Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA : saMpAdana : guNavaMta baravALiyA H prAptisthAna : . navabhArata sAhitya maMdira, 134, prinsesa sTrITa, muMbaI-2. phona naM. : 22017213 7 patAsApoLa sAme, gAMdhIroDa, amadAvAda-1. Jain Darshan Ane Gandhi Vichardhara Edited by: Gunvant Barvalia Jan. 2016 jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA saMpAdana : guNavaMta baravALiyA prakAzana saujanya : 7 mAtuzrI puSpAbena bhUpatarAya bAvIzI haste : yogezabhAI 7 zrI khImajIbhAI chADavA - muMbaI : prakAzaka : ahaMma spIrIcyuala seMTara saMcAlita saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca seMTara, mevADa, ophisa naM. 2, pATaNavAlA esTeTa, ela.bI.esa. roDa, ghATakopara vesTa, muMbaI-400086. Ph. : 022-42153545 mUlya :- rUA. 200 mudraNa vyavasthA :
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa vidvatavarya DaoN. razmibhAI jhaverI (muMbaI) tathA vidvatavarya harSadabhAI dozI (kolakattA) jemaNe jJAnasatromAM ciMtana sabhara zodhapatro prastuta karavAno samyak puruSArtha karyo, evA parama mitronI pAvana smRtine vinamra bhAve.. jenadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ( anukramaNikA ) zIrSaka lekhakanuM nAma pAnA naM. 1. zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI DaoN. kumArapALa desAI 2. be sUrya : zrImad rAjacaMdra-mahAtmA gAMdhI DaoN. dhanavaMta zAha 3. jaina dharma ane mahAtmA gAMdhIjInA DaoN. pUrNimA mahetA ahiMsA vicAra 4. vinobAjInA ciMtanamAM jainadharmanI DaoN. gItA mahetA vizeSatA 5. gAMdhIvicAra kSetre gopAladAsa paTela jAgRti ghIvAlA 6. gAMdhIvicAra kSetre paM.becaradAsajI dozI mAlatIbahena zAha anekAMtavAda ane gAMdhIvicAra kanubhAI zAha 8. zrI jinavijayajI ane gAMdhIvicAradhArA mItAbahena gAMdhI 9. zrImadda ane gAMdhIjInI dRSTie dayA guNavaMta baravALiyA dharmanuM svarUpa 10. bhagavAna mahAvIra ane gAMdhIjInA DaoN. zobhanA zAha aparigraha vizenA vicAro 11. AjhAdI pachI thayelA gAMdhIjInA DaoN. puSpA motIyAnI ahiMsAnA prayogo 12. gAMdhI vicArakSetre muni saMtabAlajInuM DaoN. pArvatI khIrANI pradAna
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA saMpAdakanuM nivedana jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) 13. satya : jaina darzana ane gAMdhIjInI yogeza bAvIzI dRSTi 14. gAMdhIvicAra kSetre pU. nAnacaMdrajI DaoN. ratanabena choDavA ma.sA. 15. bhagavAna mahAvIra ane gAMdhIjInI guNavaMta baravALiyA ahiMsA 16. gAMdhI-vinobAnuM ahiMsaka samAja pradIpa zAha racanA mATenuM ciMtana 17. jainadharma ane gAMdhIjInA mokSa DaoN. nalinI desAI aMgenA vicAro 18. gAMdhIvicAra kSetre 5. sukhalAlajI DaoN. prIti zAha 19. jainonA paMcamahAvrata ane gAMdhIvicAramAM DaoN. dIkSA eca. sAvalA ekAdaza vrata mahimA 20. munizrI saMtabAlajIno bhAla-naLakAMThAno jesaMgabhAI phalajIbhAI prayoga : gAMdhIvicAranA anusaMdhAnamAM DAbhI gujarAta vidyApITha AMtararASTrIya jaina vidyA adhyayana kendranA sahayogathI saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI seMTara, muMbaI (ghATakopara), jaina vizvakoza ane InsTITyUTa opha jainolojI, amadAvAdanA saMyukta upakrame tA. 23-10-2015 ane 24-10-2015 nA gujarAta vidyApITha amadAvAdamAM jaina sAhitya jJAnasatra-13nuM Ayojana thayuM hatuM. A jJAnasatramAM pacAsa vidvAno upasthita rahyA hatA. "jaina darzana ane gAMdhI vicAradhArA" viSaya para vidvAnoe zodhapatro rajU karyA. tene graMthastha karI pragaTa karatAM AnaMda anubhavIe chIe. jJAnasatranA pramukhasthAne birAjamAna padmazrI DaoN. kumArapALa desAI ane satranA preritadAtA DaoN. ratanabahena khImajIbhAI chADavAno AbhAra. upasthita rahI zodhapatro prastuta karanAra tamAma vidvatajanono AbhAra. A jJAnasatra saphaLa banAvavA mATe gujarAta vidyApIThanA kulanAyaka DaoN. anAmikabhAI zAha, kulasaciva zrI rAjendrabhAI khImANI, DaoN. pUrNimA mahetA ane DaoN. zobhanA zAhano RNa svIkAra karIe chIe. Ayojanano kAryabhAra saMbhALanAra DaoN. nalinIbahena desAI, khImajIbhAI chADavA, yogezabhAI bAvIzI tathA bhAveza zAhano AbhAra. jJAnasatranA bIjA viSaya "upasarga ane pariSahapradhAna jaina kathAnako" nA nibaMdho alaga pustakarUpe pragaTa karyA che. muMbaI tA. 01-12-2015 guNavaMta baravALiyA hato sonala parIkha 21. gAMdhIjI, vinobAjI ane saMtabAlajInA sarvadharma vicAro 22. jinadharma ane gAMdhI vicAradhArA sAdhvI UrmilA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zrImad rAjacaMdra ane mahAtmA gAMdhIjI - padmazrI DaoN. kumArapALa desAI (jaina dharmanA prakhara vidvAna, AMtararASTrIya khyAtiprApta padmazrI DaoN. kumArapALa desAI gujarAtI sAhitya pariSadanA pUrva pramukha che. gujarAta vizvakoza, jaina vizvakoza jevI aneka saMsthAomAM agresara che.) vibhUtiono meLApa vizvane navuM darzana Ape che. e meLApamAMthI pragaTelI bhAvanAo jagata para ajavALuM pAthare che. enA dvArA duniyAnI rItarasama to badalAya che, paNa ethIya vizeSa jagatanI vicAradhArAmAM parivartana Ave che. Avo eka virala meLApa thayo zrImad rAjacaMdrajI ane mahAtmA gAMdhIjIno. joke A meLApanA saMdarbhamAM kyAMka alpokti karavAmAM AvI che, to kyAMka ene vize atizayokti paNa maLe che. keTalAka gAMdhIcaritromAM emane vize pramANamAM ochuM lakhavAmAM AvyuM che, to keTalAke zrImad rAjacaMdrajIne gAMdhIjInA guru tarIke prasthApita karavA prayatna karyo che. e eka hakIkata che ke svayaM mahAtmA gAMdhIjIe ekavAra zrImad rAjacaMdrajI vize vicAryuM hatuM ke emane mArA guru banAvIza. paNa pachI ema thayuM ke guru to sahaja prApta hovA joIe. tapa ane emanI prApti mATe AkAMkSA hoya to ja samartha guru koI divasa sAMpaDe. evA guru prApta karavAnI utkaMThA gAMdhIjIne sadaiva rahI hatI. mahAtmA gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdrajI sAthenA saMbaMdha vize noMdhyuM che ke "teo sArI peThe saMvAda karatA. emanA cittanI saraLatAno prabhAva sAMbhaLanAra upara paDato ane enA dilanuM parivartana paNa te karI zakatA." (1) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA Ane pariNAme vizvanA eka virala saMbaMdha vize ghaNI bhrAMta mAnyatAo che. kyAMka evuM paNa banyuM che ke baMnenI AsapAsanA saMdarbho cUkI javAyA che. zrImad rAjacaMdra jaina dharmanI dRSTie vAta kare che ane chatAM emanI dRSTi sarva dharma tarapha che, paNa emaNe adhyAtmanA prAgaTya mATe prayojelI paribhASA e jaina darzananI paribhASA che, tyAre gAMdhIjI e eka dharmanI paribhASAne AdhAre potAnA vicAro pragaTa karatA nathI. eka vibhUti amuka samaya sudhInA sImita dAyarAmAM rahelI che, to bIjI vizvanA rAjakIya ane sAmAjika pravAhonA vizeSa saMbaMdhe vicAraNA kare che. zrImad rAjacaMdrajInuM dehAvasAna vi.saM. 1957 maMgaLavAre bapore 200 vAgye rAjakoTamAM thayuM. e pachI zrImad rAjacaMdrajInI vaDhavANa kempamAM yojAyelI jayaMti nimitte vi.saM. 1973 kArtikI pUrNimAmAM gAMdhIjI zrImad rAjacaMdrajInA bhaktone 'mULa puruSanA AcAra-vicAronuM nirdoSa anukaraNa karavAno anurodha kare che.' eTale ke zrImanA vicArone AcaraNamAM mUkavAnuM kahe che ane emaNe kahyuM ke "jayaMtinI phatehano mULa AdhAra bhakto u52 che ane bhaktoe bahu ujjavaLa cAritra batAvI ApavuM joIe, e ja mArI namratApUrvaka vinaMtI che." potAne 'zrImaddnA pUjArI' kahe che. (vi.saM. 1978 nI kArtikI pUrNimAne divase amadAvAdamAM ApeluM vyAkhyAna) ane emanI pAsethI teo dayAdharma zIkhyA tenI vAta kare che. A dayAdharmanA saMbaMdhamAM mahAtmA gAMdhI kahe che, "ApaNe mAnI laIe ke mAro dIkaro dArU pIe che, bIDI pIe che, vyabhicArI che. te mArI pAse paisA mAge che. Aja sudhI to teNe mAgyA tema meM (8)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - ApyA, kAraNa ke huM AMdhaLo bApa hato. huM rAyacaMdabhAInA prasaMgathI zIkhyo ke mAre potAne to dArU-bIDI na pIvA joIe, vyabhicAra na ja karavo joIe, paNa bIjAneya temAMthI ugArI levA joIe. eTale mAro dharma che ke huM mArA dIkarAne paisA na ApuM. tenA hAthamAM dArUnI pyAlI jouM, to mAre te jhUMTavI levI joIe. mane khabara paDe ke amuka peTImAM te dArU rAkhe che, to mAre te peTI bALI nAkhavI joIe. ema karavAthI chokarAne to jarUra AghAta pahoMcaze. mane krUra bApa mAnaze. dayAdharma samajanAra bApa putrane AghAta pahoMce tethI Darato nathI, putranA zApathI gabharAto nathI. dayAdharma - paropakAradharma - to evA prasaMgamAM sUcavAya che ke tenA hAthamAMthI dArUnI bATalI chInavI levI. baLAtkAra karIne tenA hAthamAMthI huM te paDAvI na lauM, paNa mane khabara paDe ke gharamAM amuka ThekANe te dArU rAkhe che, to tyAMthI laIne huM tene jarUra phoDI nAkhuM." sAmAnya vastumAM koIne nakAmA na dubhavIe, dayAdharmanuM nAma laI bIjAne nAnI vAtamAM paNa TokavA na besI jaIe, e dayAdharmanuM sarasamAM sarasa mApa rAyacaMdabhAIe mUkI dIdhuM che. A sAmAnya mApa samajIe to pUrI samajaNa paDatI na hoya tevuM ghaNuM ApaNe lokalajajAe ja karI laIe. khAdI zA mATe paheravI e huM samajI zakato na houM, jhINI malamala mane gamatI hoya, topaNa je samAjamAM huM rahuM chuM, te badhA khAdI pahere che ne khAdI paheravAmAM kaMI khoTuM ke adharma nathI, samAjamAM je thAya che te huM karuM. Avo saraLa nyAya rAyacaMdabhAIe mane zIkhavyo." eka bahu mArmika vAta gAMdhIjIne zrImad pAsethI jovA maLI ane te che - dharmane nAme cAlato adharma. - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) zrImad rAjacaMdrajI ghaNIvAra kahetA ke, "copAsethI koI barachIo bhoMke te sahI zakuM, paNa jagatamAM je jUTha, pAkhaMDa, atyAcAra cAlI rahyA che, dharmane nAme je adharma vartI rahyo che, tenI barachI sahana thaI zakatI nathI." mahAtmA gAMdhIjIe AvA sAMpradAyika atyAcAro sAme emane UkaLI jatA ghaNI vAra joyA hatA. gAMdhIjI kahe che, "temane AkhuM jagata potAnA sagA jevuM hatuM. ApaNA bhAI ke bahenane maratAM joIne je kleza ApaNane thAya che, teTalo kleza temane jagatamAM duHkhane, maraNane joIne thato." koI kahe, teo temanA pApe duHkha pAmatA hoya. paNa temanA pApa karavuM zuM kAma paDyuM ? jyAre puNyane saraLa mArga maLato nathI, paNa moTI khINo ne parvato oLaMgavA paDe che, tyAre ApaNe tene kaLikALa kahIe chIe. te vakhate jagatamAM puNya bahu jovAmAM AvatuM nathI, ThekANe ThekANe pApa dekhAya che. pApa puNyane nAme cAlyA kare che. tevI sthitimAM dayAdharmanuM pAlana karavA icchIe, to ApaNo AtmA klezathI UbharAI javo joIe. ema lAgavuM joIe ke AvI sthitimAM jIvavuM te karatAM deha jarjarita thaI jAya, paDI jAya te vadhAre sAruM." viSamakALamAM zrImad rAjacaMdranI AtmadarzananI tAlAvelI vize vAta karatAM mahAtmA gAMdhIjI kahe che, "rAyacaMdabhAIno deha eTalI nAnI uMmare paDI gayo tenuM kAraNa mane e ja lAge che. temane darada hatuM e kharuM, paNa jagatanA tApanuM je darada temane hatuM te asahya hatuM. peluM zArIrika darada to jo ekaluM hota to jarUra teo tene jItI zakyA hota. paNa temane thayuM ke AvA viSama kALamAM Atmadarzana kema thaI zake ? dayAdharmanI e nizAnI che." zrImad rAjacaMdrajInA dehavilaya pachI emanI saurASTranA vaDhavANa (10) 9)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zaheramAM jayaMti ujavAI, tyAre keTalAka lokoe rAjacaMdra pustakAlaya kholavAno vicAra rajU karyo. e samaye gAMdhIjIe bahu utsAha dAkhavyo nahoto. emaNe vicAryuM ke makAna hoya, paNa emAM AtmA na hoya to? paraMtu e pachI traNa varSe e makAna thayuM. muni jinavijayajI jevA yogya vyakti maLI gayA. purAtattva maMdiranuM pustakAlaya paNa joDAI gayuM ane eno sahu lAbha le tema karyuM. zrImad rAjacaMdrajInA dehavilaya bAdanI A vAta che. gAMdhIjI kacchanI musApharIe gayA hatA, te samaye mAMDavImAM vi.saM. 1982 nA kArtikI suda pUrNimAnA divase emaNe zrImad rAjacaMdranA sAhasanI vAta karatAM kahyuM ke sAhasa to paramAtmAno mahimA jovAmAM ane gAvAmAM karavuM. paramAtmAnI lIlA nihALavAmAM dIvAnA bane e ja sAhasa ane tyAre zrImadjInA sAhasanI emaNe vAta karI hatI. A prasaMge zrImad rAjacaMdranI vAta karatAM mahAtmA gAMdhIjIe kahyuM, "zrAvaka chatAM, zrAvaka ane vaiSNavanA vADAnI pAra jaI prANImAtra sAthe abheda sAdhanArA, mokSane kinAre pahoMcelA, vaNika chatAM, dhanaprAptinI zakti chatAM, dhanaprApti mATenAM sAhasa choDIne IzvaraprAptinA sAhasa sAdhanArA, Adhunika jamAnAnA eka uttamottama divyadarzana karanArA rAyacaMdabhAInuM AjanA jevA samaye kIrtana karavAno amUlya lAbha maLe e kevuM bhAgya !" A prasaMge mahAtmA gAMdhI zrImadjInA jIvanamAM je abhaya ane tapazcaryA hatA, te zIkhavAnuM kahe che. teo kahe che ke, "zrImad rAjacaMdra maraNakALe asahya du:kha bhogavyuM, paNa temane te duHkhano vicAra nahoto; temane to te veLA IzvaradarzananI ja tAlAvelI lAgelI hatI. je vastu AtmAne dUdha jevI dekhAya che tevI jagatamAM koIno paNa Dara rAkhyA vinA pragaTa karavAnI zakti (11) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ApaNe e puruSanA smaraNamAMthI Aje meLavIe. Dara eka mAtra caitanyano rAkhIe; covIse kalAka, rakhene e haMmezAM khabaradArI karanAro dubhAze to nahIM evI ciMtA rAkhIe." emaNe zrImadjInA jIvanamAMthI kyo bodhapATha levo joIe, te vize kahyuM, "rAjacaMdranA jIvanamAM temanI anaMta tapazcaryA zIkhIe, ane je anaMta tapazcaryAne pariNAme teo caitanyanI ja ArAdhanA karatAM zIkhyA te samajIe, ane ApaNI alpatA vicArI bakarI jevA rAMka banI, ApaNAmAM virAjatA caitanyane vicArI siMha jevA samartha banIe to jIvananuM sArthaka che." gAMdhIjI svIkAre che ke teo emanA jIvanamAMthI ahiMsA ane abhaya zIkhyA. rAjacaMdranA jIvanamAMthI kaI cAra bAbato ApaNe zIkhI zakIe tema chIe, te gaNAvatA mahAtmA gAMdhIjI kahe che - (1) zAzvata vastumAM tanmayatA; (2) jIvananI saraLatA, AkhA saMsAra sAthe ekasarakhI vRttithI vyavahAra; (3) satya ane (4) ahiMsAmaya jIvana. Ama, e noMdhavuM joIe ke gAMdhIjInA jIvanavicAramAM zrImad rAjacaMdrajIno sakriya phALo hato. mahAtmA gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdra pAsethI eka vicAra lIdho, e siddhAMta samajyA, paNa enuM amalIkaraNa emaNe potAnI rIte karyuM. mahAtmA gAMdhIjI satata satyanI dhAre cAlIne prayogo dvArA pUrNa satya meLavavAno prayAsa karatA hatA. AthI ahiMsA hoya, satya hoya ke anekAMta hoya - A badhA vicAro emanI jIvanaprakriyA ane AcAravicAramAMthI zuddha thaIne navuM rUpa pAme che. gAMdhIjI duHkhI thatAM vAcharaDAne mAravAnI vAta kare che, paNa sAthosAtha sUkSma jaMtune bacAvavAnI paNa vAta kare che. mahAtmA gAMdhIjInA jIvanamAM zrImad (12)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) rAjacaMdrajIe ApelA vicArabIja potIkI rIte hore che, Ama chatAM gAMdhIjInA jIvanane vaLAMka ApanArI keTalIka mahattvanI ghaTanAomAM zrImad rAjacaMdra nimitta banyA che. mahAtmA gAMdhIjI vilAyata jaIne berisTara thaIne pAchA Ave che. berisTaranA libAsamAM raheluM ema.ke. gAMdhInuM citra Ajeya ApaNI najaramAM UbharI Ave che. evA berisTara ema. ke. gAMdhI I.sa. 1891 nI 5 mI julAIe hiMdustAna pAchA Ave che. A samaye muMbaImAM zrImanA aMgata sagA ane emanI peDhInA bhAgIdAra zrI revAzaMkara jagajIvana mahetAnA bhAI DaoN. prANajIvana mahetAnA ghare berisTara mohanadAsa gAMdhI UtaryA hatA. zrImad rAjacaMdra paNa e ja divase muMbaI AvyA hatA. ahIM mahAtmA gAMdhIjI ane zrImad rAjacaMdrano prathama paricaya thAya che, je paricaya zrImanA dehavilaya paryata cAlu rahe che. gAMdhIjI vilAyata hatA te gALAmAM gAMdhIjInI mAtA pUtaLIbAInuM mRtyu thayuM hatuM. gAMdhIjIne emanI mAtA para atyaMta prema hato. vilAyatamAM berisTara thaIne misTara ema. ke. gAMdhI bhArata UtaryA tyAre mAtAnA darzana mATe khUba Atura hatA. gAMdhIjInA moTA bhAIe videzamAM Avo AghAta gAMdhIjI jIravI zakaze nahIM, tema mAnIne mAtAnA avasAnanA samAcAra jaNAvyA nahotA. gAMdhIjIe mAtAnA avasAnanA samAcAra zrImad rAjacaMdrajIe kahyA. AghAtajanaka samAcAra koI vaDIla ke mahattvanI vyakti Ape, tevo rivAja. AthI A kAma zrImad rAjacaMdrane soMpavAmAM AvyuM. gAMdhIjI karatAM zrImad rAjacaMdra poNA be varSa moTA hatA. zrImad rAjacaMdrajIe A kahyuM tyAre gAMdhIjI noMdhe che ke, "pitAnA mRtyuthI je AghAta (13) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) nahoto pahoMcyo tenA karatAM ghaNo moTo AghAta mAtAnA mRtyunA samAcArathI thayo." e samaye zrImad rAjacaMdranI zatAvadhAnI tarIkenI khyAti hatI. I.sa. 1887nI 22 mI jAnyuArIe sAMjanA 19 varSanI uMmaranA zrImad rAjacaMdrae muMbaInI pharAmajI kAvasajI InsTiTyUTamAM zatAvadhAnanA prayogo karIne potAnI addabhuta zaktino paricaya karAvyo. zrImad rAjacaMdrajIne jotAM ja gAMdhIjIne evI pahelI chApa e paDI ke teo cAritravAna ane jJAnI puruSa che. DaoN. prANajIvana mahetAe zrImanA zatAvadhAnIpaNAnI vAta karIne e jovA mATe kahyuM. gAMdhIjI berisTara thayelA ane zrImadjI to vavANiyAnI gAmaThI skUlamAM mAtra sAta dhoraNa sudhI bhaNelA. aMgrejInuM to koI jJAna nahIM. zrImad rAjacaMdra je zatAvadhAna karatAM temAM je kramamAM zabdo puchAya te badhA yAda rAkhIne e ja kramamAM bolI jatA. vaLI manamAM saravALA-bAdabAkI, guNAkAra ane bhAgAkAra karIne uttara ApatA, kAvyarUpe puchAyelI samasyAo pUrNa karI ApatA. amuka viSayamAM kAvyaracanA karavAnuM kahyuM hoya to te pramANe kAvyavRttimAM racI ApatA. grIka, arabI, leTina, aMgrejI, saMskRta, urdu, baMgALI, marAThI, maru, jADejI vagere soLa bhASAnA anukrama vagaranA cAraso zabdane kartA-karmasahita, anukrama sahita karI ApavA, vacce bIjA kAmo paNa karyA javA - jemake traNa vyakti sAthe copATa, gaMjIphA athavA zetaraMja ramavI - AvI bAbatono zatAvadhAnamAM samAveza thato hato. berisTara gAMdhIjIe zrImad kadI jeno abhyAsa na karyo hoya tevA zabdo lakhyA. gAMdhIjI kahe che ke emaNe potAnA "bhASAnA jJAnane khAlI karyuM." (14)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA gAMdhIjIe judI judI bhASAnA zabdo prathama svayaM lakhyA kAraNake emane paNa eno krama yAda rAkhavAno hato ane pachI e zabdo rAyacaMdabhAI samakSa vAMcI gayA. rAyacaMdabhAIe dhIre dhIre e ja kramamAM eka pachI eka badhA ja zabdo kahyA. gAMdhIjIne Azcarya thayuM. emanI smaraNazakti vize Adara jAgyo. ahIM teo noMdhe che ke, "vilAyatano pavana haLavo pADavA sAru A anubhava sarasa thayo gaNAya." gAMdhIcaritranI dRSTie A ghaTanA e mATe mahattvanI che ke Ane pariNAme gAMdhIjImAMthI jJAnano garva ocho thayo ane namratAno prAraMbha thayo. garva sAmI vyaktinI zaktine joI zakato nathI, jyAre gAMdhIjI svayaM A ghaTanAthI namra banyA. A samaye gAMdhIjI noMdhe che ke, "A zaktinI mane adekhAI thaI. paNa huM te upara mugdha na thayo. jenA upara huM mugdha thayo te vastuno paricaya mane pAchaLathI thayo. e hatuM temanuM (zrImad rAjacaMdranuM) bahoLuM zAstrajJAna, temanuM zuddha caritra ane temanI Atmadarzana karavAnI bhAre dhagaza." ("satyanA prayogo' : pRSTha 83) e pachInA zrImad rAjacaMdra sAthenA meLApe gAMdhIjInA jIvana para UMDI chApa pADI. e samaye berisTara gAMdhIjI pAse koI mukaddamo nahoto. eka arthamAM kahIe to A emanuM sadbhAgya banyuM. navarAza hovAne lIdhe zrImad rAjacaMdrane gAMdhIjI vAraMvAra maLatA ane emane tanmayatAthI sAMbhaLatA hatA. zrImad rAjacaMdranA cittanI saraLatAno ane emanA gUDha jJAnanI prabhAvakatAno emane paricaya thayo. A samaye gAMdhIjIe joyuM ke zrImad rAjacaMdra jIvanakartavya bajAvavA mATe vepAra kheDatA, hIrAmotInI parakha karatA, vepAramAM AvatI samasyAo (15) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ukelatA, paraMtu gAMdhIjIne spaSTa lAgyuM ke emano viSaya athavA to emano puruSArtha AtmaoLakha-haridarzanano hato. emaNe joyuM ke zrImanI peDhI para bIjI koI vastu hoya ke na hoya, paraMtu koIka ne koIka dharmapustaka ane rojanIzI hoya ja. vepAranI vAta pUrI thAya ke tarata e dharmapustakano abhyAsa karavA lAge athavA to noMdhapothImAM tAttvika vicAro lakhavA lAge. A joIne gAMdhIjI noMdhe che, "je manuSya lAkhonA sodAnI vAta karI laIne turata AtmajJAnanI gUDha vAto lakhavA besI jAya, tenI jAta vepArInI nahIM paNa zuddha jJAnInI che." ('satyanA prayogo' : pRSTha 84) A samaye gAMdhIjI noMdhe che ke temane dharmavArtAmAM vizeSa rasa nahoto, paraMtu rAyacaMdabhAInI dharmavArtAmAM emane rasa paDato hato. gAMdhIjIe vepAra karatA zrImanA jIvanamAM dharma joyo. temaNe lakhyuM che ke, "dhArmika manuSyano dharma tenA pratyeka kAryamAM jaNAvavo ja joIe." zrImad ane gAMdhIjI baMnenA jIvananA tamAma kAryomAM AvuM darzana thAya che. bIjI eka vAta e paNa noMdhe che ke, "zrImad dhArmika hovAthI emane koI chetarI jAya tevuM nahotuM. mAtra teramA varSe kuTuMbanI kaparI Arthika paristhitine kAraNe zrImadde dukAnanI javAbadArI saMbhALavI paDI ane pitAne madadarUpa thavuM paDyuM, paraMtu zrImad vepAramAM sAmI vyakti cAlAkI kare to tene tarata pArakhI letA ane kahetA paNa kharA ke jene zuddha jJAna che tene chetaravo azakya che." mahAtmA gAMdhIjInA jIvana para daSTipAta karIe to teo noMdhe che ke, "mArA jIvana 52 zrI rAyacaMdabhAIno evo sthAyI prabhAva paDyo ke, huM enuM varNana karI zakato nathI. huM keTalAMya varSothI bhAratamAM dhArmika puruSanI zodhamAM chuM, paraMtu emanA jevA dhArmika puruSa hiMdamAM haju sudhI meM joyA nathI. yuropanA (16)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA tattvajJAnIomAM huM TolsaToyane prathama zreNInA ane raskinane bIjI zreNInA vidvAna samajuM chuM, paraMtu rAjacaMdrabhAIno anubhava e baMnethI caDhelo hato." gAMdhIjInA jIvanano vicAra karIe to zrIma sAtheno meLApa 1851 mAM thayo. raskinanA vicAro 1904 mAM vAMcyA ane 1910 mAM TolsaToya sAthe patravyavahAra thayo. A rIte joIe to 1891 thI 1904 sudhInA gAMdhIjIvana para mAtra zrImad rAjacaMdrajIno prabhAva jovA maLaze. I.sa. 1904 nA okTobaramAM gAMdhIjI johAnisabargathI Darabana jatA hatA tyAre henarI polAka nAmanA saddagRhastha gAMdhIjIne jahona raskinanuM "ana Tu dhisa lAsTa" pustaka ApyuM, je gAMdhIjIe TreInamAM vAMcyuM ane temAMnI vicArasaraNImAMthI sarvodayanI bhAvanAno udaya thayo. 1910 mAM TolsaToya sAthe patravyavahAra thayo. gAMdhIjIe emane traNa patro lakhyA ane thoDA ja samayamAM 1910 nA navembara mAsamAM to TolsaToya avasAna pAmyA. Ama, gAMdhIjIne zrImad rAjacaMdrano pratyakSa paricaya thayo ane emano sAdaMta prabhAva rahyo. gAMdhIjInA jIvananuM prerakabaLa adhyAtma che ane e AdhyAtmikatAnA ughADamAM gAMdhIjInI dharmazraddhA deDha karAvanAra zrImad rAjacaMdra che. gAMdhIjIe lakhyuM che ke, "AdhyAtmika bhIDa' vakhate teo zrImano Azaro" letA hatA. gAMdhIjInA jIvananI A AdhyAtmika bhIDa joIe. 1893 nA oNkTobaramAM dakSiNa AphrikAmAM bharAyelA veliMgTana kanvenzanamAM mahAtmA gAMdhIjIne mi. bekara laI gayA ane emano Azaya evo hato ke saMmelanamAM thanArI jAgRti, tyAM AvanArA lokono dhArmika utsAha ane tenI nikhAlasatAnI gAMdhIjInA hRdaya para evI UMDI chApa paDaze ke teo khristI thayA vinA nahIM rahe. traNa divasa A saMmelana cAlyuM, paNa gAMdhIjI - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) khristI dharma tarapha vaLyA nahIM. bIjI bAju gAMdhIjIne dakSiNa AphrikA bolAvanAra abadullA zekha temane IslAmano abhyAsa karavA mATe lalacAvatA hatA ane IslAma dharmanI khUbIonI gAMdhIjI AgaLa carcA karatA hatA. gAMdhIjIe kurAnano aMgrejI anuvAda vAMcavAnuM zarU karyuM hatuM. voziMgTana araviMge lakheluM hajarata mahaMmadanuM caritra ane kArbAIlanI mahaMmadastuti vAMcyuM hatuM ane bIjA IslAmika pustako paNa meLavyA. 'jarathuSTranA vacano' pustaka vAMcI pArasI dharmano paNa abhyAsa karatA hatA. vaLI khristI dharma vize gAMdhIjIno vilAyatanA khristI mitro sAthe patravyavahAra cAlato hato. emAM paNa eDavarDa meTalenDa sAthe A patravyavahAra ghaNA vakhata sudhI cAlyo. A samaye hiMdu dharmanI truTio gAMdhIjI samakSa taravaratI hatI, paraMtu A samaye gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdrane keTalAka prazno pUchyA. DarabanamAM rahelA gAMdhIjIe AtmA eTale zuM? Izvara eTale zuM ane te jagatakartA che? mokSa eTale zuM? ane mokSaprApti maLaze ke nahIM te cokkasa rIte A dehamAM jANI zakAya che? Aryadharma eTale zuM ? bhagavad gItA eTale zuM ? khristI dharma, bAIbala, jUno karAra, vizvanI chevaTanI sthiti, kRSNa avatAra ane rAma avatAra, brahmA, viSNu ane maheza e vize prazno pUchaDyA. bIjA patramAM gAMdhIjInI AtmavicAra karavAnI icchAno zrImad rAjacaMdrajIe pratyuttara pAThavyo che ane trIjA patramAM Arya AcAravicAra vize lakhyuM che. A patromAM vividha dharmo vize vicAratA ane dharmanA marma aMge tIvra mathAmaNa anubhavatA mahAtmA gAMdhIjIne zrImade prajJA ane anubhavajJAnathI uttara ApyA che. gAMdhIjI potAnI zaMkAo emanI samakSa mUkatA. bIjA dharmazAstrIo sAthe paNa patravyavahAra calAvatA paraMtu rAyacaMdabhAInA patrathI emane kaMIka (18) (10)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zAMti thaI. rAyacaMdabhAIe emane bairya rAkhavA ane hiMdu dharmano UMDo abhyAsa karavA bhalAmaNa karI. sarvaprathama 'bhagavad gItA' vAMcavA ApI, je samaya jatAM gAMdhIjIne mATe AtmAnuM auSadha banI rahe che. A uparAMta, 'paMcIkaraNa', maNiratnamALA', 'yogavaziSThanuM mumukSu prakaraNa', haribhadra-sUrinuM 'paDradarzanasamuccaya' jevA graMtho ApyA ane te gAMdhIjIe vAMcyA paNa hatA. gAMdhIjIe zrImadUnA 'vacanAmRta" ane "mokSamALA' e graMthonuM adhyayana karyuM hatuM. A vAMcanane pariNAme niSpakSapAtapaNe vicAratA gAMdhIjIne pratIti thaI ke hiMdu dharmamAM je sUkSma ane gUDha vicAro che, AtmAnuM nirIkSaNa che, dayA che tevuM bIjA dharmomAM nathI. Ama, gAMdhIjIno hiMdu dharma pratyeno Adara vadhyo. enI khUbI samajavA lAgyA. gAMdhIjIe noMdhyuM che ke, "hiMdu dharmamAM zaMkA pedA thaI tenA nivAraNamAM madada karanAra rAcayaMdabhAI che." zrImade gAMdhIjIne lagabhaga 200 patro lakhyAnI noMdha maLe che. gAMdhIjIe emanA eka pravacanamAM Ano ullekha karyo che. jo e patro maLe to aneka AdhyAtmika, vyavahArika ane mULabhUta praznono ukela maLI rahe. eka savAla evo jAge ke gAMdhIjInA mananuM samAdhAna na thayuM hota to zuM thAta ? hiMdustAnane satyAgraha ane svarAjayanuM darzana koNa karAvata ? gAMdhIjIe lakhyuM che ke, "emanI tole Ave evo eka paNa AtmajJAnI puruSa emanA jovAmAM Avyo nathI. teo emanA kALanA uttamottama bhAratIya hatA. Iconsider him to have been 'Best Indian of his time," gAMdhIjIe kahyuM ke zrImad rAjacaMdranuM jIvavuM e ja mahAna sevA gaNAya. mArA para emanA ghaNA upakAra che. gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdrajInA graMtho vAMcyA hatA ane zrImadranA - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) dehavilaya pachI teoe eka pravacanamAM kahyuM hatuM, "teonA pustako meM vAMcyA che ane teNe mane sarvotkRSTa zAMti ApI che. jene Atma-kleza TALavo che, je potAnuM kartavya jANavA utsuka che tene zrImaddanA lakhANomAMthI bahu maLI raheze evo mane vizvAsa che pachI bhale te hindu hoya ke anya dharmI ho." (paricaya prabhAva: pR. 36) zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI vacce dayAdharmanI carcA cAlatI rahetI. eka vAra evuM paNa banyuM ke baMnee lAMbI vicAraNAne aMte svIkAryuM ke cAmaDA vinA calAvI zakAya nahIM. khetI jevA udyoga to cAlavA ja joIe, paraMtu eya sAcuM ke anivArya hoya to ja cAmaDAno upayoga karavo joIe. A aMge zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI vacce banelA mArmika prasaMganuM gAMdhIjIe Alekhana karatAM lakhyuM, "huM to mULathI ja jarA kakaro rahyo. meM pUchyuM ke tamArA mAthe rahelI TopImAM zuM che? e pote (zrImad rAjacaMdra) to AtmaciMtanamAM lIna rahenArA hatA. pote zuM pahere che, zuM oDhe che enA vicAra karavA besatA nahIM. mAthe TopImAM cAmaDuM che e temaNe joyuM nahi. paNa meM batAvyuM ke tarata TopImAMthI cAmaDuM toDI kADhyuM. mane kaMI ema nathI lAgatuM ke mArI dalIla eTalI sajajaDa hatI ke temane soMsarI UtarI gaI. temaNe to dalIla ja karI nahIM. temaNe vicAryuM ke Ano hetu sAro che. mArI upara pUjayabhAva rAkhe che, tenI sAthe carcA zuM kAma karuM? temaNe to tarata cAmaDuM utArI nAkhyuM; ne pharI pAchuM kadI cAmaDuM mAthe paheryuM nahIM hoya ema mAnuM chuM." gAMdhIjI kahe che ke dayAdharmanuM sarasa mApa zrImad rAjacaMdrae emane ApyuM hatuM, ane e dharmanuM temanI pAsethI kUMDA bharIne pAna karyuM hatuM. gAMdhIjI dakSiNa AphrikAmAM hatA tyAre tyAM johAnisabargathI 21 mAIla (20) (19)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA dUra TaoNlsaTaoNya phArmamAM sApano ghaNo upadrava hato. bALavayathI ja gAMdhIjInA ajJAta manamAM sApano Dara pesI gayo hato. gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdrane pUchyuM ke, "sApa karaDavA Ave to tene karaDavA devo ke mArI nAkhavo ?" tyAre zrImad rAjacaMdrae kahyuM, "sApa karaDavA devo ema barAbara nathI, paNa sAthosAtha Atmahita icchanAre dehanA rakSaNArthe sApane mAravo yogya gaNAya kharo ? mAtra anArya vRtti hoya to ja mAravAno upadeza apAya." A rIte gAMdhIjI zrImadrane adhyAtmathI mAMDIne sAmAnya jIvananA prazno pUchatA hatA ane emanI pAsethI saMtoSakAraka uttara meLavatA hatA. gAMdhIjInA brahmacarya vizenA vicArone prAraMbhe zrImad rAjacaMdrano prabhAva jovA maLe che. svastrI pratye paNa brahmacaryanuM pAlana karavuM e emane dakSiNa AphrikAmAM spaSTa samajAyuM ane enI pAchaLa zrImad rAjacaMdranI asaranuM prAdhAnya hovAnuM gAMdhIjIe noMdhyuM che. gAMdhIjIe noMdhyuM ke, "A puruSe dhArmika bAbatamAM mAruM hRdaya jItI lIdhuM... kavinA siddhAMtano mULa pAyo niHsaMdeha "ahiMsA" hato. kavinI ahiMsAnA kSetramAM jhINAmAM jhINA jaMtuthI mAMDIne AkhI manuSyajAtino samAveza thAya che." 1925 nI mArcamAM 'yaMga InDiyA' nAmanA potAnA sAmayikamAM gAMdhIjI noMdhe che, "emano anekAMtavAda e be siddhAMtanA AdhAre racAyo che ane te be siddhAMta che satya ane ahiMsA." pote kaI rIte A anekAMtavAdanA siddhAMtathI prabhAvita thayA te vize teo AmAM lakhe che ke, huM ema mAnato hato ke mAro ja vicAra sAco che ane mArA prAmANika TIkAkArano vicAra khoTo che. have huM samajo ke ame baMne potapotAnA vicAranI (21) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA aMdara barAbara chIe. AnA pariNAme mArA TIkAkAro ke virodhIo para Aropa mUkato aTakI gayo. AnAthI huM zIkhyo ke muslimanI vAta enA dRSTikoNathI ane zIkhonI vAta enA dRSTikoNathI jovI joIe." jaina dharmamAM upavAsanuM vizeSa mahattva che - e ja prakAranA upavAsa e gAMdhIjInuM amogha zastra hatuM. zrImadbhI tapazcaryAmAM emaNe caitanyanI ArAdhanA joI hatI. ApaNA AtmAmAM birAjatA caitanyane joIne siMha jevA samartha banIe e ja jIvananI sArthakatA che ema kahyuM hatuM. A upavAsano hetu AtmadoSathI mukta thaIne Atmazuddhino che. evI Atmazuddhi ke jenAthI vyaktinuM jIvana ahiMsaka bane ane e mokSaprApti sudhI pahoMce. jaina vicAradhArAne darzAvato eka mArmika prasaMga gAMdhIjInA jIvanamAM jovA maLyo. gAMdhIjI dakSiNa AphrikAnA phiniksamAM hatA tyAre eka vidyArthIne sTezane jatAM eka ziliMga maLyo, AzramanA zikSikA paivatabahena ane vidyArthIoe nakkI karyuM ke ziliMganA bhajIyA maMgAvIne vaheMcI khAvA. badhAMya bhajIyA khAya eTale koI phariyAda kare nahIM ane gAMdhIjI pAse vAta pahoMce nahIM. eka divasa A vAta gAMdhIjI pAse pahoMcI gaI. gAMdhIjIe daivatabahena ane anya sAthe carcAo karI. chelle putra devadAsane bolAvyA ane khUba gussAmAM AvIne devadAsane tamAcA mAryA. "dIkarA thaIne bApane ATaluM badhuM chetarI zakAya che te jANI gAMdhIjInuM aMtara kapAI gayuM. e pachI teo johAnisabarga gayA. e divase jamyA nahIM paNa kahyuM ke huM AvatIkAle jamIza. dasa divasa bAda gAMdhIjIe pharI sAta divasa upavAsa karyA. A upavAsa samaye roja sAMje bApunI hRdayadrAvaka vANI sAMbhaLavA maLI. phiniksanA A sAteya divasa daramyAna "apUrva avasara evo kyAre Avaze' e bhajana gavAtuM. maNilAla kAkA oNrgana upara mRdula (22)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA svaroe e vagADatA ane gaMbhIra avAje e gavaDAvatA. enI pratyeka kaDI para mahAtmA gAMdhIjI pravacana ApatA. A pravacanomAM zrImanA vacanono paDagho jhilAyo che. gAMdhIjIe kahyuM, "A upavAsa huM koIne sajA karavA mATe nahIM, paNa mArI kacAza dUra karavA mATe ja karuM chuM. ApaNA RSimunionuM tapa evuM hatuM ke emanI pAse vAgha ane gAya baMne gela kare. ApaNe evA na thaIe, tyAM sudhI mokSa nathI maLavAno. ApaNe majalo dUra chIe. tyAM pahoMcatA pahoMcatA to ApaNA aneka janma vItI jAya !" jaina darzane aparigrahano Adarza Apyo. bhagavAna mahAvIre kahyuM ke tamArI pAse jarUra na hoya tevI dAMta khotaravAnI saLI paNa na hovI joIe. e aparigrahanA vicArano mahAtmA gAMdhIjIe samAja upara ane chevaTe AkhA yuga para vyApaka upayoga karyo. emaNe TrasTIzipano siddhAMta Apyo. jaina praNAlInI vAta karIe to gAMdhIjIe chellA36 varSa rAtribhojanano tyAga karyo hato. ('zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI', le. nemacaMda ema. gAlA, pR. 60) teo pANI paNa ukALeluM pItA. jainadarzananA bAhya tapamAM vRttisaMkSepa eTale ke ochI vAnagIothI calAvavuM te che. gAMdhIjI jamatI vakhate mAtra pAMca ja vAnagIo letA hatA. A pAMca vAnagIomAM mIThuM paNa AvI jatuM. e dRSTie joIe to jaina dharmanI atyaMta mahattvanI evI ahiMsA, satya, aparigraha, anekAMta, kSamA, brahmacarya, zAkAhAra, abhaya jevI bhAvanAo gAMdhIjInA jIvanamAM AcaraNarUpe pragaTa thaI che ane temAM zrImadjI sAthenA meLApanuM mahattvanuM yogadAna che. (23) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA be sUrya : zrImad rAjacaMdra - mahAtmA gAMdhI - DaoN. dhanavaMta zAha (jaina dharmanA abhyAsu dhanavaMtabhAI zAha prabuddha jIvananA taMtrI ane zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA maMtrI che. temaNe traNa nATako lakhyA che ane temanA pAMca pustako pragaTa thayA che.) A kArtikI pUrNimA, vikrama saMvata 2072 nA parama kRpALu deva zrImad rAjacaMdranI 148 mI janmatithi. (janma vi.saM. 1924) A nimitte pUjyazrI vize vizeSa svAdhyAya karavAnI bhAvanA thaI. vAMcyuM, sAMbhaLyuM. yu Tyuba upara zrImad rAjacaMdra zreNImAM eka nATaka 'atra ane tatra tuM sarvatra' joyuM. nATaka pUrve ke pachI enA digdarzake uccAraNa karyuM ke "A nATaka taiyAra karavAno Azaya zrImanA jIvanaprasaMgone ujAgara karavAno che. zrImad gAMdhIjInA AdhyAtmika guru tarIke paNa oLakhAya che." vizeSamAM A nATakanI udghoSikA jijJeSa paTele (TV9) paNa evuM kahyuM ke, 'zrImad rAjacaMdrane gAMdhIjI paNa guru mAnatA hatA.' A prakAranuM kathana meM keTalAka pustakomAM vAMcyuM che ane keTalAka zrImadbhA bhaktonI mukhethI paNa sAMbhaLyuM che, eTale A kathanano pracAra bahoLo che. zrImaddnI mahattA ane mahAnatA darzAvavA A kathanano upayoga thAya che. jJAnIpuruSa mahAna AtmA zrImadnI mahattA darzAvavA zuM AvA avalaMbananI jarUra kharI ? pU. zrImad eka sUrya che. pU. gAMdhIjI eka sUrya che. (24)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA bannene nijanijanuM alaukika teja che. zrImo janma sana 1867 mAM (vi.saM. 1924) ane gAMdhIjIno janma sana 1869 mAM eTale zrImad gAMdhIjIthI poNA be varSa moTA. banne saurASTranA pharajaMda. bannemAM jANe 18 mI sadInuM samagra teja pravezyuM. banne mahAnatAnA UMcA zikhare birAjamAna, bannenA jIvanamAM sAgaranuM amApa UMDANa ane AkAzano anaMta vyApa. banne karuNAsAgara. banne gRhasthAzramI paNa jIvana vairAgI RSitulya. gAMdhIjI jevuM dIrgha AyuSya jo zrImadna prApta thayuM hota to bhAratano AdhyAtmika ItihAsa kaMI judI rIte lakhAyo hota. gAMdhIjI IMglenDathI berisTara thaIne bhAratamAM AvyA. 1891 mAM (vi.saM. 