Book Title: Prakarantrai
Author(s): Mahabodhivijay
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004427/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI saTIkAni (jIvavicAra navatatva daNDaka prakaraNAni prakAzaka: zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [TIkAsahitAni jIvavicAra-navatatva-daNDakaprakaraNAni] Kee .. -: sampAdaka : vairAgyadezanAdakSapUjyapAdAcAryazrImadvijaya hemacandrasUrIzvaraziSyapUjyamunirAjazrI akSayabodhivijaya ziSya munimahAbodhivijayaH prakAzaka . zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa 7/trIjo bhoivADo, bhulezvara, muMbaI-400 002 V Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptisthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA drasTa 7-trIje bheIvADe, bhulezvara, muMbaI-400 002 - 0 zrI jinazAsana ArAdhanA drasTa C/o. sumatilAla uttamacaMda mAphatIyA mahetAne pADe, geLAzerI, pATaNa-384265 0 mULIbena aMbAlAla ratanacaMda dharmazALA saradArabAga sAme, sTezana roDa, viramagAma, jI. amadAvAda-382 150 , AvRtti prathama vi. saM. 204pa I. sa. 1989 mUlya : 20=00 rU. prati : 600 sarva haka zrI zramaNa pradhAna jena saMghane svAdhina. mudraka : jItendra bI. zAha * chagI prinTarsa 305, mahAvIra darzana, kasturabA kesa reDa naM. 5, berIvalI (IsTa), muMbaI-400 066 phonaH C/o. 317810/25576 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no tinthasa il A prakAzakIya nivedana jIvavicAranavatatva daMDaka A traNe prakaraNane TIkA sAthe prakAzita karatA ame atyaMta AnaMda anubhavIe chIe. A traNe prakaraNa jaina saMghamAM suprasiddha che. Aje paNa pAMca pratikramaNa pachI A prakaraNone abhyAsa karavAmAM Ave che. A prakaraNa para aneka gujarAtI vivecane prasiddha thayA che, paratu prAkRta-saMskRtanA abhyAsIonuM bhASAjJAna samRddha bane tathA vizeSa padArthone baMdha thAya te mATe saMskRta TIkA sahita A traNe prakaraNe vizeSa upayogI banaze. prastuta traNe prakAranI TIkAonI mudrita temaja hastaprata judA judA bhaMDAramAMthI meLavI munizrI mahAbodhi vijayajIe AnuM saMpAdana karela che. zratabhaktinA A puruSArthanI ame bhAvabharI anamedanA karIe chIe temaja zratabhaktinA anya aneka kAryo temanA hAthe thAya evI ame AzA rAkhIe chIe. prAnta A atimahatvanA upayogI granthane svAdhyAya karI aneka puNyAtmAe AtmakalyANa sAdhe ekameva zubhAbhilASA. prastuta granthanuM jhaDapI tathA sughaDa mudraNa karI ApanAra chagI prinTarsanA mAlika jItubhAI bI. zAhanA ame atyaMta AbhArI chIe. pUjyapAda gItArtha mUrdhanya, sakaLasaMghahita-cintaka, kalikALa " kalpavRkSa, siddhAnta mahodadhi va, AcAryadeva zrImadavijyaprema surIzvarajI mahArAjAnI divyakRpAthI tathA teozrInA paTTAlaMkAra vardhamAnatapinidhi, nyAyavizArada, dvizatAdhika munigaNAdhipa, pUjyapAda Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryadevazrImavijayabhuvanabhAnusUrIzvarajImahArAjanA zubhAzIrvAdathI ane teozrInA ziSyaratna samatAsAgara pUjya paMnyAsajI zrIpavijyajIgaNivarazrInA ziSyaratna vairAgyadezanAdakSa pUjyapAda AcArya devazrImavijyahemacandrasUrIzvarajImahArAjanI zubhapreraNAthI zrIjinazAsana ArAdhanA TrasTa sAte kSetranI bhaktimAM AgaLa vadhI rahyuM che. mRtabhaktimAM Aja sudhImAM prakAzita thayela granthanI yAdI anyatra ApI che. e ja rIte A kSetramAM AgaLa vadhatA rahIe evI zubhecchA... zrI jinazAsana ArAdhanA TasTanA TrasTIo E t. 10E To : bajAja 38831033 jhayxwww sex I: sa0:: o dravya sahAyaka N: 1. * Stories It ' s 1. httribute tIF It B Statis ee3e''" It artist vi. saM. 2044 nuM mulunDa mukAme vairAgya dezanA dakSa pU. AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrimahArAja Adi ThANAnuM cAturmAsa thayuM. cAturmAsanA anta upadhAna tapane prAraMbha thaze. upadhAna tapanI ArAdhanAmAM joDAyela zrAvikA bahene taraphathI A granthane saMpUrNa lAbha levAmAM Avela che. A sukRtanI ame bhUri bhUri anumodanA karIe chIe FO114 zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTanA TrasTIo :: : :: Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntamahodadhi sva. pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIpravacanAya namaH // che namonamaH zrIjI mAre che A prastAvanA che - zrI saMghamAM cAra prakaraNa tarIke prasiddha thayela jIvavicAra/navatatva daDaka/laghusaMgrahaNImAMthI atre prathama traNa prakaraNane vRtti sahita samAveza karavAmAM Avela che. jIvavicAranI 5. kSamAkalyANagaNinI vRtti AjathI 83 varSa pU zrI jena AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara taraphathI pragaTa thayela. - navatatva daMDaka prakaraNanI pU. upAdhyAya zrI samayasuMdara ma. viracita vRtti AjasudhI prAyaH apragaTa hatI. navatatvavRttinI aneka hastaprate gujarAtanA judA judA aneka jJAnabhaMDAramAMthI prApta thaI jemAMnI tamAma hastaprato atyaMta azuddha hatI. te chatAM kaI kaI sthAne A hastaprate ekabIjA mATe pUraka banI che. mukhyatayA sANaMdanA jJAnabhaMDAranI hastapratane najara sAme rAkhIne A vRttinuM saMpAdana karyuM che. . daMDaka prakaraNanI pU. upA. zrI samayasuMdara ma.nI vRttinI hastaprata bhAvanagaranA jJAnabhaMDAramAM che. jenI pratikRti vidvarya pU. paM. zrI zIlacaMdra vi. ma. dvArA prApta thaI che. bahudhA zuddha jaNAtI A hastapratamAM eka be sthAne pATha paDI gayela che te sthAne, temaja eka be sthAne jyAM pATha chUTI gayela che tyAM pAchaLathI uparanA bhAgamAM mULa hastapratamAM te pATho umeravAmAM Avela che paraMtu pratikRti kADhavAnI cIvaTanA abhAve umerAyela pATha aDadhA kapAI gayA che te sthAne paNa avasUri temaja paMDita ratnacandragaNinI vRttinA AdhAre pATho umeryA che je [ ] AvA cihana vacce mukavAmAM AvyA che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra savRtti : jene mahArASTramAM 51 AryA chandomAM A kRtinI racanA thaI che. A kRtinA mULakartA AcArya zrI zAntisUri . mahArAja che. judA judA gacchamAM AjasudhImAM zrI zAntisUri nAmanA aneka AcAryo thayA che, jenI nAmAvalI A prastAvanAnA ane prathama pariziSTamAM ApavAmAM AvI che. jIvanA 563 bhedane vistArathI samajAvatA A prakaraNa upara Aja sudhImAM aneka nAnI moTI vRtti avasUrio temaja bAlAvabedhAdinI racanA thaI che. jenI nAmAvalI A prastAvanAnA ane dvitIya pariziSTamAM ApavAmAM AvI che. kSamAkalyANagaNi : prastuta vRttinA kartA kharataragacchIya amRtadharma vAcakanA ziSya kSamAkalyANa gaNi che. teozrIe bIkAnera mukAme saM. 1850mAM AvRttinI racanA karI che. A sivAya gautamIyakAvyanI TIkA/praznottara sArdhazatakAtyavaMdana catuvi zatika Adi graMthanI racanA karI che. navatava saTIka : jene mahArASTrImAM - AryA chedamAM racAyela, jIva achavAdi navatatvanA bhedane vistArathI samajAvatI A kRti ajJAtattvaka che. vartamAnamAM 60 gAthAmAM baMdhAyela A prakaraNanI bhinna bhinna kartaka vRttione jotAM mULa gAthAone kula saMkhyAMka paNa bhinna bhinna jovA maLe che. upAdhyAya zrI samayasuMdara mahArAje prastuta vRttimAM 49 gAthA upara vivaraNa karyuM che. A prakaraNanA kadamAM Avo pheraphAra thavAnuM kAraNa e saMbhavI zake ke jema jema A prakaraNane svAdhyAya vadhato gayo tema tema A prakaraNamAM navatatvane lagatI anya upayukta gAthAone paNa samAvI levAmAM AvI. navatatva prakaraNanA mULakartA aMge zrI jaina granya prakAzasabhA taraphathI prakAzita thayela navatatvavistarArtha nAmanA pustakamAM be bolamAM je vicAra karyo che te akSarazaH atre ApIe chIe. navatAvanA praNetAnI gaveSaNa karatAM haju sudhI kAMI nirNaya thaI zakya nathI. navatatva TabAvALI ekaja prAcIna pratimAM sAThamI eka gAthA navatattavivAro maLyamahanAgALAgA , saMkhito uddhario lihio siridhammasUrIhiM // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhavAmAM AvavAthI zrI dharmasUri mahArAja A prakaraNanA kartA hoya tema jaNAya che, dharmasUrijI mahArAjane samaya nirNaya karavo azakya che. vRtti-avacUrNi bAlAvabedhakAre A gAthA jaNAvatA nathI. jethI jaNAya che je mULa sattAvIza gAthAo anyakartaka hevI joIe ane tenA praNetA teramA saikAnI pUrve thayelA hovA joIe tema tenI vRttio uparathI anumAna thAya che, vaLI bIjA eka prAcIna pustakamAM "ruti zrI vAva virAjita navatarayALa" e pramANe vAkya jevAmAM ' AvyuM hatuM je uparathI syAdvAdaratnAkaragrantha nirmAtA je apUrvagranthamAM strInivANasiddhi mATe lagabhaga 42 hajAra zloka pramANano bhAga hatA, mahArAjA siddharAjanI sabhAmAM kumudacandra jevA digaMbaravAdIone jItanAra aDhAradezamAM amArinA pravartaka, paramahaMta mahArAjA kumArapAlanRpapratibaMdhaka, kalikAlasarvajJa, bhagavAna hemacaMdrAcArya mahArAja vigerenA vidyAguru, bhagavAna svAdideva sUrimahArAja A prakaraNanA racayitA hoya tema paNa anumAna thAya che. uparanI gAthA tathA vAkaya e baMne tarapha vicAra karatA ekavAkayatA viSayaka evuM paNa anumAna thaI zake ke mUlagAthA 27 nA kartA zrI vAdidevasUri mahArAja ane prakSiptagAthAonA saMgrAhaka zrI dharmasUri mahArAja heya." A navatatvane lagatA aneka maulika granthanI racanA thaI che temaja navatatva pakaraNa upara paNa Aja sudhImAM aneka vRtti/avasUri AdinI racanA thaI che. jenI nAmAvalI tathA navatatvane lagatA graMthonI nAmAvalI A prastAvanAnA ane tRtIya pariziSTamAM ApavAmAM AvI che. zAsanasamrATa pU. AcArya devazrI nemi sU ma.nA ziSyaratna pU. A. zrI udaya sU. ma. saMzodhita saMpAdita navatatvasAhityasaMgraha nAmanA graMthamAM navatatvane lagatA aneka grantha temaja navatatva prakaraNa uparanI keTalIka vRttione samAvI levAmAM AvI che. upAdhyAya zrI samayasuMdara mahArAja : prastuta navatatvanI vRttinA kartA kharataragacchanA AcArya zrI jinacaMdrasUrinA haste dikSita, salacaMdragaNinA ziSya samayasuMdaragaNi che. vAdI harSanaMdana vagere aneka ziSya/praziSyanA teo guru hatA. saMyamanA aneka gemAM svAdhyAya teozrIne priya hate. saMskRta/gujarAtI hIndI rAjasthAnI Adi bhASAmAM teozrIe aneka racanAo karI che. zrI abhaya jaina graMthamAlAnA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15mAM puSpa tarIke pragaTa thayela "samayasuMdara kRti kusumAMjalimAM teonI saMskRta-gujarAtI-hIndI Adi bhASamAM racAyela 563 laghuracanAone saMgraha pragaTa thaye che. e sivAya saMskRta ane gujarAtI bhASAnI aneka dIrgharacanAo paNa teozrIe karI che jenI nAmAvalI ame A prastAvanAnA ane cothA pariziSTamAM ApI che. je jotAM teozrIne svAdhyAya prema parakhAI Ave che. pitAnA ziSya vidvAna bane te mATe paNa teo khUba ja parizrama karatA. potAnA ziSyane jJAna para Adara vadhe te mATe teozrIe eka kavita banAvela. je A pramANe che- ' "bhaNe re celAbhAI bhaNe re bhaNe, bhaNyA mANasane Adara ghaNe bhaNyAne hue bhale vaharAvaNe, sakharava pahira oDhaNa; pada have vAcaka pAThaka taNe, bAjoTha upara besaze , bhaNiyA pAkhe (vinA) duHkha dekhaNe, . khAMdhe jelI hAtha meM dohaNa (ghaDo) samayasuMdara zabda mANe, Ihi paraleka suhAvaNe." rAjasthAnanA sAMcoramAM poravADa jJAtinA rUpasiMhanA dharmapatnI lIlAdenI kukSithI janmI yuvAvasthAmAM cAritra laIne sattaramI sadInA sAhityAkAzamAM jAjavalyamAna nakSatra banelA mahopAdhyAya zrI samayasuMdarajI gujarAta, rAjasthAna, uttarapradeza Adi aneka kSetromAM vicarI saM. 1702mAM caitra suda 13nA divase amadAvAda mukAme samAdhipUrvaka kALadharma pAmI -svarga saMcaryA.' 1. mahepAdhyAya samayasuMdarajInA jIvana-kavananuM nIcenA be lekhamAM vistRta Alekhana thayuM che. (i) mohanalAla dalIcaMda desAI likhita "kavivara samayasundara' je AnaMdakAvya mahedadhi mauktika mAMnI prastAvanAmAM mudrita . thayo che. (ii) maho. vinayasAgara likhita "hepAdhyAya samayasundara je samayasundara kRti kusumAMjalimAM prakAzita thayela che. * Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta navatavanI zabdArtha vRtti saM. 1688nA amadAvAda, hAjApaTelanI poLamAM vRddha upAzraya maLe muni sahejavimala tathA paM. meghavijaya nAmanA potAnA ziSya mATe racI che. prazastinA aMte ApavAmAM Avela eka jhalaka vAMcatA Azcarya karAve teve che. leka A mujaba chevRttiN likhitvA mAtsaryAt prazastiM na likhiSyati / jinAzAlopakRt pApI narake sa patiSyati // daMDaka saTIka : vicAravatrizikA tathA laghusaMgrahaNInA nAmathI oLakhAtuM A prakaraNa ghavalacaMdranA ziSya gajasAramunie raceluM che. A prakaraNamAM 24 dvAramAM 24 daMDakane utAravAmAM AvyA che. , vartamAnamAM 42 gAthAmAM prApta thatuM A prakaraNa ratnacaMdra ma.nI ' vRttimAM 43 gAthA pramANa maLe che te samayasuMdara ma.nI vRttimAM 38 gAthA pramANa maLe che jyAre svapajJa avasUrimAM 39 gAthA pramANa maLe che. : seLamA saikAmAM racAyela A prakaraNanI vRtti samayasuMdara mahArAje saM. 1696mAM amadAvAda-hAjA paTelanI poLanA upAzrayamAM racI che. - daMDaka prakaraNa upara bhinna bhinna karvaka vRtti/avasUri temaja aneka bAlAvabedhAdinI racanA thaI che jenI nAmAvalI A prastAvanAnA aMte chaThThA pariziSTamAM ApI che. - kapriya banI cukelA A prakaraNanA Aja sudhImAM aneka bhASAmAM vivecana thayA che. jemAM gujarAtI bhASAmAM aneka saMsthAo taraphathI tenA vivecane bahAra paDayA che. te sivAya hindI bhASAmAM paNa keTalAka vivecane jovA maLe che. jIvavicAra prakaraNane jayaMta pI. ThAkarane aMgrejI anuvAda temaja gerinano phrenca anuvAda paNa prakAzita thayela che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 10 vaDaNavIkAra : 1 siddhAMtamahedadhi sva. pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA. 2 vardhamAnatanidhi pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAjA... 3 samatAsAgara pU. paMnyAsajI zrI paddhavijyajI gaNivazrI. 4 vairAgyadezanA dakSa pUjyapAda gurudeva zrImad vijaya hemacandra sUrIzvarajI mahArAjA... 5 ranatrayIArAdhaka pUjyapAda gurudeva zrI akSayAdhi vijyajI mahArAjA... jeonI anaMtakRpA/anaMta AzIrvAdanA baLe A laghukAryane huM pAra pAme chuM te upakArI pUjya gurubhagavatene huM sadaiva traNa chuM. prastuta saMpAdanamAM je je jJAna bhaMDAranA saMcAlaka taraphathI hastaprate yA tenI pratikRtio prApta thaI che te sahu dhanyavAdane pAtra che. temaja A saMpAdanamAM catuvidhasaMghanI nAmI anAmI vyaktie taraphathI je prazasya gadAna maLyuM che te prazaMsanIya cheanumodanIya che. prAnta prastuta saMpAdanamAM pramAda yA matimaMdatAnA kAraNe keIpaNa kSati rahI gaI hoya te badala micchAmi dukkaDama. prastuta traNe kRtionA adhyayana dvArA jIvavijJAna/tatvavijJAna meLavI 24 dakamAMthI sahu jI mukta bane eja atarecchA. saM. 2045, bhAdaravA suda 13 malADa (IsTa), muMbaI muni mahAbadhivijaya Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pariziSTa-1 zrI zAtyAcAryanAmAvalI racanA uttarAdhyayanabRhadvRtti tilakamaMjarI kathATippanaka . vAtika vRtti 1. sthirapadragacchIyavAdivaitAla zAntisUri. 2. pUrNatala gacchIya zAntisUri candrakulina zrI vardhamAnasUri - ziSya zAntisUri 4. cAkulina nemicandrasUri ziSya zAntisUri ' 5. khaDilagacchIya zAntisUri 6. zrI zAntisUri , 7. 8. dharmanA prakaraNa pazvRtti bRhallaghupRthvIcandracaritra bhaktAmara stotravRtti pramANuprameyakalivRtti jIvavicAra prakaraNuM ghaTakharpararAkSasa/vRdAvana kAvya vRtti bRhata zAMti parva paMcAzikA piccheSaNazataka >> 10. " Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 jIvavicAra vRtti/bAlAvabodhAdi 1. ajJAtattvake prAkRtavRtti 2. pAThakaranAkara kRta saMskRta vRtti saM. 1610 3. samayasuMdaragaNi, , , saM. 1698 4. IzvarAcArya kRta arthadIpikA 5 bhAvasuMdara kRta TIkA 6. sAdhura sU. kRta TIkA 7. kSamA kalyANagaNi kRta vRtti saM. 1850 8. ajJAtattvaka pradIpikA nAmanI avasUrI 9. buddhivijya kRta jIvavicAra stavana 10. vRddhiviya kRta jIvavicAra stavana 11. jIvavijya kRta jIvavicAra bAlAvabodha saM. 1804 12. nihAlacaMdra kRta jIvavicAra bhASA 13. AlamacaMda kRta jIvavicAra bhASA 14. triSabhadAsa kRta jIvavicAra rasa 15. IndrasaubhAgya kRta jIvavicAra prakaraNa stavana (A sivAya aneka ajJAta kartaka TIkA/avaceriTIppaNuM/bAlAvabedha/ TabAe paNa prApta thAya che.) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 pariziSTa-3 navatatva sAhityayathAvalI [prAkRta/saMskRta kRtio] ajJAtakaka navatatva mULa bhAvasAgara kRta , vicAra ajJAtakartAka bRhanavatatva ajJAtakaka navatatvavicAra sAroddhAra jyazekharasUri kRta navatatvavicAra prakaraNa ajJAtakaka navatatvavicAra sAra abaprasAda kRta navatatvavicAra vRtti devendrasUri kRta navatatvavicAra vRtti kulamaDanasUri kRta navatatvavicAra vRtti samayasuMdaragaNi kRta navatatvavicAra vRtti paramAnaMdasUri kRta navatatvavicAra vivaraNa devacaMdrasUri kRta navatatvavicAra vivaraNa mANijyazekhara kRta navatatvavicAra vivaraNa ratnacaMdra kRta navatatvavicAra TIkA sAdhurana sU. kRta navatatvavicAra avasUri devAnaMda sU. kRta navatatvavicAra saptatatvaprakaraNa jinacaMdragaNi kRta navatatvaTIkA ajJAtaka navatatvadIpikA harSavardhana kRta navatatva avasUri mAnavijayagaNi kRta navatatva avasUri udaya sU. ma. kRta bRhannavatatva prakSepagAthA avasUri devendra sra. ma. kRta navatatva prakaraNa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 devagupta sU.ma. kRta navatava prakaraNa abhayadeva sU. ma. kRta navatatva bhASya zrI yadeva upAdhyAya kRta navatatva vivaraNa dharma sU. ma. kRta navatatva sumaMgalA vRtti utta (A sivAya ajJAtakaka aneka TIkAo/avasUrie AdinI paNa racanA thaI che. tathA tatvArtha sUtra/bhASya ane tenI aneka vRttio temaja samayasAra TIkA prarAmarati ane tenI vRtti/gazAstravRtti AdimAM paNa navatatvane lagatuM vivecana prApta thAya che.) [gujarAtI/hindI kRtio] kAbalAla 55 55 harSavardhanagaNi kRta navatatva bAlAvabodha pAzvacandra ma. = = = merUtuMgasUrisatAnIya , sAdhuranasUri ma. , , vivaraNa bAlAvabodha semasuMdara sUri ma. , , . bAlAvabodha mahIrana ma. = = = paM. mAna vi. ma. , , sAra , pAcandra ma. mAnavijaya ma. stabaka sukhasAgara ma. bAlAvabodha padracaMdra ziSya >> >> >> rAmavijya ma. maNiratnasUri ma. , , be Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavana velA muni kRta navala eDa vivekavijya ma. bASabhadAsa , , rAsa bhAvasAgara ma. , , , saubhAgyasuMdara ma. , , , mAnavijya ma. , cIratanAcArya praNIta navatatva bhIkhamajI kRta navatatva copAI varasihamuni , navatatva copAI bhAavijya stavana kamalazekhara ma. saubhAgyasuMdara , * vardhamAnamuni vicAra laMpaka muni >> chaMdabaddhabhASA navatatva prakaraNa sAra vAtika vicAra stavana jJAnasAramuni >> pAlamuni vRddhivijaya ma. nihAlacaMdramuni lakSmIvallabha ma. ,, harSasAgara ma. , devacaMdrama, , bhASA , , copAI navALa pAI (A sivAya ajJAtarkatRka aneka bAlAvabodha/TabAo/pAI vagere paNa prApta thAya che.) