Book Title: Shesh Vidya Prakash
Author(s): Purnanandvijay
Publisher: Marudhar Balika Vidyapith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/035257/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhikari "Eleeblid fore1313 TOna : 0278-24253220 300484 vyatIrtha snir'T zrI pUrNAnandavijayajI ( kumAra zramaNa) OMna graMthabhAnA KhadkakakakakakakAKA zrI yazovizyANa G6IYOM Khadka kakakakakakakakakakal saMgrAhaka: paM. zeSamala rAjamalajI sattA va ta, bIjApura (rAjasthAna) a ukuk e ee uk uku Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000 saharSa bheTa zrImAn sAnurodha nivedana hai ki 'zeSa vidyA prakAza' ko Adi se anta taka par3ha kara apanA likhita abhiprAya hama taka pahu~cAne kI kRpA kareM / / nivedakazeSamala sattAvata vidyA vAr3I, ganI (gaja.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mk Akkaaura aura aura aura aura aura sksksk KAKAK A K A K mAnavatA kI pagaDaMDI . bhAvAnuvAdaka : nyAya, vyAkaraNa, kAvyatIrtha munirAja zrI pUrNAnanda vijayajI ( kumAra zramaNa ) Wan ***ips zeSa vidyA prakAza Y saMgrAhaka : paM. zeSamala rAjamalajI sattAvata, bIjApura (rAjasthAna ) 5 aura aura aura aura * ** ** kkkk X bhaera pa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : marudhara bAlikA vidyApITha vidyAvADI-rANI ( rAjasthAna) prathamAvRtti 2000 vIra saM0 2415 vikrama saM0 2026 dharma saM0 47 mahAvIra jayaMtI mudraka : zrIkRSNa bhAradvAja kRSNA ArTa presa narasiMha galI, byAvara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnakriyAmyAmopAH. jAnadarzanadhAritrANimokSamArgaH.kRtsanakaukSayauTimAtA, // zrI gautamamvAmI // yI jIvana nirmala yantramaH- zrI padmAvatI davI // vaktA surakSA biSTa udharma sAhasaM dhairya prAramyatenakhulavighnabhayananIcI santoSaecapuruSasyapa nedhAnama.ahiMsAparamo dharmaH.lamyAsaMmAyatemAnu:sarasvatyApijAyate. prArabhyamuttamajanA: naparityamaninA tasya devo'pizakate vArasya praarbhyvighnvihitaavimnimdhyaa| bala buddhi parAkrama mAdA mahala jApa tApamaNDalajApa. sApighAyAvamuktaya. tapatapa vadhamAna tapa bah KHESh:hab all ih esh, sApayAmi sayojakaHrAjamalAtmajaHzaSamalaHS.R.SATTAVAT SATTAVAT NIWAS HinShahih : hlnhinhith janma: 1965 kArtika kRSNa 13 dhanaterasa vIjApura (rAjasthAna) lagna: 1985 asADha kRSNa 8 navApurA bAlI (rAjasthAna) zrI vardhamAna tapa prArambha 2010 vijayA dazamI Shree Sudharmaswa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodana karanA, zivamastu sarva jagataH, anukaraNa karanA madhya bhAga meM rahe hue mahAmaMgalakArI zrI RSi maMDala mUla maMtra kI navakAravAlI jpe| sA vidhA yA vimuktayehI namaH tamaso mA jyotirgamaya: jindagAnI ke antima vana evaM zrI vardhamAna tapa kI olI ke antima vana ke upalakSa meM zapa jivana kA prabhAva vijjivana ke niya janma saM.1961 dhanaterasa kama khAnA gama khAnA janma se hI tambAku chIkaNI) kA tyAga MS jAvanjiTa vijyaadshmiise| 1977 IA 2021 apAThazudI 15 se pAna bhAjI/ nA tyAga / jJAna pAnDuraMga kRpAsehI varkasa siddhiH havaI (marAThI) (hIndI) (aMgrejI) (prAkrita) tyAga'/ RAMA/ARINE | tyAga asa cAritram jutA-mojA / paryuSaNapUrva se 1998 sebahmacarya/NYOO. (mAravADI) (saMskRta) (gujarAtI) (urdU) hetaphikare na kartavyaM karavI to jigare khudA tyAga A vizAkha shuklaa15|| cAya, kopha/ 2010 RIES/ Hellhing) 08087 'payuSaNa-parva se nimmalikhi -IICII kA upayoga karanA gehu~, java, makkAI, cAvala, muMga, caNA, cavalA, tuara, uDada ghorata, tela, guDa, zakkara, dahI, badAma, khajura, drAkSa, gu~da kelA, kerI, kAkaDI, cIbhaDA, TamATara, nimbu, imalI, dudhI, TIDasI | mIracI,namaka, haldI, dhANA, jIrA, rAI,methI, kokama, hIga, suMTha,marI, pIparAmula, elacI,khAra -11 -01 - 1 -1 -1 - 1 zeSamala sattAvata vidhAvADI va vijApura (rAjasthAnA jJAna kI AzAtanA se bacane ke liye surakSita rakheM / malamAra bAlikA vidyApITha,vihAnADI, rAnI (rAjasthAna) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prAkkathana' karIba 42 varSa ke pahile kI bAta hai jaba maiM zivapurI (madhya pradeza) zrI vIratattva prakAzaka maMDala meM saMskRta va dhArmika abhyAsa kara rahA thA, bar3A acchA merA puNyodaya thA / prAta: kAla ke pahile hI vyAkaraNa ke sUtroM kA raTanA, prArthanA karanI, deva maMdira, gurU maMdira meM jAnA aura mahAn vivecaka, prakhara abhyAsI, saMsthA ke saphala aura sakriya adhiSThAtA, paramapUjya gurudeva zrI 1008 zrI vidyAvijayajI mahArAja sAhaba ke caraNa-kamaloM meM savidhi vandanA karanA tathA prati dina kucha na kucha choTA sA vyAkhyAna sunnaa| phira zArIrika kriyAoM se nipaTa kara nAstA, pUjA tathA pATha (Lesson) ko saMbhAlanA aura skUla jAnA / par3hanA par3hAnA ityAdika prati dina kA yaha hamArA kAryakrama thaa| maiM mere lie kahane kA adhikArI hU~ ki gurUoM kI sevA meM rahakara kucha sIkhA, kucha anubhava kiyA aura saMgraha karane kA svabhAva hone se kucha saMgraha bhI kiyaa| taba mujhe svapna meM bhI yaha khyAla nahIM thA ki use prakAzita karanA hogaa| parantu zivapurI chor3ane ke bAda bhI mere zubha karma ke anumAra merA dhArmika va sAmAjika saMsthAoM se sambandha rahA hai / vyApArI hote hue bhI AyaMbila, upavAsa, bratadhAraNa karanA, pratikramaNa, pauSadha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) karanA aura munirAjoM ke darzana, vandana kara ke jIvana meM kucha utAranA / isI lakSya ke anusAra kisI kI roka Toka binA merI jIvana naiyA bar3I kuzalatA se saMsAra samudra meM Age bar3hatI gaI hai| yaha eka saubhAgya hai| mere Upara atyanta vAtsalya rakhane vAle pUjya AcArya bhagavaMtoM kA, panyAsa bhagavaMtoM kA tathA munirAjoM ke uparAnta mere mitroM tathA snehiyoM kA yaha Agraha bArambAra thA ki 'mere pAsa jo saMgraha hai usako prakAza meM lAyA jAya / parantu anuvAda karane kA kAma mere se nahIM bana pAyA taba mere sahapAThI kalyANamitra, sahRdaya, nyAya vyAkaraNa tIrtha, zrImAn ambAlAla premacanda zAha ne gurjarAnuvAda kiyaa| parantu merI tathA bahutoM kI icchA rASTra-bhASA meM anuvAda bahuta hI spaSTa aura sundara hote hue bhI hama prakAzita karane meM utsAhita nahIM ho pAye / isakA duHkha hai| nyAya, vyAkaraNa, kAvyatIrtha munirAja zrI pUrNAnanda vijayajI (kumAra zramaNa) jinakI dIkSA ke 31 varSa pUre hue haiM / merA sadbhAgya thA ki unakI dIkSA meM merA pUrNa rUpa se sahayoga rahA hai / tathA dIkSA ke pazcAt bhI unake paThana-pAThana kA maiM khUba paricita huuN| jaisA ki 'kiJcidvaktavyaM' meM munirAja zrI ne svayaM kaha hI diyA hai| unake vyAkhyAnoM kI prazaMsA bhI khUba karNagocara ho cukI thii| vaha dina bhI A gayA ki bAlI (mAravAr3a) ke khUba lambe caur3e vyAkhyAna hola meM, pUre caturvidha saMgha ke bIca meM jaba bhagavatI sUtra tathA jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmAyaNa ke vyAkhyAna maiMne sune / merA maiM sAkSI hU~ ki 'mere lie vaha anirvacanIya avasara thA / mujhe khUba Ananda aayaa| mere saMgraha kiye hue saMskRta zlokoM kA tathA hindI gujarAtI padyoM kA saMskAra kiyA jAya, aisA jaba maiMne kahA to bar3e harSa ke sAtha munijI ne svIkAra kiyA aura bhAvAnuvAda kI zuruAta huI aura kAma pUrA huaa| jo Aja janatA ke karakamaloM meM hai| pAThaka varga hI isakA nirNaya karegA- ki 'anuvAda kaisA huA hai ? maiM to yaha kahU~gA ki 'dhUtaM ca mAMsaM ca surA ca vezyA' ityAdika zlokoM meM munijI kI kalama kucha tUphAna karatI huI calI hai / parantu jainAgama se bahAra nahIM gaI hai| yaha eka saMtoSa kA viSaya hai| maiM munirAja zrI kA RNI hU~ ki merI icchAoM ko bar3e udAra dila se pUrI kI hai|' parama pUjya, zrArAdhyapAda, zAsana dIpaka sva0 zrI 1008 zrI vidyAvijayajI mahArAja kI behada kRpA dRSTi kA hI kAraNa haiM ki mujhe vidyA kSetroM se kAphI prema rahA hai| vyApAra kSetra se jAnabUjha kara maiMne sanyAsa liyA aura aba marudhara bAlikA vidyApITha, vidyAvAr3I meM bAla brahmacAriNI, kumArikAoM kI sevA karane kA apUrva cAnsa mujhe milA hai / merA cale aura jaina samAja ke zrImaMta buddhi jIvI yadi merI sune to maiM unako atyanta vizvAsa pUrvaka salAha daMgA ki___ apanI kanyAoM ko par3hAnA yaha eka apUrva dharma mArga to hai hI, parantu bahuta sI zatAbdiyoM se pIche rahI huI mAravAr3I samAja ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArane kA bhI apUrva lAbha hai| jaba apane lar3akoM ko khUba Age par3hA rahe haiM taba kanyAoM ko kama se kama meTrika pAsa karavAne meM sAmAjika jIvana kA gaurava to bar3hegA hI, parantu paraspara dAmpatya jIvana bhI sundaratama banegA, ataH bar3hate hue Aja ke bhautikavAda meM yadi apanI gRhasthAzramI zAntimaya prasAra karanI hai to apanI kanyAoM ko aise vidyAlayoM meM rakhakara unake tana aura mana ko khUba khUba vikasita hone diijiyegaa| yahI eka zreSTha mArga hai aura mAtA pitA tathA samAja ke hitacintakoM kA parama pharja bhI hai| juga juga kA itihAsa sAkSI de rahA hai ki jaba jaba kanyAoM ko jJAna dAna dene kA saMkalpa kiga gayA hai, taba taba puruSoM meM se kucha na kucha avarodha AyA hI hai, parantu Aja kA jamAnA dUsarI kisma kA hai, puruSa bhI Aja isa bAta se sahamata haiM ki kanyAoM ko vyavahArika, sAmAjika va dhArmika zikSaNa diye binA hamArI gRhasthAzramI kA bhalA honA nitAnta azakya hai| zAsana devoM se merI yahI prArthanA hai ki 'isa vidyAvADI ke pAsa hI jaina samAja kA eka bAlikA boDiMga' svatantra bana jAya jisame kanyAoM ko jaina dharma kA zikSaNa, jaina AcAra kA paripAlana va sAmAjika jJAna bhI diyA jaay| parama dayAlu paramAtmA ne jina bhAgyazAliyoM ko khUba dhana diyA hai unase bhI merI yahI prArthanA hai, aura ve sunaM, isI meM jaina samAja ko phAyadA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anta meM parama dayAlu paramAtmA kA va svargastha pUjya gurudeva kA maiM AbhArI hU~ 'jinakI mahatI kRpAdRSTi kA yaha phala hai' punaH punaH unake caraNa kamaloM kA abhivAdana karatA hU~ aura prArthanA karatA hU~ ki, devaloka meM virAjamAna Apa hamezA ke liye mujhe hRdaya meM rkkheN| ___munirAja zrI pUrNAnanda vijaya jI kA maiM kRtajJa hU~, jinakI kRpA se hI yaha merI bhAvanA ke anusAra kArya Aja sampanna huA hai, saba kucha unhIM kA hI hai, merA kucha bhI nahIM hai| zrImatI sarasvatI bahina jIvarAja jI muMDArA vAloM ne apane prathama varSI tapa ke pAraNe para prabhAvanA ke lie isa pustaka kI 1000 nakala kharIdakara mere utsAha ko bar3hAyA hai etadartha dhanyavAda / byAvara ke kRSNA ArTa presa ke mAlikoM ko bhI dhanyavAda dUMgA jinhoMne isa kArya ko apanA samajhakara baDI zIvratA se pUrA kiyA hai| yaha hamArA prathama prayAsa hai, ataH bhUleM honA svAbhAvika hai ata: pAThaka varga ke hama kSamA prArthI haiN| vidyAvADI ke saMrakSakoM kA maiM AbhArI hU~ jinhoMne isa pustaka kA prakAzana kiyA hai| vi.saM. 2026 vinIta : mahAvIra jayaMti zeSamala rAjamalajI sattAvata vidyAvADI (rAjasthAna) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAM bhojabhakta na tava sadRSTi zAlinaH / zeSamallana sadRSTyA vijApurasuvAsinA // 1 // zeSavidyAprakAzo'yaM jIvanasya samaya'te / svIkriyatAM guro ! svastha ! alpIyo'pi mahArthakaH // 2 // bhAvarasacaturnetra varSe vIrasya siddhide / janmakalyANake ghasra, pUrNAnandapradAyakaH // 3 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "itihAsa tattva mahodadhi AcArya zrI vijayendra sUrijI nyAyatIrtha nyAyavizArada upAdhyAyajI zrI maMgalavijayajI jagatpajya navayugapravartaka. zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrIzvarajI luptir'y'jii A.M.A.S.B.X.M.A.SI vizAlavijayajI X .G. .5. New indravijayajI maMgalavijayajI himAMzavijayajI pUrgAnandavijayajI nyAyavijayajI ttiaant bhalivinayajI jIva vijayI bhAva vijayajI pika esa. Ara. sattAvata bIjApura (rAjasthAna nyAyatIrtha nyAyavizArad AyaMbIla zAlAoM ke saMsthApaka zAsana dIpaka prakharavaktA munirAja zrI nyAyavijayajI AcArya zrI vijayabhaktisUrijI munirAja zrI vidyAvijayajI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAmanadIpaka tatvavivecaka pUNyamUrtI 1008 sva0 zrI vidyAvijayajI mahArAja ApakI mAtuzrI kI puNyasmRti meM bhopAla nivAsI zeThajI zrI chaganamalajI mizrImalajI kI tarapha se darzanArthaM bheMTa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan samarpaNam Wan jina gurudeva kI asIma kRpA se mujhe kucha jJAna kA prakAza milA, jaina zAsana kI jyota dikhI, aura deva guru dharma kA anubhava huA / usIkA pariNAma hai ki aMzataH asat kriyAoM kA parihAra karake pUrvabhavIya karmoM kI nirjarA hetu tapazcaryA dharma mujhe prApta huA hai aura jJAnajijJAsA kI abhiruci bhI banI rahI hai| ve mere paropakArI pUjyapAda cirasmaraNIya, zAsanadIpaka, sva, munirAja zrI 1008 zrI vidyAvijayajI' mahArAja sAhaba ke karakamaloM meM unhIM se prApta huA yaha zeSa vidyAprakAza garbhita 'mAmavatA kI pagaDaMDo' arpita karate hue mujhe aAnanda ho rahA hai / pUjya guruvarya ! merI isa tuccha bheTa ko Apa svIkAreM aura mujhe sadbuddhi sadvicAraNA deM jisase maiM merA zreya sAdha skuu| vidyAvAr3I mahAvIra jayaMtI ApakA bhakta ziSya zeSamala sattAvata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kiJcidvaktavyaM smaraNaca' ciraparicita paNDita zrI zeSamalajI sattAvata se merA AtmIya sambandha ghaniSTha rahA hai| jaba maiM choTA thA aura mAhima-bambaI meM zrImAna zrI premacandajI devIcandajI bAlI vAloM ke yahAM naukarI kara rahA thA, usI samaya meM yA usake kucha pahile merI bhAvanA dIkSA lene kI bana cukI thI, parantu kahAM para lI jAya, jisase mere jIvana kA sudhArA hone ke sAtha kucha jJAna saMjJA prApta kara sakU? tabhI mujhe paNDitajI se sambandha huA, aura dIkSA lene ke lie maiM karAMcI calA gayA aura pUjyapAda. zAsanadIpaka zrI 1008 zrI vidyAvijayajI mahArAja sAhaba ke pAsa dIkSita huaa| merA parama bhAgyodaya thA ki dIkSA lene ke pazcAt jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama bar3I zIghratA se hotA gayA aura kramazaH pAMca pratikramaNa, prakaraNAdi pranthoM se nipaTa kara maiM siddhahema vyAkaraNa meM praveza kara gayA aura guru kRpA se do akSara prApta kara liye| bhAI zeSamalajI jinako maiM mere upakArI mAnatA hU~, mere Upara unakA vAtsalya agAdha rahA hai| mujhe pUrA anubhava hai ki merI isa prakAra car3hatI, bar3hatI ko dekhakara ve bar3e prasanna bhI haiN| karAMcI aura porabandara meM mujhe vyAkaraNa raTate hue aura AvRti karate hue dekhA, aura zivapurI meM syAdvAda maJjarI raTate hue tathA ratnAkara avatArikA kA manana karate hue dekhA, taba maiM nahIM jAna sakatA ki ve kitane rAjI hue hoMge ? aura bAlI (rAjasthAna) ke vizAla vyAkhyAna bhavana meM, bhagavatI sUtra ke tAtvika vyAkhyAna aura jaina rAmAyaNa ke hRdayasparzI vyAkhyAna sunane ke bAda prasanna to avazyameva hue hoMge hI parantu sAtha sAtha isa bAta kA aAnanda bhI hogA ki 'maiM bhale hI dIkSA na le sakA parantu eka bhAgyazAlI ko maiM dIkSita kara sakA huuN|' astu ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke anusAra zuddhatA aura pramANikatA ke ( Antara bAhya rUpa se ) parama pujArI bhAI zeSamalajI rahe hue haiM, aura inhIM kAraNoM se pratyeka munirAja, panyAsajI mahArAja va AcArya bhagavantoM kI tathA tyAgI, tapasvI, ArAdhakoM kI kRpA dRSTi prApta kiye hue haiM, ata: sarvatra jAnA AnA sulabha hone se, tathA zivapurI ke vidyArthI jIvana se bhI, kucha na kucha maMgraha karane kA Ananda unako prApta hotA gayA hai, tabhI to gRhasthAzramI hote hue bhI saMskRta zlokoM kA itanA acchA saMgraha unake pAsa hai, usameM se kucha jJAnagarbhita, kucha nItigarbhita aura kucha dilacaspa, saMgraha jo noTa bukoM meM saMgrahIta thA usako saMskAra dene ke lie mujhe kahA gyaa| mere sahRdaya, gurubhrAtA, paMDitajI kA kathana maiM kaise TAla sakatA thA ? sAtha-sAtha maiM AlasI bhI prathama nambara kA hU~, merA doSa bhI mujhe khyAla meM thA, phira bhI maiMne svIkAra kiyaa| gurudeva kI kRpA samajho yA paMDitajI kA anurAga, merI kalama apane Apa calane lagI, utsAha thA ki 'yaha kAma to maiM pUrA kara hI dUMgA' aura zraddhA ne bhI sAtha de diyA ! pichale dasa zloka mere banAye hue hI haiN| paMDitajI ne udAra dila se svIkRti dI aura zrAvaka dharma ke samyaktva mUlaka bAraha vratoM ke 124 aticAroM kI saMkhyA pramANa meM, ima zloka saMgraha para bhAvAnuvAda taiyAra kara liyaa| zabdArtha kA moha chor3a kara prAyaH zloka ke bhAva va kavi ke bhAva ko maiMne merI buddhi ke anusAra bhAvAnuvAda meM utArA hai| bahuta se zloka atyanta suparicita hai, phira bhI Akhira subhASita hone ke kAraNa usameM kabhI to atyanta, kabhI gUDhArtha rUpa se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmbhIrya rahA huA hotA hai, jo saboM ko mohita karatA huA jJAna prApta karavAne meM samartha hotA hai| merI Apa se sahRdaya prArthanA hai, Apa eka bAra isako jarura par3he, pratyeka zloka se Apako kucha na kucha prakaTa yA vyaMgya rUpa se jAnane ko hI milegA- aisA mujhe pUrA vizvAsa hai| bahuta se zloka aparicita bhI haiM, to kucha azrAvya bhI haiM, tathApi saMskAra dekara zloka ke bhAva ko udAra dila se khola diyA hai, pAThakoM ko usI se hI matalaba hai| dUsarA vibhAga jo hindI, gujarAtI padyoM kA hai| usameM bahuta se padya suzrAvya hote hue bhI nIti-nyAya aura sadAcAra kA jJAna dene vAle haiM to kucha aparicita bhI haiN| nambara 71 se lekara 120 taka jisameM sAmAjika, mArmika kucha kathAnaka bhI haiN| zaukIna mahAnubhAvoM ko cAhie, zeSamala bhAI se hI sunane kA Agraha rakheM tabhI Apako majA AyagI, aura padyoM kA tathA padyAMzoM kA rahasya bhI acchI taraha se samajha pAveMge / samaya kA abhAva hone ke kAraNa kevala 15 padyoM kA hI maiMne saMkSepa se vivecana kiyA hai| "pAna para cUnA nahIM lagane denA" ityAdika satya aura sadA. cAra ko prakaTa karane vAlI kathAeM bhI Apa paNDitajI se hI pratyakSa sunane kA moha rkheN| dhanyavAda____ maiM zrImAn zrI zeSamala bhAI ko hArdika dhanyavAda dUMgA, jinhoMne mere jaise AlasI ko eka acche kArya meM bhAgIdAra banAyA hai / misakA mujhe pUrNa-zrAnanda hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtajJatA___maiM mere pUjya gurudevoM kA jo svargastha haiM, kAphI kRtajJa hU~, jinhoMne mere jaise patthara ko kucha diyA, kucha sudhArA aura eka mAnavIya AkRti banA lii| svapna meM bhI ve mere pUjya haiM, zraddha ya haiM, aura dhyeya haiN| smaraNazca aba AkhirI smaraNa merI donoM mAtAoM kA karanA hai| eka mAtA ne mujhe janma diyA aura mere pArthiva zarIra meM sudRr3hatA aura rakta meM sAttvikatA dI, to dUsarI mAtA jo merI dharma mAtA hai, usane mujhe sthiratA dI, gambhIratA dI, aura merI AtmA ko sthitaprajJa sI banA dI / janma dene vAlI mAtA ko maiM jyAdA nahIM pahicAna sakA, parantu merI prakRtiyoM ko dekhakara anumAna kara sakatA hU~ ki Apa bar3I sahRdaya aura dayAlu hogii| dharma mAtA jinakA nAma motIbAI hai (karAMcI vAle nihAlacandajI lakSmIcanda jI kuvAr3iyA kI dharmapatni) jo surendranagara (saurASTra) meM sthita hai, Apake mAyAlu svabhAva kA mujhe khUba paricaya hai| isa kRti ko una mAtRdvaya ke kara-kamaloM meM rakhakara yahI kahU~gA ki-'isase jisa kisI ko phAyadA hove, aura usakA jo puNya hAsila hove vaha merI donoM mAtAoM ko mile, yahI zAsanadeva se prArthanA hai| kisI bhI subhASita ko vaktA yA lekhaka jisa tarapha le jAnA cAhe, sukha-pUrvaka le jA sakatA hai, maiMne bhI yahI kiyA hai jo mere mana meM thaa| kucha zatAbdiyoM se mAnavatA kI pratiSThA kA vAsa hotA gayA hai aura artha pradhAnatA kA bolabAlA Aja saba kSetroM meM praveza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara cukI hai| phalasvarUpa dharma ke vidhi vidhAna bar3he, dharma bhI bar3hA, parantu dharmarUpI baMgale ke pAye meM, nIti-nyAya, pramANikatA, maitrIbhAva aura mAnavatA jo honI cAhiye thI, lagabhaga adRzya hai| ina saba bAtoM ko khyAla meM rakhakara maiMne pratyeka zloka meM vahI bhAva utAre haiM jo mAnava aura mAnavatA ke sAtha sambandhita haiN| kucha aghaTita likhane meM AyA ho yA maryAdAtireka ho gayA ho, ityAdika doSoM ke lie maiM kSamAprArthI huuN| parama dayAlu paramAtmA aura pUjya gurudevoM kA maiM ahasAna mAnatA hU~ ki unakI kRpA kA hI yaha phala hai / iti zubham / / saM. 2025 poSa badI 12 tA017-12-68 muni pUrNAnanda vijaya (kumAra zramaNa) nyAtI noharA, sAdar3I (mAravAr3a) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA maMgalakArI zrI RSimaMDala mUla mantra pratidina eka navakAravAlI jpeN| AcAmlAdi tapaH kRtvA, pUjayitvA jinAvalI; aSTAsAhastriko jApaH kAryaH tasiddhihetave. A svarNe raupye paTe kAMsye likhitvA yastu pUjyeta. tasyaivASTamahAsiddhi he vasati zAzvatI dhAritaM sarvadA divyaM, sarvabhItivinAzakam / bhUrjapatre likhitveda, galake mUbhivA bhuje cAritrezyA asajhAera jJAnadarzanacAritranyo hI namaH prakAzaka : esa. Ara. sattAvata bIjApura (rAjasthAna E Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarmana zrA vi kA DaoN. zArloTe krojhe pI. eca. DI. zrI subhadrAdevI ci. sau. kAM. suputrI prabhAvatI ke zubha - la na para AzIrvAda-patra gAliyaraR.2012 pyAre I - roSAlalAI m7R 22,127 uttara nalibharacalimanA parAla vyAnara sarA 362-27 (zapilara An 21 zrI rA nahI hai manatrI 3AAM 22, 2 mAnAjI-1104 upasthita ? OM / / 322 EMinulisAnera mpnAra janI 32 - F377 nansana sukha zAMti catra ho| mAna 12 m2najana' ko 32 mqaa para mAriyA / dRsanatA 3 32 gAyana anyanAra 2ii / nmana FM hai / lI bahinI zrI svIkRta Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000: anukramaNikA :... kama.saM. viSaya 1. namo namaH zrIprabhudharma sUraye 2. deva namaskAra 3, gurU namaskAra 4. saMta samAgama 5, saMta mahimA 6. saMta durlabhatA 7. dAdA guru kI stuti 8. guru stuti 6. samyaga jJAna kI prazaMsA 10. vidyAdhana kI mahatA 11. vidyA kA prabhAva 12. dharma 13 cAturmAsika dharma 14. dharma hIna kI nindA .... 15. dhArmikatA kA sAra 16. kSamA dharma kI samarthatA .... 17. kSamA dharma kI upAdeyatA .... 18. dharma kI utpatti vRddhi sthiti aura nAza .... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com x & mn GK x c www -- Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) 16 dharma hI rakSaka hai 20. mAnava dharma 21. atyanta duHkhadAyaka sAta vyasana 22. mAnavatA kA sAra 23. mAnavatA zreSTha kaise bana sakegI 24. mAnavatAhIna kA phala 25. kalama kA hitopadeza 26. mAnavatA rahita mAnava kA aphasosa 27. saMsAra kI viSamatA 28. AzA tRSNA kA sAmarthya 26. umra kA lekhA jokhA ... 30. sukha dukha meM samaSTi bananA 31. zatruoM kA bhI hita cintana 32. jIvana kI niSphalatA 33. lakSmI kA sadupayoga 34. dayA dharma 35. mitratA ke lakSaNa 36. dAmbhika puruSa kA jIvana .... 37. putra rahita kA jIvana 38. brahmacarya zrAzrama kI zreSThatA 36. rAtri bhojana pApa hai 40. AzA tRSNA kA phala .... 42 www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. zUra, paMDita, vaktA, dAtA kI durlabhatA .... 42. saccA zUra, paMDita, vaktA, dAtA kauna hai ? 