1947), tyAre vi.saM. 1947 nA jeTha mAsamAM 22 varSanA A gAMdhIjIno meLApa 24 varSanA jhaverAtano vepAra karatA zrImad sAthe zrImA kAkAjI sasarA prANajIvanabhAIe karAvyo. A mulAkAte eka ItihAsa sarjyo. A sAla vikrama saMvata 1947. A sAlamAM samyagdarzananI prAptinA AnaMdamAM pUjya zrImadjI 'dhanya re divasa...' padamAM lakhe che H "ogaNIsase ne suDatAlIse, samakita zuddha prakAzyuM re; zruta anubhava vadhatI dazA, nija svarUpa avabhAsyuM re. dhanya re divasa A aho." A ja sAla vikrama saMvata 1947 nA kArataka suda 14 nA zrI sobhAgacaMdabhAIne zrImad lakhe che : (25) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA "AtmajJAna pAmyo hato e to niHsaMzaya che. graMthibheda thayo e traNe kALamAM satya vAta che." gAMdhIjI ane zrImaddnI mulAkAto vadhatI gaI. gAMdhIjI AphrikA gayA, tyAMthI zrImad sAthe patravyavahAra karI mArgadarzana meLavatA rahyA. pU. gAMdhIjInI AtmakathAmAMthI keTalAka aMzo ahIM joIe, je zrImad ane gAMdhIjInA saMbaMdhe ane gAMdhIjI upara zrImadno kevo prabhAva hato te ujAgara kare che. "zrImad bhojanamAM je maLe tethI saMtuSTa rahetA. paheraveza sAdo paheratA. AkhuM aMgarakhuM, khesa, garama sUtaro, pheMTo ane dhotI. temanI cAla dhImI hatI ane jonA2 paNa samajI zake ke cAlatA paNa AtmavicAramAM magna che. AMkhamAM camatkAra hato. atyaMta tejasvitA-vihvaLatA jarAye na hatI.... mArA jIvana para zrI rAjacaMdrabhAIno evo sthAyI prabhAva paDyo ke, huM enuM varNana karI zakato nathI. huM keTalAya varSothI bhAratamAM dhArmika puruSanI zodhamAM chuM, paraMtu emanA jevA dhArmika puruSa hiMdamAM haju sudhI meM joyA nathI. yuropanA tattvajJAnIomAM huM TaoNlsaToyane prathama zreNInA ane raskinane bIjI zreNInA vidvAna samajuM chuM, paraMtu rAjacaMdrabhAIno anubhava e baMnethI caDhelo hato.' gAMdhIjI berisTara hatA eTale buddhizALI hatA, ane vividha dharmanA emanA abhyAsathI eo tIvra mathAmaNa anubhavatA hatA, te tyAM sudhI ke dharma parivartananI icchA emanAmAM jAgRta thaI hatI. AvA maMthanakALamAM zrImade emanI sAthe AtmA, Izvara, mokSa, dharma, punarjanma vize patracarcA karI gAMdhIjIne dharmaparivartana karatA aTakAvyA hatA. gAMdhIjIe potAnI AtmakathA 'satyanA prayogo' mAM zrImaddnA potAnA jIvana uparanA prabhAvane svIkAryo che te tyAM sudhI ke, gAMdhIjIe lakhyuM che : (26)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA "meM ghaNAnA jIvanamAMthI ghaNuM lIdhuM che. paNa sauthI vadhAre koInA jIvanamAMthI meM grahaNa karyuM hoya to te kavizrInA jIvanamAMthI che." A prabhAva vize vizeSamAM gAMdhIjI lakhe che : ... je manuSya lAkhonA sodAnI vAta karI laIne turata AtmajJAnanI gUDha vAto lakhavA besI jAya, tenI jAta vepArInI nahi paNa zuddha jJAnInI che. temano AvI jAtano anubhava mane eka veLA nahi, paNa aneka veLA thayelo." zrImadjI vize pote keTalA zraddhAvAna hatA te jaNAvatA gAMdhIjI lakhe "ghaNAM dharmAcAryone maLavAno meM prayatna karyo che, paNa je chApa mArA upara rAyacaMdabhAIe pADI te bIjA koI nathI pADI zakyA. temanA ghaNA vacano mane soMsarA UtarI jatA... temanI buddhine vize mane mAna hatuM. temanI pramANikatA vize paNa teTaluM ja hatuM ne tethI huM jANato hato ke, teo mane IrAdApUrvaka ADe raste nahi dore ne potAnA manamAM haze evuM ja kaheze. AthI mArI AdhyAtmika bhIDamAM huM temano Azraya leto." spaSTa che ke satyanA AgrahI, satya ja jeno jIvanamaMtra che evA gAMdhIjIe potAnI AtmakathAmAM kyAya zrImano potAnA guru tarIke ullekha karyo nathI. gAMdhIjInA anya sthaLe chapAyelA lekhomAM ke vArtAlApamAM paNa A ullekha nathI. zrImadjI mAtra emanA AdhyAtmika mArgadarzaka hatA. AdhyAtmika guru nahIM, mAtra AdhyAtmika pathadarzaka. A beu vibhUtionuM A dharatI para avataraNa e ja mAnavajAta mATe apUrva avasara ane svanA AtmAne pAmavAnI siddhinI virala yAtrA. A draya RtaMbharA prajJAnA svAmI hatA. gAMdhIjIe zrImadnA bhAI manasukhabhAI pAsethI Agama ane upaniSada jevuM Atmasiddhi mahAkAvya meLavyuM hatuM ane prArthanAmAM A kAvya (20) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - temaja apUrva avasara nA padonuM gAMdhIjI gAna karatA hatA. kahevAya che ke gAMdhIjI-zrImad vacce bahoLo patravyavahAra thayo hato. enI saMkhyA lagabhaga 200 nI che paNa e sacavAyA nathI. emAMthI traNa ja patro sacavAyA che. sacavAyelA patranA 27 savAla ane enA zrImade ApelA javAbanI eka nAnI pustikA zrImanA agAsa Azrame pragaTa karI che. traNa patro : (1) zanivAra Aso vada-6 vi.saM. 1950 (okTobara 20, 1894) (2) vi.saM. 1951 phAgaNa vada-5 (1895) (3) vi.saM. 1952, Aso suda-3 pustikAnA 27 prazno ane uttaro amUlya che, tattvasabhara che. A prazno ane emAM ApelA uttaro vize vizeSa bhASya thavuM jarUrI che. A maMthanamAMthI amUlya navanIta sAMpaDaze. zrImaciMtananA je abhyAsI mahAnubhAvo A parizramika parizilana karaze to e zruta tapa gaNAze, ane adhyAtmajagatane mATe e upakArI banI raheze. gAMdhIjIe zrImad potAnA guru - adhyAtma guru mAnyA hatA e asatyanI gati have aTakavI joIe, ane e mATe vizeSa javAbadArI pU, zrImadjInA agraNI bhaktajanonI che. A satyanI upAsanA che. svayaM prakAzita svayaM sUryane koI koInA teja ke avalaMbananI jarUra nathI. (saurASTra kesarI prANaguru jaina senTara, muMbaI ane jaina vizvakoza temaja InsTiTyUTa opha jainolojInA saMyukta upakrame tA. 23-24 okTobaranA gujarAta vidyApITha amadAvAda khAte yojAyela jJAnasatramAM prastuta thayela lekha, aMzataH pheraphAra sAthe.) (28)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA jaina dharma ane mahAtmA gAMdhIjInA ahiMsA vicAra - DaoN. pUrNimA esa. mahetA (jaina dharmanA abhyAsu pUrNimAbahena gujarAta vidhApITha saMcAlita AMtararASTrIya jaina adhyayana vidhA kendranA IncArja che ane avAranavAra jaina satromAM zodhapatro prastuta kare che.) vizvanI tamAma saMskRtioe eka yA anya rIte ahiMsAno siddhAMta svIkAryo che. pramANa ane vyavahAra ochAvattA aMzanA hoya e zakya che kAraNa ke koIpaNa samAjaracanAnuM mahattvanuM pAsuM che sahaastitvanI bhAvanA ! sahaastitva vagara samAjanuM mALakhuM sudRDha thatuM nathI. sahaastitva e ja samAja che. bhAratIya dharmomAM RSi-muni, tIrthaMkaro-dharmopadezako, sAdhakonuM pradAna ane saMcAlana atyaMta mahattvanuM hovAthI ahiMsAno siddhAMta sudRDhapaNe apanAvAyo che. emAMye jaina dharma tyAgapradhAna ane samagra jIvasRSTinA tamAma nAnA moTA jIvo pratye maitrIbhAvanI vAta kare che. anya jIvane paNa jIvavAno eTalo ja haka che - adhikAra che, jeTalo eka jIvane che. A pAyAnI vicAraNAnA lIdhe ahiMsAno siddhAMta vadhune vadhu svIkArya banyo. zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ane emanI paraMparAnA prAcIna AcAryoe aneka rIte ahiMsAnI vyAkhyA, vivecanA tathA samajaNa spaSTa karI che. jIvananA tamAma kSetromAM, tamAma pAsAomAM ahiMsAnI upayogitA ja nahIM, paNa anivAryatAne upadezI che. jaina dharmanI A vicAradhArAnI asara bhAratIya dharmonI paraMparAmAM paNa thaI ! khAsa karIne brAhmaNa paraMparAnA vidvAna AcAryo, jeo jaina dharma tarapha (29) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA vaLyA. jaina dharmane jIvanazailI tarIke apanAvyo. A badhAnA lIdhe jaina dharmanI ahiMsA sarvagrAhI banI gaI. ahiMsAne aneka rIte jovAmAM AvI che. jaina dharmano pAyo ahiMsAnA siddhAMta para racAyelo che. ahiMsAne mULabhUta dharma tarIke svIkArIne jIvananI tamAma vyavasthAo jaina dharmanI vicAradhArA goThave che. jIvananA tamAma kSetromAM tamAma rIte ahiMsaka AcaraNa, ahiMsaka vANI vyavahAra ane ahiMsaka vicAradhArA ke manovRttine jainadharmanA AcAryoe anivArya ane Avazyaka mAnI che. tattvArthasUtramAM umAsvAtijI AcArya 'pramattayonAt prALayaparopaLa hiMsA' kahIne hiMsAne pramAdathI karAtA prANavadhanA rUpe nirUpI che. pramAdanI vyAkhyA atyaMta vizALa paNa che, sAthe sAthe sUkSma paNa che. zArIrika ALasathI mAMDIne mAnasika lAparavAhI ke mUrchita-behozInI avasthAne pramAdamAM sAMkaLI che. tamAma akAryonA mULa tarIke hiMsAne jovAI che. hiMsAne mAtra manuSya ke pazuvadha sudhI sImita na rAkhatA pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati uparAMta sUkSma jIvajaMtune paNa pIDA pahoMcADavI ene paNa hiMsA gaNI che. AcArAMga sUtrathI mAMDIne aneka AgamomAM hiMsAthI nivRtta thavAno, hiMsAthI dUra rahevAno upadeza apAyo che. vaidika paraMparAe jyAM pRthvI-pANI-agni-vAyune devatA mAnIne enI pUjA karavAnI vAta karI che tyAre jaina vicAradhArA e tamAmamAM jIvatva mAnIne 'pratyeka jIvane jIvavAno adhikAra che. potAnA prANane surakSita rAkhavAno haka che. e adhikAra jhUMTavI nA zakAya ! e jIvano mULabhUta adhikAra che' AvI udghoSaNA karI. vaizvika stare jaina dharmanI 'prANImAtrane jIvavAnA adhikAra' nI vAta bahu mahattvanI banI jAya che. anyanA adhikAronuM jatana e ahiMsAno ja prakAra che. (30)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA jaina AcAryonuM ciMtana A hiMsAne vadhu sUkSma stare laI jAya che. mana, vacana ane kAyA dvArA karavuM nahIM, karAvavuM nahIM, ane karanArane saMmati ApavI nahIM. Ama nava prakAre hiMsA nahIM karavAnI vAta karI che. sUyagaDAMga sUtra' nA pahelA zrutaskaMdhanA pahelA adhyayana tathA prathama uddezakamAM kahyuM che ke 'hiMsA karanAra ane karAvanAra vyakti vairanI paraMparAne vadhAre che." 'tattvArthasUtrauparanI sarvArthasiddhi TIkAmAM kahevAyuM che ke manamAM rAgaAsakti pedA thavI e hiMsA che. (7/22,363) hiMsAne cAra vibhAgamAM vaheMcIne saMkalpI, udyogI, AraMbhI ane virodhI Ama cAra prakAra batAvyA che. akAraNa mAravAnI vRttithI thatI hiMsAne saMkalpI hiMsA kahI che. jayAre gRhakArya-bhojana vagerenI hiMsA AraMbhI hiMsA che. arthopArjana nimitte thatI hiMsAne udyogI hiMsA gaNI che tathA potAnA Azrito, potAnI jAta ane potAnA deza vagerenA rakSaNa-saMrakSaNa mATe thatI hiMsAne virodhI saMjJA tarIke vyAkhyAyita karI che - A cAra hiMsAmAM sahuthI vadhAre khataranAka hiMsA saMkalpI, mAnasika hiMsA che. mAnasika hiMsAmAM DUbelo mANasa satata ArtadhyAna sTresaDiprezanamAM ja rahe che ane AgaLa jatA raudradhyAnamAM DUbIne potAno tathA anyano sarvanAza noMtare che. 'potAnA manamAM, AtmAmAM zuddha bhAvonA pragaTIkaraNa vagara ahiMsAno AvirbhAva saMbhava nathI' A vAta 'paramAtma prakAza' graMthamAM (TIkA268) kahI che. 'jJAnArNava' graMthanA AThamAM adhyAyanA 32 mAM zlokamAM AcArya zubhacaMdra ahiMsAne jagatanI mAtA kahe che. 'hiMseva ganmAtA (31). ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) AcArya amitagati kRta zrAvakAcAramAM "eka jIvanI rakSAnI tulanA parvato sAthe sone maDhelI pRthvInA dAna karatA paNa vadhu zreyaskara gaNI che.' (11/5). bhAvapAhuDa (TIkA-134/283) mAM ahiMsAne 'sarvArthadAyinI ciMtAmaNi ratna' nI upamA ApI che. - eka jIvAtmAnA bIjA jIvAtmA sAthenA vyavahAramAM ahiMsA, anekAMta ane aparigrahanA Adarzo joDavAnuM kArya kare che. khAsa karIne sugrathita mAnavasamAja mATe ahiMsAnuM yogadAna apratima rahyuM che. gAMdhIjI bhale vaiSNava paraMparAmAM AsthA dharAvatA samRddha parivAramAM janmyA hatA paNa porabaMdara jevA aneka dhArmika paraMparAothI samRddha banelA zaheramAM (janma, zikSaNa ane uchera thavAnA lIdhe) jaina sAdhuono upadeza sIdhI ke ADakatarI rIte dareka paraMparAne prabhAvita karato rahyo haze. gAMdhIjIe potAnA pitAne maLavA AvanArA sAdhusaMtomAM jaina sAdhuono nirdeza paNa karyo che. romAM rolAMDa (Romaine Roland) (1866-1944) e 'mahAtmA gAMdhI' pustakamAM lakhyuM che ke : His Parents were follower of the jain school of Hinduism, which regards Ahimsa the doctrine of non-injury to any form of life, as one of its basic Principle. This was the doctrine that Gandhi was to Proclaim victoriously throughout the world (page-3) jo ke moTA bhAganA gAMdhI kathA ke caritronA Alekhako gAMdhIjI vaiSNava paraMparAnA hatA evo ullekha kare che. (32)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA 'zAMtidUta gAMdhI' nAmanA pustakamAM lekhikA manoramA japhA jaNAve che ke "ekavAra mohane (gAMdhIe) joyuM ke mArA paga upara vIMchI caDhI rahyo che. eNe jorathI bUma pADI, 'vIMchI'.' mAe potAnA hoTha upara AMgaLI rAkhIne mohanane cUpa rahevAno IzAro karyo ane potAnA pagane jhATakyo, jethI vIMchI jato rahe. mohane AzcaryathI mAne pUchyuM ke, "eNe vIMchIne mAryo kema nahIM?' mAe kahyuM, "ene paNa jIvavA devo joIe !" - gAMdhIjInI mAtAne cokkasapaNe jaina sAdhuonA satsaMga ane saMparkamAM AvavAnuM thayuM haze mATe vilAyata javA taiyAra thayelA mohanadAsane mAtA pUtaLIbAI becaradAsa nAmanA jaina sAdhu pAse laI jAya che ane vilAyatamAM mAMsAhAra, zarAba vagere nahIM karavAnI pratijJA levaDAve che. ahiMsAnI asaranA eMdhANa A ghaTanAthI varatAvA mAMDe che. nAnapaNanA gAMdhIjInA ajJAta manamAM rahelA aMdhakArano Dara kADhavAmAM emanI raMbhA nAmanI kAmavALIe Izvara smaraNa, bhagavAnanuM nAma levAnA je saMskAro ApyA enAthI abhayano bhAva pragaTyo... vikasyo... A abhaya ahiMsAnuM ja eka pAsuM che. abhaya vagara ahiMsA Avirbhata nathI thatI ane ahiMsA vagara abhaya Takato nathI ! A saMskAranA mULamAM ahiMsA ane jIvadayAno bhAva vyApelo che. A rIte nAnapaNathI ja gAMdhIjImAM ahiMsAnA bIjonuM vAvetara thatuM rahyuM. jaina dharma ane darzana tyAgapradhAna paraMparAnA agraNI che. samagra jaina dharmano pAyo tyAga-vairAgya ane aliptatAnA siddhAMto upara majabUta banyo che. jaina dharmanI ahiMsA tIrthakara bhagavaMto ane AcArya bhagavaMtothI prerita hovAthI vadhune vadhu sUkSma banatI cAlI... jayAre gAMdhIjInI ahiMsA bhAvAtmaka rUpe sUkSmamAM pariNamI paNa skUla ane vyavahAranI bhUmikAe judA pAsAomAM ujAgara thaI! (33) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) gAMdhIjI kadAca ahiMsAnA siddhAMtane sarvagrAhI rIte mUlavatA rahyA hatA ane samaye samaye AvazyakatA pramANe enA rUpa-svarUpanA badalAvane svIkAratA rahyA. gAMdhIjI prayoga karIne pariNAma meLavavAmAM pAvaradhA hatA. prayogamAM vaividhya, nAvInya ane pAradarzitA AvavAnA lIdhe gAMdhIjIe apanAvelI ahiMsA samagra vizva mATe Avazyaka nahIM paNa anivArya hatI. eTaluM ja nahIM, gAMdhIjI asahakAra ane satyAgraha jevA valaNa sAthe paNa ahiMsAne vaLagI rahyA ! sAmAnya rIte A sthiti asamaMjasabharI hoya che. gAMdhIjI upara jaina dharmanI sIdhI asarano tabakko emanA zrImad rAjacaMdra sAthenA patravyavahArathI prAraMbhAya che. gAMdhInA aneka praznonA javAbo zrImade ApyA che. emanA patravyavahAra A vAtano sAkSI che. 27 jeTalA patromAM anekavAra judA-judA praznonA saMdarbhamAM ahiMsAnI vAta paNa karAI . (Shrimad Rajchandra's Reply to Gandhiji's Questions : Shrimad Rajchandra Ashram : AGAS) mArka zeparDa (Mark Shepard) nA mujaba gAMdhIjIe ahiMsAne Aja pahelA kyAreya na pahoMcelI UMcAI para pahoMcADI hatI. (Mahatma Gandhi and his Myths : Shepard Publications, Los angeles, 2002) jayAre kRSNA kRpalAnI jaNAve che ke mAnava ItihAsamAM gAMdhI pahelI vyakti che ke jemaNe ahiMsAnA siddhAMtane vyaktigata starathI samAja ane rAjakaraNanA stara sudhI pahoMcADI ! (M.K. Gandhi, Autobiographical Reflections. The Continuum publishing Co. New York. 1990) gAMdhIjInA samakAlIna gAMdhIvAdI vicArako kizoralAla mazarUvAlA tathA kedAranAthajI vageranA ahiMsA viSenA ciMtana ane vicAraNAmAM ahiMsAnA aneka pAsAo mUlavavAmAM AvyA che, je gAMdhI-vicAradhArAnuM pratinidhitva kare che. (38)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA gAMdhIjI satyane pradhAnatA ApatA hovAthI ahiMsAne satyaprAptinA sAdhana tarIke svIkAre che. zAMtisenAnI vAta karatI vakhate paNa 'zAMtisainikamAM ahiMsAne viSe jIvatI jAgatI zraddhA hovI joIe ane Izvarane viSe avicaLa zraddhA na hoya to ahiMsAne viSe evI zraddhA hovI azakya che. ahiMsaka mANasa IzvaranI zakti ane kRpA vinA kazuM karI zakato nathI. tenA sivAya tenAmAM krodha vinA, bhaya vinA ane sAmo ghA karyA vinA maravAnI hiMmata nahIM Ave. Izvara bhUtamAtranA hradayamAM vase che ane IzvaranA sAnnidhyamAM bhayane mATe avakAza ja nathI.' (mArA svapnanuM bhArata-agiyAramuM punarmudraNa - navajIvana, amadAvAda peja : 278) ahiMsAne Izvara tattva sAthe joDanArA gAMdhIjInI IzvaraparAyaNatA suvidita che. ahiMsA viSe emano sudRDhavizvAsa emanA nIcenA kathanamAM raNake cheH "e vAta sAcI che ke huM haMmezAM kevaLa zuddha ahiMsAnI sAdhanAno ja upayoga karuM chuM. mAro prayatna kadAca saphaLa jAya. ema bane to enuM kAraNa ahiMsAzAstranuM mAruM ajJAna haze. e siddhAMta viSenI mArI zraddhA dinapratidina vadhatI jAya che paNa ema bane ke huM e siddhAMtanuM vivaraNa karavAne apAtra houM." (mArA svapnanuM bhArata - peja: 20) samAjajIvanamAM ahiMsAnI anivAryatA aMge teo kahe che ke "meM haMmezAM mAnyuM che ke hiMsA vATe nAnAmAM nAnA ane nIcalAmAM nIcalA sudhInAne sAmAjika nyAya ApavAnuM azakya che. meM vadhu ema paNa mAnyuM che ke sauthI nIcalA tharanA lokone paNa ahiMsA vATe yogya tAlIma ApavAmAM Ave to temanA duHkho ane anyAyonI dAda meLavavI zakya che. e (35) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA mArga ahiMsaka asahakArano che." (mArA svapnanuM bhArata-gAMdhIjI peja : 21) sAmAjika samarasatA mATe paNa ahiMsA ja sAdhanarUpa banaze evo gAMdhIjIno vizvAsa nIcenA vidhAnamAM pragaTa thAya che H "jo (sudhAro) ene ahiMsaka mArge karAvavo hoya to mAladAra temaja muphalisa beunI keLavaNIthI ja e sAdhI zakAya. mAladArone abhayadAna maLavuM joIe ke temanI sAme kadI hiMsA AcaravAmAM nahIM Ave. muphalisone paNa samaja maLavI joIe ke emanI marajI viruddha kazuM kAma karavAnI emane pharaja pADavAno koIne paNa haka nathI, ane ahiMsA eTale ke marajiyAta kaSTa sahana karavAnI kaLA zIkhavAthI teo potAnI mukti sAdhI zake che. hetu-siddhi karavI hoya to meM kahI tevI keLavaNI atyAre ja zarU karye chUTako. prAraMbhika pagalA tarIke ekabIjA pratye Adara ane vizvAsanuM vAtAvaraNa jamAvavuM joIe. upalA vargo ane AmaprajA vacce hiMsaka vigraha hoI zake nahIM." (mArA svapnanuM bhArata - peja : 22) ahiMsAnI oLakha ApatA gAMdhIjI lakhe che : "je RSioe ahiMsAno kAyado zodhyo te nyUTana karatAM vadhAre buddhizALI hatA. teo pote veliMgTana karatA mahAna yoddhA hatA. zastrono upayoga teo jANatA hatA eTale tenI nirupayogitA temaNe joI lIdhI ane thAkelI duniyAne zIkhavyuM ke tenI mukti hiMsAmAM nahIM paNa ahiMsAmAM rahelI che. sakriya ahiMsA eTale jJAnapUrvaka sahana karavuM te. teno artha duSTa mANasanI marajIne cUpacApa tAbe thavuM evo nathI; paNa jAlimanI icchAno potAnI tamAma AtmazaktithI mukAbalo karavo evo che.'" (mArA svapranuM bhArata-peja : 74) ahiMsAne aneka rIte gAMdhIjIe vivecI che, "ahiMsA vyApaka vastu che. hiMsAnI hoLInI vacce sapaDAyelA ApaNe (36)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) sAdhano ane surakSita jIvanapraNAlI tathA vyavasthAnA lIdhe mANasa prANIonA DarathI dUra nIkaLI gayo... paNa mANasathI Dare che, AzaMkti ane AtaMkita rahe che enuM zuM? eno upAya che abhaya ! ane abhayano mArga che ahiMsAno ! samaya badalAya che, saMdarbho badalAya che, badhuM badalAze paNa saMgharSo ochA karavAno rasto to ahiMsAno ja raheze, e kyAreya nahIM badalAya ! e ahiMsA pachI dharmonI batAvelI hoya ke gAMdhIjI jevA yugapuruSanA prayogomAMthI janmelI hoya ! ahiMsA paramodharma' chelle eka prArthanAH ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA pAmara prANI chIe. 'jIva jIvanI upara jIve che', e khoTuM vAkya nathI. manuSya eka kSaNa paNa bAhya hiMsA vinA nathI jIvI zakato. khAtA pItA, uThatA, badhI kriyAomAM, icchA anicchAe kaMIka hiMsA te karyA ja kare che. te hiMsAmAMthI nIkaLavAno teno mahAprayAsa hoya, tenI bhAvanAmAM kevaLa anukaMpA hoya, te sUkSmamAM sUkSma jaMtuno paNa nAza na icche ane yathAzakti tene bacAvavAno prayAsa kare, to te ahiMsAno pUjArI che. tenI pravRttimAM niraMtara saMyamanI vRddhi haze, tenAmAM niraMtara karuNA vadhatI haze. paNa koI dehadhArI bAhya hiMsAthI sarvathA mukta nahIM thaI zake. vaLI ahiMsAnA paDamAM ja advaitabhAvanA rahelI che ane jo prANImAtrano abheda hoya to ekanA pApanI asara bIjAnI upara thAya che; tethI paNa manuSya hiMsAthI kevaLa aspaSTa nathI rahI zakato. samAjamAM rahelo manuSya samAjanI hiMsAmAM anicchAe paNa bhAgIdAra bane che. jayAre be prajAo vacce yuddha thAya tyAre ahiMsAne mAnanAra vyaktino dharma te yuddhane aTakAvavAno che." | (mathuradAsa trikamajI kRta gAMdhIjInI saMkSipta AtmakathA peja : 180) upasaMhAra vartamAna saMdarbhamAM ahiMsA,pachI ene jaina dharmanA upadeza tarIke joIe ke mahAtmA gAMdhInA sAdhanazuddhinA prakAra rUpe joIe, ahiMsAnI AvazyakatA ja anivArya banI jAya che. manane hiMsAthI bacAvavAthI ja bAharI hiMsAne ochI karI zakAze. mANasanA manane ahiMsaka banAvavuM paDaze. anya dharma Adara, paramata sahiSNutA, virodhI vicAronuM samanvayana, judI-judI mAnyatA ke saMskAro vacce sAmaMjasya - A badhAnuM dhyAna rAkhIne ja svastha samAjanuM nirmANa karI zakAze. ahiMsAne vyavahAramAM vaNyA sivAya bhayanI graMthio dUra nahIM thAya! (30) 'kSema kuzaLa ho, sahu jIvonuM sarvatra samucita vRSTi ho svastha rahe sahu tanathI, manathI suMdara saghaLI sRSTi ho Adara karIe ekabIjAnA mana vANIne vartanano A ja saMdezo sadAkALathI gUMjI rahyo parivartanano !' (38)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA vinobAjInA ciMtanamAM jaina dharmanI vizeSatA - DaoN. gItA mahetA (DaoN. gItAbahena ke.je. somaiyA senTara phora sTaDIjha Ina jainIjhamanA prophesara che. temaNe 'samaNasuttama' nA anuvAda ane saMpAdananuM kArya karyuM che. abhyAsapUrNa zodhapatro rajU kare che.) prastAvanA : gAMdhIjInA zArIrika, mAnasika temaja AdhyAtmika sAnnidhyamAM ucharelA vinobA mATe sarvadharma-samabhAvanI ja samajaNa ghaTe. te mujaba temaNe sAhitya racanA karI, dareka dharmanA Izvara mATe vaparAtA nAmone samAvIne nAmamALAnI racanA karI. je Aje zALAomAM ane gharomAM prArthanA tarIke gavAya che. nAmamALAnI bIjI ja kaDImAM jaina ane bauddha dharmane sAMkaLI levAmAM AvyA che. 'siddha buddha teM skaMda vinAyaka savitA pAvaka tUM.' zakya eTalA dharma-pustakono sAra kADhI loko samakSa mUkyo. kurAna-sAra, khristI-sAra, dhammapada, japUjI, bhAgavat dharma sAra, nAma-ghoSa sAra, Rgveda sAra - A badhA dharma-pustakone tenI mULa bhASAmAM vAMcI sarvadharma samanvayanI dRSTie emaNe te te pustakono sAra samAja samakSa mUkyo. hiMdudharmanuM sArarUpa pustaka gItA che ja. samaNasuttamnuM saMkalana : vinobAjIne eka vAtano vasavaso hato ke jaina ATalo prAcIna dharma hovA chatAM eno koI eka dharmagraMtha nathI. vidvatvarya jinendra varNIjIne A vAta ThIka lAgI ane emaNe 'jina-dharma-sAra' pustaka taiyAra karI vinobAjIne batAvyuM, jaina dharmanA tathA anya vidvAnone mokalI ApyuM. enA para keTalAka sudhArA-vadhArA sUcavavAmAM AvyA. tethI carcA mATe eka saMgIti besADavAno (39) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA vinobAjIe Agraha rAkhyo ane tIrthaMkara mahAvIranA 2500 varSanA saMdarbhamAM eka saMgIti beThI ane samaNasutttanuM saMkalana thayuM. saMgItimAM muni, AcArya, anya vidvAna ane zrAvaka vagere gaNIne kula 300 vyakti ekatra thayA hatA. sAta divasa A saMgIti cAlI ane hajAra varSamAM nahotuM thayuM eTaluM mahAna kArya pAra paDyuM. samaNasuttamAM 756 gAthAo che, 7 no aMka jainone bahu ja priya che. 7 x 108 maLIne 7pa6 gAthAo maLe che. samaNasutta graMthamAM jainadharma-darzananI sArabhUta vAtonuM saMkSepamAM kramapUrvaka saMkalana thayuM che. emAM cAra khaMDa che ane 44 prakaraNa che. gAthAonuM cayana prAyaH prAcIna mULa graMthomAMthI karAyuM che. tethI 'samaNasutta' paNa 'Agama-vat' svataH pramANa che. mULarUpe jaina-siddhAMtano, AcAra-praNAlIno, jIvananI kramika vikAsa-prakriyAno paricaya karAvavA mATeno pUrvasaMmata prAtinidhika graMtha che. A graMthanI gAthAono anuvAda gujarAtI, marAThI, hiMdI, aMgrejI, saMskRta, kannaDa vagere ghaNI bhASAomAM thayo che, paraMtu eno pracAra apekSA pramANe jeTalo thavo joIe eTalo na thayo. tethI mane vicAra Avyo ke A graMthanI gAthAono anvaya karI, eka eka zabdone chUTA karI eno artha samajAvI, enA para upalabdha vivecana sAdhako ane vidyArthIo samakSa mUkavA joIe. somaiyA jaina seMTaramAM vidyArthIone zIkhavADatAM eno pratibhAva sAro AvyA pachI A rItanuM pustaka taiyAra karavAnuM bIDuM jhaDapyuM ane Saman - Suttam; A Comprehensive study nA hiMdI ane aMgrejI vivecano sAthe be khaMDa taiyAra thaI gayA che. trIjo ane cotho taiyAra thaI rahyo che. AzA che ke jaina samudAya A graMthonuM adhyayana karI tattvonuM UMDuM ciMtana karaze. (40)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ahiMsAnI sAthe satya joDAyuM che ane ahiMsA jeTalo ja satyano mahimA jaina Agamoe batAvyo che. jo satya nahIM rahe to ahiMsAnI rakSA paNa na thAya. (ejana pR. 274) tapa ane ahiMsA anya dharmomAM paNa che. upaniSamAM ullekha che - to vAnaM 3mArnavaM hiMsA satyavana" -tapa ane ahiMsA mahAvIranA jIvanamAM vizeSa rUpe pragaTa thayAM, paraMtu emanI vizeSatA che - madhyastha dRSTi ! madhyastha, satyAgrahI dRSTi, anekAMtavAdaH mahAvIra svAmInA jIvanamAM madhyastha dRSTi Thera Thera prakaTa thAya che. jevI jenI zraddhA - e pramANe e graMthono upayoga karI AtmAnuM nirlipta svarUpa teo samajAvatA. tethI hiMdustAnamAM jaina vicAra phelAyo ane Aja sudhI TakI rahyo. vinobAjInI sarvagrAhI dRSTi: vinobAjI mahAna tattvaciMtaka, abhyAsa ane saMzodhaka hatA. emaNe yuvAnImAM jaina sAhitya vAMcavAnuM kAma pUrNa karyuM. ene mATe ardhamAgadhI paNa zIkhI. AcArAMga sUtra, uttarAdhyayana sUtra, samayasAra, kuMdakuMdAcAryanA graMtho paNa vAMcyA. zrImad rAjacaMdranA pustaka paNa joyAM. emAnuM 'apUrva avasara' emane hRdaya soMsaravuM utarI gayuM. (vinobA sAhitya, khaMDa 7, vardhA : paraMdhAma prakAzana, pavanAra 1995, pR. 281) jaina zabdano artha samajAvatA teo kahe che, "jaina" eTale jItavAvALo.' je duniyAne jItavA mAge che te eTalA namra hoya che ke potAnuM svataMtra astitva rAkhavA mAMgatA nathI, badhAmAM haLImaLIne rahe che. jaina dharmanA mukhya traNa siddhAMta che - ahiMsA, anekAMta ane aparigraha. ahiMsA ahiMsAno siddhAMta ghaNo vyApaka ane UMDo che. eno kama se kama artha mAMsAhAra-mukti. jainoe tenuM uttama pAlana karyuM che. manuSyanI mAnavatA bIjA prANIonI rakSA karavAmAM che ane ApaNA AhAra banAvavA e khoTuM che - A vicAra jaina dharmanI moTI deNa che. sAmudAyika mAMsAhAra -nivRttinuM sarvAdhika zreya jainone phALe jAya che. mAMsAhAra-muktinI AvazyakatA yunoe paNa mAnya karI che. yunoe kahyuM che ke jo AkhI duniyAne anAja pahoMcADavuM haze to mAMsAhAra choDavo paDaze. jainoe vyaktigata ahiMsAnuM pAlana karyuM, paraMtu gAMdhIjInI ahiMsAmAMthI je zakti pedA thaI te ahIM na thaI kAraNa jainoe ahiMsAne sAMpradAyika banAvI saMkucita artha karyo. khetImAM jo hiMsA che to khetIthI thatI upajano vyApAra karavo e hiMsAnuM anumodana thayuM. (41). jaina dharmane paMtha banAvavAnI vRtti haze to saMkucita dAyarAmAM rahI jaze anyathA eka parizuddha vicAranI dRSTie eno pracAra AkhI duniyAmAM thaze. (ejana pR. 282) vicAra-pracAranI be paddhatio che - AlaMbana ane nirAlaMbana, buddha ahiMsAnA pracAra mATe yajJabalidAna niSedhanuM AlaMbana lIdhuM. mahAvIre koI AlaMbana na letAM zuddha ahiMsA upadeza ApatA rahyA ane niraMtara tapa karatA rahyA. mahAvIranI bhUmikA ghaNI UMcI che. mahAvIranI karuNA nirguNa hatI. teo ahiMsAno mULabhUta vicAra mAdhyastha dRSTi rAkhIne samajAvatA. mahAvIranI vizeSatA e hatI ke koInA paNa hRdayamAM dhakko mAryA vagara kuzaLatAthI praveza karatA. dIvAlathI praveza karavAnI koziza karIzuM to bhaTakAzuM. tethI daravAjAthI praveza karavo. pratyekamAM je guNa che te daravAjo che ane doSa che te dIvAla che. mahAvIra pAse AvanAra dareka manuSya mATe anukULa (42)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) vicAra kayo che enuM dhyAna rAkhatA. tethI carcA mATe Avela dareka vyakti ema mAnatA ke amArA vicAronuM maMDana thayuM. A 'besika phIlosophI' maLI gaI, pachI vicAranI bIjI bAju paNa hoI zake. A emano ahiMsA dRSTikoNa hato. satya A bAjue kaMIka aMze che to bIjI bAjue paNa che. vacce pUrNa satya che A emanI dRSTi hatI. pAchaLathI vidvAnoe ene nAma ApyuM - sAvAda. | vinobAjI A vicArane 'adhi-siddhAMta' athavA 'bhI-vAda' kahe che, saMkSiptamAM ene satyAgrahI daSTi kahe che. gAMdhIjIe satyAgraha zabda ghaNA prayogo, anveSaNo pachI Apyo, to satyAgrahano durupayoga jotAM vinobAjIe satyAgrahI dRSTi apanAvavAnI zikhAmaNa ApIemaNe kahyuM che - "huM to mahAvIrano dAsAnudAsa chuM. mane emanuM smaraNa nitya niraMtara rahe che. mArA para gItAnI jeTalI UMDI asara che tethI adhika mahAvIranI mArA citta para asara che. mahAvIre AjJA ApI ke satyAgrahI bano te mane pUrNa mAnya che. (ejana pR. 276) ahiMsAnuM mULa pakaDavuM haze to A madhyastha dRSTi, samatva dRSTi hovI joIe ane anekAMtavAda A vAda nathI, oLakha che, dRSTi che. satya grahaNa karavuM hoya to vaccenuM pUrNa satya pakaDavuM joIe. dareka dRSTikoNane mahattva ApavuM joIe. jainoe prahAra nathI karyo, upahAra Apyo che, jainonI paddhati upahAranI che, premathI carcA karavAnI che. Aje sarvadharma samabhAva eka navo zabda lokone maLyo che, paraMtu jene mahAvIra tattva-siddhAMtano paricaya che temane mATe A navI vAta nathI. mahAvIra sarvadharma samanvayAcArya che. eka eka daSTi emaNe judA judA paMthanA rUpe loko - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) samakSa nayanI dRSTie prastuta karI che, paraMtu pUrNa satya A sarva satyano aMza grahaNa karavAthI ja maLe che, A vicAramAM ahiMsA sahajapaNe samAI jAya che. jainoe saMkhyA vadhAravAno Agraha na rAkhatA potAno zuddha vicAra jagata sAme mUkyo emAM ja emanI sArthakatA che. teo dUdhamAM meLavaNanuM athavA to dUdhamAM sAkaranuM kAma kare che e ghaNuM mahattvanuM che. humalA karanAra humalo karIne naSTa thAya che, jayAre jaina dharma meLavaNa yA sAkaranuM kAma karI jItI jAya che. balka jainonI saMkhyA ochI che emAM ja vinobA emanI kAmayAbI mAne che. vizvanA lokomAM dayAbhAva ane madhyastha dRSTi AvI jAya to jaino jItI gayA ema vinobAjInuM mAnavuM che. mahAvIra e che jeNe potA para vijaya meLavyo ane duniyAnA hRdayamAM evA chupAI gayA jANe dUdhamAM sAkara ! strI-dIkSA: bIjI eka mahattvanI vAta vinobAjIne AkarSe che te che strI-dIkSA. mahAvIre jeTalA AdhyAtmika adhikAro puruSane ApyA che teTalA ja strIone paNa ApyA che. teonuM kahevuM hatuM ke sanyAsa, brahmacarya ane mokSa - traNeno adhikAra strI-puruSa baMnene che eTale ja mahAvIranA samayamAM jeTalI saMkhyA puruSa zramaNonI hatI tethI vadhu zramaNIonI hatI. Aje paNa samAja-zikSaNanuM kArya zramaNIo vadhu kare che. mahAvIra ane buddha eka ja samayanA, paNa strIne dIkSA ApavAmAM buddhane je bhIti hatI te mahAvIrane na lAgI. buddhe vyavahArika bhUmikAthI vicAra karyo, paraMtu mahAvIrane vyavahArika bhUmikAno sparza paNa na thayo. AmAM ja emanI mahAvIratA che. aDhI hajAra varSa pahelAM mahAvIre A moTuM parAkrama batAvyuM. (43) (44)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA saMlekhanAH mahAvIranA mArganuM AkarSaNa rAkhanArA vinobAe deha choDavA mATe paNa jaina dharmanuM anuzIlana karyuM. ekAda mild heart stroke no anubhava karyA pachI vinobAjIne lAgyuM ke have A deha vadhu cAlI zake ema nathI to roga karatAM yoga mArge zA mATe deha na choDavo? emaNe annajaLa tyAga karI navembara 1982 mAM saMlekhanA zarU karI. keTalAkanA kahevA pramANe emaNe gAma mATenI arthAt prANImAtra mATenI karuNAthI upavAsa zarU karyA, paraMtu rIti to emaNe jainanI apanAvI. peTamAM alsara hovAthI DaoNkTaro kahetA rahyA ke pANI vagara toxin utpanna thaze ane teo behoza thaI jaze, paraMtu vinobAjI aMtaparyaMta jAgRta hatA. mahAvIra nirvANanA divase savAre 9.25 vAgye phreMca AzramavAsI RtA AvI ane pyAlAmAM pANI laIne vinobAjI samakSa UbhI rahI. vinobAjIe ene ja pANI pIvAno anurodha karyo ane 'huM jAuM chuM' ema IzArAthI batAvI savAre 9.30 vAgye mahAvIrane maLavA teo upaDI gayA. bALapaNathI mRtyu sudhInI emanI vRtti mahAvIramaya rahI ! - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) 'gAMdhIvicAra kSetre pradAna karanArA ciMtaka ane sarjaka zrI gopAladAsa jIvAbhAI paTela - jAgRti ghIvAlA. (jaina dharmanA abhyAsu jAgRtibena nalInabhAI ghIvAlAe gujarAta vidhApIThamAM jainIjhama para ema.phIla. karyuM che. hAlamAM teo 'prazasta dhyAna' viSaya para Ph.D. karI rahyA che.) zrI gopAladAsa paTela eka adabhuta pratibhAzALI vyaktitva hatuM. temanA samagra vyaktitvane thoDA pAnAmAM varNavavuM khUba muzkelabharyuM che. teoe svataMtra gAMdhI vicAraka ane rASTrIya keLavaNIkAra tarIke gauravavaMtu pada zobhAvyuM che. koIpaNa vyaktinA vyaktitvane jANavA temanA pUrvajanmane jANavo Avazyaka bane che. zrI gopAladAsa paTela khAdInA sapheda dhotI-jhabhbho, UMcI dIvAlavALI TopI paheranAra eka sagRhastha hatA. dhIra-gaMbhIra, ochA-bolA, bahArathI nALiyeranA kocalA samAna kaThaNa, kaDaka, AgrahI paraMtu aMdarathI atyaMta Rjusaumya, paraduHkhathI dravI janArA, gupta rIte madada karanArA, gAMdhIvicAranA samarthaka, nIDara patrakAra, ciMtanazIla, graMtha samAlocaka, jaina-bauddha-zIkha-yoga vagere tattvajJAnanA abhyAsI, saMskRta-aMgrejI graMthonA siddhahasta, agragaNya anuvAdakonI haroLamAM samartha saMpAdaka vagere dvArA gAMdhIvicAra kSetra ane gujarAtI sAhityamAM amUlya pradAna ApanArA hovA chatAM ochA jANItA hatA. potAnA jIvananA amUlya varSo gujarAta vidyApITha mATe arpaNa karanArA zrI gopAladAsa jIvAbhAI paTela sAhebano saMkSipta paricaya.... zrI gopAladAsa paTelano janma gujarAta - saradAra paTelanA gAma karamasadamAM tA. 28-04-1905 mAM thayo hato. pitAnuM nAma zrI jIvAbhAI paTela ane mAtAnuM nAma hIrAbena hatuM. pitAjI zikSita ane pratiSThita (46). ( 5)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA AgevAna hatA. prAthamika zikSaNa karamasada ane mAdhyamika zikSaNa umareThamAM thayuM hatuM. teo vaiSNa pATIdAra kuTuMbanA temaja saradAra paTelanA najIkanA kuTuMbI thatA hatA. I.sa. 1920 nI AsapAsa gAMdhIjInA svarAjayanA AMdolanathI. ane dezasevAnI bhAvanAthI gAMdhIvicAre prerAI laDatamAM joDAvAnI bhAvanAthI kaoNleja zikSaNa mATe gAMdhIjIe sthApelI 'vidyApITha' mAM joDAyA hatA. snAtakanI padavI: lagna: adhyApaka tarIke nimaNUMka: te samaye vidyApITha elisabrija pAse AgAkhAna mahelamAM cAlatuM hatuM. zrI gopAladAsa tyAM gujarAta mahAvidyAlayamAM abhyAsa karI prathama vargamAM dharma ane tattvajJAna' viSayamAM snAtaka thayA, ane gAMdhIjInA haste cothA padavIdAna samAraMbha tA. 05-12-1925mAM 'AryavidyA vizArada' nI padavI prApta karI hatI. - I.sa. 1924 mAM 19 varSe temanuM lagna gAyakavADa sarakAranA prAMta sUbA zrI bhAIlAlabhAI paTelanI dIkarI kamaLAbena sAthe thayA hatA. I.sa. 1927-28 mAM gujarAta vidyApIThamAM ja zrI nagInadAsa pArekha, zrI jhINAbhAI desAI (sneharazmi) sAthe zrI gopAladAsa paTelanI paNa adhyApaka tarIke nimaNUMka thaI ane vidyApIThanA pAchalA bhAgamAM bhulAbhAInI cAlImAM zrI maganabhAI desAI rahetA hatA te oraDI bhADe rAkhIne rahevA lAgyA. te samaye sAbaramatI AzramanI sAyaM prArthanAmAM niyamita javAthI zrI maganabhAI sAthe nikaTano paricaya thayo. A samaye mahAvidyAlayamAM vargo levA uparAMta vinayamaMdiranA vargo paNa letA. vidyApIThanuM mukhapatra - sAmayika "purAtatva' nAme pragaTa thayuM hatuM. tenI prabaMdhaka samitimAM muni jinavijayajI, paMDita becaradAsa dozI vagere (40) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA sAthe adhyApaka gopAladAsa paTelane paNa 1927 mAM sAMkaLavAmAM AvyA. AjhAdInI laDatanA kAraNe gujarAta vidyApITha avAranavAra japta thatI ane tyAMnA adhyApako, vidyArthIo vyaktigata satyAgrahamAM bhAga letA tethI gopAladAsa paTela I.sa. 1932 mAM amadAvAdanI sAbaramatI jelamAM gayelA. svAmI guru hajurAnaMdajIno saMga ane guruzaraNa svIkAra : zrI maganabhAI desAInA saMparkathI gopAladAsanA jIvanamAM I.sa. 1930 mAM madhyapradezanA zIkhadharmI svAmI guru hajurAnaMdajIno saMparka thayo. e prasaMgathI gopAladAsanA sAdhakajIvana para bhAre asara thaI. zrI maganabhAI sAthe gurubhAI tarIkeno vadhu ghaniSTha saMbaMdha baMdhAyo. te pachI zrI graMthasAhebanI vANI paratvenuM temanuM AkarSaNa vadhatA gharamAM bhAvathI 'graMthasAheba' nI padharAmaNI karAvI. satyAgrahanI laData daramyAna teo amadAvAda dUdhezvara vistAramAM pitAjI sAthe rahetA hatA. pitAjIne milomAM upayogI sAmAnanuM kArakhAnuM hatuM. eka vakhata nadImAM bhAre pUra AvatA kArakhAnA ane gharane bhAre nuksAna thayuM. te pachI usmAnapurA cAMpAnera sosAyaTImAM ghara bhADe rAkhIne rahevAnuM goThavyuM. zrI 'graMthasAheba' ne 1933 mAM padharAvyA te samaye A cAMpAneranuM ja ghara hatuM. A prasaMge svAmI gurunA caraNa paDyA hatA. tethI pAchalI jiMdagI tyAM rahI ekalA sAdhanA karavAnI prabaLa icchA rahetI. patnI kamaLAbenano "kaviTa InDiyA' caLavaLamAM bhAga : zrI gopAladAsa paTelanA gRhastha jIvana daramyAna patnI kamaLAbena sAthe 1927 mAM vidyApITha kolonImAM rahetA. te samaye svarAjayanI laDatanA saMjogoe zrImatI kamaLAbenane paNa patinI sAthe raMga lAgyo. 