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-4 mahopAdhyAya zrI samayasuMdara kRta graMthAvalI vaidhAnika vyAkaraNa 1. sArasvata vRtti 2. , rahasya 3. ligAnuzAsana avacUrNi 4. aniTTArikA 5. sArasvatIyazabdarUpAvalI 6. TUthapada vivecanA anekAthI sAhitya 1. sAmAcArazataka (1972) 2. saMdeha dalAlIparyAya pAdapUrti sAhitya 1. zrI jinasiMhasUri padotsava kAvya (radhuvaMza tRtIyasa pAda pUti) 2. rASabhaktAmara (bhaktAmara stotra padapUti) lakSaNa | 1. bhAvazataka (1941) 2. vAlmakAra TakA - chanda 1. aSTalakSI (1646) 2. meghadUta prathamalekanA 3 artha 3. kayartharAgagarbhita pAlanapura maMDana caMdraprabhajina stavana 4. caturvizati tIrthaMkara-gurunAma garbhita zrI pArzvanAtha stavana 5. charAga/chatrIsa rAgiNI nAma garbhita zrI jinacaMdrasUrigIta 6. pUrvakavi prIta leka dayathI karaNa amIjharA pArzva stava 7. zrIvItarAgastava-dajAtimaya 1. vRttaranAkara vRtti (1991) nyAya . . 1. magalavAda jyotiSa 1. dIkSA pratiSThA zuddhi Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sAhitya 1. raghuvaMza TIkA (165) 2. zizupAlavadha tRtIyasarga TIkA bhASA kAvya para saMskRta TIkA 1. rUpakamAlA avasUri (1683) saiddhAtika carcA 1. vizeSazataka (1972) 2. vicArazataka (1674) 3. vizeSasaMgraha (1985) 4. visaMvAdazataka (1985) pa. praznottarasAra saMgraha 6. chUTaka praznottara aitihAsika 1. kharataragacchapaTTAvalI kathA sAhitya 1. kAlikAcArya kathA (1966) 2. kathAkeSa 3. mahAvIra ra7 bhava 4. draupadI saMharaNa 5 devaduSyavascArpaNa kathAnaka saMgraha sAhitya 1. gAthAsahasI (1686) AgamikA prakaraNa vRtti 1. kalpasUtra TIkA (kalpalatA vRtti) 2. dazavaikAlika, (1991) 3. navatatva zabdArtha vRtti (1688) 4. daMDaka vRtti (1996) 5. cAri paramagANi vyAkhyA 6. alpabahuta garbhitastava pajJavRtti saha 7. cAtumAsika vyAkhyAna 8. zrAvakArAdhanA (1967) 9. yati ArAdhanA teMtra sAhitya 1. saptasmaraNa vRtti 2. bhaktAmara subodhinI vRtti 3. kalyANamadira vRtti (165) 4. jyatihuaNa , (1687) pa. duriyara stotra ,, 6. vimala yamala stuti vRti che. RSimaMDala stotra avasUri prakIrNa 1. gAthAlakSaNa bAlAvabodha 1. paDAvazyaka bAlAvabodha Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa |8. draupadI , (1700) 1. cAra pratyeka buddha rAsa ka, karakaMDa , (1662) 2. mRgAvatI rAsa (1688) cevazI/vIzI 3. siMhalasuta priyamelaka rAsa (1972) 1. vartamAna jina covIzI . ' 4. puNyasAra priyamelaka rAsa 2. airAvatakSetra jina vIzI (163). 3. viharamAna vIzI 5. valacIrI priyamelaka dAsa (1681) chatrIzI 6. zaMtrujya priyamelaka rAsa ' (1982) 1+ satyAzIyA duSkALa varNana: 7. vastupAla tejapAla rAsa chatrIzI ' (1982) 2. prastAva savaiyA 8. sthUlibhadra rAsa 3. kSamA 9. zullakakumAra rAsa 10. pujARSi rAsa (1998) 5. puNya 11. bAravrata (1985) 6. saMtoSa chatrIzI copAI (1969) 1. zAMbapradyumna caupAI (1959) che. AleyaNA (1698) 2. naladamayatI , (1673) 8. tIrthabhAsa chatrIzI 3. sItArAma , 9. dhruvapada chatrIzI 4. thAvacca , (1991) 5. cipakazreSThI , (165) 10. sAdhugIta 6. gautamapRcchA , (1686) 11. neminAthagIta 7. dhanadatta , (163) | 12, vairAgya che : 4. kama" Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. dayA 2. sAdhuvaMdanA 14. zIla 3, kezIdezI prabaMdha (1969) 4. bhAsa zataka prakIrNa 5. sAMjI gIta paccIzI 6. rAtri jAgaraNa gIta pacAsa 1. dAnAdi cauDhALIyA (1962) | 7. ghaghANI tIrtha stutra , (A sivAya aneka stotra-stavana/sajajAya/gIta/bhAsa Adi teozrIe racanA karI che.) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o pariziSTa-5 >> >> stavana daMDakaprakaraNa vRtti/bAlAvabodhAdi 1. gajasAra muni kRta paNa avacUrNi - saM. 15799 2. rUpacaMdra ma. , daMDaka vRtti - saM. 1975 3. samayasuMdara ma. jI vRtti saM. 166 4. sAdhurana sU. 5 p >> 4. kamalaviya ma. , - saM. 1631 5. vimalakIti ma. , - saM. 1784 6. dharmasiMha pAThaka , , vicAragarbhita (pAzva) stavana - saM. 1729 7. jinavijaya ma. , daMDaka tabaka - saM. 17para 8. udayaratna ma. , , stavana ka.devacaMdra , 24, vicAra bAlAvabodha - saM. 1803 10. sAdhura sUri , daMDaka vRtti 11. ajJAtakartaka avasUri (A sivAya aneka ajJAtakaka TIkA/avasUrI/bAlAvabaMdho/TabAo paNa prApta thAya che.) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa anukramaNikA 1 bIva vicAra prakaraNaM saTIkam 2 navatatva prakaraNa 3 daNDaka prakaraNaM " - .. zuddhi patrakam / azuddha pRSTha 3 4 paMkti 1 19 . 19 . pRthivo0 mUddharva vANA cUDelIci * jIbA tAtri asaa mRthaktvaM grAhayAH yonikSA ruMdAo zuddha pRthivI0 mUrva vAiNo.. cUDelitti jIvA tAstriM. addhaduNo pRthaktvaM grAhyAH 22 yonilakSA ruMdAo vaidAra gRhayate gRhayate bhavantyeva oasso napusA 0kAtike bhavantyevaM te'0 *napuMsA 63 2 kArtike Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa taraphathI prakAzita grantho kramAMka nAma mULakAra - TIkAkAra 1. jIvavicAra prakaraNa saTIka zrI zAMti sUri pahakaranAra daMDaka ,, , zrI gajasAra muni mumi rupacandra kAyasthiti stotrAbhidhAna , zrI kulamaMDana sUri ajJAta 2. nyAya saMgraha saTIka zrI hemahaMsagaNi pajJa 3/45. dhamasaMgraha saTIka mahe. zrImAna vi. gaNi svapajJa bhAga 1/2/3 6. jIva samAsa TIkAnuvAda zrI pUrvAcArya maladhArI zrI hemacandra suri 7. jaMbUThIpa saMgrahaNI saTIka zrI haribhadra sUri ma. zrI prabhAnaMda sUri 8. syAdAda maMjarI sAnuvAda zrI hemacaMdra sUri ma. zrI malliNa sUri ma. 9. naMdIsUtra saTIka zrI devavAyagaNi zrI malayagiri sUri ma.. 10. saMkSepa samAditya kevalicaritra zrI pradyumna sUri ma. 11. bRhakSetra mAsa saTIka zrI jinabhakagaNikSamAzramaNa , 12. bRhata saMgrahaNI , , 13. , , , zrI candra sUri zrI devabhadra sUri 14. ceIyavaMdaNa mahAbhAsa zrI zAnti sUri 15. napadeza saTIka mahe. zrI yaze. vi. ma. paNa 16. puSpamALA (mULa) anuvAda mAladhArI hemacandra sUri ma. ' 17. mahAvIra cariyaM zrI guNacandra gaNi 18. mallinAtha caritra zrI vinayacandra sUri 19. vAsupUjya , zrI vardhamAna sUri 20. zAnta sudhArasa saTIka bha. zrI vinaya vijaya ma. gaMbhIra vi. gaNi 21. tatvajJAna taraMgiNuM jJAnabhUSaNa 22. zrAddhaguNa vivaraNa zrI jinamaMDana gaNi 23. triSaSTizalakA puruSacarita zrI hemacandra sUri ma. parva /4 24. , , , parva 5/6 25. aSTasahastrI tAtpayavivaraNa mULa-AtamImAMsA-samaMtabhadra mahe. zrI yaze vi.ma. bhASya - alaMka deva vRtti - vidyAnaMda sUri . : : Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka nAma mULAkAra TIkAkAra 26. yuktiprabodha saTIka mahe. zrI megha vi . paNa 27vizeSaNavatI zrI jinabhaNikSamAzramaNa vadana pratikramaNa avacUrI pUrvAcArya ratnazekhara sUri 28. pravajyA vidhAna mulaka , zrI padyumna suri ma. saTIka 29. tyavaMdana bhASya (saMghA- zrI devendra sUri ma. zrI dhamaSa suri ma. cAra bhASya) saTIka 30 31. vardhamAna dezanA padya zrI zubhavardhana gaNi bhAga 1/2 (chAyA sAthe) 32. vyavahAra zuddhiprakAza zrI ratnazekhara sUri 33. anekAnta vyavasthA prakaraNa maho. zrI yaza vi. ma. 34. payaNa saMdeha pUrvAcArya, 35. utpAdAdi siddhi prakaraNa zrI candrasena sUri ma svopajJa - saTIka . 36. hAribhadrIya Avazyaka TIpaNamala zrI hemaTIpanaka - candrasUri ma. 37/38. abhidhAnavyutpati zrI hemacandra sUri ma. kRta abhidhAna * prakriyA keza bhAga 1/2 ciMtAmaNi TIkAnuM akArAdikame saMkalana 39. praznottara ratnAkara (sena prazna) zrI sena sUri ma. 40. saMbaMdhasaptati saTIka zrI jayazekhara sUri ma. zrI guNavinaya gaNi 41. pacavatuka saTIka zrI haribhadra sUri ma. pajJa 42. zrI aMbUsvAmI caritra zrI jayazekhara sUri ma. 43. samyakatvasaptati saTIka zrI haribhadra sUri ma zrI saMdhatilakAcArya 44. gurguNaSa trizataSatri- zrI ratnazekhara sUri ma. svapajJa zikA saTIka 45. oNtra ratnAkara pUrvAcAryo 46. upadeza saptati zrI semadharma gaNi 47. upadeza ratnAkara zrI munisuMdara sUri 48, jIvavicAra saTIka zrI zAMtiri zrI kSamA kalyANa gaNi navatatva che. upAdhyAya zrI samaya suMdara A daMDaka che, zrI gajasAra muni 49. zrI vimalanAtha caritra zrI jJAnasAgara Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gupta sari U) 24 kramAMka nAma mULakAra TIkAkAra 50. subedhA sAmAcArI zrI canari 51. zAntinAtha caritra gadya zrI bhAvacana sUri para. navapada prakaraNa saTIka bhAga-1 zrI devagupta sUri upa. zrI yadeva gaNi 13. , , bhAga-2 ) 54. , svapajJa 55. zrAddhapratikramaNa vRtti pUrvAcArya zrI devendra sUri : pa6. pAzvanAtha caritra zrI hemavimala giNita 57. vijayaprazarita kAvya (vijaya sena-suri caritra) 58. kumArapALa mahAkAvya zrI hemacandra sUri zrI pUrNa klaza gaNi saTIka prAkRta yAzraya) 59. dharmaratna prakaraNa saTIka zrI zAnti sUrizrI devendra sUri . 60. ' , bhAga-1-2 61. upadeza pada bhAga-1 zrI haribhadra sUri zrI muniyana sUri 62. ' , -2 ,, 63. zrAddha dina kRtya pajJa bhAga-1 zrI devendra sUri zrI devendra sUri 64. , - bhAga 1-2 , , , 65. zrI pArzvanAtha caritra zrI bhAvadeva sUri , 6. vicAra ratnAkara maho. zrI kItivijayajI gaNi 67, upadeza saptatiA zrI kSemarAja yuni. 68. devendra narakendra prakaraNa pUrvAcAya zrI munisuMdara sUri 69. puSpa prakaraNa mALA pUrvAcAryo 70. gurnAvalI zrI muni suMdara sUri 71. prakaraNa puSpa mALA zrI ratnasiMha sUri vagere 72. neminAtha mahAkAvya zrI kIrtirAja upAdhyAya 73. pAMDavacaritra bhAga-1 zrI devaprabha sUri 74. , , -2 , 75. pArzvanAtha caritra gadya zrI udayavIra gaNi 76. hIra praznottarANi upA. zrI kItivijayajI gaNi 77. dharavidhi prakaraNa zrI haribhadrasuri 78. supArzvanAtha caritra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zropravacanAya namaH / namo namaH zrIgurupremasUraye // zrIkSamAkalyANagaNiviracitavRttisahitam zrI zAntisUriviracitam jIvavicAraprakaraNam dhyAtvA jainaM mahaH zrImatsadguruM praNipatya ca / vRttiM jIvavicArasya kurve saMkSepataH sphuTAm // 1 // iha hi saMsArasAgare nimajjatAM jantUnAmupakArAya pravahaNakalpaM tattvopadezaM dAtukAmaH zrIzAntistAvatsveSTadevapraNatipUrvikAmabhidheyAdisUcikAmAdimAM gAthAmAha Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [2] bhuvaNapaIvaM vIraM namiUNa bhaNAmi abuhabohatthaM / jIvasarUvaM kiMcivi jahamaNiyaM puvvasUrIhiM // 1 // bhuvaNeti-atra bhaNAmIti kriyAbhisaMbandhAdahamiti kartRpadamadhyAhArya / tatazcAyamantrayaH-ahaM vIraM zrIvarddhamAnajinaM natvA kiMcidalpaM jIvasvarUpaM siddhamAMsArikAdibhedabhinna bhaNAmi bravImi / kIdRzaM vIraM ? bhuvanapradIpaM bhuvane vizve pradIpa iva bhuvanapradIpaH jIvAjIvAdisakalapadArthasArthaprakAzakaH taM / kimartham ? abudhabodhArtha-abudhA ajJAtajIvAjIvAdyarthAH teSAM bodhArtha tadvijJApanAyetyarthaH / kathaM bhaNAmItyAha -yathA pUrvasUribhiHgautamasudharmAdibhiH pUrvAcArbhaNitaM tathA bhaNAmi na tu svamanISikayetyarthaH // 1 // atha tAvajIvabhedAnAhajIvA muttA saMsAriNo ya tasa thAvarA ya saMsArI / puDhavijalajalaNavAUvaNassaI thAvarA neyA // 2 // jIvanti kAlatraye'pi prANAn dhArayantIti jIvAH / te ca dvidhA -eke muktAH siddhA ityarthaH / ca punararthe anye saMsAriNaH caturgatirUpasaMsArasthA ityarthaH / te ca saMsAriNo dvidhA-eke trasAH sanAmakarmoMdayavartinaH dviindriyaadyH|c punaranye sthAvarAH sthAvaranAmakarmodayavartina ekendriyA ityrthH| tatra prathama sthAvarabhedAnAha-- puDhavItyAdi-pRthvI 1 jala 2 jvalana 3 vAyu 4 vanaspatayaH 5 pRthivyaptejaHpavanavanaspatayaH ete pazcApi sthAvarA jJeyA jnyaatvyaaH||2|| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] jIvavicAra vR. atha gAthAvayena pRthivIbhedAnAhaphalihamaNirayaNaviduma, hiNgulhriyaalmnnsilrsiNdaa| kaNagAidhAuseDhI, vania araNeTTaya palevA // 3 // abbhayatUrIUsaM, mttttiipaahaannjaaionnegaa| sovIraMjaNalUNAi puDhavibheAi iccAI // 4 // sphaTikaH prasiddhaH, maNayazcandrakAntAdayaH, ratnAni vajrakarketanAdIni yadvA samudrodbhavAH maNayaH, khanisamudbhavAni ratnAni, vidrumaH pravAlaH, hiMgulaharitAlamanaHzilAH prasiddhA eva, rasendraH pAradaH / tathA kanakAdayaH sapta dhAtavaH te cAmI-svarNa 1 rupya 2 tAmra 3 loha 4 pu 5 sIsaka 6 jasadAH 7 / eSAmagnisaMyogAtpUrva pRthvIkAyatvaM agnisaMyoge svagnikAyatvaM / seDhItti khaTikA, vaNikA raktamRttikA, araNeTakaH pASANakhaMDamizritazvetamRttikArUpo dezavizeSaprasiddhaH, palevakaH pApANabhedaH // 3 // ___abhrakANi pazcavarNAni, tUrI vastrANAM pAzaheturmRttikAvizeSaH, uSaH kSArabhUmiH yatrAMkurotpattirna bhavati tathA mRttikAjAtayaH pASANajAtayazcAnekAH, sauvIrAJjanaM zvetakRSNAdibhedabhinnamaJjanaM, lavaNaM saindhavAdi prasiddhameva, AdizabdAdanye'pi pRthivIbhedA grAhyA, ityAdayaH pRthvIkAyabhedAH syuH // 4 // - athApkAyabhedAnAha bhomaMtarikkhamudagaM, osAhimakaragaharitaNUmahiyA / huMti ghaNodahimAI, bheANegA ya Aussa // 5 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [4] ... bhaumamudakaM kUpavApyAdijalaM, AntarIkSamudakaM meghajaM payaH, osattiavazyAyasnehajalaM, himaM tuSAraH, karako dhanopalaH, haritaNutti-snehakAle darbhAgreSu jalavindavaH, mahimA ghUmarI, ghanodadhiH vimAnapRthivyAdhArabhUtAsaMkhyeyayojanapramANapayaHpiNDarUpaH, ityAdayaH aneke'pkAyasya bhedAH bhavanti // 5 // athAgnikAyabhedAnAhaiMgAlajAlamummura, ukkAsaNikaNagavijjumAIyA / agaNijiyANaM bheyA, nAyavvA niuNabuddhie // 6 // ___ aMgAro jvAlArahitaH kASThAdyagniH, jvAlA prasiddhA, mumuraH viralAgnikaNabhasma loke kAriSo'gniriti prasiddhaH, ulkA AkAzAgnirutpAtakAraNaM vyomni vividhAkArayuktarekhArUpA, azaniH AkAzAtpatitA bhuvi vahnikaNAH, kaNagatti-gaganAttArakavat kaNarUpaH patanagnidRzyate, vidyut prasiddhaiva, AdizabdAt sUryakAntAdevaMzagharSaNAdezva samutpanno vahinirindhanaH zuddhAgnizca grAhyaH / ityAdayo agnikAya. jIvAnAM bhedA nipuNabuddhayA jJAtavyAH // 6 // atha vAyukAyabhedAnAha- . ubbhAmaga ukkaliyA, maMDalimahasuddhaguMjavAyA ya / ghaNataNuvAyAIyA, bheyA khalu vAukAyassa // 7 // udbhrAmakavAtaH- yastRNAdikamUddhavaM bhrAmayati, utkalikAvAtaH yaH sthitvA sthitvA vAti yena dhRliSu rekhAH samutpadyante, maMDalIvAtaH yo maMDalyA vAti patrAdikaM maMDalAkAreNa bhrAmayatItyarthaH, mhaavaat:atiprblvaatH| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra vR. kyacinmaMDalimuhatti pAThastatra muhatti mukhaM vAta ityarthaH, zAstrAntare tu vAyukAyabhedeSvayaM prAyo na dRzyate / zuddhavAto-mandavAtaH, guMjavAtaH prasiddha eva, ghanavAtatanuvAtau ghanodadhivadratnaprabhAdInAM saudharmAdInAM cAdhArabhUtau tayorAdhaH styAnaghRtasadRzaH anyastu tApitaghRtavadadRDhasvarUpaH / ityAdayo vAyukAyasya bhedA jJeyAH, khalu nizcaye // 7 // atha vanaspatikAyabhedAnAhasAhAraNapatteyA, vaNassaijIvA duhA sue bhaNiyA / jesimaNaMtANaM taNu egA sAhAraNA teU // 8 // zrute siddhAnte vanaspatijIvA dvidhA bhaNitA uktAH / tatraika sAdhAraNAH anye prtyekaaH| tatra tAvatsAdhAraNasvarUpaM darzayati- esittieSAM vanaspatijIvAnAmanaMtAnAmekA tanurekaM zarIraM te sAdhAraNA anaMtakAyikA jJeyA, eSAM nigoda ityapi saMjJA'sti // 8 // atha lokaprasiddhAn katicidanantakAyAnnAmagrAhamAhakaMdA aMkura kisalaya, paNagA sevAla bhUmiphoDA a / allayatiya gajjara mottha, vatthulA thega pallaMkA // 9 // komalaphalaM ca savvaM, gUDhasirAi siNAi pattAi / thohari kuMAri gugguli, galoya pamuhAi chinnarahA // 10 // kaMdAH bhUmadhyagAH vRkSAdyavayavAste cArdA eva gRhyante zuSkANAM nirjIvatvAt evamagre'pi, aMkurA udgamanAvasthAyAmavyaktapatrAdyavayavAH, kizalayAni udgacchannUtanakomaladalAni, panakA paJcavarNA phulliH, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI zevAlaM prasiddham , bhUmisphoTAni grISmavarSAkAlabhAvIni chatrAkArANi, allayatiyatti-AIkatrikaM AdrikaM zrRMgaveraM 1 AdI haridrA 2 kavRkazca tiktadravyavizeSaH 3, garnarANi prasiddhAni, mustA sUkarapriyA, vatthUlaH zAkavizeSaH sa ca prathamodgata eva, thegaH kandabhedaH, palaMka: zAkavizeSaH // 9 // tathA sarva komalaphalamavRddhAsthikaM, gUDhasirANi aprakaTasandhIni sinAdipatrANi sinazabdena dezavizeSe kSArapIlavRkSa ucyate, thoharI prasiddhA, kumArI mAMsalapraNAlyAkArapatrA, guggulaH prasiddhaH, giloyattigaDUcIvallyA'pi prasidaiva / eteSu thoharI-kumArI-guggula-gaDUcIpramukhAH sAdhAraNavanaspatayaH chinnaruhA jJeyAH, chinnA api punArohaMtItyarthaH / ete srve'pynntkaayikaaH| evamanye'pi vaMza-karellaka-lavaNavRkSavagamRtavallI-komalA-cAmlikA-girikarNAvallIprabhRtayo'naMtakAyikabhedAH jJeyAH // 10 // ____ athaitAvaMta eva anaMtakAyA utAdhikA ityAzaGkAnirAsArthamAhaiccAiNo aNege, havaMti bheyA aNaMtakAyANaM / tesiM parijANaNatthaM, lakkhaNameyaM sue bhaNiyaM // 11 // - ete sUtroktA eva bhedA na, kintu ityAdayaH aneke anaMtakAyikAnAM bhedAH bhavanti / teSAM parijJApanArtha etallakSaNaM zrute bhaNitam // 11 // tadeva darzayatigUDhasirasaMdhipavvaM, samabhaMgamahIrugaM ca chinnaruhaM / / sAhAraNaM sarIraM, tavivarIaM ca patteyaM // 12 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [7] jIvavicAra vR. gUDhAni-guptAni prakaTatayA'jJAyamAnAni sirAH snasAH saMdhayaH parvANi ca yasya patranAlAdesta dguDhasirAsandhiparva / tathA yasya troTyamAnasya patrAdeH samo'danturo bhaMgazchedo bhavati tatsamabhaMgam / tathA chidyamAnasya na vidyate hIrakAH tantulakSaNA madhye yasya tadahIrakam / tathA yasya chinnamapi khaNDaM jalAdisAmagrI prApya gaDUcyAdivadanyatra punaH prarohati tacchinnaruham / tadetairlakSaNaiH sAdhAraNamanantakAyikazarIraM jJeyam / tallakSaNaviparItaM punaH pratyekaM zarIraM bodhyam // 12 // atha pratyekavanaspaterlakSaNAdikamAhaegasarIre ego, jIvo jesiM tu te ya patteyA / phalaphUllachallikaTThA, mUlagapattANi bIyANi // 13 // yeSAM tarUNAmekasmin zarIre eko jIvaH syAt te pratyekA vanaspatayaH ucyante / caH samuccaye, turevArthe te evetyarthaH / pratyekavRkSANAM saptasu sthAneSu pRthagjIvAH santi / tAni sthAnAni darzayati-phalAni 1 puSpANi 2 challayaH 3 kASThAni 4 mUlAni 5 patrANi 6 bIjAni 7 ceti / iha pratyekavanaspatInAM nAmamAtramupadarzita, bhedavizeSavicArastu prajJApanAdibhyo'vaseyaH // 13 // . atha sarvaikendriyAnAzritya pRthvyAdayaH paMcApi kva kva santIti tadvizeSamAhapaneyataraM muttuM paMcavi puDhavAiNA sayalaloe / suhumA havaMti niyamA aMtamuhuttAu adissA // 1 // pratyekataruM muktvA paMcApi pRthivyAdayaH sakSmaikendriyA niyamAt nizcayena-sakalaloke caturdazarajjupramANe loke bhavanti vidyante / paraM te Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [8] kIdRzAH ? niyamAdantarmuhUrtAyuSaH / punaH kIdRzAH ? adRzyAzcarmacakSuSAmagocarAH kevalinAM jJAnagocarAH ityarthaH / ataeva vahizastrAdibhyaH teSAmupadhAto na bhavati // 14 // uktAH sthAvarabhedAH, sAMprataM kramAyAtAstrasAH te ca dvitricatuHpaMcendriyabhedAccaturdhA, teSu tAvad dvIndriyabhedAnAha- .. saMkhakavaDDayagaMDula, jloycNdnngalslhgaaii| mehari kimi pUaragA, beiMdiyamAIvAhAI // 15 // zaMkhaH prasiddhaH, kapardako varATaH, gaMDolA udarAntarvRhatkRmayaH, jalaukasaH prasiddhAH, caMdanakAH samayabhASayA'kSatvena pratItAH, alasA bhUnAgAH ye varSAkAle vRSTau satyAM bhuvyutpadyante, lahakA lAlIyakajIvAH ye kUthitapUyikAdau lAlArUpAH samutpadyante, kecittu lahugA iti paThanti