, lekhaka - dinezacaMdra sarakAra 8. brAhmIlipi kA udbhava aura vikAsa, saMpA. DaoN. ThAkuraprasAda varmA 9. azoka kI dharmalipiyA~ (bhAga-1) - kAzI nAgarIpracAriNI sabhA 10. azokanA zilAlekho Upara dRSTipAta, lekhaka - zrI vijayendrarUri 11. bhAratIya purAlipi zAstra, lekhaka - jArja byUlara 12. vAtAyana (bhAratIya lipizAstra evaM itihAsa ke kucha navIna saMdarbha), lekhaka ___ - DaoN. vindhyezvarI prasAda mizra 'vinaya' 13. prAcIna bhAratIya lipi evaM abhilekha, lekhaka - DaoN. gopAla yAdava 14. brAhmI sikke kaise par3heM, lekhaka - zrI pradIpa dattujI vanakara 15. bhAratIya prAcIna lipimAlA, saMpA. gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhA 16. bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhana kalA, lekhaka - munizrI puNyavijayajI ma. sA. 17. pannavaNAsUtra, - akSayacaMdrasAgarajI ma. sA. - Ananda prakAzana ahamadAbAda se prakAzita 18. samavAyAMgasUtra, saMpA. jaMbavijayajI ma. sA.. jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI se prakAzita 19. lalitavistara, uttarapradeza hiMdI saMsthAna lakhanaU se prakAzita 20. pANDulipi vijJAna, lekhaka - DaoN. satyendrajI, rAjasthAna hiMdI graMtha akAdamI jayapura se prakAzita 21. zAradA maMjUSA, saMpA. DaoN. anirvANa dAsa, vArANasI se prakAzita For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samrAT saMprati saMgrahAlayanA pratimA lekho saMkalana - hirena ke. dozI Aje ApaNI pAse paraMparA ane zramaNa saMskRtino kramabaddha itihAsa prApta nathI, itihAsanA aprakAzita keTalAya tattvo graMtha bhaMDAro, tAmrapatro, zilAlekho, ane pratimAlekhobhA dharabAyelA che. pratilekhana puSpikAo, tAmrapatro, zilAlekho, ane pratimAlekho AvI keTalIya aitihAsika sAmagrIothI aitihAsika tattvamuM anusaMdhAna karI zakAya che. AvI aitihAsika sAdhana sAmagrIomAM pratimAlekho agratA krame che. pratimA lekhomA sAmAnyathI be prakAra maLe che. 1 pASANa pratimA lekho, 2 dhAtu pratimA lekho dhAtu pratimAnI apekSAe pASANa pratimAmA lekho bahu ochA prApta thAya che. pratimA lekhomAM zramaNa paraMparA ane tatkAlIna zrAddha paraMparA akhaMDa rUpe prApta thAya che. __ zramaNa paraMparAnA ItihAsamAM khUTatI kaDIonuM anusaMdhAna karavAmAM pratimA lekho bahu mahattvano bhAga bhajave che. pUjyapAd gurudeva zrImad AcArya zrIpadmasAgarasUrIzvarajI mahArAja prabhu zAsananA AvA aitihAsika mUlyonI kALajI ane jatana mATe satata udyamazIla ane kAMIka karI chUTavAnI bhAvanA dharAvI, prabhu zAsananI zAna ane garimAne hRSTa puSTa karatA rahe che. pUjya gurumahArAjanA athAga prayatnathI nirmita AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira ane samrAT saMprati saMgrahAlayamAM AvI keTalIya aitihAsika sAmagrIo saMkalita, saMgrahIta ane surakSita che. saMgrahAlayamA rahelA dhAtu ane pASANa pratimAnA lekho ahIM prastuta che. A lekhone utArI ApavAnuM puNyakArya parama pUjya zAsanasamrATazrI nemisUrijI ma.sA.nA samudAyanA AcArya bhagavaMta zrIsomacaMdrasUrIzvarajI mahArAja sAheba ane emanA ziSya parivAre karI ApyuM che. saMgrahAlayamA je kramAMke dhAtu-pratimAo noMdhAyela che. te kramAnusAra ja pratigAnA lekho prakAzita karIe chIe. vibhAgIya naM. 71, saMbhavanAtha bhagavAna, paMcatIrthI / / saMvata 1584 varSe vaizAkha zudi paMcamI dine prA. laghuzAkhAyAM do. kaDUA bhA. dAnU putra do. valAkena bhA. vahijalade putra do. AsAyutena zrI zaMbhavanAthabiMba kAritaM pratiSThita zrIsUribhiH / / zrIkalpavallIgrAme / / For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ............... mArca apraila - 2014 vibhAgIya naM. 76, zItalanAtha bhagavAna, paMcatIrthI saM. 1530 varSe mAgha zudi 5 ravau baraDa vA. osavaMze go. gAMdhI sA. hAsApAsA pAlhA sadhAraNa dA. bhA, hAsUpramukhayutena svazreyase zrIsItalanAthaviMbaM kAritaM pratiSThitaM zrIaMcalagacche zrIsaddhAMtasAgarasUribhiH / / 1 / / vibhAgIya naM. 77, pArzvanAtha bhagavAna, ekalatIrthI saM. 1350 va. vai. su. 13.............. zrIpArzvabiMba kArita pra... zrIzrIsIMhasUribhiH pratiSThitaM vibhAgIya naM. 78,suvidhinAtha bhagavAna, paMcatIrthI saM. 1507 varSe mAgha sudi 11 zrIzrImA. mahaM. harIyA bhA. hIrAde suta tejAkena pitroH zreyase zrIsuvidhinAthabiMba kAritaM pratiSThitaM bhAvaDAragacche zrIvIrasUribhiH / / vibhAgIya naM. 79*, AdinAtha bhagavAna, ekalatIrthI ...ASADha vadi 2 budhau zrImUlasaMghe zrIdevanaMdi...........? naMdanavatyarthaM bi. kA. pratiSThApi praNamati mItaNa ? gotraH sA. saurAjasA AbU sA. khIsIha praNamati. vibhAgIya naM. 80, saMbhavanAtha bhagavAna, paMcatIrthI ................. zrIdharmasiMhasUribhiH ............. vibhAgIya naM. 81,pArzvanAtha bhagavAna,tritIrthI DhADhA suta saMtikena kAritA vibhAgIya naM. 87, kuMthunAtha bhagavAna, paMcatIrthI saM. 1491 .......................... tAbhyAM mAtRpitRzreyorthaM zrIkuMthanAtha biM. kA. pra. zrIdharmaghoSagacche bha. zrIvijayacaMdrasUribhiH vibhAgIya naM. 90, jinapratimA, ritIrthA saM. 1383 posa vadi .... prA. zre. aja bhAryAzreyase suta vIsalena zrIzAMtinAthabiMbaM kAritaM pratiSThitaM kU. zrImaheMdrasUribhiH vibhAgIya naM. 91, AdinAtha bhagavAna, ekatIrthI saM. 1391 varSe prA. jJA. zre. kelaNa..........bhA, lapu............. kena... * A pratimAno ghaNo mAga naSTa thayela che. For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 pitro zreyase zrIAdideva kA. pra. zrIsarvadevasUribhiH vibhAgIya naM. 94,zItalanAtha bhagavAna, paMcatIrthI saMvata 1646 varSe zrImAlIjJAtIya saM. meghA zrI pArzvanAthabiMba zrIhIravijayasUribhiH pratiSThita / vibhAgIya naM. 98, vAsupUjyasvAgI bhagavAna, ekalatIrthI saM. 1678 vai. zu. 3 u. jJA. maMgAIkayA vAsupUjyabiM kA. pra. ta. ta. vibhAgIya naM. 100, dharmanAtha bhagavAna, paMcatIrthI saM. 1495 varSe phA. va. 9 prAgvATajJAtIya sA. pAlhA bhA. khetU suta jesAkena bhAryA jasamAdeyutena pitR zreyase zrIdharmanAthabiMba kAritaM pratiSThitaM tapAgacche zrIdevasuMdarasUripaTTAlaMkArazrIsomasuMdarasUribhiH ||shriiH|| vibhAgIya naM. 101, pArzvanAtha bhagavAna, ekalatIrthI zrI aMcalageche sA. jIvaNa puNyArthaM pUtalI kA. vibhAgIya naM. 101, pArzvanAtha bhagavAna, ekalatIrthI pArzva. paMca. ThAkara sIraNa vibhAgIya naM. 103,pArzvanAtha bhagavAna, ekalatIrthI zrImUlasaMdhe zrIbhuvanakIyAdezAt 1235 saMketasUci kA, kAritaM bhA. bhAryA ma. mahattama, maMtrI bi. biMba zrImA, zrImAla pArzva. pArzvanAtha kU. kukudAcAryagacche(?) do. dozI pra. pratiSThita paMca. paMcatIrthI sA. sAha saM. saMdhavI, saMvata maM. maMtrI pu. putra zre, zreSThI For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAdhyAya tapa : eka paricaya kanubhAI ela. zAha sArA sAhityanA svAdhyAyanuM jIvanamAM prAcIna kALathI mahattva aMkAyuM che. upaniSada kALamAM jyAre vidyArthI AzramamAthI potAnuM zikSaNa pUruM karIne vidAya le tyAre tene guru taraphathI keTalIka zikSAo / zikhAmaNo ApavAmAM AvatI hatI. temAMnI eka mahattvanI zikhAmaNa che svAdhyAya 'svAdhyAya mA pramadaH' eTale ke svAdhyayamAM pramAda karavo nahi. svAdhyAya eka evI kiMmatI vastu che ke gurunI rAjamAM paNa gurunuM kArya kare che. zarIra mATe pauSTika khorAka jeTalo jarUrI che eTalo ja AtmA mATe svAdhyAyarUpI khorAka jarUrI che. svAdhyAya dvArA mAnavI eka navI UrjA prApta kare che. svAdhyAyanI gerahAjarImAM manuSyanuM magaja jaDavat bane che, ciMtana zakti nAza pAme che. mAnavI potAnA jIvana daramiyAna aneka pravRttio kare che temAM AtmA mATe svAdhyAyarUpI pravRttithI mAnavI susaMskRta bane che, ciMtanazIla bane che, potAnA sukha / duHkhanI sAthe anyanAM sukha duHkhano paNa vicAra karato thAya che. - svAdhyAyathI prApta thato AnaMda saMsAramAthI prApta thatA AnaMdomAM sauthI caDhiyAto che, zreSTha che. svAdhyAya dvArA jIvanamAM Atmabodha, AtmajJAna athavA kahI zakAya ke jIvana sukhamaya banAvavAno jIvanamaMtra maLe che. saMsAranA sukha duHkho karatAM AtmAnA sukha pradezanA vicAramaMtranI prApti sahaja bane che. A prakAranuM maLatuM zikSaNa kyAMyathI paNa maLI zake ema nathI. svAdhyAyanuM mahattva jaina paramparAmAM savizeSa che. svAdhyAyano saraLa artha thAya che, sva + adhyayana, potAnuM adhyayana. 