'kaviTa InDiyA" nA caLavaLamAM pakaDAIne thANA jelamAM gayA. kamaLAbena patinI sAthe khAdI, (48)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA sAdagI ane jelamAM javA sudhInA sAtha sahakAra sAthe haMmezAM bhakti-pUjAmAM rata rahetA. I.sa. 1935 thI 1939 sudhI 'jaina graMthamALA' mAM maMtrI tarIke rahyA, ane navajIvana presa dvArA vividha jaina AgamagraMthonA gujarAtImAM anuvAda - vivecana ApyA. 1937 mAM zrI maganabhAI desAInI gujarAta vidyApIThamAM mahAmaMtrI tarIke nimaNUMka thatAM gopAladAsa zrI maganabhAInA sAthI sevaka banI rahyA. 1939 mAM vidyApIThanuM navuM sAmayika 'zikSaNa ane sAhitya' zarU thayuM. temAM saMpAdaka tarIkenuM sthAna zobhAvyuM. te samaye tA. 0609-1939 mAM temanA putra vihArIdAsano janma thayo. I.sa. 1942 mAM pitAzrI jIvAbhAI revAbhAI dvArA 'zrI revAbhAI dharmagraMthamALA' mATe rUA. 6,001/- nuM graMtha prakAzana mATe dAna ApyuM hatuM. A graMthamALAmAM mukhyatve hiMdu dharmagraMtho, anya dharmo, vidyA tathA darzanano samAveza thAya che. A rIte teoe tana, mana ane dhana vidyApIThane arpaNa karela. kAraNa ke 1927thI 1963 sudhI 26 varSa saLaMga vinA vetane sevA karI hatI. AcArya pada ane zrI maganabhAInuM avasAna H 1947 mAM AjhAdI pachI gujarAta vidyApIThamAM gAMdhIjInA AzIrvAdathI AcArya banyA. te vakhate nImAyelA navA TrasTImaMDaLamAM zrI gopAladAsa paTela AjIvana TrasTI, graMthAlaya maMtrI ane khajAnacI tarIke pasaMdagI pAmyA hatA. te uparAMta bIjI pAMca samitiomAM sabhya tarIkenI javAbadArI paNa soMpAI hatI. tyArabAda 1962 mAM zrI maganabhAI desAI jevI samarpita vyaktine vidyApIThamAMthI chUTA thavuM paDyuM. A anyAyanA samarthanamAM zrI gopAladAse paNa rAjInAmuM ApyuM. ane parivAra prakAzana saMsthAnuM saMcAlana saMbhALyuM. (49) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA 'satyAgraha' patramAM khUba AkrozapUrvaka lekho lakhyA. pachIthI 1969 mAM zrI maganabhAI desAInuM hArTa eTekathI avasAna thatAM mana para bhAre vajraghAta lAgyo. zrI maganabhAI desAI viSenI vigato 'satyAgraha' mAM rajU karI ane 'TaMkarAva' mAM lekha lakhI vidyApIThanI sthitino pardAphAza karyo. patnI kamaLAbenanuM TUMkI mAMdagImAM avasAna : 1974 mAM cAMpAnera sosAyaTInuM bhADAnA gharanuM makAna choDI sTeDiyama pAsenA navA makAnamAM rahevA AvyA te pachI eka varSanA samayamAM ja patiparAyaNA zrImatI kamaLAbena mAMdagInuM nimitta laI 65 varSanI vaye eka putra vihArIdAsa- putravadhU yoginIbena ane vihArIdAsanA traNa saMtAnomAM putra udaya - harSa ane putrI maulInA bharyAbhAdaryA kuTuMbasaMsAramAM jIvI patinA caraNomAM jIvana pUruM karyuM. TI.bI. rogamAM sapaDAvuM ane pakSAghAtano bhAre - kAyamI humalo : patnInA mRtyu bAda thoDA samaya pachI paganA duHkhAvAnA kAraNe DhIMcaNanuM oNparezana thayuM. ekAeka TI.bI. nI takalIpha thaI. be varSa lAMbI mAMdagImAM rahyA. teo dhIre dhIre pakSAghAtanI asaramAM sarI paDyA. 1976-77mAM kamarathI nIcenA baMne pagano samagra bhAga pakSAghAtano bhoga banI gayA. AthI teo saMpUrNapaNe pathArIvaza jevA thaI gayA. samagra zarIra bhAMgI paDyuM. Ama, zarIranI bhAre majabUrI AvI caDI, paraMtu AMtaramana ghaNuM majabUta hatuM. zarIranI AvI hAlatamAM paNa temaNe sUtAM-sUtAM potAnuM lekhanakArya cAlu rAkhyuM. aMgrejI navalakathAonA uttama anuvAdo ApyA. bIjI bAju teo AMtarasAdhanAmAM UMDA utaratA gayA. dharma ane AdhyAtmika sAhityanA sarjanamAM kendrita thatAM temaNe graMthasAhebanA AdhAre 'paMjagraMthI' ane potAnA nitya japa mATe 'japamALA' taiyAra karI. A pramANe bIjA saMtomAM guru palaTu, guru nAnaka (50)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ke - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA vagere saMtonI zreNI taiyAra karavAnuM zarU karyuM ane te samayamAM 1996 mAM 2 jI julAIe amadAvAda khAte potAnA pArthiva dehano tyAga karI gurunA caraNomAM kAyama mATe cAlyA gayA. sAthe suputra, putravadhU ane pautra-pautrI mATe potAnI pAchaLa zuM zuM na karavuM vagere viSe vigatonI jhINavaTapUrvaka maraNottara lekhita noMdha mUkatA gayA. zrI gopAladAsa paTele A rIte samagra jIvana gAMdhIvicAra rAhe cAlI, deza mATe, vidyApITha mATe, zrI maganabhAI desAI jevA sAdhaka vaDIlanA paDachAyA rUpe rahI potAnA svAmI - guru hajurAnaMdanA zaraNamAM samagra jIvana eka sAdhaka tarIke AtmArthI jIvanacaryA jIvI uttama dhArmika ane tAttvika sAhityanuM saMpAdana lekhana-kArya "yoM kI tyoM dharI dInI cadariyA." zrI gopAladAsa paTelanuM lekhanakAryaH zrI gopAladAsa paTele dharma, keLavaNI ane gAMdhiyana tattvajJAna upara saMkhyAbaMdha pustako lakhyA che. te uparAMta vizvanA skoTa, DumAM, Dikansa, hyugo ane TolsaToya jevA sAhityasamrATonI kRtio gujarAtImAM karavAnuM adbhuta kArya karyuM che. temanA lekhanakAryano vyApa ane pramANa ghaNuM moTuM che, chatAM temanA lekhanakAryane traNa moTA bhAgamAM vaheMcI zakAya... 1) adhyAtmalakSI ke dharma - tattvajJAnalakSI sAhitya anuvAda: zrI gopAladAsa paTelanA svabhAvamAM AtmalakSI tattvanuM prAdhAnya vaiSNava saMskArane kAraNe nAnI uMmarathI ja prApta thayeluM, jemAM dharma ane tattvajJAnanA sAhitya vAcana-lekhanamAM mahadaMze rasa lIdhelo dekhAya che. temanA jIvana para hindudharma, vaiSNava saMpradAya, jaina dharma, zrImad rAjacaMdra, zIkha guruonI vANI tathA saMtonA vANI - vicAra vagerenI... ciMtana ane lekhana kAryamAM asara jaNAya che. zrImad (51) rAjacaMdranI sAdhanA ane lakhANo ghaNA asarakAraka hovAthI gopAladAsanA yuvA mAnasapaTa para te sAhityanA sarjananI paNa asara jovA maLe che. jainadharma saMbaMdhI sAhitya - mahAvIra svAmIno AcAra dharma (zrI AcArAMga sUtra - 1936), mahAvIra svAmIno saMyamadharma (zrI sUtrakRtAMga - 1937), samIsAMjano upadeza (zrI dazavaikAlika sUtra - 1939), mahAvIra kathA (1941), zrI kuMdakuMdAcAryanA traNa ratno (1938), bhagavAna mahAvIranA deza upAsako, bhagavAna mahAvIranI dharmakathAo, mahAvIra svAmIno aMtima upadeza, zrImadjInI jIvanayAtrA (1935), zrI rAjacaMdranA vicAra ratno (1936); yogazAstra (zrI hemacaMdrAcArya kRta 1932), tapasyA ne nigraMtha, pApa-puNya ane saMyama (vipAka, aMtagaDa ane anuttaropapatika traNa graMthaAgamano sAra, 1940) vagere. hindu dharma saMbaMdhI sAhitya -zrImad bhagavata (1939), prAcIna zIla kathAo, nIti ane dharma (1957), yoga vasiSTha, datta upAsanA, prAcIna bodhaka kathAo vagere... zIkha dharma saMbaMdhI sAhitya - guru graMthasAhebanI vANI, guru nAnakanA traNa bhakti pado (1985), paMjagraMthI - pAMca bhaktipado, japamALA vagere.. bauddha dharma saMbaMdhI sAhitya - gautama buddha, dhamma pada, cIna dezanA kathAnako vagere... (2) deza - samAjopayogI sAhityaH bhASA, keLavaNI, joDaNI koza, dezanI samasyAo viSayaka, ItihAsa, bhUgoLa, gaNita, arthazAstra, paryAvaraNa, Arogya, dezabhakti vagere.... zrI gopAladAsa aMgrejI, saMskRta, prAkRta ane pAlI bhASAomAM UMDuM jJAna tathA (52)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) - vikTara hyugonI bIjI navalakathAo 'ToIlarsa opha dha sI' urphe 'prema ane balidAna', - elekjhAnDara DUmA kRta 'zrI maskeTIyarsa' yAne 'prema-zauryanA rAhe' - bhAga 1 thI 5, saMpAdana, anuvAdanI viziSTa zakti dharAvatA hatA. bhASA-keLavaNI saMbaMdhI - gujarAtI bhASAnuM svarUpa, lipi sudhA ratna, saMskRta - gujarAtI vinita koza, bhASA siddhAMtasAra, saraLa saMskRta nAma rUpAvalI, sAcI jIvana kalA, sarvodayanI keLavaNI (1956), gaNita ke majA, jJAnagoSThi vagere... te uparAMta jagatanA mahAna vaijJAniko ane zodho, arthazAstranI paribhASA, amerikana rAjaya vyavasthA, IMglenDa vahANavaTuM, jIvana-amRta, bhUgoLa darzana, gaNita ane ApaNe vagere... gAMdhIvicAra saMbaMdhI - 'gAMdhI' philmanI kahAnI (1986), AbAda hindustAna, mahAtmA TolsaToya, AzA ane dhIraja, grAma vidyApITha, bApujInI vAto, manuSyanI sarvAgI keLavaNI (1942) vagere... (3) navalakathA sAhitya : gujarAtI navalakathAono saMkSepa temaja vizvanI prakhyAta aMgrejI navalakathAono anuvAda vagere sarjanono samAveza thAya che. vizva sAhityanA darabAramAM jene mAnavaMtu sthAna maLela che evI gujarAtI bhASAnI mahAnavala sarasvatIcaMdraje cArabhAganA vizALa phalakamAM lakhAyelI che te mAtra 130 pAnAmAM saMkSipta karIne potAnI zaktino kamAla batAvyo che. teoe vizvasAhityamAM ziSTa ane gauravAnvita ane avismaraNIya kRtio gujarAtImAM saMpAdita karelI che jemAM - - vikTara hyugo kRta navalakathA 'nAInTI zrI' urphe 'krAMti ke utkrAMti', - vikTara hyugo kRta navalakathA 'le mijharAbla' urphe 'daridranArAyaNa', - elekjhAnDara DUmA kRta 'kAunTa opha monTekrisTo' urphe 'AzA ane dhIraja', - volTara skoTa kRta laghunavala 'kelInarartha' urphe 'prIta kiye du:kha hoya', - AcArya ela.pI.jeksa kRta "ejayukezana opha dha hola' urphe manuSyanI sarvAgINa keLavaNI' taduparAMta anya aneka sAhityanuM saMpAdana, vivecana atyaMta saraLa ane rocaka bhASAmAM zrI gopAladAse karyuM che. teo mAtra sAhityasevI nahIM paraMtu uttama bhASAvi, vyAkaraNa niSNAMta, sAhitya siddhAMtonA mImAMsaka, keLavaNIkAra, bhASA zikSaNakAra hatA. gAMdhIjI pote paNa vizva sAhityanI AvI kRtiothI atyaMta prabhAvita thayA hatA. zrI gopAladAsanA pAMca mukhya guNo -buddhivAdI, nirbhayatA, dezadAjha, gAMdhIbhakti ane satyanA upAsaka. gAMdhIjI pratye saMpUrNa samarpaNanA kAraNe temanuM sAhitya ane keLavaNI jagatamAM gAMdhIjI, kAkAsAheba kAlelakara, maganabhAI desAI pachInuM taratanuM sthAna sthApita karI ApyuM. koIpaNa prakAranI prasiddhinI khevanA vagara anAsakta bhAve 'svAntaH sukhAya' gopAladAse dhArmika - AdhyAtmika graMthonA anuvAdo dvArA gAMdhIyuganA rASTrIya keLavaNIkAra, nIDara patrakAratva dvArA janatAnI amUlya sevA karI che. (53) (54)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) 'gAMdhIvicAra kSetre pradAna karanAra jaina ciMtaka tathA sarjaka, paMDita becaradAsajI dozI - mAlatIbahena zAha (bhAvanagara sthita mAlatIbahene tatvajJAnanA viSayamAMPh.D. karela che. temanA cAra pustakonuM prakAzana thayuM che. jaina sAhitya satromAM zodhapatro prastuta kare che.). jaina dharma-darzana-sAhityakSetre khUba moTuM pradAna ApanAra paMDita becaradAsa jIvarAja dozInA jIvanano saMkSipta paricaya ane teono gAMdhIvicAra sAtheno saMparka ane saMbaMdha A bAbato viSe prastuta lekhamAM prApya vigato mUkavAno prayatna che. jIvana : paMDita becaradAsajInA pitAzrI jIvarAja lAdhAbhAI dozI vIsA zrImALI derAvAsI jaina. saMskArI mAtA otamabAInI kUkhe vi.saM. 1946 nA mAgasara vada amAsa, tA. bIjI navembara 1989 nA roja valabhIpura (vaLA)mAM teono janma thayo. sAmAnya sthitinuM kuTuMba. tyAM dhUDI nizALamAM bhaNataranI zarUAta. pachI potAnA mosALa saNosarAmAM bhaNIne vaLI pAchA valabhIpuramAM bhaNatara cAlu rAkhyuM, jyAM temaNe chaThThI copaDI pUrI karI. dasa varSanI uMmare pitAnuM avasAna thatAM AjIvikA mATe mAne madada zarU karI. pitAnuM kAraja karavA mATe mAnA kaDalAM ane koLiyA vecAI gayA, jenI gherI asara becaradAsanA mana upara rahI. potAnA be dIkarA tathA eka dIkarI mATe mAM daLaNAM, khAMDaNAnA kAmo karatAM ane nAno becara te samaye kAlAM pholavA, rAkha cALavI, dALamazAlI (taLelI dALa) vecavI vagere kAmo karato. bAra-tera varSanI uMmare mAMDaLamAM pa.pU. A. zrI dharmasUrijI pAse pAMcasAta mahinA rahIne kaumudIno abhyAsa karyo. vidyApIpAsAthI prerAIne pU.A. (55). ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) dharmasUrijI tathA potAnA mitra harSacaMdrabhAI (munizrI jayaMtavijayajI) sAthe mAMDaLathI pagapALA kAzI javA nIkaLyA, paraMtu mAtAnI anicchAthI godharAthI pAchA vaLyA. AvIne valabhIpura ane pAlItANAmAM muzkelIo veThIne paNa abhyAsa cAlu rAkhyo. 5.pU. siddhivijayajI pAse navatattvano abhyAsa karI mahesANAmAM pAThazALAmAM eka mAsamAM bhAMDArakaranI mArgopadezikAnI pahelI copaDI karI, mahesANAthI vi.saM. 1962-63 mAM kAzI gayA, jayAM cha mAsa pachI temane zItaLA thavAthI temanA mA te samaye ekalA kAzI pahoMcyA. kAzImAM be varSamAM hemacaMdrakRta laghuvRtti poNI karI ane padarzanono abhyAsa karyo. sAthesAthe paM. haragoviMdadAsa zeThanI sAthe rahIne yazovijaya jaina graMthamALAmAM prAcIna pustakonuM saMpAdana zarU karyuM. A pustako kalakattAnI saMskRta kaoNlejanI 'tIrtha" nI parIkSAmAM abhyAsakramamAM pahelAM dAkhala thayA ane pachI pote te parIkSA ApIne uttIrNa thayA. muMbaInI ejayukezana borDanI dhArmika parIkSAmAM temane ane 5. haragoviMdadAsane AgalA naMbare uttIrNa thavAthI baMnene rUA. 7575 nuM pAritoSika maLyuM. saMskRtamAM kavitAo karavI, pAdapUrti karavI vagere zokha keLavAyA. saurasenI, paisAcI, apabhraMza jevA vividha rUponI bhASAno paNa sAro abhyAsa karyo. prAkRta, ardhamAgadhImAM to nipuNatA hatI ja. have bauddha dharmanA jJAna mATe pAlI bhASA zIkhavA mATe pa.pU. dharmasUrijIe paM. becaradAsajI, paM. haragoviMdadAsajI ane DaoN. satiSacaMdra vidyAbhUSaNa - A traNeyane zrIlaMkAmAM kolaMbo mokalyA. ATha mAsa tyAM abhyAsa karIne kAzI AvIne pAchuM graMthasaMpAdananuM kAma zarU karyuM. A badhAM abhyAsathI temanI dArzanika kSitijo khUbaja vikAsa pAmI. - satyazodhaka becaradAse have Agamo kaMThastha karavA mAMDyA ane Agamono anuvAda karavAnA kAma aMge vi.saM. 1970-71 (I.sa. 1915) mAM amadAvAdamAM zeTha puMjAbhAI hIrAcaMde sthApela jinAgama prakAzana sabhAmAM (56)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA joDAyAM. A kAma aMge samAjamAM virodha hato. I.sa. 1919 mAM muMbaImAM 'jaina sAhityamAM vikAra thavAthI thayela hAni' viSaya upara vyAkhyAna ApyuM ane pachI bhAvanagaranA "jaina" sAmayikamAM 'tamastaraNa' nAme lekha lakhyo. AnAthI temano tIvra virodha thayo topaNa potAno mArga na choDyo. I.sa. 1921-22 mAM "gujarAta vidyApITha" nA "purAtattva maMdira' mAM joDAIne 5. sukhalAlajInA sahakAramAM 'sanmatitarka prakaraNa' nA saMpAdananuM duSkara kArya namUnedAra rIte karyuM, jenAthI gAMdhIjIne ane anya vidvAnone khUba saMtoSa thayo. I.sa. 1930 nA dAMDIkUcanA samayamAM 'navajIvana' nuM taMtrIpada saMbhALyuM, jelavAsa bhogavyo, rAjasthAnamAM rahevuM paDyuM. gujarAtamAM amadAvAda AvIne ela.DI. ArTsa kaoNlejamAM joDAyA ane pachI ahIMyA ja sthAyI thayA. vyAkaraNane lagatuM sAhitya, AgamonA anuvAdo, prAcIna graMthonuM saMpAdana tathA aneka lekho lakhIne akSaradehe vizALa pradAna karanAra paMDitajInA samaNasuttam" ane "mahAvIra vANI' be pustakonI khUba sarAhanA thaI. vidvAna hovAnI sAthe satyazodhaka, nirbhaya hovAnI sAthe krAMtikArI paMDitajIne bhArata sarakAre saMskRta mATeno 'nezanala eNvorDa arpaNa karyo. 92 varSa jeTaluM dIrtha AyuSya bhogavIne 11 mI okTobara 1982 nA roja amadAvAdamAM teo avasAna pAmyA. gAMdhIvicAranI paM. becaradAsajI upara asara sAhityakSetre jIvanabhara pravRtta rahenAra paMDita becaradAsajInA jIvana upara pratyakSa yA parokSa rIte gAMdhIvicAranI asara bALapaNathI ja jovA maLe che. bhAratanA vizALa janasamudAya upara gAMdhIjIno je prabhAva paDyo hato te prabhAva, paMDitajInA jIvana upara paNa bALapaNathI zarU karIne jIvananA vividha tabakkAomAM paDela jovA maLe che. svAzraya - bALapaNamAM ja pitAnuM avasAna thatAM mAtAne madada karanAra (50) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) becaradAsanA jIvanamAM svAzraya ane zramanuM mahattva to nAnI uMmarathI ja hatuM. koIpaNa kAma karavAmAM zarama na rAkhavI, potAnA paga upara UbhA rahevuM, muzkelImAM hoya tene madada karavI - A khUba mUlyavAna valaNo temanAmAM svAbhAvika rIte ja vikasyA. prAmANikatA - kAzInA abhyAsanI tejasvitAne kAraNe pU. dharmasUrijIe yuvAna becaradAsane rUA. 10 nI skolarazipa ApavAnuM sUcavyuM tyAre temaNe tenA sAdara asvIkAra karatAM jaNAvyuM ke pAThazALA badho kharca ApatI hoya to AvI skolarazipa kema levAya ? A javAbamAM yuvAnInI vayamAM paNa temanAmAM bhArobhAra prAmANikatAnA darzana thAya che. svadezInI bhAvanA-bhAratamAM baMgabhaMganI caLavaLathI becaradAsajIe dezI kApaDa ane dezI khAMDa vAparavAno niyama karyo. paMDitomAM gAMdhIjIe jayAre I.sa. 1915-16 mAM svadezI ane khAdInA upayoganI hAkala karI tyAre paMDitajIe tenuM dRDhatApUrvaka pAlana karavAnuM nakkI karyuM. svadezInI A bhAvanAno je juvALa te samayamAM pedA thayo tenAthI gulAmInI jaMjIro toDavAnA prayatnomAM vega Avyo. satyazodhaka dRSTi ane nirbhayatA - vividha bhASAonuM jJAna, aneka darzanono abhyAsa, satata ciMtana-manana dvArA paMDita becaradAsajImAM je DahApaNa ane samajaNa vikasyA tenAthI teo nirbhaya, krAMtikArI ane satyazodhaka banyA. A zodha karatAM karatAM potAne je mArga sAco lAgyo te mArge cAlavAmAM temane jarApaNa khacakATa na thayo. samAjano vikAsa karavA mATe ajJAnanA aMdhakArane ane aNasamajanA bAvAMjALAMne dUra karavA ja paDe e spaSTa vAtano amala karavA mATe teoe samAja taraphathI karavAmAM Avela je prabaLa virodho sahana karyAta temanI satyazodhaka dIrghadRSTino dyotaka che. AgamonA anuvAdo prakAzita karavA, 'jaina sAhityamAM vikAra thavAthI thayela hAni' viSe vyAkhyAna ApavuM, (58)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA 'tamastaraNa' lekha lakhavo vagere aMge samAja taraphathI temano ja bahiSkAra thayo tenI sAme teo aDaga manathI TakI rahyA. AvA kaparA samayamAM mahAtmA gAMdhIe teone sAtha Apyo ke jo potAne deDha vizvAsa hoya to satya na choDavuM. A varSomAM kramazaH paMDitajIno gAMdhIjI sAtheno paricaya vadhato gayo. gujarAta vidyApITha sAtheno paMDitajIno saMbaMdha aneka bhASAonA tajajJa, satyazodhaka paMDita becaradAsajI konpharansamAM je nibaMdho ane noMdho rajU karatAM tenAthI suprasiddha vidvAna zrI AnaMdazaMkara bApubhAI dhruva ane baroDA sTeTanA divAna sara manubhAI mahetA jevA vidvajano AkarSita thayA hatA. te samaye paMDitajIne orienTala InsTITyuTamAM kAma maLatuM hatuM, paNa teo mahAtmA gAMdhI dvArA sthapAyela gujarAta vidyApIThamAM 'purAtattva maMdira' mAM I.sa. 1921-22 mAM joDAyA. gujarAta vidyApIThanA A prAraMbhakALamAM aneka vidvAno, ciMtakomAM paMDita sukhalAlajI, paMDita becaradAsajI jevA jainadarzananA ane prAcya vidyAonA UMcA gajAnA vidvAno joDAyA e kevo subhaga samanvaya ! e vakhatanuM vidyApIThanuM vAtAvaraNa eka Adarza saMsthAno namUno pUro pADe tevuM banyuM. mUlyavAna graMtho - gujarAta vidyApIThamAM rahIne paMDitajIe paM. sukhalAlajInA sAthamAM saMpAdita karela 'sanmatitarka prakaraNa' graMthanA kAmathI mahAtmA gAMdhIjIne khUba saMtoSa thayo e bAbata khAsa noMdhapAtra che. A ja rIte paMDitajI dvArA taiyAra thayela "mahAvIra vANI' ane 'samaNa-suram' jevA graMtho vinobAjI dvArA poMkhAyA e bAbata paNa paMDitajInA sarvadharma samabhAvanA valaNanA sArvatrika svIkAranuM sUcana kare che. brAhmaNagraMtho, bauddhagraMtho, bAIbala, kurAna jevA graMtho sAthe tulanAtmaka abhyAsathI lakhAyela 'mahAvIra-vANI' pustakanI prastAvanAmAM svAmI AnaMda noMdhe che ke jaina sAhityanA ratnAgAramAMthI aNamUlA ratno vINIne ApaNI samakSa temAM mUkyA che. (59) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - navajIvananuM taMtrIpada ane jelavAsa gAMdhIjI ane paMDita becaradAsajI pANInA vaheNanI jema bhegA thayA, chUTA paDyA, vaLI pAchA bhegA thayA evuM banyA ja karyuM. I.sa. 1930 mAM dAMDIkUcanA aitihAsika prasaMganA raNabherInA nAda pAchaLa paMDita becaradAsajI paNa ghelA banyA. dAMDIkUcanA prasaMga pachI teo hastalikhita 'navajIvana' nA taMtrI banyA. 'navajIvana' sAmayikamAM temanI A bhAgIdArInuM mahattva ochuM na AMkI zakAya. A samayamAM paMDitajI nava mAsa vIsApura jelamAM rahyA. jelamAMthI chUTA karyA pachI briTiza hakUmatamAM dAkhala thavAno manAI hukama maLavAthI mAravADa, rAjasthAnamAM rahyA. aneka prakAranI muzkelIono sAmano karIne TakvAno A kaparo kALa temanI satyanI agAdha zraddhA ane daDha manobaLa vagara na ja pasAra thAya. upasaMhAra - paMDita becaradAsajInA mahAtmA gAMdhI sAthenA saMparkanI tathA gujarAta vidyApITha sAthenA temanA saMbaMdhanI A sivAyanI mAhitI kadAca ApaNane atyAre prApya nathI, paraMtu ATalI prApta mAhitInA AdhAre paNa ApaNe eTaluM to kahI zakIe ke paMDitajInA jIvanamAM svAzraya, prAmANikatA, svadezInI bhAvanA, satyazodhaka dRSTi ane nirbhayatAnA je guNo vikasyA hatA te bezaka gAMdhIvicAranA mUlyo hatA ja. gujarAta vidyApIThamAM kAma karIne teoe sanmati-tarka prakaraNa' jevA kaThina graMthanuM kAma karyuM, 'navajIvana' nuM taMtrIpada saMbhALyuM te gujarAta vidyApIThane mATe paNa noMdhapAtra saMbhAraNuM che. prakRtithI saraLa, AkRtithI saumya, vRttithI udAra, sAMpradAyika pUrvagrahothI mukta, nirbhIka vidvAna, satyazodhaka, vittanA badale vidyAnI saMprAptine jIvanamAM mahattva ApanAra, gAMdhIyuganA A RSi vidyApuruSane sAdara namana. saMdarbha graMtha:- "saMgIti': paM. becaradAsa jIvarAja dozI "Pt. Bechardas Doshi - By Prof. M.A. Dhake & Sagarmal Jain (0)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) anekAntavAda ane gAMdhIvicAra - kanubhAI zAha (jainadharmanA abhyAsu kanubhAI graMthAlayanI pravRti sAthe saMkaLAyelA che. jaina sAhitya saMmelano ane jJAnasatromAM zodhapatro rajU kare che.) gAMdhIvicAranI vAta karatAM pahelAM jaina dRSTie anekAntavAdane samajIe to gAMdhIvicAra ane anekAntavAdanI vAta karavAnuM saraLa bane. syAdvAda ane anekAntavAdaH syAdvAda zabda 'cAtu' ane 'vAda' e bethI banelo che. 'smAtu" eTale "amuka apekSAe', 'amuka dRSTikoNathI'. e (cAtu) ahIM avyaya che ane anekAntasUcaka che. eTale anekAntarUpe kathana e syAdvAdano artha thayo. AthI ja syAdvAdanuM bIjuM nAma anekAntavAda'. 'anekAnta' mAM 'aneka' ane 'anta' ema be zabdo che. temAM 'anta' no artha ahIM dharma, dRSTi, dizA, apekSA, bAju evo karavAno che. A uparathI "anekAntavAda' no artha aneka dRSTiothI vividha dizAothI - bhinna bhinna apekSAthI (vastunuM) avalokana ke kathana karavuM evo thAya che. Ama, 'yAdvAda' ane "anekAntavAda' e baMne zabdo ekArthaka che. A rIte 'anekAntavAda' no artha enA nAmamAM ja spaSTa thaI jAya che. vastu eka ja dRSTithI - eka ja bAjuthI, bhinna bhinna deSTibiMduothI avalokana karatI daSTi e anekAnta dRSTi, eTale e vizALa yA vyApaka dRSTi. enAthI vastunI barAbara mAhitI maLe. eka ja vastumAM bhinna bhinna dRSTibiMduothI saMgata thaI zakatA judA judA - vividha dekhAtA - dharmono prAmANika svIkAra e syAdvAda che. jevI rIte eka ja puruSamAM pitA-putra, kAkA-bhatrIjA, mAmA-bhANeja, sasarA-jamAI - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA vagere paraspara viruddha lAgatA vyavahAra bhinna bhinna saMbaMdhanI apekSAe saMgata thatA hoIne mAnavAmAM Ave che, tevI rIte eka ja vastumAM spaSTIkaraNa mATe eka vizeSa vastu uThAvIne kahIe to eka ja gharamAM niyatva ane anityatva vagere viruddharUpe bhAsatA dharmo judI judI apekSA dRSTie saMgata thatA hoIne svIkArI zakAya che. Ama, eka vastumAM bhinna dRSTie saMgata thaI zake tevA bhinna bhinna dharmono samanvaya karavo e syAdvAda athavA anekAntavAda che. vividha dRSTibiMduo dvArA zakya anvayo karI bhinna yA viruddha dekhAtA matonI samucita rIte saMgati karavI e anekAnta dRSTinuM svarUpa che. A uparathI e dRSTinI vyApakatA, mahattA ane upayogitA samajI zakAya che. A udAra dRSTinA pavitra baLathI ja matasaMgharSothI upajatA kolAhalo zamI jaI mAnavasamAjamAM paraspara samabhAva sadhAya che. A samabhAva athavA sAmyano pracAra e anekAntavAdano uddeza che. AnA phaLasvarUpe ema kahI zakAya ke anekAntavAda eTale samanvayavAda, ane emAMthI nIpajanAruM kalyANakArI phaLa te samabhAva. samanvayavAda ane samabhAva dvArA nIpajato vyApaka maitrIbhAva e saravALe mAnavInA hita dvArA vizva kalyANamAM pariName. gAMdhIjI ane jaina dharma : gAMdhIjInuM pratyeka kArya dharma che. dharma e vicArapUrNa AcAra che. gAMdhIjIno dharma e AcAradharma che. gAMdhIjInuM samagra jIvanakArya e ahiMsAnA mArge satya dharmane mApavAnA puruSArthanuM pariNAma che. gAMdhIjInI dharmabhAvanA vyApaka che. A dharmabhAvanA gAMdhIjInA badhA ja kAryakSetromAM prasarelI che. rUzAvAmahe sarvam - A AkhuMye vizva IzvarathI vyApta che - e anubhava, e darzana gAMdhIjIe karyuM che, evuM emanA AcAravicAra parathI jaNAya che. prAcIna sAdhakonI jema gAMdhIjIe paNa Izvaradarzana ke AtmasAkSAtkArane potAnA jIvananuM dhyeya mAnyuM hatuM. 'AtmakathA' nI (2) (1)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA prastAvanAmAM teo lakhe che : "mAre je karavuM che, jenI huM 30 varSa thayA jhaMkhanA karI rahyo chuM, te to Atmadarzana che, te Izvarano sAkSAtkAra che, mokSa che." gAMdhIjInA sarva vrato jevAM ke satya, ahiMsA, brahmacarya, asteya, aparigraha, asvAda, abhaya, sarvadharmasamabhAva vagerenA pAlanathI aneka prakAranI zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika zaktio manuSyamAM ApoApa pAMgare che evuM teo mAnatA. A badhA vratonuM pAlana emaNe anekAnta dRSTine dhyAnamAM rAkhIne ja karyuM che. A anekAnta dRSTinI vicAradhArAmAM jaina dharmanuM mahattvanuM pradAna che, te vicArIe. gAMdhIjIne zrImad rAjacaMdrano prathama paricaya I.sa. 1891 nA julAI mAsamAM vilAyatathI AvatA muMbaImAM thayo. muMbaImAM gAMdhIjIne zrImA nikaTa sahavAsamAM AvavAnuM thayuM. zrImanA bahoLA zAstrajJAnathI, zuddha cAritryathI ane emanI AtmadarzananI bhAvanAthI gAMdhIjI khUba ja prabhAvita thayA hatA. gAMdhIjIe potAnA mArgadarzaka tarIke mAnelA traNa puruSo (zrImad, raskina ane TaoNlsaTaoNya) mAM zrImadna agragaNya sthAna ApyuM che. gAMdhIjIe zrImaddnI potAnA jIvana upara paDelI chApa varNavatA lakhyuM che : "huM kavinA pratyakSa gADha paricaya ane sahavAsamAM Avyo hato. ghaNI bAbatamAM kavino nirNaya - tulanA, mArA aMtarAtmAne - mArI naitika bhAvanAne khUba samAdhAnakAraka thato. kavinA siddhAMtono mULa pAyo niHsaMdeha ahiMsA hato. kavinI ahiMsAnA kSetramAM jhINAmAM jhINA jaMtuthI mAMDIne AkhI manuSyajAtino samAveza thato hato. mArA jIvana para UMDI chApa pADanAra Adhunika manuSyo traNa che. rAyacaMdabhAIe temanA jIvaMta saMsargathI, TaoNlyaTaoNye temanA 'vaikuMTha tArA hRdayamAM che' nAmanA pustakathI ane raskine 'anaTu dhisa (63) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA lAsTa' - sarvodaya nAmanA pustakathI mane prabhAvita karyo." gAMdhIjI jyAre dharma aMge vicAratA ane mathAmaNa anubhavatA tyAre zrImad sivAya bIjA dharmazAsrIo sAthe paNa patravyavahAra karatA, paraMtu emane zrImadjInA patravyavahArathI zAMti maLatI. zrImade patranA uttara sAthe keTalAka pustako adhyayanArthe mokalAvelA; jemAM 'paMcIkaraNa', 'maNiratnamALA', 'yogavAsiSThanuM mumukSu prakaraNa', haribhadrasUrinuM 'Sadarzanasamuccaya' ane 'mokSamALA' vagere graMtho vAMcavAnI bhalAmaNo karI hatI. A dharmamaMthananA kALamAM gAMdhIjIe kurAna vAMcyuM, IslAmI pustako vAMcyA, vilAyatanA khristI mitro sAthe patravyavahAra calAvyo. 'bAIbalano navo graMtha' pustaka vAMcyu. TaoNlsaTaoNyanA 'vaikuMTha tArA hRdayamAM che' nAmanA pustakanA vAMcanathI UMDI chApa paDI. zrImad sAthenA patravyavahAra ane emaNe mokalelA pustakonA vAMcanathI gAMdhIjIne temanA ghaNA praznonuM samAdhAna thayuM. gAMdhIjInI tIvra dharmajijJAsA evI prabaLa hatI ke zrImanuM A samaye AdhyAtmika mArgadarzana na maLyuM hota to gAMdhIjI AphrikAthI mohanadAsamAMthI mAIkala, ke mohammada thaIne pAchA AvyA hota ! zrImadnA mArgadarzanathI gAMdhIjInI AryadharmamAM zraddhA sthira thaI ane jaina dharmano prabhAva vizeSa paDyo. jaina dharmanA vizeSa prabhAvanA kAraNe jaina siddhAMtono gAMdhIjIe jIvanamAM svIkAra karyo. emanA kAryomAM viniyoga karyo ane A saMskArone UMcAIe laI gayA. anekAntavAda ane gAMdhIjI : gAMdhIjIe zrImadnA mArgadarzanathI preraNA meLavIne potAnuM jIvana udAtta ane vyApaka banAvyuM. gAMdhIjIe zrImadbhA mArgadarzanamAM anubhavyuM ke temane koIpaNa dharma pratye anAdara na hato. gAMdhIjIne (64)
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA paNa temaNe kyAreya jaina dharma apanAvavA pratyakSa ke parokSa sUcana karyuM na hatuM. zrImadbhue badhA saMpradAyonA zAstragraMthomAMthI upadeza - sadbodha prApta karavA prerita karyA hatA. AvI vyApaka dharmadRSTivALA zrImadnI niSpakSapAta adhyAtmadRSTi, madhyasthatA, udAttatA gAMdhIjIne sparzI gaI. gAMdhIjInA dharmadarzananA ghaDataramAM aneka vyaktioe ane vizvabharanA dharmonI paraMparAoe parokSa ke pratyakSa bhAga bhajavyo che. emanA vicAra ghaDataramAM prAcIna bhAratIya dharmapravAhonI asara mukhyapaNe che. vedAMta ane darzano, jaina ane bauddha dharmo, rAmAyaNa, mahAbhArata ane gItAmAM pragaTa thayelA tattvajJAnanI spaSTa asara emanA jIvanamAM jovA maLe che. gAMdhIjI upara jaina dharma ane tenA siddhAMtono eTalo badho prabhAva hato ke : "gAMdhIjIe chellA 36 varSa rAtribhojanano tyAga karyo hato. teo pANI paNa ukALeluM pItA. pANIno bATalo sAthe rAkhatA. jaina darzananA bAhya tapa 'vRttisaMkSepa' nuM pAlana karatA. jamatI vakhate mAtra pAMca vAnagIo ja khAtA. A pAMca vAnagIomAM mIThuM paNa AvI jatuM. A vrata emaNe haradvAra tIrthamAM aMgIkAra karyuM.1 gAMdhIjInA jIvanamAM ahiMsA, sAdAI, sarvadharma pratye samabhAva, AtmaniSThA, dharmaniSThA, nItimattA vagere guNonuM siMcana jaina dharmanA prabhAvane kAraNe thayeluM ane te zrImaddnA patravyavahAra ane saMsargathI thayuM te nizcitarUpe kahI zakAya. jaina darzananI anekAnta dRSTi gAMdhIjIe jIvanamAM apanAvI. koIpaNa vastune aneka dRSTithI - bhinna bhinna pAsAthI tapAsavI. eka vastu eka sthaLe yogya hoya, te bIjA sthaLe yogya na paNa hoya e vicAra siddhAMtanuM gAMdhIjIe anuzIlana karyuM. 1. nemacaMda gAlA : zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI, pR. 60 (5) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA anekAnta dRSTinI vAta sAta AMdhaLA ane hAthInA dRSTAMtathI samajAvavAmAM Ave che. sAta AMdhaLA potapotAnI rIte hAthInuM varNana kare che. darekanuM varNana ekabIjAthI bhinna che. te dRSTibiMdu hAthIne pratyakSa jonAra vyaktinI dRSTie khoTuM Thare che, athavA AMzika rIte sAcuM lAge che. Ama, satya sApekSa hovAthI ene samajavA mATe badhI daSTithI tapAsavuM anivArya thaI paDe che. eka ja vAta paratve aneka virodhI dekhAtI dRSTiono meLa sAdhavo joIe - e anekAntavAdanI dRSTi gAMdhIjIe emanI sarva pravRttiomAM apanAvelI che. gAMdhIjI koIpaNa vastuno nirNaya letAM pahelA sarvanA vicAro jANIne te vastunA badhA pAsAonI vicAraNA karIne teno amala karatA ane karAvatA. tAtparya eTaluM ke eka ja dRSTikoNa apanAvIne AMdhaLA ane baherA na bano. bIjAnI vAta paNa sAMbhaLo, bIjAnA dRSTibiMduo paNa samajavA prayatna karo. anekAnta vAdathI potAne pratIta thatA satyane vaLagI rahevA chatAM bIjAnA matano AdarapUrvaka vicAra karo. anekAntavAdamAM ekAMgitA ke saMkucitatAne sthAna nathI. anekAnta dRSTibiMdu apanAvIne gAMdhIjI potAnA matamAM AgrahI hovA chatAM potAnA kaTTaramAM kaTTara virodhInI dalIlo sAMbhaLatA ane tene samajavAno udAra prayatna karatA. sAmAnI vAtamAMthI potAne levA jevuM na jaNAya to paNa tene e raste javAnI udAratA dAkhavatA. gAMdhIjIne emanA virodhIo paNa cAhatA te emanI anekAnta dRSTine ja AbhArI che. A aMge gAMdhIjI lakhe che : "anekAntavAda mane priya che. temAMthI huM musalamAnanI musalamAnanI dRSTie, khristInI tenI dRSTie vicAra karatA zIkhyo. mArA vicArone koI khoTA gaNe tyAre mane emanA ajJAnane viSe pUrve roSa caDhato. have huM teonuM (66)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA dRSTibiMdu teonI AMkhe joI zakuM chuM. tethI temanI upara prema karI zakuM chuM." anya dharmanA anuyAyIo potAne custa hiMdu gaNAvanAra gAMdhIne potAnA dharmanA zA mATe mAnatA hatA tenuM rahasya temane apanAvelI anekAnta dRSTine AbhArI che. gAMdhIjInI anekAnta dRSTine vAta karatAM paMDita sukhalAlajIe jaNAvyuM che : "huM to phakta eTaluM ja jouM chuM ke gAMdhIjInA jIvanamAM ahiMsA ane anekAntanA be tattvo kaI rIte kAma karI rahyA che. jyAre e jouM chuM ane vicAruM chuM tyAre mane cokhkhuM lAge che ke e tattvo bAbatamAM gAMdhIjInA jIvana para jainatvanI moTI ane spaSTa asara che : pachI te game te rUpamAM hoya.' gAMdhIjInuM jIvanadarzana e ja emanuM dharmadarzana. emanuM jIvana gahana ane aneka pravRttiothI sabhara hatuM. emanA jIvananI badI ja pravRttio anekAnta ane ahiMsAnI dRSTie ja pAMgarelI che. emanA jIvananI tamAma pravRttio dharmasAdhanAnA bhAgarUpe ja anekAnta ane ahiMsAnI dRSTine vaNI laIne vikaselI che, vistarelI che. gAMdhIjInA A vyApaka dharmabhAvanAnI vAta karatAM paMDita sukhalAlajI lakhe che : "gAMdhIjInA jIvanamAM Ugelo, vikaselo ane vyApelo dharma e koI A ke te saMpradAyano dharma nathI paNa te badhA saMpradAyathI para ane chatAM badhA tAttvika dharmonA sArarUpa che ke jemanA potAnA vivekI sAdA prayatnathI sadhAyela che." gAMdhIjInA aneka kAryo anekAnta ane ahiMsA dRSTine poSaka che, paraMtu temAM vizeSa karIne sarvadharmasamabhAva, sarvadharmasamAdara, dharmasamanvaya ane sarvadharma prArthanA dvArA anekAnta dRSTine gUMthI lIdhI che. Aje ApaNe gAMdhIjInI anekAnta dRSTivALI vyApaka dharmabhAvanA tarIke oLakhAvI zakIe. 2. gAMdhIjI : dharmamaMthana, pR. 16 3. paMDita sukhalAlajI : darzana ane ciMtana bhAga-1, pR. 572 (). - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) sarvadharmasamabhAvaH sarvadharmasamabhAvane gAMdhIjInI dRSTie joIe to svadharmaniSThA, sarvadharmasamAdara ane adharmano virodha pratipAdita thAya che. sarvadharsamabhAva tyAre ja saMbhavI zake ke potAnA dharmamAM potAnI saMpUrNa niSThA hovI joIe. zrImadjInA nikaTa saMparkathI ane temanI sAthe thayelA patravyavahArathI gAMdhIjI svadharmaniSThAmAM sthAyI thayA hatA, ane temane khAtarI thaI hatI ke potAnA hiMdu dharmamAM zraddhA rAkhavI joIe. temaja dareka dharmane Adara-satkArathI jovo joIe. svadharma game teTalo khAmIvALo hoya to paNa te chUTI zakato nathI. dA.ta. ApaNI mAtA game teTalI khAmIvALI hoya to paNa te mAtA maTI jatI nathI. A aMge gAMdhIjIe jaNAvyuM che : bALaka jema mAne vaLagI rahe che tema huM mArA dharmane vaLagI rahuM chuM, paNa bALaka aparamAtAno tiraskAra nathI karato, tema huM paNa paradharmano tiraskAra nathI karato. mArA dharma pratyeno mAro prema bIjAonA potAnA dharma pratyenA premane samajatA zIkhave che. sarvadharmasamabhAvanA maMtradAtA gAMdhIjInuM svapna akhaMDa bhAratanuM hatuM. gAMdhIjI sarvadharmasamabhAva dvArA hiMdu, jaina, bauddha, muslima, khristI, pArasI, zIkha vagere komo vacce bhAvAtmaka ekatA sthApavA mAMgatA hatA, jene Aje ApaNe binasAMpradAyikatA kahIe chIe. komI hullaDo vakhate gAMdhIjIe sthApelI saMsthAo ane tenA kAryakaroe jAnane jokhame potAnA anya dharmI bhAI-bahenone rakSaNa ApyuM che e gAMdhIjInA sarvadharmasamabhAvanuM ghotaka che. sarvadharmasamAdara svadharmaniSThAmAMthI nipajatuM sarvadharmasamabhAvanuM mahattvanuM tattva te sarvadharma pratye Adara ane sanmAna. potAnA dharma sivAya anya dharmo pratye gAMdhIjI mAtra sahiSNutA dharAvatA na hatA, paraMtu samabhAva ane Adara dharAvatA. (68)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA gAMdhIjI A aMge lakhe che : "huM mAnuM chuM ke jagatanA sarve mahAdharmo mULe samAna che. ApaNane ApaNA dharma pratye jeTalo Adara hoya teTalo ja bIjA dharmo vize hovo joIe. paraspara sahiSNutA nahIM paraMtu samAna Adara."* sarvadharmasamanvayaH samanvayavRtti prAcIna kALathI bhAratIya saMskRtinI vizeSatA rahI che. musalamAno pahelA je aneka komo A dezamAM caDI AvI, temanA rItarivAjo ane dhArmika mAnyatAone bhAratIya saMskRtie potAnAmAM AtmasAt karI lIdhI, tethI Aje emanuM koI alaga astitva jovA maLatuM nathI. bhAratamAM Aje vividha jJAtio ane dharmanA loko ekasAthe rahetA jovA maLe che e bhAratIya saMskRtinI samanvayakArI udAratAnuM pariNAma che. bhAratanA baMdhAraNanA ghaDavaiyAoe bhAratanA rAjayane binasAMpradAyika jAhera karyuM che. tenA nAgarikone koIpaNa jAtanA bhedabhAva vinA potAnI rIte potAno dharma pALavAno mULabhUta hakka Apyo che. aneka jJAtio, dharmo ane saMpradAyonA vADAothI bharelA A dezanA lokone potAno dharma pALavAnI chUTa ApIne gAMdhIjIe apanAvelI dharmasamanvayakArI dRSTino paricaya Ape che. sarvadharma prArthanA : gAMdhIjIe sthApela Azramo jevA ke sAbaramatI Azrama, phiniksa Azrama, TaoNlyaTaoNya phArma, vardhA Azrama vagere sthaLoe vividha dharmo ane jJAtinA loko sarvadharma prArthanA karatA. gAMdhI prerita sthapAyelI rASTrIya saMsthAomAM tathA emanA kArya ne vicArasaraNIne varelI saMsthAomAM sarvadharma prArthanAo Aje paNa thAya che. e saMsthAomAM tamAma dharmanA anuyAyIo mATe bhrAtRbhAvanuM vAtAvaraNa Aje paNa joI zakAya che. phiniksa Azrama ane TaoNlsaTaoNya phArmamAM hiMdu, musalamAna, khristI ane pArasI dharmanA mANasono samudAya ekaTho thayo hato. tyAM ImAma sAheba 4. navajIvana : 5.10.1924 ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) jevA musalamAna, rUstamajI zeTha jevA pArasI, mi. vesTa, josepha royapana ane kelanabaeNka jevA khristIo ane polAka jevA yahUdIo paNa hatA. hiMdudharmIo paNa kharA ja. roja sAMje prArthanA samaye gItA, bAIbala, kurAna, avestA ema judA judA dharmagraMthonuM pArAyaNa thatuM. judA judA dharmonA ane judI judI bhASAnA bhajano paNa gavAtA. prArthanA samaye thoDA vakhatane mATe sau varNa ane jJAtino bheda bhUlI jaI koI judI ja duniyAmAM pahoMcI jatA. gAMdhIjI potAnA udAra ane samabhAvI valaNane kAraNe evI vividhatAmAM paNa ekatA, samabhAva ane samanvayapoSaka vAtAvaraNa sarjI zakyA hatA. gAMdhIjIe potAnA AzramomAM ane sAmudAyika sevA pravRttiomAM koIpaNa sAMpradAyika athavA dhArmika saMkucitatAne muddala sthAna ApyuM na hatuM; balka prArthanAnI ane sAmudAyika jIvananI eka navI ja samanvayakArI paraMparA sarjI; jethI tamAma dharmanA ane saMpradAyanA loko eka sAthe rahI zakyA, kAma karI zakyA ane dezane doravaNI ApI zakyA. bhAratIya saMskRtinI samanvaya paraMparAmAM gAMdhIjInI A sevA bahu moTI che. E. H. Erickson alud Gandhi's Truth Hi P4-11 B4-startvAdanA siddhAMta para gAMdhIjInA zabdo TAMkatA lakhe che : "mane anekAntavAdanI satyatAno siddhAMta khUba ja gamyo che ! mArA virodhIo ke TIkAkAro para hetuo ke IrAdAone Aropita karavAmAMthI te mane mukta rAkhe che. Aje huM teone prema karI zakuM chuM kAraNa ke bIjAonI dRSTie mArI jAtane jovAnI dRSTi mane tethI (anekAntavAdathI) sAMpaDela che." saMdarbha : pU. nyAyavijayajI, paMDita sukhalAlajI maganabhAI paTela tathA kumArapALa desAI ane zrI rAkeza jhaverInA pustako (69). (70)