laghugAtrIti tasyArthaH, atrApi pAThe ta eva jIvA jJeyAH, meharatti kASThakITavizeSAH,kamaya udarAntavati jIvAH, harSA mUlagudapradezakaMDUkarA strIyonyantargatA vA gaDUtpannA vA anekadhA jJeyAH, pUtarakA jalAntarvatino raktavarNAH kRSNamukhajIvAH, mAtRvAhikA gurjaradezaprasiddhAH cUDelIrtinAmnA viruyAtAH, AdizandAt zuktyAdayo vAlakAdayazca dvIndriyabhedA anuktA api grAhyAH / vAlakA ye manuSyAMge karapAdAdiSUtpadyante / ihobhayatrAdipapadagrahaNAd dvIndriyA jalajasthalajabhedabhinnA anekadhA graahyaaH| evaM sarve'pi dvIndriyA jIvA jJeyAH / eSAM dehavadanarUpamindriyadvayamastItyarthaH // 15 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] jIvavicAra vR. atha gAthAdvayena katicit trIndriyabhedAnAhagomI maMkaNa jUA, pipIli uddehiyA ya makoDA / illiya ghayamillio, sAvayagokIDajAIo // 16 // gaddahaya corakIDA, gomayakIDA ya dhannakIDA ya / kuMthuguvAliyailiyA teiMdiya iMdagovAi // 17 // gulmiH karNazRgAlI, matkuNayUke prasiddha upalakSaNAllikSA'pi, pipIlikA kITikA, upadehikA vAlmIkajIvAH, caH samuccaye, matkoTakAH pratItAH, illikA dhAnyeSatpannA, ghayamillitti ghRtelikAH prAkatatvAn makArAgamaH, sAdhayatti lokabhASAyAM sAvAH nAma carmajUkAH te ca bhAvikaSTasUcakA manuSyANAM zarIrAvayaveSu prAgevotpadyante / gokITikAH prasiddhA eva jAtigrahaNena sarvatirazcAM karNAdyavayaveSatpannAzcicciDAdayo grAhyAH // 16 : __ gardabhakAH lokaprasiddhAH, corakITAH bhUmAvadhaHsaMkSiptamukhA vistIrNA vRttAzchidrakArakAH, gomayakITAchagaNotpannAH, dhAnyakITAH ghugAdayaH, kundhuH prasiddhaH, gopAlikA jIvavizeSa IlikA lahajAtiH, indragopAH raktavarNakITAH ye varSAtu prathamavRSTAvutpadyante loke mamolAtvena prasiddhA AdizabdAdanye'pi grAhyAH / ete sarve'pi trIndriyA jIvA jJeyAH / eSAM dehamukhanAsikAH syurityathaH / / 17 // atha kiyatazcaturindriyabhedAnAhacauridiyA ca vicchU TiMkuNa bhamarA ya bhamariyA tiDDA / macchiya DaMsA masagA kaMsArI kavilaDolAi // 18 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [10] ca punarvakSyamANA jIvAzcaturindriyA ucyante / eSAM dehamukhaghANacabhRSi syurityarthaH / tAndarzayati-vRzcikaH prasiddhaH, DhikuNA jIvavizeSAH, bhramarAH kRSNavarNAH, bhramarikAH pItAdivividhavarNAH vividhAkAravatyazca, tiDAH prasiddhAH, makSikA api pratItA evopalakSaNAnmadhumakSikAdayo'pi grAhayAH, daMzAH sindhudezaprasiddhA varSodbhavAH, mazakAstu daMzakAkAravantaH sarvatrtRbhAvinazca, kaMsArikA prasiddhA, kapilaDolakA jIvavizeSaH, khaDamAMkaDIti prasiddhaH, AdizabdAt pataMgaDhiMDhaNAdayo grAhyAH / evamanye'. pyaneke caturindriyA jIvA jJeyaH // 18 // atha paJcendriyabhedAnAha-- paMciMdiyA ya cauhA, nArayatiriyAmaNussadevA ya / neraiyA sattavihA nAyavvA puDhavibheeNaM // 19 // paJca sparzanarasanaghrANacakSuHzrotranAmakAnIndriyANi yeSAM te paJcendriyA jIvAH / te caturddhA-nArakAH 1 tiryaco 2 manuSyAH 3 devAzca 4 / tatra nairayikA ratnaprabhApRthvIbhedena saptavidhAH jJAtavyAH / pRthvInAM nAmAni yathA-ratnaprabhA 1 zarkarAprabhA 3 vAlukAprabhA 3 paMkaprabhA 4 dhUmaprabhA 5 tamaHprabhA 6 tamastamaHprabhA 7 ceti / etat sthAnasaptako. tpannatvAnnArakA api saptadhocyante // 19 // paJcendriyeSu nArakabhedAnuktvA atha gAthAcatuSTayena paJcendriyatirazvAM manuSyANAM ca bhedAnAha-- jalayasthalayarakhayarA tivihA paMciMdiyA tirikkhA ye / susumAramacchakacchavagAhA magarAi jalacArI // 20 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ [11] jIvavicAra vR. caupaya uraparisappA bhujaparisappA ya thalayarA tivihA / gosappanaulapamuhA bodhavvA te samAseNaM // 21 // khayarA romayapakkhI cammayapakkhI ya pAyaDA ceva / naslogAo vAhi samuggapakkhI viyayapakkhI // 22 // ca punaH paJcendriyAH tiryaJcastrividhAH jalacarAH 1 sthalacarAH 2 khacarAH 3 / tatra tAvajjalacAriNaH pazcadhA-zizumArA-mahiSasadRzAH 1 matsyAH 2 kacchapAzca prasiddhA eva tatra matsyA valayAkAraM varjayitvA vividhAkAravanto bhavanti, 3 grahAstaMtukatayA prasiddhAH 4 makarA mahAmatasyAH 5 / ete jalacarA uktAH jale carantIti vyutpatteH jalaM vinA vipadyante ityarthaH // 20 // tathA sthalacarAstrividhAH catuSpadAH 1 uraHparisarpAH 2 bhujaparisazci 3 / te samAsena saMkSepeNa gosarpanakulapramukhA boddhavyAH jJAtavyAH / ayambhAvaH-catvAraH pAdA yeSAM te catuSpadAH gomahiSAdayaH 1, urasA parisarpanti gacchanti ye te uraHparisarpAH kRSNasarpAdayaH 2 bhujAbhyAM parisarpanti ye te bhujaparisaH nakulagRhagodhAdayaH 3 ete sthalacarA jnyeyaaH||21|| ____ tathA khe AkAze carantIti khacarAH pakSiNaH / te dvidhA-romajapakSiNaH 1 carmajapakSiNazca 2 / tatra romabhirjAtA ye pakSAH te santyeSAmiti romajapakSiNaH zukahaMsasArasAdayaH, carmaNo jAtAH pakSAH santyeSAmiti carmajapakSiNaH valgulIcamacaTikAdaya te ubhaye'pi prakaTA eva / caH puurnne| tathA jambUdvIpo dhAtakIkhaNDaH puSkaravaradvIpArddha ceti sArddhadvIpadvayaM lavaNaH kAlodazceti dvau samudrAvetatsamuditaM svarNamayamAnuSottaragiri Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [12] pariveSTitaM pazcacatvAriMzallakSayojanapramANaM kSetraM naraloka ucyate / atraiva manuSyANAM janmamaraNasambhavAt / tasmAnnaralokAnmanuSyakSetrAbahiH samudgapakSiNo vitatapakSiNazceti dvividhAH pakSiNo bhavanti / tatra samudgavat saMpuTIbhUtA militAH pakSAH santyeSAmityAdyAH 1, vitatA vistIrNA eva pakSAH santyeSAmiti dvitIyAH 2 / ete sarve khacarA jJeyAH / uktAH trividhAstiyaJcaH // 22 // atha gAthArddhana teSAM pratyekaM vaividhyamanyaprakAreNAhasavve jalathalakhayarA sammuchimA gambhayA duhA hu~ti / ___ sarve jala varAH sthala varAH khacarAstiyaJcaH saMmRcchimA garbhanAzceti : dvidhA bhavanti / tatra mAtRpitR nirapekSotpattayaH saMmUcchimAH / garbhAjjAtAH garbhanA iti / eka-dvi-tri-caturindriyAstiyazcaH saMmUcchimA eva syuH, paJcendriyAH dvidhApIti vivekaH / uktAstirazvAM bhedAH / atha gAthArddhana manuSyabhedAnAhakammAkammagabhUmi aMtaradIvA maNussAya // 23 // karmabhUmijAH 1 akarmabhUmijAH 2 antarvIpavAsinazceti trividhA manuSyA bhavanti / tatra kRSivANijyAdikarmapradhAnabhUmayaH karmabhUmayaH / tAzca sArddhadvIpadvaye paJca bharatAni paJcairAvatAni paJca mahAvidehAzceti paJcadaza bhavanti / tAsu jAnAH karmabhUmijA manuSyA ucyante / prAguktaM karma yatra nAsti tA armabhUmayaH triMzat / tathAhi-haimavata 1 airaNyavata 2 harivarSa 3 ramyaka 4 devakuru 5 uttarakuru 6 saMjJAH SaD bhUmayaH pazcabhirmerubhirguNitAvizad bhavanti / tAsu jAtA armabhUmijA ucyante / te ca yugaladhArmikA eva jnyeyaaH| athAntaradvIpAH SaT Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] jIvavicAra vR. paJcAzat te ca lavaNasamudre himavadgireH zikharigirezvobhayaprAntAbhyAM nirgatayoyordvayordaSTrayorupari sapta sapta vidyante / taddvIpavAsino yugalino manuSyAH palyopamAsaMkhyeyabhAgavarSAyuSo'STazatadhanurucchritAzca santi / ete sarve trividhA api manuSyA garbhanAH saMmUrchimAzceti dvidhA baudhyAH // 23 // . atha caturvidhadevabhedAnAhadasahA bhavaNAhibaI aTThavihA vANamaMtarA hu~ti / joisiyA paMcavihA duvihA vemANiyA devA // 24 // devA hi bhavanapati 1 vyantara 2 jyotiSka 3 vaimAnika 4 bhedAcaturdhA / tatra bhavanAdhipatayo dazadhA-asura 1 nAga 2 suvarNa 3 vidyut 4 agni 5 dvIpa 6 udadhi 7 dig 8 vAyu 9 stanitAH 10 kumArAntA jJeyAH / tathA vAnamantarA vyantarA aSTavidhA aSTaprakArA bhavanti / te cAmI-pizAcAH 1 bhUtAH 2 yakSAH3 rAkSasAH 4 kiMnarAH5 kimpuruSAH 6 mahoragAH 7 gAndharvA 8 ityaSTau / punaranye'pi aNapanIprabhRtayo vyantarabhedA jnyeyaaH| tathA jyotiSkAH paJcavidhA:-candra 2 sUrya 2 graha 3 nakSatra 4 tArA 5 ruupaaH| te punardvidhA-manuSyakSetrecarAH 1 tabahiH sthirAH 2 iti / tathA vaimAnikA devA dvividhAH-kalpopapannAH 1 kalpAtItAzca 2 / tatra saudharma 1 IzAna 2 sanatkumAra 3 mAhendra 4 brahmaloka 5 lAntaka 6 zukra 7 sahasrAra 8 Anata 9 prANata 10 AraNa 11 acyuta 12 dvAdazakalpavAsino devAH kalpopapannA ucyante / indrasAmAnikAdivyarasthAvanta ityarthaH / tathA sudarzana 1 suprabuddha 2 manorama 3 sarvatobhadra 4 vizAla 5 sumanaH 6 saumanasa 7 priyaMkara 8 naMdikara 9 nAma navagraiveyakavimAnavAsinaH, vijaya 1 vaijayanta 2 jayanta 3 aparAjita 4 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [14] sarvArthasiddha 5 mAma pazcAnuttaravimAnavAsinazca devAH kalpAtItA ucynte| . ete sarve'pi ahamindratvAt prAguktavyavasthAzUnyA ityarthaH // 24 // ||ityuktaaH sNsaarijiivaaH|| atha siddhajIvabhedAnAhasiddhA panarasabheyA, tittha atitthAisiddhabheeNaM / ee saMkheveNaM jIvavigappA samakkhAyA // 25 // siddhAH sarvakarma nirmuktA jiivaaH| tIrthakarAtIrthakarAdisiddhabhedena paJcadazabhedA jJeyAH / atra sUtre prAkRtatvAtkarapadalopaH / tatra tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhAH 1 atIrthakarAH, sAmAnyakevalinaH santo ye siddhAste'tIrthakarasiddhAH 2 / AdipadAttIrthasiddhA atIrthasiddhAdipazcadazabhedAH navatattvAdibhyo jJAtavyAH / itthaM saMkSepeNa ete jIvAnAM vikalpAH bhedAH samAkhyAtAH kathitAH // 25 // atha yavaktavyaM tatsvayameva sUtrakRdAhaeesi jIvANaM sarIramAUThiIsakAyami / pANA joNipamANaM jesiM jaM asthi taM bhaNimo // 26 / / ___ eteSAM pUrvoktaikendriyAdInAM jIvAnAM zarIramiti pramANazabdasya sarvatrAbhisambandhAt zarIrapramANaM 1, AUtti-jaghanyotkRSTAyuH pramANaM 2, tathA ekendriyAdema'tvA punaryA tatraivotpattiH sA strakAye sthitiH tatpramANaM 3, tathA prANA daza tatpramANaM 4, yonizcaturazItilakSAstatpramANaM 5 yeSAM jIvAnAM yadasti tadvayaM bhaNimotti bhaNiSyAma ityarthaH // 26 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] jIvavicAra vR. athaiSAM zarorapramANaM tAvadAhaaMgula asaMkhabhAgo, sarIrame gidiyANa savvesi / joyaNasahassamahiyaM navaraM patteyarukkhANaM // 27 // sarveSAM sUkSmavAdarapRthivyAdibhedabhinnAnAmekendriyANAM zarIraM aMgulasyAsaMkhyeyabhAgapramANaM syAt / navaraM ti ayaM vizeSaH-pratyekavRkSANAM pratyekavanaspatInAM zarIraM yojanasahasramadhikaM kizcidadhikasahasrayojanapramANamityarthaH / etacca samudrAdiSu utsedhAMgulena yojanasahasrAvagAhajale padmanAlAdInAM bahidvIpeSu latAdInAM ca bodhyam / kizcidatra yadyapi sAmAnyataH sarveSAM pRthvyAdInAM zarIramaMgulAsaMkhyeyabhAgamuktaM tathApi saMgrahiNyAdibhyo vizeSatayA jJAtavyam / aMgulAsaMkhyeyabhAgasyAsaMkhyabhedatvAt // 27 // evamekendriyANAM dehapramANamuktvA dvAndriyAdInAM tadAhabArasa joyaNa tinneva gAuA joyaNaM ca aNukamaso / beiMdiya teiMdiya cauridiya dehamuccattaM // 28 // ___ dvAdazayojanAni dvIndriyANAM bahiH samudravatti zaMkhAdInAM, tathA trINyeva gavyUtAni trIndriyANAM bahidvIpavartikarNazRgAlyAdInAM, tathA yojanaM caikaM caturindriyANAM bahidvIpavartibhramarAdInAM / anukramazaH anukrameNa / dehamuccattaMtti prAkRtatvena vibhaktivyatyayAt dehasyoccatvam / yadvA dehaM zarIramuccatvena bhagavatA bhaNitamiti zeSaH // 28 // atha paJcendriyANAM nArakAdInAM dehapramANamAhadhaNusayapaMcapamANA, neraiyA sattamAipuDhavIe / tatto addhadraNA, neyA rayaNappahA jAva // 29 // krameNa / deharayANAM bahidvIpazRigAlyAdInA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [16] saptamyAM pRthivyAM tamastamaHprabhAyAM dhanuHpaJcazatapramANA nairayikA jJeyAH 7 / tataH paraM vyutkrameNA jhainAH kAyapramANamAzritya nArakA jJeyAH yAvat ratnaprabhA nAma prathamA pRthvI syAt / ayambhAvaH-SaSThayAM pRthivyAM sArdai dve dhanuHzate dehapramANaM 6, paJcamyAM sapAdazatadhaSi 5, caturthI sArddhadvApaSTirdhanUMSi 4, tRtIyasyAM sapAdaikatriMzaddhanUMSi 3, dvitIyasyAM sArddhapaJcadazadhaSi dvAdaza cAMgulAni 2, prathamAyAM pRthvyAM saptadhaSi trayo hastAH SaDaMgulAni dehamAnaM 1 idaM svAbhAvikadehapramANa muktam / uttaravaikriyaM tvasmAd dviguNaM jJeyam // 29 // // ityuktaM nArakANAM dehamAnam // atha pazcendriyatirazcAM tadAhajoyaNasahassamANA, macchA uragA ya gabbhayA huMti / dhaNuapuhuttaM pakkhisu bhuyacArI gAuapuhuttaM // 30 // khayarAdhaNuapuhuttaM bhuyagA uragA ya joyaNapuhuttaM / gAuapuhuttamittA saMmucchimA cauppayA bhaNiyA // 32 // garbhajAH saMmRrchimAzceti sAmAnyato dvividhaastiyshcH| tatra garbhajA matsyAH ca punargarbhajA uragAH uraHparisA yojanasahasrapramANA dehamAnena bhavanti / etatpramANA matsyA svayaMbhUramaNasamudre uragA bahiIMpeSu bodhyaaH| tathA garbhajAH pakSiNo dhanuHpRthaktvaM navadhanuHpramANadehA ityarthaH / dviprabhRtirAnavabhyaH pRthaktvamucyate / tathA bhujaparisa godhAdayo garbhajAH gavyUtapRthaktvaM dehamAnena bhavanti // 30 // tathA saMmRdrimAH khacarAH pakSiNo bhujagAH bhujaparisAzca dhanuH mRthaktvaM dehamAnena bhavanti / saMmUcchimA uragA yojanapRthaktvaM dehamAnena Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra vR. syuH / tathA saMmUcchimAzcatuSpadA gavyUtapRthaktvamAtrA navagavyUtapramANadehA bhaNitA uktAH / iha bahuSu pustakeSu "uragA bhuyagAya joyaNapuhuttaM" iti pATho dRzyate sa cintyaH prajJApanAsaMgrahiNyAdibhirvirodhAt // 31 // athAvaziSTagarbhajacatuSpadatirazcAM manuSyANAM ca dehamAnamAha-- chacce gAuAI, cauppayA gabbhayA muNeyavvA / kosatigaM ca maNussA, ukkosasarIramANeNaM // 32 // garbhajAH catuSpadA. utkarSataH SaDgavyUtAnyeva mntvyaaH| caH samuccaye / etaddevakurbAdau garbhajagajAnAzritya bodhavyam / tathA garbhajA manuSyA utkRSTazarIrapramANena kozatrikoccA mantavyAH / idamapi devakuvadiau yugalikanarAnAzritya jJeyam // 32 // atha devAnAM svAbhAvikadehamAnamAhaIsAgatasurANaM rayaNIo satta hu~ti uccattaM / dugadgadgacaugevijjaNuttare ikikka parihANI // 33 // atrezAnAntagrahaNena bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmazAnA graahyaaH| tenezAnAntaM IzAnanAma dvitIya devalokaM yAvat surANAM devAnAM sapta ratnayaH sapta hastAH zarIrasyoccatvaM bhavati / tataH paraM dvika 1 dvika 2 dvika 3 catuSka 4 graiveyaka 5 anuttareSu 6 ekaikasya hastasya parihAraH nyUnatvaM syAt / ayamarthaH--sanatkumAramAhendradvike SaT hstaaH| brahmalAntakadvike pazca / zukrasahasrAradvike catvAraH / AnatAdicatuSke trayaH / navagraiveyakeSu dvau hastau / paJcAnuttareSu eka eko hastaH / dehamAnaM sarveSAM jIvAnAM dehapramANamutsedhAMgulena jJeyam // 33 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [18] ityuktaM dehamAnadvAram / sAmpratamAyurimAhabAvIsA puDhavIe, sattaya Aussa tinni vAussa / vAsasahassA dasa tarugaNANa teuttirattAU // 34 // . pRthivyAH pRthivIkAyasya dvAviMzativarSasahasrAH utkRSTAyuHsthitiH, evamakAyasya saptavarSasahasrAH, vAyukAyasya trayo varSasahasrAH, tarUNAM pratyekavanaspatisamUhAnAM daza varSasahasrAH utkRSTAyuHsthitiH, tejaskAyasya triigyhoraatraannyutkRssttaayuHsthitiH| jaghanyA tu sarveSAmapyAntamahartikI bodhyA // 34 // ityuktaM bAdarasthAvarapaJcakAyuH // atha dvIndriyAdInAM tadAhavAsANi bArasAU viiMdiyANaM tiiMdiyANaM tu / auNApannadiNAI cauriMdINaM tu chammAsA // 35 // dvIndriyANAM dvAdazavarSANyAyuH utkRSTA sthitiH, trIndriyANAM caikonapazcAzaddinAni AyuH, caturindriyANAM tu SaNmAsAH, jaghanyaM tu sarveSAM prAgvat // 35 // atha caturvidhapazcendriyANAmutkRSTAyurmAnamAha- . suraneraiyANaTTii, ukkosA sAgarANi tittIsaM / caupaya tiriya maNussA, tinniya paliovamA huMti // 36 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] jIvavicAra vR. jalayaraurabhUyagANaM paramAU hoi puvkoddio| pakkhINaM puNa bhaNio asaMkhabhAgo ya paliyassa // 37 // savve suhamA sAhAraNA ya samucchimA maNussA ya / ukosajahanneNaM aMtamuhuttaM ciya jiyaMti // 38 // ___murANAM nairayikANAM cotkRSTA sthitiH trayastriMzatsAgaropamANi bhavanti, iyaM cAnuttareSu saptamanarake ca bodhyA / tathA luptaSaSThInirdezAt catuSpadatirazcAM manuSyANAM cotkRSTA sthitiH tripalyopamapramANA iyaM ca devakurbAdau jJeyA / iha palyopamasAgaropame sUkSmAddhAvizeSeNa viziSTe grAhye / devanArakANAM jaghanyAyurdazavarSasahasramAnaM bodhyam / naratirazcAM tu prAgvat // 36 // jalacarANAM garbhajasamUcchimabhedAdvividhAnAmuragANAM bhujagAnAM ca garbhajAnAmeva paramAyurutkRSTAyuH pUrvakoTi bhavati / saptatirlakSakoTayaH SaTpazcAzacca sahasrakoTayo varSANi ekaM pUrvamucyate, IdRkkoTipUrvANItyarthaH, tathA garbhajapakSiNAM punarutkRSTAyuH palyopamasyAsaMkhyeyabhAgo bhaNita uktaH / iha sUtre smuucchimsthlcrkhcraadipnycendriyaannaamutkRssttaayunoktN tad granthAntaragataitad gAthAyA bodhyam "samucchi paNidi thalayara, khayara uraga bhuyaya jiTiikamaso / vAsasahassA culaptI bisattarI tipanna bAyAlA // 1 // " iti / [bRhatsaMgrahaNI gAthA-263] sarve sUkSmAH pRthvyaptejovAyuvanaspatayazca punaH sAdhAraNAH bAdaranigodarupA anaMtakAyikAzca / punaH saMmUcchimA manuSyA ye ekosarazatakSetrotpannagarbhajanarANAM malamUtravAtAdiSUtpadyante te sarve'pyutkarSaNa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [20] jaghanyena ca antarmuhUrtameva jIvanti antarmuhUrtAyuSa ityarthaH / antarmuhUrtasyAsaMkhyabhedatvAnnAnAtvamavaseyam // 38 // athoktaM dvAradvayaM nigamayannAha-- ogAhaNAu mANa evaM saMkhevao samakkhAya / je puNa ittha visesA visesasuttAu te nAyavvA // 39 // . avagAhante avatiSThante jIvA asyAmityavagAhanA dehaH, tasyA AyuSazca mAnaM pramANaM evamuktapramANena saMkSepataH samAkhyAtaM kathitaM / ye punaratra vizeSadevalokAdau pratarAdyAzritya avagAhanAyurbhedAdayaH santi te vizeSasUtrAt saMgrahaNIprajJApanAdezaiMyA jJAtavyAH // 39 // ___ atha tRtIyaM svakAyasthitidvAramAha-, egidiyA ya savve, asaMkha ussappiNI sakAyaMmi / uvavajjati cayaMti ya, aNaMtakAyA aNaMtAo // 40 // sarve ekendriyAH pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatayaH asaMkhyeyosarpiNyavasarpiNIryAvat svakAye pRthivyAdAvutpadyante ca punazcavyante mriyante punaHpunastatraivotpattivinAzau labhante ityarthaH / tathA anaMtakAyavanaspatijIvAH anaMtA utsapiNyavasarpiNIryAvat svakAye utpadyante vipadyante ca // 40 // ityuktA ekendriyANAM kAyasthitiH / atha dvIndriyAdInAM tAmAhasaMkhijja samA vigalA, sattaTTha bhavA pnniditirimnnuyaa| uvavajjati sakAe nAraya devA ya no ceva // 41 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . [21] jIvavicAra vR. vikalA dvitricaturindriyAH saMkhyeyasamAH saMkhyAtavarSasahasrANi yAvat svakAye utpadyante tathA paJcendriyAstiyaMco manuSyAzca saptASTau bhavAn yAvat svakAye utpadyante / tatra saptabhavAH saMkhyeyavarSAyuSaH aSTamastvasaMkhyAtavarSAyuSka eva jnyeyH| atrASTamavetkarSataH pUrvakoTipRthaktvAdhikAni trINi palyopamAni kAlo bodhyaH / jaghanyA tu sarvatrApi kAyasthitirantarmuhUrtameveti / tathA nArakA devAzca mRtvA notpadyante atasteSAM sA noktA // 41 // atha caturtha prANadvAramAhadamahA jiyANa pANA, iMdiusAsAujogabalarUvA / egidiesu cauro, vigalesu cha satta adveva // 42 // asannisannipaMcidiesu, navadasakameNa bodhavvA / tehiM saha