43. suputra kI mahimA 44. guNI patra 45. kuputra kI nindA 46. kRpaNatA kI nindA 47. kRpaNatA kA tiraskAra 48. dAna nahIM dene kA phala 46. bahAdura puruSoM se devatA bhI Darate haiM 50. bhAgya rekhA .... 51. vidyArthI jIvana ke 8 doSa .... 52. vidyArthI ke pAMca lakSaNa 53. sthAna bhraSTa kI nindA 54. sanAtana dharma 55. gRhasthAzrama meM lakSmaNa kA brahmacarya 56. sItAjI kA brahmacarya 57. uttama puruSa kA lakSaNa 58. para strI meM phaMse huye muja rAjA kI dazA .... 56 mUrkha kI nindA 60. khAnadAna strI kA dharma . 61. jAti kA nukasAna jAti se hotA hai| 62. kaliyuga kA prabhAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63. mAMganA maranA samAna hai 64. santoSI mana sadA sukhI hai 65. dhana kA upArjana karanA acchA hai 66. dharma sthAna aura zmazAna kI mahimA 67. sasurAla kI avahelanA 68. duzcaritra AdamI kA prabhAva 66. harSa zoka donoM vyartha haiM 70. nArakIya karmoM kA phala 71. saMsAra kA asalI rUpa 72, hajAroM mukhoM se eka paNDita acchA hai 73. buddhi rahita kI nindA 4. isa saMsAra meM dhana hI saba kucha hai 75. thor3I buddhi vAlA bhI naba paMca banatA hai 76. putra aura mitra samAna hai 77. mujhe kuzalatA kaisI ? 78. vidvatA kAmAna 76. udAratA hI prazaMsanIya hai 80. sukha dukha meM samadarzI bananA 81, bhoja rAjA ke prati bahumAna 82. strI sarvotkRSTa ratna hai 83. upasarga se zabdoM meM camatkAra 84. bhAratavarSa kI kamanasIbI zatAbdI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62, 85. taba jainiyoM ne bhI lalakArA 86. prAntoM kI lar3AI 87. hA ! hA ! kezava kezava 8. zarIra lakSaNa 86. bhArata kA jenTalamena 60. saMskRta bhASA kA camatkAra 61, mantra to gupta hI acchA hai solaha zRMgAra 63. lakSmI kA nAza 64. kAlIdAsa aura bhoja kA saMvAda 65. zAna meM samajhanA hI acchA hai 16. merA parAkrama 67. mevAr3a deza kI prasiddha bAteM 68. samasyA mUrti 66. nAriyala 100. avatAra kaba hote haiM ? 101. paigambaroM se sukha kI yAcanA 102. paigambara stuti 103. devI stuti 104. ekatA kI mahimA 105. kaiMcI jaisA kAma hAniprada hai 186. anyAyopArjita dhana se nukasAna 107. saMta samAgama ke phAyade 108, mokSa kI prApti 106. jIvana meM utarA huA jJAna mokSaprada hai .... .... 107 110. brahmacarya bhaMga se nukasAna .... 108 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) 111. brahmacarya ke pAlana meM doSoM kA nAza hotA hai 112. vicakSaNa kauna hai ? 113. antima prArthanA 114. zrI vardhamAna tapa kA mahAtmya 115. tapa se kArya kI siddhi hotI hai 116. prANa - poSaka anna yA rasa 117. vartamAna meM isa tapa kI mahimA rAtA mahAvIrajI stavana 118. 116. rUr3hI vinAzaka gAyana 120. Ananda patrikA 121 par3adA (cAMdaNiyA) vinAzaka 122. kahAvateM 123. saTTe ke vyApAra meM nukasAna 124. bIjApura meM 36 kauma 125. jisako sAta garane pAnI chAnakara pInA kahate haiM 126. paradeza jAte samaya 127. jAtiyoM ke liye dina 128. pratyeka mAsa meM varjita vastue 126. saTTe ke vyApAra meM pAMca 130. kakSAyeM .... vastu .... .... : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat : FP. .... .... .... .... kI AvazyakatA 131. vRddhA kA javAba 132. eka do sAr3e tIna 133. rahane ke makAna bhI 3 / / prakAra ke haiM 134. vAMjitra bhI 3 / / prakAra se siddha hotA hai...... .... .... 0006 .... .... .... .... .... 2008 .... .... .... 1000 **** .... .... 106 106 110 111 112 114 115 118 116 120 121 122 128 126 130 130 130 130 131 131 132 133 134 134 www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza namo namaH zrIprabhudharmasUraye OMkAraM bindusaMyukta nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva OMkArAya namo namaH // 1 // artha - rekhA aura bindu se yukta' OMkAra' kA dhyAna pratyeka yogI karatA hai, kyoMki sampUrNa icchAoM ko dene vAlA aura mokSa kI tarapha le jAne vAlA OMkAra hai / aise prAbhAvika 'OM' ko maiM bhI bAraMbAra namaskAra karatA hUM / isa OM meM paJca parameSThI kA samAveza ho jAtA hai, jo ki saMsAra ke saba puruSoM meM sarvazreSTha hai / arihaMta, azarIrI (siddha) ye do paramAtmatatva haiM / AcArya, upAdhyAya, muni ye tIna gurutatva haiM / ina pAMcoM meM se zuruAta kA eka eka akSara gra+a+A+u + m lene ke pazcAt vyAkaraNa ke niyamAnusAra 'om' pada banatA hai, phira arddhacandrAkAra rekhA, bindu tathA nAda se alaMkRta yaha OM mahAmantra siddha hotA hai / zAstrakAroM kA kathana hai ki OM ke bAda bIjAkSaroM meM sarvazreSTha, aura caubIsa tIrtha karoM se adhyAsita tathA zobhita 'hrIM' aura tatpazcAta namaH zabda ko jor3ane para OM hrIM namaH " sarvazreSTha mantra bana jAyagA ! " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza khAte pIte uThate baiThate aura vyApAra vyavahAra karate samaya jo bhI mAnava 'OM hrIM nama:' kA jApa apane mana meM cAlU rakhegA, usakI manokAmanA pUrI hogI // 1 // ' deva namaskAra' 2 :: bhavabIjAGkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai ||2|| artha- saMsAra kI mAyAjAla bar3hAne meM AtmA ke jina Antarika zatrumroM ne bIja ke prakuroM jaisA kAma kiyA hai, una rAgadveSa, kAma, krodha, zApa Adi antargata zatrudhoM kA jina mahApuruSoM ne samUla nAza kiyA hai, ve cAhe brahmA ho, viSNu ho, hara ho yA jinadeva ho merA bhAvapUrvaka namaskAra ho arthAt jina AtmA ke rAgadveSa janya doSa tapazcaryA rUpI gragni meM samUla nAza ho gaye hoM una bhinna bhinna nAmadhArI devAdhideva ko maiM namaskAra karatA hU~ ||2|| uttejanA aura krodha janamAnasa ko bhrAnta kara detA hai aura unameM ghRNA bhara detA hai / - javAharalAla neharu isa taraha kA dharma, jisakI buniyAda meM buddhi nahIM, viveka nahIM, kaisA tAraka hogA ? zraddhA bhI ho to vaha viveka yukta honI caahie| - vinobA bhAve kArya kA Ananda hI kArya kA sabase bar3A puraskAra hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - saradAra paTela www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'guru namaskAra' ajJAnatimirAndhAnAM zalAJjanazalAkayA / netramunmilitaM yena tasmai zrI gurave namaH || 3 || :: 3 artha- hiMsA, jhUTha, corI, maithuna aura parigraha ityAdika pApa sthAnakoM ko jina saMyamadhArI munirAjoM ne apane jIvana meM praveza nahIM hone diyA hai, aise parama dayAlu gurudevoM ne jJAnarUpI zalAkA ( AMkha meM prAMjane kI salAI ) ke dvArA ajJAna rUpI andhakAra se mere jaise - aMdha banane vAloM kI grAMkhoM ko khola dI hai, aise paramadayAlu gurudevoM ko maiM namaskAra karatA hU~ ||3|| 'saMta samAgama' caMdanaM zItalaM loke, candanAdapi candramAH / candracandanayormadhye, zItalaH sAdhu samAgamaH || 4 | artha - candana kA lepa ThaMDA hotA hai, usase bhI candramA kI rozanI jyAdA ThaMDI hai, parantu kAma, krodha aura lobha kI jvAlA rUpI saMsAra kI Aga meM rAta dina race pace insAna ko sAghu samAgama ke atirikta aura koI bhI padArtha zItalatA ( ThaMDI ) dene vAlA nahIM hai / lAkhoM rupaye kA dAna puNya karane para bhI mAnava kA dila aura dimAga zAnta nahI hotA hai, phira bhI vaha yadi sAdhutroM ke samAgama meM rahegA to jarUra usa bhAgyazAlI ko zAnti aura samAdhi prApta hogI | ||4|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza 'saMta mahimA' sAdhUnAM darzanaM puNyaM, tIrthabhUtA hi sAdhavaH / tIthaM phalati kAlena, sadyaH sAdhusamAgamaH / / 5 / / __ artha- sUkSma se sUkSma jIvahiMsA kA bhI tyAga karane vAle sAdhubhagavaMtoM kA darzana puNya svarUpa mAnA gayA hai, kyoMki aise pavitra sAdhu svayaM saMsArI jIvoM ke lie tortha rUpa mAne jAte haiN| sthAvara tIrtha to bhavabhavAMtara meM phala dete haiM / parantu jaGgamatIrtha sthAnIya muni bhagavaMtoM kA samAgama to mAnavamAtra ko paramasukha zAnti aura samAdhi tatkAla dene vAlA hotA hai / bahuta se udAharaNa apane sAmane haiM ki saMta samAgama se kAmiyoM kA kAma, krodhiyoM kA krodha aura lobhiyoM kA lobha naSTa hokara isa bhava meM hI mAnava pArasamaNi ke samAna bana gayA hai / / 5 / / yaha yAda rakhanA bahuta jarUrI hai ki agara hamArI AMkheM rAgadveSa se raJjita hoM, aura hRdaya burI lAlasAoM se bharA huA ho to saba se acche lakSya prApta nahIM hote, isaliye yaha atyanta Avazyaka hai ki hameM kyA prApta karanA hai ? isase pahile hama yaha dhyAna rakheM, ki hama usako pAne ke liye upAya kaise kara rahe haiN| hama to eka dUsare para dveSa yA dAva calAne ke phera meM par3a gaye haiM, vaha hamako bairI mAnatA hai, isI prakAra hama bhI / ataH sundara se sundara bahasa aura vivAda bhI hama usase nahIM nikAla skte| agara hama isI cakkara meM ghUmate rahe to natIjA yaha rahegA ki eka dUsare hama sabhI kA nAza kara leMge, aura sAtha hI asalI zakti, dhyeya aura zAnti bhI nahIM milegii| ___ -javAharalAla neharu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: -- saMta durlabhatA' zaile zaile na mANikyaM, mauktikaM na gaje gaje / sAdhavo na hi sarvatra, candanaM na vane vne||6|| artha- jaise mANikya nAma kA ratna saba parvatoM meM nahIM hotA hai / motI saba hAthiyoM ke gaNDasthala meM paidA nahIM hotA hai / candana kA vRkSa bhI saba jaGgaloM meM dikhatA nahIM hai| usI prakAra nirlobhI, saMyamI aura tapasvitA ke sAtha sAtha mAnava yAtrA ke prati udAra manavAle sacce sAdhu mahArAja bhI sarvatra upalabdha nahIM hote haiN| / / 6 / / 'dAdA gurU ko stuti' yasyajJAnamanantadarzisamayAM bhoraashimnthaaclo| yasya zAntiranalpakopanajana krodhaagnidhaaraadhrH|| yasya brahmatapaH sahasrakiraNo bhUmaNDalodyotako / vizvAbhyarcita saMyamo vijayate ___zrI dharma sUrIzvaraH // 7 // artha-dIkSita avasthA ke pahile anumAnataH jo nirakSara the parantu dIkSA ke pazcAta gurukulavAsa, gurusevA aura mana, vacana, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza kAyA kI ekAgratApUrvaka paThana pAThana ke dvArA unakI jJAna garimA ne, nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, pAgama, niyukti, bhASya Ni aura TIkA granthoM meM guthita kevali bhagavaMtoM ke vAGmaya ko hRdayaMgama kiyA aura bhAratIya mahApaMDitoM ko tathA jarmana, iTAlI, phrAMsa, laMdana ityAdi dezoM ke digagaja vidvAnoM ko apane caraNakamaloM kA dAsa bnaayaa| vidvattA, ahiMsA, saMyama aura tapa kI mahimA ko pAbAla gopAla taka phuNcaayaa| yuktiyoM se hAra khAkara jinakI krodha kI sImA durvAsA RSi taka pahuMca jAtI thI, una mahApaMDitoM kI, virodhiyoM kI, aura haThAgrahiyoM ko krodhAgni ko apane sarvotkRSTa kSamA dharma rUpI megha ke dvArA zAMta kiyaa| sUrya ke samAna dedIpyamAna banA huA jisa mahApuruSa kA brahmacarya rUpI mahAn tapa, jaina samAja meM baMgAla, bihAra, ur3IsA, uttarapradeza prabhRti mAMsAhArI pradezoM meM ahiMsA aura sadAcAra dharma ko udyota karatA hA khUba camakA thaa| __ saMsAra ke khyAtinAma paMDitoM ne, vidvAnoM ne, gavarnaroM ne tathA rAjA mahArAjAoM ne jina puNyAtmA ke caraNoM kI upAsanA kI thii| ve zAstravizArada, jainAcArya, yugapradhAna sva. zrI 1008 zrI vijaya dharmamUrIzvarajI mahArAja amrtpo| jo zAnta mUrti pUjya zrI vRddhi candra jI mahArAja ke mukhya paTTadhara the aura zAsana samrATa jainAcArya zrI 1008 zrI vijaya nemisUrIzvarajI mahArAja ke bar3e gurubhrAtA the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: jinakI sAhitya sevA amara hai / jinakA vaktRtva amara hai| jinakI ahiMsA aura brahmacarya kI ArAdhanA amara hai aura vosavIM zatAbdi ko pradyota karatA huyA, jinakA jIvana amara hai / / 7 // 'guru stuti himAMzuvatsadA bhAti, pUrNAnandapradodivi / dAntaH zAnto gururjJAnI zrI vidyAtrijayo mama ||8|| artha- jaina samAja rUpI nirmala AkAza meM zukra ke tAre se camakate hue jina mahApuruSa ne apane vaktRtva aura sAhitya racanA ke dvArA apane virodhiyoM ko bhI pUrNa Ananda prApta karavAyA hai / saMyama kI sAdhanA ke dvArA svayaM jitendriya banakara hajAroM ko jitendriya banAyA hai| jinakA jovana zAnta hai, vaktRtva zAnta hai, arthAt samyaktva ke prathama lakSaNa ko acchI taraha se jIvana meM utArA thA / zruti, yukti aura anubhUti pUrNa jinakI pravacana zakti meM jJAna kA samudra laharAtA thaa| aise saumyamudrA ke dhAraka, zAsana aura samAja ke hitacintaka, pUjyapAda, zAsanadIpaka , mere gurudeva zrI vidyAvijayajI mahArAja svarga meM bhI himAMzu-candra ke sadRza zobhAyamAna haiM / / 8 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza 'samyaga jJAna kI prazaMsA' aneka saMzayocchedi parokSArthasya darzakam / sarvasya locana zAstraM yasya nAstyandha eva saH // 9 // artha-aneka saMzayoM kA ucchedana karavAkara parokSa padArtha ke jJAna meM zraddhA utpanna karAne vAlA zAstra jJAna hI mAnava kI saccI oNkha haiN| jisake pAsa saccA jJAna (rAiTa noleja) nahIM hotA hai ve vastutaH dekhate hue bhI andhe haiN| kyoMki zAstrIya jJAna se hI mAnava kA krUra svabhAva dayAlu bana jAtA hai| vikArI aAMkheM satdarzaka vanatI haiN| dila aura dimAga kI duSTatA aura tucchatA vilIna hotI hai, ata: duniyA bhara ke jJAna kI apekSA zAstrIya jJAna mahAn hai / / 6 / / All other knowledge is harmful to him, who has no bozesty and good nature. kevala padastha hone ke kAraNa hI bar3oM ke durguNa sadaguNa nahIM hone pAte haiN| aura kevala choTe hone ke kAraNa unake sadaguNa durguNa nahI hone pAte haiN| - hIrAdevI caturvedI insAna bhale hI masta hAthI kA mAthA phor3a DAle kintu usameM agara insAniyata nahIM hai to vaha haragija marda nahIM hai| Atma-vizvAsa nirdhanoM kA dhana, durbaloM kA bala, mahApuruSoM kA teja aura asahAyoM kA sAmarthya hai| ___-vijaya vallabha sUrijI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'vidyAdhana kI mahattA' na caurahArya na ca rAjahArya na bhrAtRbhAjyaM na ca bhArakAri / vyaye kRte vardhata eva nityaM vidyAdhanaM sabaMdhanAt pradhAnam / / 10 / / artha-zakti sampanna mAntrika cora bhI jisako cora na ske| rAjA bhI jisakA apaharaNa na kara ske| bhrAta varga bhI jisa dhana kA bhAga na par3avA sake / rakSaNa, arjana aura vyaya meM kisI bhI prakAra kA bhAra na laga sake / phira bhI vyaya karane para bar3hatA rahe / aisA vidyA rUpI dhana jo mAnasika, vAcika aura zArIrika dUSaNoM kA tyAga karavA kara prAcAra, vicAra aura uccAra meM praunatya prApta karavAne meM atyanta samartha hai| pratyeka mAnava ke lie sAMsArika saba paudagalika dhana se vidyAdhana bar3A hai| khUba yAda rakhanA hogA ki bAlakoM ko vidyA kI jitanI prAvazyakatA hai, usase bhI jyAdA bAlikAoM ko bhI hai, kyoMki unako mAtRpada prApta karanA hai, jo duniyA bhara ke padoM se atyanta utkRSTa pada hai| jisa samAja meM. jAti meM aura kuTumba meM kanyAoM ke prati anAdara hai, arthAta vidyAdAna dene meM utsAhita nahIM hai, ve kuTumba, jAti aura samAja kisI hAlata meM bhI unnati karane lAyaka nahIM haiM / / 10 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeza vidyA prakAza 'vidyA kA prabhAva vidvattvaM ca nRpatvaM ca naiva tulyaM kadAcana / svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra pUjyate / / 11 // artha-vidvAn aura rAjA meM yadi tulanA kI jAya to rAjA se bhI vidvAna jyAdA pUjya hai, kyoMki rAjA to apane deza meM, prAnta meM hI bar3A mAnA jAtA hai, aura apanI prajA ke lie hI mahAn hai, parantu vidvAna puruSa to jahAM jAtA hai vahAM sabakA pUjya banatA hai| isase hI mAlUma par3atA hai ki zrImaMtAI aura sattA se bhI vidvatA ko kImata jyAdA hai / / 11 / / 'dharma' paJcaitAni pavitrANi, sarveSAM dharma cAriNAm / ahiMsA-satyamasteya-tyAgo maithunavarjanam // 12 // artha-bhAratavarSa ke dharmAcAryoM ne pavitratama pAMca siddhAMtoM kA pratipAdana kiyA hai / itanA hI nahIM parantu mana, vacana, kAyA se ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura niSparigraha ko apane jIvana meM utAra kara gahasthAzramiyoM ko bhI aMzataH paripAlana karane kA saphala upadeza dete hue kahA ki hiMsA bhAva kA tyAga, asatya-mRSAvAda kA tyAga, steya-caurya karma kA tyAga, maithuna kA tyAga-arthAt parastrI ko mAtA tarIke mAnanA aura svastrIvivAhita strI meM maryAdita rahanA, aura bhogya tathA upabhogya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: padArthoM ko saMyamita maryAdita karane meM vRti rakhanA isI kA nAma dharma hai / aura isI dharma se insAna zreya aura preya kI prApti karatA huA bhava bhavAMtara meM sukhI banatA hai // 12 // 'cAturmAsika dharma vyAkhyAna zravaNaM jinAlayagati nityaMgurodanaM pratyAkhyAna vidhAnamAgamagirAM citteciraM sthApanam / kalpAkarNanamAtmazakti tapasA saMvatsarArAdhanaM zrAddhaiH zlAdhyatapodhanAditi phalaM labhyaM caturmAsake 13 / / / / artha-bhojana kiye binA jaise nahIM calatA hai vaise dharma binA bhI nahIM cala sakatA hai| dharma vahI hai 'anta karaNazuddhitvaM dharmatvam' jina zuddha aura zubha kriyAeM karane se AtmA meM zuddhi hove usI ko dharma kahate haiM arthAta prAtmA ko zuddha banAnA hI kriyAoM kA prayojana hai / aisA dharma upAdeya hai tathApi caumAse ke dinoM meM vizeSa prakAra se upAdeya hai| 1 hamezA dharma ke vyAkhyAna sunnaa| 2 jinezvara bhagavaMtoM ke mandira meM jAnA / 3 guru bhagavaMtoM ko trikAla vandana karanA / 4 bhogya aura upabhoga padArthoM kA saMyamana karanA / 5 jinavANI ko citta meM sthApana karanA / 6 kalpa-sUtra kA zravaNa prativarSa karanA / 7 tapazcaryA ke dvArA paryuSaNa parva kI ArAdhanA karake saboM ke sAtha micchAmi dukkaDaM denA / / 13 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 :: :: zeSa vidyA prakAza 'dharmahIna kI nindA yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM, ___ jJAnaM na zIlaM na guNo na dharmaH / te mRtyuloke bhuvi bhAra bhUtAH , __ manuSya rUpeNa mRgAzcaranti // 14 // artha- devadurlabha manuSya avatAra ko prApta karake jinhoMne apane jIvana meM: 1. vidyA ( sA vidyA yA vimuktaye ) kI sAdhanA nahIM kii| 2. pApoM ke prAyazcita meM tapazcaryA kI sAdhanA nahIM kI / 3- zrImaMtAI hote hue bhI garIboM ko bhalA nahIM kara sake / 4. zarIra, indriya, mana aura buddhi se merI AtmA sarvathA bhinna __ hai aisA jJAna prApta nahIM kara sake / 5. zArIrika, vAcika aura mAnasika zaktiyoM kA saMgraha karAne vAle brahmacarya kI upAsanA nahIM kara sake / 6. sadguNoM kI prApti meM sarvathA bedarakAra rahe / aise manuSya mRtyuloka meM bhArabhUta haiM, arthAt manuSya ke avatAra meM kevala pAzavikatA ko hI upArjana karake jIvana nindanIya banAyA hai / / 14 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 13 'dhArmikatA kA sAra' khAmemi saba jIve, savve jIvA khamaMtu me / mitI me savva bhResu, va majjhaM na kennii||15|| kSamayAmi sarvajIvAn, sarve jIvA kSamantu me / maitrI me sarva bhUteSu . vairaM mama na kenacit / / 16 / / ___ artha- kSamA hI mAnava mAtra ke jIvana kI sAdhanA kA caramalakSya hai, unakI prApti hote hI jIvana uccatara bana jAtA hai aura vRti tathA pravRti meM eka-rUpya sthApita hotA hai, taba usake hRdaya ke udgAra aise hote haiM / __"maiM saba jIvoM ko khamAtA hU~ saba jIva mujhe kSamA kareM, sampUrNa jIvarAzi kA maiM mitra haiM, aura merA kisI ke sAtha vaira nahIM hai" ||15-16 // sevA, svAvalambana, saMgaThana, zikSA prahAra aura sAhitya ye pAMca sakAra paMcAmata hai| aura isI paJcAmRta se insAna kA jIvana dhanya banatA hai| -vijayavallabha sUrijI beTA! phakIra kA libAsa (veza) to saba (kSamA) kA libAsa hai| jo zakhsa yaha libAsa dhAraNa karatA hai parantu kaSTa sahana karane kA abhyAsa nahI karatA hai vaha mAno isa libAsa kA duzmana hai, aura ise dhAraNa karane kA adhikArI nahI hai / samajha meM nahI AtA ki koI bar3I bhArI nadI eka patthara se kyoMkara gaMdI ho sakatI hai ? jo phakIra kaSTa dekha kara ghabarAtA hai, vaha to sirpha chichalA pAnI hai| phakIra to haMsate haMsate kaSToM kA sAmanA karatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 :: :: zeSa vidyA prakAza 'kSamAdharma kI samarthatA' kSamA zastraM kare yasya durjanaH kiM kariSyati / atRNe patito vahniH svayamevopazAmyati // 17 / / artha- abhyAsa aura vairAgya ke dvArA jisa jIvAtmA ne apanI pAMca jJAnendriyoM, pAMca karmendriyoM tathA mana se anAdikAlIna par3e hue bure saMskAroM ko nikAlakara kSamAdharma ko svIkAra kiyA hai, usa bhAgyazAlI kA nukasAna nArAja humA rAjA bhI, durjana bhI, nahIM kara sakatA hai, jaise ghAsa rahita jamIna para yadi Aga kI varSA ho jAya to usa Aga kA svayameva zAnta hone ke atirikta aura kucha bhI phala nahIM hotA hai / khyAla rakhanA hogA ki indriyoM ko gulAmo chor3e binA kaSAyoM ( krodha, mAna mAyA, lobha ) kA tyAga sarvathA asambhava hai, aura kaSAyoM ke sadbhAva meM jJAna, dhyAna, tapa aura saMyama kI ArAdhanA kAkadaMta kI ginatI ke samAna niSphala hai, ataH kSamAdharma hI zreSTha hai / / 17 / / zraddhA insAna mAtra ko hamezA bala aura himmata detI hai, parantu vaha zraddhA,jJAna aura viveka yukta honI cAhie / anyathA jJAna aura viveka rahita zraddhA se hajAroM kA patana bhI dekhA gayA hai| saMtoM kI sevA se zIghra hI AtmakalyANa hotA hai| -dharmadAsa gaNI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'kSamAdharma kI upAdeyatA' kSamAbalamazaktAnAM, zaktAnAM bhUSaNaM kSamA / kSamAvazIkRtiloMke, kSamayA kiM na siddhayati // 18 // artha- pUrvabhavIya sAdhanA kamajora hone se, isa bhava meM jo insAna dila aura dimAga ko kamajora lekara janme haiM, aisoM ke lie bhI kSamAdharma hI lAbhadAyaka hai, aura jo mAnasika, vAcika aura kAyika bala lekara janme haiM unake liye bhI kSamAdharma ho sarvazreSTha siddhidAyaka hai, kyoMki yaha kSamAdharma vazIkaraNa mantra ke tulya hai, arthAta saMsAra meM aisA koI bhI kArya nahIM hai jo kSamA se siddha na ho sake / krodha, mAna, mAyA aura lobha se jo siddhI hotI hai, vaha lambe kAla taka rahane vAlI bhI nahIM hai, aura anta meM jIvana ko duHkhI banA detI hai / / 18 / / ___ saba ke saba dharmazAstroM meM dharma kA rahasya yahI hai ki jIva mAtra ke sAtha maitrI bhAva kA vikAsa, paropakAra, aura samatA pradhAna jIvana / -nyAya vijayajI kisI bhI yuga meM yA kisI bhI kAla meM kriyA kAMDa eka sA huA hI nahIM hai| -nyAya vijayajI ___ lokarajana aura satya bhASaNa ina donoM meM paraspara kaTTara baira hai, ata: lokarajana kI upekSA karake satyabhASaNa meM hI Agraha rakhanA caahie| -nyAya vijayajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 :: :: zeSa vidyA prakAza 'dharma kI utpatti, vRddhi, sthiti aura nAza' kathamutpadyate dharmaH ? kathaM dhovivardhate / kathaM ca sthApyate dharmaH kathaM dharmo vinazyati // 19 / / artha-eka sAdhaka bhakta apane guru se pUchatA hai ki dharma kI utpatti kaise hotI hai ? dharma bar3hatA kaise hai ? dharma kI sthApanA kaise hotI hai ? aura dharma kA nAza kaise hotA hai ? // 16 // satyenotpadyate dharmoM, dayAdAnena vardhate / kSamAyA sthApyate dharmaH krodha lobhAda vinazyati // 20 // artha- pichale zloka ke prazna kA uttara dete hue guru ne kahA ki Atmika jIvana meM jaba taka 'satya' dharma kA udaya nahIM hotA hai, taba taka he sAdhaka ! jIvana meM dharma kA utpanna honA sarvathA asambhava hai, kAraNa ki jainAgama meM mahAvIra svAmI