'svAdhyAya' zabdanI saMdhi chUTI pADIe to - sva + adhi + Aya paNa thAya che eTale ke potAnA dvArA potAnA AtmAnuM adhyayana athavA Atmabodha. svAdhyAya zabdamAM su + A + adhyAya ema traNa zabdo che. su sArI rIte, A = maryAdA, kALaveLAno tyAga karIne, adhyAya = bhaNavuM te svAdhyAya. tapanA prakAro tapanA prakAro jANatAM pahelAM tapa kone kahevAya ane te karavAno hetu spaSTapaNe jANI levAnI jarUra che. maharSioe tapanI vyAkhyA ghaNI vyApaka rIte karI che - For Private and Personal Use Only =
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57 zrutasAgara - 38-39 'rasarudhira mAMsa medosthimajjA zukrANyanena tapyante / karmANi cAzubhAnItyastapo nAma nairuktam / / " eTale ke 'je kriyAvaDe zarIranA rasa, rudhira, mAMsa, meda, asthi, majjA ane zukra sAta dhAtuo athavA azubha karmano samUha tApa pAme - zoSaNa pAme tene tapa kahevAya. A tapazcaryA karavAmAM zarIranI zaktino paNa khyAla anivAryapaNe rAkhavo joIe - evI tapazcaryA na thavI joie ke je ArtadhyAnAdinu kAraNa bane. jaina zAstromAM tapanA be prakAra kahyA che : (1) bAhyatapa (2) abhyaMtara tapa. bAhyatapa : bAhyatapa cha prakArano che. (1) anazana (2) UnodarikA (3) vRttisaMkSepa (4) rasatyAga (5) kAyakleza (6) saMlInatA. abhyaMtara tapa : abhyaMtara tapa paNa cha prakArano che. (1) prAyazcita (2) vinaya (3) vaiyAvRtya (4) svAdhyAya (5) dhyAna ane (6) kAyotsarga. uparokta jaNAvelAM bAhya ane abhyaMtara tapane vize vistArathI na jotAM phakta abhyaMtara tapamAM cothA prakAranA svAdhyAya tapa vize joIe. sva eTale potAno AtmA. tenA uddhAra arthe kalyANakArI zAstronuM adhyayana karaghu tene svAdhyAya kahevAya che. svAdhyAyamAM rata rahenAra aneka prakAranI aprazasta pravRttione rokI potAnA AtmAne zubha adhyavasAyavALo karI zake che, tethI teno samAveza abhyaMtara tapamAM karelo che. zAstrakAro ravAdhyAyanA pAMca prakAra Ape che. vAcanA : zAstrano mUla pATha tathA artho grahaNa karavA te. pRcchanA : je bhaNyu hoya temAM zaMkA paDatAM sUtra artha saMbaMdhI pRcchA karavI te. parAvartanA : grahaNa karelA pATha tathA arthonuM punarAvartana karavU te. anuprekSA : bhaNelA zrutarnu manamAM ciMtana karavU. dharmakathA : parasparanI upakAra buddhithI karAto vacanayogano vyApAra. A pAMca prakAranA svAdhyAyathI AtmAnuM dhyAna thAya che mATe e pAMcane svAdhyAya kahevAmAM Ave che. sAdhake dararoja svAdhyAya karavo joie. zreSTha pustakonA vAcanamanana parizIlananI jIvana para UMDI asara paDe che. aMtarazuddhi icchanAra manuSyoe hamezA amuka samaya sudhI uttama pustakonuM vAcana-manana tathA parizIlana karIne 1. tapa ane tapasvI : pR. 5 For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 mArca-apraila - 2014 svAdhyAya-tapa karavU joIe. svAdhyAyanA lAbho : svAdhyAya zabdathI gokhelAno popaTanI jema pATha karI javo ema nathI, paraMtu ciMtana-mananapUrvaka vAcavU, sAMbhaLavU, pUcha, vagere samajavU. AvA svAdhyAyathI AtmahitajJAna, bhAvasaMvara, navIna saMvega, sthiratA, tapa, nirjarA ane parabodha e sAta mahAna lAbho prApta thAya che. __ AtmahitajJAna : svAdhyAyathI AtmahitanuM jJAna thAya che. AtmAnuM mULa svarUpa ke, che, vartamAnamA AtmAnuM svarUpa kebuM che ane kayA kAraNathI che? AtmAne vartamAna svarUpamAthI choDAvI mULa svarUpamAM kevI rIte lAvI zakAya vagere jJAna svAdhyAyathI thAya che. bhAvasaMvara : svAdhyAya karavAthI bhAvasaMvara thAya che. saMvara eTale karmabaMdhano abhAva. paraMtu ahIM sarvathA karmabaMdhano abhAva na samajavo, azubhakarmanA baMdhano abhAva samajavo. azubha karmonuM mukhya sAdhana mana che. svAdhyAya karatI vakhate mana svAdhyAyamAM ja keMdrita banI jAya che. svAdhyAya zubhabhAva che, AthI te vakhate mana pApanA vicArothI rahita banI jatuM hovAthI azubha karmano baMdha thato nathI, zubhabhAvavALU hovAthI zubhakarmano = puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya che. ___ navIna saMvega : svAdhyAyathI navo navo saMvega utpanna thAya che. rAMvega eTale sudeva, suguru, sudharma pratye akhaMDa rAga = zraddhA. jema jema ravAdhyAya thato jAya tema tema zrutajJAna vadhatuM jAya. jema jema zrutajJAna vadhatuM jAya tema tema deva-guru, dharma pratyenA rAgamAM-zraddhAmAM vRddhi thatI jAya che. kAraNa ke zrutajJAnathI deva-guru dharmanI mahattA vizeSa samajAya che. sthiratA : svAdhyAyathI zraddhAmAM ane saMyamamAM (= vrata-niyamomAM) sthiratA thAya che. zraddhA ane saMyama vinA mokSa na thAya. zraddhA atyaMta durlabha che. zraddhA thayA pachI saMyama ati durlabha che. saMyamathI mokSa thAya, saMyamathI mokSa to ja thAya jo saMyama zraddhAyukta hoya to, zraddhAyukta saMyama bahu ja durlabha che. jema zraddhAyukta saMyama durlabha che, tema zraddhA ane zraddhAyukta saMyama maLyA pachI temAM sthira banavu e ghaNuM kaThIna che. zraddhA ane saMyamamAM sthira rahevAnA aneka upAyomA svAdhyAya uttama sAdhana che. svAdhyAyathI zraddhA ane saMyamanI prApti thAya che, ane temAM sthiratA thAya che. tapa : svAdhyAyathI tapanI ArAdhanA thAya che. kAraNa ke svAdhyAya eka prakArano tapa che, svAdhyAya e abhyaMtara tapa che. jainazAsanamAM bAhya tapa karatAM abhyaMtara tapanI mahattA vizeSa darzAvI che. A aMge mahA mahopAdhyAya zrI yazovijayajI For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 mahArAje kartuM che ke : jJAnameva budhA-prAhuH karmaNAM tapanAt tapaH / tadA'bhyantarameveSTaM, bAhyaM tadupabRMhakam / / ' karmane tapAve-bALe te tapa. mukhyapaNe jJAna ja karmane bALatuM hoI paMDito jJAnane ja tapa kahe che. bAhya ane abhyaMtara e bemAM mukhyatayA abhyaMtara tapa ja taparUpe iSTa che. bAhya tapa to abhyaMtara tapanI puSTi-vRddhi karanAra hovAthI tapa rUpe iSTa che. cha prakAranA abhyaMtara tapamAM paNa svAdhyAyanI mahattA adhika batAvI che. AthI ja kahyu che ke : vArasavihammi vi tave, sabbhiMtarabAhire kuzaladiDhe / navi kiMci asthi hohI, sajjhAyasamaM tavo kamma ! IP 'jinezvaroe batAvelA bAhya ane abhyaMtara tapanA bAra bhedomAM svAdhyAya samAna koi tapa nathI, arthAt bAre prakAranA tapamA svAdhyAya rUpa tapa sarvazreSTha che.' / nirjarA : svAdhyAyathI pUrve baMdhAyelA azubhakarmonI nirjarA thAya che. jo ke jainazAsanamAM upayogapUrvaka karelA koi paNa anuSThAnathI nirjarA thAya che. tema chatAM tapathI vizeSa nirjarA thAya che ane tapamAM paNa svAdhyAyathI vizeSa nirjarA thAya che. kAraNa ke svAdhyAyathI traNe yoganI zuddhi thAya che. svAdhyAya rUpa yogamAM vizeSa karmo khapAve che. svAdhyAyamAM vartato jIva manogupti, vacanagupti ane kAyagupti e traNa guptiothI yukta thato hovAthI pratyeka samaye jJAnAvaraNIya karmane khapAve che, ane kSaNe kSaNe vairAgyane pAme che. parabodha : svAdhyAyathI bIjA jIvone bodha pamADI zakAya che. svAdhyAya karIne jJAnI banelo jIva bIjA jIvone dharmopadezathI dharma pamADI zake. sarva dharmomAM paropakAra dharma uttama che. sarva paropakAromAM dharmopadeza rUpa paropakAra zreSTha che. svAdhyAyathI dharmopadezarUpa paropakAra karavAno amUlya lAbha prApta thAya che zAstramA batAvelA parabodhathI (bIjAne jJAna ApavAthI) aneka lAbho prApta thAya che. tapazcaryAnA prabhAvathI aneka prakAranI siddhio prApta thAya che. ke jene zAstrIya paribhASAmAM labdhi kahevAmAM Ave che. viSNukumAra munine AkarI tapazcaryAnA prabhAvathI aneka prakAranI labdhio prApta thaI hatI. A pramANe svAdhyAya tapathI 1. tapa karIe bhavajala tarIe : pR. 281, 2. 