vippaogA jIvANaM bhaNNae maraNaM // 43 // dazadhA dazaprakArA jIvAnAM praannaaH| te cendriyocchvAsAyuryogabalarUpAH syuH| tatrendriyANi sparzanAdIni paJca 5 ucchvAsazabdenocchvAsanidhAso gRhya te 6 AyurjIvitam 7 yogAnAM manovAkAyAnAM balAni trINi manobala 8 vacanabala 9 kAyavala 10 rUpANi evaM daza syuH| 'ihi iMdiyaUsAsaAubalarUvatti' pAThAntaraM / tatra balazabdena manobalAditrayaM grAhyam / atha yeSAM yAvantaH prANAstadAha-ekendriyeSu paJcasu catvAraH prANAH sparzanendriyocchvAsAyuHkAyabalarUpAH syuH| vikalendriyeSu triSu SaT sapta aSTaiva prANAH syuH / tathAhi-dvIndriyeSu prAguktAzcatvAro rasanendriyavAgrabalayutAH SaT syuH / trIndriyeSu ta eva SaT ghrANendriyayutAH sapta syuH / caturindriyeSu ta eva sapta cakSurindriyayutA aSTau prANAH syuH // 42 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [22] . asannitti-asaMjJipaJcendriyeSu saMjJipazcendriyeSu ca krameNa nava daza prANA boddhvyaaH| tatrAsaMjJipaJcendriyeSu ta evASTau zrotrendriyayutA nava syuH / tathA saMjJipazcendriyeSu ta eva nava manobalayutA daza prANAH syuH / taiH prANaiH saha viprayogo jIvAnAM maraNaM bhaNyate / atra devanArakagarbhajatiryagmanuSyAH saMjJina ucyante / saMmUcchimatiryagmanuSyAstu asaMjJina ucyante / tatra saMmUrchimamanuSyANAM vAgbalAdivarjitAH saptASTau prANA bodhyAH // 43 // athoktasvarUpaM maraNaM jIvaiH kativArAn prAptamityAzaMkAnirAsArthamAha evaM aNorapAre saMsAre sAyaraMmi bhImaMmi / patto aNaMtakhutto jIvehiM apanadhammehiM // 44 // aprAptadharme jIMvaiH evaM aNorapAratti-avArapAravarjite ata eva bhIme bhayaMkare saMsAre sAgare saMsArarUpasamudre evaM prANaviyogalakSaNaprakAreNAnantakRtvaH anantavArAn pattotti prAptam prasaMgAnmaraNamiti saMbadhyate / prAkRtatvAtpuMliMganirdezaH / kvacittu 'pattaM' pATho dRzyate // 44 // atha paJcamaM yonidvAramAha- . taha caurAsIlakkhA saMkhA joNINa hoi jIvANaM / puDhavAINa cauNhaM, patteye satta satteva // 45 // dasapatteyatarUNaM caudasa lakkhA havaMti iyaresu / vigalidiesu do do cauro paMciMdi tiriyANaM // 46 // cauro cauro nArayasuresu maNuANa caudasa havaMti / / saMpiDiyA ya savve culasIlakkhAu joNINaM // 47 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] jIvavicAra vR. tathA caturazItirlakSA jIvAnAM yonInAM saMkhyA bhavanti / jIvAnAmutpattisthAnaM yonirucyate / tatra pRthivyAdInAM caturNA pratyekaM sapta saptaiva lakSA yonayaH syuH| etena pRthivyaptejovAyUnAmaSTAviMzatiyoM nirlakSA jAtAH // 45 // daseti pratyekatarUNAM pratyekavanaspatInAM dazayonilakSAH syuH| itareSu sAdhAraNavanaspatikAyeSu caturdazalakSA yonayo bhavanti / tathA vikalendriyeSu dvitricaturindriyeSu dve dve lakSe yonInAM bhavataH / tathA pazcendriyatirazcAM caturlakSA yonayaH syuH|| 46 // ___ cauro iti-nArakeSu sureSu ca catasrazcatasro lakSA yonayaH syuH / tathA manujAnAM manuSyANAM caturdazalakSA yonayo bhavanti / evaM sarve yonibhedAH saMpiNDitA ekatrakRtAH santo yonInAM caturazItilakSA bhavanti / tu zabdau pUraNArthoM // 47 // : ityuktaM saMsArijIvAnAzritya zarIrAdidvArapazcakam // sAmprataM siddhAnAzritya tadAhasiddhANaM natthi deho na Au kammaM na paannjonniio| sAiaNaMtA temi, ThiI jiNaMdAgame bhaNiyA // 48 // siddhAnAM siddhaparamAtmanAM dehaH zarIraM nAsti / ata evAyuHkarmApi nAsti / yato nAyustata eva prANA yonayazcApi na santi / etadabhAvAnmaraNakAyasthityAdyabhAvo'pi drshitH| evaM ca sarvakarmopAdhimuktAnAM lokAgre svarUpasthitAnAM teSAM siddhAnAM sAdiranantA sthitirjinendrAgame jinendrapraNItasiddhAnte bhaNitA proktaa| itastatra gamanasadbhAvAt sAditvaM / tatazcyAvanAbhAvAdanaMtatvaM ca samavaseyam // 48 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [24] ityuktaM siddhasvarUpam // atha punaH saMsArisvarUpamAhakAle aNAinihaNe joNIgahaNaMmi bhIsaNe ittha / bhamiyA bhamihaMti ciraM, jIvA jiNavayaNamalahaMtA // 49 // ___ AdiH prArambhaH nidhanaM, nAzaH Adizca nidhanaM cAdinidhane te na vidyate yasya sa anAdinidhanastasmin anAdyanante kAle jinavacanaM hitopadezarUpaM alabhamAnA aprApnuvantaH jIvAH yonibhizcaturazItilakSasaMkhyAbhirgahane atisaMkule ata eva bhISaNe bhayaMkare'trAsmin saMsAre bhrAntA atItakAle paryaTanaM kRtavantaH punazciraM bahukAlaM bhramiSyantyAgAmikAle'pi pryttissyntiityrthH| vartamAnakAlasyaikasAmayikatvenAlpatvAmAtra vivakSA kRteti // 49 // atha granthakAraH svanAma sUcayana dharmopadezamAha-- tA saMpai saMpatte maNuatte dullahe vi sammante / sirisaMtimUrisiDhe kareha bho ujjamaM dhamme // 50 // tattasmAd bho bhavyAH samprati idAnIM dazabhirdRSTAntairdurlabhe manujatve samprApte ca punastatrApi durlabhatare samyaktve jinoktatatvarucirUpe samprApte sati zrIzAntisUriziSTe dharme udyamaM kuruta / yUyamiti zeSaH / zrIH jJAnAdilakSmIH zAntiH rAgAdyupazamaH tAbhyAM sUrayaH pUjyAH tIrthakarA gaNadharA vA taiH ziSTe upadiSTe ityarthaH / anena svanAmApi sUcitam / tathAhi- zrozAntisUrirupadizati ziSTe ziSTapuruSAcINe dharme udyamaM kurutetynvyH| yadvA zrIzAntisUriNA ziSTe bhagavadvacanAnusAreNopadiSTe dharma iti vAcyam // 50 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] jIvavicAra vR. atha prastutasUtraM nigamayannAha-- eso jIvaviyAro saMkhevarUINa jANaNA heuM / saMkhitto uddhario rUMdAo suyasamuddAo // 51 // sAkSAduko jIvAnAM vicAraH saMkSeparucInAM svalpamatInAM manuSyANAM jJApanAhetu jJApananimittaM, rundrAt anavagrAhyavistArAt zrutasamudrAt saMkSipta uddhRta saMkSepeNoddhRta nibaddha ityarthaH / etena na svamanISayA kalpita iti sUcitam // 51 // iti jiivvicaarlghuvRttiH|| bRhavRttyAdikaM tvasya yadyapyasti purAtanam / tathApi sukhabodhArtha vRttikeyaM vinirmitA // 1 // pramAdAdA matermAndyAt.proktamutsUtramatra yat / tanmithyAduSkRtaM me'stu zodhanIyaM ca dhIdhanaiH // 2 // saMvadvyomazilImukhASTavasudhA (1850) saMkhye nabhasye site / pakSe pAvanasaptamIsudivase bIkAdinerAbhidhe // daMge zrImati pUrNatAmabhajat vyAkhyA subodhinyasau / samyak zrIjinacandrasUrImunipe gacchezatAM bibhrati // 1 // . zrImanto jina bhaktimUriguravazcAndre kule jajJire / tacchiSyA jinalAbhasUrimunipAH zrIjJAnataH saagraaH|| tacchiSyAmRtadharmavAcakavarAsteSAM vineyaH kSamAkalyANaH svaparopakAra vidhaye'kArSIdimAM vRttikAm // 2 // zrIjIvavicAraprakaraNaM savRttikaM samAptam // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH // upAdhyAyazrI samayasuMdarakRtavRttyA saMvalitaM zrInavatatvaprakaraNam zAMtinAthaM jinaM nanvA gaNiH smysuNdrH| zrInavatattvasUtrasya zabdArtha kurute sphuTam // jIvAjjIvA puNNaM pAvAsavasaMvaro a nijjaraNA / baMdho mukkho a tahA navatattA huMti nAyavvA // 1 // nava tattvAni bhavanti, tAni dharmArthibhitivyAni / tatcamiti ko'rthaH ? padArthasvarUpam , tAni navatattvAni kAni ? nAmata Aha 'jIvatatvaM 1 ajIvatatvaM 2 puNyatatvaM 3 pApatatvaM 4 AzravatatvaM 5 saMvaratatvaM 6 ca punaH nirjarAtatvaM 7 bandhatatvaM 8 mokSatatvaM 9 cakArAt keSAMcinmate saptatattvAni santi / tathA punaratra jIvAdinavapadArthAnAM vyutpattikaraNe ziSyasya vyAmoho bhavatIti hetoyutpattinaM kRtA zabdArthamAtrasya sAdhAraNatvAt // 1 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatva vR. [28] - atha jIvAdinavatattvAnAM bhedAn gAthayA Ahacaudasa caudasa bAyAlIsA bAsIa huMti bAyAlA / sattAvannaM bArasa cau nava bheyA kameNesi // 2 // esiM iti-eteSAM jIvAdinavatattvAnAM krameNa-anukrameNa bhedA bhavanti / jIvatatvasya caturdaza bhedA bhavantyagre vakSyamANAH 1 ajIvatatvasya caturdaza bhedAH 2 puNyatatvasya dvicatvAriMzadbhedA bhavanti 3 pApatatvasya dvayazItibhedAH 4 Azravatatvasya dvicatvAriMzadbhedAH 5 saMvaratatvasya saptapazcAzadredAH 6 nirjarAtatvasya dvAdaza bhedAH 7 bandhatatvasya catvAro bhedAH 8 mokSatatvasya nava bhedAH ete sarve'pi navatatvAnAM bhedA mIlitAH santaH dve zate SaTsaptatizca / // 2 // atha jIvatatvasyAbhiprAyAntareNa prakSepagAthayaikAdikrameNa SaDvidhajIvabhedAnAha egavihaduvihativihAcaubbihApaMcachabbihA jIvA / ceyaNatasaiyarehiM veyagaikaraNakAehiM // 3 // prathamadvitIyapadAbhyAM kRtvA tRtIyacaturthapadayoryayojanA krtvyaa| sA caivaM-ceaNatti-cetanAlakSaNo jIvaH iti jIvasya lakSaNaM kriyate tadaika eva jIvasya bhedaH / yataH sUkSmanigodajIveSvapi zrIprajJApanAdisUtreSyakSarasyAnaMtatamo bhAgaH pratipAdito'sti 1 / / dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriyajIvAH trsaaH| iyarittiitare apare pRthivyaptejovAyuvanaspatijIvA ekendriyA iti vivakSayA jIvA dvividhAH 2 / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatva bR. [29] kecitpuruSavedAH kecitstrIvedAH, kecinnapuMsakavedAH tatra devAH puruSavedAH strIvedAzca / manuSyAH paJcendriyatiyazcazva kecit puruSavedAH kecita strIvedAH kecinnapuMsakavedAzca / tebhyaH zeSAH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvIMdriyatrIndriyacaturiTriyanArakA napuMsakA evaM vivakSayA trividhA jiivaaH3| __gatimAzritya caturvidhA jIvAH kecinmanuSyagatigatAH 1 kecideva gatigatAH 2 kecinnarakagatigatAH 3 kecittiryagragatigatAH4 iti vivakSayA caturvidhA jIvAH 4 / karaNatti-karaNAnIndriyANi tAnyAzritya paMcavidhA jIvAH pRthi. vyaptejovAyuvanaspatijIvA ekendriyAH 1 zaMkhakapardakAdayo dvIndriyAH 2 gomImatkuNAdayastrIndriyAH 3 vRzcikAdayazcaturindriyAH 4 nArakAdayaH paJcendriyAH 5 iti vivikSayA paJcavidhA jIvAH 5 / kAehi iti-kAyamAzritya SaividhA jIvAH, kecit pRthivIkAyagatAH 1 kecidapkAyagatAH 2 kecittejaHkAyagatAH 3 kecidvAyukAyagatAH 5 kecit trasakAyagatAH 6 iti vivakSayA SaDvidhA jIvAH 6 / // 3 // atha mUlata uknAn caturdazajIvabhedAnAhaegidiyasuhumiyarA sanniyarapaNidiA ya sabiticaU / apajjattA pajjattA kameNa caudasa jiyaThANA // 4 // ___etAni krameNa-anukrameNa caturdaza jiyaThANA iti-jIvasthAnAni jIvabhedA bhavanti, tAn 14 bhedAnAha ekendriyAH sUkSmAH, sUkSmA ye caturdazalokavyApinaH pazcApi pRthivyAdayo vartante 1 / iyare iti-itare apare bAdarAH pRthivyAdayo vyavahArarAzigatAH chamasthaidRzyamAnAH iti bhedadvayaM 2 punaH saMjJino yeSAM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [30] mano vartate 3 iyaratti-itare apare yeSAM paJcendriyANAM mano nAsti te ke ? ye zrIprajJApanAsUtre uccArAdisthAneSUtpadyamAnAH saMmUcchimAH paJcendriyAH manuSyAH itare saMmUcchimatiyazcazca proktAH santi te 4 evaM bhedacatuSTayaM jAtamete sabiticaU iti-dvIndriyatrIndriyacaturindriyasahitA kAryAH, jAtAH saptaite aparyAptAzca paryAptitrayaM vinA paryAptirahitAH 5-6-7 / paryAptAzca svasvaparyAptisahitAH dviguNitAzcaturdazajIvabhedA bhavanti // 4 // atha prakArAntareNa jIvalakSaNaM prakSepagAthayAhanANaM ca daMsaNaM ceva caritaM ca tavo thaa| piriaM ubaogo ya evaM jIvassa lakSaNaM // 5 // evaM jIvasya lakSaNaM bhavati / evaM kiM ? tatrAha-jJAnaM 1 darzanaM 2 ca punaH cAritraM 3 ca punaH tapaH 4 tathA vIrya 5 ca punarupayogaH 6 etAni SaDapi samuditAni na tu pRthak pRthak yatra bhavanti sa jIvaH / etatSaTkarahito'jIva ityrthH| atrAha ziSyaH nanu pazcendriyamanuSyAdau kevaliparyantaitAni paDapi dRzyante paraM ye sUkSmaikendriyA vartante teSu kathaM teSAM sambhava ? ucyate-sUkSameSvekendriyeSu jJAnamakSarasyAnantatamabhAgarUpaM zrIprajJApanAdau proktaM vartata evAnyathA tadvinA jIvasyAjIvatvaM syAt 1 / punardarzanasya navabhedAH santi tanmadhye'cakSurdarzanarUpaM nidrArUpaM ca darzanamapi vartata eva 2 / punazca cAritramapi karmagranthAbhiprAyeNAviratirUpaM vartate 3 / tapo'pi kAyaklezAdirUpaM vartate 4 / vIryamapi kAyavIyaM vartate svakAyasya vidyamAnatvAt 5 / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31] navatatva vR. upayogA dvAdaza vartante, paJcajJAnAni trINyajJAnAni catvAri cakSudarzanAdIni darzanAni / tanmadhye teSvajJAnamacakSurdarzanaM caitad dvayaM tu vartata eva tatraikendriyAdiSu paJcendriyAnteSu sarveSvapi jIveSvetatpar3akarUpaM lakSaNaM labhyata eva / ___ atra kecit pratipAdayanti-etatSakaM na sarvajIveSu kintu pRthakUpRthakjIvabhedeSu lakSaNaM jJAnAdikaM labhyate na te siddhAntamarmajJA na te gItArthagurucaraNasevinazca // 5 // atha kasmin jIve katiparyAptayaH labhyante tadAhaAhArasarIraiMdiyapajjattIANapANabhAsamaNe / caupaMcapaMcachappaya igavigalAsannisannINaM // 6 / / AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ANapANatti-zvAsocchvAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptizca 6 / nanu paryAptiH kimucyate ? paryAptiIvasya ko'pi zaktivizeSaH, yenotpattisthAne'ntarmuhUrtamadhye jIvaH pudgalAnAhArAditayA pariNamayati / ___ atha tRtIyapadasya caturthapadena samaM yojanA kartavyA / kathamityAhaekendriyeSu AhAraparyAptiH 1, zarIraparyAptiH 2, indriyaparyAptiH 3, zvAsocchvAsaparyAptizca 4, tAzcatasraH paryAptayo labhyante / vikaleSu dvitricaturindriyeSvasaMjJiSu saMjJiSu cAnukrameNa paJca paJca SaT ca jJeyAH / arthAttA eva pUrvoktAzcatasraH bhASAsahitAH paJcaparyAptayo :vikalendriyeSu labhyante evaM tA .eva paryAptayo'saMjJiSu saMmUcchimamanuSyAdiSu labhayante, kathaM 1 teSAM manorahitatvAt / tA eva pazcaparyAptayo mana:paryAptisahitAH SaDapi saMjJiSu manuSyadevatAnArakatiryakSu labhyante, teSAM manaHsaMjJAsahitatvAt / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI - [32] . nanu zrIbhagavatyAdisiddhAnteSu devAnAM paJca eva paryAptayaH kathaM pratipAditAH? - ucyate-tatra bhASAmanaHparyAptyorutpatteH samaye jAyamAnatvAdekatvena vivakSAkaraNAnna doSaH // 6 // . atha katiprANAH ? te prANAH keSu jIveSu kati labhyante taMdAha-- dasahA jiyANa pANA iMdiyaUsAsa AubalarUvA / egidiesu cauro vigalesu cha satta aTeva // 7 // asannisannipaMcidiesu nava dasa kameNa bodhavvA / tehiM saha vippaogo jIvANaM bhannae maraNaM // 8 // ..jIvAnAM prANAdazadhA-dazaprakArA bhavanti / te ke ityAha-paJca sparzana 1 rasana ra ghrANa 3 cakSuH 4 zrotra 5 rUpANIndriyANi, zvAsocchravAsaH 6 AyuH 7 manobalaM 8 vacanavalaM 9 kAyabalaM 10 caite daza prANAH / tatraikendriyeSu sparzanendriyaH 1 zvAsocchvAsaH 2 AyuH 3 kAyabalaM 4 caite catvAraH prANA labhyante / . vikalendriyeSu dvitricaturindriyeSvanukrameNa SaTsaptASTau ca labhyante / ayamarthaH-ta eva pUrvoktAzcatvAraH prANA rasanendriyavacanabalasahitAH SaT dvIndriyeSu bhavanti / ete eva SaT ghrANendriyasahitAH sapta trIndriyeSu bhavanti / ete eva sapta cakSurindriyasahitA aSTau caturindriyeSu bhavanti // 7 // tathA'saMjJipaJcandriyeSu saMmRcchimamanuSyAdiSu pUrvoktA evASTauM zrotrendriyasahitA nava bhavanti / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [33] tathA saMjJiSu manuSyAdiSu manaHsahitA daza prANA bhavanti te boddhvyaa-jnyaatvyaaH| atha maraNaM kimucyate ityAha-- taistaiH svakaiH prANaiH samaM viprayogaH chuTanaM maraNamiti jIvAnAM bhaNyate paraM zAzvato jIvo na mriyate tasyAmaratvAt , nityatvAt , ajIvat jIvati jIviSyatIti jIva iti vyutpattisadbhAvAcca / ityaSTagAthAbhiH kRtvA jIvatatvaM nirupitam 1 // 8 // athAjIvatattvasya caturdazabhedAnAha-- dhammAdhammAgAsA tiyatiya bheyA taheva adhdhA ya / / khaMdhA desapaesA paramANu ajIva caudasahA // 9 // ____ dharmAstikAyaH, adharmAstikAyaH, AkAzAstikAyaH ete trayo'pi tiyatiyabheyA-trikatrikabhedAH / kathamityAha-dharmAstikAyaskandhaH 1 dharmAstikAyadezaH 2 dharmAstikAyapradezaH 3 evamadharmAstikAyaskandhaH 4 adharmAstikAyadezaH 5 adharmAstikAyapradezaH 6 jAtAH SaDevamAkAzAstikAyaskandhaH 7 AkAzAstikAyadezaH 8 AkAzAstikAyapradezaH 9 jAtA nava tathaivAddhA-kAla: 10 jAtA daza punaH pudgalAstikAyaskandhaH 11 pudgalAstikAyadezaH 12 pudgalAstikAyapradezaH 13 paramANuzca 14 ete'jIvatatvasya caturdaza bhedA jnyaatvyaaH| pUrvoktA dharmAstikAyaskandhAdayaH kAlaparyantA bhedA arupiNaH pudgalAstikAyasya catvAro bhedA rUpiNastatrApi paramANuH sUkSmatvAta kevalipratyakSo na chadmasthagamyaH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] navatatva vR. punaH ziSyahitArtha vyAmohatroTanArtha ca kizciducyate-dharmAstikAyo lokavyApI tatrApi yatra skandhastatra dezavivakSA na kriyate, zrIbhagavatIsUtravRttyAdau tathaiva pratipAditatvAdevamadharmAstikAyo'pi lokavyApyAkAzAstikAyastu lokAlokavyApI, kAlastu paJcacatvAriMzallakSayojanapramitamanuSyakSetre eva vivakSito'sti, pudgalabhedAzcatvAro'pi lokvyaapinH| * kenApi pRSTaM devaloke katyajIvabhedAH ? tathA (dA) procyate-daza / kathaM ? dharmAstikAyasyAdharmAstikAyasyAkAzasya ca skandho na tathA kAlo'pi tatra naivaM dazaiva bhedA labhyantaivaM merucUlikAyAmapyevaM narakAdAvapi manuSyakSetrAvahiH sarvatra kAlasyAbhAvAt daza bhedA eva / manuSyakSetre sarvatra sarvasthAnapRcchAyAmekAdaza bhedA labhyante, kAlasya vidyamAnatvAt / lokamadhye dharmAstikAyadezaH adharmAstikAyadezaH AkAzAstikAyaskandhaH ete trayo, na zeSA ekAdaza bhedA labhyante / alokamadhye tvAkAzAstikAyasya skandho na, kintu dezapradezAviti bhedadvayameva / nanu yadyalokamadhye AkAzaM vartate, tasya lakSaNaM 'avagAho AgAsaM' iti tataH ko'pi devAdiH pudgalamalokamadhye kSipettadA yAti ? ucyate-nahi, kathaM ? tatra 'calaNasahAvo dhammo' iti dharmAstikAyasyAbhAvena pudgalasyAgamanenApravezAt // 9 // atha prakArAntareNa jIvasya paJcaiva bhedAna dharmAstikAyAdInAM ca lakSaNAni gAthAdvayenAhadhammAdhammApuggala naha kAlo paMca huMti ajiivaa| . calaNasahAvo dhammo thirasaMThANo ahammo ya // 10 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [35] avagAho AgAsaM puggalajIvANa puggalA cauhA / khaMdhA desapaesA paramANu ceva nAyavvA // 11 // ajIvA paJca bhavanti, ke te ityAha-dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2 pudgalAstikAyaH 3 'naha' iti-nabha AkAzaM tenAkAzAstikAyaH 4 kAlaH 5 / atha lakSaNAnyAhadharmoM dharmAstikAyazcalanasvabhAvaH yasya balena jIvAjIvau calataH1 / adharma:-adharmAstikAyaH sthirasaMsthAnaH, ko'rthaH ? yasya balena jIvAjIvau sthira saMsthAnena nizcalatayA tiSThataH 2 // 10 // ___ AgAsaM-avakAzaH, ko'rthaH ? staMbhAdau yasya balena kIlakaH kSiptaH san pravizati tadAkAzaM pudgalAnAM jIvAnAM cAvakAzadAyakam 3 / te pudgalAzcaturdhA catuHprakArA-skandhAH 1 dezAH 2 pradezaH 3 paramANuzca 4 / nanu pradezaparamANvoH parasparaM ko bhedaH ? ucyate-pradezo'pi nirvibhAgaH paramANurapi nivibhAgaH, paraM skandhalagnaH pradezaH skandhAt pRthagbhUtaH paramANuriti vRddhAH // 4 // 11 // atha kAlasya bhedAnAha-- samayAvalI muhuttA dIhA pakkhA ya mAsavarIsA ya / bhaNio paliyA sAgara usappiNIsappiNIkAlo // 12 // samayaH-paramasUkSmo, yasya vibhAgo na bhavati, AvalikA-asaMkhyAtasamayarUpA, muhUrta-ghaTIdvayapramANaM, divasAH-triMzanmuhUrtapramANA ahorAtrirUpAH, pakSAH-paJcadazadinamAnAH, prAyikaM cedaM yataH zivaTippanakAnusAreNa kadAcittithihAnyA caturdazadinapramANaH kadAcittithivRddhayA