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zrI jinavijaya ane gAMdhI vicAradhArA - mItAbahena ke. gAMdhI (mItAbahene gujarAta vidhApIThamAMthI M.Phil. karyuM che. jaina sAhitya satromAM abhyAsapUrNa zodhapatro prastuta kare che.) janasamUhamAM, dezamAM ane duniyAmAM ApaNA dezanA ucca koTinA vidvAna tarIke khyAti pAmanAra zrI jinavijayajI ane AkhuM vizva jene pUjya mAne che te mahAtmA gAMdhIjInA jIvanamAM, vicAromAM ane kAryamAM ghaNuM sAmya jovA maLe che. satya mATe baMnenI bALapaNathI tAlAvelI pUjaya zrI jinavijayajInA jIvananuM vihaMgAvalokana karatAM ema kahI zakAya ke, satyanI zodhane temaNe ucharatI uMmare potAnA jIvanakArya tarIke svIkArela. satyane pAmavAnI tAlAvelI pitAvRddhisiMha ane guru devIhaMsanA avasAna bAda temane koI khAkhI bAvAnA ziSya banavA sudhI laI gaI, paraMtu khAkhI bAvAno mArga satya pAmavA mATeno nahIM, paraMtu adhogatino lAgatA teoe te mArga choDI thoDA samayamAM sthAnakavAsI saMpradAyanI dIkSA grahaNa karI. tyAM jJAnasAdhanA ane AtmasAdhanA karatAM temane kaMIka meLavyAno saMtoSa thayo. have ahIM vadhu jJAna upArjana thaI zake tema na hovAthI teoe te dIkSA choDI dIdhI. jJAnopArjana ane satyanI zodha mATe teo rAjasthAna ane gujarAtamAM pharyA. rAjasthAnanA pAlImAM temano paricaya zvetAmbara mUrtipUjaka saMpradAyanA sAdhu zrI suMdaravijaya sAthe thatAM temaNe temanI pAse zvetAmbara phirakAnI dIkSA grahaNa karI ane zrI muni jinavijayajI nAma dhAraNa karyuM. pU. mahAtmA gAMdhIe bALapaNamAM 'zravaNa pitR bhakti nATaka' nAmanuM - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) pustaka vAMcyuM. zravaNanI mAtA-pitAnI bhaktithI gAMdhIjInA manamAM zravaNa jevA banavAnI UMDI icchA jAgRta thaI. temaNe bALapaNamAM koI nATaka kaMpanI dvArA bhajavAyela rAjA harizcacaMdranuM nATaka joyuM. e nATakanI gAMdhIjInA mana para eTalI asara thaI ke, temaNe rAjA harizacaMdranI jema koIpaNa saMjogomAM asatya na bolavAnuM ane satyanuM ja pAlana karavAnuM manamAM nakkI karI lIdhuM. bALapaNathI ja gAMdhIjInA manamAM eka vicAre mULa nAMkhyA ke, "A jagata nIti upara nabheluM che ane nItimAtrano samAveza satyamAM che. mATe satya to zodhavuM rahyuM.' A rIte jinavijayajI ane gAMdhIjIe bALapaNathI ja potAnuM ucca jIvana ghaDatara karavAnI taiyArI karI lIdhI hatI. zrI jinavijayanI satya pAmavA mATenI tAlAvelI temane vidvattA sudhI laI gaI to gAMdhIjInI satya mATenI jhaMkhanA temane mAnavamAMthI mahAtmA sudhI laI gaI. baMne janma jaina na hovA chatAM jainadharmanA saMskAra pUjayazrI jinavijayajIno janma paramAravaMzIya kSatriyakuLamAM thayo hato. temanuM bALapaNanuM nAma kizanasiMha hatuM. temanA pitA vRddhisiMhane lAgu paDelA saMgrahaNInA rogano IlAja jaina yati devahaMsa karatA. vRddhisiMhanA avasAna bAda jayAre kizanasiMhanI tIvra buddhipratibhAthI vAkepha zrI devIhaMse vidyAbhyAsa mATe kizanasiMhane potAnI sAthe ja rAkhyA hatA. temanA jIvanamAM jainadharmanA saMskAronuM A paroDha hatuM. thoDA samayamAM ja guru devIhaMsanuM dehAvasAna thatAM teoe satyanI zodha mATe pharavAnuM zarU karyuM. eka sthAnakavAsI sAdhunA saMparkamAM AvatAM temaNe sthAnakavAsI dIkSA grahaNa karI ane tyArabAda zvetAmbara saMpradAyanI dIkSA grahaNa karyA bAda temaNe potAnuM jIvana jaina sAhityanA saMzodhana (2)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) mATe samarpita karI dIdhuM ema kahI zakAya. "jaina tattvasAra' nAmanuM sauthI paheluM pustaka temaNe lakhyuM. temaNe potAnA jIvana daramiyAna aneka jaina graMthonuM saMpAdana ane prakAzana karyuM. jainadharmanA abhyAsa mATe saMsthAo sthApI. jaina sAhitya saMzodhaka patrikAnI paNa zarUAta karI. jIvanabhara potAnI anekavidha zaktionuM TIpeTIpu nIcovIne temaNe potAnuM jIvana jaina sAhityanA saMzodhana mATe samarpita karI dIdhuM. pU. mahAtmA gAMdhIjInA pitA puSTimArgI vallabha saMpradAyanA vaNika hatA, paraMtu temanI sAthe vArtAlApa karavA jaina sAdhuo haMmezAM AvatA. A vArtAlApa gAMdhIjI sAMbhaLatA tenI asara gAMdhIjI para bALapaNathI paDI hatI. jayAre gAMdhIjI berisTara thavA mATe briTana bhaNavA javAnA hatA tyAre temanA ghera vahoravA AvatA jaina sAdhu becarajI svAmIe gAMdhIjInA mAtAnI muMjhavaNa dhyAnamAM laIne gAMdhIjIne mAMsa, madirA ane parastrI saMgathI dUra rahevAnI pratijJA levaDAvI hatI. A pratijJAne kAraNe gAMdhIjInuM jIvana barabAda thatAM rahI gayuM. gAMdhIjI potAnI pratijJAne barAbara vaLagI rahyA hatA. briTanathI berisTara thaIne gAMdhIjI bhArata pAchA AvyA tyAre muMbaImAM temanI mulAkAta zrImad rAjacaMdra (rAyacaMdabhAI) sAthe thaI. te mulAkAta ane te pachInA zrImad sAthenA paricayane kAraNe bhagavAna mahAvIranI tattvadhArA gAMdhIjIne maLI. bhagavAna mahAvIre prarUpelA pAMca mahAvrato ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigrahane gAMdhIjIe apanAvyA hatA. A vratonI bhAvanAone vizvanA phalaka para mUkIne gAMdhIjIe kAryo karyA. te sivAya paNa anekAntavAda, kSamA, abhaya, zAkAhAra, vRttisaMkSepa, rAtribhojana tyAga jevI jainadharmanI atyaMta mahattvanI bhAvanAo gAMdhIjInA jIvanamAM AcaraNarUpe pragaTa thaI che. (63) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) AthI kahI zakAya ke, zrI jinavijayajI ane pU. mahAtmA gAMdhIjI janma jaina na hovA chatAM savAyA jaina banIne baMnee potAnuM jIvana vyatIta karyuM che. baMne mahAnubhAvonuM rASTrasevA mATe samarpaNa muni zrI jinavijayajI pUnAnI 'bhaMDArakara prAcyavidyA saMzodhana maMdira nAmanI saMsthAnA nimaMtraNane mAna ApI muMbaIthI pUnA pahoMcyA tyAre zrI jinavijayajI sAdhu avasthAmAM hatA. bhaMDArakara InsTiTayUTasanA kAryamAM sahakAra ApavA temaNe 1975 nuM cAturmAsa pUnAmAM ja karyuM. ahIM koI koI vAra munizrI sAthe zAstrIyacarcA mATe AvatA prasiddha svAtaMtrya senAnI lokamAnya TIlaka ane bIjA vidvAno sAthe temano nikaTano paricaya thayo. pUnAmAM 'sarvesa opha InDiyA sosAyaTI' nA kAryAlayamAM temanI mulAkAta gAMdhIjI sAthe thaI. temaNe potAnA jIvana aMge gAMdhIjI sAthe vicAra vimarza karyo. gAMdhIjI, lokamAnya TILaka tathA prasiddha krAMtikArI arjunalAla zeThI sAthenA paricayane kAraNe temanAmAM dezanI svAdhInatAnA vicAro pravAhita thayA. dezanI parAdhInatA temane khaTakavA lagI. tyAgI avasthAmAM niSkriya besI rahevA karatAM temaNe potAnI sAdhu avasthAno tyAga karavAnuM nakkI karyuM ane potAno nizcaya vartamAnapatromAM jAhera karyo ane sAdhu avasthAno tyAga karIne pU. gAMdhIjIe jAhera karela asahayoga AMdolanamAM bhAga levA gAMdhIjI pAse pUnAthI muMbaI pahoMcyA. tyAMthI gAMdhIjI sAthe ja amadAvAda AvyA. gAMdhIjI sAthe satyAgraha AzramamAM rahIne vicAra-vinimaya karatAM evuM nakkI thayuM ke, gAMdhIjI dvArA sthapAyela saMsthA 'gujarAta vidyApITha' mAM eka rASTrIya sevaka tarIke munizrI sahayoga ApatA raheze. (04).
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA thoDA samayamAM ja vidyApIThamAM 'gujarAta purAtatva maMdira' nI sthApanA thaI. gAMdhIjIe munizrIne tenA AcArya banAvyA ane teo 'purAtvAcArya' padathI vibhUSita banyA. 'gujarAta purAtattva maMdira' nI mulAkAte AvanAra ane jaina vidyAkSetre avismaraNIya pradAna karanAra jarmana vidvAna pro. zukliMganA nimaMtraNane mAna ApIne teo gAMdhIjInI rajA laIne jarmanI gayA. tyAM doDha varSanA rokANa daramiyAna lekhana-vAMcananA kArya uparAMta jarmanImAM rahetA hindustAnIone ekaThA thavA mATe 'hindustAna hAusa' nAmanI saMsthAnI sthApanA karI temaja bhAratIya saMskRti temaja rAjanaitika pravRttione saMgaThita karavA 'InDo-jarmana senTara' nAmanI eka sAMskRtika saMsthAnI sthApanA karI. te daramiyAna bhAratamAM AjhAdInA ahiMsaka yuddha mATenI pravRttio zarU thaI gaI hatI. gAMdhIjI sAthe te bAbate vicAra-vimarza karavA teo sane 1920 mAM bhArata pAchA pharyA. gAMdhIjInI vizvavikhyAta dAMDIkUca dvArA zarU thayelA mIThAnA satyAgrahamAM munizrI paNa joDAyA tenA pariNAme jelamAM gayA. sane 1887 nI sAlamAM laMDanamAM bhaNavA-rahevAnI lakjharI bhogavI cUkelA, bagImAM besIne nATaka jovA janAra, sUTa ane TAI paheranAra, bAvIsa varSaphorenamAM rahenAra ane AjanA calaNamAM karoDonI prekTisa karanAra berisTara evA gAMdhIjIe dezanI sevA mATe uparanI dareka vastuono tyAga karyo hato. dezanI svataMtratA mATenI ahiMsaka laData mATe AkhA dezane ekatAMtaNe bAMdhanAra gAMdhIjIe potAnA jIvana daramiyAna deza mATe zuM nathI karyuM ? dezanI AvatIkAla mATe emaNe potAnA jIvanane hoDamAM mUkI dIdhuM. eka ajANI garIba strI pAse melI sADI badalavA mATe bIjuM kapaDuM nathI e joIne suTabUTa to ThIka paNa jhabhbho leMgho paNa choDIne mAtra hAthe kAMtelI potaDI paheravAnI pratijJA karIne (75) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA AkhA vizvanA kemerA potAnI sAme maMDAyelA hovA chatAM tene pALI batAvavAnuM manobaLa gAMdhIjIe keLavyuM hatuM. dezanI sevA karavA potapotAnA padano tyAga karanAra zrI jinavijayajI ane mahAtmA gAMdhIjI baMne muThI UMcerA karmaTha mAnavIo hatA. munizrInA manamAM haMmezAM deza ane samAjanI samasyAo saMbaMdhI ciMtana cAlatuM rahetuM. AjhAdI pachI anna samasyA jema jema gaMbhI2rUpa dhAraNa karatI gaI. tema tema temanuM dhyAna kRSi, zarIrazrama ane svAvalaMbana tarapha kheMcAtuM gayuM. to gAMdhIjIe to teo dakSiNa AphrikAmAM hatA tyArathI ja zarIrazrama ane svAvalaMbanane apanAvyA hatA. munizrI eka Adarza vidyApuruSa hatA ane temanI nAmanA paNa dezanA uccakoTinA vidvAna tarIke ja hatI ema teo pote paNa jANatA hatA, chatAM AvI nAmanAthI aMjAIne ke lobhAIne zramaniSThA ke karmayogane zithila banAvIne jJAnayoganI ekAMgI sAdhanA dvArA paMDita tarIkenI vizeSa nAmanA prApta karavAnA mohamAM teo sapaDAyA na hatA. to bhAratane AjhAdI maLyA bAda 15 mI ogasTanuM phoTo phaMkzana paDatuM mUkIne 77 varSanI vaye koI boDIgArDa vagara baMgALanI saLagatI sarahadone ThAravA pahoMcI janAra pU. mahAtmA gAMdhInA kIrti ane nAmanA tyAganI UMcAIne mApI zakAya tema nathI. baMnenA jIvanamAM dravya parigraha to hato ja nahIM paraMtu uparanI bAbata jotAM baMnenA jIvana bhAva aparigrahanI parAkASThArUpa hatA. bhagavat gItAnA 'anAsakti yoga' ne jIvI batAvanAra A baMne mahApuruSone zat zat praNAma. saMdarbha sUci : - amRta samIpe, ratilAla desAI - arvAcIna jaina jyotirdharo, pU. AtmAnaMdajI (os)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zrImad rAjacaMdrajI ane gAMdhIjInI dRSTie dayAdharmanuM svarUpa - guNavaMta baravALiyA (guNavaMtabhAIe sI.e. sudhI abhyAsa karyA bAda TekSaTAIla InDa. mAM pravRtta che. teoe 60 jeTalA pustakonuM sarjana, saMpAdana kArya karyuM che. teozrI jaina sAhitya jJAnasatronA AyojanamAM rasa le che ane dhArmika tathA AdhyAtmika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che.) satya e bhagavAnanuM bIjuM svarUpa che. (Truth is God) to, ahiMsA mA bhagavatI svarUpa che. satya bhAvAtmaka che ane ahiMsA kriyAtmaka che. satyanI kriyAtmaka ane vidheyAtmaka vatsalazakti, te bhagavatI ahiMsA che. A ahiMsA, bhayabhIta banelAne zaraNa ApatA piyaraghara jevI che, Urdhvagamana karavA icchatA sAdhakane, gagana jema paMkhIne AdhAra Ape tema AdhAra ApanArI che. dayAdharma tRSAturane jaLa (jaladAna), kSudhAturane anna (annadAna), rogIone auSadha (auSadha dAna) ApanAra che, caupagA prANIone Azraya ApanAra che, sArthavAhanI jema bhUlelAne mArga batAvanAra che, samudramadhye naukA, pravAsIonuM rakSaNa kare tema rakSaNa karanArI che. AvI suprasiddha ahiMsA-dayAdharma mokSanA abhilASI jIvone prANarUpa, zaraNarUpa che. ahiMsAnuM vidheyAtmaka svarUpa dayA ja che mATe ja game tevA vikaTa saMjogomAM sAdhakaAtmA dayA choDatA nathI ane tenuM paripAlana kare che. dayAno artha prANI mAtra pratye sahAnubhUti, karuNA, prema, prIti, rakSA karavI, anugraha ke kRpA karavI tevo thAya che. jJAnIoe kahyuM che 'dayA te sukhanI velaDI, dayA te sukhanI khANa, anaMta jIva mokSe gayA, dayA taNA phaLa jANa." (oto) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA yugapuruSa zrImad rAjacaMdrajIe dayAne saddharma tarIke prarUpela che. sarvajJa bhagavaMte dharmatattvanA bhinna binna bheda kahyA che. temAM mukhya be che - vyavahAra dharma ane nizcaya dharma. ApaNe vyavahAradharmamAM dayAnI vicAraNA karIe. 1) yatnApUrvaka jIvarakSA karavI te dravya dayA. 2) bIjA jIvone durgIta tarapha jatAM dekhI anukaMpA buddhithI upadeza Apavo te bhAvadayA. 3) ajJAnI jIva tattva pAmatA nathI ema ciMtavI dharma pratye preravo te svadayA. 4) cha kAya jIvanI rakSA karavI te paradayA. 5) sUkSma vivekathI svarUpa vicAraNA te svarUpa dayA. 6) kaDavA vacanathI azubhamAMthI rokavA dabANa kare te dekhAvamAM ayogya lAge paraMtu, pariNAme karuNAnuM kAraNa bane te anubaMdha dayA. 7) zuddha sAdhya ane zuddha sAdhananA upayogamAM ekatAbhAva ane abheda te nizcaya dayA. 8) upayoga ane vidhipUrvaka dayA pALavI te vyavahAra dayA. AtmAne AtmabhAve oLakhAve te nizcayadharmaz. A saMsAra ke deha te mAro nathI. huM ethI bhinna parama asaMga, siddha AtmA chuM. evI Atma svabhAve vartanA. jemAM koI prANInuM duHkha, ahita ke asaMtoSa rahyA che tyAM dayA nathI, tyAM dharma nathI. dayA dharmanI prazasti karatAM kAvyamAM zrImadjIe kahyuM che ke, "dharmatattva jo pUchyuM mane, to saMbhaLAvuM snehe tane; je siddhAMta sakaLano sAra, sarvamAnya sahune hitakAra. (78)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA bhAkhyuM bhASaNamAM bhagavAna, dharma na bIjo dayA samAna; abhayadAna sAthe saMtoSa, gho prANIne, daLavA doSa. satya zILa ne saghaLA dAna, dayA hoIne rahyAM pramANa. dayA nahi to e nahi eka, vinA sUrya kiraNa nahi dekha. puSpapAMkhaDI jayAM dubhAya, jinavaranI tyAM nahi AjJAya; sarva jIvanuM iccho sukha, mahAvIranI zikSA mukhya." dayAne sUryanI upamA ApI dayAdharmanI pradhAnatA siddha karI che. abhayadAna sAthe saMtoSa' nI vAtamAM paNa sUkSma gUDhArtha chupAyelo che. jIvone jAna-mAla, AbarU ane AjIvikAnI rakSA thAya tevI salAmatI ApavI te abhayadAna. tene sAmAjika nyAya ane rojI roTI maLI rahe to tene jIvanamAM saMtoSa thAya. paranA hitane potAnuM hita mAnI, paranA duHkhane potAnuM duHkha mAnI te dUra karavuM te dayA dharma che. vyavahAramAM sarvajIvane sukha maLe tevI mahAvIranI zikhAmaNanuM pAlana karavAthI adharma ke hiMsAno doSa TaLe che. kemake jemAM koI prANInuM ahita, du:kha ke asaMtoSa rahyA che tyAM dayA nathI. A adharmano doSa TALavA abhayadAna sAthe saMtoSa sau prANIne maLe te jovuM joIe. abhayadAnamAM maitrIbhAva abhipreta che. bhagavAnanA kahelA dharmatattvathI sarva prANI abhaya thAya che. A saMsAranA bhayothI bhayabhItane ahiMsA parama auSadhirUpa ane bhUtamAtranI mAtA samAna hitakArI che, tethI ahiMsAne jagatamAtA jagadaMbA kahe che; te samasta jIvonuM pratipAlana kare che. ahiMsA ja AnaMdanI paripATI UbhI kare che. A ahiMsAnA vidheyAtmaka svarUpa dayAne jaino kuLadevI samAna gaNe che. (9) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zrImad rAjacaMdrajIe AtmasiddhizAstranI 38 ane 108 mI gAthAmAM dayAdharma aMge khUba ja suMdara vAta karI che, "kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda prANI dayA, tyAM AtmArtha nivAsa." A gAthA samajAvatA vidvAna sAdhvI DaoN. tarulatAjIe kahyuM che : jenA samagra jIvanamAM prANIdayA abhipreta che tevA jIvono zrImadjI AtmArthImAM samAveza kare che. jIvadayA AtmArthIno cotho guNa kahyo. jene prANIdayA, anukaMpA ane karUNAdeSTi lAdhI che, evo AtmArthI jIva sarva prANIomAM samAna AtmA ja bhALato hoya che. sahune siddha samAna vizuddha dRSTie jANato hoya, tethI koI jIve karelA rAga, dveSa e jIvanuM vAstavika svarUpa nathI paNa tenA ajJAnanuM ja pariNAma che; tethI tenA ajJAna para to karuNA ja saMbhave. tenA ajJAnanA nimitte AtmArthIne rAgadveSa na saMbhave, maitrIbhAve prema Upaje, tenA upAdhi ke duHkho paratve karuNA upaje." jAgRti sevatA AtmArthI jIvanI jAgelI jIvadayA, bhAvadayA sahaja rUpe anya jIva pratye anukaMpA bhAvathI varasI paDe eTale dravyadayA to hoya ja. have 108 mI gAthAmAM kahelA aMtaradayAnA bhAvo joIe, kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda aMtarayA, te kahIe jijJAsa," AtmasiddhizAstramAM thoDA pheraphAra sAthe Aja gAthA bIjIvAra AvI che, je sUcave che ke mokSanA abhilASI jIvane dayA dharmanA guNanI keTalI jabaradasta AvazyakatA haze. aMtaradayA e jijJAsu jIvanuM eka viziSTa lakSaNa che. (80)
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) 'aMtaradayA' mAM cha kAya jIvonI dayAnI vAta che. cha kAyanA jIvo eTale pRthvI, pANI, vanaspati, vAyu, agninA jIvo tathA hAlatA cAlatA trasa jIvo. cha kAyanA jIvonI dayAnuM pharamAna zrI prabhue karyuM che. e che kAyamAM pote prathama che. 'pote' arthAt "AtmA'. je AtmAnI dayA karI zake te ja cha kAyanI dayA karI zake; jene bIjA zabdomAM svadayA kahI zakAya. jayAM sudhI jIva, pAtratA keLavavAnI dazAmAM hato tyAM sudhI prANIdayA sudhI ja sImita hato, paraMtu have to mokSanA mArge prayANa AdaryuM che tethI svadayA, aMtaradayA pragaTa thaI ja hoya evA jIvane samaya samayanI atyaMta jAgRti vartatI hoya. jenA aMtaramAM svadayA vaNAI gaI che, tenA vyavahAramAM anya jIva pratye anukaMpAnA dhodha vahetA hoya ane tyAre ja te jIva mokSamArga prApta karI zake che. zrImajI pAsethI jemaNe dayAdharmanA DA ane rasa pIne satya, ahiMsAnA prayogo karyA che, evA gAMdhIjI lakhe che : "satya e Izvara che. e sUtranI sahAyathI ja huM jANe ke IzvaranuM pratyakSa darzana karI zakuM chuM. mArI rageragamAM huM tene vyApI rahelo anubhavuM chuM. satyane tame Izvara tarIke pAmavA cAhatA ho to te mATe eka anivArya sAdhana prema eTale ahiMsA che. Akhare sAdhya ane sAdhana eka ja arthanA be zabdo che. ahiMsA mAro Izvara che. satya mAro Izvara che. satyane zodhuM chuM tyAre ahiMsA kahe che, "mArI mAraphata zodha" ane ahiMsAne zodhu chuM tyAre satya kahe che, mArI mAraphata zodho !" AvI ahiMsA te premano sAgara che. zrImad rAjacaMdrajI ane mahAtmA gAMdhIjI jevI vibhUtioe satya bhagavAna ane ahiMsA bhagavatIne jANI che, anubhavI che, prema, dayA, ahiMsA ke satadharmarUpe prakAzI che ne prasarAvI che. ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) rAyacaMdabhAI (zrImad rAjacaMdrajI) pAsethI gAMdhIjIe dayA dharmanA kUMDA ne kUMDA pIdhA ane ATheya prakAre dayA pALI temanA satyadharmanA uddhAranI vAtane gAMdhIjIe kaI rIte AgaLa vadhArI te vAtanuM tattvaciMtaka dulerAya mATaliyAe suMdara rIte nirUpaNa karyuM che :1) dravyadayAmAM ekendriya jIvono paNa khyAla rAkhandra. AzramanA eka aMtevAsI jAjarU jaI AvIne mATI vadhAre lAvyA tyAre gAMdhIjIe tene khetaramAM ja pAchI mUkAvI. pote lImaDAnI caTaNI vAparatA. eka bhAI moTI DALakhI lAvyA, to cAra divasa calAvI. vAparavAnuM snAna mATenuM pANI paNa aDhI zIzA jeTaluM ja, dAMtaNa paNa cAra-pAMca divasa calAve. bhAvadayAH zAkAhArI klabanI zarUAtathI aMta sudhI bIjAne dayAdharma samajAvatA rahyA. svadayA potAne pApathI bacAvatA rahyA. svarUpadayA : pote potAnA AtmAnuM ja karI zake che. bIjAnA sukha duHkhano kartA nathI tevI zuddha svarUpa dayA. paradayAH bIjA pratye Atmatulya prIti rAkhI anukaMpA, paropakAranA kAryamAM paradayAno pracAra karyo. anubaMdha dayA: mA jema bALakane duHkha lAge toya tenA hita mATe kaDavuM auSadha (osaDa) pAya che tema vyasana, asatya, anyAya karanArane kaDavuM lAge, dabANa lAge to tenA hitArthe karanArI anubaMdha dayAne Teko Apyo. potAnA svarUpamAM rahenArI nizcaya dayA. nizcayane anurUpa vyavahAra rAkhIne gAMdhIjIe satya dharmanA uddhAranI zrImanI vAtane AgaLa vadhArI temAM ahiMsA dharmanI zAna che. (82)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA bhagavAna mahAvIra ane gAMdhIjInA aparigraha vizenA vicAro - DaoN. zobhanA zAha - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA svarUpa dayA eTale IrSyA, rAga-dveSa, ahaM svarUpane gherI na le tenI sAvadhAnI ane ciMtananI khAsa AvazyakatA anubaMdha dayA vakhate rAkhavAnI che. jenA romaromamAM prema ane dayA ubharatA hoya te koI prakArano anyAya, adharma, asatya, jUTha, atyAcAra ke bhraSTAcAra sahI ja na zake. e bhraSTAcArano, e premanA baLathI, ahiMsAnA baLathI, dayAnA baLathI, AtmAnA baLathI ke satyanA baLathI pratikAra kare, te svIkAravA InkAra kare na karAve tema karatA bAhya dRSTie ene kaDavuM lAge, AkaruM lAge ane satyAgrahI para julama kare to hasatA hasatA sahana kare, sarakAranA duSkRtya, pakSapAta ane anyAyathI kAyadAno vinayapUrvaka bhaMga kare ane sajA sahana kare. A satyAgrahanI zodha ane teno sAmudAyika prayoga e gAMdhIjInI dharmakrAMti che. "paNa jIvavA deze koNa !' gAMdhIjInA nivAsanI bahAra virodhIo sUtroccAra karatA AvI pahoMyA. gAMdhIjIe kahyuM, 'mAre e lokone maLavuM che." paNa pelA loko kahe, 'amAre emane maLavuM nathI." pachI e lokone polIse pakaDyA-talAzI lIdhI tyAre eka mANasa pAsethI lAMbo charo maLyo. e mANasanuM nAma hatuM nathurAma goDase ! gAMdhIjInI hatyA mATe 14 varSathI prayAso cAlatA hatA ane A chaThTho prayAsa hato. chamAMthI cAra prayAsomAM goDase hAjara hato. gAMdhIjIe 1939-38 mAM 120varSa jIvavAnI icchA vyakti karI, tyAre nathurAma goDasee marAThI pepara "agraNI' nA taMtrI tarIke taMtrIlekha lakhyo, tenuM mathALuM hatuM, "....paNa emane jIvavA deze koNa ?" - nArAyaNa desAI) (jainadarzananA abhyAsuzobhanAbahena zAha AMtararASTrIya jainavidhA adhyayana kendra, gujarAta vidhApITha sAthe saMkaLAyelA che.) manuSya sAmAjika prANI che. manuSya AdhyAtmika zaktinA baLa para sukhanI prApti irache che. AthI saMta mahAtmAe svayaMnA jIvanamAM AdhyAtmika zAMtinI prApti mATe saMyama, tapa ane tyAgane sthAna ApyuM che. jenAthI samAja, deza ane vizvanA sakala jIvajagatanuM hita banI rahe, koIne paNa sukha-zAMtimAM muzkelI na Ave. AthI pratyeka manuSyanA jIvanamAM vratanuM vizeSa mahattva che. vrata eTale dhAraNa karavA yogya, svecchAe svIkArelo niyama. vrata e vyakti mATe unnatikAraka ane samAja mATe hitakAraka che. jainadharma ane gAMdhIjIe batAvelA vratomAM aparigraha eka vrata che. jainadharma pramANe aparigrahathI tAtparya che ke cetana-acetana padArthomAM amUrchAno bhAva. A jagatamAM jeTalA paNa aparigrahI manuSya che te A vastuomAM mUrchA na rAkhavAne kAraNe aparigrahI che. aparigrahanuM kAraNa amUrchA, mamatva visarjana ke anAsakti che. sajIva ke nirjIva badhA dravyonA prati AsaktithI rahita thaI parigrahano tyAga karavo te aparigraha mahAvrata che. pAtaMjala yogadarzanamAM kahyuM che ke - virUponA arjana doSa, kSaya doSa, saMgadoSa tathA hiMsA doSa jovAthI eno je svIkAra kare che te aparigraha che. yogazAstramAM paNa mUrchAne parigraha ane mUcchanA tyAgane aparigraha kahyo che. (84) (83)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - sarvabhAveSu mUz2ayAratyAgaH syAdaparigrahaH / yadasatsvapi jAyate mUrcchayA citta viplavaH / / amUcchanuM tAtparya che - cittaviplavano abhAva ke rAga - dveSa rahita AtmapariNAma. gAMdhIjInI dRSTie prAcIna kALathI ja A vratanuM pAlana sAdhaka ane mumukSuo mATe Avazyaka manAya che. aparigraha vrata sAdhusaMtoe ja nahIM, paraMtu samAjanI vyaktioe paNa pALavAnuM che. aparigrahano artha : jainadharma pramANe aparigraha zabda be zabdonA yogathI banelo che. 3 + rijhara '' nuM tAtparyaniSedha che 'parigrahano artha che - padArtha pratibaddha cetanAno vikAsa." vaibhAvika cetanAno vikAsa. dravya parigrahano saMbaMdha padArtha pratibaddha cetanAthI che. A banne avasthAono abhAva ja aparigraha che. dravya ane bhAva parigrahathI mukta vyakti ja aparigrahI thaI zake che. - je kAmabhogonA prati anAsakta hoya. - je prANIonA prANono atipAta (hAni) nathI karato. - je dhana-dhAnyAdi parigraha ane kaSAyothI mukta hoya te aparigrahI hoya che. gAMdhIjI parigraha vize samajAvatA kahe che ke bhaviSyanA mATe vyavasthA karavI. satyazodhaka arthAt premanA niyamano anuyAyI kAla mATe kazuM bacAvIne nahIM rAkhe. Izvara kAla mATe koI vastuno saMgraha nathI karato. vartamAnamAM jeTalI jarUrata che tenAthI saheja paNa adhika saMgraha nathI karatA. AthI ApaNe IzvaranA vidhAnamAM AsthA, bharoso rAkhavo joIe ke te ApaNA pratidinanA bhojananI arthAt ApaNI AvazyakatAnI, badhI vastuonI vyavasthA karaze. - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) aparigrahano sUkSmArtha samajAvatA kahe che ke anAvazyaka vastu jema levAya nahi tema teno saMgraha paNa na thAya. tethI je khorAka ke rAcaracIlAnI jarUra nathI teno saMgraha na karavo. A vrata pramANe mANasa potAnI jarUriyAtathI vadhAre vastu na rAkhe eTaluM pUratuM nathI. aparigrahavratanA pAlanane sAru to ApaNe potAnI gaNAtI vastuo, deha suddhA para paNa mAlikInI bhAvanAno sarvathA tyAga karavo joIe evuM gAMdhIjInuM mAnavuM hatuM. deha paNa sevArthe Izvara taraphathI maLeluM saMpetaruM che ema samajI enA para Asakti na rAkhatAM eno paropakArArthe upayoga karavo joIe. aparigrahanI sAdhanAnuM prayojanaH aparigrahanI sAdhanAnuM prayojana che - gaticakra, janma - maraNanI paraMparAno aMta karI svarUpamAM pratiSThita thavuM. AcArAMgamAM niSedhAtmaka dRSTithI aparigrahano nirdeza karatAM kahyuM che - prANIone vyathita jANIne parigrahano saMkalpa na kare. arthAtu aparigrahanI sAdhanA kare. kAraNa ke parigraha nizcita rUpathI zArIrika ane mAnasika pIDAnuM kAraNa bane che. saMsArabhramaNanuM kAraNa bane che. AthI parigraha nizcita rUpathI karaNIya che evo saMkalpa na kare. aparigrahathI kampazAMti thAya che. kampazAMtino artha che - navA karmono saMbaMdha ane jUnA karmono kSaya. aparigrahI vyakti anAsakta bhAvathI karma kare che. anAsakta bhAvathI karma karavAthI karma upazAMta thaI jAya che. gAMdhIjInI dRSTie aparigrahano siddhAMta vastuo ane vicAro upara samAnarUpathI lAgu paDe che. je vyakti potAnA magajamAM nirarthaka jJAna bhare che te paNa A mUlya siddhAMtanuM ullaMghana kare che. gAMdhIjI kahe che ke ApaNA jIvananI pratyeka kSaNa mAnasika athavA zArIrika sakriyatAthI yukta hovI joIe, paraMtu (86)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) A sakriyatA sAtvika hoya, je ApaNane satyanI tarapha pravRtta kare. jeNe sevA mATe potAnuM jIvana samarpita karI dIdhuM che te eka kSaNa paNa niSkriya thaIne besato nathI. ApaNe sArA kAma ane khoTA kAma vacce aMtara rAkhatA zIkhavuM joIe. sevA pratye ananya samarpaNathI manuSyamAM sArA ane khoTA karmonI vacce aMtara karavuM sahaja rUpe AvI jAya che. aparigrahanA AlaMbana sUtra aparigrahanI cetanAno vikAsa karavAne mATe parigrahathI potAne dUra rAkhavA. padArthonA prati mamatvabhAva, mUccha na kare. mamatva karavAvALA gADha baMdhana kare che. mamatvanA be prakAra che : - jaDanA prati rAgabhAga - cetananA prati rAgabhAva baMne prakAranA parigrahane jJa parijJAthI jANIne pratyAkhyAna parijJAthI teno parihAra karavo joIe. aparigrahanI puSTi mATe aparigrahI banavAno saMkalpa paNa Avazyaka che. ho 3chAne ane rAhata mavarasAmo | ApaNe aparigrahI thaIzuM - A bhAvanA jAgRta nahIM thAya tyAM sudhI aparigrahanI dizAmAM gati nahIM thaI zake. saMkalpanuM jAgaraNa mUccha para asara kare che. mUrchA tUTavAthI aparigrahanI sthiti svataH ghaTita thaI jAya che. parigrahI vyakti adhyAtmamAM ramaNa karI zakato nathI. jo sukha ane zAMti prApta karavA hoya to aparigrahI banavuM Avazyaka che. A ciMtanathI potAne bhAvita karavA aparigrahanI bhAvanA puSTa karavI. parigrahI vyakti svayaM sukhI thaI zakatI nathI ane bIjAne duHkhamukta karI zakatI nathI. AthI parigrahanI cetanAno vikAsa karavo joIe. (89) gAMdhIjIe paNa kahyuM che ke mANasa potAnI jarUriyAtathI vadhAre vastu na rAkhe eTaluM pUratuM nathI. aparigraha vratanA pAlanane sAru to ApaNe potAnI gaNAtI vastuo, deha suddhA para paNa mAlikInI bhAvanAno sarvathA tyAga karavo joIe evuM gAMdhIjInuM mAnavuM hatuM. deha paNa sevArthe Izvara taraphathI maLeluM saMpetaruM che ema samajI enA para Asakti na rAkhatAM eno paropakArArthe upayoga karavo joIe. aparigrahanI siddhino upAya: aparigrahanI siddhino mahattvapUrNa upAya che - lokane jANIne loka saMjJAno tyAga karavo. lokano artha lobha ke mamatva che. loka saMjJA - lobhanI mati ke mamatvanI mati. loka ke lokasaMjJAnuM tAtparya che - parigrahanA svarUpanuM jJAna karavuM, tenA pachI parigrahanI saMjJA, saMskArono pariSkAra karavo. saMskArono pariSkAra karavAne mATe pratipakSI bhAvonuM ciMtana ghaNuM kAryakArI hoya che. parigrahIne AtmAnubhUti nathI thatI. AtmAnubhUti mATe aparigraha Avazyaka che. aparigrahanI siddhi mATe nirdeza ApavAmAM Avyo che ke aparigrahane mATe parAkrama karo. aparigrahanuM ciMtana pratistrotanuM ciMtana che. aparigrahanI siddhi mATe sahiSNu banavuM paNa Avazyaka che. sahiSNutAnA abhAvamAM vyakti vicalita thaI jAya che. anukULatA - pratikULatAmAM madhyasthatA rahetI nathI. parigrahathI virata anagAra, aparigrahI anagAra pariSahone jIvanaparyata sahana kare che. parigrahano tyAga karavAthI aneka muzkelIono sAmano karavo paDe che. je enA mATe taiyAra rahe che te aparigrahanI sAdhanAmAM saphaLa thAya che. gAMdhIjInuM jIvana aparigrahanA A vicAronA udAharaNa rUpa hatuM. (88)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) AzramamAM nadI kinAre rahevA chatAM savAre dAMtaNa mATe nAnakaDo pyAlo pANI vAparatAM. jarUra karatAM vadhAre levuM eTale asteyavratano bhaMga ane jarUra karatAM vadhAre rAkhavuM eTale aparigrahano bhaMga. jelamAM kAkAsAheba lImaDAnuM dAtaNa kUco karIne ApatA. gAMdhIjI te vAparIne tene dhoI kADhatA ane kUcAno bhAga kApI nAkhI e ja dAMtaNa bIje divase vAparatAM. aDhI IMcanuM rahe tyAM sudhI ene vAparavAno emano Agraha raheto. dAMtaNa ekavAra vAparIne pheMkI devuM tene teo uDAupaNuM mAnatA. vastuonA upayogamAM tema ja AhAravihAramAM paNa teo A vratanuM sUkSmatAthI pAlana karatA. khorAkamAM zarIra TakAvavAno vicAra karatAM. anubhave pAMca cIjo emane Avazyaka jaNAI eTale pAMca cIjo levAnuM nakkI karyuM. zaktinA saMgrahane paNa teo aparigrahano bhaMga mAnatA. teo kahetA, "mANasane Akho divasa kAma karavA mATe roja savAre bhagavAna je zakti Ape che te teNe sUtAM pahelA kharcI nAkhavI joIe. A parigrahanuM lakSaNa che." gAMdhIjI A niyamanuM jAgratapaNe pAlana karatAM. aparigraha vrata sAdhake potAnI asIma icchAo ane AkAMkSAone sImita karavAne mATe kahevAmAM AvyuM che. sAdhaka deza, kALa, paristhiti ane sAmarthya anusAra potAnI icchAone sImita karI vastuo prati mamatva ane Asaktine ochI karI zake che. vyApAra, vyavasAya ane pArivArika kartavyonA kAraNe saMgrahavRttino sarvathA tyAga karavo gRhastha mATe zakya nathI. tethI te aMzataH tenuM pAlana kare che. sAmAjika vyavahAramAM aparigrahanuM pAlana vyaktigata jIvananI jema potAnA sAmAjika sevAkAryomAM paNa A (89) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) vratanuM pAlana karatAM gAMdhIjIe rASTrasevAnI anekavidha pravRttio upADI hatI. ane te mATe bahu moTo sevaka saMgha taiyAra karyo hato. A sevakone emaNe moTI moTI saMsthAonI javAbadArIo soMpI hatI. A sevako ane saMsthAo mATe paNa te aparigraha vratano Agraha rAkhatA. saMsthAo calAvavA ane nibhAvavA moTA dAno ke phaMDo maLI zake tema hoya to paNa te jarUra pUratuM ja levAno ane jarUra pUratuM ja vAparavAno Agraha rAkhatA. sevako paNa potAnI jarUriyAto alpa rAkhe ane emanA jIvana paNa sAdAInA namUnA rUpa banI rahe evuM IcchatA ane upadezatA. sevakanuM gaurava tenA hoddA ke vyApakatA para AMkavAne badale tenI tapazcaryA, saMyama, anAsakti ItyAdi guNo para aMkAvuM joIe ema teo mAnatA. aparigrahanI niSpattiH aparigrahanI mahattvapUrNa niSpatti che - samabhAva, anAsaktabhAvano vikAsa, madhyastha vRttino vikAsa. A mArga tIrthakaro dvArA pratipAdita che. A mArgano artha che - aparigrahano mArga, AhAra, vastra Adi padArtho prati aparigraha. pAtaMjala yogadarzanamAM paNa ullekha che ke aparigrahanI sAdhanA puSTa thavA para janmakathatAnuM jJAna thAya che. 35riprastha ganmacaMtAsaMvAda: | aparigrahanI siddhi thavA para vyakti ciMtana kare che ke huM koNa hato ? kayA prakArano hato ? vartamAna rUpa zuM che? bhaviSyamAM zuM thaIza ? kayA prakArano thaIza ? kevI rIte thaIza ? Adi praznonuM jJAna thAya che. bhUta, bhaviSya, vartamAna saMbaMdhI jijJAsA svataH zAMta thaI jAya che. te yogI trikAlajJa thaI jAya che. viSayo pratyenI Asakti dUra thAya che tyAre yogInuM citta potAnuM svarUpa (0)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) AjhAdI pachI thayela gAMdhIjInI ahiMsAnA prayogo - DaoN. puSpA motIyAnI jANavA lAge che. tyArabAda tenI jijJAsAvRtti zAMta thAya che. niSkarSa: | niSkarSa kahI zakAya ke parigrahathI A loka ane paralokamAM zaraNa maLI zakatuM nathI. bhagavAna mahAvIre tema ja gAMdhIjIe aparigrahano patha darzAvIne saMsArane vinAzathI bacavA mATe pratibodha Apyo. vitteNa tANaM na labhe pamatte, imammi loe aduvA paratthA / dIva paNaDhe va aNaMtamohe, neyAjyaM dadumadagumeva // vartamAna sthitimAM vadhatI jatI rASTrIya ane AMtararASTrIya samasyAonI pAchaLa mUcchanI cittavRtti kAma karI rahI che. mUrchAne kAraNe amIra varga paNa du:khI che ane garIba varga paNa pIDita che. atibhAva ane abhAvamAM svastha samAja saMracanAno abhyadaya kevI rIte zakya che? AvI vikaTa paristhitimAM svastha samAja ane lokamAMgalika cetanAno vikAsa karavAne mATe aparigrahanI cetanAne jagAvavI joIe. aparigrahanI bhAvanAthI tRSNA zAMta thaI jAya che, jenAthI saMtoSa prApta thAya che ane svataH taNAva samApta thaI jAya che. "sarvagana hitAya, sarvanana sutrAya' mahAvIrano tema ja gAMdhIjIno aparigrahano siddhAMta, lokakalyANakArI siddhAMta azAMta saMsArane zAMtino saMdeza ApI zake che. (amadAvAdanI gujarAta vidhApITha saMsthAmAM gAMdhIdarzana vibhAganA prAdhyApaka puSpAbahene binasarakArI saMsthAo, jayotisaMgha sevA ane avAja viSaya para Ph.D. karyuM che. mAnava adhikAra, paryAvaraNa ane gAMdhIvicAradhArA emanA rasanA viSayo che.). ahiMsAnI paraMparA viSe vicAratA ahiMsAno janma kyAre thayo haze, evo prazna saheje thAya. pratyuttaramAM ema kahI zakAya ke jayAre mAnavImAM mAnavatAno janma thayo haze enI sAthe ja ahiMsAno janma thayo haze. ahiMsA zabda a + hiMsA e be zabdono banelo che. emAM a upasarga abhAva sUcanAro che. niSedha sUcavanAro che. eTale hiMsA nahIM te ahiMsA. ene vadhAre spaSTa karIe to hiMsA na karavI, hiMsAno tyAga karavo. hiMsAmAMthI viramavuM eTale koIpaNa prANIne jAnathI mAravuM nahIM, tenA sAMgopAMga chedavA nahi ke tene pIDA upajAvavI nahIM. paraMtu ahiMsAnI A to sthUla nakArAtmaka vyAkhyA thaI. ahiMsA kevaLa zArIrika ja nathI paNa vAcika paNa che. vAcika ahiMsA eTale priya, pathya, tathya vANI uccAravI te. priya eTale madhura, pathya eTale hitakAraka ane tathya eTale hoya te kahevuM, asatya nahIM. vaLI, manuSya zarIrathI hiMsA na kare, vacanathI paNa koIne nuksAna na kare chatAM tenA manamAM bIjAnuM azubha karavAnI vRtti hoya to te mana vaDe paNa te hiMsA kare che. eTale manathI koInuM bUruM na ciMtavavuM e mAnasika ahiMsA che. TUMkamAM kahIe to zarIrathI, vacanathI, manathI koIne duHkhe na devuM e ahiMsA che. (9). saMdarbhaH AcArAMga sUtra, bApunI jhAMkhI, pAtaMjali yogadarzana ( 6)