svayaM bolate haiM ki 'saccaM khalu bhayavaM' (T RUTH IS GOD) arthAt satya hI paramAtmA hai, jaba taka paramAtmA kI jyota apane hRdaya meM praveza nahIM karatI taba taka dharma aura dhArmikatA hajAroM kosa dUra hai / ' sAcAM mAM samakitavase ' isakA artha bhI yahI hai ki satyajIvana satyavyavahAra, satyavyApAra, aura satya bhASaNa meM hI samakita ( samyaktva ) kA vAsa nizcita hai isalie satya ke dvArA hI dharma kI utpatti hotI hai| satya se utpAdita dharma, dayA aura dAna ke dvArA bar3hatA hai| dayA AtmA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: kA guNa hai jisakI vidyamAnatA meM ho saMpUrNa jIva rAzi ke sAtha maitrI bhAva kA vikAsa hotA hai / khyAla rakhanA hogA ki vaira, virodha, IrSyA, kleza, apamAna, saMgharSa aura Apa bar3AI ityAdika lakSaNa dayAlu AtmA ke hargija nahIM hai / apanI vastu meM bhI apanatva kA tyAga hI dAna hai / / dharma kI sthApanA arthAta dharma ke mUloM ko majabUta karane ke lie kSamAdharma ko nitAnta AvazyakatA hai / prAtmA meM jaba vIratA kA vikAsa hotA hai taba kSamA prApta hotI hai, isIlie "kSamA vIrasya bhUSaNam" bolA jAtA hai / zArIrika vIratA meM tAmasikatA kA sadabhAva hai aura prAtmA kI vIratA meM sAtvika bhAva hai / dharma kA nAza krodha aura lobha se hotA hai| sahana karane kI zakti ke abhAva meM krodha bar3hatA hai| putra lobha, dhana lobha, sattA lobha, ijjata lobha ise lobha kahA jAtA hai / ataH prAtmA ke vaikArika bhAva ko chor3akara satyadharma, dayAdharma, dAnadharma aura kSamAdharma meM abhyAsa baDhAnA hitakara hai // 20 // sUrya ke astAcala jAne ke pahile jo dhana yAcakoM ko nahIM diyA gayA hai, maiM nahIM jAnatA ki vahI dhana prAtaHkAla meM kisakA hogA? -rAjA bhoja dUsaroM kA bhalA karane kA yahI avasara hai, jaba taka ki svabhAvataH caJcala yaha zrImaMtAI tere pAsa vidyamAna hai| anyathA vipatti kA samaya bhI nizcita hai, taba bhalA upakAra karane kA avasara kahAM rahegA? -rAjA bhoja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 :: :: zeSa vidyA prakAza 'dharma ho rakSaka hai' bane raNe zatrujalAgnimadhye mahArNave parvatamastake vaa| suptaM pramacaM viSame sthitaM vA rakSanti puNyAni purAkRtAni // 21 // artha- jisa insAna ne dharmarAjA kI baika meM puNyadhana jamA karake rakhA hai, aura isa bhava meM phira se usa puNyadhana ko bar3hAtA rahatA hai, vaha bhAgyazAlI cAhe jaGgala meM rahe, raNa meM phire, zatru, jala aura agni ke bIca phaMsa jAya, samudra meM gira jAya, parvata ke zikhara para bhUlA par3a jAya, pramAdavaza yatra tatra par3A ho, yA viSama sthAna meM par3A ho to usakA rakSaNa dharmarAjA pratyakSa yA parokSarUpa se karatA hI hai / gItA vacana bhI yahI hai ki "dharmo rakSati rakSitaH " arthAt jo bhAgyazAlI duHkha dAridraya aura vipatti ke samaya meM bhI apane satya, sadAcAra aura premadharma kI rakSA karegA usakA maba prakAra se bhalA hogA / / 21 / / he pUrNimA ke cndrmaa| apanI cAMdanI se Aja hI pAlasya lAye binA isa saMsAra ko ujjavala kara denA anyathA nirdaya vidhAtA cirakAla taka kisI ko mAladAra nahIM rahane detA hai| ___-rAjA bhoja ai sarovara ! dina aura rAta pyAsoM ko pAnI pIne denA, kyoMki gayA huA jala to prASAr3ha mAsa ke meghoM se phira mila jaaygaa| ___-rAjA bhoja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 16 __'mAnava dharma' varaM maunaM kAryaM na ca vacanamukta yadanRtaM, varaM klaibyaM puso na ca parakalatrAbhigamanam / varaM prANatyAgo na ca pizunavAkyeSvabhirUciH varaM bhikSAzitvaM na ca paradhanAsvAdanasukham // 22 // artha- khUba samajha lenA cAhie ki kisI bhI saMpradAya meM yA kisI ke pakSa meM rahanA hagija dharma nahIM hai, yA amuka jhaMDA uThAkara phiranA yA amuka prakAra ke raMge hue vastroM kA paridhAna karanA yA judI-jUdI rIta se tilaka lagAnA yA jude jude dravya kI mAlA hAtha meM ghumAte rahanA, ye dharma nahIM hai kyoMki dhUrta, prapaMcI yA peTa bharA AdamI bhI yaha saba kara sakatA hai| parantu dharma kA sIdhA sAdA artha yahI hai ki jisase arthAt jina kriyAoM se insAniyata, mAnavatA, manuSya prema kA vikAsa hove aura vaha insAna daivI saMpatti kA mAlika bane / Upara kA zloka apane ko yahI samajhAtA hai ki(1) dharmyabhASA bolanA nahIM AtA ho to mauna dhAraNa karanA sarva zreSTha hai, parantu IrSyAyukta, hiMsaka, garviSTha aura asabhya vacana bolanA paraghAtaka to hai hI parantu svaghAtaka bhI hai| (2) napuMsaka bananA phAyadekAraka hai parantu parastrI ko tAkanA, usake sAtha gaMdA vyavahAra rakhanA, yaha vyakti kA samAja kA nukasAna karAne vAlA durguNa hai, durvyasana hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20:: :: zeSa vidyA prakAza (3) prANa tyAga kara denA acchA hai parantu dUsare vyakti ke sAtha pizunatA kA vyavahAra karanA burA hai, kalaha-kaMkAsa, cugalI, dUsare ke caritra meM kalaMka lagAnA prabhRti pizunatA ke hI samAnArtha hai, ina saba kA tyAga karanA hI zreSTha mArga hai| (4) bhIkha mAMga kara khAnA zreSTha hai, parantu vizvAsaghAta, svAmI. droha, mitradroha, kUTatola, kUTamApa aura chalaprapaMca ke dvArA dUsaroM ke dhana ko apane ghara meM lAnA yA peTa meM DAlanA atyanta khataranAka hai| mahAtmA gAMdhI bhI kaha gaye haiM ki "anyAyopAjita dhana aura kaccA pArA donoM eka hI samAna hai" ||22 // 'atyanta duHkhadAyaka sAta vyasana' ghataM ca mAMsaM surA ca vezyA pApacicaurye paradAra sevA / etAni sapta vyasanAni loke ghorAtighoraM narakaM vrajanti // 23 // - artha-saMskRta sAhitya meM vyasana zabda kA artha 'duHkha' hotA hai| jinake sevana se aikAntika duHkha aura duHkha paramparA pAtI hai, aise sAta vyasana avazyameva tyAjya haiN| sAta vyasana isa prakAra haiN| jUnA khelanA, mAMsa khAnA, zarAba kA sevana karanA, vezyAgAmI bananA, zikAra khelanA, paradhana kI corI karanA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 21 aura apanI dharmapatnI ko chor3akara parastrI se prema krnaa| ye sAta vyasana bhavaparaMparA meM duHkhadAyaka haiM aura marane para raurava, vaitaraNI nAmaka narakAvAsoM ko dene vAle hote haiM, sAtoM ke sevana se yA ekAdha ke sevana se bhI vyakti meM to doSa AtA hI hai parantu samAja, kuTumba, gAMva aura samUcA rASTra bhI doSoM se paripUrNa hotA huaA parAdhInatA kI ber3iyoM meM phaMsakara duHkhI banatA hai| jUA: saTTe ke vyApAra meM, resa ke ghoDoM meM aura pleiMga kArDa se ramI ke vyApAra meM, bhAratavarSa kA vyApArI varga, yuvaka varga, buddhijIvI varga behAla hotA huA naitika adha:patana ke garta meM kitanI tejI se jA rahA hai| yaha jaise dravyadya ta hai to saMsAra rUpI jUmAghara (Gambling House) meM moharAja ke sAtha maitrI karake, satyatA, pramANikatA, nIti aura mAnava-prema ko kho denA bhI bhAvadhUta hai| mAMsa: jAnavaroM ke mAMsa ko aura aMDoM ko khAnA dravyamAMsa hai, to kanyA vikraya yA vara vikraya kI kamAI bhI bhAva se mAMsa bhojana tulya hai, acche acche vidvAnoM yA zAstravettAoM se caca karane para hI zIghratA se apana samajha sakate haiM ki ye donoM durguNoM se samAja kI kyA durdazA huI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22:: :: zeSa vidyA prakAza surAH zarAba, bhAMga, aphIma prabhRti mAdaka padArtho se dravya nazA hotA hai, to vyakti, kuTumba, samAja aura rASTra ko rAgadveSa ke bhAva naze meM Akara ke apane svArtha yA padaprApti ke khAtira sarvatra rAga dveSa kI holI meM salagAnA bhI bhAva nazA hai| vezyAgamanaH gaNikA strI kA sevana karanA dravya se vezyAgamana hai to anIti, avirati, asatyatA aura hiMsakatA meM pUrI jindagI khapA denA bhI bhAva se vezyAgamana hai / devendrarAja ke darabAra meM, menakA, raMbhA, apsarA prabhRti strIyeM aisI haiM jo tyAgiyoM ko apane vaza kara letI haiM, ThIka isI prakAra moharAja ne bhI buddhizAliyoM ko cakkara meM DAlane ke liye anIti, avirati, asatyatA aura hiMsakatA nAmaka vezyAoM ko taiyAra rakhI hai| zikAraH hariNa, kharagoza, zera Adi ko mAranA, mastaka meM utpanna hone vAlI jUlIkhoM ko mAranA, jaise zikAra kriyA hai ThIka isI prakAra anapar3ha aura bhole AdamI ko tola meM, bhAva meM aura byAja meM ThaganA bhI bhAva zikAra hai| moharAjA ke hiMsA jhUTha, corI, maithuna aura parigraha rUpI pApa zastroM ko apane banA kara ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura saMtoSa rUpI AtmIya NoM kA nAza hone denA bhI zikAra hI hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 23 cauryaH dUsaroM ke dhana ko coranA dravya se cauryakarma hai to mAnava mAtra kI mAnavatA, ijjata, mAna aura unakI vRtti tathA pravRtti ko apane svArtha ke khAtira bigAr3anA, bhAva se caurya-karma hai| paradAra sevAH apane sAtha jo avivAhita hai, vaha cAhe kanyA ho yA vidhavA yA sadhavA usakA upabhoga dravya se paradArA sevana hai to saMsAra kI mAyA meM sImAtIta phaMsa kara jIvana ko barbAda kara denA bhI bhAva se paradAra gamana hai, kyoMki saMsAra kI mAyA apanI nahIM hai / / 23 / / ___ 'mAnavatA kA sAra' buddheH phalaM tatvavicAraNaM ca dehasya sAraM vratadhAraNazca / arthasya sAraM kila pAtradAnaM vAcaH phalaM prItikaraM narANAm / / 24 // artha-deva durlabha manuSya avatAra prApta karane vAle pratyeka bhAgyazAlI ko buddhi, deha, artha aura bhASA milI hai| mAnava aura dAnava meM itanA hI antara hai ki mAnava inhIM cAroM vastuoM kA sadupayoga karatA hai, aura dAnava kevala apane svArtha ko sAdhane ke atirikta aura kucha bhI nahIM karatA hai / buddhi kA upayoga tattvavicAraNA meM karanA hai ki "maiM kauna hUM? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza kahAM se AyA hUM ? marakara kahAM jAnA hai ? merA kyA karttavya hai ? aura maiM kyA kara rahA hUM ? ina pAMcoM praznoM kA uttara ekAnta meM baiThakara apanI AtmA se lenA hI buddhi kA upayoga hai / 24 : zarIra kA upayoga vrata dhAraNa karane meM hai ( Move Himself) kA artha yahI hai ki dUsaroM ko hAni meM utaranA par3e aise pApa kAryoM se apane zarIra ko nikAlakara acche satkarmoM meM zarIra kA upayoga karanA cAhie, jisase jIvana meM Ananda A ske| rAvaNa duryodhana, kaMsa aura zUrpaNakhA ke pAsa sattA, zrImaMtAI aura yuvAvasthA tathA bhoga upayoga ke sAdhana paripUrNa mAtrA meM the, tathApi unakA jIvana saMyamita na hone ke kAraNa jIvana kA prAnanda prApta nahIM kara sake aura dUsaroM ke hAtha se marakara apajasa ke pAtra bane / ata: bhagavAna mahAvIra svAmI, rAmacandrajI, aura yudhiSThira ke mAphika zarIra ko vratadhArI banAnA cAhie / dhana kA upayoga satpAtra ke poSaNa meM, tapasviyoM kI sevA meM aura dIna dukhiyoM ke uddhAra meM karanA cAhie / dhavala seTha, mammaNaseTha ke pAsa khuda dhana thA phira bhI na kisI ko diyA na khAyA aura naraka ke mehamAna bana gaye / vastupAla, tejapAla, bhAmAzA, jagaDuseTha ne dhana kA sadupayoga kiyA, ataH tyAgI muniyoM ne bhI inake guNa gAye, kaviyoM ne kavitAeM racI aura citrakAroM ne bhI citra banAye aura itihAsa ke pRSThoM meM amara ho gaye / bANI kA upayoga madhura, satya, priya aura ahiMsaka bhASA bolane meM karanA cAhie ||24|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: 25 zeSa vidyA prakAza :: 'mAnavatA zreSTha kaise bana sakegI' AhAra-nidrA-bhaya-maithunaJca, ___sAmAnyametat pazubhiHnarANAm / dharmo hi teSAmadhiko vizeSo, dharmeNa hInAH pazubhiH samAnAH // 25 // artha--AhAra-nidrA-bhaya-maithuna ye cAra karma-saMjJA jIva mAtra ke samAna hotI hai| kevala isIlie manuSya avatAra zreSTha nahIM hai parantu cAroM saMjJAoM meM yadi vaha vicAraka manuSya dharma saMjJA ko milA deM to vaha kudarata kA AzIrvAda prApta karatA huA carAcara saMsAra kA kalyANa kara sakatA hai / dharmya AhAra, dharmyapAna ke sAtha vivekapUrNa hita, mita aura pathya bhojana vidhi se hI jIvana sArthaka banatA hai| saba sthAnoM meM aura saba samayoM meM nidrA lene kI nahIM hotI hai / maryAdita nidrA hI insAna ke mana, buddhi aura zarIra ko svasthatA tathA sphUrti dene vAlI hotI hai aura maryAdAtIta nidrA mAnasika aura Atmika roga hai, aise roga kA praveza sulabha hai, aura sAtha sAtha jIvana aura jIvana kI zaktiaiM barbAda ho jAtI haiN| adharmya vyavahAra, vyApAra, bhASaNa, khAnapAna se bhayasaMjJA utpanna hotI hai aura baDhatI hai, jisake baDhane se vinaya, viveka, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 :: :: zeSa vidyA prakAza lajjA tathA khAnadAnI dharma maryAdA, vagairaha Atmika guNoM kA nAza hotA hai, ataH indriyoM meM saMyama, mana meM sadAcAra aura jIvana ko uccattama banAne meM hI nirbhayatA prApta hotI hai / jAnavaroM ke maithuna dharma meM aviveka hotA hai ata. unakI santAna bhI jAnavara hotI hai| yadi manuSya bhI maithuna dharma meM aviveka lAegA to usa manuSya kI saMtAna bhI rAvaNa, duryodhana, kaMsa aura zUrpaNakhA jaisI rAkSasIya guNa vAlI hI hogI, yaha nizcita bAta hai| isI kAraNa se anubhaviyoM kA kahanA hai ki dharma saMjJA hI mAnavatA kA sarva zreSTha sAra hai, tattva hai // 25 / / 'mAnavatA hona kA phala' hastaudAna vivarjitI, zrutipuTau, sArazrutidrohiNI, netre sAdhu vilokanena rahite pAdau na tIrtha gatau / anyAyArjitavittapUrNamudaraM, garveNa tuGga ziro, re ! re ! jambuka muzca muzca sahasA nIcasya ninyaM vapuH // 25 // artha-zmazAna meM par3e hue eka murde (zava) ko khAne ke liye Aye hue siyAloM ko eka yogirAja kaha rahe haiM ki he ! siyAla ! isa zarIra ko (zarIra ke mAMsa ko) khAnA chor3a de kyoMki (geTa oNpha do mokSa) mokSa prApti ke yogya aise pavitratama manuSya avatAra ke milane para bhI isane apane zarIra ko isa prakAra nindanIya banAyA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 27 1. donoM hAthoM se isane kabhI dAna diyA nahIM hai| 2. zAstroM kI uttama carcA isake kAna meM par3I nahIM hai / 3. prAMkhoM meM amRta basAkara isane apane mahA-upakArI mAtA-pitA tathA gurujanoM ko dekhA nahIM hai| 4. uttama sthAnoM meM jahAM dUsaroM kI sevA karane kA avasara mile, athavA tIrthadhAmoM meM isake paira par3e nahIM hai| 5. mitra droha, vizvAsu droha, kUTa taula, kUTa mApa ke dvArA athavA vezyA, macchImAra, kasAI aura zikArI ke sAtha vyApAra karake kamAyA huA dhana isake peTa meM par3A hai / 6. ghamaNDa ke mAre isakA mastaka hamezA UMcA rahA hai, arthAt bar3oM ke, gurujanoM ke aura upakArI mAtA-pitA ke caraNoM meM isakA mastaka kabhI bhI jhukA nahIM hai / ataH he siyAla ! isa nIca insAna ke zava ko chor3a de / chor3a de / isa para siyAla ne tathA siyAla kuTumba ne bhUkhA maranA svIkAra kiyA aura pApI tathA samAja-drohI ke zava ko chor3a ke cala diyA // 26 // pUra ke ghamaNDa meM kinAre ke per3oM ko girA dene vAlI nadI ! yAda rakhanA ki Aja kA AyA huA pUra to kala calA jAyagA, parantu dUsaroM ko girAne kA pApa to tere mAthe para rhegaa| -rAjA bhoja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 :: :: zeSa vidyA prakAza 'kalama kA hitopadeza' sAdhubhyaH sAdhudAnaM ripujana suhRdAM copakAraM kurutvaM / saujanyaM bandhuvarge nijahitamucitaM svAmikArya yathArtham / zrotrete tathyametat kathayati satataM lekhinI bhAgyazAlin / nocennaSTe'dhikAre mama mukha sadRzaM tAvakAsyaM bhaveddhi // 27 // artha-kAna ke Upara baiTho huI kalama apane mAlika ko pratikSaNa satya (dharmya) upadeza detI huI kahatI hai kiH 1. nyAya nIti se dhana kamAkara tU sAdhu puruSoM ko sAdhu dAna de, aura unake jJAna darzana cAritra kI vRddhi kara / 2. apane duzmanoM kA aura mitroM kA bhalA kara-upakAra kara, yAda rakhanA ki mitroM kA upakAra to pratyeka mAnava karatA hI hai, parantu duzmanoM ko, duzmanoM ke baccoM ko dUdha roTI dekara unakA bhalA cAhanA yahI mAnava dharma hai, aura isI ko mAnavatA kahate haiN| 3. duHkha se pIr3ita bandhu varga ke sAtha sajjanatA kA vyavahAra krnaa| samajhanA hogA ki jIbha se, kalama se aura zrImaMtAI tathA sattA ke naze meM Akara bhI kisI ke sAtha durjanatA kA vyavahAra karanA rAkSasIya guNa hai| 4. zarIra ko zrRGgArane ke atirikta usI zarIra rUpI bhADe ke makAna meM jo prAtmA rUpI mAlika baiThA hai, usako samajhanA aura usakA bhalA ho vaisI zuddha aura zubha pravRti karanA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 26 ____5. jisakA namaka tere peTa meM hai aise apane seTha kA aura prophisara kA kAma vaphAdArI pUrvaka krnaa| lalakAratI huI kalama kaha rahI hai ki itane kAma jaba taka tere pAsa zrImaMtAI hai, sattA hai, taba taka kara le, anyathA zrImaMtAI aura sattA naSTa ho jAne ke bAda, jaisA merA muha kAlA hai, vaisA ho kAlA muha terA bhI ho jAyagA, kalama kA muha kAlA to hai hI parantu cAkU se kATA huaA bhI hai / / 27 / / 'mAnavatA rahita mAnava kA aphasosa' gataM tattAruNyaM taruNihRdayAnandajanakaM, vizIrNA dantAlinijagati raho, yaSTizaraNam / jaDIbhUtA dRSTiH zravaNa rahitaM zrotrayugalaM, mano me nirlajjaM tadapi viSayebhyaH spRhayati / / 28 // artha-zarIra rUpI ratha ke sAtha lage hue indriya rUpI pAMca ghoDoM ko aura sArathI sadRza mana ko jisa bhAgyazAlI ne bhara yuvAvasthA meM kabje meM nahIM liyA, arthAta indriyoM ke tathA mana ke Upara jinhoMne apanA prabhutva nahIM jamAyA hai, aise indriya gulAmoM ke vRddha avasthA meM ye udgAra zeSa raha jAte haiM, aura vRddha avasthA se lAcAra banakara aphasosa kiyA karate haiM ki 1. yuvatI strI ke hRdaya ko Ananda dene vAlA merA tAruNya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza javAnI calI gaI hai parantu merA mana abhI bhI unake bhogoM kI lAlasA meM tar3apha rahA hai / 30 2. jIbha indriya ke vaza meM Akara maiMne khAdya prakhAdya kA, tathA kaba aura kitanA khAnA usakA vicAra taka nahIM kiyA / mere dAMta gira gaye, gire jA rahe haiM tathApi jIbha ke Upara maiM saMyama nahIM kara sakatA / 3. alamasta merA zarIra thA / zarIramada meM Akara ke maiMne kitane hI atyAcAra kiye, anAcAra kiye aba lAkar3I kA sahArA liyA, parantu paramAtmA kA sahArA lene kA bhAva abhI bhI nahIM AyA / 4. prAMkha indriya kA teja ghaTa gayA hai, phira bhI paramAtmA ke darzana kI cAhanA nahIM hotI hai aura yuvatiyoM ke raMgabiraMgI vastroM kA dekhanA pasanda par3atA hai / 5. kAna yugaloM ne sunanA chor3a diyA hai| tathApi nirlajja banA huA merA mana azva ke mAphika saMsAra ke bhogoM meM daur3a rahA hai / hAya ! merI kyA gati hogI ? paramAtmA ke ghara jAkara maiM kyA javAba dUMgA ||28|| paropakAra : puNyAya pApAya parapIDanam / - purANa parahita sarisa dharma nahIM bhAI / parapIr3A sama nahIM adhamAI / - tulasIdAsa www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'saMsAra kI viSamatA' kvacid vidvadgoSThI kvacidapi surAmatvakalahaH kvacid vINAvAdaH kvacidapi ca hAheti ruditam / kvacinnArI ramyA kvacidapi jarAjarjaravapuH na jAne saMsAraH kimamRtamayaH kiM viSamayaH / / 29 / / ____ artha-acche acche nirNayAtmaka buddhi vAle mahApuruSa bhI isa saMsAra kI gati ko nahIM jAna sake ki yaha saMsAra atyanta sukhamaya arthAta amRta se bharA huA hai yA atyanta duHkhamaya arthAt duHkha, dAridraya zoka, saMtApa rUpI viSa se bharA huA hai, vaha isa prakAra saMsAra ke eka tarapha to vidvat paMDita aura dhArmika puruSoM kI dharma goSThI ho rahI hai, to dUsarI tarapha zarAba kI botaleM tathA mAMsa kA bhojana peTa meM DAlA jA rahA hai| tIsarI tarapha svarga aura mokSa ko prApta karAne vAlA saMgIta cala rahA hai, jisameM hajAroM strI puruSa paramAtmA kI dhuna meM lage hue haiM to cauthI tarapha kisI kI akAla mRtyu hone para grAma kI janatA karuNa rudana karatI huI zmazAna tarapha jA rahI hai| kisI ke yahAM raMga bhavanoM meM yuvatI striyoM ke zrRMgAra kA upabhoga ho rahA hai to anyatra vRddhatva prApta striyoM ko dekhakara puruSoM ko udAsInatA A rahI hai| sacamuca saMsAra kyA hai ? paramAtmA jAne / / 26 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 :: :: zeSa vidyA prakAza 'AzA tRSNA kA sAmarthya aGga galitaM palitaM muNDaM / ____dazanavihInaM jAtaM tuNDam / vRddho yAti gRhitvA daNDaM tadapi na muJcati AzApiNDam // 30 // artha-pAMca indriyoM ke 23 viSayoM ko bhugatane meM jisakA zarIra vRddha huA hai, phira bhI asaMskArI mana arthAt jJAna aura vairAgya kI lagAma se rahita mana yahI socatA rahatA hai ki __ camakatA huA merA zarIra aba gala gayA hai| camakate hue kAle bAla aba rUI (kapAsa) ke mAphika sapheda ho gaye haiM / binA dAMta kA muha aba khokhalA ho gayA hai| phira bhI AzA aura tRSNA devI ko maiM pakar3a baiThA huuN| vaha isa prakArazarIra zithila hone para bhI zakti aura puSTidAyaka 'rasAyana' sevana kA mana hotA hai, parantu tapazcaryA kA mArga acchA nahIM lagatA hai / dAMta par3ane para bhI supArI aura pAna khAne ko mana lalacAtA hai, parantu aba bhI tyAga dharma meM ruci nahIM hotI hai ki pUrI jindagI khAne meM bitAI hai, to bhI khAne kI vastueM samApta nahIM huI, varana mere dAMta hI naSTa ho gaye haiM, ataH khAne kI lAlasA hI chor3a dU / vRddhAvasthA prAI parantu dharmasthAnoM meM jAne kA bhAva nahIM hotA hai isa prakAra prAzAoM kI mAyAjAla meM jIvana pUrA kiyA hai // 30 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 33 'umra kA lekhA jokhA' AyurvarSazataM nRNAM parimitaM rAtrautadardha gataM tasyArdhasya parasya cArdhamaparaM bAlatvavRddhatvayoH / zeSaM vyAdhi-viyoga-duHkha sahitaM sevAdibhirnIyate jIve vAritaraGga caJcalatare saukhyaM kutaH prANinAm // 31 / / artha-manuSya kA AyuSya anumAnata 100 varSa kA mAna leM to usameM se 50 varSa rAtri ke nidrA devI kI goda meM pUre ho jAte haiM, zeSa jIvana ke 12 / / varSa kA bAlyakAla aura 12 / / varSa kA antima kAla milAkara 25 varSa aura gaye, aba zeSa 25 varSa hI rahe, usameM se bhI prAdhi kabhI vyAdhi, kabhI saMyoga aura viyoga Adi gahasthAzrama kI ApattiyoM meM, isa jIvAtmA kA pUrA prAyuSya khatma ho jAtA hai, mahAn yogIrAja zrI bhartRharijI manuSya mAtra ko saMbodhana karate hue kaha rahe haiM ki ai bhAgyavAnoM Apa zIghratA se sAvadhAna banakara dharma dhyAna kI upAsanA kareM, jisase sukha kI prApti ho sake / / 31 / / mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH / jIvana ko sudhArane aura bigAr3ane meM mana hI mukhya kAraNa hai| jJAnakriyAbhyAM mokssH| samyagajJAna aura sakriyA hI mokSa kA mukhya kAraNa hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 :: :: zeSa vidyA prakAza 'sukha du.kha meM samadRSTi bananA' saMsAravAse vasatAM janAnAM sukhaM ca dukhaM ca sadA sahastaH / na santi sarve divasAH sukhasya duHkhaprasaGgo'pi kadApi sahayaH // 32 // artha-saMsAra kI cAra gatiyoM meM paribhramaNa karate hue jIvoM ko sukha duHkha kA anubhava hotA hI rahatA hai, sabake saba ghar3I, pala, divasa, pakSa, mAsa aura varSa sukha meM pUrNa hone vAle nahIM hai, aura na kisI ke hue haiN| usI prakAra dukha ke divasa bhI kisI ke eka sarIkhe nahIM rahe haiM, ataH sukha meM phulAnA aura dharma karma aura paramAtmA ko bhUla jAnA, tathA dukha meM ronA pITanA aura ghabarAte hue rahanA acchA nahIM hai "idamapi gamiSyAte" ye bhI dina cale jAyeMge, arthAt Aye hue dina eka dina avazyameva