SoDaza Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] navatatva bR. divasapramANa pakSo jAyamAno dRzyate / jainamataTippane tu zrAvaNa 1 Azvina 2 mRgazIrSa 3 mAgha 4 caitra 5 jyeSTha 6 mAseSu kRSNapakSe ekaikatithihAnirnAsIt........................tajjainaTippanaM tu vyavacchinnaM, mAsAH-pakSadvayarUpAH, varSANi-dvAdazamAsarUpANIdamapi prAyikaM vaco yato'dhikamAse jAte tRtIyavarSa trayodazamAsarUpaM bhavati, mAsAnAM madhye'nyatamamAsavardhanena yaH ko'pi vardhate, jainaTippanake tuM poSo vA''SADho vA vardhamAno'bhUt , punarbhaNitaH palyopamarUpaH kAlaH sa kUpadRSTAntena jJAtavyaH, punardezakoTAkoTIpalyopamapramANaM sAgaropamaM, dazakoTAkoTisAgaropamapramANaivotsarpiNI tAvatpramANaiva avasarpiNI, eSaH kAlaH sUryagatikriyAparigamyaH // 12 // athaikasminmuhUrte katyAvalikA bhavanti tadAha-- egAkoDI sattasaTThi lakkhA sattahuttarI sahassA ya / doyasayA solahiyA AvaliyA iga muhuttammi // 13 // ___ ekA koTI saptapaSTilakSAH saptasaptatiH sahasrA dve zate poDazAdhike AvalikAnAmekasminmuhUrte // 13 // atha katibhiH zvAsocchvAsairmuharto bhavati tadAha-- tinni sahassA sattaya sayANi tehuttari ca usAsA / esa muhutto bhaNio savvehi aNaMtanANihiM // 14 // sarvairanantajJAnibhireSa muhUrtaH kAlo bhaNitaH, eSaH ka ityAha-trINi sahasrANyucchvAsAH saptazatAni trisaptatatirucchvAsAH, etAvatA etaiH zvAsocchavAsaimuhUrtoM bhavati 5 / ityajIvatattvaM prarupitam 2 // 14 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [37] - atha puNyatattvasya dvicatvAriMzabhedAnAha-- sA uccagoamaNuduga suraduga, paMceMdi jAi pnndehaa| AititazRNuvaMgA AimasaMghayaNasaMThANA // 15 // vannaca ukkA'gurulahu paraghA UsAsa aayvujjoaN| subhakhagainimiNatasadasa suranaratiriAu titthayaraM // 16 // tasabAyapajjattaM patteathiraM subhaM ca subhagaM ca / susaraAijjajasaM tasAidasagaM imaM hoi // 17 // sAta-sAtAvedanIyaM karma yena jIvaH sAtasaukhyAni labhate 1 uccairgotraM-yasminnutpanno jIvaH sarvalokamAnyo bhavati 2 manuSyadvikaMmanuSyagatiH, manuSyAnupUrvI ca, yayA karmaprakRtyA jIvo manuSyagatiM labhate sA manuSyagatiH 3 yayA karmaprakRtyA manuSyagatibaddhAyu vaH prAnte'nyatra gacchan manuSyagatAvAnIyate sA manuSyAnupUrvI 4 tathA suradvikaM muragatiH 5 surAnupUrvI 6 cArthastu pUrvavat / paJcendriyajAtiryayA jIvasya paJcendriyatvaM syAt 7 paNadehatti-paJca dehAH paJca zarIrANi audArikaM 1 vaikriyaM 2 AhArakaM 3 taijasaM 4 kArmaNaM ca 5 tatrodAraiH pradhAnaiH pudgalainippannaM yaccharIraM tiryagmanuSyANAM tadaudArikamudAratvaM ca tIrthakaragaNadharApekSaM jJeyaM 8 vividhayA'NutvagurutvAdikriyayA niSpannaM devanArakANAM zarIraM vaikriyaM labdhimatAM vA zarIraM 9 yacaturdazapUrvadharaiH saMdehocchedanAya tIrthakarANAmRddhidarzanAya vA mahAvidehakSetre gamanAyaikahastapramANamatyantarUpasaMpannaM zarIraM kriyate tadAhArakaM 10 yena zarIreNa jIvairAhAro gRhItaH san khalarasAdidhAturUpatayA pariNati nIyate yadvA yadvazAt tapolabdhyA tejolezyAvinirgamazca kriyate tattaijasaM 11 kArmaNazarIramaSTavidha Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatva . [38] karmavikArarUpaM, zarIrANAM cedaM kAraNabhUtaM 12 taijasakArmaNazarIre sarvasaMsArijIvAnAmanAdikAlasaMbaddha bhavataH, mokSagamanaM vinA tayoH kadA'pi viyogo na syAdAditritanUnAmaudArika 13 vaikriya 14 AhAraka 15 zarIrANAmupAMgAnyAdimaM saMhananaM vajraRSabhanArAcarUpaM 16 Adima saMsthAnaM samacaturasrarUpam 17 // 15 // varNacatuSkaM prastAvAt zubhaM jJeyaM tataH zubhaM rUpaM 1 zubho rasaH 2 zubho gandhaH3 zubhaH sparzaH 4 evaM 21 yena karmaNA jIvAnAM zarIraM na guru na laghu syAt tadagurulaghu 22 [yadudayAt pareSAM duSpragharSaH mahaujasvI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAbhUpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamutpAdayati pratipakSapratibhApratighAtaM ca karoti tat parAghAtanAma 23 yadudayAducchvasanalabdhirAtmano bhavati taducchvAsa nAma 241] yena karmaNA jIvazarIraM svayamanuSNamapyuSNaprakAzasaMyuktaM syAt yathA sUryamaNDale pRthivIkAyajIvAnAM, idaM sUryama-Dale eva nAnyatra tadAtapanAmakarma 25 yena karmaNA'nuSNaprakAzasaMyuktaM syAdyathA candramaNDale tadudyotanAmakarma 26 zubhakhagatiH-zubhA prazastA khe-AkAze gatiH zubhakhagatihasavRSabhagajAdInAmiva 27 yena karmaNA jIvazarIre aMgapratyaMgAnAM niyatavyavasthApanaM kriyate yathA sUtradhAreNa puttalikAdau tannirmANanAmakarma 28 trasadazakamagre vakSyate 38 murANAM 39 narANAM 40 tIrazcAM cAyuH 41 catustriMzadatizayayuktaM kevalyavasthAyAmudayabhUtaM tribhuvanapUjyaM tIrthakaranAma 42 // 16 // . sanAmakarma-dvIndriyAdInAM 1 bAdaranAmakarma yena jIvAH sthUlAzvagrAhyA bhavanti 2 yena jIvAH svasvaparyAptiyuktA bhavanti tatparyAptinAmakarma ? pratyekanAmakarma-yenaikasminzarIraikajIvaH 4 yena jIvAnAM 1 truTitapATho'yaM karmavipAka(prathamakarmagranthagAthA 43)svopajJavRttitaH pUritaH / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [39] dantAsthipramukhaM sthiraM syAttat sthiranAmakarma 5 yena nAbherUlaM zarIraM zubhaM syAttat zubhanAmakarma 6 yena jIvaH saubhAgyavAn syAt tat subhaganAmakarma 7 yena mAdhuryAdiguNasahitaH svaro bhavati tat susvaranAmakarma 8 yena sarvajanamAnyavacano jIvaH syAttadAdeyanAmakarma 9 yena jIvo kIrtiyukto bhavati tadyazaHkarma 10 idaM trasAdidazakamiti puNyatattvastha dvicatvAriMzabhedAH 3 // 17 // atha pApatatvasya dvayazItibhedAn gAthAtrayeNAha-- nANaMtarAyadasagaM nava bIe nIyasAyamicchattaM / thAvaradasanarayatigaM kasAya paNavIsatiriyadugaM // 18 // igabiticaujAIo kukhagai uvaghAya huMti pAvassa / apamatthaM vaNNacau apaDhamasaMghayaNasaMThANA // 19 // thAvarasuhumaapajja sAhAraNamathiramasubhadubhagANi / dusaraaNAijja jasaM thAvaradasagaM imaM neyaM // 20 // ete dvayazItibhedAH pApatatvasya hutIti-bhavanti ke te ityAhajJAnAntarAyadazakaM-jJAnAvaraNapaJcakamantarAyapaJcakaM ca / tatra jJAnAntarAyapaJcakaM kimucyate ? tatrAha-matijJAnAvaraNaM 1 zrutajJAnAvaraNaM 2 avadhijJAnAvaraNaM 3 manAparyAyajJAnAvaraNaM 4 kevalajJAnAvaraNaM 5 tatra paJcabhirindriyaiH SaSThena manasA jIvasya yat jJAnaM syAt tanmatijJAnaM tasyAvaraNaM matijJAnAvaraNaM 1 zrutajJAnAvaraNaM-[tatra zrutaM dvividhaM dravyazrutaM] bhAvazrutaM ca dravyazrutaM dvAdazAM . Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] navatatva vR. gIrUpaM 1 bhAvazrutaM dvAdazAMgItaH samutpanaM upayogarUpaM tasyAvaraNaM zrutajJAnAvaraNaM 2 avadhijJAnaM dviprakAraM bhavahetukaM guNahetukaM ca bhavahetukaM devanArakANAM, guNahetukaM tu zrAddhasAdhUnAM syAt tasyAvaraNamavadhijJAnAvaraNaM 3 manaHparyAyajJAnaM sArddhadvayadvIpasamudrasthitasaMjJipaJcendriyamanoviSayaM tadapi dvibhedaM Rjumati-vipulamatibhedAdidaM ca sAdhanAmeva bhavati tasyAvaraNaM mana:paryAyajJAnAvaraNaM 4 tathA ghanaghAtikarmacatuSTayakSayena samutpanaM sakalalokAlokaprakAzakaM kevalajJAnaM tasyAvaraNaM kevalajJAnAvaraNaM 5 / antarAyapazcakaM cedaM dAnAntarAyaH 1 lAbhAntarAyaH 2 bhogAntarAyaH upabhogAntarAyaH 4 vIryAntarAyaH 5 yena karmaNA citte vitte pAtre ca prApte sati dAnaphale jAnanapi na dadAti tadAnAntarAyakarma 6 yena karmaNodyame kriyamANe'pi sAmagrIsamAyoge'pi lAbho na syAt tallAbhAntarAyakarma 7 yena karmaNA bhogavastuprAptAva pi bhoktuM na zakyate tadbhogAntarAyakarma 8 yena karmaNopabhogyavastuSu vidyamAneSvapi bhoktuM na zakyate tadupabhogAntarAyakarma 9 / nanu bhogopabhogayoH ko vizeSaH ? ucyate-sakRdbhogo-yadvastu puSpamAlAcandanavilepanAdikamekavArameva bhoktuM zakyate, upabhogo cAraMvAraM tadeva vastvAbharaNagRhastrIpramukhaM bhoktuM zakyate / yena karmaNA nIrogo'pi pradhAnAvayavastho'pi hInabala: syAttadvIryAntarAyakarma 10 paJcakadvayamIlane jAtA daza / ___ atha dvitIye karmaNi darzanAvaraNe nava bhedAste ceme-catvAri darzanAvaraNAni nidrApazcakaM ca, tatra yena karmaNA cakSurdarzanamAtriyate taccakSurdarzanAvaraNaM 11 yena karmaNA cakSurdarzanaM vinA'nyAni catvArIndriyadarzanAnyAtriyante tadacakSurdarzanAvaraNaM 12 yena karmaNA'vadhidarzanamAtriyate tadavadhidarza nAvaraNaM 13 yena karmagA kevaladarzanamAtriyate tat kevaladarzanAvaraNaM 14 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayo [41] .. nanu darzanajJAnayokoM vizeSaH ? ghaTapaTAdipadArthasAmAnyAkAraparijJAnaM darzanaM, ghaTApaTAdipadArthavizeSaparijJAnaM tu jJAnamiti jJAnadarzanayoH parasparaM bhedaH / nidrApaJcakaM vidaM nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3 pracalApracalA 4 styAnaddhizca 5 tatra yasyAM satyAM suptaH san mukhena manuSyo jAgarti sA nidrA 15 yasyAM satyAM duHkhena jAgarti sA nidrAnidrA 16 yA sthitasyopaviSTasya samupagacchati sA pracalA 17 yA mArge gacchataH samAgacchati sA pracalApracalA 18 yA dinaciMtitakArya rAtrau karoti vAsudevabalAdarddhabalA syAt sA styAnardhinidrA 19 evaM darzana catuSkanidrApaJcakamIlane nava bhedA jAtAH pUrvoktadazamIlane jAtA ekonaviMzatiH / tathA yena karmaNA nIcakule janma syAttannIcairgotram 20 asAtavedanIyaM-yena jIvo duHkhaparaMparAM labhate tacca prAyastIryAnarakeSu syAt 21 mithyAtvaM "adeve devabuddhiryA gurudhIragurau ca yA / . adharme dharmabuddhizca mithyAtvaM tanigadyate // 1 // yogazAstra | dvitIyaprakAza / zloka 3] . iti lakSaNaM 22 / sthAvaradazakamagre vyAkhyAsyate 32 narakatrikaMnarakagatiH 33 narakAnupUrvI 34 narakAyuzca 35 jAtAH 35 / paJcaviMzatiH kaSAyAstatra krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 rUpAzvatvAraH kaSAyAste ca pratyekamanantAnubandhi 1 apratyAkhyAnika 2 pratyAkhyAnika 3 sajvalana 4 bhedaiH poDaza bhavanti teSAM svarUpaM cedaM 1 tadviparyayAt / [mudritayogazAstra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42 ] navatatva vR. tatrAnaMtAnubandhinaH AjanmA''vadhibhAvino narakagatidAyinaH samyaktvaghAtinaH parvatarekhAsamAnAzca 1 / apratyAkhyAnikA varSaparyantabhAvinastiryaggatidAyino dezaviratighAtinazca 2 / pratyAkhyAnikA mAsacatuSTaya. manuSyagatidAyinaH sAdhudharmaghAtinazca 3 / sajvalanAH punaH pakSAvadhayo devagatidAyinaH kevalajJAnaghAtinazca 4 / .. navanokaSAyAH te cAmI-hAsyaratyaratibhayazokajugupsApuruSavedastrIvedanapuMsakavedarUpAsteSAM svarUpaM cedaM-yena karmaNA sanimittaM ninimittaM vA jIvAnAM hAsyamAyAti tad hAsyamohanIyaM 1 yena manohareSu zabdarUpAdiSu rAgaH syAt tad ratimohanIyaM 2: yenAmanohareSu zabdarUpAdiSu virAgaH syAt tadaratimohanIyaM 3 yena jIvAnAM nAnAvidhanimittaibhayamutpadyate tad bhayamohanIyaM 4 yenAbhISTaviyoge duHkhaM dhriyate tacchokamohanIyaM 5 yena bIbhatsavastudarzane niMdA kriyate tajjugupsAmohanIyaM 6 yena striyaM pratyabhilASaH syAt sa puMvedastRNadAhasamaH 7 strIvedaH karISadAhasamaH 8 napuMsakavedo nagaradAhasamaH 9 evaM SoDazakaSAyaiH navanokaSAyaizca kRtvA kaSAyAH paJcaviMzatirjAtAH / pUrvota 35 maulane jAtAH SaSTiH 60 tathA 'tiriadugaM' tiryaggatiH 61 tiryagAnupUrvI 62 ca tiryagAyuSaH puNyabhede pratipAditatvAt 'muranaratiriAu' ityanena, dRzyate ca rAjAdInAM paTahastituraMgamAdInAM sukhamanubhavatAM zubhamAyuH // 18 // yayA jIvAnAM caturindriyahAnyA ekendriyatvaM bhavati saikendriyajAtiH 63 evameva dvi-tri-caturindriyajAtayo jJeyAH jAtAH 66 yA jIvAnAM kharoSTrAdInAmivAzubhagatiH sA kukhagatiH 67 yena karmaNA jIva - zarIrAvayavaiH pratijihvA-galakaNThikA-coradantAdibhirupahanyate tadupa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [43] ghAtanAmakarma 68 aprazastaM varNacatuSkaM-azubho varNaH 1 azubho rasaH 2 azubho gandhaH 3 azubhaH sparzazca 4 jAtAH 72 prathamasaMhananaM vinA paJca saMhananAni prathamasaMhananasya puNyabhede gaNitatvAt, paJca saMsthAnAni prathamaM saMsthAnamapi puNyabhede gaNitamasti / saMhanananAmAnImAni-- vajraRSabhanArAcaM 1 RSabhanArAcaM 2 nArAcaM 3 ardhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevAta 6 caiteSAM lakSaNaM yathA-yasmin asthisandhAvubhayato markaTabandhastasyopari kolikAvanaM tad vajraRSabhanArAcaM 1 kIlikArahitaM RSabhanArAcaM 2 yatrAsthisandhAvubhayato markaTabandhaH paTTakI like na bhavataH tannArAcaM 3 yatraikapAdhai markaTabandho'parapArzve ca kIlikA syAttadardhanArAcaM 4 yatrAsthIni kIlikAmAtrabaddhAni syustakIlikAkhyaM 5 yatra punarasthIni pRthakasthitAni parasparaM saMlagnAni bhavanti tatsevAta nityaM tailAbhyaMgAdisevayA RtaM vyAptaM sevArtamiti nAmArthaH 6 prathamaM vinA pazca saMhananAnyatra tato jAtA bhedAH 77 / saMsthAnAni SaT nAmAni yathA-samacaturastraM 1 nyagrodhaM 2 sAdi 3 vAmanakaM 4 kubja 5 huMDaM 6 cetyarthoM yathA-samacaturasraM - payakAsanopaviSTajinabimbamiva jJeyaM tatpuNyabhede uktamiti hetoratra na grAhyaM 1 nyagrodho vaTaH upari saMpUrNAvayavo'dhastu hInastato nAbheruparilakSaNopetaM saMpUrNamadhastu yaddhInaM tatsaMsthAnaM nyagrodhaM 2 sahA''dinA vartate yattatsAdi nAbheradho yathoktalakSaNasahitamupari tu hInaM tatsAdi saMsthAnaM 3 yatra pAdapANizIrogrIvAdikaM pramANalakSaNasahitaM uraudarAdi ca kubjaM tatkubjasaMsthAnaM 4 tadviparItaM vAmanasaMsthAnaM 5 sarvAvayavairazubhaM huMDasaMsthAnaM 6 sAmprataM prAyo manuSyANAM huNDa meva vatate, prathama vinA zeSapaJcasaMsthAnamIlane pUrvoktA bhedA jAtA dvayazItiH82 // 19 / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] navatatva vR. atha sthAvaradazakamAha-tiSThantyuSNAghabhitApitA api tatparihAre'samarthAH iti sthAvarAsta ekendriyA jJeyAH, sthAvaratvadAyakaM karma sthAvaranAmakarma 1 yena jIvAzcarmacakSuSAmadRzyA bhavanti yathA nigodAdayastasUkSmanAmakarma 2 yena karmaNA jIvA aparyAptA eva niyante yathA nigodAstadaparyAptanAmakarma 3 yena karmaNaikasminzarIre'naMtAnAM jIvAnAM nivAso bhavati yathA kandAdyanaMtakAye tat sAdhAraNanAmakarma 4 yena jIvAnAmoMSThajibAdaMtAdayo'vayavA'sthirA bhavanti tadasthiranAmakarma 5 yena nAbheradha: zarIramazubhaM syAt tadazubhanAmakarma 6 yena jIvA daurbhAgyavanto bhavanti tad durbhaganAmakarma 7 duHsvaranAmakarma-yena jIvAnAM svaraH karNakaTuramanojJazca syAt 8 yena jIvAnAM vacanaM na kenA'pi manyate tadanAdeyanAmakarma 9 yena jIvAnAmayazo'kIrtizca syAt tadayazonAmakarma 10 iti pApatatvasya dvayazItibhedAH, iti pApatatvaM 4 // 20 // , athA''zravatatvasya paJcamasya dvicatvAriMzadabhedAnAha gAthA catuSTayenaiMdiyakasAyaabbaya, jogA paMca cau paMca tinni kamA / kiriyAo paNavIsaM imA u tAo aNukkamaso // 21 // kAia ahigaraNIyA pAusiyA pAritAvaNI kiriyaa| pANAivAyaraMbhia pariggahiyA mAyavattIyA // 22 // micchAdaMsaNavattI appaccakkhANA ya diTThI puTThI ya / pADacciya sAmaMtovaNIa nesatthi sAhatthi // 23 // ANavaNi viAraNiA aNabhogA annvkNkhpcciaa| annApaogasamudANa pijjadoseriA vahiA // 24 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [45] prathamaM padaM dvitIyapadena samaM yojanIyaM, tathAhi-indriyANi pazca, kaSAyAzcatvAraH, atratAni paJca, yogAstrayaH jAtAH 17 / indriyANi-sparzana 1 rasana 2 ghrANa 3 cakSuH 4 zrotra 5 nAmAni / teSAM svarUpaM cedaM-tAnIndriyANi dviprakArANi-dravyendriyANi 1 bhAvendriyANi 2 ca dravyendriyANi pudgaladravyarUpANi, bhAvendriyANi labdhyupayogarUpANi, jIvasya jJAnAvaraNAdikarmakSayopazamabhAvAt sparza 1 rasa 2 gandha 3 rupa 4 zabda 5 viSayagrahaNe yA zaktiH sA labdhiH , yaH puna: sparzAdigrahaNe pariNAmo jAyate sa upayogaH, etad dvayarUpANi bhAvendriyANi pazca / kaSAyAH krodha 6 mAna 7 mAyA 8 lobha 9 rUpAzcatvArasteSAM svarUpaM pUrva vyAkhyAtaM / __ avratAni-prANAtipAta 10 mRSAvAda 11 adattAdAna 12 maithuna 13 parigraha 14 rUpANi / . . yogAstrayaH-manoyoga 15 vacanayoga 16 kAyayoga 17 rUpA jAtAH saptadaza bhedaaH| kriyAzca paJcaviMzatirimAzca tAH kriyAH anukramazo'nukrameNa jJAtavyAH // 21 // ___ atha paJcaviMzatikriyA Aha-kAyenAyatamAnena nivRttA jAtA kAyikI pApakriyA 1 adhikaraNena pazuvadhAdipravRttena khaDgAdinirvartanena ca nirvattA adhikaraNikI 2 jIvAjIvayorupari pradveSakaraNena bhavA prAdveSikI 3 krodhAdinA svaparayoH paritApena nirvRttA pAritApanikI 4 prANAtipAtena jIvavadhena bhavA prANAtipAtikI 5 kRSyAdyAraMbhena bhavA''rambhikI 6 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] navatatva vR. dhanadhAnyAdinavavidhaparigraheNa bhavA pArigrahikI 7 mAyayA paravaJcanena jAtA mAyApratyayikI 8 // 22 // . mithyAdarzanena jinavacanaviparItapariNAmarUpeNa pratyayena jAtA mithyAdarzanapratyayikI 9 apratyAkhyAnenAviratyA jAtA'pratyAkhyAnikI 10 dRSTvA kautukanirIkSaNAdi jAtA dRSTikI 11 rAgAdvA dveSAdvA vRSabhAdivAlAdiviziSTavastUnAM hastasparzanena jAtA spRSTikI 12 jIvAjIvAdikaM pratItyAzritya karmabandhanena jAtA prAtityakI 13 svakIyagajaturaMgamavRSabhAdiviziSTapadArtha vilokayituM lokaM sarvataH samAgacchantaM prazaMsAkurvantaM vA dRSTvA harSakaraNenAthavA'nAcchAditasnehAdibhAjane trasANAM jIvAnAM nipAtena jAtA sAmantopanipAtikI 14 rAjAdhAdezAnitarAM yantrazastrAdhAkarSaNena saMjAtA naizastrikI 15 jIvenaM zvAnAdinA'jIvena zastrAdinA zazakAdikaM svahastena mArayataH svAhastikI 16 // 23 // __ jIvAjIvayorAjJApanena svecchayA vyApArarUpeNAnayanena vA''jJApanikyAnayanikI vA 17 jIvAjIvayovidAraNena sphoTanena jAtA vaidAraNikI 18 anAbhogena zUnyacitattayA vastUnAmAdAnagrahaNena jAtA'nAbhogikI 19 ihalokaviruddhAcaraNenAnavakAMkSapratyayikI 20 anyA'parA ekaviMzatitamA prayogeNa mana-vacana-kAyayogena duHpraNidhAnarUpeNa jAtA prAyogikI 21 aSTAnAM karmaNAM samudAyena jAtA sA sAmudAyikI, ___ mAryamANacauraM vA pazyatAM ca bhavatIti vRddhAH 22 premeNa mAyAlobharUpeNa jAtA premikI 23 krodhamAnarUpeNa jAtA dveSikI 24 kevalinAM kevalakAyayogena jAtairyApathikI 25 / pUrvoktasaptadazabhedAnAM paJcaviMzatikriyANAM ca mIlane jAtA Azravatatvasya dvicatvAriMzadbhedAH 42 / vyAkhyAtaM paJcamamAzravatatvam 5 // 24 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI . [47] __ atha saMvaratatvaM SaSThaM tasya saptapazcAzadabhedAstAnAhasamiiguttiparIsaha jaidhammo bhAvaNA carittANi / paNa ti duvIsa dasa bAra paMca bheehi sagavannA // 25 // prathamapadadvayasya tRtIyacaturthapadAbhyAM saha yojanA kAryA sA caivaM samitayaH paJca, guptayastisraH, parISahAH dvAviMzatiH,yatidharmoM dazavidhaH, bhAvanA dvAdaza, cAritrANi paJcaitairbhedaiH kRtvA saptapaJcAzadbhedAH saMvaratatvasya bhavanti / paJcasamitinAmAni yathA-I-samitiH 1 bhASAsamitiH 2 eSaNAsamitiH3AdAnabhAMDa nikssepnnaasmitiH4paarisstthaapnikaasmitiH| athaiteSAM svarUpamAha-saM- samyak jinapravacanAnusAreNa itiH-gamanaceSTA samitiH, IryAyA gamanasya samitirIryAsamitiH, mArge gacchan sAdhuyugapramANabhUmau dattadRSTiH samastajIvAnAM rakSAM kurvan yayAti seryA samitiH kathyate 1 / bhASAyA niravadhavacanasya samiti SAsamitiH 2 / eSaNA-bhikSAdoSavilokanaM tasyA eSaNAyAH samitireSaNAsamitiH, yataH