1. tapa karIe bhavajala tarIe : pR. 282 For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 mArca-apraila - 2014 aneka lAbho thatA hoi badhA sAdhako e sadA svAdhyAya karavo joIe. roje roja navaM jJAna prApta kara joIe. sahanA jIvananI eka eka kSaNa mahattvanI che. tethI ja prabhu mahAvIra paramAtmAe zrI gautamasvAmIne kahyu ke. he gautama, eka samaya paNa pramAda na kara. gautamasvAmI jarA paNa pramAda karatA na hatA. sadA apramatta rahetA hatA, chatAM Avo upadeza ApavAnuM kAraNa eTaluM ja ke bIjA sAdhuo vagerene samayanI mahattA samajAya. sAdhuo e sadA saMyamamAM, saMyamanA anuSThAnomAM rata rahevU joIe eTale ke je vakhate pratilekhanAdi je kriyA karavAnI hoya, te vakhate te kriyA karavI joIe. bAkInA samayamA svAdhyAya karavo joIe. AthI ja bhuvanadevInI stutimA sAdhuo mATe vizeSaNa vAparyu cha : nityaM svAdhyAya saMyamaratAnAM / gharanI saphAI dararoja karavI par3e che, kapaDAM roja dhovAM paDe che, zarIranI saphAI paNa dararoja karavI paDe che. tevI rIte aMtaHkaraNanI saphAI mATe 'svAdhyAya' anivArya che. AvA prakArano viziSTa karma nirjarAkAraka svAdhyAya ApaNA sahunA jIvanamA pratidina maLo. saMdarbha sAhitya 1. kApaDiyA bipinacaMdra hIrAlAla jainadharmanAM svAdhyAya-sumana muMbaI, jaina yuvaka saMgha, I.sa. 2000, kiM. rU. 100, pR. 256 2. dozI, sarayu vinoda (saMkalanakartA) jaina vrata tapa, muMbaI, navabhArata sAhitya maMdira, I. sa. 2002, kiM. rU. 150, pR. 312 3. A. rAjazekhararAri ma. sAheba tapa karIe bhavajala tarIe, bhivaMDI, vi arihaMta ArAdhaka TrasTa i. sa. 2002, kiM. paThana-pAThana, pR. 384 4. zAha dhIrajalAla TokarazI tapanAM teja, vaDodarA, muktimala jaina mohanagranthamALA, vi. saM. 2008. kiM. 1.00 pR. 72 5. tapa ane tapasvI amadAvAda, divya darzana kAryAlaya, vi. saM. 2013, pR. 32 For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phAgubaMdha kAvyanuM svarUpa ane nArInirAsa phAganA kartA' paM. aMbAlAla premacaMda zAha gujarAtanI sAhitya saMpatti vadhAravAmAM jaina kaviono phALo mukhya che. temanuM RNa gUjarAta kadI bhUlI zake ema nathI. te sAhitya-ratnone saMgrahI rAkhatA jaina bhaMDAromA prAcIna gUjarAtI bhASAmAM racAyelA vividha prakAranAM kAvyo to thokabaMdha maLI Ave che. temAM rAsA, phAgu, vivAhalo, bAramAsA, saMdhi, hariyAlI, svAdhyAya ane stuti-stotro jevAM nAnA prakAranAM gIto paNa hoya che.chatA harekamAM bhinna bhinna svarUpanI eka zailI avazya hoya che. ahIM huM prastuta phAgu kAvyanA saMzodhana aMge, phAgubaMdha kAvyanA svarUpa saMbaMdhe, kaMIka AlekhavA dhAruM chu. 'jaina satya prakAza'nA varSa 11nA chaThThA aMkamAM 'ApaNAM 'phAgu' kAvyo' ane varSa 11nA 7mA aMkamAM 'ApaNAM 'phAgu' kAvyo saMbaMdhamAM thoDI sUcanA' e zIrSaka heThaLa pro. hIrAlAla kApaDiyA ane paM. lAlacaMda bha. gAMdhIe kramazaH vivecano ApelAM che, paNa tegAMthI ke bIjethI paNa 'phAgu' kAvyanA svarUpa saMbaMdhe kazuM jANavA maLatuM nathI. "phAgu kAvyo'nAM jeTalAM prasiddha-aprasiddha nAmo maLI Ave che tenI eka lAMbI yAdI zrI kApaDiyAe ApI che. tenI anupUrti rUpe paM. lAlacaMdabhAI e tema ja zrI agaracaMdajI nAhaTAe paNa temAM keTalAMka nAmo umeryAM che. prakAzita thayelAM 'phAgukAvyo' upara dRSTi nAMkhatAM temAM eka zailI vizeSa tarata jaNAI Ave che. e jotAM enA svarUpa saMbaMdhe evo nirNaya karI zakAya ke 'phAgu' e gIta, chaMda ke kAvyanuM nAma nathI, paNa phAgu zabdAlaMkAravAcI anuprAsAtmaka hoya ema jaNAya che. saMskRtamA jema yamakabaMdha anuprAsagaya kAvya hoya che tene ja bhASAmA 'phAgabaMdha' kahI zakAya. phAgamA 48 mAtrAno dohA chaMda ja hoya che. eTale prathama ane trIjA * zrutasAgara aM. naM. 35mAM paM. naMdiratnagaNinA ziSya paMDita ratnamaMDana gaNi kRta dAna viSayaka meghavAhananRpa kathA prakAzita thaI hatI. vidvAnone mAhitI prApta thAya e hetusara enI prastAvanA vigeremA meghavAhana rAjAnI kathAnA kartA vize vicAra vimarza raju karAyela. e bAvate vadhu prakAza pADatA ve lekho I. sa. 1947nA varSamAM jaina satyaprakAzanA mAdhyame prakAzita thayelA. Ama to A lekho amAre te kathAnI sAthe ja prakAzita karavAnI bhAvanA hatI. paraMtu sthAnAbhAve A vimarzane prakAzita karavU zakya na banyu. atre yathAvat prakAzita karela paM. ratnamaMDana gaNi vize paMDitavarya zrI aMbAlAlamAI ane paMDitavarya zrI lAlacaMdajI bacce thayelA vicAra vimarza vAcakone avazyameva upayogI banaze. e AzA asthAne nathI. For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArca-apraila - 2014 pAdanI aMte ane bIjA tathA cothA pAdanI AdimAM yamaka anuprAsa goThavelA hoya tene 'phAgubaMdha' kahI zakAya. gItanI laDhaNamA paNa Avo yamaka prAsa kAnane madhura lAge che. udA. tarIke juo. "aNahilavADauM pATaNa, paTaNanayara je raau| dIsaI jihAM zrI ariNahara, maNohara saMpada ThAu." ||8|| - jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcaya. 'devaratnasUri phAga' pR. 151. "ahe paMca varisa lagai lAlIa, pAlIa ati sukumaar| tAtai ucchaca bahu kIu, muMkIu suta nesAla." ||14|| - ejana. 'hemavimalasUriphAga' pR. 187 "pahilUM sarasati aracIsU, racIsU vsntvilaas| vINa dharai kari dAhiNa, vAhaNa haMsalu jAsa." ||1|| pahutIya tiuNI hiva rati, varati pahutI vasaMta / daha disi pasarai parimala, niramala thyA nabha aMta." ||2|| - prAcIna gUrjara kAvya 'vasaMtavilAsa' pR. 15 "vAriu moha mataMgaja, gajagati jaga avtNs| jasu jasa tribhuvani dhavaliya, vimaliya yAdavavaMsa."]| ___- zrI AtmAnaMda janma zatAbdi smAraka aMka - 'nemIzvara carita' ___ phAgabaMdha pR. 47. (2) Aviya mAsa vasaMtaka, saMta karaI utsAha / malayAnila mahi vAyau, Ayau kAma gidAha, / / 17 / / - 'phAgukAvya' natarSi. samaravi tribhuvanasAmaNi, kAmaNi sira snngaaru| kaviyaNa vayaNi jA varasai, sarasa amiu apAru. / / 1 / / - pAvAgaDhathI vaDodarAmAM pragaTa thayelA jIrAvalA pArzvanAtha - 'jIrApallI pArzvanAtha phAgu' pR. 67 A avataraNo uparathI ApaNe uparyukta nirNaya para sahelAIthI AvI zakIe. A paddhatie 'phAgubaMdha' kAvyane cakAsIe to "aitihAsika jaina kAvya saMgraha" nA pR. 215mAM ApelA "gurvAvali phAga'ne 'phAgabaMdha' nAma Apa, e bhUla gaNAya. For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara * 38-39 zrInAhaTAjIe "jaina satya prakAza'' nA varSa 11nA 12mA aMkamAM jaNAvela 'pA~ca pAMDava phAgu' ane 'jinacaMdra sUri phAMgu' mAM jo uparyukta racanAzailI AlekhAyelI na hoya to 'phAga' nAma ApI zakAya nahi, evaM mAruM maMtavya che. ___ 'phAgavaMdha' kAvyomAM zaMgArika ke phaTANA jevaM varNana hovaM joIe evaM nathI hotuM, paNa moTe