jAne vAle haiM ata: samadarzI bananA hitaprada hai // 32 // paDhamaMNANaM to dyaa| akalyANakArI pApa mArga se jIvana ko bacAne ke liye prathama jJAna kI AvazyakatA hai jJAnavAna to dayAlu hotA hI hai| spaSTa vaktA sukhI bhavet / ahiMsaka aura manojJa bhASA meM spaSTa vaktA sukhI banatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 35 'zatruoM kA bhI hitacintana' jIvantu me zatrugaNAzca sarve yeSAM prasAdena vicakSaNo'ham / yadA yadA mAM bhajate pramAdaH tadA tadA te pratibodhayanti // 33 // artha-mere duzmana bhI lambA AyuSya prApta kreN| jinakI kRpA se hI maiM hamezA jAgRta rahatA hUM, jaba kabhI mujhe pramAda prAtA hai, arthAt karttavya bhraSTa hokara jaba maiM ulTA sulaTA socatA hUM, taba mujhe mere zatruoM se bhaya lagatA hai ki ye duzmana merI nindA kareMge, yA merA apajasa boleMge, isalie mujhe jAgata, tathA viveka ke mArga para sthira rakhane meM tathA AdhyAtmika krAMti lAne meM zatru varga kA pUrA sAtha hai, ataH vyakti yA samAja ke liye zatra varga kA honA nitAnta Avazyaka hai / / 33 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 :: :: zeSa vidyA prakAza 'jIvana ko niSphalatA' jihvA dagdhA parAnnena karau dagdhau pratigrahAt / mano dagdhaM parastrImiH kAryasiddhiH kathaM bhavet ||34|| artha - mRtyu zayyA hI eka aisA sthAna hai, jaba insAna mAtra ko satya jJAna kA prAdurbhAva hotA hai, aura jIvana ke bure karmoM kA sAkSAtkAra bhI hotA hai, parantu vaha avasthA sarvathA asahAya aura lAcArI se paripUrNa hai, eka jIvAtmA isa prakAra aphasosa kara rahA hai ki : + 1. hamezA dUsaroM kA anna khAkara maiMne merI jIbha bigAr3I, arthAt pUrI jindagI taka maiM mAla masAleM (laDDu ) kA bhagata banA, parantu paramAtmA kA bhakta yA sAdhu santoM kA bhakta nahIM bana sakA / 2. dUsaroM ke dhana ko ur3Ane meM, yA galata karane meM maiMne mere hAtha apavitra banAye, parantu sarvazreSTha manuSya avatAra prApta karake bhI, maiM hAthoM ke dvArA dUsaroM kI sevA na kara sakA, yA bar3oM ko, gurUjanoM ko hAtha jor3akara namaskAra na kara sakA / 3. parastriyoM kI lubhAvanI mAyAjAla meM Akara ke maiMne mere mana ko bigAr3a diyA / isa avasthA meM aba maiM kyA karU N / merA bhalA kaise ho sakatA hai, kyoMki mahAdayAlu paramAtmA ke diye hue jIbha, hAtha aura mana kA durupayoga karake maiM paravaza bana cukA hU~ ||34|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 37 lakSmI kA sadupayoga zrIvRddhirnakhavat chedyA, naiva dhAryA kadAcana / pramAdAt skhalite kvApi, samUlA sA vinazyati // 3 / / artha-jisa prakAra bar3hate hue nAkhUnoM ko kATa denA zreyaskara hai, usI prakAra bar3hatI huI lakSmI devI ko bhI parigraha niyaMtraNa ke dvArA kama karane kI bhAvanA rakhanI acchI hai| arthAta dAna, puNya jaise pavitra kAryoM meM lakSmI kA sadupayoga kara lenA cAhie / anyathA lakSmI ke Ane para aura bar3hane para yadi kucha pramAda ho gayA, tAtparya yaha hai ki lakSmI devI ke cAra putroM meM se bar3e putra dharmarAja kA apamAna yadi ho gayA to nizcita rUpa se samajhanA hogA ki pichale tIna putra agnideva, rAjA aura cora ApakI lakSmI ko mUla se hI nAza kara deMge // 35 / / lakSmyA saMjAyate bhAnuH sarasvatyApi jAyate / manuSyoM kI pratibhA lakSmI se aura sarasvatI se utpanna hotI hai aura bar3hatI hai| AdamI ke muha meM jo kucha jAtA hai, usase koI bhI insAna nApAka nahIM hotA hai. para jo kucha AdamI ke muMha se nikalatA hai vaha AdamI ko nApAka kara sakatA hai| jo bAteM zrAdamI ke muMha se nikalatI hai, vaha dila se nikalatI hai / usameM yadi hiMsA jhUTha, vyabhicAra, badacalanI, corI. aura bhagavAna kI niMdA bharI par3I hai to jabAna se yahI cIjeM nikalegI jisase pUrA saMsAra nApAka ho sakatA hai (injIla grantha / ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 :: :: zeSa vidyA prakAza 'dayA dharma nirguNeSvapi sattveSu dayAM kurvanti sAdhavaH / na hi saMharate jyotsnA candrazcANDAla vezyasu // 36 // artha-carAcara saMsAra kA bhalA karane kA vratadhArI candramA apanI cAMdanI (prakAza) se cANDAloM ke yA harijanoM ke gharoM ko bhI prakAzita karatA hai, usI prakAra mAnavatA kA pujArI bhI nirguNa arthAt kAmI, krodhI, dIna, duHkhI vagairaha Atmika aura zArIrika rogiyoM para bhI dayA karatA hai kyoMki madhyastha bhAva va anukampA lakSaNa se udbhAsita samyaktva (samakIta) hI usakA vrata hai // 36 / / ___ 'mitratA ke lakSaNa pApAnnivArayati yojayate hitAya guhya nigRhati guNAn prakaTI karoti / Apadgate ca na jahAti dadAti kAle sanmitralakSaNamidaM pravadanti santaH // 37 // artha-zAstroM meM mitroM kA, sanmitroM kA lakSaNa isa prakAra batalAyA gayA hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 36 1. pApamArga meM jAte hue apane ko roka sake / 2. pavitra kAryo meM apane ko sammilita kare / 3. apanI chupI huI bAta ko jo gupta rakhe / 4. apane choTe se guNoM ko bhI bar3A rUpa de / 5. Apatti ke samaya meM bhI apane ko na chodd'e| 6. samaya para apane ko madada dekara sthira kre| jinake sAtha apane ko dostI bAMdhanI hai aura nibhAnI hai, usa mahAnubhAva meM Upara kahI huI cha: bAteM avazyameva honI cAhiye // 37 / / 'dAmbhika puruSa kA jIvana' ye lubdhacittA viSayAdi bhoge bahirvirAgA hRdi bddhraagaaH| te dAmbhikA veSabhRtazca dhUrtAH manAMsi lokasya tu raJjayanti // 38 // artha-jIvana ke bAhya vyavahAra meM vairAgya kA raMga lagAyA huA hai, aura prAntara jIvana meM pAMca indriyoM kI bhoga lAlasA meM jina kA mana rAga dveSa se bharA huA hai| arthAt viSaya vAsanAoM se ladA huA jinakA mana hai / saMsAra kI sTeja para tyAga, tapa, dAna, puNya, ahiMsA, satya kI bAteM kI jAtI haiM aura carcI jAtI haiM, parantu apane dainaMdina (pratidina-pratikSaNa) ke vyaktigata jIvana meM hiMsA kA sAmrAjya hai, bhUTha kA bolabAlA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 :: :: zeSa vidyA prakAza aMDe aura zarAba se peTa dUSita hai, tathA tyAga aura tapa se jIvana hajAroM kosa dUra hai| aise paMDita, kavi, kathAkAra, saMgItakAra, vaktA tathA rASTranetA dAmbhika hai. jo apanI bAhya pravRtti se saMyama aura sevA kA upahAsa karate hue, samAja ke, rASTra ke, mana ko raMjita kara sakate haiM, parantu apanI AtmA ko apane Atmadeva ko kabhI bhI prasanna nahIM kara sakate haiM // 38 / / 'putra rahita kA jIvana' aputrasya gati sti, svargoM naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA, svargaM gacchanti mAnavAH // 39 / / artha-brAhmaNa zAstra kA yaha kathana hai ki jinhoMne gRhasthAzrama jIvana svIkAra nahIM kiyA hai, aise bhAgyazAliyoM kA putra rahita jIvana hone se svarga meM gamana nahIM hotA hai arthAt sadagati nahIM hotI hai, ataH putra ke mukha ko dekhakara hI deva loka ke sukha kI prApti hotI hai // 36 / / AdamI hara taraha ke vyAghra, zera, sAMpa, sAMDa, hAthI aura devatA ko bhI sAdha sakatA hai aura sAdhatA rahatA hai parantu apanI jabAna ko sAdhanA kaThina hai| jabAna eka niraMkuza cIja hai usake andara ghAtaka viSa bharA huA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 41 'brahmacaryAzrama kI zreSThatA' anekAni sahasrANi-kumAra brahmacAriNAm / divaMgatAni viprANAmakRtvA kula saMtatim / / 4 / / artha-unhIM brAhmaNa sUtroM meM Age calakara vahI smRti zAstra isa bAta kI udaghoSaNA karatA hai ki gRhasthAzrama jIvana se bhI brahmacaryAzrama jIvana lAkhoM vAra zreSThatama hai, kyoMki brahmacarya jIvana se hI hajAroM lAkhoM kI saMkhyA meM brAhmaNoM ke kumAroM ne vivAha zAdI lagna kiye binA hI svarga ke sukhoM ko prApta kiyA hai / / 40 / / 'rAtri bhojana pApa hai| astaMgate divAnAthe Apo rudhira mucyate / anna ca mAMsa samaM proktaM mArkaNDena RSiNA // 41 // artha-ahiMsaka jIvana ke parama upAsaka mArkaNDa nAmaka RSi brAhmaNa zAstroM ke acche jJAtA the, tapasvI the| unhoMne apane race hue mArkaNDeya purANa meM kahA hai ki jisa prakAra ghara kA mAlika marA huA ho aura usakA zava abhI ghara meM par3A ho taba ghara kA koI bhI AdamI bhojana pAnI nahIM karatA hai| usI prakAra dina kA svAmI sUryanArAyaNa bhI astAcala para cale gaye hoM taba anna khAnA mAMsa khAne ke barAbara hai, aura pAnI (jala) pInA lohI ke samAna hai / / 41 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 :: :: zeSa vidyA prakAza 'AzA tRSNA kA phala AzAyA ye dAsAste dAsAH sarvalokasya / AzAdAsI yeSAM teSAM dAsAya te lokaH // 42 // artha-mana ke aura indriyoM ke bhogoM kI prAzA meM jIvana yApana karane vAlA mAnava saba jIvoM kA dAsa hai / jaise: sparzendriya ke bhoga meM strI kI dAsatA (gulAmI) svIkAranA anivArya hai| jihandriya ke bhoga lAlasA meM bhI insAna kitanA gulAma bana jAtA hai ? yaha bAta sabhI ke anubhava meM hai| isI prakAra kAna, nAka aura prAMkha indriyoM ke bhoga meM gulAmI nizcita hai| parantu ghar3I Adhaghar3I sAdhusaMtoM ke caraNoM meM baiThakara jinhoMne apanI AtmA ko samajhA hai aura samajhakara pAzA tRSNA ko jinhoMne apanI dAsI banA lI hai, pUrA saMsAra usakA dAsa hai // 42 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 43 'zUra, paMDita, vaktA dAtA kI durlabhatA' zateSu jAyate zUraH sahasraSu ca paNDitaH / vaktA dazasahasraSu dAtA bhavati vA na vA // 43 // artha-paMDita mahApuruSoM kA kathana hai ki sau prAdamiyoM meM eka zUravIra hotA hai, hajAroM meM eka hI paNDita hotA hai. lAkhoM meM eka hI vaktA puruSa ho sakatA hai parantu dAtAra AdamI kA milanA muzkila hai // 43 // na raNe vijayAcchUro'dhyayanAnna ca paNDitaH / na vaktA vAkpaTutvena na dAtA cArthadAnataH // 44 // artha-Upara ke zloka meM jo kathana hai, usa viSaya meM satya draSTAoM kA yaha kahanA hai ki raNa maidAna meM vijaya prApta kara lene mAtra se usako zUravIra nahIM kaha sakate haiN| zAstroM kA adhyayana adhyApana karane mAtra se paMDita nahIM bana sakatA hai| dhArAvAhI pravacana karane mAtra se usako vaktA kahanA ThIka nahIM hai| usI prakAra kucha bhI vicAra kie binA kIti ke lobha meM Akara arthadAna karane mAtra se usako dAnezvarI (dAtAra) kahanA bhI acchA nahIM hai // 44 / / insAna ! o insAna ! apane dila meM dUsaroM kI tasvIroM ko rakhane kI apekSA apanI mAM kI tasvIra ko sthAna de / jisa mAM meM tIna guNa haiN| putra ke Upara dayA karane kA, putra ko roTI dene kA aura putra ke aparAdhoM ko mApha karane kA guNa bharA par3A hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 :: :: zeSa vidyA prakAza 'saccA zUra, paMDita, vaktA, dAtA kauna hai ?" indriyANAM jaye zUro, dharmaM carati paNDitaH / satyavAdI bhavedavaktA, pAtA bhUtA bhaya pradaH ||45|| artha- parantu anubhaviyoM kA to yaha kahanA hai ki zarIra rUpI ratha ke sAtha jo indriya rUpI ghor3e jute hue haiM una ghor3oM ke muMha meM jJAnarUpI lagAma DAla kara unako sanmArga meM jor3e vaha saccA zUravIra hai| dharma kI carcA, yA dharma ke vyAkhyAna karane mAtra se vaha paNDita nahIM hai, parantu apane muMha se nikale hue dharma ke siddhAntoM ko apane hI jIvana meM utAre, arthAta prAcaraNa meM lAve vahI saccA paNDita hai / apane vaktRtva ke dvArA hajAroM lAkhoM ko rulAne yA haMsAne vAlA to korA vAcAla hai, parantu vaha jo kucha bhI bole priya, pathya, hitakArI aura manojJa bhASA meM yathArthavAda ko bole vahI satya rUpa meM vaktA hai / jisameM kevala apanI nAmanA ho, aura kisI bhI dIna, duHkhiyAre kA bhalA na ho aisA hajAroM lAkhoM kA kiyA huA dAna bhI kutte kI pUMcha ke mAphika nirarthaka aura niSphala hai, parantu prANi mAtra ko abhayadAna dene vAlI pravRtti yA vRtti hI dAtA kA lakSaNa hai // 45 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'suputra kI mahimA' ekenApi suvRkSeNa puSpitena sugandhinA / vAsitaM taddhanaM sarvaM suputreNa kulaM yathA // 46 // / artha- jaise guNavAna, namra, satyavAdI aura prAmANika suputra ke dvArA khAnadAna kI zobhA bar3ha jAtI hai| vaise hI apanI sugaMdha se Asa-pAsa ke vAtAvaraNa ko suvAsamaya banAne vAlA, apane puSpoM se jana mana ko rAjI karane vAlA, aura apanI lakar3I tathA chAyA se insAna mAtra ko sukha zAnti aura zItalatA dene vAlA vRkSa bhI hai, ata: jaGgala ke per3oM kA rakSaNa karanA tathA vardhana karanA mAnava mAtra ke lie to hita meM hai hI parantu samUce rASTra kA hita bhI nihita hai| lobha ke vazIbhUta hokara jaGgala kATanA, kaTavAnA aura kolase par3avAkara vyApAra meM lAkhoM rupaye jor3akara zrImaMta banane vAloM kI zrImaMtAI jisake upayoga meM AvegI arthAt usakA dhana usakI roTI jisake peTa meM jAyagI, usakA jIvana bhI kolase sA kAlA hI banegA / / 46 / / bahuta sI jAtiyoM se yA bahuta se dharmoM se yA bar3e-vidvAnoM se, yA dharmAcAryoM se saMsAra kA bhalA nahIM ho sakatA hai, kyoMki isa saMsAra ko eka hI cIja kI AvazyakatA hai| vaha hai saba ke sAtha 'prema' kA baratAva / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 :: :: zeSa vidyA prakAza 'guNI putra' varameko guNI putro na ca mUrkhazatAnyapi / ekazcandrastayo hanti na ca tArAgaNo'pi ca / / 47 // artha-saMkhyAbaMda putroM ke mAM bApa banane kI apekSA eka hI putra jo bhakta ho, dAtA ho, zUravIra ho usake mAM bApa bananA, apane, apanI samAja ke aura apane deza ke liye gaurava lene jaisA hai / darjana do darjana putra ke mAM bApa bana bhI gaye to bhI usameM kyA bahAdurI hai ? jisa putra se deza kA, samAja kA aura kuTumba kA bhalA na hone paayaa| jaise AkAza meM karor3oM kI saMkhyA meM tArAoM kA varga hai parantu kisI ke liye bhI vaha karor3a saMkhyA kyA kAma kI hai, parantu eka hI candra jisake udaya hote hI pUrA vizva prakAzita ho jAtA hai, avazyameva prazaMsanIya aura prAdaraNIya bhI hai // 47 // anantAnubaMdhI kaSAyoM ke kSayopazama ke binA, mithyAtva moha kA kSayopazama, nitAnta asambhava hai aisI paristhiti meM samyaktva to hajAroM kosa dUra hai| sAdhaka ! sarvaprathama kaSAyoM ke dUrIkaraNa kA mArga svIkAra kara leN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'kuputra kI niMdA ekenApi suputreNa, siMhI svapiti nirbhayam / sahaiva dazabhiH putreriM vahati gardabhI / / 48 // artha-zUravIra aura nirbhaya aise eka hI putra ko jaGgala kI siMhaNa janma detI hai, phira bhI bacce ke bharaNa poSaNa kI ciMtA usa siMhaNa ko karane kI nahIM hotI hai kyoMki vaha baccA svayameva samartha hai / parantu gardabhI (gaddhI) jo janma samaya meM bahuta se baccoM ko janma detI hai, parantu ve saba kAyara hone ke kAraNa mAM ke liye bhArabhUta haiM // 48 // 'kulInatA aura akulInatA' kiM kulena vizAlena vidyAhInasya dehinAm / akulIno'pi vidyAvAn devairapi pUjyate // 49 // artha-apanI khAnadAnI meM, kuTumba meM yadi jJAna dhyAna, tapa tyAga, satya, sadAcAra, prabhRti vidyAmUlaka saMskAra nahIM hai, to cAhe jitane bhI bar3e baMgale ho, mana pasanda pharnIcara ho, aura vizAla kuTumba ho, tathApi nizcita samajhanA hogA ki usakI khAnadAnI meM, vastupAla, tejapAla, bhAmAzA, candanabAlA, rAjImato aura anupamAdevI jaisI saMtAna janma nahIM letI hai, dUsarI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 :: :: zeSa vidyA prakAza tarapha thor3A sA kuTumba hai parantu satya, sadAcAra, nyAya aura prAmANikatA ke sAtha miSTa-bhASI hai to vahAM para zAnti hai samAdhi hai aura bhAgya devatA usake pakSa meM hai / / 46 / / 'kRpaNatA kI nindA kITikA saMcitaM dhAnyaM, makSikA saMcitaM madhu / kRpaNaiH saMcitaM vittaM, tadanyaireva bhujyate / / 50 / / artha-niSparigraha dharma ke parama aura carama upAsaka tathA upadezaka bhagavAna mahAvIra svAmI ne mAnavamAtra ko samajhAyA thA ki mAnava ! dhana, daulata, sonA, cAMdI ye saba sAdhana hai, sAdhya nahI hai ata: isa vaibhava kA sadupayoga hI sIdhA aura sarala mArga hai / anyathA kIDiyoM dvArA bila meM saMgraha kiyA humA anAja makkhiyoM dvArA banAyA huA madhu, jaisA dUsaroM ke liye hI kAma AtA hai / usI prakAra jo insAna mana kA tathA hAthoM kA kaMjUsa hai, usakA kamAyA huA dhana vakIloM meM, DAkTaroM meM, makAna yA baMgale banAne ke, uparAnta apanI bahina beTiyoM ko tathA putroM ko AkhirI phaizana ( leTesTa phaizana ) vAle banAne meM hI dhana kA upayoga hotA huA nAza hogA // 50 // 1-ajJAna meM mauna uttama hai| 4-jAnakAra ke Age ajAna honaa| 2-paise vAle ke sage jyaadaa| 5-pAna para cUnA nahIM lagane denA / 3-krodhI ke sAmane namra honaa| 6-himmate mardA to madade khudaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'kRpaNatA kA tiraskAra' kRpaNaH svavadhusaGga na karoti bhayAditi / bhavitA yadi me putraH same vittaM harediti // 51 / / artha-kRpaNa kI kRpaNatA kA AkhirI natIjA batalAte hue prAcArya bhagavaMtoM ne kahA ki "yadi mere putra hoMge to mere dhana kA baTavArA ho jAyagA" isI Dara ke mAre, vaha apanI strI ke saMga se bhI DaratA humA paradeza meM jIvana bitAtA hai| samajhanA sarala hogA ki apanI strI ko eka sthAna meM rakhakara dUsare sthAna meM yA paradeza meM rAtriya bitAnevAle puruSa ke jIvana meM bahuta se durguNoM ke sAtha vyabhicAra (kukarma) doSa bhI hotA hai| ataH usako parastrIgAmI yA vezyAgAmI banane se kauna roka sakatA hai ? aisI avasthA meM usake kuTumba ke putroM meM yA striyoM meM phailatA huA gupta durAcAra kaise rokA jAyagA ? pariNAma yaha rahA ki vaha kaMjUsa apanA apanI jAti kA, apano strI kA aura apane saMtAnoM kA avazyameva drohI hai / / 51 / / praur3ha pratApa bhArI dete sadA the upadeza bhaarii| prAcArya cUDAmaNi dharmasUri zrI ko sadA vandana bhUri merii|| prakhara vaktA, niDara lekhaka, zAsana dIpaka ramaNIya hai| saumyamudrA gururAja zrIvidyA vijayajI vandanIya hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 :: :: zeSa vidyA prakAza 'dAna nahIM dene kA phala' bhikSukA naiva yAcante bodhayanti gRhe gRhe / dIyatAM dIyatAM kiJciddAtuH phalamIdRzam // 52 // / artha-- kaMjUsa zrImaMtoM ke ghara para bhikhAriyoM kA TolA AtA hai / bar3I-bar3I haveliyeM aura ghara ke ThATha - mATha ko dekhakara AzA ke mAre ve bhikhArI kahate haiM ki - seTha sAhaba hamako kucha do, seThAnI bAI hamako kucha do, hama bhUkhe haiM, hamAre bacce bhUkhe hai, hama naMge haiM, hamAre bacce naMge haiM, ataH hamako do / parantu hRdaya kA kRpaNa vaha seTha una bhikhAriyoM ko gAliyeM detA hai, aura apane naukaroM se dhakkA dekara nikalavAta hai, unake bacce gira jAte haiM, rote haiM / usI samaya eka kavi udhara se jA rahA hotA hai, isa karuNa dRzya ko dekhakara seTha sAhaba se kahatA hai - he zrImaMtoM ! he sattAdhAriyoM ! Apa suna lIjiye ki ye bhikhArI lambe hAtha karake Apase bhIkha nahIM mAMga rahe haiM, parantu Apako upadeza dete kaha rahe haiM ki - 'hamako kacha do' gata bhava meM hamAre pAsa khUba dhana thA parantu hamane bhUkhe ko roTI nahIM dI, pyAse ko pAnI nahIM pilAyA aura ThaNDI meM kAMpate hue ko kapar3A nahIM diyA ataH isa bhava meM hama bhikhArI bane haiN| isaliye hama Apako lambe-lambe hAtha karake kaha rahe haiM ki hamAre udAharaNa ko pratikSaNa dhyAna meM rakhakara 'hama ko kucha do' aura grApakI zrImaMtAI meM hamArA bhI kucha bhAga rahane do, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: anyathA zrImaMtAI ke naze meM Akara hamako yadi ThukarA diyA, yA hamAre prati udAsIna rahe to prAvate bhava meM prApako bhI bhikhArI banane ke lie taiyAra rahanA hogA / kavi calA gayA, seTha mana hI mana samajha gayA aura bhikhAriyoM ko kucha diyA, bhikSA pAye hue bhikhArI bhI seThajI kI 'jaya' bolate hue cala diye // 52 / / 'bahAdura puruSoM se devatA bho urate haiM udyamaM sAhasaM dhairya, balabuddhiparAkramam / SaDete yasya vidyante, tasya devo'pi zaGkate / / 53 / / artha-devatA gaNa bhI una bhAgyazAliyoM se Darate raheMge jinhoMne apane jIvana kI zuruAta se hI udyama, sAhasa, dhairya, bala, buddhi, parAkrama, ye cha guNoM ko apanAkara jIvana ko sazakta banAyA hai / ye cha: guNa anyonya kArya kAraNa bhAva se aGkita hai, jaise jo insAna udyama binA kA hotA hai, usameM sAhasa guNa kA vikAsa nahIM dekhA jAtA hai, sAhasa rahita jIvana meM dhairya kI prApti buddhadeva ke zUnyabAda sadRza hai, dhairya ke abhAva meM mAnasika aura vAcika bala bho mRtaprAya sA hotA hai, aura bala rahita puruSa kI vRddhi bhI parimArjita nahI hotI hai, tathA buddhi rahita jIvana meM parAkrama ke aMkuroM ko jIvita dAna kaise mila sakatA hai ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza aba dUsare prakAra se vicArate haiM ki jina bhAgyazAliyoM ko acche mA~-bApa aura acche zikSakoM ke pAsa satpathagAmI saMskAroM kI prApti huI hai, unhIM ke jIvana meM parAkrama nAmaka guNa kA vikAsa hotA hai, parAkramazAliyoM meM buddhi kA vikAsa aura vRddhi bhI avazyaMbhAvI hai, buddhi ke sadbhAva meM hI mAnasika aura AdhyAtmika bala dUja ke candra samAna bar3hatA jAtA hai aura aise bala meM hI 'dhairya' nAmaka uccapathagAmI guNa kA vikAsa hotA hai, dhairyavaMta kA sAhasa bhI dviguNita hotA hai, tadanantara 'udyama' guNa bhI svaparakalyANakArI hotA hai / aba batalAie aise puruSoM kA nukasAna devatA bhI kaise kara sakatA hai, kyoMki acche guNoM ke dvArA manuSya hI jaba deva samAna bana gayA hai ||53 || 52 :: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 53 'bhAgya rekhA' udayati yadi bhAnu pazcimAyAM dizAyAM pracalati yadi meruH zItatAM yAti vahinaH / vikasati yadi padma parvatAgre zikhAyAM nAhi calati kadApi bhAvinI karma rekhA // 54 / / artha-sUryanArAyaNa yadi pazcima dizA meM udita honA cAlU kara de, meruparvata bhI sthiratA chor3a deM, agni deva bhI apanA uSNa dharma chor3a de aura parvata ke zikharoM para yadi kamaloM kA vana vikasita ho jAya to bhI gaye bhavoM meM kiye hue karmo kA zubha azubha phala miTa nahIM sakatA hai / "lAkhoM karo Aya karmagati TalenA re bhAI // 54 / / heta phikare na karttavyaM karavI to jigare khudaa| pANDuraGga kRpA se hI varkasya siddhi havaI / / apane naphe ke vAste mata aura kA nukasAna kr| terA bhI nuksa ho jAvegA isa bAta para tU khyAla kara / / zrAva nahIM Adara nahIM, nahIM nayanoM meM neha / __tasa ghara kabahu~ na jAiye, kaMcana varSe meha / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 :: :: zeSa vidyA prakAza 'vidyArthI jIvana ke 8 doSa' kAmaM krodhaM tathA lobhaM svAdu zrRMgAra kautukam / Alasyamiti nidrA ca vidyArthI hayaSTa varjayet // 55 // artha-" sA vidyA yA vimuktaye" vahI saccI vidyA hai jo AtmIya svatantratA prApta karAne meM samartha ho, aisI vidyAdevI kA jo arthI-yAcaka hotA hai vahI vidyArthI hai / bAdhaka tatva ko apane jIvana se nikAle binA 'sAvakatA' bhI prApta nahIM hotI hai / ata: vidyA kI ArAdhanA ke sAtha ye ATha bAdhaka tatva samajhane cAhie au tyAgane kI koziza karanI cAhiye / 1. kAma-jJAnendriyoM meM aura mana tathA buddhi meM mAdakatA (caJcalatA) lAne vAlA sAhitya, kathA, kavitA bolanA, likhanA vagairaha kAma tattra hai / 2. krodha-mastiSka meM uSNatA lAkara vidyAguruoM ke sAtha virodha karAne vAlA krodha hai| 3. lobha-sattAlobha, ijjatalobha, phaizanalobha va veSaparidhAna lobha ke vazIbhUta hokara AtmIya sadaguNoM kA grahaNa