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ahiMsAno eka artha nirbhayatA paNa che. jyAM hiMsA che tyAM nirbhayatA hoI zake nahIM ane jayAM ahiMsA che tyAM bhaya saMbhavI zake nahIM. bhagavAna pataMjalie emanA yogasUtramAM lakhyuM che : hiMsA pratiSTAyAm tat sattA thara cAmu: | jayAM ahiMsA pUrNapaNe pratiSThita thAya che tyAM verabhAva TakI zakato nathI. je sarvamAM AtmabhAva anubhave che, sarvamAM IzvaranuM darzana kare che tene bhaya lAgato nathI. ahiMsAno eka artha prema paNa che. vinobAe premanA be artha karyA che :- (1) anurodhI prema (2) pratirodhI prema. mA bALakane cAhe ane bALaka mAne cAhe, mitra mitrane cAhe, pati-patnI ekabIjAne cAhe e anurodhI prema. AmAM kaMI bahu moTI vAta nathI. paNa sAco prema e pratirodhI prema che. pratirodhI prema eTale je ApaNI sAthe duzmanAvaTa rAkhe, ApaNo tiraskAra kare ke ApaNuM bUruM kare tene paNa cAhavuM. ahiMsAno eka artha dayA thAya che eTale koIne duHkha na ApavuM. dayAno bIjo artha karuNA ke anukaMpA paNa thAya che. emAM karuNA e paranA du:khane dUra karavAnI vRtti che. anukaMpAno artha bIjAnuM duHkha kaMpavuM eTale bIjAnA duHkhe duHkhI thavuM, tene sahAya karavA tatpara thavuM e che. ApaNA yugamAM mahAtmA gAMdhIe paraMparAgata ahiMsAnA vicAramAM aneka navA artha bharyA. emanI ahiMsA mAtra koIne nahIM mAravAmAM samAI jatI nathI. e to virodhIne cAhavAnuM ane enI sevA karI enI sAthe abheda anubhavavA kahe che. anyAya, pApa, durAcAra ane dveSa sAme bAtha bhIDavA kahe che. emAM kAyaratA ke nAmardAIne sthAna nathI. puruSArthahIna niHsattva ahiMsA karatA zauryayukta hiMsAne gAMdhIjI zreyaskara mAnatA. dveSarahita thaIne samabuddhithI lokakalyANane mATe karela ghAta hiMsA na hoI zake evuM emanuM mAnavuM hatuM. ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) Ama, gAMdhIjInI ahiMsA upaniSadano advaitabhAva, buddha-mahAvIranA jIvamAtra pratyenA dayA ke karuNAbhAva, IzunA prema ane kRSNanA karmayoganA samanvaya rUpa hatI. - gAMdhIjIe bhAratIya saMskRtinA zAzvata ane sanAtana siddhAMtone nityanA jIvana ane praznone lAgu pADavAno namra prayAsa karyo che. paMDita sukhalAlajI kahe che, "gAMdhIjInI ahiMsA e emanI vicAra ane jIvanasaraNImAMthI siddha thayelI ane navuM rUpa pAmelI che." bhagavAna buddha, mahAvIra vagere vibhUtioe ahiMsAno upadeza Apyo che paNa saMsAra karatAM sanyAsa, pravRtti karatA nivRtti para ja temaNe adhika bhAra mUkyo che. gAMdhIjIe paraMparita ahiMsAnA vicAramAM krAMti ANI. emaNe kahyuM, "ahiMsA jo vyaktigata guNa hoya to mAre mATe e tyAjaya vastu che. mArI ahiMsAnI kalpanA vyApaka che. te karoDonI che. je cIja karoDonI na hoI zake te mAre mATe tyAjaya ja hovI joIe. ApaNe to e siddha karavA pedA thayA chIe ke satya ane ahiMsA phakta vyaktigata AcArano niyama nahIM paNa sAmudAyika nIti ane rASTranI nItinuM rUpa paNa laI zake che." A rIte gAMdhIjInI ahiMsA sthUla ane sUkSma stare vyakti ane samaSTinA kalyANa (hita) mATe karela sakriya vicAra, vANI ane vartanamAM samAyelI hatI. temane haMmezAM A ahiMsAne vyavahAramAM sarvodaya vicAramAM joDI hatI. samAja ane samaSTimAM badhAno vikAsa thAya ema vicAra karatA hatA ane aMtyodaya sarvodayanuM paheluM pagathiyuM che, tema mAnatA hatA eTale AjhAdI pachI gAMdhIjInA ahiMsA vicAra pramANe samAjanA chevADenA mANasanuM hita sAdhavuM te ahiMsA che. A vicAra pramANe samAjanA dalita, zoSita, (93) (94)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA pIDita ane bhUmi vagaranA kheDUtanuM hita sAdhavAnuM kAma vividha kSetre karavAmAM AvyuM. gAMdhIjI jIvanane akhaMDa mAnatA hatA eTale jIvananA dareka pAsAmAM ahiMsAno pAlana thAya te mATe dhArmika jIvanamAM sarvadharmasamabhAva, sAmAjika jIvanamAM samAnatA ane aspRzyatA nivAraNa, Arthika jIvanamAM TrasTIzIpa, kuTIra ane grAmodyoga sahakArI pravRttine mahattva, rAjanaitika jIvanamAM svarAja ane paMcAyatI rAjano amalIkaraNa karavAmAM Avyo. gAMdhIjIe ahiMsAnA amalIkaraNa mATe vyaktine vyaktigata jIvanamAM ekAdazavrata (satya, ahiMsA, brahmacarya, aparigraha, asteya, svadezI, asvAda, sarvadharma samabhAva, aspRzyatA nivAraNa, abhaya, zramaniSTha jIvana) ane samAjamAM 18 2canAtmaka kAryakramo ApyA hatA. gAMdhIjI ahiMsAnI vyavahArika jIvanamAM upayoganI vAtamAM kahetA hatA ke aparigrahI jIvana ane mAlikIpaNAnA bhAvano tyAga e ahiMsAnI jIvanamAM parAkASThA che. A be tattvonuM pAlana gAMdhIjInA TrasTIzIpanA vicAramAM moTA pAye thayela che. A rIte gAMdhIjInI ahiMsAnA prayogo bhAratamAM aneka kSetre thayA che. jemake, sAmAjika kSetre aspRzyatA nivAraNanA prayogo, dhArmika kSetre sarvadharma samabhAvanA prayogo, paryAvaraNa kSetre paryAvaraNa saMrakSaNanA AMdolana (cIpako AMdolana, narmadA bacAvo AMdolana) vagere sAmela che. paNa vadhAre Arthika kSetramAM ahiMsAnA prayogo karavAmAM AvyA che. kemake, AjhAdI pachI bhAratamAM moTA paDakAro garIbI, berojagArI, vaMcitatA ane zoSaNanA hatA. A paDakAronA ukela mATe gAMdhIjI dvArA Apela TrasTIzIpanA siddhAMtane amalamAM mUkavAmAM Avyo. A saMdarbhe keTalAka udAharaNo ApI zakAya tema che. (95) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA sva. DaoN. lohiyAe paNa 1967 mAM InDiyana TrasTIzIpa bila 1967 e nAme lokasabhAmAM eka bila lAvavAno prayatna karyo hato. emAM emaNe darzAvyuM hatuM ke udyoga, dhaMdhA, beMka, vAhanavyavahAra, korporezana vageremAM jyAM 500 thI vadhAre mANaso kAma karatAM hoya ane jenI mUDI daza lAkhathI vadhAre hoya evA saMkulane TrasTa korporezanamAM pheravI nAMkhavuM joIe ane teno kArabhAra InDiyana TrasTIzIpa ekTa anusAra calAvavo joIe. enA saMcAlana mATe eka paMcAyata nImavAmAM Ave ane korporezananA bhAgIdAromAMthI pAMca, majUramaMDaLamAMthI pAMca ane vyApAra udyoga khAtu, nANAM khAtu, rAjaya sarakAra tathA myunisipAliTI korporezanamAMthI eka eka niSNAMtane A paMcAyatamAM nimavAmAM Ave. e paMcAyata kAryasaMcAlananI mukhya javAbadArI upADe. jo ke keTalAka kAnUnI ane Tekanikala muddAne kAraNe e bila lokasabhAmAM rajU nA thaI zakyuM paNa enA dvArA TrasTIzIpanI dizAmAM eka mahattvapUrNa kadama uThAvavAnI himAyata thaI hatI. keTalAka udyogapatioe svaicchika rIte paNa TrasTIzIpanI dizAmAM keTalAka pagalA bharyA che. bhUdAna AMdolana sAthe jyAre saMpattidAna AMdolana zarU thayuM tyAre nAmAMkita udyogapati zrI araviMdabhAI maphatalAle potAnI eka mila dAnamAM ApavAnI taiyArI batAvelI. emanI milonA majUrone paNa vyasanothI barabAda thatA aTakAvavA vratadhArI banAvavAnA prayatno karyA. je majUra vratadhArI bane tene sukhaDIno AhAra apAya che. AvA vratadhArI majUroe cAra vrato levAnA hoya che H- (1) roja eka kalAka bhajana-kIrtana karavuM, jethI mana zuddha thAya, (2) roja eka kalAka potAnA paDozIonI sevA karavI, (3) jugAra na ramavo, (4) dArU na pIvo. AvA vratadhArI banelA traNeka hajAra (96)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) majUrone RNamukta karavAnI yojanA paNa emaNe batAvI. ema majUronA parivAronuM sarvekSaNa karIne jarUriyAta pramANe kAmadhaMdhA mATe lona paNa ApavAmAM AvI. zrI vijaya marcanTe paNa emanI hindustAna spIniMga ane viviMga milamAM kAma karatA kAmadAronA vyaktigata ane sAmudAyika hitamAM evA pagalAM bharyA ke jethI emane keTalAka Arthika ane sAmAjika lAbho maLyA. majUronI aMgata muzkelIo dUra karavAmAM paNa sakriya rasa laI emaNe emanA dila jItI lIdhA. A preraNA emane TrasTIzIpanA siddhAMtamAMthI ja maLI. temaNe majUrone mAtra utpAdananA sAdhano tarIke ja nahIM, paNa mAnava tarIke apanAvI emanI sAthe atyaMta mAnavatApUrNa vyavahAra karyo. majUroe paNa eno suMdara javAba Apyo ane zrI vijaya marcanTa emanI milamAM calAvelI svaicchika raktadAna, kuTuMbaniyojana, kSayarahita kAryakrama, kAmadAra kalyANa, dardIrahita saMgha vagere yojanAomAM khUba utsAhapUrNa sAtha sahakAra Apyo. muMbaImAM zrI rAmakRSNa bajAje phe22-TreDa esosiezana sthApI vepAramAM vyavahArazuddhi dAkhala karI. haidarAbAdanA oIla milsa esosiyezananA pramukha ThAkarasIbhAIe emanA maMDaLa taraphathI vecANavero cukavavAnI javAbadArI uThAvI, jene lIdhe sarakArane vadhu kara maLyo. bhraSTAcAra ghaTyo ane milavALAone rojiMdI parezAnImAMthI mukti maLI. IMdoramAM 50varSathI kAma karatA ane IMdoranA 80% kApaDanA vepAranuM niyaMtraNa karatAM mahArAjA tukojIrAva klotha brokara esosiezana nAmanA maMDaLe evI paraMparA vikasAvI che ke eno eka paNa jhaghaDo korTamAM gayo nathI. e loko bALamaMdirathI mAMDIne ucca zikSaNa sudhInI zikSaNasaMsthAo paNa calAve che. ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) TrasTIzIpanI dizAmAM mahAna prayoga vinobAjInA bhUdAna AMdolana dvArA thayo. e bhUdAna grAmadAna-mUlaka grAmodyogapradhAna ahiMsaka krAMtino prAraMbha I.sa. 1951 mAM thayo. e AMdolana dvArA vinobAjIe spaSTa karyuM ke bhUmino mAlika manuSya nahIM, paNa bhagavAna che. ApaNe sau bhUmAtAnA putro chIe. eTale ApaNane kheDIne khAvAno adhikAra che, svAmitvano nahIM. dAna mATe paNa vinobAjIe zaMkarAcAryanI 'dAna sama vibhAgaH' e vyAkhyAna apanAvI ane dAnamAM maLelI jamIna, saMpatti, sAdhano vagere jarUriyAtavALAone vaheMcavAnI prakriyA AraMbhI, yajJamAM samarpaNabhAva samAyelo che. A AMdolana manuSyanI tyAga ane samarpaNanI bhAvanAnuM pratIka che. emAM dareka manuSya saMpatti, buddhi, zrama vageremAMthI je kaMI potAnI pAse hoya te ANI zake che. manuSya sAmAjika prANI hoI samAjanA sAtha sahakAra vinA e jIvI zakato nathI. eTale samAja pratyenI enI pharajarUpe eNe samAja pAsethI je kAMI meLavyuM hoya tenA amuka hissAne eNe niyamita rIte samAjanA svastha saMcAlana mATe pAcho Apavo joIe. jamIna vaheMcaNIno prazna bhAratanA navanirmANano prANaprazna che. bhAratanA ghaNA kharA rAjayomAM e aMge AjhAdI AvyA bAda eka yA bIjA prakAranA kAyadA thayA che. chatAM A kAyadAo ane samAjavAdIo ane sAmyavAdIonA AMdolanothI dezamAM vIsa varSamAM bhUmihIno mATe jeTalI jamIna prApta thaI ane vaheMcAIte karatAM keTalIye vadhAre jamIna bhUdAna AMdolana mAraphate prApta thaI ane vaheMcAI che. A siddhi bhAratanA samagra praznanI daSTie bhale alpa gaNAze paNa ahiMsaka dRSTie te ati sUcaka che. AcArya kRpAlAnInA zabdomAM kahIe to teNe (bhUdAna AMdolana) batAvI ApyuM che ke "gAMdhIjInA vicAro ane TekanikanuM aMtatva (poTensI) khatama nathI thayuM. prajAnA hitamAM (98). (90)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) atizayokti nahIM gaNAya. TrasTIzipanA siddhAMtamAM khAnagI mAlikI hakano tyAga mukhya che. badhI bhUmi bhagavAnanI che. enA para mahenata karIne jIvavAno dareka mANasane haka che, mAlikI dharAvavAno nahIM. A mULabhUta satyavinobAjI satata samajAvatA rahyA. emanI apIlane mAna ApI lAkho bhUmivAnoe bhUmi dAnamAM ApI ane enA parano potAno haka jato karyo. grAmadAnamAM to arthavyavasthAne vyaktigata svAmitva tathA sarakArI svAmitvanI pakaDamAMthI eka sAthe mukta karavAno vicAra Apyo. emAMthI grAmasvarAjanI dizAno samagra kAryakrama pAMgarato gayo. zatAbdIno jalaso re jhAMkhapa che AMkhe, pasIno page che! kavi-ura roSe, tethI dhagadhage che ! | zatAbdIno jalaso, juvo jhagajhage che ! zatAbdIno jalaso, juvo jhagajhage che ! - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA sAmAjika - Arthika kSetre navA prayogo thaI zake ema che.' vinobAjInA AMdolananI keTalIka siddhionI samIkSA karatAM kRpalAnIjI lakhe che, "bhUdAna bhAratanA gAmaDAnI bhUminI bhUkhano, janatAnI kaMgAliyatano ukela kare ke na kare, paraMtu eNe bhUminA samatAlakSI punaH vitaraNano ukela najIkanA bhaviSyamAM zakya banAvyA che. vaLI, raziyAmAM mArksavAdIoe karoDo nAnA kheDUto uparanI baLajabarI ane hiMsaka damanathI je vicArano amala karyo hato e bhUminI sAmUhika mAlikIno vicAra bhUdAne sarvasaMmatithI zakya banavAnI bhUmikA taiyAra karI che. emAM ApaNA je vargabhedono nikAla karavAnI, mAnasika taMga sthiti haLavI pADavA ane vadhu ucita ane nyAyayukta Arthika vyavasthA mATenI eka navI paddhati prApta thaI che." duniyAnA anya dezomAM khAsa karIne raziyA ane cInamAM sAmyavAdI vicArasaraNInA prabhAva nIce potAnA Arthika savAlonA ukela mATe sazastra krAMtio thaI. baMne dezoe potapotAnA praznono ukela hiMsaka Dhabe karyo. vinobAjIe gAMdhIjInI gerahAjarImAM bhAratano Arthika savAla gAMdhIpraNita ahiMsaka mArge hala karavAno prayatna karyo. ahiMsaka krAMtimAM zraddhA dharAvanAra potAnA aneka kAryakaro sAthe bhUdAna, saMpattidAna, zramadAna, buddhidAna, grAmadAna ane chelle AmajanatAnI sevArthe jIvanadAna vagere TrasTIpaNAnA siddhAMtamAM kalpavAmAM AvelI judI judI bAbato mAraphate ahiMsaka Arthika - sAmAjika krAMtino eka abhUtapUrva akhataro emaNe karyo. emanA A prayogathI mULabhUta prazno pUrepUrA ukelAyA che evo dAvo thaI zake ema nathI, paNa bhUmino eka pAyAno savAla ahiMsaka mArge ukelavAnI A prakriyAe dezane sAmyavAdI krAMtinA bhayamAMthI mukta karyo ane sarakArane gaNotadhAro, jamInadArI nAbUdI vagere kAyadAo karavAmAM saraLatA thaI ema kahevAmAM (9). |paDyA baMdhane bApunAM puNya-jvAboH nathI baLatAM maMdira, nathI baLatI masjida: thayAM mukta zetAnaraMgI zarAbo. nathI raDato mullAM, nathI raDato paMDita : ne sUratI ne sustI ne sattAparastInI badhe eka InsAyaniyata raDatI, sUrata mastImAM avaLA paDyA InkilAbo! are, eka kiratAranI thAtI khaMDita. ImArata juo, pAyAthI Dagamage che ! dhisa lAvA jalato jenI ragarage che ! | zatAbdIno jalaso, juvo jhagamage che ! zatAbdIno jalaso, juvo jhagajhage che ! - karasanadAsa mANeka | ('janmabhUmi dainika' : 1969) navAI nathI kaMI, sadA AvuM cAle ! mavAlI ja muphalIsI pe phUlephAle : paraMtu uThAvI che gAMdhIne nAme AvI ghora AMdhI, te AtmAne sAle !| (100)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA 'gAMdhIvicAra kSetre muni saMtabAlajInuM pradAnA - DaoN. pArvatI neNazI khIrANI (jaina siddhAnta AcArya M.A. (Jainology) Ph.D. (jaina sAhitya) M.A. (Sanskrit), jaina dharmano abhyAsa karanAra ane karAvanAra, jJAnasatra - jaina sAhitya samArohamAM saMzodhanapatro rajU karanAra, chADavA dhArmika zikSaNa borDamAM sakriya che.) pU.mahAtmA gAMdhIe je mahAvratanI keDI kaMDArI enA para pagalA pADanAra nararatna eTale eka saikA pahelA janmelA jainamuni 'saMtabAlajI'. tA. 2608-1904 vi.saM. 1960 nA roja nAgajIbhAI devajIbhAInA dharmapatnI motIbahenanI kukSie emano janma thayo. bALapaNanuM nAma zivalAla hatuM. emane pAMca varSa nAnI maNibena nAmanI bahena hatI. nAnI uMmaramAM pitAnI chatrachAyA gaI pachI mAtAe svamAnapUrvaka ucheryA. zivalAlamAM vairAgyavRtti vadhatA jainasaMtono paricaya thayo. rAjasthAnathI padhArela pU. saubhAgyamalajI munithI prabhAvita thaIne temane guru tarIke svIkArI dIkSA levAno vicAra karyo, paNa pachI gAMdhIvicArathI raMgAyelA krAMtikArI vicAraka, mAnavatAnA masIhA evA guru nAnacaMdrajIno vizeSa prabhAva paDyo. e daramyAna mAtuzrInuM mAMdagIthI avasAna thayuM. emanI vairAgyavRtti sabaLa banI. tethI jenI sAthe sagAI thaI hatI tene bahena banAvI tenI AjJA mAgI tathA mosALa ane kuTuMbIjanonI AjJAthI dIkSA laIne saubhAgyacaMdra muni banyA. jainadharma anusAra saMyamanuM pAlana karatAM karatAM vividha zAstrodarzanano khUba abhyAsa karyo. sAruM evuM sAhitya-sarjana karyuM. zatAvadhAnanA prayoga karyA. eka varSa mATe saMpUrNa maunanI sAdhanA daramiyAna dhArmika ane (101) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA AdhyAtmika sAdhanA karatA karatA lokakalyANanI pravRtti mATenA krAMtikAraka vicAro udbhavyA. A vicAronI rajUAta karatAM ja jaina samAjamAM khaLabhaLATa macI gayo. tyAre temaNe potAnA vicAronI rajUAta karatAM kahyuM ke "jainasaMta tarIke dIkSA lIdhA pachI teo eka vizALa vizvayojanAno bhAga che. jainasAdhue samAjanI sudhAraNA mATe kAma na karavuM joIe evI koI manAI pharamAvavAmAM AvI nathI.' A nivedanathI temane jainasamAjamAMthI baratarapha karavAmAM AvyA ane jAhera karavAmAM AvyuM ke koIpaNa upAzrayamAM emane utAro na Apavo temaja bhikSA paNa na ApavI. emaNe hiMmata hArI nahi. tyAre emanA gurudeva paNa dabANa lAvIne emane gurudevathI chUTA karAvyA. jAhera nivedana ane jAhera lokasevAnA kAryone lIdhe saMpradAyathI judA thayA. kharA paNa sAdhuveza na choDyo ane potAnA gurudeva sAthe aMtima samaya sudhI vinayabhAve saMbaMdha sAcavyo. pote saMtaziSya tarIke oLakhAtA guru nAnacaMdrajInA bALaka banI rahevA mAgatA hatA. tethI potAnuM nAma "saMtabAla" rAkhyuM ane e nAmathI ja prasiddhi pAmyA. emanA gurudeva paNa kahetA ke saMtabAla jaina sAdhu nahi paNa jagatasAdhu che. gurunA vacanAnusAra emaNe bhAlanaLakAMThAnA gAmaDAonA kheDUtono uddhAra karyo. OM maiyA kudaratI upacAra kendra, mAtR samAja udyogagRha, cIMcaNamAM mahAvIranagara AMtararASTrIya kendra Adi saMsthAonI sthApanA karI. potAnI lokakalyANa pravRttione vega Apyo. mahAvIranagaramAM 1970 thI 1982 sudhI sthiravAsa rahIne vividha pravRttio sAthe saMkaLAyelA rahyA. chelle tabiyata bagaDatA harakizana haoNspiTala muMbaImAM dAkhala karyA. tyAM ja tA. 26-031982 nA aMtima zvAsa lIdhA. temanA nazvara dehane muMbaIthI cicaNa mahAvIranagaramAM lAvavAmAM Avyo tyAre temanI pAlakhI upADanAra cAra (102)
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA brahmacAriNI sAdhaka baheno hatI. OMOM maiyAnA A ArAdhakanI aMtima vidhimAM mAtRjAtine A rIte mahAna pratiSThA maLI. Ama, mahAna krAMtikArI saMte paraloka prayANa karyuM. gAMdhIvicAra kSetre pradAna : zivalAla (saMtabAla) mubaMI kamAvA gayA tyAre tyAM dezabhaktinA AMdolananuM vAtAvaraNa hatuM. mahAtmA gAMdhIjInA krAMtikAraka vicArono emanA para UMDo prabhAva paDyo. emanAthI prerAIne khAdI paheravAnI zarUAta karI. jIvanamAM naitikatA ane prAmANikatAnI sAthe sAthe sAdAI, tyAga, saMyama sevAbhAvanA vikasI. mahAtmA gAMdhI maunane mahattva ApatA hatA. harijanabaMdhu 25-1238 nA aMkamAM lakhyuM che ke mArA jevA satyanA zodhakane mauna sAruM madadarUpa thAya che. maunanI sthitimAM AtmAne potAno rasto vadhAre spaSTa dekhAya che. e vicAranI asara saMtabAlajI para paDI, jethI emaNe I.sa. 1936 thI 1937 ema eka varSa sudhI ekAkI narmadA nadInA kinAre mAdhavadAsajInA AzramamAM rahIne akhaMDa mauna pALyuM. e daramiyAna emane jAtajAtanA anubhavo thayA tathA kudarata para saMpUrNa vizvAsa dharAvatA thaI gayA. temaja e samaya daramiyAna duniyAnA badhA dharmono abhyAsa karyo. lekhanapravRttimAM vega Avyo tathA lokakalyANa pravRtti mATenA krAMtikAraka vicAro paNa udbhavyA. mauna pUrNa thayA pachI gAMdhIjInA vicAro ane kAryothI prabhAvita thaIne ahiMsAmaya, karuNAmaya dRSTie badhI samasyAono ukela lAvavAno prayatna karavAnuM zarU karyuM. zarUAta bhAlanaLakAMThAnA pradezathI karI. naLakAMThAmAM pakSIono zikAra thato hato. enA mATe AtmAthI pokAra (103) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA karyo ke 'zikArI baMdhuone sabuddhi maLo ! ahiMsAno pUrA arthamAM vijaya thAo.' varSo sudhI A sUtroccAra e pradezamAM bolAto rahyo. pariNAme naLa sarovaramAM AvatA raMgaberaMgI pakSIono zikAra karavAnuM baMdha thaI gayuM. jaina vicAradhArA ane gAMdhIvicArano samanvaya karIne bhAlanaLakAMThAmAM temaNe zuddhiprayoga AraMbhyo. zuddhiprayoga eTale zuddha karavAnI prakriyA. A paddhati pAchaLanI bhUmikA evI che ke koIpaNa mANasa bilakula kharAba nathI hoto. tenAmAM rahelA sadguNone jAgRta karavAnI jarUra che. anyAyano sAmano karavA mATe sAmAnyapaNe cAra judI judI paddhatio amalamAM mUkAya che H (1) pahelI paddhati anusAra hiMsAno Azraya levo paDe. tema karavAthI kadAca tAtkAlika rAhata maLe, paraMtu kAyamI ukela na maLe. (2) bIjI paddhati anusAra korTano Azraya levo, paNa enI paNa keTalIka maryAdAo che. (3) trIjI paddhati anusAra lokonI naitika tAkAtane upayogamAM levAnI che. jo samAjamAM paDelI sAmUhika naitika tAkAtane saMgaThita karavAmAM Ave to tenAthI sAmAjika krAMtino pAyo avazya nAkhI zakAya ane cothI che, (4) zuddhiprayoga - naLakAMThAmAM moTA be aniSTa hatA - (1) bALalagna ane (2) diyaravaTuM - eTale bhAbhI vidhavA thAya teNe bIjA lagna diyara sAthe ja karavA paDe. pachI diyara bhale ne game teTalo nAno hoya. A uparAMta Akho pradeza zAhukAronA vyAjathI paNa zoSAto hato, tAlukadAronA trAsathI kaMpato hato. lagna ane bIjA kauTuMbika rivAjomAM bhayaMkara devuM thatuM ane pachI kAyamI takalIpha bhogavavI paDatI. corI, lUMTaphATa, strIonuM (104)
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA apaharaNa, pazunI uThAMtarI, jugAra, dArU pIvo vagere aniSTo to kharA ja. A uparAMta pANIno bhAre trAsa. taLAvanA pANI khUTe eTale nAnA vIraDA gALI pANI meLavavuM paDe. potapotAnA vIraDA para khATalA DhALIne lokone sUvuM paDe. jo A rIte cokI na kare to pANInI paNa corI thAya. A badhA ja aniSTonuM nirAkaraNa zuddhiprayogathI hala karavAno nirNaya lIdho ane enA mATe 112 jeTalA gAmonuM saMgaThana karyuM tathA samAjanA prazno zuddhiprayoga dvArA hala karyA. bhAlanaLakAMThA uparAMta bIjA nAnA nAnA gAmaDAonA kheDUtonA prazno hala karatA hatA. kheDUtone emanA mAlikI hakkanI jANa na hoya to enA dastAvejo, arajIpatraka vagere paNa taiyAra karAvI detA. AvI ja eka preraNA mArA ja lAkaDIA gAmanA gAmavAsIonI ApI hatI. je zrI morArajI desAInA sacivanA patrathI sAbita thAya che, je nIce mujaba che. badhAne khyAla Ave te mATe patra akSarazaH nIce Alekhyo che : priya zrI zAha, 202-PSF of 69 nAyaba vaDApradhAnazrInA nijI saciva, bhArata, nyu dilhI-1. tA. 03-01-1969 tamAro tA. 27 mI Disembarano patra nAyaba vaDApradhAna zrI morArajI desAIne maLyo che. lAkaDIAnA kheDUtonA buTA hakka vizenA kAmanA kAgaLo, (105) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA arajIo, TharAvo vigere atre A 1 lIe ja maLyA. tamArI arajIonI nakalo paNa munizrI saMtabAlajIe nAyaba vaDApradhAnazrIne mokalI ApI che. A tamAma kAgaLo yogya karavA gujarAta rAjyanA mukhyamaMtrIzrIne mokalI ApyA che. zrI ghelA bhAramala zAha mukAma posTa lAkaDIA, tAluko bhacAu, jillo kaccha, gujarAta rAjya. li. (sahI) hasamukha zAha A rIte saMtabAlajI rasa laIne kheDUtone emanA buTA haka (jamInanI mAlikInA haka) saMbaMdhI paNa sarakAra sAme laData ApI arajI karI ApatA hatA. A uparAMta buTAhaka mATe laDatA gelAbhAI bhAramala zAhane korTamAM A kesa jItI javA mATe vadhAvatA patra lakhyo hato. enI jhAMkhI rajU karuM chuM. prati, zrI gelAbhAI bhAramala zAha, "ghaNA mANaso vighna na Ave tyAM lagI ja paragaju rahI zake che. keTalAka vaLI thoDA vighnothI thAkI adhavacce ja paragajuvRtti choDI de che. vIralA ja game tevA vighno Ave toya potAnI paragajuvRtti aMta lagI choDatA nathI ane gharano bhoga Ape che. eTale kudaratI rIte ja vijaya, yaza ane sarva kAMI temane potAne mATe to maLe che paNa AkhAya samAjane paNa teno lAbha pahoMce (106)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) che. jaina sAdhunI maryAdAmAM rahIne paNa ghaNuM moTuM kArya karI zakAya che...." (patra lAMbo che. ahIM eno AMzika bhAga rajU karyo che) - muni zrI saMtabAlajI uparanA baMne patronI nakala 'ApaNA buTA' bhAga 1-2 (lAkaDIyA buTA kesano ahevAla) saMpAdaka - prakAzaka : zAha bhAramala pAMcA chADavA, pR. 132 ane 81 parathI lIdhI che. pa.pU. saMtabAlajInI preraNAthI ghelAbhAI tathA pAcAlAlabhAI bhAramala chADavA e baMne bhAIo A kesa zArIrika-mAnasika kaSTa veThIne Arthika bhoga ApIne laDyA. varSo pachI cukAdo emanI tarapheNamAM Avyo ane 720kheDUtone buTAhaka (mAlika haka) maLyA. je eka gauravanI vAta che. AvA to keTalAya gAmanA kheDUtone vahAre saMtabAlajI AvyA haze. A to eka namUno che. pU. bApunI jAhera sevAnI asara: I.sa. 1945 mAM pU. saMtabAlajInuM cAturmAsa viramagAmamAM hatuM tyAre gaMdakIne kAraNe viramagAmamAM kaoNlerA phATI nIkaLyo hato tyAre dararoja savAre teo pote jhoLImAM rAkha bharI, gAmanI zerIe zerIe pharIne jayAM ughADo maLa jue tyAM jhoLImAMthI rAkha kADhI e rAkhathI maLane DhAMkI de tathA gAmanA lokone paNa svacchatAnuM mahattva samajAvIne saphAIyajJa karyo. rogamukta thatA viramagAmanA lokoe emane vadhAvyA tyAre emaNe kahyuM ke, "huM A sanmAnane pAtra nathI, kharo yaza to gAMdhIjI jevA saMtapuruSane Apavo joIe kAraNa ke jAhera sevAnA pATha mane emanI pAsethI maLyA che." Ama temaNe potAnI namratAno paricaya paNa Apyo. (100) upavAsanI asara: pU. bApu upavAsane satyAgrahanuM amogha sAdhana mAnatA. hiMsAnA avejamAM e asarakAraka IlAja che temaja tenA anekavidha upayoga che. pU. saMtabAlajI para upavAsanI paNa UMDI asara paDI hatI. tethI jo koI corI jevo guno karatA to ene pote upavAsa para utarIne guno kabUla karavA mATe vivaza karI detA. sarvadharmasamabhAvaH pU. bApu harijanabaMdhumAM lakhatA ke, "eka ja Izvarane mAnavAnI vAta badhAye dharmano pAyo che. paNa AkhI duniyAmAM eka ja dharma paLAto hoya evo jamAno huM kalpI zakato nathI. siddhAMta tarIke Izvara eka ja che. tethI dharma paNa eka ja hoya e vAta kharI. paNa vahevAramAM Izvarane eka ja prakAre oLakhanArA be mANaso paNa mArA jovAmAM AvyA nathI. tethI saMbhava che ke judI judI vRtti ane judI judI prakRti temaja bhinna bhinna AbohavAmAM samAdhAna ApI zake evA judA judA dharmonI hastI haMmeza rahevAnI. tyAre jarUra e vAtanI che ke judA judA dharmo pALanArA paraspara Adara rAkhe ne sahiSNu thAya.' emanA A dRSTikoNe ja sarvadharmasamabhAva keLavatA zikhavyo. A dRSTikoNanI asara pa.pU. saMtabAlajI para paNa paDI, jene kAraNe sarvadharmanI prArthanAono samAveza potAnA AzramamAM karyo. pote paNa sarvadharmanI prArthanAo racI temaja sAta vAranI sAta prArthanAo paNa racI. somavAre - rAma, maMgaLavAre - mahAvIra, budhavAre - buddha, guruvAre - kRSNa, zukravAre - mahammada sAheba, zanivAra - azo jarathuSTra, ravivAre - IzunI prArthanA. (108)
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - sAta vAranI prArthanA saMtabAlajInA badhA dharmo mATenA AdaranuM-nehanuM uttama pratIka che. mAnavInI krUra hiMsA thaI rahe che temAM jo A sarvadharma sevAno marma svIkArI jIvanamAM sthAna ApavAmAM Ave to paramazAMti prApta thAya. prArthanA: pU. bApunA mate prArthanA hRdayanuM zodhana che. prArthanA ApaNane yAda devaDAve che ke enA AdhAra vinA ApaNe nirAdhAra chIe. prArthanA ApaNane namratA zIkhavADe che. Atmazuddhi karavAnuM, aMtarane zodhavAnuM udbodhana kare che. mATe prArthanAnuM sthAna ApaNA jIvanamAM dararoja hovuM joIe. e anusAra pU. saMtabAlajI paNa niyamita prArthanA karavAnuM mahattva ApatA hatA. kudaratI upacAra : pU. bApune kudaratI upacAramAM parama zraddhA hatI. enI paNa asara pU. saMtabAlajI para paDI hatI tethI emaNe paNa OM maiyA kudaratI upacAra kendranI sthApanA karI hatI. vrata sAdhanA: jaina saMta paMcamahAvratadhArI hovAne kAraNe pUbApunA 11 vratamAMthI pahelA pAMca vrata to paMcamahAvratarUpe sahaja rIte AtmasAtuM ja hoya. arthAt satya, ahiMsA, acaurya, asaMgraha (aparigraha) ane brahmacaryanuM pAlana to emane pharajiyAta hoya ja. bAkInA cha vratonI paNa emanA para gherI asara paDI hatI. A agiyAra vrata emane gRhastho mATe vadhAre vyavahArU lAgatA hatA. eTale emanI prArthanAmAM agiyAra vrata vaNI lIdhA hatA ane sahune jhIlAvatA hatA. je nIce mujaba che. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, asaMgraha, zarIrazrama, asvAda, sarvatra bhayavarjana, sarvadharma samAnatva, svadezI sparzabhAvanA, A ekAdaza sevojI namratve vrata nizcaye." A vrata anusAra ApaNe sau jIvana jIvIe ane anyane paNa sanmArge lAvavAnI preraNA ApIe e emano pradhAna uddeza hato. pU. bApujInI jema zarIrazramane khUba mahatva ApatA. bAkInA vrato to emane sahaja sAdhya hatA. pU. bApunA badhA ja vicArone sAkArarUpa ApIne cirasthAyI banAvavA mATe emaNe mahArASTramAM muMbaIthI najIka cicaNamAM "mahAvIranagara AMtararASTrIya kendra' nI sthApanA karI. emAM cAra vibhAga che:(1) zrImad rAjacaMdra vibhAga: A vibhAga rAkhavAnuM kAraNa e ke vizvavaMdya vibhUti pU. gAMdhIjIne preraNA devAvALA paikInA eka mahattvanA puruSa hatA. jayAM Aje paNa zrImadranA sAhitya ane bhakti aMge zibiro thAya che. (2) mahAtmA gAMdhI vibhAga: A vibhAga gAMdhIjInI vicAradhArAne lagato che. e mATe emaNe (saMtabAle) darzAvyuM che ke A AkhA prayogamAM pAyArUpa ane mArA mAnasika gurarUpa che. mATe A eka mahatvano vibhAga che. (3) munizrI nAnacaMdrajI vibhAga: mahAtmA gAMdhInA vicAro ane Adarzone jaina samAja pAse rajU karanAra prathama sAdhu ane saMtabAlajInA guru che. (109) (110)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) satya : jaina darzana ane gAMdhIjInI daSTi - yogeza bAvIzI (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA (4) paMDita javAharalAla naheru vibhAga: emanA vizvazAMti mATenA pracaMDa puruSArthane khyAlamAM rAkhIne A vibhAganI racanA karI. A kendramAM pU. mahAtmA gAMdhIjInA vicAronI asararUpe mahAtmA gAMdhI vibhAgamAM Aje paNa zibiro yojAya che. sarvodaya saMghanA nejA heThaLa yojAtI A zibiromAM gAMdhI vicAra pramANe jIvanacaryA goThavavAmAM Ave che. savAre prArthanAthI zarUAta thAya pachI saphAInA pATha bhaNAvavAmAM Ave che. badhA jAte saphAIkAma paNa kare che. sAduM bhojana karavAmAM Ave che. khAdIdhAraNa karavI e mahattvano niyama che. vinobA bhAve, jayaprakAza nArAyaNa, mahAtmA gAMdhIjI AdinA jIvana-prasaMgo parathI bodhadAyaka pravacana yojavAmAM Ave che. Ama, gAMdhIvicArone dhabakatA rAkhavAmAM A vibhAgano mahattvano phALo che. Ama, samagrataH vicAratA khyAla Ave che ke pa.pU. saMtabAlajI upara pU. bApunA lokakalyANanA krAMtikArI vicAro, zuddhiprayoga, AMdolana, jAherasevA, upavAsa, sarvadharma samabhAva, prArthanA, kudaratI upacAra, vrata, sAdhanA Adi vicAronI UMDI asara paDI hatI. tethI emAMnA ghaNA vicArone amalamAM paNa mUkyA hatA. saMdarbha sUci:(1) gAMdhIjInuM jIvana emanA zabdomAM, le. pra. jitendra ThAkorabhAI desAI (2) satya e ja Izvara, le. pU. gAMdhIjI (3) saMtabAlajI, le. guNavaMta baravALiyA (4) mATaliyA vivRtta saMtabAlajI jIvanasAdhanA -3, le. guNavaMta baravALiyA (5) ApaNA buTA, le. zAha pAMcA bhAramala chADavA (11) (jaina darzananA abhyAsu yogezabhAI ghATakopara AgrA roDa sAMghANI saMghanA pUrva pramukha tathA jaina adhyAtma sTaDI sarkala, ghATakopara tathA vizva vAtsalya prA. saMghanA upapramukha che.) satya eka evo zabda che ke jene dareka darzanamAM khUbaja mahattva ane agatyatA ApavAmAM AvI che. satya eTale zuM? je dekhAya te satya, je Indriyo dvArA jaNAya te satya ke satya eTale sAcuM ema samajavuM. gAMdhIjI eTale satya. satya ane satya te ja paramAtmA. ATalo ucca abhiprAya temano satya mATe hato. temaNe potAnA aThavADika 'yaMga InDiyA' mAM 1925 mAM lakhela rAjakAraNamAM satya, saMpattimAM satya, upabhogamAM vinaya satya, bhaktirUpI satyamAM tyAgane temaNe agrakrama Apelo. have ApaNe satya upara thoDuM dhyAna kendrita karIe. satya - satyAgraha - satyano Agraha. - gAMdhIjI abhayanI sAdhanA karatA hatA ane temAMthI ja satya ane ahiMsAno uddabhava thayo, jenA thakI teo aMgreja sattA sAme laDyA ane jItyA paNa aMgrejo pratye temane lezamAtra zatrubhAva na hato, te eka satyano prakAra hato. ahiMsA ane satya jagatamAM sauthI vadhAre sakriya tattva che ane te kadIya niSphaLa jatA nathI. prazna AjhAdIno hoya, ahiMsAno hoya, hindu-muslima ekatAno hoya ke sAmAjika, zikSaNa saMsthAno hoya temAM teo satyanI sAthe samajAvaTathI ukela lAvavAmAM mAnatA hatA temaja temanI sAthe lokone joDavAnI koziza karatA hatA. teo ekalapaMthI pravAsI hatA ane temanA pravAsamAM loko joDAtA hatA. (112)