bhAge vasaMtavarNanamAM eno upayoga thayelo jovAya che. eTale emAM koI vyaktinuM carita hoya ke RtukAvya hoya paNa uparyukta paddhati ja temA mukhya hoya che. zrI kApaDiyAe ApelI yAdImAM, mArI pAse paNa eka 'vasaMtazaMgAra phAga' nAme phAgabaMdha kAvya che, te paNa umerI zakAya. emAM enA kartAnuM nAma nathI. paNa emAM viziSTa prakAranI kavitvanI camaka che; eTalaM ahIM jaNAvI dauM chu.thoDA samayamAM huM tene prasiddha karavA dhAruM chu. jaina munioe jIvanamA ullAsa preratAM kAvyo nathI racyAM eyU~ kahenArAo sAme AvAM phAgubaMdha, bAramAsA, vivAhalA ane evA bIjA nAmanAM viraha kAvyo javAbarUpa che, ema kahevU anucita nathI. bezaka, jaina munioe ullAsa pradhAna kAvyomAM paNa saMyamanI sImA to AMkI ja che. (2) 'nArInirAsa phAga' aparanAma 'neminAtha phAga' paNa AvA ja prakAra, suMdara kAvya che. mArI pAsenI tenI eka traNa patranI prati uparathI meM saMzodhIne ahIM prakAzamAM mUkyuM che. A kAvyanI khAsa vizeSatA e che ke 'phAgabaMdha' A kAvya te ja kavie racelA saMskRta zlokonA chAyAnuvAdarUpe ApeluM che. A kalAkAra kavie strInAM lalita aMgo pratinI mAnavIya zRMgArabhAvanAne khyAlamA rAkhI tenA prati virAgabhAva dAkhavavAno somaprabhasUrinI 'zRMgAravairAgya taraMgiNI' nI jema upadeza Apelo che. A samaya kAvyamAM bha. neminAtha ke rAjula saMbaMdhe prathama ane chellA zlokamAM ApelA nAmo sivAya kazuM varNana nathI. AmAM nArInA nirAsanuM varNana ja mukhya che, eTale 'nArInirAsa' e nAma kAvyane upayukta che. chatAM nArIno nirAsa karavAmAM bha. nemanAtha pramukha che ema sUcavI bIjA nAmane paNa AmAM ghaTAvI sArthaka karyu che. bhASAnI dRSTie A kAvyamAM potAnA samaya karatA kaMIka prAcInatAnI chAMTa che. jehaM. vanitAhaM, kamalAhaM jevA apabhraMzanA pratyayono paNa prayoga AmAM jovAya che. zArdUlavikriDita, sragdharA, hariNI, upajAti jevA moTA saMskRta 'vRttabaMdha vALA zlokanA For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 mArca-apraila * 2014 bhAvane eka nAnA 'dezIbaMdha' dUhA chaMdamAM samAvavo ane temAye yamakabaMdhano khyAla rAkhavo e UMcA prakAranA kavitvanuM bhAna karAve che. paM. ratnamaMDanagaNi temanA samayanA pratiSThita prauDha vidvAna hatA e teganI bIjI racanAothI paNa jANI zakAya che. A ja kavi- eka bIju kAvya "neminAtha navarasa phAga (raMgasAgara phAga)" nAmarnu maLe che. temAMthI zrI. mohanalAla desAI e "jainayuga pu. 2 nA 7-8mAM aMka''mAM 'prAcIna jaina kavionAM vasaMtavarNana' e zIrSaka heTaLa avataraNa ApeluM che. emAthI racanAzailI temanA prauDha kavitvano khyAla ApatI game tene mugdha banAve tevI che. temAM paNa temaNe mAnavazRMgAranI bhAvanAne bahetI mUkI saMyamano sImAbaMdha bAMdhI potAnI kavitvakaLAno paricaya Apyo che. A sivAya temanI sukRtasAgara (pethaGa-jhAMjhaNa prabaMdha), mugdhamedhAlaMkAra, jalpakalpalatA, saMvAdasuMdara vagere kRtio paNa maLI Ave che. (3) saM. 1524mAM zrIpratiSThAsome racelA "somasaubhAgyakAvya" nA chellA sarga 10nA zloka 44-45mAM temanI pratibhAnuM varNana maLe che - zrImAn rAjati ratnamaNDanagurubuddhyA guruzcAturoM bhrAjiSNuH smarajiSNuruSNakiraNapronidrabhAbhAsvaraH / yadvaktRtva-kavitvakAmyakalayA te raJjitA vAdino vidvAMsazca na dhUnayanti tarasA svIyaM ziraH ke bhuvi? ||44 / / gambhIrairmadhurairmahArtharuciraiH sphArairudAraiH paraiH padyairhRdyatamaizca gadyapaTalairjalpannavizrAntagIH / vidvatsaMsadi ratlamaNDanamivAbhAti sma yaH smerabhA stallebhe bhuvi ratnamaNDana iti khyAtAbhidhAM sUrirAT / / 45 / / vaLI saM. 1541mAM zrIsomacAritragaNie racelA "guruguNaratnAkarakAvya 'nA sarga 2nA zlo. 11mAM paNa nIce mujaba temanuM varNana maLe cha - "vAgdevatAdattavarA vratIzvarA dIvyadvapUrUpaparAjitasmarAH / cakAzire ye kavimaulimaNDanA'nukArakAH zrIgururatnamaNDanAH / / 11 / / " A avataraNo uparathI zrIratnamaMDanasUri ane ratnamaMdiragaNine eka gaNI AlekhatA zrI desAInI ane tenI nakala karatA zrI. kApaDiyAnI bhUla tema ja paM. lAlacaMdabhAinI For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 kaMIka sudhArAvALI chatAM bIjI rItanI bhUlanI paraMparAno khyAla Ape che. zrIralamaMDanasUri ane zrIratnamaMdiragaNi baMne bhinna vyaktio che evU paM. lAlacaMdabhAInuM kathana sAcuM che, paNa baMne naMdiratnanA ziSyo nathI. zrIratnamaMDanasari zrIsomasuMdarasUrinA ke temanA ziSya somadevasUrinA ziSya che ane ratnamaMdiragaNi somasuMdarasUrinA ratnazekharasUri, tenA naMdiratnanA ziSya che. A hakIkata bIjI rIte paNa puravAra thaI zake tevI che. "somasaubhAgyakAvya" nI racanA saM. 1524mAM thayelI che. temAM temane 'sUrirATa' jaNAvyA che. temane lagabhaga e arasAmAM sUripada maLyuM hoya to temanI vadhumAM vadhu 50 varSanI vaya dhArIe to temanI vidyamAnatAno samaya saM. 1474-75 lagabhagano gaNAya. prastuta pratinA mathALe 'zrIsomadevasUrigurubhyo namaH"ne mULa pratinI nakala mAnIe to teo nizcitarUpe zrIsomadevasUrinA ziSya hovA joIe. zrIsomasuMdarasUrine 'raMgasAgara phAga'mAM smaryA che e jotAM teo temanA ziSya ane somadevasUrinA gurubhAI paNa hoya. temanA samayamAM gurubhAIomA aNabanAva pravartAto hato. tethI zrIlakSmIsAgarasUrie saM. 1517 mAM lATApurImAM zrI ratnazekharasUrie paTTAbhiSeka karyo te pachI temane zrIsomadevasUri ane ratnamaMDanasUri sAthe gacchameLa karavAnI jarUra paDI tyAre teo khaMbhAta AvyA ane 1520mAM' meLa karyo. e saMbaMdhe "guruguNaratnAkarakAvya" mAM ja ullekha che ke - "zrIsomadevAhvayasUrisUtritA'tyAkSepataH pakSapRthaktvamokSiSu / nirNiktahemeva nateSu teSu ca zrIstambhatIrthe nagare gurUtsavaiH / / 12 / / sva-dRk-zarovizazaradi vyadhAyi yairyadA gaNaikyaM dhanasaGghasAkSikam / " A varNana uparathI jANI zakAya che ke zrI lakSmIsAgarasUri karatAM zrIsomadevasUri ane zrIratnamaMDanasUri moTA hatA tethI temanI pAse AvIne zrIlakSmIsAgarasUri e meLa karyo. upadezataraGigaNInA kartA zrI ratnamaMdiragaNi e bhojaprabandhanI racanA saM. 1517 mAM karI che. ane ratnamaMDanasUri saM. 1541 sudhI to jIvita hatA ja. e jotAM teo baMne samakAlIna to che ja, paraMtu vaya ane dIkSAparyAyamAM paNa moTA 1. zrI desAie "jaina sAhityano saMkSipta itihAsa'nA pR. 497 para A gacchameLano saM. 1527 Apyo che, ane tenI ja nakala "zrItapAgacchapaTTAvalI"mAM zrI kalyANavijayajIe karI che, paNa e meLa saM. 1517 nahi paNa 1520mAM thayo che, e uparyukta varNanathI jANI zakAya che. For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mArca-apraila 2014 66 eTale temanA gurunA gurubhAI hatA, tethI ratnazekharasUrinA ziSya naMdiratnanA ziSya ratnamaMdiragaNi hatA, paNa ratnamaMDanasUri nahi, eTaluM nakkI karI zakAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prastuta kRtinA aMte paM. zrI ratnamaMDanagaNikRtaH ' evo ullekha Apyo che tethI ema paNa jANI zakAya che ke teoe A kRti sUri thayAM pahelAM ja racelI che. eTale A kAvyakRti paMdaramI zatAbdinA uttarArdha eTale vasantavilAsaphAganA samakAlIna samayanI che ane tenI ghATI paNa vasantavilAsanuM smaraNa karAve che. 'phAgubaMdha' kAvyonA svarUpa saMbaMdhe ke zrIratnamaMDanasUri saMbaMdhe viparyAsa jevuM vidvAnone jaNAya to sUcavavA vinavuM chu. paM. ratnamaNDanagaNiviracita nArInirAsa aparanAma neminAtha phAga || zrI somadevasUrigurubhyo namaH || sakalakamalAkelIdhAmatvadIyapadAmbujapraNatinirataH zrInemIza! smRtazrutadaivataH / 'prathamarajasollekhadveSapradAntyarasAspadaM racayati yatiH phAgaM nArInirAsa iti zrutam ||1|| rati pahutI madhu mAdhavI, sAdhavI zamarasa pUri; jima mahamahaI mahItala, sItala svajasa kapuri. 