nahIM karAne vAlA lobha hai| 4. svAdu-khAne pIne kI cIjoM meM prAsakti lAne vAlA svAdu durguNa hai, jisase bhojana ke samaya meM anna devatA ko namaskAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: karake saMtoSapUrvaka khAnA cAhiye thaa| vaha nahIM khA sakate aura skUla ke samaya meM hI khAna-pAna kA moha khUba bar3ha jAtA hai| 5. zRGgAra-zarIra, muha, Adi ko phaizanebala banAye rakhane ko zRGgAra kahate hai, isake prabhAva se apanI phaizana ke dvArA dUsaroM ko prAkRSTa karane meM mana lagatA hai parantu vidyAdhyayana se mana dUra rahatA hai / 6. kautuka-khela-tamAzA, nATaka, sinemA, lar3AI jhagar3oM meM bAraMbAra dhyAna lagAnA kautuka hai / 7. prAlasya-par3hane ke samaya meM nahIM par3hanA aura sone ke samaya meM ___ nahIM sonA pAlasya hai| 8. nidrA-peTa bhara ke khUba khAnA jisase nidrA prAtI rhe| vidyArthI-jIvana se jisako bhaviSya meM saphala mahApuruSa bananA hai usako cAhie ki Upara ke pATha doSoM ko ghaTAne kA prayatna kare / / 5 / / eka nukte ke phera se hama se judA huA / vo hI nuktA Upara kara diyA to Apa hI khudA ho gayA / / eka udara meM upanA jAmaNa jAyA vIra / __ lugAyoM re pone par3iyA, nahIM sAga meM mIra / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : zeSa vidyA prakAza " vidyArthI ke pAMca lakSaNa" kAkaceSTA bakadhyAnaM, zvAnanidrA tathaiva ca / alpAhAraH strI tyAgo-vidyArthI pazcalakSaNam // 56 // artha-kaue ke mAphika jisakI saMyamI ceSTA ho / baka ( bagulA ) kI svArtha sAdhanA meM jo lInatA hotI hai usake saddaza vidyAdhyayana meM bhI lInatA ho| kutte ke samAna jisane nidrA devI ko prAdhIna kI hai| grAhAra ke Upara jisakA saMyama ho tathA maryAdA ho| aura stro kathA, strI saMsarga aura vikAra bhAve se dUra rahane kA abhilASaka ho, vahI saccA vidyArthI hai| aura vidyAdevI kI upAsanA karatA hA zaMkarAcArya, tulasIdAsa, sUradAsa, hemacandrAcArya, mahAtmAgAMdhI, javAharalAla neharu ke tulya bana sakatA hai // 56 // St HIRTHERE Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'sthAnabhraSTa kI nindA' sthAnamraSTA na zobhante dantAH kezA nakhAnarAH / iti vijJAya matimAna, svasthAnaM na parityajet / / 59 / / artha- saMsAra kA koI bhI padArtha apane apane sthAna meM hI zobhatA hai / svArthavaza yA buddhi mramavaza sthAna bhraSTatA insAna mAtra ke liye avazyameva nindanIya hai| jaise dAMta, keza aura nAkhUna apane sthAna meM hI acche lagate haiM aura prazaMsita banate haiM / sthAna se patita hue dAMta, keza aura nAkhUna pheMkane lAyaka to hote hI haiM parantu aspRzya bhI ho jAte haiN| basa yahI dazA manuSya kI hai jo apanA sthAna choDatA rahatA hai / isI prakAra apane puruSArthabala se prApta kiyA humA jJAna, vijJAna aura buddhi ko bhI sadupayoga se arthAta nyAya nIti, pramANikatA aura satya mArga se bhraSTa nahIM hone denA cAhie // 57 / / kuMvArA thA jada phuTarA, paraNyA pache bhATA / chorA chaiyA lAre lAgA, jada haiyA bAda meM nAThA / / khaTTA mIThA carabar3A, cAra AMgala ke bIca / saMta kahe suNa saMtavI, mile to kIcAkIca // caNA chabIle gaMgAjala, jo pUre kIratAra / ___ kAzI kabahu~ na chor3iye, vizvanAtha darabAra // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 :: :: zeSa vidyA prakAza 'sanAtana dharma' satyaM brUyAt priyaM brUyAt na brUyAt satyama priyam / priyaM ca nAnRtaM brUyAt eSa dharma sanAtanaH // 58 // 67 artha - satya bolane kI prAdata hamezA kalyANa ke lie hotI hai / satya bhI vahI hai jisameM priya, pathya aura hitakArI vacana bole jAte haiM / satya bhASaNa hote hue bhI yadi apriya hai, arthAta jisa bhASA ke bolane se dUsaroM ko duHkha hove, kisI ko maranA par3e, yA duzmanoM kA bhI marma prakAzita hove to vaha bhASA satya nahIM hai / 'sahasA rahassadAre ' kA artha yahI hai, ki praNasamajha meM, utAvala meM, yA IrSyA baira, krodha aura svArtha vaMza meM duzmanoM ke bhI pApoM ko, aparAdhoM ko, yA bhUloM ko jIbha para lAkara prakAzita nahIM karanA cAhiye / gRhasthAzramiyoM ko sukhI banAne kA yaha siddhamaMtra devArya bhagavAna mahAvIra svAmI ne tathA prAcAryoM ne prakaTa kiyA haiM / priya arthAta mIThI bhASA bolate hue bhI yadi usameM satyatA kA nAmonizAna nahIM hai, to yaha cApalUsI kI bhASA hone ke kAraNa akalyANakArI bhASA hai, jo bolane lAyaka hargija nahIM hai / apanI unnati cAhane vAloM ko yaha yAda rakhanA hai ki 'svayaM dUsaroM kI cApalUsI na kare, aura cApalusI karane vAloM kA sAthIdAra na bane, anyathA adhaHpatana nizcita hai ? basa isI kA nAma sanAtana dharma hai arthAt mAnava dharma hai / / 58 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'gRhasthAzrama meM lakSmaNa kA brahmacarya' bhUSaNaM naiva jAnAmi, naiva jAnAmi kuNDale / nUpurANyaiva jAnAmi nityaM pAdAbhivandanAt // 59 / / artha-sItAjI kA apaharaNa ho jAne ke bAda raste meM se jude jude prAbhUSaNa rAmacandra ko mile aura lakSmaNajI ko pahicAnane ke vAste diye, parantu lakSmaNajI una AbhUSaNoM ko nahIM pahicAna sake / kevala bhAbhI (bhaujAI) jo mAtA ke samAna hotI hai, unake caraNavandana karate samaya sItAjI ke paira meM jo nUpura (pAyala) thA usako hAtha meM lekara lakSmaNajI apane bar3e bhAI se kahate haiM ki, he bhaiyA ! isa hAra ko. ina kuNDaloM ko, ina baMgar3iyoM ko yA isa kaMdore ko meM nahIM pahicAna sakA ki ye AbhUSaNa kinake haiM, kevala nUpura (jhAMjhara) ko dekhakara kaha sakatA hUM ki yaha nUpura merI bhAbhI sItA mAtA kA hI hai| rAmacandrajI Adi ko bar3A bhArI prAzcarya hotA hai ki jo devara apanI bhAbhI ke sAtha 24 ghaMTe rahatA hai, phira bhI usako yaha mAlUma nahIM hai ki bhAbhI ke zarIra para kaisI sADI hai, aura kyA AbhUSaNa hai ? dhanya re lakSmaNa ! prazaMsanIya rahegI terI gRhasthAzrama kI maryAdA aura AdaraNIya rahegA terA jIvana // 56 / / jATa kahe suNa jATaNI, jisa gAMva meM rhnaa| UMTa billI le gaI, to hAMjI hAMjI kahanA // jananI jaNa to bhakta jaNa kA dAtA kA zUra / nahIM to raheje bAMjhaNI, mata gumAvIza nUra // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 :: 'sItAjI kA brahmacarya' manasi vacasi kAye jAgare svapnamadhye yadi mama pati bhAvo rAghavAdanyapuMsi / tadie daha zarIraM pApakaM pAvakedam sukRta vikRta bhAjAM yena lokaika sAkSI // 60 // :: zeSa vidyA prakAza artha - agni parIkSA ke samaya sItAjI agnideva se hAtha jor3akara kahatI hai, he agnideva ! yadi mere zarIra meM mere vacana meM, aura mere mana meM bhI, jAgRta samaya ho yA svapna meM bhI, rAghava arthAt mere patideva zrI rAmacandrajI ko chor3akara dUsare puruSa meM yadi pati bhAva AyA ho, to isa pApI zarIra ko jalA kara rAkha kara denA, kyoMki mere pApa aura puNya ke sAkSI isa samaya Apako chor3akara dUsarA koI nahIM hai / itihAsa kahatA haiM ki sItAjI ne agnikuMDa meM pApAta kara diyA aura zIla ( brahmacarya ) ke prabhAva se lAkhoM karor3oM deva-dAnava, vidyAdhara, asura, kinnara aura rAjA mahArAjAoM ke pratyakSa vaha agnikuNDa nirmala jala kA kuMDa bana gayA / ayodhyA kI janatA khuza khuza ho gaI, lava kuza aura lakSmaNa kA hRdaya kamala vikasita huA / hanumAna, sugrIva aura vibhISaNa kA mana-mayUra sampUrNa kalAoM se nAca uThA aura rAmacandrajI prAzcarya harSa aura zoka se yukta aura * zaramiMde bana gaye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 61 devoM ne phUloM kI varSA ko aura brahmacarya dharma kI jayakAra bolate hue saba apane 2 sthAna meM cale gaye / / 60 / / 'uttama puruSa kA lakSaNa' prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaiH prArabhya vighnanihatA viramanti madhyAH / vighnaH punaH punarapi pratihanyamAnAH prArabdhamuttamajanA na parityajanti // 61 // artha-adhama, madhyama aura uttama ye manuSya jAti ke tIna bheda haiN| usameM se-- 1. jo insAna vighnoM ko dekhakara, yA vighnoM kI kalpanA karake jindagI meM kisI bhI kArya kI zuruyAta karate hI nahIM haiM, kevala prAlasya deva kI upAsanA meM rAta dina masta haiM ve adhama prakAra ke manuSya haiN| 2. prArambha kiye hue kAryoM ko vighnoM se ghabaDA kara bIca meM hI chor3a dete haiM, ve madhyama puruSa haiM / 3. bAraMbAra vighnoM ke Ane para bhI zuru kiyA huaA kArya choDate hI nahIM haiM, ve uttama hai, uttama haiM aura saMsAra kI saba siddhiyoM kI varamAlA unake gale meM par3atI hai / / 61 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 :: :: zeSa vidyA prakAza 'parastrI meM phaMse hue muMjarAjA kI dazA' re ! re ! yantraka mA rodiH kaM kaM na bhramayatya sau | kaTAkSAkSepamAtreNa karAkruSTasya kA kathA ||62|| artha- baMdIvAna muJja rAjA eka kueM ke pAsa khar3e haiM / vahA~ raheMTa se pAnI khIMcA jA rahA hai usameM se 'cU~ cU~" kI AvAja nA rahI hai| taba muJjarAjA kaha rahe haiM ki he yantraka ! ( peMcakA ) mata ro ! mata ro ! zAnta bana ! are bhalA apanI TeDhI ( vakra ) AMkhoM se ho uccAsana para virAjamAna kitane hI sattAdhIzoM ko zraura zrImaMtoM ko isa strI jAti ne bhamA liyA hai - arthAt prapane caraNoM ke dAsa banA liyA hai| to bhalA, tujhe to hAthoM se bhamA rahI hai, hAthoM se nacavA rahI hai, aba ronA bekAra hai arthAt jo bhI insAna parastriyoM ke cakkara meM prAyagA usakI dazA aisI hI hogI jaisI merI huI hai aura terI huI hai || 62 || jahAM jehane nahIM pArakhe tahAM tehanu nahIM kAma | dhobI bicAro zukare ? je che digambaroM nuM gAma || gehU~ kahe maiM bar3A, mere Upara merI khabara jaba mile, ke bAI re atre jaba kahe maiM bar3A, mere Upara merI khabara jaba mile, ke hArI Ave Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat cIrA | bIrA // kUkA / bhUkhA // www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: re re maNDaka ! mA rodiH yadahaM khaNDito'nayA / rAma rAvaNa muJjAyAH strIbhiH ke kena khaNDitAH // 63 / / artha-eka strI apane daravAje para khar3I huI roTI tor3a rahI thI, taba usameM se ghI kA ekAdha bindu nIce gira gyaa| taba muna rAjA-mAlavA deza ke mahArAjAdhirAja jo parastrI ke pyAra ke kAraNa baMdIvAna bane hue haiM. vaha isa dRzya ko dekhakara vakokti meM kaha rahe haiM ki he roTI ! aba mata ro| mata ro| arthAt tU isa bAta kA du:kha mana meM mata lA ki isa strI ne mujhe khaNDita kara diyA hai, arthAt mere Tukar3e-Tukar3e kara diye haiM / are bhAI ! hAsyazIlA, mohinI aura mugdhA isa strI jAta ne to, tIna loka ke svAmI rAvaNa ko, duryodhana ko, kaMsa ko, dhavala seTha ko aura mere jaise svAbhimAnI ko bhI khaNDita kara diyA hai to bhalA tero kyA ginatI ? strI jAti kA sahavAsa yahI phala detA hai // 63 / / caNA kahe maiM bar3A, mere Upara nAkA / merI khabara jaba mile, ke ghor3A Ave thAkA / makaI kahe maiM bar3I, mere Upara coTI / merI khabara jaba mile, ke ghare dUje jhoTI // (bhaiMsa ) cavalA kahe maiM bar3A, mere Upara phalI / merI khabara jaba mile, ke dhotI pahare DhIlI // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza 'mUrkha kI nindA' upadezo hi mUrkhANAM prakopAya, na zAntaye / payaH pAnaM bhujaGgAnAM kevalaM viSavardhanam / / 64 // artha-artha aura kAma kI satat upAsanA se jinakA mana, hRdaya aura mastiSka zUnya ho gayA hai, unako dharma kA (matya aura sadAcAra kA) pavitra aura kalyANakArI upadeza bhI krodha karAne vAlA hotA hai / jaise:-dUdha jaisA amRtapAna bhI viSa se bhare hue sarpa (nAga) ke liye viSa bana jAtA hai / / 64 / / 'khAnadAna strI kA dharma kAryeSu mantrI karaNeSu dAsI ____ bhojyeSu mAtA zayaneSu rammA / dharmAnukUlA kSamayAdharitrI pADguNyametaddhi pativratAnAm / / 6 / / artha-khAnadAna kula meM janmI huI aura vidyAdevI kI upAsanA se saMskArI banI huI pativratA strI kA noce likhA hamA dharma svAbhAvika hotA hai / 1. mahatva ke kAryoM meM apane pati ko yogya salAha dene meM mantrI jaisI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 65 2. apane pati ke pratyeka kArya meM dhyAna rakhane vAlI hone ke kAraNa dAsI jaisI hai / 3. pati ko bhojana karAte samaya mAtA ke tulya hai / 4. zayana ke samaya rambhA apsarA ke samAna hai / 5. dharma kAryoM meM hamezA pati ke anukUla rahatI hai / 6. sahanazIlatA meM pRthvI ke samAna hai / / 65 / / 'jAti kA nukasAna jAti se hotA hai' kuThAramAlikAM dRSTvA drumAH sarve prakampitAH / vRddhena kathitaM tatra, atra jAtirna vidyate || 36 || artha - kulhAr3iyoM se bharI huI bailagAr3I ko jAtI huI dekhakara vana ke maba per3a kampita ho gaye, taba eka vRddha ne kahA ki he bhAIyoM ! taba taka Danne kI jarUrata nahIM hai jaba taka tumhArI - prarthAt vRkSa jAti kA koI choTA bar3A membara ima kulhAr3I meM nahIM milatA hai, arthAta lakaDI kA DaMDA jaba kulhAr3I kA hatyA banatA hai tabhI kulhAr3I meM peDoM ko kATane kI zakti AtI hai anyathA nahIM AtI hai / ThIka isI prakAra apanI manuSya jAti meM kleza-kakAsa, vaira-bhera, mAra-kATa kI jo holI lagatI hai / vaha dUsarI jAti vAloM se nahIM parantu apanI jAti ke 'khudA bakSoM' se lagatI hai / 11 "( ghara jalatA hai ghara kI cirAga se // 66 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 :: :: zeSa vidyA prakAza 'kaliyuga kA prabhAva sIdanti santo vilasantya santaH putrA niyante janakazcirAyuH / pareSu maitrI svajaneSu vairaM pazyantu lokAH ! kalikautukAni / / 67 / / artha-bhAgya devatA kI avakRpA se dIna hIna banA humA eka vRddha sar3aka para calate hue hajAroM manuSyoM ko saMbodhana karatA huA kaha raha. hai ki isa kaliyuga kA nATaka dekho, 1. sajjana manuSyoM ke Upara duHkha ke pahAr3a TUTa rahe haiM / 2. durjanoM ke gharoM meM ghI kele uDa rahe haiM / 3. choTI umra ke bacce mara rahe haiM / 4. baDI umra kA bApa abhI jindA hai / 5. ghara ke membaroM se vaira-jhera banAyA jA rahA hai| 6. aura dUsaroM ke sAtha maitrIbhAva sAdhA jA rahA hai / / / 67 / / mAtA tIratha, ritA tIratha, tIratha jyeSTha baaNdhvaa| kahe jinezvara saba tIrathoM meM, moTA tIratha abhyAgatA / / sAsu tIratha susarA tIratha, tIratha sAlA sAliyAM / dAsa malukA yu pharamAve, bar3A tIratha gharavAliyA / / ghATa tIratha chAsa tIratha, tIratha gugarI baakraa| ___ laDDu bhagata to yoM pharamAve, tIratha bar3A aNgaakhg| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 67 'mAMganA maranA samAna hai' vepathurmalinaM vastraM dInA vAg gadgad svaraH / maraNe yAni cihnAni tAni cihnAni yAcake // 68 / / artha-maraNa samaya meM jitane cihana hote haiM utane hI yAcaka ( bhIkha mAMgane vAle ) ke hote haiM jaise1. mRtyu ke samaya zarIra kampatA hai vaise bhIkha mAMgate samaya meM bhI dila aura dimAga meM kampana hotA hai / 2. mRtyu ke samaya kapaDe gaMde hote hai usI prakAra bhIkha ke samaya meM bhii| 3. maraNa samaya meM vANI kampatI hai usI prakAra mAMgate samaya meM bhI kaMpatI hai ata: kahAvata hai ki 'mAMgana se maranA bhalA' / / 6 / / bAlapane meM mAtA pyArI, bhara juvAnI meM nArI / bur3hApana meM lAThI pyArI, bAbA kI gati nyArI / / DholA thAsu Dhora bhalA, kare vanoM meM vAsa / jala piye cAro care, kare ghaseM rI prAsa / / likhA paradeza kismata meM, vatana kI yAda kyaa| ___ jahAM koI nahIM apanA, vahAM phariyAda karanA kyA 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 :: :: zeSa vidyA prakAza 'saMtoSI mana sadA sukhI hai vayamiha parituSTA valkalaistvaM dukUlaiH samaiva parituSTA nirvizeSo vizeSaH sa tu bhavatu daridro yasya tRSNA vizAlA manasica parituSTe ko'rthavAn ko daridraH / 69 / / artha- samajhadArIpUrvaka tyAgabhAva se bane hue tyAgI kA yaha kathana hai ki he zrImata ! yadyapi tere pAsa sparzendriya ke bhoga ke lie mulAyama, raMgabiraMgI rezamI vastra hai / jIbha indrIya ke lie khAna pAna kI pUrNa sAmagrI hai| nAka indriya ke bhoga ke lie gulAba, hInA aura kevaDe kA prattara bhI hai| kAna indriya ke vilAsa ke vAste hAramoniyama reDiyo, grAmophona grAdi vAMjitra hai / tathA A~kha indriya ko tRpta karane ke lie nayanaramya vilAsavatI aura raMgabiraMgI kapar3oM meM aura AbhUSaNoM meM sajja banI huI yuvatiyeM hAtha jor3a kara tere sAmane khaDI hai tathApi tere jaisA duHkhI maiMne kahIM nahIM dekhA / aura maiM vRkSa ke chAla ( valkala ) ke kapar3e arthAt alpamUlya ke mAmUlI kapaDe pahanatA | bhikSA se nirvAha karatA hU~ aura emanta meM rahatA huuN| to bhI tere se maiM jyAdA sukhI hU~ / , bhaiyA ! sukha aura duHkha mAnasika kalpanA hai| saMskArI mana sadaiva sukhI hai, aura bhoga ke kIcar3a meM phasA huA prasaMskArI mana hamezA duHkhI hai / bhoga meM mAnava dAnava banatA hai aura tyAga meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: mAnava deva banatA hai isalie mAnavatA ke paramopAsaka, dIrgha tapasvI bhagavAn mahAvIra svAmI ne bhogopabhoga viramaNavrata' gahasthAzramiyoM ko sukhI banAne ke liye prarupita kiyA hai / / 6 / / 'dhana kA upArjana karanA acchA hai| dhana narjaya kAkustha ! dhanamUlamidaM jagat / antaraM nava pazyAmi, nirdhanasya mRtasya ca / / 70 / / artha-duniyA kahatI hai ki "jisa sAdhu ke pAsa koDI hai vaha sAdhu koDI kA hai aura jisa gRhastha ke pAsa koDI nahIM hai vaha gRhastha koDI kA hai| isI bAta ko batalAte hue kaha rahe haiM ki he kAkustha ! tU dhana kA upArjana kara, kyoMki isa saMsAra meM dhana kA mUlya jyAdA hai| sazakta hote hue bhI bhAgya ke bharose baiThA huprA prAlasI pAdamI va mRta donoM eka samAna hai| khUba yAda rakhanA hogA ki mahApuruSoM ne bhAgya kI apekSA puruSArtha ko komata jyAdA batalAte hue kahA "bhAgya yadi tijorI hai to puruSArtha usakI cAbI hai / bhAgya yadi putra hai to puruSArtha usakA bApa hai|" insAna ! bhAgya ko prazaMsA gAne vAlI kathAoM ko aura kavitAoM ko tU bhUla jA, bhUla jA aura puruSArtha deva kI prAratI utAranA sIkha le| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 :: :: zeSa vidyA prakAza mahAvIra svAmI, buddhadeva, rAmacandrajI, vastupAla. tejapAla, bhAmAzA, vimala mantrI, mIrA bAI, anopamA devI Adi saba ke saba puruSArthI hone se hI itihAsa ke pRSThoM meM amara ho gaye / / 70 // dharma sthAna aura zmazAna kI mahimA' dharmasthAne zmazAne ca rAgiNAM yA matibhavet / yadi sA nizcalA buddhiH ko na mucyeta bandhanAt // 71 // artha-dharma sthAna meM saMtoM ke caraNoM meM jaba insAna baiThatA hai taba usakI buddhi meM pavitratA prAto hai aura zmazAna meM jaba vaha baiThatA hai aura murdA jaba sAmane jala rahA hotA hai, taba saMsAra se udAsInatA aura vairAgya kI lahara AtI hai| ye donoM bAteM arthAta pavitratA aura udAsInatA yadi manuSya-mAtra ko kAyama ke liye yAda raha jAya aura jIvana meM utara jAya to saMsAra kI bar3I bar3I samasyAeM apane Apa se hI hala ho jAtI hai / / 71 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 71 'sasurAla kI avahelanA' zvasura gRha nivAso svargatulyo narANAm ___yadi vasati dinAni paJcavA SaD yatheccham ghRta madhurasa lubdhA mAsamekaM vaseccet sa bhavati kharatulyo mAnavo mAnahInaH / / 72 / / artha- sasurAla meM rahanA insAna mAtra ke lie svarga tulya hai / to bhI pAMca cha dina kA rahanA acchA hai| parantu ghI, dUdha, miSTAnna Adi muphta ke khAne ke cakkara meM yadi koI jAmAtA (jamAI) eka mahIne taka raha jAya to anubhaviyoM ne usa jamAI ko gadhe ko upamA dI hai / kyoMki gadhe ko bhI svAbhimAna nahIM hotA hai / kahane kA sAra yaha hai ki- 'svAbhimAna ghaTa jAya vahAM para jyAdA rahanA pratyeka vyakti ke lie acchA nahIM hai // 72 // hama battIsa tuma akelI baso hamorI mAMya / jaga sI kattara khAUM to phariyAda kahAM le jAya / / tuma battIsa maiM akelI basI tumAre mAMya / jarA sI TeDhI bAta karUM to batIsa hI gira jAya / / tAna turaMga tirIyA rasa, gIta kathA kalola / rAtA rasa meM chor3iye, ThAkura mitra taMbola // nAgara to niSphala gaI, sone gaI sugandha / hAthI kA ghINA gayA, bhUla gaye govinda // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 :: :: zeSa vidyA prakAza 'duzcaritra AdamI kA prabhAva' nirvIyA pRthivI niroSadharasA nIcA mahattvaM gatAH bhUpAlA nijadharma karmarahitA viprAH kumArga gatAH / bhAryA bhartR virodhina pararatA putrAH pituH dvaSiNo hA ! kaSTaM khalu vartate kaliyuge ___ dhanyA narA ye mRtAH / / 73 // artha-manuSyoM meM jaba-jaba pApAcaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha prabhati avidyAmUlaka AtmA ke duguNoM kI vRddhi hotI hai, taba upta kAla ko kaliyuga kahate haiM, usa samaya apane dila meM par3I huI pApabhAvanAoM kA pratibimba saMsAra ke saba padArthoM para par3atA hai taba1. pRthvI meM sattvatA kama ho jAtI hai| 2. peDoM meM auSadhitattva aura rasakasa bhI kama ho jAtA hai| 3. rAjAoM meM bhI dharma karma nAza ho jAtA hai aura ve surA sundarI tathA zikAra meM phaMsa kara prajA ke vAste luTere bana jAte haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 4. nIca jAti ke logoM kA mahattva bar3ha jAtA hai| 5. paNDitoM meM bhI svArthamAtrA adhika bar3hane se zAstroM ke artha meM viparItatA lA dete hai| 6. dharmacAriNo svastrI bhI pati se dveSa karatI huI mAno apane pati ke pApoM ko celeMja detI huI parapuruSagta bana jAtI hai / 7. putroM meM bhI pitA ke prati dveSa bhAvanA utpanna ho jAtI hai| isa prakAra saMgharSamaya jIvana pUrA karane ke bAda jaba vaha vRddha ho jAtA hai taba kapAla Upara hAtha detA huaA kahatA haihAya re ! kaisA kaliyuga pAyA hai / dhanya hai ve bhAgyazAlI jo mere pahile mara cuke haiM / / 73 / / 'harSa zoka donoM vyartha hai| vipattau kiM viSAdena saMpattau harSitena kim / bhavitavyaM bhavatyeva karmaNo gahanA gatiH // 74 / / artha-he jIva ! vipattiyoM ke Ane para duHkhI kyoM hotA hai ? tathA saMpattiyoM ke Ane para rAjI bhI kyoM hotA hai ? kyoMki saMpatti aura vipatti meM to pUrvabhavIya zubha azubha upAjita kiye hue karmoM kA kAraNa hai / ataH donoM avasthA meM sAmyabhAva dhAraNa kara // 74 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 :: :: zeSa vidyA prakAza 'nArakoya karmoM kA phala kugrAmavAsaH kunarendra sevA kubhojanaM krodhamukhI ca bhAryA / kanyA bahutvaM daridratA ca Sar3a jIvaloke narakAni santi / / 7 / / artha-naraka gati kA varNana aura nArakIya duHkha zAstroM meM cAhe kaisA bhI hogA parantu pUrva bhava meM hiMsA, jhUTha, corI, badacalana vagairaha pApa karma jo isa jIvAtmA ne kiye haiM uso kA phalAdeza yaha vartamAna jIvana hai / tabhI to 1. pApakarmI-arthAt surA sundarI ke bhoktA aura abhakSya bhojana karane vAle rAjAoM ke rAjya meM rahanA par3atA hai / 2. dharmakarma arthAta satyabhASaNa, sabhyavyavahAra se sarvathA dUra aise gAMvoM meM janma hotA hai / 3. hajAra prayatna karane para bhI manapasanda aura sAttvika bhojana prApta nahIM hotA hai| 4. anunaya vinaya karane para bhI krodha karane vAlI ghara vAlI (patnI) se asaMtoSa banA rahatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zeSa vidyA prakAza :: :: 75 5. cAhanA karane para bhI putroM ko prApti na ho kara kanyAyoM kI prApti jyAdA rahatI hai| 6. mehanata majadUrI karane para bhI 'tIna sAMdhe aura teraha TUTe' aimI durdazA banI rahatI hai / ye cha bAteM jisake jIvana meM hotI hai unakA manuSya avatAra bhI naraka tulya