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA satyAgrahamAM jyAre aMgreja sarakAre mIThA upara kara nAkhyo tyAre temaNe satyAgraha karIne dAMDIkUca karelI hatI, je khUbaja saphaLa thayela hatI ane ItihAsa tenI noMdha lIdhela hatI. satyAgrahI brahmacArI paNa hovo joIe tevuM temanuM cokkasapaNe mAnavuM hatuM, jenA thakI tenA pariNAma khUba ja sArA ane sacoTa Ave che. satyano svIkAra karavAnI niSThA gAMdhIjInI atyaMta addabhuta hatI. A bAbatamAM teoe ghaNA vidvAno sAthe carcA karela ane mArgadarzana meLavela hatuM. temAM jainonA zrImad rAjacaMdra ane vinobA bhAve jevA atividvAnonI sAthe carcA ane patravyavahAra karyo hato. satyanI laDAI zerIomAM laI javI tevuM temanuM mAnavuM hatuM. tyAre motIlAla naheru, mahammada alI jhINA, cittaraMjana dAse cetavaNI sAthe virodha paNa karela, paraMtu gAMdhIjIne satya upara saMpUrNa bharoso hato ane temAM temanI jIta hatI. gAMdhIjI pote berisTara hatA. khUbaja tArkika ane mArmika rIte dareka darzananA abhyAsu hatA. teo sarvadharma samabhAvamAM mAnavAvALA hatA. gAMdhI e vyakti na hatA paraMtu vicAra hatA. jema jainadharmamAM dhuraMdhara AcAryo potAnA vicArothI ja oLakhAyA che tema gAMdhI vicAradhArA hatA. jayAre lAla-bAla-pAlanI tripuTI hindu mahAsabhA dvArA AjhAdI meLavavA icchatA hatA to svAmI vivekAnaMda- paradezamAM hindu darzananI vAto karatA hatA tyAre gAMdhI ahiMsA ane satya dvArA ja AjhAdI meLavavA pharatA hatA. jainadharmamAM parigraha jANe temano maMtra hato. hAthethI kAMtelI khAdI paheratA ane pote ja te kAMtatA hatA. ochAmAM ochI AvazyaktA, parigraha thakI temanI satya pratye niSThA vadhavA mAMDI hatI. (113) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) bAraDolInA satyAgrahanI saphaLatA temanI satya taraphanI niSThA darzAve che. A satya pratyenI niSThA dvArA temaNe mArTIna lyuthara kiMga, jahona keneDI, nelasana maMDelA ane bArAka obAmAnA hRdayamAM gurupada prApta kareluM hatuM. huM sanAtanavAdI hindu chuM, tethI satya ane ahiMsA mAro dharma che. jaina darzananA 2 aNuvrata (1) prANAtipAta ane (2) mRSAvAdanI vAto varNavelI che. paraMtu have ApaNe vAta satyanA AgrahanI karIzuM. koMgresanA pramukha tarIke saradAra vallabhabhAI paTela badhAne ja mAnya hatA. cakravartI rAjagopAlAcArIe paNa AmAM sUra pUrAvela hato, paraMtu satyane AgrahapUrvaka jIda karIne pUruM karAvavuM tema javAharalAla naherune pramukha banAvavAmAM Avela. gAMdhIjI eka ucca kakSAnA patrakAra hatA. potAnA "yaMga InDiyA' dvArA potAnA vicAro loko sudhI pahoMcADatA hatA. jaliyAvAlA bAgano hatyAkAMDa ke tenA jevo hiMsAno prayoga te vidroha che. satya ja AjhAdInA mukhya pAyA che. gAMdhIjI kyAreya paNa videzInAvirodhIna hatA, paraMtu svadezInA bhoge to videzI nahIM ja. 'khAdI pahero' te temanuM sUtra hatuM. gAMdhIvicAra e bhAratabhUminI mATInI maheka samAna che. jainonA anekAMtavAda - syAdvAda temanI vicArasaraNImAM UbharI Ave che. hindu dharma caitanyamaya jharaNuM che, vikAsa vRkSa che. ahIMyA Make in India dekhAya che. gAMdhIdarzana e Arthika ane sAmAjika samasyAno ukela che. gAMdhIjIe pote potAne mahAtmA nahotA kahyA temaja rASTrapitA tarIkeno paNa evorDa nahoto mAgyo, paraMtu subhASacaMdra bojhe temane rASTrapitA tarIkenuM saMbodhana karIne hodo Apela ane temanuM vartana, vANI, vahevAra temaja sAdagIe ja temane mahAtmA tarIkenuM biruda Apela. (114)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) Reservation: pU. gAMdhIjIe dalita lokone sAmAjika pratiSThA maLe tema sUcana karela. goLamejI pariSadamAM hAjarI ApIne AvyA bAda DaoN. bAbAsAheba AMbeDakarane pU. gAMdhIjIe kahela ke A dalita vargane thoDuM ArakSaNa maLe to sarakhI rIte vikAsa pAme ane A ArakSaNa 10varSa mATe ApavuM tevuM teonuM cokkasa rIte sUcana DaoN. AMbeDakarane karavAmAM AvyuM hatuM. AjanI paristhiti thoDI alaga che. lekhaka tarIke temaNe 'satyanA prayogo' (AtmakathA), 'hinda svarAja', maMgala prabhAta' jevA aneka pustako duniyAne bheTa Apela che. "mAro virodha yaMtronI ghelachA sAme che, yaMtronI sAme nathI." Aje paNa guMdI-bhAlanaLakAMThAmAM temaja kacchamAM koThArA mukAme khAdInA carakhA para kAma karIne ghaNA grAmodyoga calAve che. | 'satya kahetA vinaya ane vivekanA tyAga nahIM thAya ane zarIra ane sikyoriTI bacAvavA satyano tyAga nahIM thAya.' A veNa temaNe temanA 'navajIvana' mATe kahelA. gAMdhIjInA vicAro pacAvavAnI ApaNA saunI maryAdA hoI zake, paraMtu gAMdhIjInI temAM sahajatA hatI. chatAM paNa ApaNA sAhityanA suvikhyAta kavi zrI jhaveracaMda meghANIe jayAre gAMdhIjI goLamejI pariSadamAM bhAga levA jaI rahyA hatA tyAre kahela ke, "A chello kaToro jherano pI jajo bApu tame" "kama - khA - gama -khA, nama - jA' nA sUtrone satyanA viveka sAthe jIvanabhara pALyuM hatuM. ane jayAre bhAgalAnI vAta AvI ane javAharalAla naheru ane saradAra paTelane kahyuM ke, "have huM ekalo paDI gayo chuM, paraMtu tema karavA mATe mAre aMgrejonI dakhalagIrInI jarUra nathI.' A vAta banne jaNane na gamI, paraMtu gAMdhIjI A vAtane vaLagI ja rahyA. aMte 55 (paMcAvana) karoDa sAthe (115) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA bhAgalAnuM nakkI thayuM, jemAM 20 karoDa dIdhA pachI judAI pahelA pAkistAne laDAI karI eTale kamiTIe nakkI karyuM ke bAkInA na ApIe, paraMtu te mATe paNa gAMdhIjIe Agraha karIne te apAvyA. A satyanuM eka atyaMta javalaMta udAharaNa che. gAMdhIjI deDhapaNe mAnatA hatA ke, ahiMsA A jagatamAM sauthI vadhAre sakriya tattva che ane kadI niSphaLa jatuM nathI. luI phizare sevAgrAmamAM AvIne gAMdhIjInA satya ane ahiMsA upara pustaka prakAzita karela che. paMDita naherue 'Ajakala' mAM lakhela ke gAMdhInuM nAma dareka jagyAe pahoMcI gayela che. tenI zoharata pahoMcI gayela che, bIjAne mAtra gAMdhI hindustAna athavA hindustAnanA gAMdhI joDiyA thaI gayela che. ApaNA dezanI Ijajata vadhI, AbarU vadhI ane dareka jaNAe noMdha lIdhI ke UMcA adAkAra hindustAnamAM janmyA ane hindustAnamAM pAchI aMdhArAmAMthI rozanI AvI. gAMdhIjInI hayAtImAM 1915 mAM pAdarI reva. josaphe temanA cAritryanuM Alekhana kareluM. tyAra bAda gAMdhIjInA cAritra upara aneka bhASAmAM temanA vicAro bAbate lakhAyeluM che, jemAM mahAdevabhAI desAI temanA aMgata anuyAyI ane pyArelAle ghaNo ja prakAza pADyo che. mahAdevabhAInA dIkarA nArAyaNa desAIe cAra khaMDamAM ghaNuM ja sarasa rIte Alekhana kareluM che. ahIMyA AgaLa vistRta karavuM ghaNuM ja kaThina che eTale phakta TAMka ja mArelI che. jaina darzananA pahelA 2 vrata (1) prANAtipAta ane (2) mRSAvAda. ahiMsA ane satyanuM jANe gAMdhIjIe A akSaraza: pAlana kareluM che. Aje ApaNe sau sAthe maLIne saMkalpa karIe to gAMdhI vicAradhArA - dezane, samAjane ane saMskRtine sAcavavA pUratuM baLa Apaze evI mArI saMpUrNa zraddhA che. (116)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA gAMdhIvicAra kSetre pradAna karanAra jaina saMta - kavivarya pU. nAnacaMdrajI - DaoN. ratanabena khImajI chADavA (muMbaI sthita jaina dharmanA abhyAsu DaoN. ratanabahene zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta 'vrata vicAra rAsa' para saMzodhana karI Ph.D. karyuM che. jUnI lipi ukelavAmAM ane hastapratonA saMzodhanamAM rasa che. muMbaI mahAsaMghanA dhArmika zikSaNaborDamAM pravRtta che.) bhArata dezanA aneka mahApuruSonI koTimAM mahAtmA gAMdhIjI avazya gaNAya. bhArata dezanA e mahAna yugapuruSa ane te uttama koTinA mahAtmA ke jemane gopAlakRSNa gokhalejIe puruSottama tarIke biradAvyA hatA, evA mahAtmA gAMdhIjInA kAryane ane upadezane yathArtha rIte samajAvanAra jo koI saMta mahAtmA hoya to te pUjya zrI nAnacaMdrajI mahArAja sAheba hatA. saurASTranA eka nAnakaDA gAmamAM janma laI potAnA jIvana ane vicAronA AMdolano phelAvI vizvane vAtsalyanA pATha zIkhavanAra mahAna vibhUti eTale pUjayazrI nAnacaMdrajI mahArAja. temano janma jhAlAvADa prAMtanA sAyalA gAmamAM saMvata 1933 nA roja thayo hato. nAnapaNamAM ja mAtApitAnI chatrachAyA gumAvI detA nAnakaDA nAgarane mAtRtulya bhAbhI moMghIbAI ane moTAbhAI jesaMge moTo karyo. moTAbhAInuM nidhana thatAM bhAInI moTI otha jatI rahI ane nAgaranA mAthe kuTuMbanI javAbadArI AvI. temanA vivAha saMbaMdhI vAto cAlu thaI tyAre khabara paDI ke sagAImAM kapaTa ramAyuM che. batAvI moTI kanyA ane sagapaNa thayuM nAnI kanyA sAthe. A badhuM jANI nAgarane saMsAra asAra lAgyo, saMsAra pratye vairAgyabhAva jAgyo. tyAre guru devacaMdrajI sAthe temano paricaya thayo.guruvANIthI emanAmAM vairAgyanI bhAvanA vadhu prabala (11) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA banI. Akhare kuTuMbIjanonI saMmati meLavI saM. 1957 mAM gurudeva pAse dIkSA lIdhI. saMyama svIkAratA nAgaramAMthI muni nAnacaMdrajI banyA ane mahAmuni banavAnI dizAmAM prayANa AdaryuM. pUjya nAnacaMdrajI mahArAja gAMdhIyuganA ahiMsaka, krAMtikArI, yugadRSTA hatA. temaNe potAnA jIvananI eka eka kSaNano upayoga janakalyANa mATe karyo hato. hakIkatamAM teo yugapuruSa hatA. yugapuruSa kALane calAvI zake che - kALa yugapuruSane calAvI zakato nathI. mahAtmA gAMdhIjI hajI bhAratamAM camakyA na hatA, te pahelA ja temaNe pUjya bApune pichAnI lIdhA. nahIMtara eka jainamuni eka gRhastha mATe AvuM kema lakhI zake ke, "jAgo bhAratajAyA tamane bhAratavIra jagADe che, vijaya taNuM vAju, manamohana e naravIra vagADe che.'' te ja pramANe - "jagatane bodha devAne, jarUrI vAta kahevAne, laI saMdeza prabhujIno, avinamAM gAMdhIjI AvyA." ahIM dharmajIvI A yugapuruSe mAtra yugavANI uccArI na hatI, paraMtu taddanurUpa AcaraNa paNa karyuM ane karAvyuM hatuM. teo vicAramAM gaMbhIra, vANImAM madhura ane vyaktitvamAM manohara tathA AcAra pALavA-paLAvavAmAM prakhara hatA. mATe ja AvA yugapuruSa vyApaka pramANamAM lokonA jIvanamAM preraNA, sphUrti ane cetanA bharI zakyA. pUjaya nAnacaMdrajI svAmI mahAtmA gAMdhIjInA vicAronA samarthaka hatA. gAMdhI vicAradhArAne rageragamAM temaNe pacAvI hatI, temaja e vicArone anusarIne kriyAmAM paNa mUkyA hatA. eTale ja teo nakhazikha zuddha, hAthe (118)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA kAMtela sutaramAMthI ja vaNAyelI khAdInA vastro vAparatA, temaja hAthe daLelA loTanI ja banAvelI bhikSA letA. dareka vastuno upayoga pote karakasarathI karatA. vaLI svacchatA, sughaDatA, niyamitatA, vyavasthitatA, vacanapAlana, zistapAlana, nIDaratA, spaSTavaktA jevA nAnA moTA keTalAya saguNo gAMdhIjInI vicArasaraNIne ghaNe aMze maLatA AvatA hatA. teo zuddha khAdInA vastro paheratA eTaluM ja nahIM paNa e aMge ahiMsA dharmanI samajUtI ApatA ane lokonI AMkho ughADavAno prayatna karatA tema ja grAmodyoga jenA mULamAM bIjA udyogo karatA ochI hiMsA che teno paNa pracAra karatA lokone samajAvatA. gAMdhIyugamAM teo jIvyA ane gAMdhIjInA zramajIvana, svadezI vrata, aspRzyatA vagere samAja sudhAronA vicAronA raMge raMgAyA hatA. zramathI zarIra svAthya suMdara rahe temaja baheno pharIthI gRhastha jIvanamAM zramanuM mahattva samaje te hetuthI hAthanI ghaMTIthI daLelA loTanA roTalA-roTalI ja gocarImAM svIkAratA. prakRtine pratikULa temaja sAdhanAmAM bAdhaka Ave tevI sarasa mohaka khAvA-pIvAnI cIja levA mATe game teTalo koI Agraha kare to paNa teo kadI lalacAtA nahi. tevI ja rIte potAnuM kAma jAte ja karatA, ziSyone karavA ApatA nahi. hindu samAjamAM rahela aspRzyatAnA teo kaTTara virodhI hatA. kahetA ke, hindu samAje gaMdakI karanArane gaMdakI sApha karanAra karatA UMco gaNyo che, tenuM meluM upADanArane aspRzya kahI tiraskAryo che. eTaluM ja nahi, paNa jo te aspRzya hindu dharma choDI muslima ke khristI bane to tenI sAthe bolavA-uThavAmAM jarA paNa vAMdho na Ave ane te aspRzya maTI jAya. A kevI mUrkhAI gaNavI? tevI ja rIte yaMtravAdano paNa virodha karatA. teo mAnatA ke lAkho zramajIvIonA peTa para pATu mArI eka pUMjIpati gaNyA-gAMThyA mANaso pAse - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) yaMtrathI kAma laI dhanavAna bane che ane anekonI rojI-roTI lUMTI temane bekAra banAve che. Avo aprAmANika vyavahAra e hiMsAno ja eka prakAra che. jainadharma ahiMsA ane satya para Azrita che. te samAjamAM AvI aprAmANikatA na hovI joIe, ema teo potAnA upadezamAM avAranavAra kahetA ane grAmodyoganA vikAsa mATe prayatno karatA. temaja svadezI eTale ke dezamAM ja banelI vastuono upayoga karavo evo upadeza kaTAkSarUpe temaNe potAnI kAvyaprasAdIrUpe Apyo. jemake, 'sukhataNA svadezI sAdhano badhA tajayA, vilAsaNA viSa samAna vezane sajayA." dezakALa pramANe vyakti ke varganI unnati mATe teonI sAthe kaI rIte kAma karavuM tenI pUjayazrIne anokhI vyavahArika sUjha hatI. briTiza zAsana kALamAM bhagavAna mahAvIranA mULabhUta siddhAMtone deDhatApUrvaka rAjanaitika ane AdhyAtmika paddhatino samanvaya karIne mAnavasevAno vyApaka vicAra janajananA mAnasamAM pAdavihAra karIne pahoMcADyo hato. temaja AdivAsI kSetromAM to eka krAMtikArI vicAra dvArA lokone hiMsAnI pravRttithI ahiMsA tarapha vALavAmAM saphaLa rahyA hatA. tevI ja rIte pachAta, nirAdhAra lokone upara lAvavAmAM temano phALo mahattvano rahyo hato. harijanone paNa UMce lAvavA temaNe khUba prayatno karyA. AjathI lagabhaga so varSa pahelA upAzrayamAM harijanone vyAkhyAna ApatA hatA. gAMdhIjInI jema teo paNa harijanone harinA jana lekhAvatA ane temanI sAthenA dareka prakAranA bhedabhAva dUra karAvatA. pUjayazrI nAnacaMdrajI mahArAja sAmAjika, dhArmika, zaikSaNika, rASTrIya, AdhyAtmika Adi kSetronA vikAsa mATenA prakhara pracAraka hatA. (120) (119)
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) sAmAjika kurUDhio sAme zAMta chatAM saphaLa ane asarakAraka jehAda jagAvI, te samaye kanyAvikraya khUba thato. temaNe paisAnI A levaDa-devaDa baMdha karAvI. raDavA-kUTavAnA rivAjo evA hatA ke aNasamaju baheno vidhavA thatAM bhIMta sAthe mAthuM pachADatI, chAtI kUTatI. A badhuM ja baMdha karAvyuM. maraNa pAchaLa jamaNa, nAta jamADavI vagere kurivAjothI thatA nuksAno samajAvI upadeza Apyo. Ama, temaNe kurUDhione baMdha karAvI sadAcAra sthApavA bhagIratha prayAso karyA, rASTrapitA gAMdhIjIe nArIzaktine cAra dIvAlamAMthI bahAra kADhI sarva kSetramAM kAma karavA protsAhana ApyuM. tevI ja rIte temaNe paNa samAjamAM strIonA sthAnane gauravAMkita karavA ane nirAdhAra vidhavAo svamAnabhera potAnI rojI-roTI meLavI zake evA zubhAzayathI mahilAmaMDaLa sthApavAnI preraNA ApI. Thera Thera mahilApravRttio vikasAvI ane temAM nirvadha udyogo tathA zikSaNanuM saMkalana goThavyuM. temaja jIvananirvAha mATe potAnA paga upara UbhI rahI zake te mATe aneka sthAnomAM zrAvikAzALAo sthApI. Ama, nArI-utkarSanA kAryamAM mahattvano phALo Apyo. nAnA nAnA gAmaDAonA jUthothI vIMTaLAyelA zahera-kasabA vistAramAM chAtrAlayonI zubha pravRttio vikasAvI. sthAna sthAna para lAyabrerI, pAThazALA, borDiMga Adi saMsthAonI sthApanA karI ne mATImAMthI mAnavanuM ghaDatara karyuM. Aje paNa vakIla, DaoNkTara, prophesara Adi aneka vidyArthIo emanI sthapAyelI saMsthAmAMthI zikSaNa prApta karI ucca stara para pahoMcI sAmAjika sevA karI rahyA che. tevI ja rIte dhArmika kSetre paNa je avivekamaya kriyAkAMDa thatA hatA temAM paNa sudhAro karI temaNe satyamArganI dizAno nirdeza karyo. temanI vANImAM (121) ja jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) mITho raNakAra ane zabdomAM jAdu hato. teo kaTAkSamAM kahetA ke, samajaNa vinA to bAMdhe sAmAyika, paDikkamaNuM bole pokArI, poSo saje paNa roSo taje nahIM, vAto choDe nA vikArI." jainadarzana e vizvadarzana che. anya darzanIone jainadarzananI sApekSavAdanI vyavahAru pratIti thAya e mATe mAtra upAzrayo athavA dharmasthAnomAM ja vyAkhyAno ApavAnI rUDhigata praNAlikAno vistAra karI anya sthaLoe jaina-jainetara janatAmAM lokabhogya ane asarakAraka vyAkhyAno ApavAno navo cIlo upasAvyo. mahAtmA gAMdhIjIe sarvadharmonA anuyAyIone prArthanAnA mAdhyamathI potAnI rAjakIya ane racanAtmaka pravRttiomAM joDyA hatA. gAMdhIjInI A sarvadharma prArthanAmAM temane rasa paDyo. temaNe paNa sAMjanA samaye pratikramaNa bAda sarvadharma samanvaya prArthanAo ane pravacanonI prakriyA zarU karI. jenAthI jaina ane jainetaranI hArdika ekatAno Teko maLyo. A pravRttithI temaNe jainatattvane gAjatuM karyuM. mahAtmA gAMdhInA upadezane jhIlavA kaTibaddha thayelA aneka yuvAnone teo potAnI AkarSaka vANI dvArA protsAhana ApatA. yuvAzaktimAM pUro vizvAsa hovAthI teoe yuvakone uddhodhana ApavA yuvaka pariSadomAM hAjarI ApI, dharma ane nItinA saMskAronA preraNAbIja ropavA bhagIratha puruSArtha karyo. A saMtapuruSamAM sAMpradAyika bhAvano jarApaNa Agraha na hato. temanI sarvadharma samanvayanI vAstavika yathArtha dRSTi prazaMsanIya hatI. nayavAdanuM rahasya temaNe barAbara pacAvyuM hatuM. teoe sarvadarzanono abhyAsa karyo hato. dharmamAM bheda na hoya ane bheda hoya tyAM dharma na hoya - AvuM mAtra bolIne ja besI na (122)
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA rahetA temaNe AcarIne batAvyuM. 'bhAjana bheda kahAvata nAnA eka kRttikA rUparI.' arthAt bhAjanabheda jema judAM judAM tema dharmasthAnaka bhale judAM paNa mATI badhAmAM eka ja hoya tema dharmanA mULa siddhAMto badhAnA samAna ja hoya. teo dareka koma ane jAtinA loko sAthe AtmIyatAnI dRSTithI jotA. mATe ja temanA pravacano sAMbhaLI jainetaro paNa Adarza jIvana jIvatA zIkhyA. mAnavatA e dharmano mULabhUta pAyo che. jema jaLa vinAnA sarovaramAM tirADo paDI jAya che, tema mAnavatAvihoNo dharma asta-vyasta banI jAya che ema teo mAnatA. AthI emanA sarva pravacano, lakhANo, vyAkhyAno ane upadezomAM haMmezAM mAnavatAno sUra avazya pradhAnapaNe gUMjato raheto. temanA matAnusAra jainadharmamAM jeTaluM mahattva kriyAkAMDa ane tapanuM, eTalo ja mahimA sevA dharmano varNavAyo che. prabhu mahAvIranI chellI dezanA eTale uttarAdhyayana sUtramAM A ja vAta kahI che ke, mANasa pahelA manuSyatva prApta kare, mAnavadharma pAme pachI ja yathArtha sAMbhaLanAramAM uttama prakAranI AtmazraddhA pragaTe che. evo zraddhAmaya puruSa ja mokSamArga tarapha gati karI zake che. tethI ja mAnavatA AdhyAtmikatAno ekaDo che, evuM teo dRDhapaNe mAnatA, kAraNa ke svadharmaAtmadharmano pAyo mAnavadharma ja che. 'mAtra mAnava mAnava vacce ja nahIM paNa samasta vizva sAthe premanI sAMkaLa sAdhe te dharma' gAMdhIjInA A vAkyano yathArtha marma teo barAbara samajyA hatA. mAnavajAtanI sevA mATe temaNe potAnI jAtane samarpita karI dIdhI hatI. prANI mAtra pratye teo anukaMpA ane karuNA dharAvatA hatA. temane sarva prANIomAM prabhu ane prabhumAM prANImAtranA darzana thatA hatA. 'janasevA e ja prabhunI sevA' temanA jIvanano mahAmaMtra hato. (123) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA pUjya zrI nAnacaMdrajI mahArAje eka mahAna rASTrasaMtanuM paNa nirmANa karyuM. AdhyAtmika sAdhanA tathA prabhu mahAvIranA siddhAMtone jIvanamAM sAkSAt karanAra krAMtikArI gurunA ziSya paNa krAMtikArI ja hoya. evA muni zrI saMtabAlajI temanA ziSya hatA. jemaNe rASTranI nADa pArakhI gAmaDAone AdhAra mAnI gurudevanI je bhAvanA hatI tene sAkAra rUpa ApavA mATe dharmamaya samAja racavA kaTibaddha thayA, paraMtu pUjya saMtabAlajInI sAdhuvezamAM krAMtikArI vicArasaraNI samAja apanAvI zakyo nahi. pariNAme teone gurudevathI alaga thavuM paDyuM. jaina sAMpradAyika vezadhArI sAdhu AvI vizvavyApaka kartavyapreraNA ane upadeza Ape te sAMpradAyika mamatvavALA rUDhigata paribaLomAM uhApoha jagAve e nirvivAda hatuM, paraMtu AvA pracAra ane prayatno sAme pUjyazrI nAnacaMdrajI mahArAje lAkSaNika rIte premavarSaNa karyuM. temaja aMta sudhI saMtabAlajI pratye amIdaSTi rAkhI. pUjya saMtabAlajIe bhAlanaLakAMThA vagere aneka sthaLoe racanAtmaka kArya dvArA anekanA hRdaya parivartana karI sanmArge vALyA. vizvavAtsalya prAyogika saMgha dvArA samAjopayogI kalyANakArI pravRttio cAlu karI. Aje paNa cIMcaNamAM mahAvIranagara AMtararASTrIya kendra samAjakalyANano preraka sthaMbha banI mArgadarzana ApI rahyuM che. pUjya nAnacaMdrajI eka krAMtikArI sAdhu hatA. jyAre jyAre temanA aMtaramAMthI anAhata nAdano raNako UThe tyAre tyAre turaMta ja teo prayatnapUrvaka teno amala paNa karatA. vartamAna yugane anusarIne AgekUca karatA. grAmAnugrAma vicarIne samAjane mAnavatAnA pAThonuM amRtapAna karAvatA. samAja ane rASTranA hita mATe gAMdhIjInI pravRttione uttejana ApatA. 'sarvajana hitAya' mATe vividha viSayo para gAMdhIjI sAthe vArtAlApa, carcA (124)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) vicAraNA karI ekamekanA vicAro jANatA. gAMdhIjI paNa AvA saMtanA darzanathI dhanya thatA, to pUjayazrI paNa sAcA dhArmika, AdhyAtmika ane sAdhanazuddhinA AgrahI evA gAMdhIjI pratye emanA kAryo pratye AkarSaNa dharAvatA hatA. vezathI pUjaya nAnacaMdrajI jaina sAdhu bhale hatA paNa upadezathI ane preraNAthI to teo rASTrIya saMta hatA. rASTrIya gIto racI, khAdIpracAra, gopAlana, carakho, aspRzyatAnivAraNa, svadezI pracAra vagere aneka rASTrotthAnanA kAryomAM potAnA sAdhutvanI maryAdAmAM rahIne suMdara phALo ApatA rahetA. Ama, gAMdhIvicAra kSetre pradAna karanAra jaina saMta kavivarya pUjaya nAnacaMdrajI mahArAje ahiMsA, svadharma, samAjadharma, yugadharma, sevAno patha vagere bAbatonI chaNAvaTa karIne A bhautika jagatamAM ja divyatA pragaTAvavAno ane A dharatI para ja svarga sarjAvavAno saMdezo Apyo hato. dhanya che te vIrala vibhUtione... vaMdana che te mahAna vibhUtione... astu. pustaka sUci: 1. pU. gurudeva kavivarya paM. nAnacaMdrajI mahArAja janma zatAbdI - smRtigraMtha, saMpAdaka : muni cunIlAlajI (cittamuni) saMtabAlajI - jIvanakavana ane preraka prasaMgo, guNavaMta baravALiyA 3. munizrI saMtabAlajI jIvanAsAdhanA, dulerAya mATaliyA vivRtta 4. satya e ja Izvara che - gAMdhIjI 'bhagavAna mahAvIra ane gAMdhIjInI ahiMsA - guNavaMta baravALiyA jaina dharmamAM ahiMsAne viziSTa sthAna che. mAnavInI pratyeka sAdhanAmAM ahiMsAnuM eka evuM madhura saMgIta vahetuM rahe che ke mAnavane AnaMdavibhora karI mUke che. mahAvIra dharma ahiMsApradhAna dharma che, kAraNake ahiMsAnA AviSkArathI jIvanamAM satya, acaurya, brahmacarya tathA aparigrahanI bhAvanAnuM sarjana thAya che. jIvananA pratyeka ucca AdarzanuM mULabhUta sAdhana ahiMsA che. AdhyAtmika sAdhanAnI AyAra-bhUmi ahiMsA che. bhagavAna mahAvIranI A ahiMsAno prabhAva rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjInA jIvanamAM TheraThera jovA maLe che. bhagavAna mahAvIranI ahiMsA upabhoganI nahi paNa upayoganI saMskRtimAM mAne che. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinA ekendriya jIvo pratye paNa apAra karuNA che mATe tenA upayogamAM paNa viveka ane jayaNAnI bhagavAne prarUpaNA karI che. - gAMdhIjI mATe lImaDAnI caTaNI banAvavA eka AzramavAsI AkhI DALakhI laI AvyA. gAMdhIjIe eka aThavADiyA sudhI calAvI. gAMdhIjI pANIno paNa saMyamapUrvaka upayoga karatA. eka bhAIe gAMdhIjIne kahyuM ke bAjumAM ja sAbaramatI khaLakhaLa vahI jAya che to pANI vAparavAmAM ATalI kaMjUsAI kema karo cho? gAMdhIjIe javAba Apyo, "A nadI mArA pitAzrInI mAlikInI nathI. A saritAnA jaLa upara mArA pratyeka dezavAsIno adhikAra che." prakRtinA ghaTakonA bephAma durupayoga sAme gAMdhIjI lAlabattI dharatA. niraMkuza bhoga-upabhoga nahi paNa upayoganI saMskRtinA puraskartA mahAtmAjInI vAtamAM chakAyanA jIvonI ahiMsA dvArA abhayadAnanI bhAvanA abhipreta che. (126). (125)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA muMbaImAM eka vakhata zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI vacce dayAdharma aMge carcA cAlI. cAmaDuM vAparavuM ke nahi teno vicAra-vimarza cAlato hato. banne evA mata para AvyA ke bane tyAM sudhI cAmaDAno upayoga TALavo ane mAthe to na ja paherAya. zrImadjIe TopImAMthI cAmaDuM dUra karyuM ane teno upayoga baMdha karyo. tyArapachI gAMdhIjIe cAmaDAnA beriMgavALA carakhAnA maoNDelano asvIkAra karyo. vidvAna zrAvaka vIracaMda rAghavajI gAMdhIe IMglenDamAM jaina liTarecara sosAyaTI sthApI lokone mAMsAhAra choDAvI zAkAhAra tarapha vALatA hatA. tyAMthI temane mahAtmA gAMdhIjIno paricaya thayo. bannee sAthe nirAmiSa AhAranA prayogo karyA hatA. zAkAhAranA preraka banyA. gAMdhI AzramomAM satya ane ahiMsA pAyAnA Adarzo che. phiniksa, TaoNlsaTaoNya phArma ane sAbaramatI Azrama A traNe jagAe avAvaru jamInamAM vasavATa karavo paDyo chatAM sarpAdika hiMsaka jIvone na mAravAnA niyamanuM yathAzakti pAlana karAvavAmAM gAMdhIjI saphaLa thayA hatA. paraMparAmAM to hiMsA karavI nahIM, karAvavI nahIM, anumodavI nahIM, asatyAcaraNa karavuM nahIM, karAvavuM nahIM, anumodavuM nahIM. adharma karavo nahIM, karAvavo nahIM, anumodavo nahIM ema traNa parimANa cAlatA hatA. gAMdhIjIe cothuM pariNAma umeryuM. hiMsA, asatya, adharmano InkAra ane pratikAra karI prema, satya ane AtmadharmathI hiMsA, asatya ane adharmanuM nivAraNa karavuM. A AtmabaLathI, dayAbaLathI, premabaLathI thatAM pratikAranuM nAma emaNe satyAgraha ApyuM. hiMsakabhAva ane hiMsakazAstranA tyAgathI ja bhagavAna mahAvIranuM AcArAMga sUtra zarU thAya che. Atmatattva samajAvI hiMsakabaLanA (127) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA tyAganI te vAta kare che. gAMdhIjI e ja vAta samajAvatA lakhe che, "jyAM ane jeTale aMze hathiyAra eTale ke zarIrabaLa ke pazubaLano upayoga thato hoya te AtmabaLano virodhI che. jyAre satyAgraha hathiyAra baLavirodhI che. satyAgraha e AtmabaLa che, dayAbaLa che, premanuM baLa che. pelAmAM verabhAvane avakAza che. jyAre satyAgrahamAM premabhAvane avakAza che. emAM verabhAva adharma gaNAya che. satyAgrahamAM virodhIne duHkha devAnI kalpanA ja na hoya. jAte duHkha sahana karI vinayathI virodhIne vaza karavAnuM satyAgraha zIkhave che. zastrabaLa ane sazasrabaLa guptatAthI cAle che. satyane kAMI saMtADavAnuM nathI eTale satyAgrahInI chupI senA na ja hoya. rAgavIra bIjAnA mota potAnA hAthamAM rAkhe che, satyAgrahI motane laIne phare che. maradAnagI abhaya ane hiMmatathI julamano sAmano kare che." svacchatA ane jhacaNA gAMdhIjI svacchatAnA AgrahI hatA. teo svacchatAne Arogya ane ahiMsAnI samAMtara dRSTithI jotA. Aja rIte jainonA jhayaNA dharmamAM svacchatAne agra sthAna apAyuM che. svacchatA - jatanA, hiMsA nivAraNa ane ahiMsAnI pratiSThAmAM sahAyaka che. (128)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA gAMdhI-vinobAnuM ahiMsaka samAjaracanA mATenuM ciMtana - pradIpa zAha (jainadharmanA abhyAsu pradIpabhAI zAha sarvodaya kAryakara che. gAMdhIvinobA vicAradhArAnA abhyAsamAM rasa dharAve che.) vinobA kahe che, "paraspara viruddha aMzono eka sthaLe samanvaya karavA mATe je samartha haze te vizeSa upAya che vitarka. jaina dharmamAM A avirodhaka sAdhaka 'vitarka' ghaNo vadhAre nIkharelo jovA maLe che. jainonA 'saptabhaMgI-naya' 'syAdvAda' mAM virodhano lezAMza paNa nathI. 'e rIte te ThIka che ane A rIte A ThIka che' evI vizALa avirodhI samanvaya dRSTi jainonI deNa che. jainonA saptabhaMgI - naya vigere svIkArIne ApaNe buddha, khristI, IslAma ane hiMdu dharmomAM avirodhI samanvaya sAdhavo che.' vinobA kahe che, huM e kabula karuM chuM ke gItAnI mArA upara UMDI asara che. gItA pachIthI mahAvIra bhagavAnathI vadhu bIjI koI paNa vAtanI asara mArA citta para nathI. mahAvIra bhagavAne je AjJA ApI che te bAbAne pUrepUrI kabUla che. e AjJA che 'satyAgrahI bano.' 'gItA pachIthI' ema kahuM chuM kharo, paNa jouM chuM to mane e bannemAM kazoya pharaka dekhAto nathI. tamAro prema ane caritra mane mohamAM DubADI de che... tamArI bhakti ane zraddhA AMkhamAM khuzInA AMsu ANe che. huM ene lAyaka houM ke na houM, (129) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA paNa tamane te phaLaze ja. tame moTI sevAnuM nimitta banazo... tamane Izvara dIrghAyuSI banAvo ane tamAro upayoga hiMdanI unnatine sAruM thAo. (gAMdhIjInA vinobA bhAve paranA patramAMthI) vinobAe 1905 mAM mAtra dasa varSanI uMmare brahmacarya anerASTrasevAnuM vrata lIdhuM hatuM. 1913 mAM meTrIkanI parIkSAmAM beThA hatA ane 1916 mAM kaoNleja zikSaNa choDIne vinobAe 21 varSanI uMmare gRhatyAga karyo hato. je mANasa kevaLa dasa varSanI vaye jIvananI dizA nakkI karI zake ane AjIvana pAchuM vaLIne jue nahIM e mANasa keTalo pratibhAvAna haze enI kalpanA karavI muzkela nathI. vinobAjI kahe che ke temanI aMdara eka bAju tIvra brahmajijJAsA hatI to bIjI bAju dezane AjhAda karAvavA krAMti karavAnI tAlAvelI hatI. temanI aMdara eka tIvra manomaMthana cAlatuM hovuM joIe ke vedAMta ane lokasaMgraha (samAjakalyANa) no samanvaya kaI rIte thaI zake ? ane jo na thaI zake to kayA mArge javuM ? banArasamAM temano gAMdhIjI sAthe apratyakSa bheTo thAya che. vinobA banArasa pahoMcyA enA be mahinA pahelA chaThThI phebruArI 1916 nA roja gAMdhIjIe banArasa hiMdu yunivarsiTInA udghATana samAraMbhamAM kareluM bhASaNa bombavisphoTa jevuM hatuM. temaNe vAIsaroyane kahyuM hatuM ke ATalI surakSA vacce jIvavA karatA maravuM sAruM ane jo maravAno Dara lAgato hoya to temaNe IMglenDa pAchA jatA rahevuM joIe. temaNe bhAratanI prajAne uddezIne kahyuM hatuM ke jo ApaNA kAraNe vAIsaroyane DarIne rahevuM paDatuM hoya to e ApaNA mATe zaramanI vAta che. temaNe sabhAmAM ane maMca para upasthita rAjA-mahArAjAone pUchyuM (130)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) hatuM ke bhArata jevA garIba dezamAM ATalA AbhUSaNo paherIne AvatA tamane saMkoca kema nathI thato? gAMdhIjInA e bhASaNe khaLabhaLATa pedA karyo hato. enI besanTa maMca choDIne jatA rahyA hatA ane e pachI rAjA-mahArAjAo paNa lajavAIne jatA rahyA hatA. gAMdhIjIe atyaMta svasthatAthI, pUrI namratA sAthe ane eTalI ja nirbhayatAthI koIe kyAreya nahIM kahI hoya evI krAMtikArI vAta jAheramAM ane e paNa moDhAmoDha kahI hatI. krAMtikArIonA nanAmA, copaniyAo ane chupAIne karavAmAM AvatI chuTamuTa hiMsAnI ghaTanAonI sAme moDhAmoDha paNa pUrI namratA sAthe sAcuM kahevAnI e ghaTanAne sarakhAvazo to khyAla Avaze ke aMdaranI nirbhayatAmAMthI pragaTa thatuM ahiMsaka zaurya kevuM hoya ! gAMdhIjI krAMtikArIomAM paNa savAyA krAMtikArI siddha thatA hatA. vinobA be mahinA pachI banArasa pahoMce che tyAre banArasamAM haju e bhASaNanI carcA cAlatI hatI. loko gAMdhIjInA tyAga, prAmANikatA, namratA ane hiMmata joIne AbhA thaI gayA hatA. A eka evo mANasa che je vicAre che e ja kahe che ane je kahe che e kare che. A eka evo mANasa che je nirbhaya paNa che ane nirveravRtti paNa dharAve che. vinobA kahe che ke banArasamAM temaNe gAMdhIjInI kIrti sAMbhaLI ane khAtarI thaI gaI ke A mANasamAM himAlayanI zAMti ane baMgALanI krAMti banne maLI zake ema che. vinobA kahe che ke banArasamAM gAMdhIjInA bhASaNanI carcA sAMbhaLyA pachI temane khabara paDI ke gAMdhIjI krAMti ane zAMtinA samanvayarUpa che. gAMdhIjImAM nivRtti ane pravRttino samanvaya jovA maLe che. gAMdhIjI sanyAsI paNa che ane lokasaMgrAhaka paNa che. gAMdhIjI udAsIna virakta paNa che ane karuNAthI chalakAya paNa che. gAMdhIjInI pratyeka kSaNa paramAtmAne samarpita hoya che ane e sAthe ja pratyeka kSaNa veDaphAya nahIM ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ema loko mATe kharce che. samAjanI vacce rahIne ane samAjanA praznomAM rasa laIne paNa lipta thayA vinA sanyAsI jIvana jIvI zakAya che enuM uttama udAharaNa gAMdhIjI hatA. mumukSunI sAdhanA aMgata ane ekAMtamAM hoya e jarUrI nathI, e sAmuhika paNa hoI zake che. A eka evo mANasa che je savAyo sanyAsI che ane e sAthe ja savAyo karmayogI che. zAMti ane krAMti vacce temanA manamAM je yuddha cAlatuM hatuM eno ukela gAMdhIjIe 1906 mAM satyAgraha karIne ane 1909 mAM 'hinda svarAja' lakhIne ApI dIdho hato. banArasathI vinobA gAMdhIjI sAthe patravyavahAra kare che ane chevaTe gAMdhIjI vinobAne AzramamAM AvIne rahevA mATe AmaMtraNa Ape che. sAthe AzramaniyamAvalInuM eka copAniyuM mokale che, je joIne vinobA cha thaI jAya che. covIsa kalAka dezasevAnI pravRttimAM DUbelo mANasa Asakta hovA chatAM paNa anAsakta che. 7 mI jUna, 1916 nA roja vinobA amadAvAdamAM kocaraba AzramamAM Ave che ane guru-ziSyano to nahIM, paraMtu pUrvAdhikArIuttarAdhikArIno ke vArasadArIno saMbaMdha zarU thAya che. banArasathI lakhelo vinobAno patra vAMcIne gAMdhIjI vinobAnI kSamatA pAmI gayA hatA. nivRtti ane pravRttinA be asaMbhava lAgatA dhruvo vacce samanvaya karavAno eka anokho prayoga gAMdhIjI karatA hatA, jene vijJAnI mijAja dharAvatA vinobA bhaktibhAvathI svIkAravA taiyAra nahotA. vinobA paNa Akhare e samanvayathI AkarSAIne AzramamAM AvyA hatA eTale prayogakartA gAMdhI prayoga mATe keTalA sajaja che e vinobA cakAsavA mAgatA hatA. (132) (131)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA prayoga hato; anAsakata Asaktino: aMdarathI tyAga ane bahArathI samAja mATe Asakti. lipta thayA vinA samAjanI vacce rahevAnuM hatuM ane potAne ane sakala samAjane upara uThAvavAno hato. gAMdhIjIne eka evA mANasanI jarUra hatI je deDha saMkalpavALo hoya ne AdhyAtmika UMDANa dharAvato hoya. eka evA mANasanI jarUra hatI je ahiMsaka samAjanI racanAnA prayogane navI UMcAI Ape. 21 varSanA vinobAmAM gAMdhIjIne uttarAdhikArI maLI gayA hatA. AgaLa jatA vinobA gAMdhIjInI ahiMsaka krAMtine haju vadhu sUkSma, mulAyama, nirvirodhI, jhAkaLa jevuM kAjaLa svarUpa ApavAnA hatA; jene dAdA dharmAdhikArIe lalita krAMti tarIke oLakhAvI dezamAM AjhAdInI laData cAlatI hatI e daramyAna vinobA vardhA najIka nAlavADI ane pavanAramAM ahiMsaka samAjanI racanAnI dizAmAM sUkSma ciMtana ane prayogo karatA hatA. vinobAe eka varSa vAI jaIne prasiddha vidvAna nArAyaNazAstrI marAThe pAse zAstrono abhyAsa karyo hato. mAtra eka varSamAM upaniSada, gItA, brahmasUtra, zAMkarabhASya, manusmRti ane pAtaMjala yogasUtra bhaNI lIdhA hatA ane nyAyasUtra, vaizeSika sUtra tathA yAjJavakyasmRti vAMcI gayA hatA. temaNe vedono sAMgopAMga abhyAsa karyo hato. marAThI jJAnezvarI ane saMta sAhityano abhyAsa karyo hato. jagatanA tamAma mahattvanA dharmonA mULa graMthono bane tyAM sudhI temaNe mULamAM abhyAsa karyo hato. kurAnano abhyAsa arabI bhASAmAM karyo hato ane teo sasvara zuddha uccAraNa sAthe kurAnanI AyAto bolI zakatA. temaNe A badhA graMthono sAra lakhyo che, je mULa graMtha karatAM paNa vadhu prAsAdika che. - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) vizvanA AdhyAtmika sAhityano ATalo bahoLo abhyAsa karavA pAchaLano temano hetu bahuzruta vidvAna banavAno nahoto, paraMtu mAnava mAnava vacce ekatA sAdhavAno hato. temanI evI zraddhA hatI ke vijJAna ane adhyAtma joDanArA paribaLo che tathA rAjakAraNa ane dharma mAnavasamAjane toDanArA paribaLo che. A yugamAM vijJAna ane adhyAtmanI pratiSThA thavI joIe. gAMdhIjIthI dUra rahIne vinobA samanvayanI kaho ke ekatvanI bhUmikA zodhatA hatA. vinobAe kahyuM che ke temanA jIvananuM cAlakabaLa dilone joDavAnuM rahyuM che. dilone joDavA mATe je banI zake e karI chUTavuM. vinobAe to ItihAsanA punaH lekhananI paNa himAyata karI che. mahAmAnavonA janmanA kramamAM sAmAjika-rAjakIya ItihAsa lakhavAmAM Ave to mAnavavikAsano eka grApha maLe ane mAnava vacce vibhAjana pedA karanArI ghaNI dIvAlo tUTI zake che. akabare sattA dvArA keTalo nyAya-anyAya karyo enA karatAM kabIre adhyAtma vacano dvArA keTalo prema karyo enI vAta karavAmAM Ave to duniyA badalAI zake ema che. ahiMsAnI dizAmAM AgaLa laI janArA samanvayAtmaka jJAnasaMgraha pachI sajaja sAdhaka thavA mATe vratasaMgraha che. temaNe paisA vinA jIvavAno kAMcanamuktino prayoga karyo hato, kAraNa ke bajAramAM zoSaNa che ane zoSaNa eka hiMsA che. temaNe be AnAmAM jIvananirvAhano prayoga karIne arthazAstrano abhyAsa karyo hato. adhyayanane jayAM sudhI jIvana sAthe joDavAmAM na Ave tyAM sudhI e pAmI zakAtuM nathI. mAhitIne jJAnamAM parivartita karavI hoya to ene jIvana sAthe joDavI joIe. (134) (133)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) gAMdhIjI ane vinobA vacceno patravyavahAra A dRSTie jovA jevo che. tatkAlIna rAjakAraNathI AgaLanI vAto e patromAM jovA maLe che. bhAratanI AjhAdI gAMdhIjI ane vinobA mATe gauNa prazna hato. ahiMsaka samAjanI racanA banne mATe parama dhyeya hatuM. gAMdhIjInI hayAtImAM vinobAnuM mukhya kAma to ahiMsaka samAjanI racanAnA gAMdhIjInA prayogane AgaLa laI javAnuM hatuM ane vinobA enA ciMtana-prayogamAM vyasta hatA. A vAta gAMdhIjI paNa jANatA hatA eTale gAMdhIjI vinobAne bane tyAM sudhI mokaLA rAkhatA hatA. jayAre gAMdhIjInI hatyA thaI tyAre asaMgasaMgI vedAMtI vinobA bhAMgI paDyA hatA. temanI pIDA gAMdhIjIne gumAvavAnI nahotI, paraMtu ahiMsAnI parama kasoTImAMthI gAMdhIjI pasAra thaI rahyA hatA tyAre teo temanI sAthe nahotA e vAtanI hatI. Ama paNa banneno sahiyAro prayoga ahiMsaka samAjanI racanAno hato ane gAMdhIjInA chellA varSo e prayoganI kasoTInA hatA. vinobAe potAnA jIvanamAM jo koI eka vAte raMja anubhavyo hoya to A eka bAbata che. sevAgrAma AzramamAM aMtevAsIo vacce prArthanA pachI vinobA bhAMgI paDyA ane codhAra AMsue rovA lAgyA. teo bhAMgI paDyA enuM kAraNa gAMdhIjInA deha paratvenI Asakti nahotI. enuM kAraNa temanI aMdara cAlatuM tIvra manomaMthana hatuM. manomaMthana hiMsA vize hatuM ane ahiMsaka samAjanI racanA vize hatuM. gAMdhInA hovA chatAM dezanI prajA hiMsaka hoI zake ane vinobA pavanAra gAmamAM beThA hovA chatAM pavanAramAM rASTrIya svayaMsevaka saMghanA kAryakaro hoI zake e batAve che ke gAMdhIjano sAme paDakAro kevaDA moTA che. bhAratanI (135) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) prajAnA mastiSkamAM bahu UMDe sudhI hiMsA ane vibhAjakatA bharI che. mAnavamastiSkamAMthI hiMsA ane bheda dUra karIne ahiMsA ane abhedane sthira karavAno che. A ja eka mAtra paDakAra che ane A ja eka mAtra gAMdhIjano mATe mizana che. sevAgrAma AzramamAM vinobAe e pachI 13 divasa pravacano ApyA hatA emAM lagabhaga A ja vAta teo judI judI rIte kahetA hatA. mAnavacittamAM rahelI vibhAjakatA (bhedano bhAva) aneka rIte pragaTa kare che ane e badhA ja sthULa ke sUkSma hiMsAnA prakAra che. vinobAe Ane gAMdhIjano mATenA buniyAdI vicAra ane buniyAdI kartavya kahyA hatA. | vinobA kahetA hatA ke ahiMsA ane abheda gAMdhIdarzananA buniyAdI tattvo che. vinobAnA jIvanamAM traNa dhruva hatA. ekadhruva hato ahiMsaka samAjanI racanA. vinobA gAMdhIjInI ahiMsAne haju navI UMcAI ApavA mAgatA hatA, jene dAdA dharmAdhikArIe lalita krAMti tarIke oLakhAvI che. bIjo dhruva hato sAmAjika abheda. vinobA potAne diloM ko joDanevAlA bAbA tarIke oLakhAvatA hatA ane trIjo karmasanyAsa vRtti. kAma karavuM paNa kAryakartA, saMgaThana ane saphaLatA-niSphaLatAnA mohamAM lipta na thavuM. grAmadAna ane grAmasvarAja e ahiMsaka samAjaracanAnI dizAmAM sarvocca zikhara che, paraMtu eno samaya pAke e pahelA e zarU karavAmAM AvyuM hatuM. bhUdAnanA paripAkarUpe grAmadAna AvyuM hota to ItihAsa judo hota. grAmasvarAja eTale ke Izvare ApyuM che enA paranI mAlikInI visarjana karavuM, ene sahiyAruM vAparavuM ane pratyekanuM sahiyAruM poSaNa karavuM. jayAM vaparAza ane poSaNa sahiyArA hoya tyAM ekapakSIya zoSaNa mATe avakAza raheto nathI. (136)