1121 na jito madhumAdhavartunA viSayaiH paJcabhiraJcitena yaH / sa karoti dizo yazobharacchalasarpaddhanasArasaurabhAH ||3|| teha taNauM kIjualI, jualI payakamalAhaM: parihariu je hiakAya, kAyare vanitAhaM // 4 // racayAmi cAru cirAya cArutaccaraNAmbhoruhacaJcarIkatAm / kanakadravasAndrakAntiSu pramadAGgeSu na ye ratiM gatAH || 5 || veNi gamaI nahI Aja muM, A jamunAMjala pUra; kAliya nAga nirAgalu, rAgalu DasaI atikrUra. ||6|| 1. mArI pratimAM prathamamAM bibhrANaM tulAtulitau rasau evaM azuddha ane chaMdobhaMgavALu pada che. meM zrI desAie 'jaina gUrjara kAvya' bhA. unA khaM 1mAM ApelA avataraNamAMthI mUkyuM che. For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrutasAgara - 38-39 www.kobatirth.org ma karasi ekasi rAkhaDI, rAkhaDI pekhaNi raMga; e nirayA patha dIpaka, dIpakanUM ji pataMga, 11711 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kusumAvaliphenibalA kabarI kAlatanuH kalindijA / ajinajanamatra mA ra ( caya) tyanurAgaH kalikAliyoragaH ||8|| bhRGgazyAmalakuntalAvalinibhojjRmbhAJjanabhrAjinaM tejaHpuJjavirAjinaM zazimukhImadhye ziraH zekharam / dhatte'dhaH pathakalpitaprakaTanaM rakSApuTIdIpakaM mA bhUtasya vilokanAya rasiko yat tvaM pataGgAyase ||9|| siMdUra dekhI siri mUM dhare, tUM dhare nayaNa nimeSa; taruNa bhAre par3I aMba re, laMba re UkanI rekha. 119011 tvaM sindUraparAgapUraNadhRtAruNyAM taruNyAH kacazreNyantaH rAraNiM vilokya sahasA saMkocaya sve dRzau / ulkAyAstaruNeSvariSTapizunA rekhArcirekhAtamastomazyAmatame nipatya gagane vistAramAseduSI ||11|| kAmiNi vairiNi sI giNi, sIgiNi bhamuhi bi jANi; vikaTa kaTAkSa sirAulI, rAulI mUMkai e tANi. ||12|| taruNIM gaNayantu vairiNIM kuTilabhrUnibhadhanvadhAriNIm / vikaTAkSakaTAkSatomaraiH kaTare vidhyati sA bhaTAnapi ||16|| nAki ma kheDasi manaratha, anarathanaM eha mUla; bhamuhi tilaka triNi pAMkhaDI, AMkhaDI dekhi trisUla. 1194|| madhyaprAMzusmaraparavazaprANihRdabhedaraktAsaktivyaktAruNataratiraH sarpilohatripatram / bhAlonmIdhusuNatilakazyAmalabhUyugazrIH zubhrUnAsA na bhavati kimuddAmakAmatrisUlam / / 15 / / nirmala nAsikA mANika, jANi kamali jisyuM vAri; tiNi pari Ayu athira gaNI, nira gaNI ma bhajasi nAri. 1196/ For Private and Personal Use Only 67
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 mArca-apraila - 2014 saMpadyadhvamagaNyapuNyakaraNavyApArapAraMgatAH kAntAraGgamamuM ca muJcata zivadraGgAdhvagadhvaMsinam / AyuH padmagatodabindutaralaM yasmAditi smArayasyasmAkaM dhRtamauktikamidaM (?) vaktrAmbuja sudhruvaH ||17 / / tUM mani adhara madharasiM, adharama adhara ma vimAsi; juvatI jaMgama bisalaya, kisalaya tiNi teha pAsi. ||18|| yuvateradharastvayA sudhAmadhuro mugdha! mudhaa'vdhaaryte| viSavallirakAri sA yato vidhinA tatra punaH sapallavaH / vimala kamala dala pAMkhaDI, AMkhaDI Upama TAli; te viSa salila talAvalI, sAvalI pAMpiNi pAli. / / 20 / / yuvatidRgyugalaM tava pakSmalaM tulitapAlipAraSkRtapalbalam / viSajalAkulamasti hinasti yad bhavakaTAkSataraGga(bharaM) naram / / 21 / / naraga nagari mukha poli, kapoli kapATa vicAra, jyoti jalaNa maya kuMDala, kuMDa lagAra na sAra, ||22|| narakapuripurandhyA vaktrarandhra pratoliH kilakilatakapolodghATitA dRkkpaattaaH| api ca vicaradarciHsaMkule vahnikuNDe kimu kaminRkulAnAM kuNDale dAhahetoH / / 23 / / hA ramisiiM mukhi sAsu ki, vAsuki kaI e phUMka; tiNi tINai karI mahilII, gahilII catura acUka. ||24|| vigalati galakuNDe bAsukiH sundarINAM gamitagaralazaktiH shoktikeysrgaatmaa| zvasitamiSata IrSyAmuktaphUtkAra eva / grahilita iti hetoH syAjjanastatra saktaH / / 25 / / nAri lavaI nita kuMalI, kuMalI ma suNi tuM vANi; kumati karaI savaDAINi, DAINi maMtratau jANi. I // 26 // For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 mA karNayotmIladalIkamAlAM tvaM komalAGgAM kmlaannaayaaH| yaDDAkinImantra iva zrutA sA datte budhAnAmapi duSTabuddhim / / 7 / / sura nara tiri prajAgati, jAgati maI kima jAI; tiNi triNi jita kamalakaMThi, re kaMThi rekhA va(ca) huM mAI. / / 28 / / divija-manuja-tiryaggAmukAH kAmukAH syuH kathamiva mayi satyamiva mAvedanAya ! kathayati kamalA vedima rekhAsni sakhyAH svarajitakalakaNThI kaNThapIThapratiSThA / / 29 / / kasiNa kaMcuka misi Abhalu, Abhalu kuca girizRMgi; bhItari karisi e kAMdama, kAM dama gharasi na aMgi. ||30|| bhUSAratnacariSNurociraciradyuccAru nArIkucakSyAmRtyabhrakametadunnatamayaM no mecukaH kaJcukaH / kartA prakilatAmidaM kila bhava(tya)tyadguNabhraMsinI tenAzu pravizatvanindriyadamAvAsodaraM sodaraH ||31|| ApaNa puM giNi hAra tuM, hAra tuM jai nirakhesi; mAMDiya pAsa payodhara, yodha rahyA tujha resi. 1|32|| vipulabhauktikapaddhatipAzayostava payodharayoH kimu yodhayoH / dvayamidaM taruNisvanirIkSaNapravaNapuMdharaNAya sabhIhate / / 33 / / netrivalI trivalI nara, lIna rahI mana varNi; trividha kapaTa bharI rekha, varekha vahaI tiNa triNi, ||34|| iyamiha kaNagartA gADhambhIrabhAvAt trikaraNakapaTAnAmutkaTAnAM vdhuuttii| iti vidhirakarota kiM tAmabhijJAnahetoH kalitavalitaraGgAvyAjamadhyatrirekhAm / / 35 / / mayaNa pAri kari lA(ka)DI, mA kaDi laMki hi jhINa; ima ki kahaI juvatI vasi, jIva save huI khINa. // 36 / / For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 70 www.kobatirth.org yuvatimRgamRgayotkAnaGgayaSTestaruNyAstanudalanakalaGkaprApakazreNilaGkaH / pizunayati kimevaM kAminIyo manuSyaH zrayati sa bhavatItthaM tantusaMkAza ( kA ) yaH | 137 / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bila jisI ANi ma suMdari, tuM darisiNi nija nAbhi, madana rahai dRSTIviSa hI, viSadhara eha gAbhi. ||38|| nitambini ! vilopamAM tabaka nAbhirAlambite bateyamadhu (dha) rIkRtatvadRbhisaMdhigabhIrimA / imAM yadi bhavi nibhAlayati ko'pi tad bhasmasAt tadIyaviSameSu dRgviSabhujaGgamAjjAyate / / 39 / / mArca-apraila 2014 vapu viSavana zubha jANi ma, tANi ma kuca phala lUMbi, sevi ma teha taNI chAMhaDI, bAhaDI DAli ma jhuMbi. 114011 zaGke subhru ! cakAra tAvakavapuH kimpAkapRthvIruhAkIrNa kAnanamAkulaM kalayituM vedhA kulaM kAminAm / bhrUvallIha sitaprasUnavadanazvAsanilorbhisphuraddoHzAkhAdharapallavAdaya ime yat te dadatyApadam ||41 || kuraNaiM kAmiNi kAMkaNa, kAM kaNa viNu jima raMka, kari dharI liI rakhe sAkiNi, sAkiNi naragi nisaMka. 