hai // 75 / / 'saMsAra kA asalo rUpa gagananagara tulyaH saGgamovallAbhAnAM jalada paTalatulyaM yauvanaM vA dhanaM vA / svajana suta zarIrAdIni vidya ccalAni kSaNika miti samastaM vRddhasaMsAra vRttam // 76 / / artha-adamya utsAha ke sAtha sasAra kI jAla ko cAhe kitanI hI bar3hA dI ho| dhana, daulata, strI. putra parivAra ke dvArA ghara cAhe kitanA hI harA bharA dikhatA ho / pharnicara, bijalI, reDiyo, aura bAga bagIce ke jariye hATa, khelI cAhe svarga se tulanA karatI ho tathApi bhaiyA ekAnta meM baiThakara jarA soca ki1. navayuvatiyoM kA milApa gandharva nagara ke samAna eka dina adRzya hone vAlA hai| 2. car3atA yauvana aura bar3hatA dhana bhI eka dina AkAza meM rahe hue bAdaloM ke samAna A~khoM se ojhala ( adRzya ) hogA hii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza 3. bijalI ke camakAre ke mAphika svajanoM kA, putroM kA aura zarIra kA saMbaMdha bhI eka dina buddha deva ke kSaNika tattva kA bhAna karAne vAlA hogaa| ata: janma, jarA, matyU aura zoka saMtApa ke cakkara meM phaMse hue zarIra rUpI makAna meM ajara, amara aura ananta divya zaktiyoM kA mAlika 'prAtmA' nAmaka padArtha kA nirIkSaNa kara, jisase paramAtmA ko pahicAna zIghratA se ho sake ! basa yahI jIvana hai, jIvana rahasya hai, aura jJAna, vijJAna, buddhi yA cAlAkI kA paramotkRSTa sAra bhI hai / / 76 / / 'hajAroM mUkhoM se eka paNDita acchA hai' paNDite hi guNAH sarve , mUrkha doSAzca kevalAH tasmAd mUrkha sahasra bhyaH prAjJa eko viziSyate / / 77 / / artha-pANDatoM meM guNoM kA vAsa hai aura mUroM meM hajAroM doSoM kA vAsa hai / ataH hajAroM mUroM se bhI saMsAra kA, samAja kA aura kuTumba kA bhalA nahIM ho sakatA hai parantu eka hI paNDita se pUrA saMsAra sukha kA zvAsa letA hai isalie paDita zreSTha hai / saMsAra meM rahate hue bhI jo mere tere ke cakkara se nilepa hai, svArtharahita hai vaha paNDita hai / aura saMsAra kI mAyA meM pUrNa rUpa se phaMsakara jo svArthI banA hai usI ko mUrkha kaha sakate haiM / / 77 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza : 'buddhi rahita ko nindA yasyanAsti svayaM prajJA, zAstraM tasya kageti kim / locanAbhyAM vihInasya darpaNaH kiM kariSyati / / 78 // artha-prAtmA kI do striyeM hai| eka nAma sadabuddhi aura dUsarI kA nAma durbuddhi (duSTabuddhi) jisa bhAgyazAlI ne apane jIvana meM sadbuddhi kA vikAsa nahIM kiyA hai| unake jIvana meM paramAtmA ke tattva ko batalAne vAle satzAstroM kA sthAna nahIM hotA hai / samajhanA sarala hogA ki acchI khAnadAnI meM janma lekara aura acchI vidvattA prApta karane para bhI1. kAma tathA krodha ke maryAdAtIta saMskAroM se / 2. svArthavaza dayA dharma chor3a dene se / 3- lobhAndhatA meM Akara ke| 4. dharma aura dhArmikatA se dUra bhAgane para / 5. mana, vacana, aura kAyA meM vakratA la ne se / 6. bhayagrasta jIvana banAne se / 7. dInatA kA svabhAva banAne se / ina sAta kAraNoM se sadbuddhi kA mAlika bhI duSTa buddhi vAlA bana jAyagA / taba bhalA satzAstroM kA sunanA, samajhanA aura jIvana meM utAranA kaise saMbhava ho sakatA hai ? ||78 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 :: :: zeSa vidyA prakAza 'isa saMsAra meM dhana hI saba kucha hai' mAtA nindati nAbhinandati pitA bhrAtA na sambhASate, bhRtyaH kupyati nAnugacchati sutaH kAntA ca nAliGgate / artha prArthanazaGkayA na kurute saMbhASaNaM cai suhRt tasmAt dravyamupArjayasya sumate / dravyeNa sarvevazAH / / 79 / / artha-he bhagavAn / lakSmI devI kI prApti ke lie prayatna kara / kAraNa ki isa kAla meM dravya hI vazIkaraNa mantra hai / jinake pAsa dhana hai usI kI saba pUcha-tAcha krege| parantu bhAgya ke bharose jo prAlasI bana kara baiThA hai, yA vivAha zAdI meM yA kisI ke marane bAda ke bhojana meM muphta kA kahIM se mila jAya isa ulTe cakkara meM Akara jisane dhana kamAnA chor3a diyA hai, usake hAla aise hote hai| 1. mAtA bhI beTe kI nindA karatI hai| 2. pitA bhI nArAja sA rahatA haiM / 3. bhAI bhI bolanA, cAlanA baMda karatA hai| 4. naukara cAkara bhI gusse meM rahate hai / 5. putra bhI usakI bAta ko mAnatA nahIM hai / 6. strI bhI duzmana sA vyavahAra karatI huI prema se dUra bhAgatI hai| 7. mitravarga bhI dUra dUra rahatA hai / 76 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'thoDI buddhivAlA bho taba paMca' banatA hai' yatra vidvajjano nAsti, zlAghyastatrAlpadhIrapi / nirastapAdape deze, eraNDo'pi drumAyate ||80|| artha - jisa samAja meM, jisa gAMva meM yA jisa kuTumba meM vidvAn arthAta rAgadveSa rahita, satya draSTA, paDhA likhA grAdamI nahIM hotA hai vahAM jAtiyoM ko sudhArane ke bahAne, dharma kA colA pahina kara svArthAndha AdamI bhI gAMva kA "paMca" banakara baiTha jAtA hai / jaise jisa bhUmi para bar3e bar3e vRkSa nahIM hote haiM vahA~ 'eraNDA' kA per3a bhI baDA kahalAtA hai ||80|| 'marudhara kI mahimA' ramyANi hamrmyANi jinezvarANAM zraddhAlavo yatra vasanti zrAddhAH / mudgA ghRtaM tatra makkA ca rabbA :: 76 marusthalI sA na kathaM prazasyA / / 81 / / artha - dhanya hai mAravADa ( marudhara ) bhUmi ko jisa kI prazaMsA sArvatrika aura sadaiva hotI hai kyoM ki 1. pratyeka gAMva meM deva vimAnoM kA tiraskAra kareM, aise jinezvara devoM ke bar3e-bar3e ramaNIya prAsAda ( mandira ) vidyamAna haiM jaise prAbU, rANakapura ke maMdira jinhoMne dekhe haiM / unhoMne dAMtoM tale aMgulI dabAI hai / bAmaNavAr3A, sirohI, kezarIyAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 :: :: zeSa vidyA prakAza nADalAI, varakANA, karer3A. citaur3a, sAdar3I aura jaisalamera Adi to tIrtha sthAnoM meM amara nAma kara gaye haiN| 2. jisa bhUmi ke zrAvaka deva, guru, dharma ke prati bar3e hI zraddhAlu haiN| arthAt bar3I zraddhA-pUrvaka apane gurutroM kA bahumAna karane vAle haiN| 3. peTa ke saba dardo ( roga ) kA nAza karane vAlI 'mUga' kI dAla prati dina khAne ko milatI hai, acche nAmAMkita vaidyarAjoM kA bhI yahI mata hai "mudgAda.lI gadavyAlI' arthAt mUga kI dAla rogoM ke vAste sAMpana (sarpaNa) jaisI hai / 4. 'aAyurghatam' AyuSya bar3hAne meM madada dene vAlA zuddha ghI aura ghI kA banA huyA miSTAnna to mAravAr3a meM sulabha hai| 5. prAMkha, peTa aura pUre zarIra ko zItalatA dene vAlI chAcha (taka) ghara-ghara para milatI hai / 6. makkAI kA bhojana aura makkAI kI rAba khAne para to dila aura dimAga tara ho jAtA hai aura zarIra meM navacetanA prA jAtI hai| sunate bhI hai "mevAr3a mAM ro pyAro bhojana dhanya makkArI rAbar3o" bhAgyazAliyoM ! makkAI kA bhojana karake hRSTa-puSTa bane hue 'rANA prtaap'| aura dila tathA dimAga jinakA tara thA ve 'bhAmAzA" tathA mahA-tapasvI jainAcArya zrI jagatacandra sUri bhI gocarI meM makkAI kA bhojana karane vAle the| jinakI kRpA se hI tapAgaccha sarvatra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMSa vidyA prakAza :: :: 81 phalA hai, phUlA hai aura saba gacchoM meM jyAdA tAkatavara hai / aisA pauSTika tathA sAtvika makkAI kA bhojana mAravAr3amevAr3a meM sulabha hai| aba Apa hI sociye ki aisI mAravAr3a bhUmi hajAroM bAra prazasanIya kyoMkara nahIM hai ? saMskRta kavi ne bhI kahA hai ki--- jIvanasvAsthyapradA bhUmi: marudharasya kathitA budhaiH / / arthAta jIvana meM zreSTha svAsthya dene vAlA marudhara deza hai| 'jaya ho marudhara bhUmi kI' / / 81 / / 'putra aura mitra samAna hai' lAlayet paJcavarSANi, dazavarSANi tADayat / prApte tu SoDaze varSe putraM mitravadA caret // 82 / / arthAta-putra jaba pAMca varSa kI umra taka hove taba taka usakA lAlana aura poSaNa bar3o saMbhAla pUrvaka karanA caahie| usake Age dasa varSa kI umra taka tADana tarjana karanA caahie| arthAt bure raste jAte samaya rokane ke lie prayatna karanA cAhie, parantu usake bAda putra ke prati mitra jaisA bhAva rakhakara usako hita kArya meM jor3a denA yaha uttama mArga hai / / 2 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 : :: zeSa vidyA prakAza 'mujhe kuzalatA kaisI ?" lokaH pRcchati bhe vArtA zarIre kuzalaM tava / kutaH kuzalamasyAkaM galatyAyurdine dine || 83 || , artha - zrApa kuzala to haiM ? isa prakAra saba janatA mujhe pUchatI rahatI hai parantu pUchane vAloM ko kyA mAlUma ? ki merA AyuSya pratidina pratisamaya ghaTatA jA rahA hai / aimI hAlata meM mujhe kuzalatA kaise ho sakatI hai ! ataH kSaNa bhaGgara jIvana hai / zIghrAtizIghra dharmArAdhana, satyAcaraNa aura brahmacarya pAlana meM jIvAtmA ko jor3ane vAlA hI vastutaH svastha hai || 83 || 'vidvattA kA mAna ' / vipro'pi bhavenmUrkhaH sa purAd bahirastu me / kumbhakAro'pi yo vidvAn sa tiSThatu pure mama // 84 // | artha- koI rAjA apane maMtrI se kaha rahA hai ki brAhmaNa kula jaise acche kula meM janma lekara bhI jo mUrkha hai usako gAMva ke bahAra rakhA jAya parantu kumbhAra hote hue bhI yadi vidvAn hai to usako mere rAjya meM sthAna milegA hI || 84|| raMgI ko nAraMgI kahe, tatva mAla ko khozrA / calatI ko gAr3I kahe, dekha kabIrA royA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'udAratA hI prazaMsanIya hai' ayaMnijaH paroveti gaNanA laghucetasAm / udAracaritAnAM tu vasudhaiva kuTumbakam / / 85 / / artha-jinakA mana saMkucita hotA hai unake mana me hamezA yahI bhAva banA rahatA hai ki 'yaha merA hai vaha terA hai' parantu satpuruSoM ke sahavAsa se jinhoMne apane mana ko jJAnavAna banAne ke sAtha udAra banAyA hai unake mana meM 'pUrA saMsAra merA kuTumba hai' meM saMsAra se bhinna nahIM hUM aisA bhAva banA rahatA hai / / 8 / / 'sukha dukha meM samadarzI bananA acintitAni duHkhAni yathaivAyAnti dehinAm / sukhAnyApi tathA manye daiva matrAti ricyate / 86 / / artha-pratyeka insAna ko 'cakranemikrameNa' nyAyAnusAra aci. ntita duHkha bhI Ate haiM, vaise acintita sukhaparaMparA bhI pAtI hai / isameM bhAgya (takadIra) hI balavAn hai ! ataH sukha duHkha pAtA hai aura jAtA hai isameM kyA harSa ? kyA zoka ? // 86 / / tela jale battI jale, nAma dIve kA hoya / gaurI to putra jaNe, nAma piyu kA hoya / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 :: :: zeSa vidyA prakAza 'bhojarAjA ke prati bahumAna' adya dhArA nirAdhArA nirAlambA sarasvatI / paNDitA khaNDitA sarve, bhojarAje divaMgate / / 87 / / artha-bhAratavarSa kA vaha suvarNayuga thA jaba ki prajA meM sarasvatI devI kI pUjA hotI thii| aura rAjA bhI sarasvatI ke parama-upAsaka hote the / chadmaveSadhArI kAlIdAsa paMDita ko bhojarAja ne jaba bhojarAja ke mRtyu ke samAcAra kahe taba kAlIdAsa dola uThA ki 'prAja dhArA nagarI nirAdhAra huI / tathA sarasvatI devI bho sthAnahIna huI aura paNDita varga bho mAna rahita huyA kyoMki paNDitoM kA satkAra karane vAlA, sarasvatI kA paramabhakta aura prajA kA pAlaka bhojarAja svargavAsI he| / / 8 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zeSa vidyA prakAza :: :: 85 aya dhArA sadAdhArA, madAlambA sarasvatI / paNDitA maNDitA sarve , bhojarAje bhuvaMgate / / 88 / / artha-taba bhojarAja khuza hue, aura chadmaveSa ko nikAlakara asalI rUpa meM kAlIdAsa ke sAmane prakaTa hue / taba paMDita jI bola utthe| 'Aja dhArA nagarI prAdhAra vAlI huI, sarasvatI kA sthAna puna: sthApita ho gayA, aura paNDita varga kA bahumAna bhI akhaNDita rahA, kyoMki bhojarAja jIvita haiM arthAt sarasvatI putra bhoja rAjA prajA ke sAtha nyAya nIti kA vyavahAra karane vAle the| sarasvatI hI unakI parama-grArAdhya devatA thI aura paNDitoM ko yathA yogya dAna dakSiNA dekara bahamAnita karate rahate the / / 88 / / devI kI TIlI kahI, ziva kI kAThe Ar3a / tIkho tilaka jaina ro, viSNu kI do phAr3a / / mUDa muMDAye tIna guNa, miTe sira kI khAja / khAne ko laDDU mile, loga kahe mahArAja // nind| hamArI jo kare, mitra hamArA hoya / bina pAnI bina sAbu se, maila hamArA dhoya // paMca, paMcolI, poravAla, pADo ne paranAra / pAMce pappA pariharo, pache karo vyavahAra / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 :: :: zeSa vidyA prakAza 'strI sarvotkRSTa ratna hai' asminnasAra saMsAre sAraM sAraGgalocanA | yatkukSIprabhavA ete vastupAla bhavAdRzAH ||89 || artha - isa asAra saMsAra meM yadi koI sAra hai, to hAreNa jaisI prAMkha vAlI strI hai| jinakI kukSI se vastupAla, tejapAla, vimala maMtrI, bhAmAzA, jagaDuzAha, mIrAbAI, rAjImatI, candana bAlA jaise nararatna aura nArI ratna utpanna hue haiM, tIrthaMkara kI mAtAoM ko ratnakukSI kahakara indra mahArAja bhI hAtha jor3atA hai / isakA sIdhA sAdA artha yahI hai ki 'strI kA apamAna, tAr3ana, tarjana aura zikSA Adi meM usakA zranAdara karanA acchA karma to hargija nahIM hai, ulTA ghara kI AbAdI ko barbAda karane ke lakSaNa haiM' ||5|| 'upasarga se zabdoM meM camatkAra' AyuktaH prANado loke, viyukto muni vallabhaH / saMyuktaH sarvathA neSTaH kevalaH strISu vallabhaH ||90 || artha-bhAva artha meM 'dhana' pratyaya lagAne se 'ha' dhAtu kA bhI 'hAra' zabda bana jAtA hai, yadi yaha hAra zabda ekalA hI raha jAya to strI mAtra ko khUba pyArA gale kA hAra kahalAtA hai / prahAra zabda vahI hAra zabda jaba 'A' upasarga yukta hotA hai taba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 97 banatA hai jisa pAhAra se prANImAtra jIvita rahatA hai / jaba vaha 'vi' upasarga ke sAtha kara diyA jAya to vihAra zabda munirAjoM ke liye priya bana jAtA hai, kyoMki sthAnAntara, grAmAntara dezAntara karanA hI muniyoM kA zreSTha mArga hai / aura usI hAra zabda ko jaba 'saM' upasarga se milA deM taba saMhAra zabda bana jAtA hai| jaba jaba insAnoM meM, jAtiyoM meM, sampradAyoM meM dharma ke nAma para yA sudhAroM ke nAma para saMgharSa bar3hatA hai, vaira jhaira kI holI bhar3akato hai, aura insAna insAna se eka jAti dUsarI jAti se aura eka sampradAya dUsare saMpradAya se maryAdAtIta vaira kara letA hai aura Man eata_man kA roga khUba Age bar3ha jAtA hai, taba kudarata ko 'saMhArakAraka' zastra hAtha meM uThAnA par3atA hai| choTA baccA bhI jAnatA hai ki do kute yA do bhaiMse Apasa meM kitane hI lar3eM tathApi saMsAra ko kucha bhI nukasAna nahIM hotA hai, parantu eka insAna dUsare se lar3e, yA zrImaMta, zrImaMta se lar3e, yA sattA dhArI, sattAdhArI se lar3e, to nizcita samajhanA cAhiye ki deza ke jAti ke yA kuTumba ke barbAda hone ke lakSaNa haiM / / 10 / / pAgar3I gaI AgarI, pheTA gayA phATa / tIna AnA rI TopI lAI, mahinA cAlI pATha / / paranArI prasanna bhaI, dena nahIM kachu aura / mutra sthAna prAge kare, yahI hai naraka kA Thaura / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 :: :: zeSa vidyA prakAza 'bhAratavarSa kI kamanasIba zatAbdI' hastinA tADyamAno'pi na gacchejjaina maMdiram / na vadet yAvanI bhASAM prANaiH kaNTha gatairapi / / 91 / / artha-bhAratavarSa kI vaha kama bhAgya zatAbdI hogI jisameM dharmoM ke nAma para yA dharma sthAnoM ke nAma para manacalA tUphAna huA hogA, usa samaya kisI ne kahA 'sAmane se AtA huaA hAthI bhI mAra de to mara jAmo parantu bacAva ke khAtira jaina maMdira meM mata jAnA, aura prANa cale bhI jAyaM to paravA mata karanA parantu yAvanI (musalamAnI-phArasI) bhASA mata sIkhanA / parantu saboM kA anubhava yaha kaha rahA hai ki Aja bhI saiMkar3oM aura hajAroM kI saMkhyA meM brAhmaNa loga jaina maMdira meM vItarAga arihaMta paramAtmA ke pujArI haiM, aura jaina sAdhuoM ke pAsa naukarI bhI kara rahe haiM / tathA dharma, dhuraMdhara , caturvedI, trivedI aura dvivedI bhI phArasI bhASA ke acche pAraMgata haiM, itanA hI nahIM parantu hindI bhASA bolane meM apamAna sA anubhava karate hai aura phArasI meM bolanA pojizana samajhate haiM / / 61 / / phikara saba ko khA gaI, phikara saba kA pIra / phikara kI jo phAkI kare, vo nara pIra phakIra / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zeSa vidyA prakAza :: :: 86 'taSa jainiyoM ne bhI lalakArA' siMhena vidAryamAno'pi na gacchecchaiva maMdiram / na vadet hiMsa kI bhASAM prANaiH kaNThagatairapi // 12 // artha-taba lAThI kA javAba lAThI se dete hue kisI jaina gRhastha ne bhI kaha diyA ki sAmane se AtA hA zera (siMha) yadi Apako phAr3a de to bhI mahAdeva jI ke maMdira meM mata jAnA, aura prANa cale bhI jAve to bhI hisakI bhASA arthAt dUsaroM ke marma ko ghAta karane vAlI IrSyAyukta, apathya, asabhya aura saMdigdha bhASA kA prayoga kabhI bhI mata karanA / / 12 / / 'prAntoM kI laDAI nirvivekA marujanAH nirlajjAzcApi gUrjarAH / nirdayA mAlavAH proktA medapATe gunnaastryH||93|| artha-jaba bhAratavarSa meM darzana, vyAkaraNa sAhitya, veda vedAnta ke pAragAmI paMDitoM kA vAgayuddha cala rahA thA usI samaya bhArata kA eka prAnta dUsare prAnta ko lalakAratA huA kaha rahA thA 'mAravADa kI janatA viveka hona hotI hai, jar3a hotI hai aisA lAMchana gujarAtiyoM ne lagAyA taba mAravAr3iyoM ne muha khola diyA aura kahA ki gujarAto loga binA zarama ke arthAt bezarama hote haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza mevAr3I bhI bolane meM pIche nahIM rahe aura mAlaviyoM ke Upara kaTAkSa karake kaha hI diyA ki 'mAlavI loga bahudhA nirdaya hote hai' to javAba dete hue mAlaviyoM ne kahA ki 'mAlavI to bhale hI nirdaya rahe hoM parantu he mevAr3iyoM ! tumhAre meM to niviveka bezarama aura nirdayatA tInoM hI guNa vidyamAna haiM / basa isI prakAra bhArata kI janatA prApasa meM lar3atI lar3AtI kamajora ho gaI aura parAdhInatA kI hathakaDiyeM unake gale meM hAthoM meM aura pairoM meM par3a gaI / ||3|| 60 : : 'hA ! hA ! kezava kezava' kezavaM patitaM dRSTvA pANDavArSa mupAgatAH / rudanti kauravA sarve hA ! hA ! kezava ! kezava // 94 // artha-raNa maidAna meM kezava ( kRSNa mahArAja ) ko par3e hue dekhakara pANDava harSita hue, aura kaurava rone lagate haiM hAya re kezava ! hAya re kezava ! parantu yaha itihAsa viruddha bAta hai / isa zloka ke banAne meM kavi ne apane pANDitya kA paricaya diyA hai vaha isa prakAra kezavaM ke jale zavaM mRtaM arthAt pAnI meM murdoM ( zava ) ko par3A dekhakara pANDava arthAt meMDhaka rAjI hote haiM aura kaurava arthAt kaue rone lagate haiM, kyoMki kaue ke hAthoM se murdA calA gayA aura meMDhakoM ko mila gayA / / 64 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 61 'zarIra lakSaNa' uro vizAlaM dhana dhAnya bhogI ziro vizAlaM nRpapuGavazca / kaTI trizAlA bahuputradAro vizAlapAdaH satataM sukhI syAt / / 95 // artha-jisa puruSa kA vakSasthala vizAla hotA hai vaha dhana, dhAnya kA bhogI hotA hai / mastaka kI vizAlatA sattA prApti kA nizAna hai kaTi (kamara) kI vizAlatA putraputriyoM kI sUcaka hai aura pairoM kI vizAlatA niraMtara sukhI rahane kI nizAnI hai / / 6 / / 'bhArata kA jenTalamena' koTaM ca paTalunaM ca mukhe ciruTameva ca / vhAiT buTa samAyukto jenTalamena sa ucyate / / 96 // artha-yuropa meM jenTalamena kisako kahate hoMge ? ye bAteM to yuropa kI musApharI karane vAle hI jAneM, parantu dUsaroM kI burI bAtoM kI nakala karake zaukIna bhAratIya yuvaka koTa paTalUna pahina kara, mukha meM ciruTa (sigareTa) rakhatA huA, aura kenavAsa ke sapheda buToM ko pahinakara sar3akoM para ghUmatA rahatA hI jenTalamena kahalAtA hai / / 66 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 :: :: zeSa vidyA prakAza 'saMskRta bhASA kA camatkAra' ajIvA yatra jIvanti, nizvasanti mRtA api / kuTumbakalaho yatra tasyAhaM kula bAlikA / / 97 // artha-bhAratavarSa kA vaha saubhAgya yuga thA jisameM jaina sAdhuoM aura brAhmaNoM ke atirikta saba jAtiyoM meM saMskRta bhASA bolI jAtI thI / eka kanyA ko kisI ne pUchA 'tuma kaunasI jAti kI kanyA ho' pratyuttara detI huI kanyA kahatI hai jahA~ para jar3apadArtha bhI jIvita-mUlyavAna banatA hai mare hue bhI zvAsa lete haiM, aura jahA~ kuTumba kleza ho usa jAti kI meM lar3akI hUM arthAt lauhAra jAti kI hUM / jisakI kArIgarI se kharAba lohA bhI acche zastra, hala pAvar3A vagairaha rUpa meM kImatI bana jAtA hai, dhamaNa (camaDe kI banI huI) jo nirjIva hai vaha bhI zvAsa lene laga jAtI hai, aura jisake yahA~, dhana, hathoDA, lohA saba eka jAti ke haiM parantu luhAra lohe ko garama karake ghana ke Upara rakhatA hai aura hathor3e se pITatA hai yahI prApasI kleza hai // 67 / / ------- bahatA pAnI niramalA, par3A so gaMdA hoya / sAdhu to ramatA bhalA, dAga na lAge koya / / bahuja vaNija bahu beTiyAM, do nArI bharatAra / ___ usako kyA hai mAranA, mAra rahA kiratAra // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 63 jala madhye dIyate dAnaM, pratigrAhI na jIvati / dAtAro narakaM yAnti, tasyA'haM kula bAlikA / / 98 / / artha-jala ke andara dAna diyA jAtA hai, dAna lene vAlA, jIvita nahIM rahatA hai, aura dene vAlA naraka meM jAtA hai| usa kasAI khAnadAna kI meM kanyA huuN| arthAt kasAI khAne kI cIja ko kA~Te meM phaMsAkara pAnI meM DAlatA hai, macchalI kAMTe meM phasa kara mara jAtI hai, aura aisA karma karane vAlA kasAI naraka meM jAtA hai / / 68 // parvatAgre ratho yAti, bhUmau tiSThati saarthii| calati vAyu vegena, tasyA'haM kulabAlikA // 99 / / artha-parvata ke agrabhAga para ratha calatA hai, sArathI bhUmi para rahatA hai, aura ratha vAyu vega sA calatA hai, usa kubhAra kula kI maiM putrI hUM ! kumAra kA cAkarUpI ratha eka kIla para vAyU vega sA calatA hai, aura sArathI rUpI kubhAra jamIna para baiThA rahatA hai / / 16 / / bure lagata hita ke vacana, hiye vicAro zrApa / kar3avI bina auSadha piye, miTe na tana kA tApa / / binA kuca kI nAriyAM, binA mUcha javAna / ye donoM phikA lage, jyU binA supArI pAna // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 :: zirohInA narA yatra, dvibhujA karavarjitaH / jIvaMtaM naraM bhakSaMtaM tasyA'haM kula bAlikA // 100 // :: zeSa vidyA prakAza artha- maiM usa darajI ke kula kI lar3akI hU~, jinakA banAyA huA kamIja (koTa) mastaka rahita hai, to bhI prAdamI sA dikhatA hai, hAtha nahIM hai phira bhI do bhujA hai, zraura jIvita AdamI pahinatA hai ||100|| ina cAroM zlokoM se mAlUma par3atA hai ki, bhArata deza meM bahuta lambe kAla taka saMskRta bhASA kA pracAra rahA hogA, jaba ki Aja svataMtratA milane para bhI tathA rAja bhASA kI pratyanta zrAvazyakatA hone para bhI eka rAjabhASA kAyama nahIM ho rahI hai isake alAvA aura kyA aphasosa ho sakatA hai / / 100il bAjare kI roTI, aura moThana kA sAga | dekhI rAjA mAnasiha, terI mAravAr3a || iMda piMda piMdra siMdha, gIra gadhe kI savArI kare, cAla cale pIra kI / amIra kI // baniyA phUla gulAba kA, dhUpa lage na karamAya / patthara mAre na mare, paNa maMdI se mara jAya || Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat mana bandara mAne nahIM, jaba laga dagA na khAya / jaise nArI vidhavA, garbha rahe pachatAya || www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: ::15 'mantra to gupta hI acchA hai' SaTkoMbhidyate mantra, catuSkoM na bhidyate / dvikarNasya tu mantrasya brahmA'pyantaM na gacchati / 101 / / artha-kisI bhI deza kI rAjanIti zaktiyoM para AdhArita hai, sandhi kaba karanI hai ? kisa deza ke sAtha sandhi