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA vinobA ema mAnatA hatA ke parivartana e lAMbI majhala kApyA pachInuM aMtima lakSya che. bhAratamAM gAMdhIjInA anuyAyIomAM javAharalAla neharu ane vinobA bhAve ema be ja evI vyakti che ke jemaNe AjIvana nizaMkapaNe komavAdano ane emAM paNa bahumatI hindu komavAdano virodha karyo hoya. ahiMsaka samAjanI racanAmAM komavAda ane bahumatI koma para AdhArita rASTravAda moTA vighno che ema neharu ane vinobA mAnatA hatA. neharuno rASTravAda vaizvika hato, jayAre vinobAe to maMtra ja 'jayajagatano Apyo hato. vinobA haMmezAM kahetA ke dharma ane rAjakAraNa samAjane toDanArA paribaLo che, jyAre adhyAtma ane vijJAna joDanArA paribaLo che. vinobAnA aneka kathanomAMthI eka kathana TAMkuM chuM : Ara.esa.esa. daMgAphasAda karanAruM upadravI saMgaThana nathI, paraMtu phesisTa philosophImAM mAnanArI jamAta che. temanuM eka tattvajJAna che ane e dizAmAM gaNatarIpUrva ane nizcayapUrvaka kAma kare che. dharmagraMthono artha tAravavAnI temanI potAnI zailI - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) karI tyAre vinobAjIe kahyuM ke, jaino "saMthArA' nuM vrata grahaNa kare che tevo ja mAro saMkalpa che mATe huM kAMI na laI zakuM. 15 mI navembare mahAvIranI jema divALInA divase vinobAe deha choDyo tyAM sudhI teo zuddhimAM hatA ane nAmasmaraNa cAlatuM hatuM. chellI kSaNa sudhI dehamuktinI prakriyA temaNe potAnA ja hAthamAM rAkhI hatI ane tenA nirNayo temaNe ja lIdhA hatA. AvI caitasika avasthA siddha puruSane ja lAdhI zake. ahiMsaka samAjanI racanA mATenI tAttvika sAmagrI vinobAe vikasAvI ApI che, je ciraMtana che. prasannagaMbhIra zailImAM gAMdhIdarzananuM navanIta enI tamAma bArIkIo sAthe ApyuM che. vinobAe gAMdhIne atyAra sudhInA mAnavatA bhaNInA mAnavIya puruSArthanA paripakva phaLa tarIke ane have pachInA mAnavIya puruSArtha mATenA bIja tarIke ApaNI samakSa sulabha karI ApyA che. gAMdhInA gayA pachI bIjasiMcananuM kAma vinobAe karI ApyuM che. A eka prakriyA che, jemAM haju ghaNA paDAva AvatA raheze. daramyAna vinobA grAmasvarAjanI kalpanA ApIne ahiMsaka samAjanI racanAnI dizAmAM AgaLa javAnI keDI kaMDArI gayA che. | vinobAnA AkharI varSe nivRttinA nahotA, AtmalInatAnA hatA. pAMcamI navembara 1982 nA roja vinobAe hRdayarogano haLavo humalo Avyo. mRtyuciMtana to vinobAnuM taruNAvasthAthI cAlatuM hatuM. chellA bAra varSa temaNe sameTavAnI sAdhanA karI hatI. vinobAne have khAtarI thaI gaI hatI ke sameTavAnI prakriyA pUrI thaI gaI che eTale prasannatApUrvaka deha choDavAno samaya AvI gayo che. 8 mI navembare vinobAe icchAmRtyuno saMkalpa karyo. anna ane jaLa banne choDI dIdhA. IndirA gAMdhIe temane pravAhI levAnI vinaMtI (zrI rameza ojhAnA lekhane AdhAre sAravIne) (13) (138)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA'mokSavicAra : zrImad rAjacaMdra ane mahAtmA gAMdhIno * DaoN. nalinI desAI | (jaina dharmanA abhyAsu DaoN. nalinIbahena desAI gujarAta vizvakoza ane jaina vizvakoza sAthe saMkaLAyelA che ane sAhitya satromAM abhyAsapUrNa zodhalekha prastuta kare che.) mAnavInA AdhyAtmika jIvananuM aMtima lakSya mokSa che. mahAtmA gAMdhIjIe emanI AtmakathA 'satyanA prayogo' mAM kahyuM, "mArA AdhyAtmika prayogo, je huM ja jANI zakuM ane jemAMthI mArI rAjaya-prakaraNI kSetra uparanI zakti paNa udbhavI che te prayogonuM varNana karI javuM mane game kharuM. jo e kharekhara AdhyAtmika hoya to emAM to phUlaNazIne sthAna ja nathI. emAMthI to kevaLa namratAnI ja vRddhi thAya. jema jema huM vicAra karato jAuM chuM, mArA bhUtakALanA jIvana upara dRSTi nAkhato jAuM chuM tema tema mAruM alpapaNuM huM zuddha rIte joI zakuM chuM. mAre je karavuM che, jenI huM 30 varSa thayA jhaMkhanA karI rahyo chuM te to Atmadarzana che, te Izvarano sAkSAtkAra che, mokSa che. mAruM calana-valana badhuM e ja dRSTie thAya che." gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdrajIne prazna karyo hato, "mokSa zuM che?" zrImad rAjacaMdra kahyuM ke, "je krodha Adi ajJAnabhAvamAM, deha AdimAM AtmAne pratibaMdha che, tethI sarvathA nivRtti thavI, mukti thavI te mokSapada. jJAnIoe kahyuM che, te sahaja vicAratAM pramANabhUta lAge che." ahIM emaNe mukti thavI eTale mokSapada ema kahyuM che, paNa zenAthI mukti ? mAnavI ajJAnabhAvamAM kAma, krodha, moha jevA kaSAyone vaza thato hoya che. 'karyu' eTale saMsAra ane 'A' eTale vadhAre che. je vyaktinA (139) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) saMsAramAM vRddhi kare che eTale ke ene vikAromAM DUbADato jAya che te saMsAra. AvA ajJAnathI mukta thavuM tema ja deha ane AtmA vacceno bheda pArakhavo tenI vAta ahIM karI che. mokSano mArga e sAdhanAmArga che. atyaMta kaThina evA A mArganI prApti mATe saMsArabhAvanAno tyAga tathA bhedajJAna hovA jarUrI che, paraMtu samAjamAM ghaNI vyaktio A sAdhanAnA zikharane pahoMcavA mATenA kaparA mArgane jANatI nathI hotI ane tethI e vyaktio jANe mokSa e koI vRkSa paranuM phaLa toDI lAvavA jevI vAta hoya ema mAnatA hoya che. zrImad rAjacaMdrajInA jIvanamAM paNa Avo eka prasaMga jovA maLe che. eka vakhata zrImad sAthe keTalAka bhAIo dharmacarcA karatA hatA. te samaye eka zeTha jevA dekhAtA mANasa ArAmakhurazImAM beThA-beThA bIDI pItA hatA ane e zeThane koNa jANe zuM sUjhayuM, temaNe zrImadjIne pUchyuM : "rAyacaMdabhAI, mokSa kema maLe ?" zrImadjIe sarasa javAba Apyo, "tame atyAre je sthitimAM beThA cho, te ja sthitimAM hAtha ke paga kaMI paNa halAvyA-calAvyA vagara sthira thaI jAo, to tamAro ahIMthI mokSa thaI jaze" zeTha sAMbhaLIne UbhA thaI gayA. bIDI pheMkI dIdhI ane zrImadjI pAse dharmavArtA sAMbhaLavA besI gayA. gAMdhIjIthI zrImadjI mAtra poNA be varSa moTA hatA. narasiMha mahetAnuM 'vaiSNavajana' ane zrImad rAjacaMdranuM 'apUrva avasara' mahAtmA gAMdhIjIne atyaMta priya hatA. mahAtmA gAMdhIjIe khristI dharma vize khristI mitrone pUchyuM, paNa teno saMtoSakAraka javAba gAMdhIjIne nathI maLyo. temaNe judA judA dharmanA AcAryo sAthe patravyavahAra karyo. temAMnA eka zrImad rAjacaMdra paNa hatA. (140)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA mahAtmA gAMdhIjI ane zrImadjI vacce lAMbo patravyavahAra thayo hato. jo ke temAMthI Aje mAtra traNa patro ja upalabdha thAya che. mahAtmA gAMdhIjIe zrImadbhune je prazno pUchAvyA, te AtmAthI zarU thAya che. gAMdhIjIe zrImadjIne karelo prazna joIe : 'Izvara vize pachI mokSa vize ane mukhyatve mokSa cokkasa rIte A dehamAM ja jANI zakAya ?' A praznano javAba zrImadjIe dhArmika dRSTie samAdhAnakAraka rIte Apyo che. zrImadjIno uttara H "eka doraDInA ghaNA baMdhathI hAtha bAMdhavAmAM Avyo hoya, temAMthI anukrame jema jema baMdha choDavAmAM Ave, tema tema te badhAnA saMbaMdhanI nivRtti anubhavavAmAM Ave che ane te doraDI vaLa mUkI chUTI gayAnA pariNAmamAM varte che ema paNa jaNAya che, anubhavAya che. temaja ajJAnabhAvanA aneka pariNAmarUpa baMdhano prasaMga AtmAne che, te jema jema chUTe che tema tema mokSano anubhava thAya che, ane tenuM ghaNuM ja alpapaNuM jyAre thAya che, tyAre saheje AtmAmAM nijabhAva prakAzI nIkaLIne ajJAnabhAvarUpa baMdhathI chUTI zakavAno prasaMga che, evo spaSTa anubhava thAya che temaja kevaLa ajJAnAdi bhAvathI nivRtti thaI kevaLa AtmabhAva A ja dehane vize sthitimAna chatAM paNa AtmAne pragaTe che ane sarvasaMbaMdhathI kevala potAnuM bhinnapaNuM anubhavamAM Ave che, arthAt mokSapada A dehamAM paNa anubhavamAM AvavA yogya che. jyAre koI vyakti rAjasukha, vaibhava mANIne AvI hoya ane pachI tene pUchavAmAM Ave ke e rAjasukha kevuM hatuM ? vaibhava kevo hato ? teno javAba A badhuM bhogavanAra na ApI zake tevuM ja mokSanuM paNa che. mokSanA sukhanA asaMkhyAtamA bhAgane paNa yogya upameya na maLavAthI te kahI zakAtA nathI. jyAM mokSa Adarza che, jyAM ahiMsA parama dharma che, jyAM AtmAno abheda che tyAM UMca ane nIcanA bhAvane sAru avakAza ja kyAM che ?' (141) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA A saMdarbhamAM liyo TaoNlsaToyanI vAta vicArIe. TaoNlsaToye kaheluM ke je potAne Adarze pahoMcyo mAne te khalAsa thayo samajavo. tyArathI tenI adhogati zarU thaI. jema AdarzanI najIka jaIe, tema tema Adarza dUra bhAgato jAya. jema tenI zodhamAM AgaLa jaIe tema jaNAya che ke hajI eka TUMka caDavI bAkI che. koI badhI TUMko na caDI zake tyAre nirAzA Ave, hINapatano bhAva anubhavAya eTale ja RSioe mokSa e zUnyatA che ema kahyuM . mokSa meLavanAre zUnyatA meLavavAnI che. bIjI eka vAta jIvamAtrano ekarUpe raheto mahAjIva te Izvara. e ekarUpane nahIM oLakhanAra ane potAne aLago mAnanAra cetanamaya jaMtu te jIva. sarvamAM rahelo chatAM te mahAjIva pratyakSa nathI. e ja enI khUbI, e ja enuM Azcarya, e ja enI mAyA. e mAyAne tarIne e ekarUpe rahelA mahAjIvane oLakhavo e puruSArtha. e kadI paNa ApaNe samajI zakIe evI rIte pratyakSa thanArI vastu ja nathI. tyAM tene pratyakSa karavAnuM sAdhana kyAMthI ja hoya ? paNa jenAmAM huM maTIne kevaLa zUnya thavAnI zakti che te tenI jhAMkhI karI zake che. te koIne batAvI zakato nathI. jhAMkhI karatAM ja te temAM evo aMjAI jAya che ane evo mugdha banI jAya che ke te temAM ja zamI jAya che. koIne potAno parama AnaMda jaNAvavAnuM tene nathI bhAna ke nathI kAMI kAma. mahAtmA gAMdhIjI ane zrImad rAjacaMdrajInA gADha saMbaMdhane joIe, tyAre e vicAravuM joIe ke zrImad rAjacaMdrano dehavilaya 1901 mAM thayo, jyAre A meLApa pachI mahAtmA gAMdhIjInuM vyaktitva AMtarika maMthananI sAthosAtha dezanA jAherajIvananA anubhavomAMthI pasAra thAya che ane tethI emanI mokSa vizenI vibhAvanA zrImad rAjacaMdrathI bhinna lAge che. evuM paNa kahI zakAya ke mahAtmA gAMdhIjIe mokSane vAstavika dharAtala para joyo, jyAre (142)
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) zrImad rAjacaMdrae ene AdhyAtmika dRSTie pragaTa karyo che ane tene kAraNe ja ApaNe svIkAravuM paDe ke baMnenI mokSa vizenI vibhAvanAmAM eka vItarAga mArganA pravAsInI vibhAvanA che to bIjI potAnI AsapAsanI vAstavika duniyAne joIne ane jagatanA pravAhonI vacce rahIne sarvodaya dRSTie mAnavajIvananA aMtimanI khoja karatA mahAtmAnI che. | kaDavA ghUMTa 1946 mAM koMgresa pramukha maulAnA AjhAde gAMdhIjIne jaNAvyA vinA ane gAMdhIjInA apekSita dRSTikoNanI viruddha jaIne, vijhiTiMga briTiza minIsTara sTephorDa kripsa para eka patra lakhyo - khAnagI patra - ke pote ane koMgresa bhAratanA bhAgalA karavA saMmata che. kripsa jyAre gAMdhIjIne bolAvyA, gAMdhIjI A patrathI ajANa hatA te joI kripsane khUba navAI lAgI. temaNe gAMdhIjIne e patra Apyo. bIjA divase gAMdhIjIe AjhAdane A bAbata pUchyuM tyAre jUThuM bolyA. gAMdhIjI pAse e patra hato, chatAM gAMdhIjI mauna rahyA. teo cAlyA gayA pachI gAMdhIjInA sekreTarIe e patranI nakala karI ke bhaviSyamAM kAma Ave. gAMdhIjIe temane Thapako. Apyo. nakala phADI nAkhavA ane mULa patra krisane pAcho ApI devA kahyuM ane maulAnAno vizvAsa jItI na zakyA tevo Aropa potAnI jAta para mUkyo. svAtaMtryaprApti pachI teo cha mahinA paNa na jIvyA. A gALAmAM moTo bhAga hiMsAne zamAvavAmAM gayo. bAkInA vakhatamAM teo bhAratane majabUta karavA ane rASTra tarIke tenuM bhaviSya ghaDavA vize vicAratA. teo vaDApradhAna naherune salAha ApatA, virodhIothI temanuM rakSaNa karatA ane kahetA ke javAharane rASTranuM ghaDatara karavA do. koMgresanuM rUpAMtara sevaka saMghamAM karavAnI temanI icchA hatI, je racanAtmaka kAryo para bhAra mUkI grAmavikAsa kare, sarakAra para cAMpatI najara rAkhe ane anyAya thAya to satyAgraha kare. temanI A icchA phaLIbhUta thaI nahIM. - lorDa bhIkhu pArekha ('gAMdhI' pustakamAMthI)) prajJAcakSu paM. sukhalAlajInI dRSTie jainadharma ane gAMdhI vicAradhArA - DaoN. prIti zAha (DaoN. prItibahena zAhe 'samUha mAdhyamonA vikAsa' viSaya para saMzodhana karI Ph.D. prApta karela che. jaina dharmanA abhyAsu DaoN. prItibahena gujarAta samAcAranA lokapriya kaTAra lekhaka che.). dharmo, paMtho, mato, Agraho, saMpradAyo, deDha mAnyatAo ane deDha graMthionA virATa AkAzamAM ahobhAvanI vIjaLI camakatI hoya, potapotAnA dharma ke saMpradAyonA guNamahimA samAna vAdaLonI garjanA saMbhaLAtI hoya ane AkAza Agraho, ajJAna ane aMdhazraddhAnA timirathI chavAyeluM hoya tyAre ApaNane kevo anubhava thAya? kAna para eTalA badhA kolAhala saMbhaLAya ke mAnavI dizAzUnya banI jAya. Ave samaye AvazyakatA hoya che koI nirAgrahI mananI vizALatA dharAvatA satyaniSTha pAradarzI vicArakanI ke jenA vicAro A kALA DibAMga AkAzane vikherI nAkhe ane koI svaccha, nirmaLa, pAradarzaka AphlAdano anubhava karAvI satya samIpa dorI jAya. pAradarzI vaicArika ane dArzanika samRddhi dharAvatA paM. sukhalAlajInA vicAro e mATe mahattvanA che ke teo jainadarzana zAstronA prakAMDa paMDita hatA ane gAMdhIyugamAM mahAtmA gAMdhIjInI bhAvanAone jonArA, pArakhanArA temaja temanA vicAro vize manana karanArA ciMtaka hatA. eka prajJAcakSu vyakti potAnA nizcayathI, ekAgra tapathI vidyA-sAdhanAnI kaI caramasImAe pahoMcI zake tenuM jIvaMta dRSTAMta paM. sukhalAlajInA jIvanamAMthI maLe che. teo mAnavasamAjanA vikAsamAM avarodharUpa banatA rUDhicusta rItarivAjo, ajJAna ane aMdhazraddhAnA virodhI (143) (144)
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA hatA. ene mATe rUDhicusta varga taraphathI je kaMI muzkelIo AvI paDe te sahI letA. Ama, teo sAcA arthamAM sudhAraka hatA. lagna, maraNa ane bIjA evA varA aMge emaNe je nirNaya bAMdhyA tenuM jIvanabhara pAlana karyuM. pitAnA mRtyu prasaMge emaNe hiMmatabhera kArajano virodha karyo. zItaLA mAtAnI nArAjagIthI potAne aMdhApo Avyo nathI ema spaSTapaNe mAne che. carmacakSu gumAvanAra paM. sukhalAlajI prajJAcakSu banyA. bhAratIya tattvajJAnanI paraMparAnA jayotirdhara evA paM. sukhalAlajI AcArya hemacaMdra, yogI AnaMdaghana ke zrImad rAjacaMdranI mAphaka sAMpradAyikatAthI para banIne dharmanA marmane zAstra ane buddhi vivekanI sahAyathI zuddha svarUpamAM pAmyA hatA. mAtra vedAMtadarzanathI ja nahIM, paraMtu duniyAnA bIjA aneka dharmonA ciMtana-mananathI emanI cetanA sabhara hatI. AvI pratibhA jyAre jainadharma ane gAMdhIvicAradhArA vacce abhyAsa kare, tyAre ApaNI ghaNI bhrAmaka mAnyatAo dUra thAya che ane satyanA prakAzamAM hakIkatonI saccAI sAme Ave che. prajJAcakSu paM. sukhalAlajInI dRSTie jaina dharma ane gAMdhIjInA vicAronA saMdarbhamAM mahattvanI bAbata e che ke ApaNe mahAtmA gAMdhIjIne sAcI rIte samajIe to emanI vicAradhArAne koIpaNa dharmanA bIbAmAM DhALI zakAya nahIM. sAmAnya rIte judA judA dharmapaMthavALA gAMdhIjImAM potAnA dharmanI bhAvanAnI chabI jovA prayAsa karatA hatA. A saMdarbhamAM paMDita sukhalAlajI kahe che ke gAMdhIjIne sanAtana paMtha sAthe meLa beTho nahIM, kAraNa ke sanAtana e acala paMtha che, e buddhipUrvaka pheraphAra karavAmAM ke koI parivartana karavAmAM pahela karanAro paMtha nathI. Ama, gAMdhIjInA dharmavicAra sAthe sanAtana dharmanA tattvono meLa besato nahoto. gAMdhIjIne to evo paMtha-mArga joIto hato ke jenAmAM AtmAnI zodhano ane upayogI vastune pacAvavAnuM asAdhAraNa baLa (145) ja jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA hoya. ApaNe jANIe chIe ke emanA khristI dharmanA mitroe emane khristI dharma tarapha vALavA prayatna karyo. zekha abdullAne kAraNe emaNe kurAna-ezarIphano paNa abhyAsa karyo. jarathostI dharmanA pustako paNa vAMcyA. zrImad rAjacaMdra pAsethI - 'zrImad bhagavad gItA' ke 'yogavaziSTha' graMthano abhyAsa karyo, paraMtu emanI AdhyAtmika bhIDa aMte zrImad rAjacaMdrajIne dakSiNa AphrikAnA Darabana zaherathI patra dvArA pUchAyelA 27 praznonA uttaramAM saMtoSAI ane Ane pariNAme emanuM mana hiMdu dharmamAM TharyuM. gAMdhIjIne mATe dharma e mAtra Atmika utthAnanI bAbata nahoto. dharma e mokSanI vAto kare, paraMtu jo enAmAM karuNA na hoya to evo dharma emane khapato nahoto. aspRzyatAmAM mAnanAra koIpaNa dharmane gAMdhIjI svIkAravA taiyAra thAya nahIM. A saMdarbhamAM prajJAcakSu paM. sukhalAlajI mArmika rIte kahe che, "gAMdhIjI vedone mAnaze paNa vedAnusArI yajJo nahi kare. teo gItAno sAtha nahi choDe paNa temAM vihita zastra dvArA duSTa damanamAM nahi mAne. teo kurAnane Adara karaze paNa koIne kAphara nahi mAne. teo bAIbalano premadharma svIkAraze paNa dharmAtarane sAva anAvazyaka samajaze. teo sAMkhya, jaina ane bauddhonA tyAgane apanAvaze paNa jagatarUpa mithilA ke mAnavarUpa mithilA duHkhAgnithI dAjhI ke baLI rahI hoya tyAre mahAbhArata ane bauddhajAtakanA videhajanakanI peThe agara to jainonA namirAjarSinI peThe "mAruM kazuM ja baLatuM nathI' ema kahI e baLatI mithilAne choDI ekAnta araNyavAsamAM nahIM jAya." Ama, gAMdhIjIno jema guru vizeno vicAra Agavo hato, e ja rIte dharma vizeno vicAra paNa Agavo che. satyanI dhAre ane AtmaciMtananA sahAre cAlanArane mATe dharma eka jIvaMta, vyApaka, udAratA ane mAnavatAthI bharyo hovo joIe. ekeya pravartamAna dharmano meLa gAMdhIjInI vicAradhArA sAthe pUrepUro (146)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA baMdha bese tevo nathI. e samaye ghaNA dharmanA agraNIoe kahyuM ke gAMdhIjInI A vicAradhArA sAthe amArI amuka dharmabhAvanAnuM sAmya hovAthI teo amArA dharmane anusare che, paNa vAstavamAM to gAMdhIjI koI eka dharmane anusaratA nahotA. joke eka vidhAna karavAnuM mane mana thAya che ke gAMdhIjInI vicAradhArAmAM anya dharmonI bhAvanA karatAM jainatvanI bhAvanAonI suvAsa vadhAre hatI. taTastha dRSTie ATaluM svIkAravuM joIe. paM. sukhalAlajI noMdhe che tema gAMdhIjInA jIvanamAM A tattvo dekhAya che, tenI pAchaLa jainadharmanA abhyAsI zrImad rAjacaMdra jevAno gADha paricaya che. gAMdhIjInA jIvanakAryamAM jainadharmanI ahiMsA ane anekAnta daSTi joI zakAya che, paraMtu e paNa sarvathA jainadharmanI vicAraNAnA DhAMcAmAM DhALI zakAya tevI nathI, kAraNa ke gAMdhIjIe ahiMsA apanAvI kharI; paNa enuM AcaraNa potAnI rIte karyuM. AthI ema kahI zakAya ke jainadharmanI ahiMsA gAMdhIjImAM eka navuM ane spaSTa rUpa pAme che. evI ja rIte potAnA vicAro ke siddhAMtomAM daDha ane makkama evA gAMdhIjI potAnA kaTTaramAM kaTTara virodhInA vicArone samajavAno udAra prayatna kare che ane sAmI vyakitanI dRSTimAMthI kazuMka levA jevuM jaNAya to levAnI udAratA dAkhave che. Ane paM. sukhalAlajI 'anekAntavAdanuM jIvatuM divyasvarUpa' gaNAve che. joke paMDitajI noMdhe che ke gAMdhIjInI ahiMsA ane anekAntanI vicAradhArA paNa jaina paMthanA bIbAbaddha tattvo karatAM judI paDe che. A vAtane huM judI rIte samajAvuM to jaina dharmanI ahiMsA eka prakAranI che. e ahiMsA jIvamAtranI rakSA karavAnuM kahe che. jyAre gAMdhIjIe pIDAtA vAcharaDAne mArI nAkhavAnI vAta karI hatI. joke e ja gAMdhIjI dIvAmAM pataMgiyA na mare enuM dhyAna rAkhatA hatA ke phUlanI pAMdaDIo toDatA emanuM dila dubhAtuM hatuM. AthI ja A bAbatane paM. sukhalAlajI bahu mArmika rIte kahe che, (14) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA "gAMdhIjInI ahiMsA e temanI vicAra ane jIvanasaraNImAMthI siddha thayelI ane navuM rUpa pAmelI ahiMsA che. gAMdhIjIne kevaLa zabdomAM ja ahiMsAnI carcA karavI paDI hota ane nAnA moTA aneka kSetramAM vyavahAru jIvanane lagatA kaThaNa koyaDAno ukela karavAno prasaMga temane Avato na hota to temanI ahiMsA judA ja prakAranI hota ane temanA anekAMtavAdamAM jainazAstranA 'astinAsti', 'dhruva-ava' vagere virodhI zabdonA camakArA sivAya bIjuM AkarSaka tattva bhAgye ja AvyuM hota. ahiMsA ane anekAMtavAdano Azraya laI temane badhAM ja vyavahAru kAmo karavAnA hoya che ane badhA ja koyaDAo ukelavAnA hoya che, eTale teo potAne jaNAto mArga nirbhayapaNe ane namrapaNe amalamAM mUke che. A temanI viziSTa prakRti che.' gAMdhIjInI A viziSTa prakRtino jaina samAjane sAro evo sparza thayo che ema mAre kahevuM joIe. ghaNA jaina sAdhuoe gAMdhIjInA vicAronA cIle cAlavAnuM pasaMda karyuM. emano virodha thAya te svAbhAvika hatuM, paraMtu e kAryone dharmavirodhI gaNIne ene jAkAro ApavAmAM Avyo nathI. muni saMtabAlajI jevA saMtoe A gAMdhIvicArane kriyAnvita karI batAvyo. vAcharaDAne mArI nAkhavAnuM kahyuM hatuM evI ekAda-be bAbatane bAda karatAM jaina samAja satata emanI sAthe rahyo che. gAMdhIjInA AMdolanomAM paNa jaina samAje AgaLa paDato bhAga bhajavyo che eTale ke eNe gAMdhIjInA navA vicArone sArI peThe apanAvyA che e eka ujaLuM pAsuM ItihAse yAda rAkhavA jevuM che. paM. sukhalAlajIe A saMdarbhamAM ghaNI taTastha ane tulanAtmaka dRSTie vicAraNA karI che. enuM tAraNa ApatAM emaNe lakhelA mArmika zabdonuM smaraNa karI lauM, "huM to phakta eTaluM ja jouM chuM ke gAMdhIjInA jIvanamAM ahiMsA ane anekAMtanA be tattvo kaI kaI rIte kAma karI rahyA che ane jyAre e jouM chuM temaja vicAruM (148)
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA chuM tyAre mane cokhkhuM lAge che ke e tattvonI bAbatamAM gAMdhIjInA jIvana upara jainatvanI moTI ane spaSTa asara che. pachI bhale te game te rUpamAM hoya. kharI rIte mahAna puruSa koI khAsa dharmano ke paMthano hoto ja nathI. te pracalita badhA paMthonI bahAra ja hoya che, ane kAM to te badhA ja paMthono hoya che. jo mahAna puruSa vizenuM A traikAlika satya mAnavAmAM vAMdho na hoya to gAMdhIjI vize paNa chevaTe eTaluM ja kahevuM basa che ke teo jaina nathI ja ane chatAM che ja. A 'asti-nAsti' vAdamAM ja jainapaNuM AvI jAya che." paM. sukhalAlajIe ahiMsA ane anekAntavAda uparAMta gAMdhIjInA aspRzyatAnivAraNanA kAryane jaina vicAradhArAnI daSTie jovAno prayatna karyo che. emaNe savAla karyo ke jaina dharma potAne vizvadharma tarIke oLakhAve che, to pachI teo zA mATe aspRzyatAno avarodha dUra karatA nathI ? emaNe e paNa savAla karyo ke je hirajano vagara taMdurasta jIvana zakya nathI emane aspRzya mAnavA e to sauthI moTI bevakUphI gaNAya. kharekhara to A harijanabhAIone emaNe rasoIyA tarIke athavA to bIjA koI paNa kAmane mATe rAkhavA joIe. gAMdhIjInI jaina yuvako pAse ghaNI moTI apekSAo hatI. teo yuvakone kahetA ke jarA juo to kharA ! jeo samAjanuM zoSaNa kare che teo mATe maMdiranA dvAra sadA khullA che. A te kevuM kahevAya ? paMDita sukhalAlajI eka rasaprada kisso noMdhe che. ekavAra 'vaiSNavajana to tene re kahIe' e bhajana gavAtuM hatuM tyAre koIe prajJAcakSu paM. sukhalAlajIne kaheluM ke ahIM 'jainajana' kahIe to ? ane e bhajanamAM vaiSNavajanane jainajana to jarUra kahI zakAya, paNa kharekhara Aje evuM che kharuM ? Aje to sthiti sAva avaLI thaI gaI che ane guNano vicAra ja jANe bhUlAI gayo che. (149) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA prajJAcakSu paM. sukhalAlajIe gAMdhIjImAM karuNA ane prajJAno prakAza joyo hato. emanA kahevA mujaba karuNA ane prajJA e AdhyAtmika tattvo che, zAzvata che. eno vikAsa ane enI dazyamAna pravRtti maryAdita zarIra dvArA ja thAya che, paNa te teTalA maryAdita zarIramAM samAI jatI nathI. enA AMdolano ana e enI pratikriyAo sarvatra sparze che. jainadharmamAM paNa karuNAno mahimA che. bhagavAna mahAvIranA jIvanamAM pade pade karuNAnI ghaTanAo jovA maLe che ane zrImad rAjacaMdranA jIvanamAM paNa AvI karuNA jovA maLe che. bhagavAna mahAvIra rADha nAmanA anArya dezamAM gayA, tyAre emanA ziSya gozAlake kaheluM ke A jaMgalI kUtarAo tamArA paganI piMDInuM mAMsa khAvA dhase che tene mATe hAthamAM lAkaDI to rAkho. tyAre bhagavAna mahAvIre kahyuM ke, emane 'haIDa' paNa na kahevAya. ahIM niHzastra pratikAranI vAta che, je gAMdhIjInA jIvanakAryamAM paNa joI zakAya che. pAzavI hiMsaka vAtAvaraNa vacce gAMdhIjI noAkhalImAM zAMti sthApavA nIkaLyA hatA. prema ane karuNA sivAya bIjuM kyAM koI zastra hatuM ? laoNrDa mAunTabeTane ema kaheluM ke lazkaranI be baTAliyanothI paNa je zAMti sthApI zakAya tema nahotI te kAma gAMdhIjInI noAkhalI yAtrAe karyuM. prakharamAM prakhara ke prabaLamAM prabaLa virodhIno niHzastra rIte AtmabaLathI sAmano karavo tenuM suMdara sAmya ahIM joI zakAya che. gAMdhIjIno dharmavicAra e emanA jIvanamAM UgelA, vikaselA ane vyApelA dharmano vicAra che. emAM koI dharma ke saMpradAyanI suvAsa maLe kharI, paraMtu mAtra emAM ja emano dharmavicAra samAI jato nathI. balke gAMdhIjInA dharmamAM badhA saMpradAyo samAI jAya che. paM. sukhalAlajIe 'gAMdhIjIno jIvanadharma' mAM A vAtane madhukara daSTAMtathI samajAvI che. teo kahe che, "gAMdhIjIno dharma koI eka saMpradAyamAM samAto nathI, paNa emanA dharmamAM badhA saMpradAyo samAI (150)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA jAya che." A vAtane bahu suMdara dRSTAMtathI teo samajAve che. AMbalI ane AMbA, bAvaLa ane lIMbaDo, gulAba ane caMpo jevA ekabIjAthI viruddha rasa ane gaMdhavALA puSpo ane vRkSomAMthI bhramara judo judo rasa kheMcIne madhapUDo taiyAra kare che. madhupaTalanI sthULa racanA ane temAM saMcita thatAM madhurasamAM dareka rasa sAmela hoya che, paNa te madha nathI hotuM AMbalInI peThe khATuM ke AMbAnI peThe khATuM tUruM, te nathI hotuM lIMbaDA jevuM kaDavuM ke nathI hotuM bAvaLanA rasa jevuM. te nathI hotuM gulAbanA raMga ke svAdavALuM athavA to caMpAnA raMga ke svAdavALuM. madhukaranI kriyAzIlatA ane pAcanazakti dvArA madha bane che. A badhAmAMthI yaMtra dvArA ke anya paddhatithI rasa kheMce to temAM madhanI mIThAza ke guNo nahIM Ave. e rIte gAMdhIjInA jIvanavaheNamAM judA judA dharmasroto bhale AvIne maLyA hoya, paNa te badhA sroto potAnuM nAmarUpa choDI temanA jIvanapaTalamAM madhuratama rUpe eka navIna ane apUrva dharmasvarUpamAM pheravAI gayA che. kAraNa ke gAMdhIjIe te te dharmanA tattvo potAnA jIvanamAM udhAra lIdhelA nathI ke AgaMtuka rIte goThavyA nathI, paNa emaNe e tattvone potAnA viveka ane kriyAzIlatAthI jIvanamAM pacAvI temAMthI paraspara kalyANakArI eka navuM ja dhArmika dRSTibiMdu nipajAvyuM che. mULabhUta vAta e che ke gAMdhIjI para ahiMsA, karuNA, anekAnta, zAkAhAra, vairAgya ane saMyama jevI bAbatomAM jaina paraMparAnA AcAravicAranI pIThikA jovA maLe che. e pIThikA para gAMdhIvicAranI AkhI ImArata UbhelI che. AthI vizvabharamAM gAMdhIvicAranA je AMdolano jovA maLe che enA keTalAka aMzonA mULa jaina vicArasaraNImAM paDelA che eTaluM to niHzaMkapaNe kahI zakAya. (151) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA jainadharmamAM paMcamahAvrata ane gAMdhI vicAradhArAmAM ekAdaza vrata mahimA - DaoN. dIkSA eca. sAvalA (jaina dharmanA abhyAsu dIkSAbahena gujarAta ArTsa kaoNleja, amadAvAdanA saMskRta vibhAganA adhyakSa che ane temanA cAra pustako pragaTa thayA che.) mokSaprAptinI dRSTie rAgadveSAdimAMthI mukta thavAne mATe vratonI AvazyakatA saheje pratIta thAya che. vratabaddha jIvanathI aneka prakAranI zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika zaktio manuSyamAM ApoApa pAMgare che ane evI rIte pAMgarelI zaktiono vivekapUrvakano upayoga vyakti ane samAja baMnene uddhAraka nIvaDe che. tethI baMne dRSTie gAMdhIjI vratapAlanane mahattva ApatA. tethI sAmAjika jIvanamAM paNa potAnA sAthIomAM Atmazuddhi, zista ane ucca sevAvRttinuM nirmANa karavA emaNe potAnI saMsthAomAM vrato dAkhala karyA. A ekAdaza vrata e gAMdhIjInA dharmadarzana aMgarUpa che. AcArya vinobAjIe emane A rIte sUtrabaddha karyA : ahiMsA satya asteya brahmacarya asaMgraha / zarIrazrama asvAda sarvatra bhayavarjana // sarva dharme samAnatva svadezI sparzabhAvanA / hIM ekAdaza sevAvI namratve vrata nizcaye // A vrato paikInA pahelA pAMca bhAratIya saMskRtinA mULamAM che. pratyeka mokSArthIne mATe A vratonuM pAlana anivArya gaNAya che. pataMjalinA yogasUtramAM temane 'yama' tarIke oLakhAvyA. yogasUtra pUrve buddha ane mahAvIre paNa potAnA (152)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA anuyAyIone A pAMca mahAvratono upadeza karyo hato. jaina dharmamAM te mahAvrata' tarIke ane bauddha dharmamAM 'zikSAvrata' tarIke jANItA che. gAMdhIjIe paNa AzramanI niyamAvalimAM A pAMca vratone khAsa sthAna ApyuM hatuM. Ama, gAMdhIjInA jIvanamAM jaina dharmanI be bAbatoe bahu UMDI asara karI hoya ema jaNAya che - tattvajJAnanA kSetramAM anekAMtavAda ane AcaraNanA kSetramAM ahiMsA. gAMdhIjInI ahiMsA e emanA vicAra ane jIvanasaraNImAMthI siddha thayelI, ane navuM rUpa pAmelI che. gAMdhIjInA ekAdazI vratane A rIte paMktimAM mUkI zakAya : satya ahiMsA corI na karavI vaNajoItuM nava saMgharavuM, brahmacaryane jAte mahenata koI aDe nava abhaDAvuM, abhaya svadezI svAdatyAgane sarva dharma sarakhA gaNavA, e agiyAra mahAvrata samajI deDha paNe nita AcaravA. gAMdhIjI mAnatA ke 11 vratonuM pAlana karuM chuM. ethI huM IzvaranI vadhAre najIka Avyo chuM. ApaNe jaina paMca mahAvrata ane gAMdhIjInA 11 vratone sAmaMjasyanI dRSTithI vicArIzuM : (1) satya : mahAtmA gAMdhIjIe satyane sauprathama sthAna ApyuM. satya zabda 'satuM' mAMthI udbhave che. emane mana Izvara eTale satya ane satya eTale ja paramezvara. ja jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA e arthamAM satya e gAMdhIjInA jIvana ane darzanano dhruvatAra hatA. gAMdhIjI satyanA be prakAra jaNAve che : (1) sAdhana yA vratarUpa maryAdita satya. (2) sAdhyarUpa zuddha -nirapekSa satya ke je pUrNa ane dezakALathI para che. A zuddha ane pUrNa satyane ja gAMdhIjI Izvara kahetA. tethI ja gAMdhIjI sAdhyarUpa nirapekSa satyane badale rojiMdA jIvanamAM anubhavAtA satya (Truth of life) para vizeSa bhAra mUkatA. jayAM satya che, tyAM ja zuddha jJAna ke je vicAra-vANIne AcAramAM satya e ja satya. satya e pArasamaNi rUpa, kAmadhenu rUpa che, je abhyAsa ane vairAgyathI maLe che. satyanI tAlAvelI e abhyAsa, tenA sivAyanI vastu paratve udAsInatA te vairAgya. A satyarUpa paramezvara e ratnaciMtAmaNi nIvaDela che. emanA mate satyapAlanamAM kyAreya apavAda na hoya. gAMdhIjInI satya sAdhanAmAM teo koIpaNa vicArane buddhithI kasoTIe caDAvyA vinA svIkAratA na hatA. buddhi ke tarka dvArA satyanuM darzana ke samarthana thaI zakatuM na hoya tyAM te aMtarAtmAnA avAjane pramANabhUta gaNatA. satyano anubhava saune alaga thAya che. judA judA mANasonA mananI bhUmikAomAM eka ja satya alaga-alaga rUpe dekhAya che. keTalIkavAra sAdhako satyanuM darzana karyA bAda jayAre tenA pracAramAM lAge che, tyAre temanA anuyAyIonA paMtho ane saMpradAyomAM baMdhAya che ane e saMpradAyo ke paMtho virodhIo sAthe spardhAmAM Utare che ane athaDAmaNamAM paNa Ave che. e athaDAmaNomAMthI sAmAnya hiMsA athavA moTI moTI laDAIo paNa sarjAya che. eTale sudhI ke mULa darzananI bhAvanA bAjue rahI jAya che ane hiMsaka ke zAbdika kheMcAkheMcI ja avazeSa rUpe rahe che. jethI vacce thayelI athaDAmaNo (153) (154)