1142 // dvAri kSudranRNAmakAritakaNA raGkA ivaiNIdRzau muktA bASpakaNAH kutaH karuNayantyuca (cca) tkaNAH kiMkaNAH / dhRtvA'naHkarayorazaGkitamiyaM naiSIrasaukhyAkare mA kasmin narake tadekanayanAsakte'tibhItyA sakhe || 43 || viSataru viSama tajAM ghaDI, jAMghaDI parihariu beu, tuM na pIeM puNa thAna, kuthAnaku juta teu. 118811 viSatarubhuvA jaGghAyugmaM tvacA ghaTitaM ghaTAmaTati yuvate (-) satkaM tasmAjjihIta hitaspRhAH ! / tyajata ca tanau tasyAH kusthAnakaM tada (na) rthadaM na bhavati tathA peyaM dhanyA yathA jananIpayaH / / 45 / / For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrutasAgara - 38-39 www.kobatirth.org aMgi agani sAcI racI, cIra cIe parigUDha, tima kari jima jhAjhima, dAjhi ma tUM tihAM mUMDha ||46 || kacasaMca (ya) dhUmadhUsaro'ruNacIrA taruNI na pAvakaH / adhibhUmi cariSNuruSNatArAhito'pyeSa dahatyaho ! janam 1147 / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAca vacana UgADhIA, kADhIA nija mukha sIma, nera jhuNa pagi lAMgalAM, lAga lAkhyAM lahaI kIma. 1148|| sadbhUtAni vacAMsi cAruvadanA sarvANi nirvAsayAmAsa svAnanasImataH kRtamatiH satyetarodIraNe 1 rucyaprAcyapadaspRhAnuratayA maJjIramaJjusvara tAni laganti sapadayostasyAH prazasyAni kim | 149|| vyAjAt jehaM mani zamarasa suMdara, suMdari vasai ArAti, te majha sIlasudarisaNa, darisaNa diu suprabhAti 1150// yeSAM cetaH sarasi taruNI naiti pAnIyahAriNyekA'pyaGgIkRtakucaghaTA shuddhsiddhaantniire| teSAmAlokanamanudinaM saMgalan maGgalAlIlIlAgAraM mama dinakaroGkArakAle kilAstu / / 51 / / padaminI kula madhu rAjali, rAjali jiNi tajI khemi, jagi jayau nita natasurayaNa, surayaNamaMDana nemi. // 52 // lakSmI ke liniketakAntavilasadvaktrAravinda sphuradveNIkaitavacaJcarIkataruNIjhaGkArajhAtkAriNIm / bhojaprAjyakulejyapalvalabhuvaM rAjImatI padminIM hitvA raivataratnamaNDanamabhUd yaH so'stu nemiH zriye / / 53|| / / iti zrImahAtIrthagiribAra girimaNDanazrIneminAthaphAgaH samAptaH paM. ratnamaNDanagaNikRtaH / / For Private and Personal Use Only 71 ( jaina satya prakAza, varSa 12, aMka - 5-6 )
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org paM. naMdiratnagaNinA ziSya paM. ratnamaMDanagaNi paM. lAlacaMdra gAMdhI 'zrI jaina satya prakAza'nA tA. 15-3-47nA gata aMkamAM paM. aMbAlAla premacaMda zAhano je lekha 'phAgubaMdha kAvyanuM svarUpa ane nArInirAsaphAganA kartA' nAmathI prakaTa thayela che, temAMnuM keTaluMka vidhAna gerasamaja karAvanAra hovAthI ane bhane uddezIne tyAM sUcana hovAthI te saMbaMdhamAM spaSTIkaraNa karavAnI mArI pharaja samajuM dhuM, jethI te lekhaka tathA bIjA vicAraka vAcako yukti-yukta prAmANika vicArI svIkArI zake. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir te lekhamAM pR. 167 - 168mAM paM. ratnamaMDana saMbaMdhamAM jaNAvatAM lekhake jaNAvyuM che ke - xxxxxtemaja paM. lAlacaMdabhAInI kaMIka sudhArAvALI chatAM bIjI rItanI bhUlanI paraMparAno khyAla Ave che. zrIratnamaMDanasUri ane zrIratnamaMdiragaNi bane bhinna vyaktio che evaM paM. lAlacaMdabhAInuM kathana sAdhuM che. paNa bane naMdiratnanA ziSyo nathI. zrIratnamaMDanasUri zrIsomasuMdarasUrinA ke temanA ziSya somadevasUrinA ziSya che ane ratnamaMdiragaNi somasuMdarasUrinA ratnazekharasUri, tenA naMdiratnanA ziSya che. A hakIkata bIjI rIte paNa puravAra thaI zake tevA che xxxxtethI ratnazekharasUrinA ziSya naMdirananA ziSya ratnamaMdiragaNi hatA, paNa ratnamaMDanasUri nahi, eTaluM nakkI karI zakAya che.' xxxx 'teo nizcitarUpe zrIsomadevasUrinA ziSya hovA joIe. zrI somasuMdarasUrine 'raMgasAgara phAga mAM smaryA che e jotAM teo temanA ziSya ane somadevasUrinA gurubhAI paNa hoya.' - e vagere sahasA vidhAna karatAM lekhake vizeSa granthAvalokana karavA tasdI laI sthira buddhithI vicAraNA karI hota to teo evo ullekha karavA na prerAta ane satya - prakAza ApI zakyA hota. + astu. nIcenAM pramANo jotAM e satya samajAze evI AzA che. - - paM. naMdiratnagaNi. e. tapAgacchAdhipati somasuMdarasUrinA ziSya hatA ( ratnazekharasUrinA nahi ) - ema temanA ziSya ratnamaMdiragaNie vi. saM. 1517mAM racelA bhojaprabaMdhanA aMtamA sUcita kartuM che 'jAtaH zrIgurusomasundaraguruH zrImattapAgacchapastatpAdAmbujaSaTpado vijayate zrInandiratno gaNiH / For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 zrutasAgara - 38-39 tacchiSyo'sti ca ratnamandiragaNirbhojaprabandho navastenAsau muni-bhUmi-bhUta-zazabhRt-saMvatsare nirmitaH / / ' - ratnamaMdiragaNie potAnA graMthomAM e naMdiratnagurunu smaraNa karyu che, e sAthe potAnA gurunA svargavAsI gacchanAyaka somasuMdarasUrinuM ane grantha-racanA-samaye vidyamAna gacchanAyaka tarIke ratnazekharasUrinuM paNa smaraNa tyAM tyAM ucita AcaraNarUpe karyu cha - e upadezataraMgiNInA Adi-aMtanA ullekho jovA-vicAravAthI samajAya tema che. - evI rIte paM. ratnamaMDanagaNinA sukRtasAgara kAvyanA prAraMbhamAM jovAthI jaNAze ke temaNe paNa pUrvokta paramaguru, sadgata gacchanAyaka somasuMdarasUrinA paTTadhara vidyamAna gacchanAyaka tarIke ratnazekharasUrinuM smaraNa karyA pachI naMdiralagurunu paNa smaraNa karyu che, eTaluM ja nahi, te kAvyanA pratyeka (8) taraMgonA aMtamAM-gadya ullokhomAM paNa ziSTAcAra tarIke e gacchanAyakonA vineya tarIke ane paM. naMdiratnagaNinA caraNareNu tarIke potAno paricaya karAvyo che, tathA graMthanA aMtamAM zlo. 223-224mAM paNa temaNe karelo naMdiratnagurunA nAmano nirdeza joi zakAya tema cha - 'shriisomsundraacaary-ptttt-puurvaadri-helyH| tejasvino jayanti zrIratnazekharasUrayaH / / 3 / / vibhratI ziSya hRnma maJjUSodghATapATavam / zrInandiratnagIzcitramavakrA kuJcikAyate / / 4 / / ' - paM. ratnamaMDanagaNinA sukRtasAgara kAvya (jaina AtmAnaMdasabhA, bhAvanagarathI saM. 1971mAM pra.)nA prAraMbhamAM. 'iti yugottamaguruzrIsomasundarasUripaTTAlaGkArazrIratnazekharasUrivineya-paNDitanandiratnagaNi-caraNareNu-ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare............... prathamastaraGgaH / ratnamaNDanaviracite maNDanAke sukRtasAgare............... ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare.............. tRtiiystrnggH| ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare. ............. caturthastaraGgaH / ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare............... paJcamastaraGgaH / ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare............... SaSThastaraGgaH / For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 74 www.kobatirth.org dRbdhaH zrIgurunandiratna-caraNAmbhojAlitAM bhejuSA, vidyAmaNDitapaNDitaprabhusudhAnandairadoSIkRtaH / tandrAtItavinItanandivijayaprAduSkRtAdyaprati Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare.. ratnamaNDanaviracite maNDanAGke sukRtasAgare.. 'pUrNa: pArvaNasomasundaraguNasyAnandiratnatrayIzrIgurudharmaghoSacaraNadvandvAravindAlinaH / prauDhAvanticiratnamaNDanamaNeH zrIpethaDasya zrutisvAdiSTaH sukRtAdisAgara iti khyAtaH prabandho'bhavat / / 223|| mArca-apraila - 2014 saptamastaraGgaH / . aSTamastaraGgaH / ' granthaH sadbhirayaM marutparimalanyAyena vistAryatAm / / 224 / / - paM. ratnamaMDanagaNinA sukRtasAgarakAvyanA aMtamAM. paM. ratnamaMDanagaNinA bIjA graMtha jalpakalpalatAnA traNe stabakonAM aMtima padyomAM paNa guru maMdiratnanuM smaraNa kareluM jovAmAM Ave che. tema ja tyAMnA gadya ullekhomAM tapAgacchAdhipati somasuMdarasUrinA paTTadhara vidyamAna gacchanAyaka ratnazekharasUrinA ziSyANu tarIkeno ullekha, temanA AjJAMkita anuyAyI tarIke potAne sUcavavA mATe che. 'asti svastikarastamastirayitA zrImandiratno ravistatpAdapraNaye parAyaNatayA kokAyate yaH kaviH / AdyastatkRtajalpakalpalatayA kroDIkRtaH sAdhanAsiddhyAkhyastabako babhUva bahulAmoda : sudhImaNDanaH || For Private and Personal Use Only zliSTastatkRtajalpakalpalatayA zeSAbdhi-saMkhyodayaddoSAkhyastavako babhUva sudhiyAmAdyetaro maNDanam (:) ||13|| zliSTastatkRtajalpakalpalatikAmaikAdimatryambakAsiddhyAkhyastabakastRtIya udayAMcakre sudhImaNDanaH / / 27 / / 'iti zrItapAgaccha.... ratnazekharasUrIndraziSyANuratnaNDanakRtAyAM jalpakalpalatAyAM maNDanAGkaH 1,2,3' - paM. ratnamaMDanakRta jalpakalpalatA (de. lA. graM. 11, prakAzana saMvata 1968 )