sAdhubhirdvicatvAriMzadadoSarahita AhAro gRhayate saiSaNAsamitiH 3 / AdAnaM-vastUnAM grahaNaM nikSepo-castUnAM sthApanaM muzcanaM tayorAdAnanikSepayoH samitiH yadvastUnAM grahaNaM mocanaM ca prathamaM vIkSya rajoharaNAdinA pramAya' vidhIyate sA''dAnanikSepaNAsamitiH 4 / pariSThApyate sA pAriSThApanikA tasyAH samitiH pAriSThApanikAsamitiH 5 / ... guptitrayasvarUpamidaM-1-manoguptisredhA-ArauidradhyAnAt vadhabandhakalpanAjAlaparihAraH, 2-dharmadhyAnAnubandhinI mAdhyasthA pariNatiH 3-kevalajJAninAM yoganirodhAvasthAyAM sakalamanovRttinirodhazca 6 vacanaguptidvaidhA -1-bhUsaMjJAdiparihAreNa maunA'bhigrahaH 2-vAcanApRcchanAdiSu mukhavastrikAcchAditamukhasya bhASamANasyApi vAgniyantraNaM ca / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatatva vR. [48] nanu vacanagupti-bhASAsamityoH parasparaM ko bhedaH ? ucyate-vacanaguptiH sarvathA vacananirodharUpA, niravadya-samyakvacanabhASaNarUpA ca dvadhA / bhASAsamitiH punaH samyagvacanapravRttirUpaikabhedaiva 7 / kAyaguptidvaidhA-1 upasargAdisadbhAve kAyotsargAdacalanaM, 2kevalinAM yoganirodhAvasthAyAM sarvathA zarIraceSTAparihArazca 8 iti guptitrayam // 25 // atha dvAviMzatiparISahAnAha-- . khuhApivAsAsiuNhaM daMsAcelAraithio / cariA nisihiyA sijjA akkosa vaha jAyaNA // 26 // alAbharogataNaphAsA malasakAraparIsahA / , pannA annANa sammattaM isa bAvIsa parIsahA // 27 // kSudhAparISahaH-niravadyAhArAlAbhe kSudhA sahanIyA na punaH sAvadyAhAragrahaNaM kAryamityevaMrUpaH 1 / pipAsAparISahaH-tRSA sahanIyA na puna stRSApIDitenApi sacittaM jalaM peyaM 2 / zItaparISahaH-kAyotsargavihArAdi kurvatAM sAdhUnAM zItaM lagati tatsahanIyaM na punaragneH sevanaM cintanaM vA kArya 3 / uSNaparISahaH-AtApanAdikaSTaM sahanIyaM na punaH grISme tApAkrAntairapi snAnavAyuSyajanavAtAyanAzrayaNaM kArya 4 / kAyotsargAdiSu daMzamazakAdikRtA pIDA sahanIyA iti daMzaparISahaH 5 / mAnapramANopetarvastrairmalinajIrNairapi manasi khedo na kArya ityacelaparISahaH 6 / amanojJeSUpAzrayeSvAhArAdiSu cAratirna kAryetyaratiparISahaH 7 / strINAM manohararUpavibhUSAvilAsavacanacAturIhAvabhAvAdikaM dRSTvA cittakSobho na kArya iti strIparISahaH 8 / vAyuvadapratibaddhatayA vihAraH kArya Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [49] navatatva vR. na punarekatra vAse stheyamiti caryAparISahaH 9 / zmazAnazUnyAgArasarpabilasiMhaguhAdiSu kAyotsargakaraNenopasargAH sahanIyA na punarayogyA ceSTA kAryeti naiSedhikIparISahaH 10 uccAvaccazayyAsu zItoSNakAlAdau manasyu. dvego na kArya iti zayyAparISahaH 11 / ajJAnilokAnAM durvacanazravaNe kopo na kAryoM dRDhapahArivadityAkrozaparISahaH 12 / ko'pi durAtmA sAdhUnAM vadhaM karoti tathApi sAdhubhistasyopari kopo na kAryaH skandhakasUri499ziSyavaditi vadhaparISahaH 13 / bhikSAkAle paragRheSu bhramaNe yAcane duHkhaM na kAryamiti yAcanAparISahaH 14 / / 26 // antarAyakarmodaye nirdoSabhikSAlA bhasyAbhAve'pi citte udvego na kAryoM DhaMDhaNakumArabat 15 / ugrarogasaMbhave'pyArtadhyAnaM na kArya samyak sahyaM sanatkumArarAjarSivat 16 / saMstArakAdau darbhAditRNavyApAre dehapIDAyAmapi duHkhaM na cintyamiti tRNasparzaparIpahaH 17 / malasvedAdikaM zarIrAna spheTanIyaM kintu yAvajjIvaM samyak sahanIyaM 18 // bahulokaiH kriyamANeSu stutivandanAdiSu cittotsAho na kArya iti satkAraparISahaH 19 / bahujJAnasambhavepyAtmIye citte garyo na kArya iti prajJAparISahaH 20 / jJAnAvaraNIya karmodayAtpaThatAmapi pATho nAgacchati tathA'pi duHkhaM manasi nAneyaM kintu karmavipAka evaM cintya ityajJAnapariSahaH 21 / jinazAsana viSaye muktidevagurudharmaviSaye ca saMdeho na kArya iti samyaktvaparISahaH 22 iti dvAviMzatiparISahAH 30 // 27 // ___ atha yatidharmasya dazabhedAnAha-- khaMtimaddavaajjava muttI tava saMjame a bodhave / sacaM soaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo // 28 // kSamA-upazamena krodhajayaH 1 mArdavaM mRdorbhAvo mArdavaM mAnajayaH 2 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakaraNatrayI [ 50] ArjavaM-RjorbhAva ArjavaM mAyAjayaH 3 muktiH-nirmamatvaM lobhajayaH 4 tapo bAhayamAbhyantaraM ceti dvAdazadhA 5 saMyamaH prANAtipAtAdiviramaNarUpaH 6 sadbhayo jIvebhyo hitaM pathyaM satyaM sarvajIveSu sukhakArivacanaM 7 zaucaM-adattAdAnaparihAraH 8 na vidyate kizcanasya bhAva AkiJcanyaM sarvaparigrahatyAgaH 9 audArikavaikriyasambandhimaithunaparityAgo brahmacarya 10 iti kSAntyAdiko dazaprakAro yatidharmaH 40 // 28 // .. atha bhAvanAyA dvAdazabhedAnAhapaDhamamaNicamasaraNaM saMsAro egayA ya annattaM / asuittaM Asava saMvaro ya taha nijjarA navamI // 29 // logasahAvo bohIdullahA dhammassaM sAhagA arihA / eAA bhAvaNAoM bhAvayavvA payatteNaM // 30 // . nAmAni yathA-anityabhAvanA 1 azaraNabhAvanA 2 saMsArabhAvanA 3 anityabhAvanA 4 ekatvabhAvanA 5 azaucabhAvanA 6 AzravabhAvanA 7 saMvarabhAvanA 8 nirjarAbhAvanA 9 lokasvabhAvabhAvanA 10 bodhibhAvanA 11 dharmasAdhakabhAvanA 12 athaitAsAM bhAvanAnAM svarUpaM kathyate sarve'pi padArthA anityA iti cintanaM prathamA'nityabhAvanA 1 dehinAM maraNAdisamaye saMsAre zaraNaM kimapi nAstIti cintanamazaraNabhAvanA 2 caturazItilakSayonijIvAH karmaNA sarvatra bhramantIti cintanaM saMsArabhAvanA 3 ekAkyeva jIva AgacchatyekAkyeva ca yAti parabhavamekAkyeva ANi zubhAnyazubhAni copArjayati bhuGkte ceti cintanamekatvabhAvanA 4 jIvAnAM deho'pi pRthagbhUto vartate tataH putrakalanadhanAdi padArthA vizeSataH pRthagbhUtAstataH paramArthavRttyA nAnyaH ko'pi kasyApi sambandhI vartate iti cintanamanyatvabhAvanA 5 dehasya saptadhAtumayasya navazrotAMsi nArIjanA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [51] navatatva vR pekSayA stanadvayasadbhAvenaikAdaza zrotAMsi nirantaraM vahanti malamUtrazleSmAdIni mahAbIbhatsAni sahacArINi santi azucitvaM na kimapi zucitvamiti ciMtanamazaucabhAvanA 6 manovAkAyayogaiH zubhAzubhakarmAjanamAzravaH7 mithyAtvAdInAM bandhahetubhUtAnAM saMvaraNasyopAyAH samyaktvAdayo vartante iti cintanaM saMvarabhAvanA 8 nirjarA-karmanirjaraNaM sA dvedhA-sakAmanirjarA 1 akAma nirjarA 2 ca sakAma nirjarA sAdhUnAmakAmA'jJAnijIvAnAM tatra sakAmA dvAdazaprakAratapobhiH karmakSayarUpA, akAmA punaH tiryagAdijIvAnAM tRSA-bubhukSA-chedana-bhedana-tADana-tarjana-bhArodahanAdinA kaSTasahanena yaH karmakSayastadrUpA iti cintanaM nirjarAbhAvanA 9 // 29 // . caturdazarajjvAtmako lokaH kaTisaMsthApitakareNa tiryaprasAritapAdena puruSAkAreNa sadRzo vartate punardhamAdharmAstikAyAkAzAstikAyakAlapudgalajIvarUpaiH SaDbhirdravyaiH paripUrNoM vartata iti cintanaM lokasvabhAvabhAvanA 10 anaMtAnaMtakAlena durlabhA manuSyabhavAdisAmagrI, tasyAH prAptAvapi durlabhA bodhijinadharmaprAptiriticintanaM bodhibhAvanA 11 saMsArasamudratAraNe pravahaNasamasya jinadharmasya sAdhakA evArdA yogyA nAnye iti cintanaM dharmabhAvanA 12 / etAzca dvAdazabhAvanA dharmamanuSyeNa prayatnena bhAvayitavyA iti dvAdazabhAvanAH pUrNA 52 // 30 // - atha cAritrasya paJca bhedAnAhasAmAiattha paDhamaM cheovaTThAvaNaM bhave bIaM / parihAravisuddhiaM suhumaM taha saMparAyaM ca // 31 // tatto ahakkhAyaM khAyaM sabammi jIvalogammi / jaM cariUNa suvihiyA vacaMti ayarAmaraM ThANaM // 32 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakaraNatrayI [52] sAmAyikaM 1 chedopasthApanIyaM 2 parihAravizuddhikaM 3 sUkSmasaMparAyaM 4 yathAkhyAtaM 5 ca, teSAM svarUpaM ceda-sarvasAvadhavyApAraparityAgarUpaM niravadyavyApArAsevanarUpaM ca sAmAyikaM 1 prANAtipAtaviramaNAdipaJcamahAvratarUpaM chedopasthApanIyaM 2 nava sAdhavo gacchAd bahinirgatyASTAdazamAsAn yAvat siddhAntoktarItyA tapaH kurvanti tatparihAravizuddhikaM 3 sUkSmasaMparAyanAmni dazame guNasthAnake vartamAnAnAM sAdhUnAM yaccAritraM bhavati tatsUkSmasaMparAyaM 4 // 31 // . ____ sarveSu kaSAyeSu kSayaM prApteSu sAdhUnAM yaccAritraM tat , yaccAritraM caritvA''sevya suvihitAH sAdhavo bahuvidhA ajarAmara mokSaM prAptAH 5-57 iti pazca samitayaH tisro guptayo dvAviMzatiH parISahA dazavidho yatidharmaH dvAdaza bhAvanAH paJca cAritrANi sarvamIlane saptapazcAzadbhedAH saMvaratatvasya jAtA iti saMvaratatvaM SaSTham 6 // 32 // ' atha nirjarAtatvaM saptamaM vyAkhyAnayatibArasavihaM tavo nijjarAya baMdho cauvigappo a / payaiThiiaNubhAgo paesameehiM nAyavvo / / 33 // dvAdazavidhatapo nirjarAtatvamucyate // 33 // [bandhatatvaTIkA nirjarAtatvaTIkAnantaraM likhitA] tasya tapaso dvAdaza bhedAnAhaaNasaNamUNodariyA vittisaMkhevaNaM rscaao| kAyakileso saMlINayA ya banjho tavo hoi // 34 // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ussaggo vi ya anbhiMtarao tavo hoI // 35 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [53] navatatva vR. idaM bAhya tapo bhavati, tasya SaDbhedAstathAhi- anazanaM 1 UnodaratA 2 vRttisaMkSepaH 3 rasatyAgaH 4 kAyaklezaH 5 saMlInatA ca 6 teSAmarthoM yathA-anazanamAhAratyAgarUpaM tacca dvedhA-itvaraM 1 yAvatkathikaM ca 2 tatvaraM-caturthaSaSThASTamAdi, yAvatkathikaM ca prAntAvasthAyAmanazanagrahaNarUpaM 1 / UnodaratA-ekadvitricaturAdikavalAdihAnyA jJeyAH2 / vRttisaMkSepaHdravya-kSetra-kAla-bhAvaviSayAbhigraheNAnekadhArUpo yathA-zrImahAvIrasya caturvidhAbhigrahazcaMdanavAlayA pUritaH 3 / rasatyAgo-vikRtityA. garUpaH 4 / kAyaklezo-locayogAsanAdikaSTasahanaM 5 / saMlInatAcaturvidhA-indriya 1 kaSAya 2 yoga 3 nivAraNena svyAdivarjitasyopAzrayasya nivasanena 4 ca 6 / evaM bAhyaM tapaH lokaprasiddha SaDvidhaM jJeyaM // 34 // athAbhyantaratapasaH paDbhedAnAha-prAyazcittaM 1 vinayaH 2 vaiyAvRttyaM 3 svAdhyAyaH 4 dhyAnaM 5 utsarganAmakaM 6 ca / teSAmarthoM yathA-tatra prAyazcittaM tadyat yathA svakIyAni pAtakAni lagnAni bhavanti tathaiva gurUNAmagre manaHzuddhayA''locyate gurudattaM tapazca samAcaryate 1 / vinayaH saptadhA-jJAna 1 darzana 2 cAritra 3 mano 4 vacana 5 kAya 6 lokIpacAra 7 bhedaijJeyaH 2 / vaiyAvRttyaM-AcAryopAdhyAyatapasviziSyaglAnAdInAmanapAnAdisaMpAdanavizrAmaNarUpaM jJeyaM 3 / svAdhyAyo-vAcanA 1 pRcchanA 2 parAvartanA 3 anuprekSA 4 dharmakathArUpaH 5 paJcabhedo jJeyaH 4 / dhyAna-ArtadhyAnaraudradhyAnadharmadhyAnazukladhyAnarUpaM tatrA''rtadhyAna -raudradhyAnayoH parihAro dharmadhyAna-zukladhyAnayozca svIkAraH 5 / utsargoM dravya-bhAvabhedena dvidhA-dravyotsargoM gaNa-dehopadhi-bhaktatyAgena caturdhA, bhAvotsargaH punaH krodhAdiparityAgena jJAtavyaH 6 / evaM SaTprakAramAbhyantaraM tapaH 12 / nanvAbhyantaraM kathamadhikam ? Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayo [54] * ucyate-mokSaprAptAvidamataraMgakAraNaM tato'dhikamiti nirjarAtatvaM saptamaM 7 // 35 // athASTamaM bandhatatvaM-bandhaH-karmabhiH saha jIvAnAM saMzleSo, yathAkSIranIrayoragnyayApiNDayorvA, sa bandhazcaturvikalpaH-prakRti 1 sthiti 2 anubhAga 3 pradeza 4 bhedairjJAtavyaH / athaitAneva caturo bhedAn prakSepagAthayA''ha-- payai sahAvo vutto ThiI kAlAvahAraNaM / aNubhAgo raso Neo paeso dalasaMcao // 36 // prakRtiH-svabhAvaH pariNAmaH 1 sthitibandhaH-kAlaparimANaM 2 anubhAgorasaH 3 pradezabandhaH-pudgaladalasaMJcayaH 4 te catvAro'pi bandha. bhedA modakadRSTAntena jJeyAH / . yathA-kazcinmodako bahuvidhadravyasaMyoganiSpanno vAtaM pittaM zleSmANaM ca yena svarUpeNa hanti sa svabhAvaH kathyate 1 / tathA sa eva modakaH pakSaM mAsaM dvimAsaM trimAsaM caturmAsAdi yAvattenaiva rUpeNa tiSThati sA sthitiH kathyate 2 / yathA punaH sa eva modakaH kazcitkaTubhavati kazcinIvo bhavati sa raso jJeyaH 3 / yathA punaH sa eva modakaH kazcidalpaparimANa niSpannaH kazcit punarbahudalaniSpannaH kazcidbahutaradalaniSpannaH evaM modakeSu yaddalaparimANaM syAt sa pradezabandhaH 4 / evaM karmaNAM bandho'pi catuSprakAro jJeyastathAhi-kAnicit jJAnAvaraNIyAdIni karmANi jJAnaM darzanaM cAritraM vA ghnanti yena svabhAvena sa prakRtibandha ucyate 1 / tAnyeva karmANi kAnicijjaghanyato'ntarmuhUrtasthitikAni bhavanti kAnicitpunaH saptatikoTIkoTIsAgaropamasthitikAni bhavantyeva yAvantaM kAlaM baddhAni karmANi tiSThanti sa sthitibandhaH kathyate Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [55] navatatva vR. 2 / eSAmeva karmaNAM keSAMcinmadhurarasaH keSAMcit kaTurasaH keSAMcittIvarasaH syAt sa rasabandhaH 3 / teSAmeva karmaNAM yat pudgalaparimANaM bhavati sa pradezabandhaH 8 / evaM bandhatatvasya catvAro bhedAH // 36 // punaH prakArAntareNa prakSepagAthayA karmaNAM svabhAvamAha paDapaDihArasimajjA haDicittakulAlabhaMDagAriNaM / jaha eesi bhavyA kammANa vi jANa taha bhAvA // 37 // re bhavyajIva ! tvamevaM jAnIhi yathA-paTAdInAmaSTAnAM padArthAnAM bhAvA svabhAvAstathA jJAnAvaraNIyAdInAmaSTAnAM karmaNAM bhAvaH / kathamityAha-yathA-paTo locanamAvRNotyevaM jJAnAvaraNIyaM jJAnamAvRNoti 1 / pratihAro rAjAdarzanArthamAgacchantaM naraM ruNaddhi evaM darzanAvaraNIyaM darzanaM ruNaddhi 2 / asiH-khaDgo yathA dehAdi chinattyevaM vedanIyakarmA'pi 3 / tathA madyaM madirA manuSyaM pratimohayati vikalaM vihalaM ca karotyevaM mohanIyaM karma 4 / haDiH khoDDa kastatra patito manuSyo yathA na nissarituM zakmotyevamAyurvavAho'pi jIvaH 5 / tathA citrakaracitrANi yathA nAnAprakArANi tathA nAmakarmApi 6 / kulAlaH kumbhakAraH yathA nAnAprakArANi prazastAnyaprazastAni bhANDavastUni niSpAdayatyevaM gotrakarmA'pyuccairnIcairgotrANi 7 / tathA bhANDAdhikArI rAjJA na dadAtyevamantarAyakarmA'pi 8 ityaSTamaM bandhatatvam 8 // 38 // . atha navamaM mokSatatvaM tasya nava bhedAstAnAhasaMtapayaparuvaNayA dabbapamANaM ca khittaphusaNA ya / kAlo ya aMtaraM bhAga bhAve appAbahuM ceva / / 39 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [56] satpadaprarUpaNA 1 dravyapramANaM 2 kSetrapramANaM 3 sparzanA 4 kAla: 5 antaraM 6 bhAgaH 7 bhAva 8 alpabahutvaM ca // 39 // atha prathamabhadasya satpadaprarUpaNArUpasya svarUpaM prarUpayatisaMtaM suddhapayattA vijjaMtaM khakusumavva na asaMtaM / mukkhatti payaM tasa u parUvaNA maggaNAIhiM // 40 // / ___ mokSa iti padaM sat vidyamAnaM kasmAt zuddhapadatvAdasaMyuktapadatvAdekapadatvAdityarthaH, AkAzakusumavat asaMta-avidyamAnaM na / ayambhAvaHsamastaloke yasya yasya padArthasyaikapadaM nAma bhavati sa padArtho'styeva yathA ghaTapaTalakuTAdirevaM mokSasyApi mokSa ityekapadaM nAmAtaH kAraNAt mokSo'styeva na punarAkAzakusumavannAsti yata AkAzakusumasyaikapadanAma nAsti kintu dvipadaM nAmA'sti / yadyad vastu dvipaMdanAmavAcyaM bhavati tattadekAntena vidyamAnaM na bhavati kintu kizcid gozrRMgamahiSazrRMgAdivat vidyamAnamasti kiMcit punaH kharazrRMgaturaMgamazraMgAkAzakusumAdivadavidyamAnaM tato mokSa iti padamekapadatvAdastyevetyanumAnapramANena mokSasattA sthApitA // 39 // atha tasya mokSasya satpadarUpasya gatyAdimArgaNAdvAreNa prarUpaNA kriyate, tathAhinaragaipaNiditamabhava sanni ahakkhAya khaia sammatte / mukkho'NAhArakevala daMsaNanANe na sesesu // 40 // - gatizcaturdhA-manuSyagatiH 1 tiryaggatiH 2 devagatiH 3 narakagatizca 4 tatra manuSyagatAveva jIvAnAM mokSo bhavati na zeSagatitraye 1 / indriyamArgaNAyAM jIvAH paJcaSA santi-ekendriyAH 1 dvIndriyAH 2 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [57] navatatva vR. jIndriyAH 3 caturindriyAH 4 paJcendriyAzca 5 tatra paJcendriyA eva mokSaM yAnti na punarekendriyAdikAzcatvAraH 2 / kAyamArgaNAyAM kAyAH SaTU-pRthivIkAyaH 1 apkAyaH 2 tejaskAyaH 3 vAyukAyaH 4 vanaspatikAya: 5 trasakAyazca 6 tatra trasakAye sthitA jIvA mokSaM yAnti na punaH sthAvarakAye pRthivyAdipaJcake 3 / bhavasiddhimArgaNAyAM jIvA dvedhA-bhavyA abhavyAca, tatra bhave siddhiryeSAM te bhavyAstebhyo viparItA abhavyAstatra bhavyA eva mokSaM yAnti nAmavyAH 4 / * saMjJimArgaNAyAM jIvA dvedhA-sajJino yeSAM manaH saMjJA vidyate''saMjJino manorahitAH, tatra saMjJina eva mokSaM yAnti nA'saMjJinaH 5 / cAritramArgaNAyAM cAritrANi paJca, tatra yathAkhyAtacAritre pazcamabhede vartamAnAnAM jIvAnAM mokSo bhavati na sAmAyikAdizeSacAritracatuSke 6 / samyaktvaM paJcadhA vartate, tathAhi-aupazamikaM 1.sAsvAdanaM 2 kSAyopazamikaM 3 vedakaM 4 kSAyikaM ca teSAM prAptizcaivaM-tatraupazamikasamyaktvasya prAptirevaM-jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIyAntarAyakarmaNAM catuNA triMzatkoTIkoTIsAgaropamasthitipramANAnAmekonatriMzatkoTIkoTIsAgaropamasthitikSaye, mohanIyakarmaNazca saptatikoTIkoTIsAgaropamasthitipramANasyaikonasaptatikoTIkoTIsAgaropamasthitikSaye nAmagotrakarmaNovizatikoTIkoTIsAgaropamasthitipramANayorekonaviMzatikoTIkoTIsAgaropamasthitikSaye satyevaM saptAnAmapi karmaNAmekaikakoTIkoTIsAgaropamasthitimadhye sthitAnAM yathApravRttikaraNenA'dhyavasAyarUpeNa jIvo nibiDarAgadvaSaparimANarUpAM sudurbhedAM karmagranthiM prApnoti, tato'pUrvakaraNenA'dhyavasAyarUpeNa varmagranthiM bhitvA pratisamayaM pratisamayamanantavizudhyA vizuddhayamAno jIvastatrAntarakaraNena mithyAtvasyakakoTIkoTI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [58] sAgaropamasthitipramANasya sthitidvayaM karoti tatra prathamA sthitirAntarmuhurtikI dvitIyA zeSAsthitistadUnA, prathamasthitau pratisamayaM mithyAtvapu. dgalAnanubhavan kSINAyAM satyAmantarakaraNasyAghasamayenaivIpazamikaM samyaktvaM labhate tatsamyaktvamapaudgalikamantarmuhUrta kAlaM yAvadbhavati 1 / ... tathA yA dvitIyA karmasthitimithyAtvasya vartate tasyAH puJjatrayaM karoti jIvaH zuddhaM 1 ardhavizuddhaM 2 azuddhaM 3 ca, yathA kodravANAM gomayapAnI yAdibhiruttAritamadanAnAM zuddhaH puJjaH 1 arghottAritAnAmadhazuddhaH puJjaH 2 anuttAritamadanAnAmazuddhaH puMjaH 3 mithyAtvadalikasyApi kSapitamithyAtvAnubhAvasya yaH puJjaH sa zuddhaH kSAyopazamikarupaH kathyate, yo'rdhazuddhaH puJjaH sa mizraH kathyate, yo'zuddhapuJjastanmithyAtvaM kathyate, tatraupazamikasamyaktvakAlasya jaghanyata ekasamaye zeSe utkRSTataH SaDAvalikAzeSe'nantAnubandhyudayo bhavati yena kRtvopazamasamyaktvaM kaluSIbhavati tadA samyaktvavamanakAle sAsvAdanaM bhavati 2 / / ___ pUrvoktapuJjatrayamadhye yadA zuddhaH puJjoMdayastadA kSAyopazamikasamyaktvaM bhavati 3 / puJjatrayakSapaNakAle-kSapaNasamaye vedakasamyaktvaM bhavati zuddhasamyaktvANuvedanAcaramasamaye 4 / __krodha-mAna-mAyA-lobhAnAmanantAnubandhinAM caturNA kSaye mithyAsvamizrapaudgalikasamyaktvAnAM kSaye kSAyikaM bhavati tadapyapaudgalikaM 5 / tatra samyaktvAnAM paJcAnAM madhye kSAyikasamyaktve sati mokSo bhavati na zeSasamyaktvacatuSTaye 7 / anAhArakamArgaNAyAM-tatrAnAhArakasya jIvasya mokSo bhavatinA''hArakasya 8 / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59] navatatva vR. jJAnamArgaNAyAM-kevalajJAne sati mokSo bhavati na zeSe matijJAnazrutajJAnA'vadhijJAna-mana:paryAyajJAnacatuSTaye 9 / / ___darzanamArgaNAyAM-tatra kevaladarzane mokSo bhavati na