karane se kyA phAyadA hogA ? vigraha kaba aura kaisI paristhiti meM karanA ? dUsare deza ke sAtha lar3AI kaba aura kaisI paristhiti meM karanI yA abhI lar3AI karane kA avasara hai yA nahIM ? isameM apane deza kI zakti tapAsanA aura pararASTra ke Upara pUrA pUrA dhyAna rakhanA ityAdika zaktiyoM para hI rASTra balavAna banatA hai. aura kahalAtA hai / ThIka isI prakAra ina cha: zaktiyoM meM mantra zakti bhI tAkata vAlI cAhiye, aura isI bAta ko khyAla meM rakhakara rASTrapati, pradhAna maMtrI vagairaha saba ke saba kendra ke tathA prAntoM ke mantriyoM ko tathA nyAyAdhIzoM ko yA choTe baDe rASTrapremiyoM ko eka prakAra kI zapatha dilAte haiM aura ve bhAgyazAlI paramAtmA ko sAkSI rakhakara rASTra ke hita meM zapatha lete haiM ki 'hama paramAtmA kI zapatha khAkara gAdI (kursI) saMbhAlate haiM aura "hamAre rASTra kI nIti ko yA gopanIya bAtoM ko kabhI bhI prakAzita nahIM kareMge, aura rASTra ko hAni hove aisA koI kArya bhI nahIM kreNge"| ye zaktie~ jaba taka gopanIya rahatI haiM taba taka rASTra tAkata vAlA bana jAtA hai aura rASTra kI tAkata meM hI saba kI surakSA hai / bhArata ke rAjanaitika puruSa ko ina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza 66 :: zaktiyoM kA abhyAsa khUba karAyA jAtA thA / Upara ke zlokoM kA bhAva yahI hai ki 'maMtra ( gopanIya bAteM ) zakti ko AuTa kara dene se rASTra ko nukasAna pahuMcatA hai / 101 / / 'solaha zRGgAra' AdaumajjanaM cArucIra tilakaM netrAJjanaM kuNDale nAsA muktikaH puSpahAradhavalaM jhaMkAra kau nUpurau / aMge candana lepanaM kusumaNI kSudrAvalI ghaMTikA tAMbUla karakaMkaNaM sucaritA zRMgAra kA SoDazAH / / 102 / / artha- saubhAgyavatI strI ke ye 16 zRGgAra haiM / snAna, candana kA lepa, sundara kapar3e, zobhanIya tilaka, prAMkhoM meM kAjala, kAnoM meM kuNDala, nAka meM motI, phUlahAra gale meM, pairoM meM bhAMbhara, colI, kaMdorA, muMha meM pAna, hAtha meM kaMgana || 102 || 'lakSmI kA nAza' nApitasya gRhe kSauraM pAdena pAdadharSaNam / AtmarUpaM jale pazyan zakrasyApi zriyaM haret // 103 // artha - nItikAroM ne lakSmI ke nAza hone meM tIna kAraNa batalAye haiM / 1. nAI ke ghara para bAla dADhI banavAnA | 2. paira se paira ghisanA - sApha karanA / 3. apane muMha ko pAnI meM dekhanA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: ::17 'kAlIdAsa aura bhoja kA saMvAda' kAlIdAsa kavizreSTha kiM te parvaNi muNDanam / anAzvA yatra tADayaMte tasmin parvaNi muNDanam / / 104 / / artha-mastaka muNDita kAlIdAsa ko dekhakara bhojarAjA pUchatA hai 'he kavi-zreSTha / prAja kyA bAta hai ? jisase muNDAnA pdd'aa| taba mazkarI kA javAba mazkarI meM dete hue kAlIdAsa ne kahA ki--striyoM ke premavaza puruSa bhI ghor3A bane aura striyoM kI cAbuka khAveM' usa parva kA yaha muNDana hai / / 104 / / 'zAna meM samajhanA hI acchA hai' vajrakuTAt vijayarAmaH tillItailena mAdhavaH / bhUmizayyA maNirAmaH dhakAdhUmena kezavaH / / 105 // artha --apane sasurAla se vijayarAma nAma kA jAmAtA bAjarI ko roTI dekhakara ghara calA gyaa| mAdhava nAma kA dUsarA jamAI tela dekhakara bhAga gyaa| maNirAmajI pRthvI para sone ke kAraNa kucha zaramide hokara cala base / aba kezava nAma kA cauthA jamAI jo dhRSTa banakara sasurAla se jAne kA nAma bhI nahIM letA thA usako zvasura tathA sAlAjI ne dhakkA mArakara nikAla diyA aura vaha aphasosa karatA huaA calA gayA / 105 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 :: :: zeSa vidyA prakAza 'merA parAkrama' bAlo'haM jagadAnanda name bAlA sarasvatI / pUrNe ca paJcame varSe, varNayAmi jagattrayam // 106 // artha-honahAra bAlaka kaha rahA hai maiM abhI bhale hI bAlaka huuN| parantu merI sarasvatI mAtA bAlA nahIM hai / jaba maiM umra lAyaka bana jAUMgA taba tInoM saMsAra kA varNana karUgA / / 106 / / 'mevAr3a deza kI prasiddha bAteM' 'mevADe paJcaratnAni kAMTA, bhATA ca parvatAH / caturthoM rAjadaNDazca , paJcamaM vastra lUTanam // 107 // artha-mevAr3a bhUmi meM pAMca vastue~ prasiddha haiM / kAMToM kA bharamAra, choTe bar3e pattharoM kA bAhulya, parvata mAlAeM, rAjya daNDa aura cora- isIlie to kisI kavi ne bhI kaha diyA"mevADa deze mata jAIyo bhUle cUke" / / 107 / / mAravAr3a manasube DUbI, dakkhaNa DUbI dANe se| khAnadeza khurde se DUbI, pUraba DUbI gAne se / / idhara udhara ke sole pAne, ikar3e tikar3e ke baar| aThe uThe ke ATha Ane, zuzu ke AnA cAra / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'samasyA mUrti' kRSNamukhI na mArjArI, dvijihvA na ca sarpiNI / paJcapatirna pAJcAlI, yo jAnAti sa paNDitaH // 108 // artha- kAle muMha vAlI hai parantu billI nahIM hai / do jIbha vAlI hai parantu sAMpaNa nahIM hai / pAMca pati haiM parantu draupadI nahIM hai - ( uttara :- kalama ) 108 / / 'nAriyela' vRkSAgravAsI na ca pakSirAjaH tvagvastradhArI na ca siddhayogI / trinetradhArI na ca zaMkaro 'yam :: 66 jalena pUrNo na ghaTo na meghaH // 109 // / / artha-vRkSa ke agrabhAga para rahatA hai, parantu garur3a nahIM hai / valkala pahinatA hai parantu yogI nahIM hai / tIna aAMkheM vAlA hai parantu zaGkara nahIM hai / pAnI se bharA huA hai parantu megha bhI nahIM hai aura ghaTa bhI nahIM hai (uttara :- nAriyala ) / / 106 / / zIyAle soraTha bhalo, unAle ajamera | nAgora to nita kA bhalA, zrAvaNa bIkAnera | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 :: :: zeSa vidyA prakAza 'avatAra kaba hote haiM !' yadAyadAhi dharmasya glAnirbhavati bhArata / abhyutthAnAya dharmasya tadA''tmAnaM sRjAmyaham / / 110 / / artha-gItAjI meM kRSNa bhagavAn pharamA rahe haiM ki-he arjuna ? deza meM jaba jaba dharma kA patana hotA hai, atyAcAra aura pApAcaraNa bar3hatA hai, taba taba dharma kA utthAna karane ke lie maiM avatAra letA hUM / / 110 / / 'paigAmbaroM se sukha kI yAcanA' khAjai kherakaraM karIma kuzalaM putrAdi paigambaraM, bAbA Adima AyudIrghakaraNaM dAvallade daulataM / mArjAdA mahammada pIra rakhataM mamhAhavAmuktiraM, julmI pIra jahAna meM nirakhItaM haiyAt hajarata navIM / / 111 // artha-khAja nAmaka paigAmbara mujhe khairiyata do / karIma kuzalatA kro| paigambara mujhe putra-pautra do / Adima bAbA merA AyuSya lambA karo / dAvallade mujhe daulata do| mahammada pIra merI maryAdA kI rakSA kro| mamhA mujhe mukti do| kyoMki saMsAra meM ye saba acche paigambara hai // 111 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'paigambara stuti' allAho akabarazcaiva, ilallAhastathaiva ca / mahammado rasulazca, kurvantu vo maGgalam / / 112 / / artha-allAha, akabara, illAha, mahammada tathA ramUla nAmaka jitane bhI paigambara hai ve saba merA maMgala kareM / / 112 // 'devI stuti more nAriNi devi vizvajanani praur3ha pratApAnvite. cAturdinu vipakSapakSadalini vAcAcale vAruNi / lakSmIkAriNi kIrtidhAriNi mahAsaubhAgya saMpAdini, rUpaM dehi jayaM yazca jagati vazyaM jagat me'khilam / / 113 / / ___ artha-he devI tU saMsAra kI mAtA hai / praur3ha pratApa vAlI ho, cAroM dizAoM meM zatroM ke samUha ko nAza karane vAlI ho, vANI meM sthira ho, varuNa patnI ho, lakSmI dene vAlI ho, kIrtizAlinI ho, mahAsaubhAgya dene vAlI ho, aisI he mAtA ! mujhe bhI rUpa do, yaza do, jaya do, jisase pUrA saMsAra mere vaza meM ho jAya / / 113 // sau meM sUra, savA meM kANo, savA lAkha meM iNcaataanno| iMcAtANA ne karI pukAra, mAMjara se rahanA huziyAra // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 :: :: zeSa vidyA prakAza 'ekatA kI mahimA ' sakti sampAdane zreSThA bhavaklezaudhanAzinI / sarvata ekatA sAdhyA, paratra he sukhAvahA // 114 // artha- vyakti, kuTumba, samAja aura deza meM zakti kA saMpAdana praura vardhana ekatA ke jariye se hI sAdhya hai / 2. pArasparika klezoM ko miTAne meM ekatA kI sAdhanA atyanta Avazyaka hai / jitane aMzoM meM bana sake yA jisa prakAra se bhI bana sake, ekatA ko banAye rakhane meM hI mAnavatA kA vikAsa hotA hai / isa loka ko sundaratama banAne meM aura parabhava ko sudhArane meM ekatA kI ArAdhanA maMgaladAyinI hai | ataH sarvatra ekatA eka rUpya saMgha-saMgaThana banAne meM hI saba kA zreya hai / / 114 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 'kaiMcI jaisA kAma hAniprada hai' kartarIsadRzaMkarma mA kuru parachehakam / kurutvaM sUcivat kAryaH bhadraM vAJchasi he sakhe / / 115 // artha-atyanta durlabha manuSya avatAra ko prApta karake yadi Apa apanA bhalA cAhate ho to, jisa kArya se dUsaroM ke vyApAra vyavahAra meM nukasAna ho jAya, yA unake bAla baccoM ko bhUkhe marane kI naubata A jAve, aisA kaiMco (Scissors) jaisA kArya mata krnaa| aura suI ( Needle) ke jaisA kArya karanA, jisase saboM kA bhalA ho sake / samajhanA sarala hai ki kaiMcI apanA kAma karake gAdo ke nIce dabatI hai aura suI apanA kAma karake darajI ke mastaka para car3hatI hai / insAna bhI kaicI ke sadRza kArya karegA to sAmAjika jIvana meM vaha nindanIya banegA aura suI ke tulya dUsaroM ko sAMdhane vAlA sabakA pUjya aura AdaraNIya banegA // 115 / / supArI kahatI maiM bholI bhAlI, khelu lohe ke sNg| mere tana ke Tukar3e hove, jaba khule merA raMga // lAla pIlo ne bAdalI, mUla raMga kahevAya / bAkI nA bIjA badhAM, melavaNI thI thAya / / bhaNatara rahI gaI bAMjhaDI, gaNatarI bhUlyA gamAra / paratirIyA phaMde par3I, rakhaDyA bhAI saMsAra / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 :: :: zeSa vidyA prakAza 'anyAyopArjita dhana se nukasAna' anna doSo mahAdoSo cAdhogAmI niraMtaram / sadAcAramayAH putrAH jAyante nahi tatra bhoH / / 116 / / 'rizvataM gRhayate yatra tatra susantati kuMtaH / satItvaM naiva bhAryAyAH gRhazobhA zmazAnavat / / 117 / / ___ artha-jainAgama meM mokSa prApti ke liye 'mArgAnusAritA' ke peMtIsa guNoM kA varNana suspaSTa aura sarva grAhya hai| usameM pahilA guNa 'nyAya sampanna vibhava" hai, arthAt vaibhava nyAyopAjita honA atyanta Avazyaka hai / kyoMki khAye hue anAja se hI zarIra meM rasa, lohI, mAMsa. haDDI majjA, meda aura zukra (vIrya, raja) Adi sAta dhAtunoM kA nirmANa hotA hai| yadi Apake pAsa nyAyopAjita dhana hai to ina sAta dhAtuoM meM zuddhatA aura dila dimAga meM sAtvikatA aayegii| anyathA inhIM sAta dhAtuoM meM tAmasikatA aura rAjasikatA Ane ke kAraNa Apake jIvana ke pratikSaNa meM kAma aura krodha nAma ke do daityoM kA prabhutva rahegA / lobha nAma kA ajagara (nAgarAja) muMha phAr3akara aApake samIpa banA rhegaa| saMgharSamaya jIvana hone ke kAraNa sarvatra vaira jhera kI Aga meM Apa sadaiva saMtapta bane raheMge aura IrSyA, atRptA, AzA aura hisakatA nAma kI rAkSasiyeM ApakI AMkhoM ke sAmane pratikSaNa nRtya karatI huI dikhAI degii| isa prakAra prApakA vaibhava kA nazA Apako hI naSTa kara degA / isI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 105 bAta ko batalAte hue kavi ne kahA hai ki.-'anyAyopAjita dhana se isa prakAra nukasAna hI nukasAna hai|' 1. saba doSoM meM mahAbhayaMkara 'annadoSa' Apake yahAM banA rhegaa| 2. jIvana hamezA nIce kI tarapha jAtA rhegaa| 3. sadAcArI putroM kI prApti AkAza ke puSpoM ke mAphika azakya rhegii| 4. gupta prakAra se putroM meM aura putriyoM meM durAcAra praveza kara jaaygaa| 5. apanI strI meM bhI satI dharma kA hrAsa rhegaa| 6. ghara kI zobhA zmazAna sadRza rahegI / / 116-117: / 'saMta samAgama ke phAyade' satpathaH prApyate yena sadRSTiH shubhbhaavnaa| samAgamaH sadA bhUyAt satAM viveka zAlinAm / / 118 / / artha-aise vivekapUrNa saMta mahAtmAoM kA samAgasa mujhe milatA rahe jisase durlabhatama tIna vastuoM kI prApti sulabha ho jAtI hai| 1. AcAra-vicAra aura uccAra kI prApti hokara satpathaH sanmArga kI prApti hotI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: zeSa vidyA prakAza 2. hajAroM-lAkhoM ke dAna se, yA amuka prakAra ke vidhi-vidhAnoM se bhI sada-dRSTi milanI azakya hai, parantu sAdhu munirAjoM ke pAsa baiThakara prAcAra-vicAra ko prApta karane vAlI sad dRSTi sulabha ho jAtI haiN| 3. acche acche vikhyAta mahAnubhAvoM ke hRdaya maMdira meM sada bhAvanA, dharmAdhyAna kI jyota munirAjoM ke jariye prakAzita huI hai / / 118 // 'mokSa kI prApti zreNika pramukhAH sarve satsaGkasya prabhAvataH / dhra vaM muktiM variSyanti, saMsAraklezanAzinIm / / 119 // artha-saMsAra kI vRddhi meM 'avidmA, asmitA, rAga-dveSa aura abhiniveza ye pAMca kAraNa mAne gaye haiM / ina pA~coM klezoM kA sampUrNa nAza hone para, yA puNya pApa kA samUla nAza hone para, insAna mAtra ko jo sthAna prApta hotA hai usako muktimokSa kahate haiN| aise mokSa kI prApti bhI saMta samAgama se hI hotI hai / zAstroM meM zreNika vagairaha kaI bhAgyazAliyoM kI kathAe~ AtI haiM usase bhI yahI mAlUma par3atA hai ki devAdhideva bhagavAna mahAvIra ke samAgama se hI zreNika mukti ko prApta kareMge / / 11 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 107 'jIvana meM utarA huA jJAna mokSaprada hai' SaTakAyA navatatvAni, karmANyaSTa ca mAtavaH / granthAnadhItyavyAkartumiti durmedhaso'pyalam / / 120 / / artha-kAyA ke cha: bheda haiM. tatva nava haiM, karma ke pATha prakAra haiM aura pravacana mAtA bhI pATha bheda se hai, isa prakAra usake bheda bhedAntara granthoM se par3hakara usakI vyAkhyA karane meM sthUla buddhi vAlA bhI samartha ho sakatA hai| parantu ye hI tatva yadi jIvana meM utara jAya, yA utAra dene meM prayatnazIla rahe to caukkasa usa sAdhaka kA ber3A pAra hai, pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspati kAya aura sakAya meM 84 lAkha jIvAyoni ke jIvoM kA samAveza ho jAtA hai, ataH ina cha: kAryoM ke jIva kI hatyA se bacanA hI zreSTha mArga hai| jIva, ajIva, puNya, pApa, pAzrava, saMvara, vaMdha nirjarA aura mokSa ye navatatva haiM / anAdikAla se yaha jIvAtmA, anaMtazakti kA mAlika hote hue bhI, pAzrava puNya aura pApamaya kriyAoM ke sevana se ajIva arthAt karmarAjA kA baMdhana karatA rahatA hai / sAdhu samAgama ke dvArA hI una karmoM kA maMvara karake pUrvopAjita karmoM kA nirjaraNa karatA humA mokSa ko prApta karatA hai| mithyAtva, avarati, pramAda aura kaSAya ke dvArA yaha jIva pratikSaNa, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, vedanIya, nAma, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 :: :: zeSa vidyA prakAza gotra, prAyu aura aMtarAya karmoM kA upArjana karatA hai| ye pATha karma haiN| pATha pravacana mAtA isa prakAra hai : IryA samiti, bhASA samiti, prAdAna nikSepa samiti, eSaNA samiti aura vyutsarga samiti tathA manogupti, vacogupti tathA kAyagupti ye pravacana mAtA kahalAtI hai| sAdhu mAtra ko tanmaya banakara unakI ArAdhanA meM hI apanA zreya samajhanA cAhie / / 120 // brahmacarya bhaMga se nukasAna AkarSaNaM manuSyasya, saundarya kAyikaM balam / smRti tistathA sphUrtiH nazyante brahmanAzataH // 121 // artha-svadArA saMtoSa tathA paradArAgamana tyAga / yaha gRhasthAzramiyoM kA brahmacarya vrata hai, inake nAza se manuSya ke zarIra kA prAkarSaNa tathA saundarya nAza ho jAtA hai tathA kAyika bala kA hrAsa hotA hai, yAda zakti, dhairya tathA mana-vacana kAyA kI sphUrti bhI nAza hotI hai / hAthI hiMData dekha, kutarA bhasa bhasa mare / baDapaNa taNo vidheka, krodha na Ave re kisanIyA / / zvAnoM ko milatA dUdha vastra, bhUkhe bAlaka akulAte haiM / mAM kI har3I se cipaka, ThiThura jAr3oM kI rAta bItAte haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 106 'brahmacarya ke pAlana meM doSoM kA nAza hotA hai' AlasyamaGgajA'Jca, zauthilyaM sattvahInatA / brahmacarya na vidyante doSA ! pramAdasUcakAH / / 122 / / artha-apanI maryAdA meM rahatA huaA puruSa jo brahmacarya dharma kI ArAdhanA karatA hai to prAlasya, zarIra jar3atA, zauthilya tathA sattvahAni vagairaha doSoM se usakI mukti hotI hai / / 122 / / 'vicakSaNa kauna hai ?' hayastanaM kama mA pazya zvastanaM mA vicAraya / vartamAnena kAlena vartante hi vicakSaNAH / / 123 // artha-he bhaiyA ! bhUtakAla to calA gayA hai aba hajAroM prayatna karane para bhI gayA huaA kAla vApisa pA nahIM sktaa| ataH usI ke guNa gAna karane se yA rote rahane se kyA phAyadA hai ? bhaviSya kAla abhI dUra hai jaba vaha mastaka para AyA hI nahIM hai to gadhe ke sIMga ke samAna usa bhAvI kAla ke bAje bajAnA bhI chor3a de| tU yadi buddhimAna hai, vivekI hai to jisa mahA dayAlu paramAtmA kI kRpA se vartamAna kAla tere hAtha meM pAyA hai uso ko sudhAra le bhaiyA, aisI bhUleM mata karanA, nirarthaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 :: :: zeSa vidyA prakAza aura niSphala ceSTAnoM meM yA khela tamAzA prabhRti meM vartamAna kAla ko barbAda mata karanA anyathA bhaviSya kAla bhI terA duzmana bana kara tere mastaka para jaba prAyagA taba terA kyA hogA ? tujhe kauna madada degA ? ataH vartamAna kAla ko hI aimA banA le jisase bhaviSya kAla AzIrvAda sA bana jAya / / 123 / / 'antima prArthanA' vidyA bhakto nayApekSI pUrNAnando'smi he prabho / yAce zAnti punarbhaktiM zAsane taba nirmale || 124 || artha- mere hRdaya rUpI kamala ko vikasita karane meM mitra samAna ! dIna dayAla ! mere prabho ! maiM Apase apUrva zAnti cAhatA hUM aura Apake nirmala zAsana meM merI bhakti bhavobhava banI rahe yahI abhyarthanA hai / maiM vidyA bhakta hUM nIti nyAya se apekSita merA jIvana hai, grataH pUrNa Ananda kI prApti kA yAcaka maiM nAma nirapekSase pUrNAnanda hUM / aba mujhe bhAva nikSepa se pUrNAnanda pada cAhie / / 124 / / yuvati kA lajjA vasana beca, jaba byAja cukAyA jAtA hai / mAlika taba tela phuleloM para, pAnI sA dravya bahAtA hai || Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 111 sampUrNA samyaktvamUlaka dvAdazavrata-aticAra saMkhyakAH ekazatacatuviMzati-samApakA zlokAH navayuga pravartaka, upariyAlA prabhRti tIrthoddhAraka, bambaI jaina svayaM sevaka maNDala va pAlotaNA jaina gurukula saMsthApaka zAstrIya jJAna pracAraka, satpatha pradarzaka, syAdavAda naya nayana dhAraka, zAstra vizArada, jainAcArya sva0 1008 zrI vijaya dharma sUrIzvara ke ziSya, zAsanadopaka, ahiMsA dharma pracAraka, advitIya vyAkhyAtR zakti ghAraka pUjya gurudeva sva0 zrI vidyAvijayajI mahArAja ke ziSya nyAya vyAkaraNa kAvya tIrtha muni pUrNAnanda vijayena ( kumAra zramaNa ) anuvAditaM, saMzodhitaM, parimAjitaM cedaM pustakam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 :: :: zeSa vidyA prakAza zrI vardhamAna tapa kA mahAtmya athIraMpi thiraM vaMkaM -piuju dullahaMpi taha sulahaM, dumsajjhaMpi susajjhaM taveNa sappajjae kajjaM / artha-tapa ke prabhAva se jo kArya asthira hotA hai vaha bhI sthira ho jAtA hai, TeDhA hotA hai vaha bhI sIdhA ho jAtA hai, dusAdhya hotA hai vaha bhI sumAdhya ho jAtA hai / 'tapa se kArya kI siddhi hotI hai' yaha vardhabhAna tapa ! mahAn tapa ginA jAtA hai / tIrthaGkara bhagavaMtoM ne isa tapa kI khUba 2 prazaMsA kI hai / tattvArtha bhAsya meM bhI ratnAvalI kankAvalI Adi jo tapa hai unake sAtha isa tapa kI bhI ginatI kI hai / vardhamAna tapa yAne krama se bar3hatA huA tapa isa tapa kI zurugrAta ( prArambha ) 5 prolI sAtha meM kI jAtI hai / ima vardhamAna tapa kI khUbI to yaha hai ki isake pAraNe meM upavAsa hotA hai / isa vardhamAna tapa kI 100 prolI hone para 5 hajAra 50 prAyambila 100 upavAsa hote haiM / eka hI sAtha meM eka sau prolI kI jAve to 14 varSa 3 mahIne zraura 20 dina lagate hai / kaI loga tapa ko duHkha rUpa yA nirbala kAyA ho jAtI hai aisA mAnate haiM / vaha unakI bhramaNA hai / tapa duHkha rUpa nahIM hai parantu sukha rUpa hai / tapa yaha kAyA ko duHkha dene vAlA nahIM hai parantu deha ko nirbala banAtA hai| bAhya aura grantara tapa donoM prakAra ke karmoM ko pAte haiM yAni jalAte haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 1 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vardhamAna AyaMbIla kI 100 olI kI samApti tapasvIgaNa caturvidha saMgha sumI monacAdI 2.zemakAvaDI bA. dono sarva karaNe mmamapataroe madI thI piyAno tIjI mahAnandAdiyo nosenaraMtamabijayI munI yo ramRrakavi mano yo mamohatamimI nau yo mAnirI sanTraya muno zrI bhayodhavijayI bhUmau zrI bhUpakSiyI mAmbosotho rAjendaboTo muno zrImudijyako sAjarako zrIsaMgobhInI sAyIko yo no yauho . sAramArakabAla gAha prayAmAI munI thI. azAvamI sAvItrI mo pulakunAcIjoM - jhavaNa thIjI mArAja mAha sonAla mAlojozrIpradIdadhIjI DesmAravAdI paramA zrImanonamArako 2023 prApti sthAna : esa. Ara. sattAvata bIjApura (rAjasthAna) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAR zAsanadIpaka munirAja zrI vidyAvijayajI mahArAja Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 113 lekina jIva ko yA deha ko nahIM tapAte / prAtmA ko to donoM tapa zAMti dene vAle haiM / kAyA aura mana ko vizuddha banAtA hai / rogI ko jitanA Avazyaka upayogI hai utanA hI isa krama rogI ke liye upayogI hai / vartamAna samaya meM manuSyoM ke liye siprAyambila tapa karma nirjarA kA mUlya sAdhana hai kyoMki isameM ahAra ke tyAga ko koI pradhAnatA nahIM hai parantu ahAra meM rahe hae rasa aura usake svAda kI tyAga kI pradhAnatA hai| isa tapa meM hamezA ahAra lene kA hai| sirpha isameM rasa-yukta padAthoM kA hI tyAga hai / usakA sevana dIrghakAla taka ho sakatA hai aura karma nirjarA kA bhI lAbha milatA hai / zAstra meM kahA huA hai ki jisa muni kA bhojana prasAra hai yAni nIrasa hai usakA tapa karmoM ko chedane ke liye sAra hai yAnI vajra hai aura jisakA bhojana sAra yAni rasa-yukta hai usakA tapa asAra hai yAni karmoM ko tor3ane ke liye durlabha hai / prema chupAyA nA chupe, jA ghaTa bhayA prakAza / dAbI dUbI nA rahe, kastUrI kI bAsa / / kyA karegA pyAra vo bhagavAn se ? kyA karegA pyAra vo ImAna meM janma lekara goda meM insAna kii| kara sakA na pyAra jo insAna se / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 :: :: zeSa vidyA prakAza prANa poSaka anna yA rasa ? prANa kA sambandha anna se hai parantu vaha rasa ke sAtha nahIM hai / akele anna se jIvita raha sakate haiM / lekina akele rasa se nahIM / mAMsAharI ko bhI anna kI kyoM jarUrata par3atI hai ? mAMsa meM bhale ho rasa hove parantu prANa-poSaka tatva to dhAnI meM hI hai, isI taraha dUdha, dahI, ghI, gur3a yA tela meM rasa bhale hI hove lekina dhAnya binA kevala usa rasa ke bhojana se pAhAra Adika zarIra ko TikAne vAlA nahIM parantu kSINa karane vAlA hotA hai| jyAdAtara jIva, ghI, zakkara, khAne vAle ajIrNa ke roga se pIr3ita hote haiM / rasa yA Arogya poSaka nahIM hai parantu nAzaka nahIM hai / vardhamAna tapa meM Age bar3hane kI bhAvanA yaha bhI eka mahAna lAbha hai tathA vardhamAna tapa meM thakAvaTa ke badale meM Age bar3hane kI tamannA bar3hatI hai| aThAI Adi tapasyA bArambAra karane para dUsarI bAra karane kI bhAvanA hotI hai / bArambAra nahIM, vardhamAna tapa meM sahaja hI Age bar3hane kI bhAvanA cAlU ho jAtI hai ki calo satAIsavIM aolI pUrI huI / aba aThAIsa aura unatIsa hI sAtha meM kara leveN| calo dekho paMcAMga aolI kaba cAlU kareM