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutasAgara - 38-39 75 nArInirAsa neminAthaphAganI ha. li. pothI lakhanAra-lakhAvanAra somadevasUrinA koI bhakta ziSye tenA prAraMbhamAM 'zrIsomadevasUrigurubhyo namaH / / ' lakheluM hoI zake - eTalAthI ja e kAvyanA kartAne emanA ziSya tarIke sUcavavA e yukta gaNAya nahi. ___ paM. ratnamaMDanagaNie potAnA koI granthamA temane guru tarIke oLakhAvyA hoya to te darzAvaq joIe, kharI rIte somadevasUri ane paM. naMdiranagaNi e baMne somasuMdarasUrinA ziSyo hoI gurubhAIo gaNAya. ame upara e graMthakAranA graMthomAthI pramANo darzAvyAM che, e vAMcavA-vicAravAthI paM. ratnamaMDanagaNinA guru paM. naMdiratnagaNi hatA-e spaSTa samajI zakAya tema che. gacchanAyako paramaguru hoI temanA pratye bahumAna sUcavavA temanA AjJAMkita anuyAyIo pote vineya, ziSyANu tarIkenA ullekho kare e svAbhAvika che. ethI bhrAMtimAM na paDavU joIe. jalpakalpalatAnA uparyukta aMtima ullekhane joI bhrAMtithI tenA kartA- nAma aNuratnamaMDana, tathA temanA gurunu nAma ratnazekharasUri, vebaranA bInanA keTalogamA sUcavela che. tenA AdhAre 'keTalogasa keTalogoram' vageremAM tevI noMdha che. somasuMdarasUri gacchanAyakanI vidyamAnatAmAM racelI 'raMgasAgara nemiphAga' kRtimAM paM. ratnamaMDane temanu smaraNa karyu cha (chapAyela AvRttimAM somasuMdarasUrine tenA kartA jaNAvyA che), sukRtasAgara kAvyanI racanA, ratnazekharasUri gacchAdhipatinA samaya (saM. 1502 thI saM. 1517)mAM karelI hovAthI tyAM temaNe 'jayanti' kriyApada dvArA temanu smaraNa - sUcana karyu che. ___paM. aMbAlAlabhAIe pR. 168mAM gacchameLa saMbaMdhamA je jaNAvyuM che, te barAbara nathI. 'zrIsomadevasUri ane ratnamaMDanasUri sArtha gacchameLa karavAnI jarUra par3I tyAre teo khaMbhAta AvyAxxxxlakSmIsAgarasUri karatAM zrIsomadevasUri ane zrIratnamaMDanasari moTA hatA. tethI temanI pAse AvIne zrIlakSmIsAgarasUrie meLa karyo. xxxxratnamaMDanasUri saM. 1541 sudhI to jIvita hatA ja. - e kathana vicAraNIya che. ___- saM. 1524mAM paM. pratiSThAsome racelA somasaubhAgya kAvya (sarga 10, zlo. 44)mAM 'zrImAn rAjati ratnamaNDanaguruH' evA karelA vartamAnakAlIna kriyApadaprayoga-dvArA paM. ratnamaMDanane te samayamA vidyamAna sUcavyA che, paraMtu saM. 1541mAM somacAritragaNie guruMguNaratnAkarakAvya (sarga 2, zlo. 11)mAM temanA ja saMbaMdhamAM parokSa-bhUtakAlIna 'cakAzire' kriyApadano prayoga karyo hovAthI te samayamAM paM. For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 75 mArca-apraila - 2014 ratnamaMDana vidyamAna na hovA joIe. somadevasUri gaccha-meLa karAvavAmAM preraka hatA, saM. 1517mAM ratnazekharasUrinA paTTa para sthApita thayelA lakSmIsAgarasUrine saM. 1520mAM paM. ratnamaMDanagaNie khaMbhAtamAM namana karyu hatu-ema nIce jaNAvela graMtha parathI jaNAya che. nArInirAsa neminAthaphAganA prAraMbhanA padyamAM 'sakalakamalAkeli' tathA aMtima padyamAM 'lakSmIkeliniketa' zabdadvArA lakSmIsAgarasUrinuM smaraNa kavinuM vivakSita vicArIe to tenI racanA e gacchanAyakanA samayamA thaI haze-eIM anumAna karI zakAya. guruguNaratnAkarakAvya, je saM. 1541mAM somadevasarinA praziSya, ane paM. cAritrahaMsagaNinA ziSya somacAritragaNie te samayamA vijayamAna gacchanAyaka lakSmIsAgarasUri saMbaMdhamAM racyuM hatuM. tenA bIjA sargamAM zlo. 10 thI 13 cAra zloko kalApaka tarIke saMbaMdhavALA hovAthI teno samuccaya Azaya AvI rIte hovo joIe. 'jemane (lakSmIsAgarasUrine) mALavAmAM rahelA joine gUrjarabhUmimAM avasara meLavIne kalirAje keTalAka sAdhuone potAnA sevako karyA hatA, tethI A gaNa(tapAgaccha) vraNa(chidra)vALo thayo hato. vAgdevIe jemane varadAna ApeluM hatuM, jeoe divya zarIra ane rUpavaDe kAmadevale parAjita karyo hato. tathA kaviziromaNi- anukaraNa karanAra je guru ratnamaMDana dIpatA hatA, teo somadevasUrie karelA atyAgrahathI pakSanI bhinnatA mUkI daI, vizuddha karelA sonAnI jema, staMbhatIrtha(khaMbhAta) nagaramAM bhAre utsava pUrvaka namatAM, jeoe (lakSmIsAgarasUrie) saM. 1520mAM ghaNA saMghanI sAkSIe jyAre gaNamAM aikya karAvyu, tyAre ahiM anya pakSanA mahAtmAonA manamAM paNa atyaMta vismaya thayo hato.' - bhrAMtithI bIjAnI bhUla-paraMparA darzAvanAra sAkSara, potAnI bhUla-paraMparA jue ane satya svIkArI, bhUla-paraMparA karatAM sAvadhAnatA rAkhe - ema icchIe. (jaina satya prakAza, varSa 12, aMka-7) For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pustaka paricaya DaoN. hemaMta kumAra pustaka nAma jainoM kA saMkSipta itihAsa darzana vyavahAra evaM vaijJAnika AdhAra lekhaka nAma zrI chaganalAla jaina, DaoN. saMtoSa jaina evaM DaoN. tArA jaina Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzaka nAma - rAjasthAnI graMthAgAra, jodhapura (rAjasthAna ) AvRtti prathama, prakAzana varSa - 2013 mUlya - 400/- pRSTha 280, bhASA hindI evaM aMgrejI bhAratIya prazAsanika sevA ke sevAnivRtta adhikArI zrI chaganalAla jaina evaM unakI putriyoM DaoN. saMtoSa jaina evaM DaoN. tArA jaina dvArA likhita jainoM kA saMkSipta itihAsa, darzana, vyavahAra evaM vaijJAnika AdhAra nAmaka pustaka meM navInatam khojoM ke anusAra yaha siddha kiyA hai ki vijJAna evaM jainadharma-darzana eka dUsare ke virodhI nahIM, balki sahayogI haiM. unhoMne aneka tathyoM ke AdhAra para yaha sAbita karane kI koziza kI hai ki jainadharma mAnavadharma banane kI pUrI yogyatA rakhatA hai. zrI jaina ne apane zodhapUrNa lekhoM ko cAra bhAgoM meM vibhakta kara isa pustaka ke nAma meM prayukta cAroM viSayoM ko bar3e hI vivecanAtmaka DhaMga se prastuta kiyA hai. prathama bhAga meM itihAsa se saMbaMdhita lekhoM meM jainoM ke itihAsa kI rUparekhA, jaina jAtiyoM kA varNana, bhagavAna mahAvIra kA jIvana caritra Adi kA sundara varNana kiyA gayA hai. dUsare bhAga meM jaina darzana ke vibhinna viSayoM se saMbaMdhita lekhoM meM namaskAra mahAmaMtra, tattvArthasUtra, pratikramaNasUtra Adi kA varNana kiyA gayA hai. tIsare bhAga meM jaina AcAra se saMbaMdhita vibhinna lekhoM ke mAdhyama se sAmpradAyikatA, susaMskAra, anekAntavAda, zAkAhAra, ahiMsA Adi kA tathyapUrNa vivecana kiyA gayA hai. anta ke cauthe bhAga meM jaina darzana evaM vijJAna kahA~ taka samakakSa, Age yA pIche haiM, vartamAna vizva ke lie ina donoM kI eka-dUsare ke pUraka rUpa meM kitanI AvazyakatA hai ityAdi kA zodhapUrNa ullekha kiyA gayA hai. vijJAna ki nae khojoM ke AdhAra para yaha nizcaya pUrvaka kahA jA sakatA hai ki jaina darzana ke hajAroM varSa pUrva ghoSita sRSTi ke racayitA, racanA, aNu-paramANu, anekAMta, jIva vikAsa Adi ke siddhAMta Aja kA vijJAna mAnane ko bAdhya huA hai. aneka aise sAkSya haiM jinake AdhAra para yaha siddha hotA hai ki hajAroM varSa pUrva jaina darzana ne jina siddhAMtoM kA pratipAdana kiyA thA vaha pUrNataH vaijJAnika thA. zrI jaina ne apane vibhinna lekhoM ke dvArA yaha siddha kara diyA hai ki manuSya janma se nahIM karma se mahAna banatA hai. jaina darzana kI aitihAsika upalabdhiyoM ke bAre meM sAmAnya loga anabhijJa haiM, isa pustaka ke mAdhyama se unake samakSa apanI upalabdhI evaM prAmANikatA siddha karane hetu aneka tathya prApta kie jA sakate haiM. ataH kahA jA sakatA hai ki yaha pustaka vartamAna vizva meM jaina darzana kI sArthakatA siddha karane meM saphala huA hai. A For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina samAjaratna, udAramanA, dAnavIra zrImAna sohanalAlajI caudharI : saMkSipta paricaya DaoN. hemaMta kumAra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobAtIrtha ke adhyakSa ke rUpa meM avismaraNIya sevA pradAna karane vAle jaina samAjaratna, dharmaniSTha, udAra dAnavIra, samAjasevI, suzrAvaka, zrI sohanalAlajI caudharI kA janma sivAnA (rAjasthAna) meM dinAMka 19 janavarI, 1937 ko zrI lAlacaMdajI pUnamacaMdajI caudharI kI dharmapatnI zrImatI bhUrIdevI kI kukSI se huA thA. prArambhika zikSA gA~va meM hI prApta kara vyavasAya ke kSetra meM jur3a gae. Apa vyavasAya karane hetu sivAnA se kaDappA (AMdhrapradeza) va selama (tAmilanADu) meM vyavasAya ke ucca kIrtimAna taya karate hue kAlakrama se ahamadAbAda Ae. apanI karmaThatA va sUjha-bUjha se Apane vyavasAya ke kSetra meM eka nayA kIrtimAna sthApita karate hue ahamadAbAda ke agraNI vyasAyiyoM meM apanA nAma sthApita kara liyA. Apa na kevala eka pratiSThita udyogapati ke rUpa meM hI jAne jAte haiM balki eka udAra dAnavIra evaM samAja sevI ke rUpa meM bhI apanI chApa banAI. mAtA-pitA se prApta saMskAra ke kAraNa Apa deva-guru-dharma se sadaiva jur3e rahe aura apane dhana va apane amUlya samaya kA sadupayoga dhArmika, sAmAjika, zaikSaNika, sAMskRtika, sAhityika saMsthAoM ke vikAsa hetu karate rahe. _ Apane eka ora jahA~ aneka mandiroM evaM pratimAoM ke nirmANa va pratiSThA kA kArya karavAyA, charI pAlita saMgha, navapadajI kI olI Adi aneka dhArmika anuSThAna karavAe, vahIM dUsarI ora sivAnA evaM ahamadAbAda meM haoNspiTala kA nirmANa karAkara cikitsA ke kSetra meM apanA bahumUlya yogadAna diyA aura mahAvIra ejyukezana sosAyaTI kI sthApanA karAkara zikSA ke kSetra meM eka nayA kIrtimAna sthApita kiyA. parama pUjya rASTrasanta AcAryabhagavanta zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. ke AzIrvAda va preraNA se Apane kobAtIrtha ke pramukha ke rUpa meM 11 varSa avismaraNIya sevA pradAna kI thI. kobAtIrtha ke TrasTIzrI ke rUpa meM bhI Apane amUlya yogadAna pradAna kiyA thA. saMsthA meM saMcAlita bhojanazAlA ke mukhyadAtA ke rUpa meM Apa For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 79 zrutasAgara - 38-39 sadaiva smaraNIya raheMge. zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA ke vikAsa meM Apake dvArA kie gae kArya cirasmaraNIya raheMge. Adha zrI nAkoDAjI tIrtha, jaisalamera lodravApura pArzvanAtha jaina TrasTa, zrI Adezvara mUrtipUjaka jainasaMgha, selama, zrI jaina zvetAmbara goDI zaMkhezvara pArzvanAtha TrasTa, sivAnA, bhagavAna mahAvIra jIvana nirmANa kendra, sivAnA Adi saMsthAoM ke adhyakSa-upAdhyakSa ke pada para rahate hue aneka mahattvapUrNa kArya karate rahe. inake atirikta aneka dhArmika evaM sAmAjika saMsthAoM ke adhyakSa evaM TrasTI ke rUpa meM bhI Apane avismaraNIya yogadAna diyA. rAjasthAna haoNspiTalsa, ahamadAbAda meM sohanalAlajI lAlacaMdajI caudharI paitholaoNjI leboreTarI tathA zrImatI gulAbadevI sohanalAlajI caudharI yUrolojI vibhAga kA nirmANa karAkara cikitsA sevA ke kSetra meM amUlya yogadAna diyA. Apake isa kArya se prabhAvita hokara gujarAta sarakAra dvArA Apako sammAnita kiyA gayA. Apane na kevala apane karmabhUmi ahamadAbAda meM hI cikitsA ke kSetra meM yogadAna diyA balki apane janmabhUmi sivAnA (rAjasthAna) meM bhI 50 bistara kA Adhuka suvidhAyukta sohanalAlajI lAlacaMdajI caudharI rAjakIya aspatAla kA nirmANa karAkara rAjasthAna sarakAra ko arpita kiyA. Apake isa mahattvapUrNa yogadAna hetu rAjasthAna sarakAra dvArA Apako sammAnita kiyA gayA. Aja Apa hamAre bIca nahIM haiM, ApakI kamI samAja kI apUraNIya kSati hai. dinAMka 7-2-2014 ko 79 varSa kI Ayu meM Apa isa duniyA ko sadA ke lie chor3a kara cale gae. Apake isa taraha acAnaka jAne se eka paMkti yAda AtI hai bar3e gaura se suna rahA thA jamAnA, khuda hI so gae dAsatAM kahate-kahate Apa eka saphala udyogapati ke sAtha-sAtha dharmaniSTha samAjasevI ke rUpa meM vikhyAta rahe. Apake dvArA kie gae kArya anumodanIya evaM anukaraNIya haiM. Apa sadaiva bhAvi pIDhI ke lie preraNAsrota bane raheMge. zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra evaM AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira parivAra Apako bhAvabhIne zraddhAsumana arpaNa karatA hai. For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samrATa saMprati saMgrahAlaya ke nUtana bhavana kA zilAnyAsa samAroha parama pUjya rASTrasanta AcArya bhagavanta zrImat padmasAgarasUrIzvajI mahArAjA kI pAvana preraNA se nirmita evaM adhyAtma urjA se chalakatI pUnyabhUmi zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobAtIrtha meM dinAMka 15 maI, 2014 guruvAra ke zubha dina samrATa saMprati saMgrahAlaya ke nUtana bhavana kA zilAnyAsa kAryakrama Ayojita kiyA gayA hai. yaha vidita hai ki pa. pU. rASTrasaMta AcArya zrImat padmasAgarasUrIzvarajI mahArAjA ne bhArata bhara meM eka lAkha kilomITara se bhI adhika kI padayAtrA ke krama meM jahA~ bhI zilpa-kalA-purAtatva se saMbaMdhita vastuoM ko upekSita avasthA meM dekhA use vahA~ ke logoM ko prerita kara samrATa saMprati saMgrahAlaya ke lie mAMgakara saMgRhIta karate gae. purAvastuoM kA saMgraha itanA vizAla ho gayA ki aba pUrva nirmita saMgrahAlaya meM sthAna choTA par3ane lagA. saMgRhIta sabhI vastuoM ko pradarzita karanA muzkila hone lagA, isa hetu nUtana evaM vizAla saMgrahAlaya bhavana kI AvazyaktA pratIta hone lagI isI AvazyakatA kI pUrti hetu isa samAroha kA Ayojana kiyA gayA hai. dinAMka 15 maI, 2014 ko prAtaH 8.00 baje parama pUjya rASTrasanta AcArya bhagavanta zrI padmasAgarasUrIzvarajI mahArAja evaM unake ziSyapraziSya kI zubha sannidhi meM zrI premalabhAI kApaDiyA parivAra, muMbaI dvArA khanana vidhi evaM zrImatI zAradAbena yu. mahetA parivAra, ahamadAbAda dvArA zilAnyAsa kA kAryakrama sampanna hogA. isa zubha avasara para snAtra pUjA, pUjyazrI ke dvArA maMgala-AzIrvacana, atithiyoM ke vaktavya, atithioM kA sammAna, AbhAravidhi evaM sAdharmika bhakti Adi vibhinna kAryakrama Ayojita kie gae haiM. For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrAT saMprati saMgrahAlayamA pradarzita vikramanI soLamI sadImAM AlekhAyelA kRSNalIlA prasaMganA tADapatrIya citro Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra k tt, brpttku, Bloose - ALI SROD95999991 For Private and Personal Use Only www.kobatirth.org HRSIDASISATIRORARosie Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GROASAYANANSARAAT
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir BOOK-POST/ PRINTED MATTER prakAzaka AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kovA, gAMdhInagara 382007 phona naM. (079) 23276204, 205, 252, pheksa (079) 23276249 Website : www.kobatirth.org email : gyanmandir@kobatirth.org vimapika kAlidaskATadhAryatAmAkaSTamAtAdazAtAvividhavAyanAtApiyavAsamArcapadasaMbayAhi vAkAlikAtaravAkatAyAniAsadedhivihAramapatidatazAcAcasArAmaghAlayAcA nizca vilisAjAnAdhammakayAgayayAsa yAsamAsanamAnitakaUlanasasalasavADANArayasari maMgalamawnzivamacasadaUgaditanditanistAsanasatagaNamAdAghAyayAunAzasarvasa vilAyamAghasadizagrIyAginIpuNyadhazAmAlaUlasaMtavAcakAgAcIdAnAdhiradezasava Taravara lAgagArImaginakarapArapAdAnA samarpita BOOK-POST / PRINTED MATTER For Private and Personal Use Only