cakSurdarzana-acakSurdarzana-avadhidarzanatraye sati 10 / iti mokSatatvasya navabhedA vartante teSAM madhye prathamaH satpadaprarUpaNArUpo bhedo vyAkhyAtaH 1 // 40 // atha dravyapramANa-kSetradvAradvayaM gAthayA''ha-- davvapamANe siddhANaM jIvadavvANi huMti gaMtANi / logassa asaMkhijje bhAge ikoya savvevi // 41 // dravyapramANadvAre cintyamAne siddhAnAM jIvadravyANyanantAni santIti dravyadvAraM samAptaM 2 / kSetradvAre cintyamAne lokAkAzasyA'saMkhyeyatame bhAge ekaH siddho vartate sarva vA siddhA lokAkAzasyAsaMkhyeyatame bhAge vartante paramekasiddhavyAptakSetrApekSayA sarvasiddhavyAptakSetramadhikapramANaM jJeyaM, kSetradvAraM samAptaM 3 // 41 // atha sparzanA-kAla-antararUpaM bhedatrayaM gAthayA''ha-- phusaNA ahiA kAlo igasiddha paDucca saaionnNto| paDivAyAbhAvAo siddhANaM aMtaraM natthi // 42 // - siddhAnAM sparzanA kSetrAdadhikA bhavati yathaikasminnAkAzapradeze sthitasya paramANoH saptAkAzapradezasparzanA bhavatyevaM siddhAnAmapi sparzanA'dhikA bhavatIti sparzanAdvAraM 4 / kAladvAramAha-ekaM siddha nAmagrAhaM pratItya kAlaH sAdi-sahitaH, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI _ [10] ananta:-antararahitaH sarvasiddhAnAmAzrityAnAdiranantazceti kAladvAraM paJcamaM 5 / ___ atha SaSThamantaradvAramAha--pratipAtasyAbhAvAt siddhAnAmantaraM nAsti, yato'ntaraM taducyate yata taM bhAvaM prApya punaranyatra gatvA''gatya tameva bhAvaM prApnotyevaMvidhaM siddhAnAmantaraM nAstIti SaSThamantaradvAram / / 42 // ___ atha bhAgadvAraM-bhAvadvAraM ca gAthayA''ha-- savvajiyANamaNaMte bhAge te tesu daMsaNanANaM / khaie bhAve pariNAmie a puNa hoi jIvattaM // 43 // tatra bhAgadvAramAha-sarvajIvAnAmanantatame bhAge sarve'pi siddhA vartante, bhAgadvAraM saptamaM / . ___ atha bhAvadvAramAha-teSAM siddhAnAM teSu siddheSu vA kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca kSAyika bhAve vartane, punaH kSayAbhAvena zAzvatatvAt ca punaH teSAM siddhAnAM jIvatvaM pAriNAmike bhAve vartate iti bhAvadvAraM 8 // 43 // __ athAlpabahutvadvAraM gAthayA''hathovA napuMsasiddhA thInarasiddhA kameNa saMkhaguNA / iya mukkhatattameaM navatattA lesao bhaNiyA // 44 // mokSagamanabhave ye napuMsakatvamanubhUya siddhAste stokAH / nanu janmanapuMsakAnAM cAritramapi na bhavati kuto mokSagamana ? ucyate-ete janmanapuMsakA na kintu ye pazcAdvaddhitAdikaraNena kRtAste jJeyAH 1 tebhyo napuMsakebhyo ye strIvedamanubhUya siddhAste saMkhyAtaguNA jJeyAH 2 tebhyaH khISedasiddhebhyo ye puruSavedamanubhUya Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] navatatva vR. siddhAste saMkhyAtaguNA jJeyAH 3 / ityalpabahutvadvAraM samAptaM navamaM 9 / ityanena granthena navApi mokSatatvasya bhedA vyAkhyAtA iti mokSatatvaM jJeyaM 9 / mokSatatvabhaNanena ca navatatvAni lezato bhaNitAni / / 44 // atha navatatvAnAM parijJAne phalamAhajIvAinavapayatthe jo jANai tassa hoi sammattaM ! bhAveNa sadahaMto ayANamANevi sammattaM // 45 // ___ jIvAdinavapadArthAn yo jAnAti zraddhadhAti ca tasya samyaktvaM bhavatyatha ca bhAvena 'tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveIyaM' ityAdirUpeNa zraddadhAno'pi ko'rthaH 1 zraddhAnaM kurvati jIvAdi navapadArthAn arthAdikathanenAjAnannapijIvAdinavapadArthajJAnarahite'pi jIve samyaktvaM bhavati // 45 // atha samyaksvasya nizcalatAmAhasabvAiM jiNesarabhAsiAiM vayaNAiM nannahA huMti / iya buddhi jassa maNe sammattaM nicalaM tassa // 46 // .. ' iti buddhiryasya manasi bhavati tasya samyaktvaM nizcalaM jJeyamiti kiM ? sarvANi vacanAni jinezvarabhASitAni tIrthakaradevakathitAni nAnyathA bhavanti kintu satyAnye veti / / 46 / / atha samyaktvasparzane lAbhamAha-- antomuhuttamittaM pi phAsiaM huja jehiM sammattaM / tesiM avaDDhapugalapariaTTo ceva saMsAro // 47 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [62] antarmuhUrtamAtramapi yaiH samyaktvaM spRSTaM bhavati teSAM saMsAro'rdha-. pudagulaparAvoM jIvAbhigamAdau dezonaH kathitastato dezono jJAtavyaH, samyaktvaprApteranantAzAtanAbahulAnAmapi mahAkrUrakarmaNAmapi jIvAnAM nAdhikaH saMsAraH syAt // 47 // pudgalaparAvartaH kiyatkAlena bhavatItyAha-- .. ussappiNI aNaMtA puggalapariaTTao munneavvo| teNaMtAtIaddhA aNAgayaddhA aNaMtaguNA / 48 // anaMtA utsarpiNyaH pudgalaparAvartaH jJAtavyaste'naMtA atItAddhAgatakAlaH, anAgatakAla:-anAgatAddhA tu gatakAlAdanaMtaguNaH nirantaraM gamanatve'pyakSuNNatvAt // 48 // atha siddhAnAM paJcadazabhedAna prakSepagAthayA''ha-- jiNaajiNatitthatitthAgihiannasaliMgathInaranapusA / patteyasayaMbuddhAbuddhabohiyaikkaNikAya // 49 / / jinAH tIrthakarapadavIM prApya siddhA 1 ajinA ye tAM padavIM vinA siddhA 2 ye tIrthe pravartite siddhAste tIrthasiddhAH 3 ye tIrthe'pravartite siddhAste'tIrthasiddhA marudevyAdivat 4 ye gRhi. veSeNa siddhAste gRhisiddhA marudevyAdivat 5 anyaliMginastApasAdayaH 6 ye svaliMgena sAdhuveSeNa siddhAH 7 evaM strIveda 8 puruSaveda 9 napuMsakavedaiH siddhAH 10 pratItya kizcid vRSabhAdikaM siddhAH pratyekasiddhAH 11 svayaMbuddhAstIrthakarAH 12 buddhabodhitA gurupratibodhitAH 13 ekaH smin samaye ekaH siddhaste ekasiddhAH 14 ekasmin samaye ye'nekosTottarazataparyantAH siddhAste'nekasiddhAH 15 // 49 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [63] navatatva vR. [TIkAkRtprazastiH ] saMvat vasugajarasazazi (1688) samite ca durbhikSakAtikemAse / amadAvAde nagare paTelahAjAbhidhaprolyAM // 1 // vRddhopAzrayamadhye cAndra kule vRddha kharatare gacche / zrIjinasAgarasUrevijayini rAjye susAmrAjye // 2 // navatattvasUtravRttirvihitA zrIsamayasundaraiH sugamA / munisahajavimalapaMDitameghavijayanAmaziSyakRte // 3 // vRttiM likhitvA mAtsaryAt prazastiM na likhiSyati / jinAjJAlopakRt pApI narake sa patiSyati // 4 // iti zrIsamayasundaropAdhyAyakRtaM navatatvazabdArthavyAkhyAnaM ... sampUrNam / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsamayasundaggaNiviracitavRttisahitaM zrogajasAramuniviracitaM daNDakaprakaraNam zAnti zAntikaraM natvA gaNiH samayasundaraH / daNDakastotrasUtrasya vRtti vakti prayatnataH // namiuM cavIsajiNe tssuttviyaarlesdesnno| daMDagapaehi tecciya thosAmi suNeha bho bhavvA // 1 // bho bhavyA ! yUyaM zrRNuta, ahamiti zeSaH / tAneva jinAn stoSyAmi, kaiH kRtvA ? daNDakaMpadaiH "neraiA asurAI" ityAdibhiH zrIbhagavatIsUtroktaiH jIvasthAnaH, kutaH kena prakAreNa stoSyAmItyAha 'tassuttaviyAralesadesaNau' ayamartha:-teSAM tIrthaMkarANAM sUtramAgamaH siddhAntaH iti yAvat tatsUtraM tasya vicArastasya lezaH ekadeza stasya darzanaM prakAzanaM, tasmAt ; kiM kRtvA ? caturviMzatijinAn natvA praNamya iti gAthAsaMkSepArthaH // 1 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [66] atha caturviMzatidaNDakAn nAmagrAhamAha-- neraiA asurAI puDhavAI beiMdiyAdao ceva / gabbhayatiriaMmaNussA vaMtarajoisiavemANI // 2 // neraiA-nArakAsteSAM saptAnAmapi kathaMcit sUtre eka eva daNDako gaNitaH 1 / asurAI-amurAdayaH daza daNDakAH / asurAdayo daza te caite asurakumArAH 1 nAgakumArAH 2 suvarNakumArAH 3 vidyutkumArAH 4 agnikumArAH5 dvIpakumArAH6 udadhikumArAH 7 dikumArAH 8 vAyukumArA 9 stanitakumArAH 10 iti 11 / puDhavAI iti pRthivyAdayaH paJca te caite pRthivI 1 ap 2 tejo 3 vAyu 4 vanaspatirUpAH 5 / atra ca sUkSmAzcaturdazalokavyApinaH pRthivyAdayaH aparyAptA na grAhyAsteSAM pRthak dvArAbhAvAt jAtAH SoDaza 16 / punaH beiMdiyAdao iti dvIndriyAdayastrayaste caite dvIndriyAH 1 trIndriyAH 2 caturindriyAH 3 jAtA ekonaviMzatiH 19 / punaH garbhajatiryagamanuSyAH ayamarthaHgarbhanatiryaca 1 garbhajamanuSyAzca 2 tato jAtA ekaviMzatiH punaH vaMtarajoisiavemANitti vyantarAH 22 jyotiSikA 23 vaimAnikAca 24 jAtAH sarve'pi caturvizatiH 24 // 2 // atha caturvizatidaNDakeSu yAni caturvizativaktavyasthAnAni tAni nAmata AhasaMkhittayarI u imA sarIramogAhaNA ya sNghynnaa| saNNA-saMThANa-kasAya-lesa-iMdiya-dusamugghAyA // 3 // diTThIdaMsaNanANe joguvaogokvAyacavaNaThiI / pajjatti kimAhAre sannigaiAgaIvee // 4 // [ dvAragAthA ] Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - [67] daNDaka vR. imA tu eSA gAthA saMkSiptatarA vartate, yato nAmamAtreNa caturviMzatibaktavyAni sacitAni na vistrtH| tatra prathamaM vaktavyaM zarIraM, tat zarIraM paJcaghA vartate; tathAhi-audArikaM 1 vaikriyaM 2 AhArakaM 3 tejasaM 4 kArmaNaM 5 ca / atrAyaM bhAvArthaH-eteSAM paJcazarIrANAM madhye kati zarIrANi kasmin daNDa ke labhyante ? evaM sarvatra daNDakeSu sarveSAM vaktavyAnAM bhAvanA kAryA 1 / avagAhanA-zarIramAnaM tat tredhA-jaghanyaM 1 madhyamaM 2 utkRSTaM 3 saMhananaM-karmagranthAbhiprAyeNa asthiracanArUpaM tat SoDhA tathAhi-- vajraRSabhanArAcaM 1 RSabhanArAcaM 2 nArAcaM 3 ardhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevAta 6 ca 3 / . saMjJAzcatasraH-AhArasaMjJA 1 bhayasaMjJA 2 maithunasaMjJA 3 parigrahasaMjJA 4 athavA daza krodhasaMjJA 1 mAnasaMjJA 2 mAyAsaMjJA 3 lobhasaMjJA 4 lokasaMjJA 5 oghasaMjJA 6 pUrvokta 4 saMjJAmIlane jAtA daza 10 / tatra oghasaMjJA kA ityAha-avyaktopayogarUpA vallI vitAnArohaNAdirUpA jJAnAvaraNIya'lpakSayopazamasamudbhavA ca iti zrIAcArAMgavRttI SaSThapatre zeSa sugama 4 / saMsthAnAni SaTU tathAhi-samacaturasrasaMsthAna 1 nyagrodha 2 sAdi 3 vAmana 4 kubja 5 huMDa 6 rUpANi 5 / 'kapAyAzcatvAraste ca krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 rUpAH 6 / lezyAH SaT tAzcemAH-kRSNalezyA 1 nIlalezyA 2 kApotalezyA 3 tejolezyA 4 padmalezyA 5 zuklalezyA 6 ca / atra tu dravyarUpA avasthitarUpA vicAryA na bhAvalezyAH 7 / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakaraNatrayI [68] indriyANi pazca tAnImAni-sparzana 1 rasana 2 ghrANa 3 cakSuH 4. zrotra 5 rUpANi 8 // samudghAtau dvau-eka ajIvaviSayo'cittamahAskandharUpaH, tenAcittamahAskandharUpeNa nAtra prayojanaM 1 / dvitIyo jIvaviSayaH sa ca saptadhA tathAhi-vedanAsamudghAtaH 1 kaSAyasamudghAtaH 2 maraNasamudghAtaH 3 vaikriyasamudghAtaH 4 AhArakasamudghAtaH 5 taijasasamudghAtaH 6 kevalisamudghAtazca 7 / tatra samudghAtalakSaNaM kimityucyate, samavahananAt AtmapradezAnAM vikaraNaM samudghAtaH 9 / // 3 // draSTistredhA-samyagdraSTiH 1 mithyAdraSTiH 2 mizradraSTizca 3 10 / darzanaM caturdhA-tathAhi-cakSurdarzanaM 1 acakSurdarzanaM 2 avadhidarzanaM '3 kevaladarzanaM 4 ca 11 / / jJAnaM paJcadhA tathAhi-matijJAnaM 1 zrutajJAnaM 2. avadhijJAnaM 3 manaHparyavajJAnaM 4 kevalajJAnaM 5 ca / atra jJAnasahacAritvAn ajJAnatrikaM anuktamapi grAhya, tattrayaM yathA matyajJAnaM 1 zrutAjJAnaM 2 vibhaMgajJAnaM 3 ca 13 / __ yogAH paJcadaza teceme-audArikayogaH 1 audArikamizrayogaH 2 vaikriyayogaH 3 vaikriyamizrayogaH 4 AhArakayogaH 5 AhArakamizrayogaH 6 taijasakAmaNayogaH 7 ete zarIrasaMbandhino yogAH sapta, punazcatvAro manoyogAstathAhi-satyamanoyogaH 1 asatyamanoyogaH 2 satyAmRSAmanoyogaH 3 asatyAmRSAmanoyogazca 4 / evaM catvAro vacanayogAstathAhi-satyavacanayogaH 1 asatyavacanayogaH 2 satyAmRSAvacanayogaH 3 asatyAmRSAvacanayogazca 4 / prakAratrayamIlane paJcadaza yogA bhavanti 14 / upayogo dvedhA-sAkAropayogaH 1 anAkAropayogazca 2 / tatra sAkAropayogo'STadhA-paJcajJAnAni 5trINyajJAnAni 3|anaakaaropyog Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [69] daNDaka vR. zcaturdhA-cakSurdarzanaM 1 acakSurdarzanaM 2 avadhidarzanaM 3 kevaladarzanaM 4 ca sarvamIlane dvAdaza bhedA bhavanti // 15 // 'uvavAutti'-ekasamaye sAmakAlaM kiyanta utpadyante ? 16 / . 'cavaNatti'-ekasamaye samakAlaM kiyantaH cyavante ? 17 / 'Thiitti' sthitiH AyuH, kasya kiyadbhavatIti tadAyudvaidhA-jaghanyaM 1 utkRSTaM 2 ca 18 / 'pajjatti'-paryAptayo jIvazaktirUpAH kasya kiyatyaH tAzcemAHAhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 zvAsocchvAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 19 / 'kimAhAretti'-ke jIvAH katibhyo digbhyaH AgatamAhAraM gRhNanti 20 / ___ 'saMNItti'-saMjJA-viziSTasaMjJAH tAzca tisraH, tathAhi-dIrghakAlikI 1 hetuvAdopadezikI 2 dRSTivAdopadezikI 3 ca / etAsAM cArtho'yaM trikAlaviSaye'rtha jAnAti sA dIrghakAlikI saMjJA, sA ca samanaskAnAmeva bhavati 1 yazca svadehapAlanAhetoH iSTavastuSu pravartate ahitAcca nivartate vartamAnakAlaviSaye ca yasya cintanaM tasya hetuvAdopadezikI saMjJA 2 / atha yazca samyagdraSTiH kSAyopazamikajJAnayukto yathAzakti rAgAdinigrahaparastasya draSTivAdopadezikI saMjJA 3 21 / 'gai' iti gatirbhavAntare gamanam 22 / 'Agai' iti AgatiH parabhavAdAgamanam 23 / 'vee' iti vedaH sa ca tredhA tathAhi-puruSavedaH 1 strIvedaH 2 napuMsakavedazca 3 24 / iti vaktavyAni // 4 // .. . . . . Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [70] prakaraNatrayo atha yasmin daNDke yAvantyetAni vaktavyAni bhavanti tAni pratidaNDakaM pratipAdayannAhacaugabbhatiriyavAusu maNuyANaM paMca sesatisarIrA // 4 // catvAri zarIrANi-audArika 1 vaikriya 2 taijasa 3 kArmaNa 4 rUpANi garbhajatiryagvAyvobhavanti, AhArakaM na bhavati tasya caturdazapUrvadharasyaivakaraNAt / atra 'dovayaNe bahuvayaNaM' iti prAkRtasUtrAt tiryagvAyuSu iti dvivacane'pi bahuvacanaM na doSAya, 'maNuANaM paMca' iti manuSyANAM paMcApi zarIrANi bhavanti / zeSA ekaviMzatidaNDakAH trizarIrAH nArakAH trayodazasaMkhyA devAzca teSAM vaikriya 1 taijasa 2 kArmaNa 3 rUpaM zarIratrayaM bhavatyanyeSAM pRthivyaptejovanaspatidvIndriyatrIndriyacaturindriyadaNDakAnAM audArika 1. taijasa 2 kArmaNa 3 rUpaM zarIratrayaM bhavati iti prathamaM dvAram 1 / ... athAvagAhanAmAnarUpaM dvitIyaM dvAramAhathAvaracauge duhao aMgulaasaMkhabhAgataNU // 5 // sthAvaracatuSke pRthivyaptejovAyurUpe daNDa kacatuSke duhaotti dvAbhyAM prakArAbhyAM jaghanyotkRSTarUpAbhyAM kRtvA aMgulasyAsaMkhyabhAgA tanuH zarIramAnamityarthaH / iha yadyapi eteSAM caturNA bAdaratvAt vAtAgnijalapRthivIrUpANAM parasparamaMgulasyAsaMkhyaguNavRddhirasti tathApyaMgulAsaMkhyabhAgamAnaM na vyabhicarati // 5 // savvesipi jahannA sAhAviya aMgulassasaMkhaMso / zeSANAM viMzatidaMDakAnAM svAbhAvikasya maulasya zarIrasya utpattisamaye aMgulasyAsaMkhyAto bhAgo jghnyaa'vgaahnaa| . Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daNDaka vRta [71] athotkRSTAmavagAhanAM pratidaNDakamAha pRthak pRthakukkosapaNasayadhaNU neriaa| utkRSTataH nArakAH paJcazatadhanuHpramANAH saptamanarakApekSayA / sattahatthasuga / / 6 // murAH trayodazadaNDakasatkAH saptahastapramANAH bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnAntAH tataH paraM zarIrahAnisadbhAvAt // 6 // gambhatirisahasajoyaNa / garbhajatiryacaH svayambhuramaNasamudramatsyAdayaH shsryojnaaH| vaNasmaI ahiajoyaNasahassaM / vanaspatizarIraM sAdhikayojanasahasrapramANaM tattu jalAzraye jJeyaM / tadUrdhva tu pRthiviivikaarH| - narateiMdi tigaauu| ... narA-manuSyA yugalikApekSayA, trIndriyAH karNazalAkAdayaH trigvyuutdehmaanaaH| beiMdiya joyaNe bAra // 7 // dvIndriyAH zaMkhAdayo dvAdazayojanapramANadehAH // 7 // joyaNamegaM caurididehamuJcattaNeNa sue bhaNiaM / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [72] * caturindriyadehaM punaruccatvena zrute prajJApanAdau yojanamekaM bhaNitaM, etanmAnaM tu bhramarAdInAmapekSayA / veubbiyadehaM puga aMgulasaMkhaMsamAraMbhe // 8 // . prastAvAt jaghanyato vaikriyadehamAnaM idamuktaM kiM tadAha-caikriyadeI prArambhe vaikriyazarIraprArambhasamaye aMgulasya saMkhyAto bhAgaH / / 8 // utkRSTaM tu vaikriyazarIraM pRthak pRthak prasaMgata AhadevanaraahiyalakkhaM tiriANaM navaya joyaNasayAI / duguNaM tu nArayANaM bhaNiaM veubviyazarIraM // 9 // - devAnAM manuSyANAM cotkRSTottaravaikriyazarIraM sAdhikaM yojanalakSaM bhavati, ca punaH tirazcAM navayojanazatAni, tu punaH nArakANAM vaikriyazarIraM dviguNaM bhaNitaM, ko'rthaH ? nija nijasvAbhAvikazarIramAnAt dviguNaM syAt // 9 // atha prasaMgataH uttaravaikriyaM kiyatkAlaM tiSThatIti kAlamAnamAhaaMtamuhattaM nirae muhuttacattAri tiriyamaNuesu / devesu addhamAso ukkosaviuvvaNAkAlo // 1 // narake'ntarmuhUrtakAlaM yAvat uttaravaikriyazarIra kRtaM sat tiSThati pazcAdvinazyati / punaH tiryagmanuSyayoH catvAri muhUrtAni yAvat / deveSu ardhamAsaM yAvat utkRSTo vaikriyakAla iti dvitIyaM dvAram 2 // 10 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [73] ___ daNDaka vR. ' atha tRtIyadvAraM saMhananarUpamAha-- thAvarasuraneraiyA asaMghayaNA ya vigalachevaTThA / saMghayaNachaggaM gabbhayanatiriesu muNeyavvaM // 11 // sthAvarAH-pRthivyaptejovAyuvanaspatirUpAH paJca, surAH-devAH, nairayikAH-nArakAcaite ekonaviMzatidaNDakAH asaMhananAH saMhananarahitAH / ayambhAvaH-saMhananamasthiracanArUpaM bhavati, eSAM tu asthyabhAvAt na vivakSitaM karmagrandhAbhiprAyeNa, paraM siddhAntAbhiprAyeNa tu suranArakAH prathamasaMhananA uktAH, tadabhiprAyaM ta eva vidantIti / tathAdvi-tri-caturindriyAH sevArtAH sevArtanAmaSaSThasaMhananavantaH, katham ? asthiracanAyAH sadbhAvAt / tathA garbhajanaratirazcoH saMhananaSaTkaM jJAtavyaM, ko'rthaH ? SaDapi saMhananAni bhavantItyarthaH, iti tRtIyaM dvAraM saMpUrNam 3 // 11 // atha saMjJAdvAraM caturthamAha mavesi cau daha vA saNNA / sarveSAM caturviMzatidaNDakAnAM catasra AhArasaMjJA 1 bhayasaMjJA 2 maithunasaMjJA 3 parigrahasaMjJA 4 rUpA bhavanti / athavA iti pakSAntare krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 loka 5 odha 6 saMjJASaTkamIlane daza bhavanti iti caturtha dvAram 4 / atha paJcamaM saMsthAnadvAramAha samve surAya cauraMsA / naratiriya u saMThANA huMDA vigalidineraiyA // 12 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayo [74] nANAvihadhayasUI bubbua vnnvaauteuapkaayaa| puDhavImasUracaMdAkArA saMThANao bhaNiyA // 13 // sarve surAH trayodazadaNDakamitAH caturasrAH samacaturasrasaMsthAnAH, tathA narAH tiryazcaH SaTsaMsthAnAH, tathA vikalendriyAH-dvi-tri-caturindriyAH nairayikA-nArakAzca huMDakasaMsthAnAH // 12 // tathA vaNavAute uapkAyA-vanaspativAyu te jopakAyAH ete catvAraH nANAvihadhayamUIbubbuyatti nirvibhaktiko nirdezaH, ayamarthaH-vanaspatinAnAvidhAkAro nAnAprakAradehAkAraH, vAyuH dhvajAkAradehaH, tejo'gniH sUcyAkAradehaH, akAyaH bubudAkAraH, tathA puhavImasUracaMdAkArA pRthivI masUranAmadhAnyadalAkArA saMsthAnataH bhaNitAH-kathitA zrIprajJApanAdau iti paJcamadvAram 5 // 13 // * atha SaSThaM kaSAyadvAramAha savvevi caukasAyA / sarve'pi caturvizatidaNDakAH catuHkaSAyAH krodha-mAna-mAyA-lobhasahitA bhavantIti SaSThaM dvAraM sampUrNam 6 / atha saptamaM lezyAdvAramAha lesachagaM gnmtiriymnnuesu| nArayateUvAUvigalA vemANiyatilesA // 14 // joisiya teulesA selA mabvevi hu~ti caulesA / garbhajatiryag-manuSyeSu lezyASaTkaM bhavati / tathA nAraka-tejo Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [75] daDaNka