aura pAraNe kA upavAsa kaba prAtA hai mAlUma nahIM ki dhana kI taraha yaha bhI eka mUr3I hai aura usake bar3hAne kI tamannA jAgatI hai| zAstrakAra kahate haiM ki 'tayaskhAyA so sAra khAyA' tayakkhAyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 115 te sAra khAyA" jo anAja ke chor3e, lUkhA aura rasa-kasa binA kA khAtA hai / sahI rIti se sIkhAtA hai, sahI ArAdhanA ke sayoM kA mAMga khAtA hai, AhAra ke rasa ko tor3ane ke liye vardhamAna tapa eka mahAna zastra hai / zrI vardhamAna tapa se prAtmA svarNa kI taraha zuddha hotI hai / narakAdika ke duHkhoM kA anta pAtA hai / mAtra eka hI prAyaMbila se sahastra karor3a varSa naraka ke trAsadAyaka pApa nAza hone kA hai / to aneka se to pUchanA hI kyA / kAyA para se mamatva ghaTatA hai aura durbhAvanAoM kA nAza hotA hai / zrI candra kumAra kevalI ne sau aolI sampUrNa kI thii| vardhamAna tapa ke prabhAva se dRSTAnta meM candrakumAra kA nAma 800 caubIsI taka amara rahane kA hai| vartamAna meM isa tapa ko mahimA zrI vardhamAna tapa ke saMbaMdha meM kaI munirAjoM ne pustakeM likhI / paricaya bhI diyaa| aura tapa kA mahAtmya baDhAyA jagaha jagaha vardhamAna tapa AyaMbila khAte khole gaye / prathama zrI vardhamAna tapa prAyaMbila khAtA ke saMsthApaka zrImAna tapasvIjI zrI gulAbacandrajo tejAjI nANA (rAja.) ne bambaI meM zrI AdizvarajI jaina mandira meM maM0 1970 meM kholA gyaa| aura bambaI vadhamAna tapa prAyavila khAtA ke saMsthApaka bhI pApa hI haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 :: :: zeSa vidyA prakAza Aja taka isa paMcamakAla meM saMvata 2025 mauna ekAdazI taka 100 aolI saMpUrNa karane vAloM kI nimnalikhita saMkhyA hai| 16 solaha munirAja 6 chaH sAdhvIjI 11 gyAraha zrAvaka 1 eka zrAvikA paMDita zeSamalajI ne parizrama karake 100 aolI sampUrNa karane vAle mahAnubhAvoM ke phoTo aura prApta kiye / jisakA tapasvI grupa phoTo taiyAra karavA kara prakAzita kiyaa| jo janatA ke darzanArtha pustaka meM bhI prakAzita kiyaa| virama gAMva nivAsI tapasvI bhAI zrI ravilAla khor3IdAsa ne 2017 bhAdavA badI 10 se zrI vardhamAna tapa kA prArambha kiyA aura abhI 72vIM aolI cAlU haiM aura jindagI taka AyaM. bila karane kA niyama liyA hai / dhanya hai tapasvI ko| saMvat 2024 caitra sudI pUnama ko zrI nAkor3AjI tIrtha meM zrI zeSamalajI ko tapasvI ratilAla bhAI kA milana huaA, taba se inakI bhAvanA bhI huI ki aba aolI aisA dina dekha kara cAlU kareM ki pAranA karane kI icchA ho na hove| caitra sudI pUnama aThAvanavIM polo sampUrNa kara bado ekama ko pAraNA kiyaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: bAda meM 2024 prASAr3ha badI pAThama (gujarAtI jeTha badI pAThama) maMgalavAra ko unasaThavo aolI cAlU kI jo Aja taka cAlU hai aura jahAM taka ho sake vahAM taka pAraNA nahIM karanA / jindagI ke aMtima vana aura vardhamAna tapa ke aMtima vana sampUrNa kiye| aba vana se bAhara nikala kara bedhar3aka niDara hokara tapasyA kara rahe haiM / zAsana deva se prArthanA karate haiM ki satAvatajI ko 100 polI sampUrNa karane kI zakti pradAna kreN| panyAsa bhadraMkara vijaya gaNi visalapura (rAjasthAna) mAha sudI 15 saM0 2025 Sias Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 :: :: zeSa vidyA prakAza rAtA mahAvIrajI stavana pAvApurI ke vAsI tujako kror3oM praNAma tujako kror3oM praNAma bIjApura se adhakosa Upara hastutuDI hai ati sudara rAtA mahAvIra nAma tujako kor3a praNAma ! siddhAratha kUla dIpaka jANo trizalA rANI ke lADalA mAno vardhamAna guNa nAma tujane kor3o praNAma / naMdIvardhana ke bAMdhava ho yazodA ke kaMta tumhI ho| kSatrIya kuDa ziratAja tujane koDa praNAma / mUrti yaha hai iMdara kI pyArI, hiMgAkSI kI zobhA nyArI zilA-lekha ajamera tujako kor3a praNAma / jhADI jaMgala parvata sohe darzana se to manahu mohe ___ sanamukha hai hanumAna tujane koDa praNAma caitra sudI dazamI dina jANo melAno hai moro ThANo Ave jaina ajaina jinane kor3o praNAma / dharma sUri ke puNya prabhAve vidyA vijaya muru mana bhAve zivapurI ke maNDala tujako kroDo praNAma / bANu zAle bhAdrava mAse bAlI nagare ko daza divase sattAvata guNa gAya tujane kror3o praNAma / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 116 rUDhI vinAzaka gAyana hAMre mhArI marudhara saheliyAM sAMbhalo re hAlo junA rivAjo ne me liye / moTA moTA ghAgharAne lapiyAMrA deNA phogaTarA pheTIyAne phADajo hAlo junA rivAjo ne meliye / mAthA ro guMthaNo ne ArI ro ghAlaNo pagorI beDIyo ne tor3ajore hAlo junA rIvAjo ne meliye / dotAMro cuDalo ne dotoM rA muThIyA dotoM ro paheraNo melajore hAlo junA rIvAjo ne melIye / aMga Akhu DhAMke vA kuratI re pahero kapAle dejo lAla TIlaDI re hAlo junA rivAjo ne meliye / phATA phATA gAve jAne holIrI maujo nAcatAM lAja ghaNI mAvajore hAlo junA rivAjo ne meliye / TIlI binArI pyArI nArI e vidhavA svAminI ehI nizAnIre hAlo junA rivAjo ne meliye / bhaNacu ne kAtavu lejore hAtha mAM gobara saheliyAMre dilamAM umeda mumbApurI nayarIe DuMgarI lAvaNA ne melaNore rivAjo ne me liye / hAlo junA hojo duniyArI kaheNa ne choDajore bajAra re rAjasuta zeSa hAlo ema bole re hAlo / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 :: :: zeSa vidyA prakAza Ananda patrikA bilAsapura nagarI bhalIre marudhara mAM manohAra cAlo bhavI dekhavAre pratiSThA mahotsava thAya chere dharmanAtha darabAra, cAlo bhavI dekhabAre anjana zalAkA zreSTha mA~ re kahetAM na Ave pAra cAlo bhavI jaina zvetAmbara nI valI re kaoNnapharansa hitakAra cAlo bhavI... sAla bANu nI jANajore vaizAkha kI manohAra cAlo bhavI.... ujjavala dazamI no dine re somavAra sukhakAra cAlo ... mUri samrATa tihAM kane re dekho te deva samAna cAlo bhavI vANI sUrijI kI sAMbhalo re harSa thakI bahumAna cAlo vividha prakAranI pUjanAre nita nita bhArI hoya cAlo mahAkIra maMDala prAvIyu re bAmaNa vAu manAda cAlo DugaranI racanA thaNI re kahetAM na Ave pAra cAlo aSTAdaza tume dekhano re zatrujaya giranAra cAlo sammeta zikharajI ne vaMdajore pAbujI che manohAra cAlo ATha divasa valI jANajo re svAmI vacchala hoya cAlo vara prathama tume jANajore godAjI nA rAyacaMda cAlo vara dUjI jeThamalla nI re trIjI che rAyacaMda cAlo vara cothI amIcaMda nI re pAMcame kistura caMda cAlo vara chaTI amIcaMda nI re sAtame che devIcaMda cAlo pAThamI vara kezarImalla nI re navame lachI premacanda cAlo vAra ravI mumbApurI re sattAvata guNa gAya cAlo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 121 paudA (cAMdaNiyA) vinAzaka cAMdaNiyAM cAMdaNiyoM cAMdaNiyAM cAMdaNiyAM ne AgI nAkho bhalA hove lA thAMro / padamaNi jI piyu se pharamAve doSa kAMI hai mhAro cAMdaNiyAM me ghAla ghAla ne binA mota kyu ? mAro cAMdaNiyAM pAchA nirvala huA bAlamu chipA chipAne rAkho / marda humA kyu ? pAlo paDado khulI havA meM rAkho cAMdaNiyAM pahocAvaNa vAlI nahIM mile jaba hAthA joDI karaNI jINAM jINAM rI garajAM karatAM lAje thArI paraNI cAMdaNiyAM kila bila kila bila karatAM cAlI sAMDIyA mArI bheTI eka uchala gaI dUjI nAThI tIjI lAMbI lerI cAMdaNiyAM sajjana aisA paDadA su to lugAyAM duHkha pAve dina dina rogI hotI jAve TI. bI. sU mara jAve cAMdaNiyAM saMvat do hajAra varSe caitra sudI dUje jodhANArI rela me to sattAvat bole cAMdaNiyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 :: :: zeSa vidyA prakAza kahAvateM :-- apane kara se asi uThAkara, apane sira para lAte haiN| apanI naukA apane kara se mUrakha nitya DubAte haiM / zaMkhalI nANA zrApatI lapoDazaMkha mujha nAma / mAMgo mAMgo bahu~ kahu~ paNa kor3I na Apu dAma // dAtA dAtA mara gaye jinde rahe makkhIcUsa / lene dene meM kucha nahIM jhagar3ane meM majabUta // AcAre abhimAna vadhyu tapa thI vadhyo kleza / jJAne garva vadhyo ghaNo avalo bhajavyo veza / / jhUThe tana-dhana jhUThe jobana jhUThA hai ghara vAsA / AnaMda ghana kahe saba hI jhUThA sAcAM zivapura vAsA / / taba laga dhovana dUdha hai jaba laga mile na dUdha / taba laga tatva atatva hai, jaba laga zuddha na budha / / izka ke darda meM sabhI darda garka hai / sikama ke darda meM izka bhI garka hai // mile khuzka roTI jo AjhAda rahakara / to vo khaupha jillata ke halue se behattara // kanaka kanaka te saugunI mAdakatA adhikAya / yA khAye baurAta hai vA pAye baurAya // para nindA para droha meM diyA janama saba khoya / prabhu nAma sumarA nahIM tiranA kisa vidha hoya / / jA ghaTa prema na prIta rasa puni rasanA nahI nAma / te nara prA saMsAra meM upaji mare bekAma // jIvana jovana rAjamada avicala rahe na koya / jo dina jAya satsaMga meM jIvana kA phala soya / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 123 kyA bharosA deha kA vinasa jAya china mAMhI / zvAsa zvAsa sumirina karo aura jatana kachu nAhI / / lakSmI chANA becatI bhIkha mAMgato dhanapAla / amara maratAM maiM suNyA bhalo mAro Thana Thana pAla / / rAjA rANI ko mAne usameM aAnaMdaghana ko kyA ? rAjA rANI ko nahIM mAne to Anandaghana ko kyA ? mAkhI mAru bAkasa toDU toDU kAcha sUta / be muThiye pApar3a toDU kharo vIra rajapUta / / mAM kA dekhA bahina kA dekhA dekhA sAsu sAlI kA / phira phira ke saba kA dekhA na dekhA ghara vAlI kaa| jero vAje vAyaro puTha dije ter3I / baiTho dUje bakarI ubhe duje UTaDI // naI majarI khATa na cae TAparI / bhesaDiyA do cAra dUjhe bApar3I // bAjarI roTA dahI meM gholaNA / itarA de karatAra to phira nahIM bolaNA // snAna kare sapATA kare janeU ghAle gAMTU / janeU ghAle dhana mile to rUpoM bAMdhe rAMDU / unu pIye Du piye A vaNIyANI kAlI / muhapatti bAMdhyA dhana mile hu~ bAMdhe rAlI // zyAma varaNa makha ujjavala ketA ? rAvaNa sira maMdodarI jetA / hanumAna pitA kara leza / to rAma pitA kara deza // (ur3ada) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 :: :: zeSa vidyA prakAza eka acaMbhA aisA dekhA (upAzraya ke paas)| tIna thaMbha pAtAla meM eka thaMbha AkAza / / nava ghar3I jI nava ghdd'ii| dasa milA kara pAna khar3I / / cupa karo miyA maiM bolugI, tumako AvegI rIsa / abakI bAra jo tuma maro to, mere pUre vIsA vIsa // iNa sAr3I rA sala mata bhAMgo morA rANI jI iNa sAr3iye sole ANI / avagara mata bolo morA vara, thorA sameta mAre aThAre ghara / / Aja himAlaya hAlasI, maraze nava jaNA / dazamA maraje gorajI, suijo do do jaNA / / pIpala pUjana meM gaI kula apane hI kAja / pIpala pUjatA hari milyA eka paMtha doya kAja / / Avata ghase jAvata ghase, mAthe chAMTe paannii| kAlIdAsa maiM thorA mana rI, vAtalaDI jAnI / / e che mArA dIkarA, e che morA mottii| e vAMta mAMcha prAMTI, enA bApa amorA moTI / sabhI gAma sohAmaNo, dazA vizA no vAsa / dAna puNya samajhe nahIM, AyaMbila ne upavAsa // mAsa nahAve pApa kahAve, nitya nahAve deDakA / vigara pANI se snAna kare, vo manaka nahI paNa devtaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 125 dhana rI nindA kare, napaTa nagada kaladAra / daphA tIna sau doyarA, hove tIna sau cAra / / dhamadhame para dhamadhamA, dhamadhame para dhama / mAMgatA Agala mAMgana jAve, usakI akkala kama / / bhujiyo killA bhujaMga, sUre jA siradAra / ubho aie AkAza to te maNe madAra // vallo pipala bAta kare, nIMba jhaMkholA khAya / AchI mArI AMbalI, tU galIyoM meM 'gU' khAya / / jaiso sAha jhaTa pharamA, tAru pAvalu todd'e| cittor3A, bhIlor3A mata dekho, sevakajI, jo deve so levo, ghar3I palaka rI vilamba karo to iNA pAlA paNa revo re // kara bole kara hI suNe, zravaNa suNe nahIM taaNhii| kahe pahelI vIrabala murdA ATA khAya / / kAlI thI kalagArI thI, kAle vana meM rahatI thii| lAla pANI pItI thI, madoM kA dAva letI thI / / (talavAra) cAMda sA mukhar3A, saba tana jakhamI, bInA pAMvoM yaha calatA hai| sabakA pyArA rAja dulArA, sAla sAla meM bar3hatA hai|| (rupayA) tana gorA, mukha sAMvarA, base samaMdara tIra / pahile raNa meM vaha lar3e, eka nAma do vIra / / (kalama) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 :: :: zeSa vidyA prakAza pAla caDhaMtA gaddhA ditttthaa| thapake roTI paaii| nidrA nidrA, hAra milaayaa| TiDDA thArI mauta AI / / pAMca sau pAvar3IyeM caDhaMtA bhUmi paga na TakaMtA / veM dina ThAkurA citAroM ke yU yU karatA / / bAMbI bAMkI jalabharI, Upara jArI Aga / jaba hI bajAI bAMsarI, nikasyo kAlo nAga / / (calama) jatijI cAlyA gocarI, goTo vAgyo ghama / seThANIrI chAtI phATI jANe Ayo jama !! UMTa kahe sabhA mAMhe yAra ! bAMkA aMgavAlA bhUnDA / bhUtala mAM pazuoM ane pakSiyoM apAra cha / bagalA nI DoMka bAMkI, popaTa nI cAMca bAMkI / kutarA nI puchar3I no vAMko vistAra che / / vAraNa nI che sUr3ha bAMkI, bAMdhanA che nakha baaNkaa| bhaiMsa ne to sIMga bAMkA, sIMgar3A no bhAra cha / / sAMbhalI ziyAla bolyo, dAkhe dalapatarAma / anya nU to eka vAMkU, ApanA aDhAra cha / rAMDa sAMDa sIDI sanyAsI / ina cAroM se bace, vaha seve kAsI / / khAnA kalAkaMda kA acchA hai / pahinanA malamala kA acchA hai / / dhaMdhA saTTe kA acchA hai| maranA haije kA acchA hai // cAMdalo karI zrAvaka thayA / lADavA joine jamavA gayA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 127 thuka andara kA acchA hai, bAhira kA burA hai| dhobI kA kuttA na ghara kA na ghATa kA / / besaMto vANiyoM ne, UMThatI mAlaNa / bhAMgI toya bharUca, tuTI toye amadAbAda / muMbaI kevI UMdhI gaita / pahelA kAvA ne pachI bhIta // sira bar3A sapUta kA, paira bar3A kapUta kA / ATha kuvA nava bAvar3I, sole meM paNihAra / / khada khada khaudatAM, Tagamaga jovaMtA / pala pala dauDaMtA karo beTA phATake, piyo dudha vATake / / ghara ke raheM na ghATa ke / / kama khAnA, gama khAnA, nama jaanaa| gur3a khAve ghor3A, tela pIve jor3A / / kAMgresa ke rAjya meM, jaNatara, bhaNatara caNatara baDhA / / jhabbA, jhaNDA, jholI diidhaa| ____dhana, dharma, dhandhA liyA / udghATana, bhASaNa, cATaNa bddh'aa| zrAva, jAva, bhAva bar3hA / aura AzvAsana bhI bar3hA // himmate mardA, to madade khudA / sau kA huA sATha, AdhA gayA nATha, daza deMge daza dilavAyeMge, daza kA lenA denA kyA ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 :: :: zeSa vidyA prakAza saTTe ke vyApAra meM nukasAna cAMdI mAM cagadAI gayA, sone gayA sapaDAI / Tukar3A mAM bukar3A karyA, eraMDA mAM gayA athaDAI / / alasI mAM avalA paDyAM, rU' mAM gayA rNddaaii| pArA mAM paTakAI gayA, khAMDa mAM gayA khaMDAI / / marI mAM marI gayA, kapUra mAM gayA kudii| kaMtAna mAM katarAI gayA, zera mAM gayA saMtAI / / 'dIphar3a' mAM DaphaDAI gayA, aoDInarI mAM ADA pddyaa| sutara mAM suI gayA, nANA mA navarA paDayA / / kariyANA mAM kaMTAlo caDayo, tela mAM gayA talAI / ToparA bajhAra mAM TapalAI paDayo, khajura mAM gayA khavAI / / lokhaMDa mAM laDAI paDyA, suTha mAM gayA saDAI / cA bajhAra mAM cavAI gayA, phIcara mAM paDayA phasAI / / AMkaDA mAM akalAmaNa thaI, polIsa prAvI pakar3I gaI / cevaDA bajhAra mAM cuthAI gayA, kyAMthI Ave kamAI / / laMbA tIlaka madhurI vANI / dagebAja kI yahI nizAnI / / Int - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: 1 - mahAjana 2 - brAhmaNa 3- rAjapUta 4- sonAra 5 - musalamAna 6- sudhAra 7 - luhAra 8- kumhAra 6- darajI 10 - meghavAla - 11 - rAjagara 12- kalAra 13 - lakArA 14- rAvala 15 - sAdha 16- mAlI 17 - ghAMcI 18- gosA bIjApura meM 36 kauma 9300 .... 0000 9494 3800 1000 : .... 9334 17 9990 1000 16 - bhIla 20 - meNA 21 - khaTIka 22 - DholI 23 - rabArI 24 - dhobI 25- baMdArA 26 - salAvaTa : 126 27-bhATa 28 -nAvI 26 - saragarA 30 - dasotarI 31 - darogA 32 - gosAI bAbA 33-guru 34 - gAllIyA 35 - metara 36 - jogIr3A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 :: :: zeSa vidyA prakAza jisako sAta garane pAnI chAnakara pInA kahate haiN| lar3akI kI zAdI karate samaya vara meM itanI bAteM dekhanA Avazyaka hai| __ (1) vara kA rUpa rNg| (2) vara kA ghara kaisA hai ? (3) nagara / (4) mAladAra haiM yA nahIM ? (5) parivAra kaisA hai ? (6) vyApAra hai yA nahIM ? (7) vyavahAra kaisA hai ? paradeza jAte samaya ravivAra ko taMbola / somavAra ko darpaNa dekhanA / maMgalavAra ko dhANA / budhavAra ko gur3a / guruvAra ko rAI / zukravAra ko cnnaa| aura zanivAra ko bAvaDIMga (ur3ada) khAke jAnA AnA acchA hai| jAtiyoM ke lie dina ravivAra-rAjapUta ke liye / somavAra-nAI, maalii| maMgalavAra-sonI, dhobI / budhavAra- mhaajn| gurUvAra--brAhmaNa / zukravAra-musalamAna, vezyA / zanivAra-telI, taMbolI ke vAste acche vAra haiN| pratyeka mAsa meM varjita vastueM: caitra meM gur3a / vaizAkha meM tela / jeTha meM pNy| ASAr3ha meM pAna pattA / zrAvaNa meM dUdha / bhAdrapada meM chAcha / pAsoja meM karelA / kArtika meM dahI / migasara meM jIrA / pauSa meM dhnnaa| mAha meM saakr| phAgana meM caNA chor3a denA arthAt nahIM khAnA svAsthya ke liye hitakara hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 531 saTTe ke vyApAra meM pAMca vastu kI AvazyakatA - ta. tAravaNI - arthAt bajAra kA rukha dekhanA | tha. sthiratA - mana meM sthiratA lAnA / da. dalAla - acche dalAla honA Avazyaka dha. khuda ke pAsa dhana honA jarUrI hai| na. nAgAI - svabhAva meM tejI rakhanA / kathAyeM - 1 - ajJAna meM mona uttama hai / 2 - paise vAle ke sage jyAdA | 3 - krodhI ke sAmane namra honA / 4 - jAnakAra ke Age ajAna honA / 5 - pAna para cUnA nahIM lagane denA / 6 - hiMmmate mardA to madade khudA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1 www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 : :: zeSa vidyA prakAza vRddhA kA javAba vRddhA kI kathA isa prakAra hai, ujjaina kA rAjA bhoja kA apane maMtrI ke sAtha nagara caryA ke vAste jA rahA thaa| rAste kI jAnakArI ke lie usane eka vRddhA se pUchA ki, maiyA vaha mArga (sar3aka) kisa tarapha jA rahA hai / buDhiyA ne unako dekhA aura mano-mana nizcaya kiyA ki ye donoM rAjA aura rAja maMtrI hone cAhie, usa jamAne meM striyoM kI zakti kA vikAsa aura vidvatA bhI acchI khila uThI hogii| buDhiyA ne kahA 'rAstA acetana arthAt nar3a hotA hai, aura jar3a padArtha calatA nahIM haiM" Apa kauna haiM ? taba maMtrI ne kahA hama pravAsI haiM ! buDhiyA bola uThI tuma jhUThe ho kyoM ki saMsAra bhara meM pravAsI do hI hote haiM, eka sUrya aura dUsarA cAMda jo saMsAra kI sevA karane ke liye ghUmate rahate haiN|" maMtrI bole hama mehamAna haiM taba vRddhA ne kahA mehamAna to dhana aura yauvana hI haiM jo Ane meM bhI dera nahIM karate aura jAne meM bhI dera nahIM krte| maMtrI ne kahA 'hama rAjA hai,' buDhiyA bolI 'saMsAra meM indra aura yama ye do hI rAjA haiM tuma kauna ? maMtrI bole hama 'kSamAvAna haiN|buddhiyaa haMsatI huI kahatI hai ki 'kSamA se bhare hue to saMsAra meM do hI haiN| eka to nArI aura dUsarI pRthvI maataa|' taba cakkara meM paDe hue maMtrI bole 'maiyA ! hama to paradezI haiN|' buDhiyA hAra khAne vAlI nahIM thI, uttara diyA ki saMsAra meM paradezI do hI haiM eka to jIvAtmA, dUsarA per3a kA pttaa| abhI taka koI nahIM jAna sakA ki ye do vastu kahAM se AtI hai aura kahAM jAtI hai| maMtrI ne phira kahA 'hama to garIba haiM' taba vRddhA kahatI hai 'garIba to eka putrI aura dUsarI gAya hai tuma garIba nahIM ho|' maMtrI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 133 ne kahA mAtAjI hama to 'sabako jIvitadAna dene vAle haiN| taba hAsyazIlA vRddhA kahatI hai ki 'jIvita mAtra ko jindagAnI dene vAle to anAja aura pAnI hai|' taba AkhirI meM rAjA sAhaba ne kahA ki maiyAjI tumhArI vAkyapaTutA se to hama hAra khA gaye haiM taba vRddhA ne kahA nahIM tuma hAre hue nahIM ho kyoM ki hAre hue to do hI haiM / eka karajadAra aura dUsarA beTI kA bApa / rAjA aura maMtrI hAtha jor3akara kahate haiM ki maiyA aba mApha karo, taba vRddhA ne kahA 'tuma rAjA bhoja aura ye tumhAre maMtrIzvara haiN| jAo yaha rastA ujjaina kA hai paramAtmA tumhArA bhalA kreN|' eka do sAr3A tIna_ [eka, do, sAr3A tIna kA rahasya yaha hai / gujarAta meM bacce bolate haiM ina-mIna sAr3A tIna / isI prakAra mAravADa meM bhI bacce bolate haiM eka do sAr3he tIna ] nimnalikhita inakA rahasya hai1. roga rahita strI jaba bacce ko janma detI hai taba vajana meM vaha __ baccA 3 / / sera baMgAlI hotA hai| 2 janma lene se marane taka pratyeka insAna apane hAtha se 3 // hAtha kA hotA hai| 3 jisa anAja ko khAkara carAcara saMsAra jIvita rahatA hai vaha anAja bhI 3 / / prakAra kA hai| 1 DaMbI- java, gehU~, cAvala vgairh| 2. bhuTTA- (DeDA) makAI juvAra bAjarI vagairaha / 3. phalI- mUga, cavalA, tuvara, moTha vagairaha / 0 / pAna, bhAjI zAka ityAdi / pAna bhAjI khulI hone ke kAraNa on meM ginA jAyagA isa prakAra anAja 3 // prakAra se siddha ho gyaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 :: :: zeSa vidyA prakAza 4. rahane ke makAna bhI 3 // prakAra ke hai / 1. kaccA makAna ITa kA 2. pakkA makAna patthara kA 3. jhupaDA ghAsa lakaDI kA 0 / / jamIna bhUmi para rahane vAle / 5. vAjiMtra bhI 3 / / prakAra se siddha hotA hai / 1. hAva havA bharane se jo bajatA hai jaise hAramoniyama baMsarI masaka vgairh| 2. ghAva hAtha Thokane se bajane vAlA jaise nagADA, Dhola, DholakI, tabalA vgairh| 3. ghasaka ghIsane se bajane vAlA jaise dilarUbA, vINA, taMburA, sAraMgI vagairaha 0 / / tAla maMjIrA eka doharA bhI hai pUrva janma ke pApa hI se bhagavaMta kathA na ruce jinako / taba nArI bulAya ke ghara para nacAvata hai dina ko rena ko / / mRdaMga kahe dhik dhika hai maMjira kahe kina ko ? kina ko ? taba hAtha uThAya ke nArI kahe inako inako inako inako / / 6. insAna ke zarIra meM 3 / / karor3a roma hote haiM ? 7. kalikAla sarvajJa siddharAja-kumArapAla bhUpAla pratibodhaka, ahiMsA ke pUrNa pracAraka, jainAcArya, zrI hema candrAcArya ne apane pUre jIvana meM 3 // karoDa zloka kI racanA karake jagata ke paMDitoM ko cakAcauMdha kara diyaa| isa prakAra sADA tIna kI yaha mahimA saMkSepa se gAI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa vidyA prakAza :: :: 135 pahelI (savAla) e UMTa vAlA bhAI thAre lAre bAMdhI peTI Age jo baiThI hai vo thAre bena hai ke beTI na mhAre lAge hai bena na lAge hai beTI iNa rI sAsu ne mhArI sAsu sagI mA~ na beTI jabAbaH- ( susaro na beTA rI bahu) rAjapUta lar3ake kI hoziyArI kuNDala kI sarAya meM miyAM dalapata khAM utare haiN| tAtapura se Aye haiM, zItapura ko jAta haiN| sAMbhara ke saradAra miyAM lavaNa khAra bhI sAtha haiN| Aoge to pA jAoge nahIM to utare ghATa hai / / javAbaH- (khicar3I) saMpUrNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazAvi pustaka prApti-sthAnaH1 : paM0 zeSamala sattAvata bIjApura (vAyA-vAlI) rAja 2: marudhara bAlikA vidyApITha vidyAvAr3I, rAnI (rAja.) alchbllo Merc nata aSTa bhASAyukta zloka (sattAvatakRti) : heta phikare na karttavyaM karavI to jigare khudaa| pANDuraGga kRpA se hI varkasya siddhi habaI / / kyA karegA pyAra vo bhagavAna se ? kyA karegA pyAra vo imAna se? janma lekara goda meM insAna kI,, kara sakA na pyAra jo insAna se !! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com