vR. vAyu-vikalAH vaimAnikAca trilezyAH, atra vizeSato vivecanaM kriyate, tathAhi-prathamAyAM dvitIyAyAM ca narakapRthivyA~ [kApotA tRtIyasyAmupari kApotA'dhonIlA]' caturthyAM nIlA, paJcamyAM nIlA kRSNA, SaSThIsaptamyoH pRthivyoH kRSNaiva / tenovAyu-vikalAH kRSNa-nIla-kApotalezyAvantaH / vaimAnikA anenaprakAreNa trilezyAH ayamarthaH-saudharmezAnayoH tejolezyA, tataH kalpatraye padmA, tato lAntakAdiSu kalpeSu ekA zuklaiva / / 14 // ___jyotiSkA tejolezyAH, 'sesA savvevi DaMti caulesA'-zeSA uktavyatiriktAH, ke ityAha-pRthivyapavanaspatibhavanapativyantarAH te caturlezyAH, kathamityAha-AdilezyAtrayaM svAbhAvikaM pRthivyapUvanaspatiSu vartata eva, atha kecit tejolezyAvanto devA etattrayeSUtpadyantetata utpattisamaye'ntarmuhataM pUrvabhavikA tejolezyA bhavati, bhavanapativyantarAstu svabhAvatazcaturlezyA eva iti saptamaM dvAraM sampUrNam 7 // athASTamaM dvAraM prAha iMdiyadAraM sugamaM / ekendriye pRthivyaptejovAyuvanaspatirUpe eka sparzanendriyaM tathA dvIndriye zaMkhapramukhe sparzana-rasane I indriye, atha trIndriye kITikAjUkAdike sparzana-rasana-ghrANAni trINIndriyANi, [caturindriye bhramarAdike sparzana-rasana-ghrANa-cakSUrUpANi catvArIndriyANi] pazcendriye nAraka-tiryaga-manuSya-devarUpe sparzana-rasana-prANa-cakSuH-zrotrANi paJcendriyANi bhavanti iti aSTamaM indriyadvAraM sampUrNam 8 / 1 pATho'yaM yojitaH svopajJavRttyanusAreNa, yataH mUlapratAvetatsthAne 'kRSNa nIlakApotalezyAtrayaM bhavati tRtI(yA)yAM tu pRthivyAM upariprastareSu ekA kApottA tRtIyAyAM kApotA nIlA ca" evaM likhitaH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [76] atha navamaM samudghAtarUpadvAramAha maNuANa satta samugghAyA // 15 // manuSyeSu sapta samudghAtAH vedanA 1 kaSAya 2 maraNa 3 kriya 4 AhAraka 5 taijasa 6 kevali 7 rUpAH // 15 // tathA paNagabhatirisuresu / garbhajatiyaMg-surayoH paJca samudghAtAH AhAraka 1 kevali 2 samudghAtau na bhvtH| tathA nArayavAusu caura / nArakavAvoH catvAraH samudghAtAH AhAraka 1 taijasa 2 kevali3 samudghAtatrayasyAbhAvAt / tathA tiya sese / zeSe pRthivyapUtejovanaspatidvIndriyatrIndriyacaturindrayarUpe daNDa ke saptake trayo vedanA-kaSAya-maraNarUpA bhavanti iti navamaM dvAraM sampUrNam 9 // atha dazamaM draSTirUpaM dvAramAha-- vigala dudiTThI thAvara micchatti sesa tiadiTThI // 16 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [77] daNDaka vR. ayamarthaH-vikale dvIndriya-trIndriyacaturindriyarUpe samyagadraSTi 1 mithyAdraSTi 2 rUpaM draSTidvayaM bhavati, tathA 'thAvara micchattI' sthAvarAH pRthivyapUtejovAyuvanaspatayaH mithyAtvinaH, tathA 'sesa tiyadiTThI'zeSAH nArakasutiryagamanuSyarUpAH SoDaza daNDakAH draSTitrayavantaH iti dazama dvAraM sampUrNam 10 // 16 // athaikAdazaM darzanadvAramAhathAvarabitisu acakkhU cauriMdisu tadugaM sue bhaNiyaM / maNuA caudaMsaNiNo sesesu tigaM tigaM bhaNiyaM // 17 // sthAvarAH pRthivyapUtejovAyuvanaspatirUpAH paJca dvIndriyatrIndriyAcaiteSu saptadaNDakemu ekaM acakSurdarzanaM bhavati, tathA cauridisu taddugaM caturindriyeSu tayozcakSurdarzanA'cakSurdarzanayodikaM zrute prajJApanAdau bhaNitaM, tathA manuSyAzcaturdarzaninaH cakSurdarzana 1 acakSurdarzana 2 avadhidarzana 3 kevaladarzanavaMto 4 bhavanti, zeSeSu daNDakeSu nAraka-sura-tiryagUrUpeSu paJcadazadaNDa keSu cakSurdarzana 1 acakSurdarzana 2 avadhidarzana 3 rUpaM darzanatrayaM bhavati kevalaM na syAt iti ekAdazaM dvAram // 17 // atha jJAnAjJAnayoAra dvayaM dvAdazatrayodazarUpaM sammilitamevAha-- annANanANa tia tia suratirinirae thire anANadugaM nANannANa duvigale maNue paNanANatianANA // 18 // sura-tiryag-narake paJcadazadaNDake ajJAnatrikaM yathA-matyajJAnazrutAjJAna-vibhaMgajJAnarUpaM jJAnatrikaM ca matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAnarUpaM ca bhavati / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [78] nanu jJAnAjJAnayoH parasparaM virodhAt kathaM dvayamapi paJcadazadaNDakeSu ekatvaM bhavati ? ucyate-eteSAM madhye yasmin daNDake samyaktvaM tatra jJAnaM yatra ca mithyAtvaM tatrAjJAnaM tato na virodhH| ___tathA sthire pRthivyAdipaJcakarUpe ajJAnadvayaM matyajJAnaM zrutAjJAnaM ca iha yadyapi siddhAntAbhiprAyeNa pRthivI-jala-vanaspatiSu samyaktvaM vamatAM devAnAmutpAde sAsvAdanasadbhAvAcca mati-zrutajJAne bhavataH paramatra nAdhikRte, tathA nANanANaduvigale' vikale dvIndriyatrIndriyacaturindriyarUpe jJAnamajJAnaM ca dvayamapi syAt teSAM samyaktve sati, jJAnaM mithyAtve satyajJAnaM, tathA manuSye jJAnapaJcakaM paraM samyaktve sati, manuSye'jJAnatrayamapi paraM mithyAtve sati iti dvAdazaM trayodazaM ca dvAram 12-13 // 18 // ___ atha caturdazayogadvAramAha-- ikkArasa suraniraetiriesu tera panara maNuesuM / vigale cau paNa vAe jogatigaM thAvare hoi // 19 // __ 'sura-narae'-caturdazadaNDake ekAdazayogA bhavanti / audArikaaudArikamizra-AhAraka-AhAraka mizrANAM caturNAmabhAvAt / tathA tiriesu tera-tiryakSu trayodazayogAH :AhAraka-AhArakamizrayoH abhAvAt , manuSyeSu paJcadaza yogAH bhavanti, vikaleSu catvAro yogAH ke ityAha-audArika 1 audArikamizra 2 kArmaNa 3 asatyAmRSAbhASArUSAH 4 tathA 'paNavAe'-cAyau pazca yogAH audArika 1 audArikamizra 2 vaikriya 3 vaikriyamizra 4 kArmaNa 5 rUpAH, tathA 'jogati thAvare hoI' sthAvare pRthivyaptejovanaspaticatuSTayarUpe yogAstrayaH audArika 1 audArikamizra 2 kArmaNa 3 rUpAH iti caturdazaM dvAraM 14 // 19 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . daNDaka vR. [79] atha pazcadazamupayogarUpaM dvAramAha-- uvaogA maNuesu bArasa nava nirayatiriadevesu / vigaladuge paNa chakaM cauridisu thAvare tiagaM // 20 // - manuSyeSu dvAdazApi upayogAH, tathA 'nava nirayatiriadevesu'nArakatiryagradeveSu nava upayogA syuH, manaH paryAyajJAna-kevaladarzanakevalajJAnarUpAstrayo na bhavanti, tathA 'vigaladuge paNachakkaM'-ko'rthaH ? dvIndriya-trIndriyavikale paJca upayogA, paJca ke ityAha-matijJAna 1 zrutajJAna 2 matyajJAna 3 zrutAjJAna 4 acakSurdarzana 5 rUpAH, tathA caturindriyeSu 'chakkaM'-paTa upayogA bhavanti paJca pUrvoktA eva SaSThaH cakSudarzanarUpaH, tathA sthAvare pRthivyAdipaJcake matyajJAna 1 zrutAjJAna 2 acakSurdarzana 3 rUpAstraya upayogAH iti paJcadazaM dvAraM 15 // 20 // atha SoDazamupapAtadvAramAha-- saMkhamasaMkhA samae gambhayatirivigalanArayasurA ya / maNuA niyamA saMkhA vaNaNaMtA thAvara asaMkhA / 21 // ...... asanninara asaMkhA / garbhajatiryaJcaH-vikalA-nArakAH-surAzcaite aSTAdaza daNDakAH ekasmin samaye saMkhyAtA asaMkhyAtAzcotpadyamAnA labhante, tathA manuSyA niyamena saMkhyAtA evotpadyante teSAM sattArUpeNApi saMkhyAtatvAt , vaNatti-vanaspatayaH anantA utpadyante, tathA sthAvarAH pRthivyAdipaJcakarUpAH asaMkhyAtA utpadyante // 21 // - asaMjJino manuSyAH prajJApanAyAM ye uccArAdicaturdazasthAneSu kathi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa trayI [80] tAste ekasmin samaye asaMkhyAtA utpadyante idaM prasaMgAllikhitamiti SoDazadvAram 96 / atha saptadazaM cyavanarUpaM dvAramAha jaha uvavAu taheva cavaNevi / yathA caturvizanidaNDakeSu upapAtadvAraM tathaiva cyavanadvAramapi jJeyaM, ye saMkhyAtAH asaMkhyAtA anaMtAzcotpadyamAnA uktAste cyavane'pi tathaiva jJAtavyAH iti saptadazadvAram / 7 / / aSTAdazaM sthitidvAramAhabAvIsasagatidasavA rasahassa ukiTTha puDhavAI // 22 // tidiNaggitipallIU naratigsuiranisyasAgaratittisA / vaMtarapallaM joisalakkhAhiyaM paliyaM // 23 // asurANa ahiayaraM desUNadupallayaM nava nikAe / bArasavAsANupaNadiNa chamAsa ukiTTha vigalAU // 24 // puDhavAi dasapayANaM aMtamuhuttaM jhnnaautthiii| dasasahasavarisaThiiA bhavaNAhivanirayavaMtariyA // 25 // vemANiajoisiyA pallatayaTuMsaAuA haMti / ___ pRthivyapavAyuvanaspatInAM catuNI daNDakAnAmanukrameNa bAvIsetyAdi sthitirAyurjJAtavyaM, ayambhAvaH-pRthivyAH dvAviMzativarSasahasrANyutkRSTamAyuH, tathA sagatti-apAM saptasahasravarSANi, tathA'gneragre pRthak vakSyamANatvAt vAyoH trINi varSasahasrANi, tathA vanaspateH dazasahasavarSANyAyuH // 22 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [81] daNDaka vR. 'tidiNaggitti'-agneH trINyahorAtrANi, tathA naratiriiti narANAM tirazvAM ca trINi palyopamAni devakurUttarakuruyugalikApekSayA tathA suranirayasAgara tittisAtti'-murANAM nArakANAM cAyurutkRSTaM trayastriMzatsAgaropamANIdaM ca sarvArthavimAna-saptamanarakApekSaM cAnukrameNa jJeyaM, vyantarANAM palyopamaM, jyotiSAM varSalakSAdhikaM palyaM candrApekSayA // 23 // tathA asurANAM camarAdInAM sAdhika sAgaropamaM, tathA navanikAye uttaradizi dezonaM palyopamadvayaM, . dakSiNadizi tu sAdhaM palyopamaM, tathA 'bArasavAsANupaNaMdiNachamAmukTivigalAU'-vikalAnAM dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAmutkRSTamAyurakranumeNaivaM jJAtavya, tathAhi-dvIndriyANAM dvAdazavarSANi, trIndriyANAmekonapazcAzadinAni, caturindriyANAM SaTmAsAH // 24 // . atha caturviMzatidaNDakAnAM jaMghanyAM sthitimAha-'puDhavAIdasapayANaMpRthivyAdidazapadAnAM pRthivyaptejovAyuvanaspatidvIndriyatrIndriyacaturindriyagarbhanatiryagamanuSyarUpANAM jaghanyAyuHsthitirekamantarmuhUrta, tathA bhavanAdhipA nArakA vyantarAzca dazasahasravarSasthitikAH eteSAM dazavarSasahasrANyAyurityarthaH // 25 // tathA 'vemANiajoisiapallatayaTuMsaAuA hoti' ayamarthaH-vaimAnikadevAnAM jaghanyamAyuH palyopama, jyotiSAM cAnukrameNa palyopamasyATamobhAgaH ityaSTAdazaM dvAram // 18 // athaikonaviMzatitamaM paryAptirUpaM dvAramAha suranaratiriniraesu chapajjattI thAvare caugaM // 26 // __vigale paMca pjjttii| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [82] mura-nara-tiryagra-narakeSu SaTparyAptayo bhavanti tathA sthAvare pRthivyAdipaJcake bhASA-manaHparyAptidvayarahitAzcatasro bhavanti // 26 // tathA vikale dvIndriya-trIndriya-caturindriyarUpe mano vinA paJca / paryAptayo bhavanti iti ekonaviMzatitama paryAptidvAram 19 / / atha viMzatitamaM kimAhAretti dvAramAha-- chaddisi AhArahoi savvesi / paNagAipae bhygaa| sarveSAM caturviMzati daNDakAnAM SaTabhyoM digbhya AgatAnAM pudgalAnAmAhAro bhavati, paMcadigAdike AhAre bhajanA, ayaM paramArtha:--lokAntavartinAM jIvAnAM paJcadizo bhavati, lokaniSkuTasthAnAnAM caturdiko'pi bhavati iti kimAhAradvAraM 20 // athaikaviMzatitamaM saMjJArUpaM dvAramAha--' aha sannitiaM bhaNissAmi // 27 // cauvihasuratiriesu naraesu adIhakAligIsannA / vigale heuvaesA sannArahiyA thirA savve // 28 // atha granthakartA vakti-ahaM saMjJAtrikaM caturviMzatidaNDakeSu vakSyAmi // 27 // tathAhi-caturvidhasureSu tiryakSu narakeSu ca dIrghakAlikI saMjJA bhavati, yasyAM dIrghakAlo'tIto'nAgato vartamAno viSayo jJeyatayA iti vyutpatteH, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [83] daNDaka vR. tathA vikale dvIndriyatrIndriyacaturindriyarUpe hetUpadezikI saMjJA avyaktakiMcinmanojJAnasahitA vartamAnaviSayA ityarthaH, tathA sthAvarAH pazcApi sarve saMjJArahitAH viziSTatatsaMjJArahitA ityarthaH // 28 // maNuANa dIhakAliyadiTThivAovaesiyA kevi / manuSyANAM dIrghakAliko saMjJA, kecit paJcendriyA draSTivAdopadezikIsaMjJAsahitA bhavanti kSAyopazamikAdisamyaktvasahitAH, paJcendriyatiyacopi ke'pi draSTivAdopadezikIsaMjJAsahitA bhavanti paramalpatvAnna vivakSitAH iti ekaviMzatitamaM dvAraM 21 / .. atha dvAviMzatitamaM trayoviMzatitamaM ca dvAradvaya saMlagnamevAhapaNa pajjatirimaNuacciya caubvihadevesu gacchaMti // 29 // __saMkhAu pajjANidi tirinaresu taheva pajjatte / bhUdagapatteavaNe eesuccia surAgamaNaM // 20 / paryAptAstiyaco manuSyAzca caturvidhadeveSu gacchanti na zeSajIvAH, etAvatA etayodvayordeveSu gatirutpattiH iti gatiH // 29 // atha devAzcyutvA kutra gacchanti iti AgatimAha-saMkhyAtAyuSkeSu tiyagnareSu tathaiva paryApte bhUdakapratyekavane-pRthivI-jala-pratyekavanaspatirUpe etAvatA eteSu daNDakapaJcakeSu murANAM AgamanamayamarthaH-garbhajaparyAptAstiyaMco manuSyAzca devAH bhavanti, devAzyucvA paJcendriyatiryaga-manuSyapRthivyapavanaspatiSu Agacchanti iti devAnAM gatyAgatI iti trayodazadaNDakA devasambandhino jAtAH // 30 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [84] atha tiryagnarayorgatyAgatI AhapajjatasaMkhaganbhaya tirinarA nirayasattage jaMti / paryAptAH saMkhyAyuSo garbha jAstiyaMco narAzca narakasaptake yAnti, 'asannI khalu paDhama' iti vacanAt asaMjJinopi prathamAM pRthivIM yAvat yAnti paraM teSAM nAtrA'dhikAraH iti nArakANAM gatiH, tathA- .. nirayajvaTTA eesu uvavajjati na sesesu // 31 // narakebhya uddettA nirgatA etayoreva tiryaga-narayoreva viSaye gacchanti na zeSeSu dvAviMzatidaNDakeSu ityAgatiH, iti nArakANAM gatyAgatI, daNDakA jAtAzcaturdaza // 31 // atha pRthivyapavanaspatInAM trayANAM daNDakAnAM gatyAgatI Aha-- puDhavI AuvaNassai majjhe nArayavijjiyA jIvA / savve uvavajjati nianiakammANumANeNaM // 32 // sarve jIvA nArakavivarjitAH trayoviMzatidaNDakAH pRthivyapavanaspatimadhye utpadyante paraM nijanijakarmAnumAnena iti vadatA sUtrakAreNa iti sUcitaM svakRtaM karma bhujyate sarvaiH jIvaiH na parakRtaM iti pRthivyapavanasatInAM gatiH // 32 // AgatimAha-- puDhavAidasapaesu puDhavIAUvaNassaIjaMti / pRthivyapUvanaspatayaH pRthivyAdidazapadeSu Agacchanti, pRthivyAdidaza padAnImAni pRthivyap-tejo-vAyu-vanaspati-dvIndriya-trIndriya Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [85] daNDaka vR, caturindriya-garbhajatiryag-garbhajamanuSyAH, iti pRthivyAditrayANAM gatyAgatI, daNDakA jAtAH saptadaza / atha tejovAyvorgatyAgatI AhapuDhavAidasapayANaM teubAusu uvavAo // 33 // teuvAU gamaNaM puDhavIpamuhami hoi payanavage / pRthivyAdidazapadAnAM tejovAyorviSayeSUpapAtaH gatirityarthaH, tejovAyavorgamanaM-AgatiH pRthivyAdipadanavake bhavati garbhajamanuSye tayorAgate abhAvAt iti tejovAyvorgatyAgatI daNDakA jAtA ekonaviMzatiH // 33 // . atha vikalAnAM gatyAgatI Aha puDhavAiThANadamagA vigalA iMtiatahiM jaMti // 34 // vikalA dvIndriya-trIndriya-caturindriyAH pRthivyAdidazakAt pUrvotAt 'iMti'-Agacchanti iti vikalAnAM gatiH punastatraiva mRtvA yAnti iti vikalAnAM gatyAgatI, daMDakA jAtAH dvaaviNshtiH| atha tirazcAM gatyAgatI Aha..' gamaNAgamaNaM gabbhayatiriANaM sayalajIvaThANesu / garbhajatirazca sakalajIvasthAneSu caturviMzatidaNDakeSu gamanaM-gatiH AgamanaM ca bhavatIti tirazthAM gatyAgatI, daNDakA jAtAtrayoviMzatiH / atha manuSyasya gatyAgatI Ahasavvastha jati maNuA teuvAuhi no iMti // 35 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakaraNatrayI [86] manuSyAH sarvatra caturviMzatidaNDakeSu mRtvA yAnti, saMhanana-kAlAdisadbhAve muktAvapi yAnti iti gatiH, tejovAyubhyAM sakAzAt nAgacchanti iti manuSyANAM gatyAgatI, iti gatyAgatI Azritya iti catu. viMzatidaNDakalApanikA // ____ atra saMmRrchimamanuSyANAmadhikAro nAsti tathApi sopayogatvena teSAM gatyAgatI anayA gAthayA jJeye, tathAhi-- jaMti saMmucchi mahuA puDhavAidasapaesu niyameNa / AgacchaMti aDae (?) teuvAuhito na huMti narA // idaM trayoviMzatitamaM dvAraM 23 // 35 // atha caturviMzatitamaM vedavAramAhaveatiatirinaresu isthipurisoa cauvihasuresu / thiravigalanAraemu napuMsaveo havai ego // 36 // tiryaganareSu vedatrikaM puM-strI-napuMsakarUpaM, strI-puruSazceti vedadvayaM caturvidhadeveSu, sthirAH pRthivyapUtejovAyuvanaspatirUMpAH paJca vikalAH dvi-tri-caturindriyAH nArakA eteSu ekA. napuMsakaveda eva iti vedadvAraM, ityanena jAtAni caturvizatidvArANi sampUrNAni 24 // 36 // athAtrAnuktamapi alpabahutvadvAramAhapajjamaNuvAyaragivemANiabhavaNa niraya vNtriaa| joisacaupaNatiriA beiMditeiMdibhUAU // 37 // vAUvaNassai cia ahiA ahiA kameNime huNti| savvevi ime bhAvA jiNA ! mae'NaMtaso pattA // 38 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [87] daNDaka vR. paryAptA manuSyAH sarvastokAH, kathaM ? sarvastokasaMkhyAtvAt , tebhyo bAdarAgnirasaMkhyAtaguNaH, tasmAt vaimAnikA asaMkhyAtaguNAH, tebhyo bhavanapataya asaMkhyAtaguNAH, tebhyo nArakA asaMkhyAtaguNAH, tebhyo vyantarA asaMkhyAtaguNAH, tebhyo jyotiSkAH saMkhyAtaguNAH, tebhyazcaturindriyAH saMkhyAtaguNAH, tebhya paJcendriyAstiyaMco vizeSAdhikAH, tebhyo dvIndriyAH vizeSAdhikAH, tebhyaH trIndriyA vizeSAdhikAH, tebhyaH pRthivI kAyikA jIvA asaMkhyAtaguNAH, tebhyaH apkAyikA . jIvA asaMkhyAtaguNAH // 37 // tebhyo vAyukAyikA saMkhyAtaguNA, tebhyo vanaspatijIvA anaMtaguNAH / ete paJcadazaprakArA jIvabhedA anukrameNa adhikA jJeyAH / tatra kecit saMkhyAtaguNAH, kecidasaMgcyAtaguNAH, kecit vizeSAdhikAH, kecidananaguNAH iti / atha stotrakartA svakIyasvarUpaM prArthanAM ca kurvanAha--'savvevi ime bhAvA jiNA ! maeNaMta so pattA'-he jinAH / sarve'pi pUrvoktAzcatuvaMzatidaNDakA mayA anaMtazo'naMtAn vArAn prAptAH // 38 // saMpai tumha bhattassa daMDagapayabhamaNabhaggahiyayassa / daMDatiavirai sulaha lahu mama ditu mukkhapayaM // 39 // saMpratyatha he jinA ! iti zeSaH, mama mahyaM laghu zIghraM mokSapadaM dadatu kiM viziSTAya mahyaM ? tumhabhattassa-yuSmAkaM bhaktasya punaH kiMviziSTasya ? mama daMDagapayabhamaNabhaggahiyayassa daNDakapadeSu bhramaNaM tena bhagnaM hRdayaM yasya sa tasya kiM viziSTaM mokSapadaM ? 'daMDatiaviraisulahaM'-daMDA manovacaHkAyadaMDAsteSAM trayaM daNDatrayaM tasmAda yA virativiramaNaM tayA sulabhaM suprApyam // 39 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNatrayI [88] sirijiNahaMsamuNIsararajjesiridhavalacaMdasIseNa / gajasAreNa lihiA esA vinatti appahiA // 40 // zrIjinahaMsamarimunIzvararAjye gajasAreNa eSA vijJaptilikhitA, kiMviziSTA vijJaptiH ? AtmahitA-AtmanaH hitA hitakArikA upalakSaNatvAtpareSAM ca kiMviziSTena gajasAreNa ? zrIdhavalacandranAmAprAgvATavaMzIyopAdhyAyastasya ziSyeNeti // 35 // durghaTaM daNDa kastotraM vyAkhyAtuM yena tena ca / na zakyate sphurabodhAbhAvena bhavinAM puraH // 1 // prayAti sugamaM tasmAd vyAkhyAnaM vihitaM sphuTaM / svayaM vyAkhyAnayantu drAk zrIgurorvAcanAM vinA // 2 // saMvatirasya(sa)nidhiguhamukhasoma[1616]mite nabhasi kRSNapakSe ca / amadAvAde hAjApaTelapolIsthazAlAyAM / / 3 / / zrImatkharataragacchAdhIzvarajina candrasUriziSyo'bhUt / . gaNiH sakalacandranAmA rIhaDagotrI ca puNyAtmA // 4 // tacchiSyasamayasundara etAM vRttiM cakAra cArutayA / atisugamAM subodhAM paThantu bho ! pAThayantu drAk / / 5 / / iti zrIsamayasundaropAdhyAyakatA dnnddkstotrvRttiH|' zrIrastu kalyANamastu / / shrii|| 1. pratAvante saMvat 1939 miti-zrAvaNa sudi navamyAM tithau zrIbIkAnera madhye liSatA paM. dhanasukhasvahetave / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraka :- jI ll prinTarsa - jItaME bI. zAha : 30pa, maphAvIra darzana, kasturabA DaoNsa roDa naM -5, borIvalI (isTa) muMbaI- 400066 phona - Cle 3998 10/29a499