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA enI pratIti karAve che. AvI athaDAmaNo na thAya evo Agraha rAkhavo hoya to sAdhake potAnA satyadarzana vize namratA rAkhI anya koInA judA darzana vize udAra daSTibiMdu keLavavuM joIe. A dRSTie satyapAlanano vicAra karatAM gAMdhIjIne ahiMsA jaDI, je emanA 'satyanA prayogo' mAM ghaNI pratIti thAya che. jainadharmamAM samaLasuttuM - prastAvanAmAM lakhyuM che, saunI vAtamAM satyano aMza che ne e aMza samajIe to vivAda TaLI jAya che. satyam va6 dharma para.. | eno nAda to upaniSadamAM paNa guMje che. jainadharmamAM satya e to AdhArastaMbha che. satyapAlananA keTakeTalAya udAharaNo jovA maLe che. satyane vaLagI rahevuM, jethI e dharmanA mULane pAmI zakAya. 'asatyo mAMhethI prabhu parama satye tuM laI jA.' (2) ahiMsA H- satya ahiMsAnI dorI pAtaLI che. prati kSaNa sAdhanA karavAthI ja tenA darzana thAya. mithyAbhASaNa - dveSa - koInuM bUruM icchavuM - e hiMsA che. ahiMsA vinA satyanI zodha asaMbhavita che. satya e gAMdhIjInA jIvananuM sAdhya che, to ahiMsA ene prApta karavAnuM sAdhana che. jyAre eka sabhAmAM gAMdhIjIne pUchavAmAM AvyuM, "tamAro mukhya dharma kayo ? satya ke ahiMsA ?'' tyAre gAMdhIjIe kahyuM, "satyanI zodha e mArA jIvananuM dhyeya che - satyanI zodha karatA karatA ahiMsA mane maLI che ane huM evA nirNaya para Avyo chuM ke be mAM abheda che. satya-ahiMsA jugala joDI che." ahiMsA eTale "vizvaprema, jIvamAtrane vize karuNA ne temAMthI utpanna thatI potAno deha homavAnI zakti." (155) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA gAMdhIjInI ahiMsA upaniSadanA advaitabhAva, buddha-mahAvIranI jIvamAtra pratyenI dayA ke karuNAbhAva, IzunA prema ane zrIkRSNanA karmayoganA ajaba ane virala samanvayarUpa hatI. IzukhristanA karoDo anuyAyIonI mAphaka ekAMgI sevAmaryAdA paNa temaNe svIkArI na hatI. eka evo virala yajJa Adaryo ke jemAM advitIya ahiMsA emaNe AcarI ane hiMsAthI trasta mAnavajAtane emAMthI bhAvi vikAsa mATe eka moTI dizA ane AzA sAMpaDI. Ama, ahiMsA eTale vyApakamAM vyApaka jIvamAtrane AvarI leto zuddha prema. ahiMsAnI sAdhanA karanArAone evo anubhava thayo che ke srIpuruSanA sAmAnya AkarSaNo ane kauTuMbika jIvananI saMkucita Asaktio-mAMthI manuSya mukta na thAya tyAM sudhI Avo prema anubhavI na zakAya. tethI sahaja rIte ja brahmacaryanI AvazyakatA pratIta thAya che. 'samaNasutta' mAM kahyuM cheH "meru parvatathI UMcuM kaMI nathI, AkAzathI vizALa kaMI nathI. tevI ja rIte jagatamAM ahiMsAthI UMco koI dharma nathI.' gAMdhIjI zAkAhAra paranA eka nibaMdhamAM lakhe che, "zAkAhArI nItizAstrIo paNa dalIla kare che ke, mAMsAhAra mAtra anAvazyaka nathI, paraMtu taMtrane nuksAnakAraka che. teno bhogavilAsa anaitika ane pApamaya che. pagamAM saheja kAMTo vAgatA vyakti becena ane duHkhI bane che to duHkhI, kamabhAgI ane abola prANIne charIno ghA ke goLI vAgatA kevI avarNanIya vedanA thatI haze !' tattvArthasUtramAM umAsvAti ahiMsAnuM svarUpa A pramANe darzAve che H pramatayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA / / (tattvArthasUtra. 8) 1. svarUpa hiMsA 2. hetu hiMsA 3. anubaMdha hiMsA 4. hiMsAno abhAva. (156)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA A hiMsAnA pratyeka live and let live nA kathanane jaina AcAra-vicArathI sAkAra banAve che, khAmemi sabajIve, saba jIvA khamaMtu me|| mittI me saba bhUesa, ve majjA na kennii| arthAt "huM sarva jIvonI kSamA yAcuM chuM, sarva jIvo mane paNa kSamA Apo. sarva pratye (jIvo) mAre maitrI che. koInI pratye vera nathI." zrI gamaNAgamaNe sUtramAM A jIva-ahiMsAthI jIvarAzimAM paNa dhvanituM thAya che. zrI dazavaikAlika ke duma puSpika prathamAdhyayana - sajajhAyamAM e jovA maLe che. dharmarUci muninuM dRSTAMta ApaNI pAse che ja. AlocanA sUtramAM paNa anumodanA jovA maLe che. 2001 - ahiMsA varSa tarIke ujavAyuM. 2000 nuM varSa AMtararASTrIya ahiMsA varSa, gAMdhInagara pAse ahiMsA yunivarsiTInuM paNa sthApana, kaccha jillAmAM ahiMsAdhAma paNa nirmita che. (3) brahmacarya :- gAMdhIjInA zabdomAM ahiMsAnuM pAlana-brahmacarya vinA azakya che. dAmpatyajIvanamAM ekabIjAnuM vicArIe. mATe emaNe vivAhita strIpuruSane ekabIjAne bhAIbahena gaNatA thaI jAya eTale badhI jaMjALamAMthI te mukta thayA kahevAya. jayAM svArthI ekAMgI prema che tyAM kaMkAsa vadhAre che. vIryano upayoga zArIrika - mAnasika zakti vadhAravA mATe che. viSayabhogane mATe durupayoga che. - ahiMsAnuM pUrNa pAlana brahmacaryanA pAlana vagara azakya che. - vivAhita jIvanamAM paNa brahmacarya pAlana zakya che. - brahmacaryanuM pAlana svAdendriyanA saMyama vinA zakya nathI. 'vivAhita' avivAhita jevA thaI javuM e ja baMdhanamAMthI mukti - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) ApanAra thaI paDe che. brahmacaryanA pAlanamAM Indriyo eTale ke pAMca karmendriyo, pAMca jJAnendriyo ane manano saMyama anivArya che. A badhI IndriyonA saMyama paikI svAdano saMyama sauthI agharo che. jo svAda jitAya to brahmacarya atizaya saheluM che. tethI asvAdane vratamALAmAM eka vrata tarIke emaNe sthAna ApyuM. jaina paraMparAmAM brahmacarya- saMyama vratano mahimA to ananya che. manavacana-kAyAthI saMyamita rahevAnI vAta jaina paraMparAmAM sUkSmatAthI karavAmAM AvI che. tattvArthasUtramAM eno ananya mahimA gavAyo che. zrI bharahaMsara bAhubali sarjAyamAM zIyaLa Adi vratane dRDhatAthI pALanAra uttama sattvazALI mahApuruSo ane mahAsatIonuM nAmoccArapUrvaka smaraNa kareluM che. (4) asteya - satya e sAdhya che. ahiMsA e sAdhana che. zArIrika corInI sAthe mAnasika corI te sUkSma che. manathI ApaNe koInI vastu meLavavAnI icchA karavI ke tenI upara bUrI najara karavI te paNa corI che. kyAMka vicAranI corI paNa thatI hoya che. dA.ta. AMdhramAM gAMdhIjIe reMTiyo joyo ane AzramamAM e banAvyo ane pachI emaNe kahyuM ke, A mArI zodha che. to vastu khoTI che. e paNa corI che. evI spaSTatA batAvI che. Ama asteyavrata pAlana karanArane bahu namra, bahu vicArazIla ane bahu sAvadhAna, bahu sAdA rahevuM paDe che. maMgaLa prabhAtamAM gAMdhIjIe asteyanA A prakAra darzAvyA che : (1) koInI vastu vagara pUjye levI. (2) binajarUrI vastu koInI pAsethI levI. rastAmAM paDelI cIja upADI levI. (4) potAnI jarUriyAto vadhAratA javuM. (5) upavAsa daramyAna khAvAnuM ciMtana karavuM. (15) (158)
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA - (6) koIe zodhelA vicArane potAnA nAme calAvavo. AvazyakatA uparAMta je kaMI paNa le che te corI ja kahevAya. AzramamAM AnuM pAlana thatuM. AzramavAsIne tAtkAlika jarUriyAta uparAMta vadhAre vastuo rAkhavAno adhikAra na hato. gAMdhIjI hisAbanIza hatA. emaNe ekavAra hisAbamAM thoDI bhUla calAvI. koI pravAsIe kastUrabAne be rUpiyA bheTa ApelA. bA e rakama AzramamAM jamA karAvavAnuM bhUlI gayA. Ane gAMdhIjI asteya vratano bhaMga samajyA. A baMne ghaTanAothI te vyathita thayA. emaNe upavAsa karyo, 'mArI zarama' nAmano lekha lakhI potAnuM du:kha pragaTa karyuM. Ama vratonA pAlanamAM keTalI jhINavaTa ane cokkasAI jarUrI che te vize AzramavAsIone sAvadhAna karyA. jaina paraMparAmAM khapa karatAM paNa vadhAre vastuno saMgraha na karavo e mULamAM che, to corI jevA nakArAtmaka valaNane darzAvyuM che. rajA vagara koInI vastune na aDavI. mana-vacana-kAyAthI corI na karavI, na karAvavI. evA durita vicArone manamAM lAvavA nahIM e aMgenI vAta darzAvavAmAM AvI che. 'micchAmi dukkaDam' nI bhAvanA to jainonA mULamAM che. sAmAyika pALavAnI gAthAmAM A sUtro dhvanita thAya ja che. zrI aDhAra pApasthAnaka sUtramAM gAMdhIjInA A vicAro jaina dharmasUtromAM dhvanita thAya che. (5) aparigraha:- anAvazyaka ekaThuM na karavuM. parigraha eTale saMcaya. jemajema parigraha ocho karIe tema-tema kharuM sukha ne kharo saMtoSa vadhe che, sevA zakti vadhe che. AtmAnI dRSTie vicAratA zarIra paNa parigraha che. deha paNa sevArthe Izvara taraphathI maLeluM saMpetaruM che ema samajI enA para Asakti na rAkhatA eno paropakArArthe upayoga karavo joIe. gAMdhIjI (159) nadIkinAre rahetA paNa savAre dAtaNa mATe nAnakaDo pyAlo pANI vAparatA. lImaDAnuM dAtaNa kAkAsAheba kUco karIne ApatA. gAMdhIjI te kUcAno bhAga kApI nAkhIne bIje divase dAtaNa karatA. emanA mate "mANasane Akho divasa kAma karavA mATe roja savAre bhagavAna je zakti Ape che te teNe sUtAM pahelA kharcI nAkhavI joIe. A aparigrahanuM lakSaNa che." gAMdhIjI AzramamAM sevakanuM gaurava enA hoddA athavA pravRttinI vyApakatA para AMkavAne badale tenI tapazcaryA, saMyama, anAsakti ItyAdi guNo para aMkAvuM joIe evuM mAnatA hatA. anekAMtanI carcA karatA AcArya haribhadrasUri, AnaMdaghanajI, zrImad rAjacaMdra, hemacaMdrAcArya jevI aneka jaina vibhUtioe prakhara himAyata karI che. pakSapAto na me vIre na dveSa: kapilAdiSu / yuktimavadvacanaM yasya tasya kArya: parigrahaH // - paMDita sukhalAla AcArya haribhadra - samadarzI pR. 3 zrI aDhAra pApasthAnaka sUtramAM e dhvanita thAya che. pAMcame parigraha... zrI bAra vratanA laghu aticAra sUtramAM paNa najare paDe che. | (6) asvAdaH- asvAdanI gaNanA paMcamahAvratomAM thatI nathI. gAMdhIjIe cha navA vratonI umeraNI karI te paikInuM A vrata che. kevala svAda khAtara ane masAlAvALA svAdiSTa padArtha khavaDAvavA e AtmAnuM patana karanArI vastu che ema teo kahetA. je mANasa svAdalolupa banyo tene brahmacaryanuM pAlana muzkela bane che. nitam sarva nite rase' - je rasa (svAda) ne jItI zake te kAmavikArane (160)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA paNa jItI zake. AtmAnA vikAsa mATe sAdo khorAka Avazyaka che. e vAta para bhAra mUkyo. jema davA letI vakhate ApaNe kaDavI ke mIThI che, eno vicAra nathI karatA, roganivAraNa mATe jarUrI che. gAMdhIjI mAnatA hatA ke dareka vastumAM Izvare svAda mUkelo che. e kudaratI svAdanI koI mANasa avagaNanA na karI zake. svAdanuM jJAna hovuM jarUrI che. sAro, pauSTika, tAjo, supAcya AhAra sapramANa khAvo joIe. AhAramAM anAyAse thoDo svAda maLe te laIe paNa svAda mATe ja khAvuM e mANasanI saMskAritAne koI rIte zobhA ApatuM nathI. teo e bAbate khUba jAgrata rahetA hatA. jaina paraMparAmAM upavAsa, AyaMbila ItyAdi tapamAM A vrata dekhAya che. evam jaina paccakhANa vidhimAM A svAdane dhvanita karyuM che. AyaMbila e svAdavijaya mATenuM tapa che. (7) abhaya :- satya-ahiMsA ItyAdi vratanuM pAlana nirbhayatA vinA asaMbhavita che. hAla sarvatra bhaya vyApI rahyo che tyAM nirbhayatAnuM ciMtana ne tenI keLavaNI atyaMta Avazyaka hovAthI tene vratomAM sthAna ApyuM che. je satya parAyaNa rahevA mAge te na nAtajAtathI Dare, na sarakArathI, corathI na Dare, na garIbAIthI ke motathI... satyanI zodha karanAre A badhA bhayone tilAMjali ApavI joIe. hirezacaMdranI jema pAyamAla thavAnI taiyArI hovI joIe. bAhya bhayothI mukti meLavavAnI che. deha uparano rAga TaLe to saheje abhaya prApta thAya. 'tena cavasena munnIyAH / ' e rAmabANa vacana che. Ama, rakhevALa banI, svAmI maTIne sevaka thaIe, zUnyavat thaI rahIe to saheje bhayamAtra jItIe, zAMti meLavIe, satyanArAyaNanA darzana karIe. zrImad (161) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA bhagavadgItAmAM zrIkRSNe daivI saMpadanA guNo varNavatA abhayane prathama sthAna ApyuM che. abhayano artha pUrNa - koIthI DaravuM nahIM ane koIne DarAvavuM nahIM. gAMdhIjI jyAre dakSiNa AphrikAthI bhArata parata pharyA tyAre cAre bAju bhayanuM vAtAvaraNa hatuM. emane lAgyuM ke Darapoka mANasone ahiMsA zIkhavI zakAya nahIM. tethI dezane emaNe 'abhaya' no maMtra Apyo. svarAja eTale maraNabhayano tyAga. maraNabhaya uparAMta mANasane samAjathI tiraskRta banavAno ane Arthika kaMgAliyatamAM dhakelAI javAno bahu moTo Dara lAgato hoya che. ghaNIvAra maravAne taiyAra hoya evA mANaso paNa sAmAjika ke Arthika bhayane kAraNe namatuM jokhI detA hoya che. mANasa A badhA bhayathI mukta bane, AdarzonuM yogya AcaraNa kare e manodazA gAMdhIjIe bahu vyApakapaNe nirmANa karI. badhAmAM nirbhayatAno saMcAra karyo. abhaya thavAno mArga ahIM (jainadharmamAM) paNa batAvyo che. vADAmAM kalyANa nathI. ajJAnInA vADA hoya. mahAsAgara koIno nathI tema dharma koI ekano nathI. jemAM dayA, satya Adi hoya te pALo. te koInA nathI, anAdikALathI che, zAzvata che. - zrImad rAjacaMdrajI 8. svadezI :- svadezIno vicAra ghaNA vidvAnoe Apyo che. gAMdhInA grAmodyogane punarjIvita karavAnA ane emAMthI pedA thatA mAlane vAparavAnA vidhAyaka kAryakrama para emaNe bhAra mUkyo. khAdI ane anya grAmodyogane sajIvana karavA mathAmaNa karI dezanA lAkho bekAra ane daridrone ene lIdhe rojIroTI maLatI thaI. gAMdhIjIe svadezI vicAramAM navo ja prANa pUryo. (162)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ke zikSaNamAM svabhASA - mAtRbhASA dvArA zikSaNanI vAta karI. gAMdhIjIe medAnI ramato poSavI joIe, pUrNatA lAvI sadhdhara banAvavI joIe evuM kahyuM. teonA svadezImAM paradezIno tiraskAra na hato. jene mATe eka kSaNa paNa na cAlI zake evI cIjo mATe potAno bhAra bIjA para nAkhavo nahIM enuM nAma svadezI. svadezI e AtmAno dharma che, paNa te bhUlAI gayo che. tethI tene vize vrata levAnI jarUra paDe che. jIvamAtranI sAthe aikya sAdhatAM svadezI dharmane jANanAra ne pALanAra dehano paNa tyAga kare. "jevuM piMDe, tevuM brahmAMDe.' tethI ja 'gharbhe nighane zreye paradhama macAva8:' svadharmano ahIM artha svadezI levuM. zuddha svadezI eTale paramArthanI parAkASThA. jenA sahaja pAlanathI paNa hiMdustAnanA karoDonI rakSA thaI zake evo kyo svadezI dharma karyo ? javAbamAM reMTiyo ane khAdI maLyA. svadezImAM koIno dveSa nathI. e sAMkaDo dharma nathI. e premamAMthI ahiMsAmAMthI utpanna thayelo suMdara dharma che. jainadharmamAM paNa svadezIno khUba Agraha rakhAyo che. carabIyukta ahiMsAthI yukta cIjavastuo nA vAparavA para khUba bhAra mUkAyo che. Ama, gAMdhI vicAradhArA, jaina vicAradhArAnI pUraka banI rahe che. gAMdhIjInA jIvanamAM AdhyAtmika mArgadarzaka zrImad rAjacaMdrajI mULamAM rahyA che. mATe sAmyatA ApaNane jovA maLe che. vratomAM emano paDagho saMbhaLAya che. (9) sparzabhAvanA - sarvadharma samabhAva :- samanvayavRtti prAcInakALathI bhAratIya saMskRtinI vizeSatA rahI che. sau koIne potapotAnI dRSTi mujaba sAdhanA karavAnI taka maLe, evuM ahiMsaka vAtAvaraNa pedA karavuM hoya to samabhAvavRttithI ja sAdhI zakAya. tethI vratamALAmAM "sarvadharma samabhAva' ne eka vrata tarIke dAkhala karyuM. sarvamAM rahelI buniyAdI ekatAnuM darzana thayuM. ja jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) Izvara eka ja che. eTale dharma paNa eka ja hovo joIe. mANasonI prakRti ane dezakALa judA judA hovAthI mArga paNa alaga alaga rahevAnA. A paristhitimAM manuSyanuM kartavya, dharmomAM dekhAtA sarva sAmAnya tattvonI zodha karI samabhAvavRtti dhAraNa karavAnuM che. pratyeka dharma eka ja satya prati dorI jAya che ane pratyeka dharma bIjA dharmamAMthI kaMIka zIkhI jAya che. badhA dharma pratye samabhAva Ave to ja ApaNA divyacakSu khUle, "vaiSNavajana" no nAda guMjayo. samabhAva keLavavAthI aneka gUMco potAnI meLe ukalI jAya che. pArakAnI bhUlane sAruM paNa ApaNe temane pIDavA nathI, ApaNe pIDAvuM che e suvarNa niyamane je pALe che, te badhA saMkaTomAMthI UgarI jAya che. samasutta - prastAvanAmAM lakhyuM che, anekAMta samanvaya ane virodha - parihArano mArga dekhADe che. rAma kaho, rahamAna kaho, kAnha kaho... mahAdeva ..... rI.... | (Azrama bhavanAvali pR. 144) gAMdhIjIne sUjheluM A maulikavrata che. hiMdu dharmamAMthI aspRzyatAnA pApane nAbUda karavA temaNe kamara kasI. te pApa eTaluM asahya thaI gayelo ke teo hiMdudharma choDavA taiyAra thayA hatA. paNa zrImad rAjacaMdranI salAhathI temaNe tema to na karyuM. gAMdhIjI "aspRzyatA nivAraNa' zabdane badale "sparza bhAvanA" zabda vadhAre pasaMda karela che. eno artha ke ApaNe koIne azuddha na mAnIe, nIcA na mAnIe, mAnavamAtrane samAna mAnIe. Ama, sarvadharma samabhAva mAnI jIvanamAM AgaLa vadhavuM joIe. | (10) namratA:- manuSyamAM sAcI hRdayapUrvakanI namratA na hoya to tene potAnI vratasAdhanA vize ane ethI prApta thatA cAritryane vize ahaMkAra jAge che ane (163) (164)
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) e ahaMkAra AsaktirUpa banI vratonI mULabhUta bhUmikAne toDI nAkhe che. tethI pratyeka sAdhake potAnI samagra sAdhanAne viSe saMpUrNapaNe hRdayapUrvakanI namratA keLavavI Avazyaka che. namratA eTale 'huM paNAno AtyaMtika kSaya." gAMdhIjInuM deDha maMtavya hatuM ke jayAM sudhI mANasanA mamatvanuM, abhimAnanuM mRtyu na thAya tyAM sudhI enAmAM namratAno udaya thato nathI ane jyAM sudhI e namra nathI thato tyAM sudhI tene satya jaDatuM nathI. Ama, jo satyanA samudrane khoLe taravuM hoya to tamAre zUnyavat banI javuM joIe. satyanA zodhakane rajakaNathI paNa nIce rahevuM paDe che. gAMdhIjIe mAtra zabdothI nahIM, jIvananA udAharaNathI batAvyuM ke namratA eTale hiMmatano abhAva nahIM. ziSTAcAramAM daMbha hoI zake, namratAmAM na hoI zake. ziSTAcAra upara-uparanI vastu che. namratA hRdayano sAhajika guNa che. namratAmAM vIratvanI, bhAre hiMmatanI jarUra che. "aMta same ekAkI TakI rahevAnI zakti AtyaMtika namratA vinA asaMbhavita mAnuM chuM.' zreNika rAjA, abhayakumAra rAjA vidyA zIkhavA mATe pote nIce besI gayA hatA. e namratA sUcita thAya che. (11) zarIrazrama :- varNavyavasthAnA lIdhe madhyama-upalA vargo sAthe cAlyA karyA. tethI samAja zithila banyo. temAM azAMti pedA thavA lAgI ane sAmAjika Apatti vakhate samagra samAjanuM rakSaNa karavAmAM paNa sauno pUrato sahakAra maLI zakyo nahIM. tethI samAjamAM sukha, zAMti ane svAzya sarjavAnI dRSTie Avazyaka zarIrazrama vadhatA ochA pramANamAM sau kare ane zramajIvIo pratye sau AdarapUrvaka jue evI vAta prAcIna payagambaro ne saMta bhaktoe karI hatI. kAmanA halakA-UMcApaNAnA khyAlane nAbUda karavA emaNe jAte harijana jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ne vaNakaranuM kAma karyuM. tathA moTA moTA vidvAno ane sAdhuo, vakIlo ane DaoNkTaro pAse jAjarU saphAInuM, daLavAnuM, vAsaNa mAMjavAnuM, vaNATanuM, khetInA upayogI kAma karAvyA ane AzramamAM eka navI ja havA UbhI karI. gItAno AdhAra laIne emaNe kahyuM ke, je mANasa roTI zrama karyA vinA khAya che te corInuM anna khAya che. ApaNA manamAM bacapaNathI keTalIka vastuo ghara pesI gaI che ane e ThasAvavAno sahelAmAM sahelo rasto e che ke je samajayA che te jAta mahenatano AraMbha pAyakhAnA sApha karavAthI kare. Ama jJAnapUrvaka karaze te teja kSaNathI dharmane judI ne kharI rIte samajato haze. Ama, jaina paraMparAmAM A bhAvanA mULathI ja rahelI che ane zarIrazramane khUba mahattA ApI che. gAMdhIjInA jIvanamAM jainadharmanI be bAbato khUba UMDI asara karI gaI. tattvajJAnanA kSetramAM anekAMtavAda, AcaraNanA kSetramAM ahiMsA. Ama, jaina dharme gAMdhIjInA jIvanamAM ghaNo bhAga bhajavyo che. AjanA phAsTa yugamAM TakI rahevA A ekAdaza vrata - je jainadharmanA paMca mahAvratanA pAyAmAM che, te jIvanamAM utAravA khUbaja jarUrI che. saMdarbhaHsamaNasuttam, tattvArtha sUtra, maMgaLaprabhAta,Agama graMtho (165) (16)
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) 'munizrI saMtabAlajIno bhAlanaLakAMThAno prayoga gAMdhIvicAranA anusaMdhAnamAM hato. - jesaMgabhAI phalajIbhAI DAbhI (jesaMgabhAI, munizrI saMtabAlajI prerita bhAlanaLakAMThA prAyogika saMgha ane guMdI AzramanA maMtrI che ane gujarAta nayI tAlIma saMghanA maMtrI che.) pU. munizrI saMtabAlajI vicAraka, tejasvI, premALa ane mAnavasamAjanA utthAnamAM ane vikAsamAM mAnanAra eka virala krAMtikArI saMta hatA. san 1937 mAM haripurA jillo suratamAM koMgresanuM adhivezana maLeluM. temAM munizrI saMtabAlajI gayelA, pU. gAMdhIjIne maLavAnI icchA hatI. temane maLI zakAyuM nahIM, paraMtu saradAra sAhebe zrI morArajIbhAI desAIne saMtabAlajIne maLavAnuM kahyuM. mulAkAta thaI. vicAravimarza thayo. zrI morArajIbhAI desAIe zrI chaganabhAI desAIne kahyuM ke munizrIne naLakAMThAnA pradezamAM laI jAva. tethI munizrI amadAvAda pAsenA vAghajIpurA gAme prathama (comAsuM) cAturmAsa karyo. roDanI bAjumAM paDhArajAtinA bhAIo kUbo bAMdhe che, tevo kubo bAMdhI temAM rahyA. zrI choTubhAI mahetA, zrI DAhyAbhAI paTela malAtajavALA, zrI chaganabhAI desAI vagere sAthe rahyA. dezamAM svataMtratAnI caLavaLa gAMdhIjInA netRtvamAM cAlatI hatI. gAMdhIjI anekavidha kAryakrama ApatA hatA. satyAgraha, asahakAranuM AMdolana, khAdI, svadezI, AgaLa cAlIne 18 racanAtmaka kAryakrama ApyA. gujarAtanA nAmI kAryakarone gAmaDAmAM besI AdivAsI, vaMcito, dalita, Arthika pachAta varganA utkarSa ane zikSaNa mATe kAma karavAnI salAha ApI. aneka kAryakaro gAmaDAmAM racanAtmaka kAma karavA (19) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) besI gayA. temaNe grAmoddhAranI vAto karI. A dvArA samAjajAgRti ane samAjavikAsanI zarUAta thaI. munizrI saMtabAlajI mahArAja sAheba naLakAMThAnA gAmaDAmAM vihAra karavA lAgyA. naLakAMThAnA be tAlukA sANaMda ane viramagAma, bhAlanA be tAlukA dhoLakA ane dhaMdhukA - A amadAvAda jillAno vistAra Ave (Aje cAreya tAlukAmAMthI bIjA tAlukA banAvavAmAM AvyA che) A cAra tAlukAnA 2gAmano vistAra temAM vihAra karyo. koI gAma bAkI nahIM hoya. (zrI maNilAla paTela DAyarI dvArA khyAla AvI zake che.) naLakAMThA ane bhAlanA gAmaDAno vihAra karatAM karatAM saMta sAme aneka praznono citAra Avyo. jema ke pakSI-prANIno zikAra, baLada, pazunI corI, bIjAnI patnIne upADI javI. gaMjIo (ghA) saLagAvavA, khUna-mArAmArI karavI, kUvAmAM kerosIna nAkhavuM. jAsAciThThI lakhavI, pIvAnA pANIno abhAva, svacchatA tarapha bedarakArI - zikSaNa nahivatuM, rIta-rivAjathI samAjanI adhogati, zoSaNa - Ama aneka avaguNomAM samAja sapaDAyela hato. | munizrInA manamAM ciMtana cAlyuM A praznonA nirAkaraNa ukela mATe. gAMdhInI racanAtmaka pravRtti pramANe kAryakrama goThavI samAjanI tAsIra badalI zakAze ane dharmadaSTie samAjaracanA thaI zakaze. te mATe satya, ahiMsA, prAmANikatA ane nIDaratAthI kAryakrama karavA paDaze tenI zarUAta karI. mANakola tA. sANaMdamAM lokapAla paTelanuM saMmelana bolAvyuM. seMkaDonI saMkhyAmAM lokapAla paTelo saMmelanamAM AvyA. samAjavikAsa, samAjanI sudhAraNAmAM mAnatA jAgRta karmaTha kAryakaro paNa AvyA. lokapAla paTelanA samAjanA sudhArA mATe musaddo rajU thayo. samAje sarvasaMmatithI sudhArAne svIkAra (168).
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA karyo. (mANakolanuM saMmelanamAM vigate che.) A samayagALA daramiyAna jemapU. mahAtmA gAMdhIne dezamAMthI vividha zaktivALA aneka kAryakara maLyA, tema bhAla-naLakAMThA pradezamAMthI ane gujarAtamAMthI aneka vicArazIla-nIDara, abhyAsu, karmaTha kAryakaro maLyA; jemAM choTubhAI mahetA, kAzIbena mahetA, aMbubhAI zAha, navalabhAI zAha, phalajIbhAI DAbhI, surAbhAI bharavADa, DaoN. zAMtibhAI paTela, maNIbena paTela, harivallabha mahetA, dulerAya mATaliyA, manubhAI paMDita, maNIbhAI paTela, dIvAnasaMgabhAI cauhANa, mIrAbena paTela tathA bIjA aneka kAryakaronA sahakArathI ane munizrI saMtabAlajInI preraNAthI bhAla-naLakAMThA prAyogika saMghanI sthApanA thaI. saMghanA prathama pramukha pU. ravizaMkaradAdA hatA. A acalezvara mahAdevanA Tekare traNa gAmanA sImADe - guMdI AzramanuM sthaLa nakkI thayuM ane saMsthAnuM svarUpa apAyuM; hAla jene munizrI saMtabAlajI AzramanuM nAma ApavAmAM AveluM che. dharmadaSTie samAjaracanAnI sthApavAnI kalpanAne vAstavika svarUpa ApavA mATe praznonA ukela mATe saMsthAo zarU karavAmAM AvI. kAryakarone eka eka javAbadArI rasa-ruci, AvaData pramANe soMpavAmAM AvI. sauthI prathama jIvarAja jaLa sahAyaka samiti, Aje naLakAMThA ane bhAlanA gAmone vividha yojanA dvArA ghare-ghare pANI maLe che. kheDUtamaMDaLa, gopAlaka maMDaLa, majUramaMDaLa, loka adAlata, grAmasaMgaThana dvArA gAmamAM vasatA lokonA prazno sthAnika kakSAe hala karavA mATe saMgaThano ane guMdI AzramamAM zrI phalajIbhAI rANAbhAI DAbhI loka adAlatanI sthApanA karI ane makAna banAvyuM; jemAM praznonI vicAraNA mATe lokaadAlata maLatI. lavAda dvArA (19) prazno hala karavAnI prakriyA zarU karI. baLada-pazunI corInA upadravane khALavA zuddhiprayoga zarU karyo. gAMdhIjIe aMgrejo sAme satyAgraha zarU karyo. munizrI saMtabAlajIe corI, khUna, jamIno pacAvI pADavI. samAjamAM nAnA moTA anyAya sAme zuddhiprayoganuM ahiMsaka zastra mUkyuM. A prayoganA pariNAma rUpe prayoganI bhavya gAthA mATe zuddhiprayoganA saphaLa citro lekhaka aMbubhAI zAha ane "rAta paNa raDI paDI" lekhaka navalabhAI zAhe (banne saMtabAla prayoganA pAyAnA kAryakara) lakhyA, jene gujarAta sarakAre uttama pustaka tarIke InAma ApyuM. A be pustaka vAMcavAthI satyAgrahanA navA svarUpe kevo saphaLa prayoga thayo tenI jANakArI maLI zake che. gAmaDAno mANasa gAmaDAmAM rahIne kArya kare to zaherIkaraNa ochuM thAya ane gAmaDA beThA thAya, gAmaDAnA loko svamAnapUrvaka jIvana jIvI zake. Arthika Avaka thAya te mATe bhAla-naLakAMThA saghanakSetra samiti guMdI ane khAdI grAmodyoga maMDaLa-rANapuranI sthApanA karI; jemAM kAMtaNavaNATa khAdInuM utpAdana vecANa, sAbu-hAtha chaDanA cokhA, suthArI, luhArI, pUNI banAvavAnuM yuniTa, gAmaDAnI bahenone cha trAkanA carakhA ApIne moTe pAye rojagArI pUrI pADI. aspRzyatA nivAraNa : zikSaNa dvArA sauthI moTI samAjanI krAMtinuM kArya aspRzyatA nivAraNa dvArA karyuM. RSi (bhaMgI) samAjamAM aDakIne chAMTa levAnI, rAtre agni pakaDavAnI je prathA hatI te zikSaNa dvArA lokonA mAnasa sudhI pahoMcI. sarvadharma sarakhA-samAnatAnI bhAvano prema loko sudhI pahoMcyo ane aspRzyatAnI sUga ochI karAvI. atyAre 10 TakA aspRzyatA nAbUdI A pradezamAM thaI che tema kahevAmAM atizayokti nathI. A kAma pU. gurudevanI preraNAthI thayuM. (100)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) grAmoddhAra, prANImAtranuM rakSaNa, samAja parivartana, anyAyano pratikAra, zikSaNa dvArA samAjaparivartana ane vihAra daramiyAna sAMjanI prArthanA, bhAI-bahenonI sabhA, sAmAnya kheDUtonuM ghaDatara, prema, vAtsalya dvArA kevo abhinava prayoga karyo che tenI jIvatuM jAgatuM udAharaNa bhAla-naLakAMThA prAyogika ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zarUAtamAM prAthamika zikSaNanI zALAo ghaNI ja ochI hatI. zikSaNa sivAya samAjaparivartana AvI na zake, samAjanI dizA badalAya nahIM tethI sarvodaya yojanA sarakAramAM maMjUra karAvI. bhAla-naLakAMThAmAM zikSaNano abhinava prayoga zarU thayo. keLavaNInuM stara sudharavA lAgyuM. temAMthI guMdI AzramamAM vizva vAtsalya chAtrAlaya, uttara buniyAdI vidyAlaya, buniyAdI puruSa adhyApana maMdira, gAMdhI cIMdhyA rAhe buniyAdI naItAlImanA kAryakrama pramANe zarU kayI; jemAMthI aneka tejasvI yuvAno saMsthA, pradeza ane rAjayane maLyA. 2800prAthamika zikSako taiyAra karyA. jemaNe zikSaNa kSetre guNavattA sudhAravAnuM kAma karyuM. kanyAo mATe kanyA chAtrAlaya sane 2002 mAM zarU karavAmAM AvyuM. Aje 81 prAthamika dIkarIo chAtrAlayamAM rahIne bhaNe che. vidyAlayamAM AjubAjunA gAmanI dIkarIo maLI 150 baheno bhaNe che. temaja dezanI pachAtamAM pachAta jAti je naLasarovaranI AjubAju rahe che. khaDatala, karmaTha, mATIkAma karavAmAM pUratuM kauzalya dharAvatI te jJAtimAMthI ahIMthI paDhAra jJAtinI dIkarI esa.esa.sI. pAsa thaI. A bhagIratha gAthA che. ahIM lakhavAnI maryAdA che, paraMtu saMtabAlajI mahArAja sAheba kahetA gAmaDAe zahero zreSThio sAthe anubaMdha rAkhavo paDaze. 70 varSe mane samajAyuM. muMbaInA be dAtAzrIo amArI 85 dIkarIonuM bhojanakharca Ape che. aneka jaina mahAnubhAvo amane eka dIkarIno kharca 6OOO rUpiyA mokalI Ape che. kanyAonA zikSaNathI parivAra, jJAti ane samAjanI paristhiti badalAI che. gurudevano "oma maiyA" maMtra sArthaka thayo che. kudaratI AphatamAM rela, duSkALa, dharatIkaMpa, rogacALAmAM, netrayajJamAM guMdI dvArA bhagIratha kArya thayuM che. Aje saMtabAlajI sAthe kAma karanAra ekapaNa kAryakara nathI ane guMdI AzramamAM zikSaNa lIdhelI bIjI peDhI saMsthAnuM saMcAlana kare che. (101) khAdI grAmodyoga maMDaLa, rANapura garama UnInA kAmamAM gujarAtamAM prathama naMbare che. 3OCO bahenone kAma Ape che. Aje zrI goviMdabhAI dAjIbhAI DAbhI, zrI phalajIbhAI DAbhInA pautra suMdara saMcAlana karI rahyA che. gAMdhIvicAranA anusaMdhAnamAM bhAla-naLakAMThAno prayoga cAlyo, jenA prathama pramukha pUjaya ravizaMkara dAdA hatA. aneka nAmI-anAmI vyaktioe A prayogamAM pradAna karyuM che. eka saMta jaina dharmanA tamAma tattvone jALavIne gAMdhI vicAradhArAne anurUpa kAma karyuM che. pU. saMtabAlajI mahArAjanA caraNamAM namana karuM chuM. noMdha:- munizrIe cIMcaNanA dariyAkinAre mahAvIranagara AMtararASTrIya kendranI sthApanA karI, temAM cAra vibhAgamAM temAM gAMdhIvibhAganI paNa sthApanA karelI. hAla cIMcaNanA saMtabAla AzramamAM prativarSa sarvodaya maMDaLa ane gAMdhI vicAradhArAne lagatI zibira yojAya che. - saMpAdaka (12)
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) mahAtmA gAMdhI, vinobA bhAve ane mani saMtabAlajInA sarvadharma samabhAva vizenA vicAro (sarva dharma mAnavasevAmAM samAI jAya che.) - sonala parIkha (mahAtmA gAMdhIjInA pAMcamI peDhIe vaMzaja sonalabahena maNIbhuvana' bhAratIya vidyAbhavana tathA muMbaI sarvodaya maMDaLa sAthe saMkaLAyelA che. temanA 15 pustako pragaTa thayA che.) sarvadharma samabhAva eTale bhAratanI badhA dharmone samAna gaNatI viziSTa vibhAvanA. A vibhAvanAnuM mULa ApaNane cheka vedakALamAM maLe che. rAmakRSNa paramahaMsa ane svAmI vivekAnaMdanA upadezomAM, ramaNa maharSi ane zrImad rAjacaMdranA vicAromAM tenI ja jhAMkhI thAya che. A sau ApaNe jene dharma kahIe chIe tene parama cetanAne pAmavAnA vividha mArgo gaNatA hatA, ane judA judA rUpakothI A vAta samajAvatA hatA. bhArata jevA bahudharmI, bahubhASI ane vaividhyapUrNa saMskRti dharAvatA rASTrane eka rAkhavA mATe sarvadharma samabhAva keLavavo anivArya che, paNa A vyAvahArika mUlya jevuM upayogI che teTaluM ja UMcuM tenuM AdhyAtmika mUlya che. sarvadharma samabhAva vizenA mahAtmA gAMdhI, vinobA bhAve ane muni saMtabAlajInA vicArone ahIM ApaNe jovAnA chIe. sapTembara 1930 mAM sarvadharma samabhAva zabdano prayoga mahAtmA gAMdhIe karyo hato. briTiza zAsanamAM vadhatuM jatuM hiMdu-muslima vaimanasya joI temaNe prajAne sarvadharma samabhAva keLavavAnI hAkala karI hatI, jeno artha thato hato - potAnA tema ja anyanA dharmano samAnabhAve, AdarapUrvaka svIkAra. A (103) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) pAyA para bhAratanA baMdhAraNamAM dharmanirapekSatAnI nIti vaNI levAI; jemAM badhA dharmono svIkArI karatI paNa tenAthI nirapekSa rahIne cAlatI rAjaya vyavasthAnI himAyata karavAmAM AvI hatI. mahAtmA gAMdhInA prabodhelA agiyAra mahAvratamAMnuM eka che 'sarvadharma sarakhA gaNavA.' temaNe potAnA satyAgraha, sarvodaya, svarAja, svadezI, buniyAdI tAlIma, dhana ane sattAnuM vikendrIkaraNa, TrasTIzIpa, saMvAditA, Arthika samAnatA, lokazAhI jevA siddhAMtomAM sarvadharma samabhAvano samAveza karyo hato. aMgrejoe bhAratamAM vAvelA komI vikhavAdanuM bhayAnaka bhaviSya temane dekhAyuM hatuM. sarvadharma samabhAva vaDe teo bhArata jevA bahudharmI rASTramAM komI sahiSNutA sthApavA mAgatA hatA. mahAtmA gAMdhI mAnatA ke mAnavajAta dharma, samAja, rAjakAraNa vagerethI vaheMcAI zake nahIM. mAnava-mAnava vacce dIvAla UbhI karatI dareka bAbatano ukela ApavA teo prayatnazIla hatA. jaimanaitika saMgharSano ukela ahiMsA ane anAsakta karma che tema dhArmika kaTTaratAno ukela sarvadharma samabhAva che tema teo dRDhapaNe mAnatA. naI tAlImamAM sarvadharma samabhAvanI keLavaNIno samAveza hato, te tyAM sudhI ke te samaye ghaNA gAMdhIvAdI hiMduo potAnA saMtAnonA nAma mahaMmada, yunusa, abdula vagere rAkhatA. samAjane svastha rAkhavA mATe temaNe ApelA aspRzyatA nivAraNa, sarvodaya, dArUbaMdhI, strI sazaktikaraNa, khAdI, grAmodyoga vagere racanAtmaka kAryakramo ApelA, je koIpaNa dharma pALatA bhAratIyane lAgu paDatA hatA. uparAMta, rAjakIya kSetre bauddhikono sahabhAga, sattAnuM vikendrIkaraNa, TrasTIzIpa, svadezI, zrama, dhananuM vikendrIkaraNa A badhuM paNa dareka bhAratIya mATe, dharmathI para siddhAMtamUlya dharAve che. (104)
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA mahAtmA gAMdhI kahetA, "mArA dharmasaMbaMdhI vicAronuM mULa bhagavadgItAmAM che. mArA jIvanamAM nirAzA ne saMgharSa ochA nathI, paNa teno mArA AtmA para koI DAgha nathI raheto te bhagavadgItAne kAraNe." teo mAnatA ke dharma sArvatrika tattva che. mAnavIne potAnA ne vizvanA astitva mATe je savAla thAya teno temAM javAba che. brahmAMDamAM eka ja zakti che ane vizva tenuM pragaTIkaraNa che. judA judA dharmo e eka ja zaktine zodhavA-samajavAnA bhinna bhinna mArga che. sau eka ja zaktine upAse che. tethI saue anya dharmane AdarathI jovo joIe. joke dareka dharma mAnave banAvelo che. tethI temAM koIne koI khAmI paNa hovAnI. mahAtmA gAMdhIe potAnA gharamAM vaiSNava dharma joyo hato. havelIno vaibhava ane aspRzyatA temane kadI gamyA na hatA. muslima, khristI vagere dharmamAM paNa temaNe jema sArI, tema amuka asvIkArya bAbato joI hatI. zrIma rAjacaMdra sAthenA patravyavahAramAM temanI dharmatattvanI zodhanI jhAMkhI thAya che. temaNe pUcheluM, 'jo veda IzvarapraNIta hoya to bAIbala ke kurAna kAM nahIM ?' bIje teo lakhe che, 'huM sadAcaraNane ja dharma mAnuM chuM. koIpaNa dharmanI vyakti jo kapaTI, krUra, lobhI hoya to te potAne dhArmika na gaNAvI zake !" vaLI kahe che, "mahammadano jJAnabhaMDAra phakta muslima mATe nathI, samagra mAnavajAta mATe che. koIe pUchyuM, 'tame hiMdu cho?" "hA, huM hiMdu chuM. huM muslima, khristI, bauddha ne yahUdI paNa chuM.' mahAtmA gAMdhIno jIvanakALa 1869-1948 hato. vinobA bhAve 1895 mAM janmyA ane temanuM nidhana 1982 mAM thayuM. mahAtmA gAMdhIe temane potAnA AdhyAtmika vArasa gaNAvelA. temanuM sUtra hatuM 'jaya jagata' ane temanI prArthanA hatI 'oma tatsata'. vinobAe badhA dharmono UMDo abhyAsa (15) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) karelo ane kurAna ane bAIbala para pustako lakhelA; jemAM kurAnasAra, khristI dharma sAra, gItA pravacano, IslAma kA paigAma, esensa opha krizcana TiciMga mukhya che. bhAratano AtmA gAmaDAmAM vase che te temaNe joyuM hatuM. grAmajana potAnI muzkelIono upAya dharmamAM zodhe che. A dharma zraddhAno, sabUrIno, zAMtino che. A pAyA para ja temaNe sarvodaya ane bhUdAna pravRtti zarU karI hatI. bhAratabharamAM pharatA rahI temaNe bhUmihInone bhUmi apAvI hatI. 13 varSanuM bhAratabhramaNa, cha AzramanI sthApanA ane atyaMta saMtulita prajJA. vinobAjI kahe che ke dareka dharma ahiMsA ane karuNAnA pAyA para racAyelo che. saMtabAlajI 1904 mAM janmyA hatA. vinobAjInI jema gAMdhI-vicArothI raMgAyA hatA. bALapaNathI sevA, bhakti ane prAmANikatAnA deDha saMskAra to hatA ja. paccIsa varSanI uMmare temaNe nAnacaMdrajInI nizrAmAM dIkSA lIdhI ane muni saubhAgyacaMdra nAma dhAraNa karyuM. jaina graMtho uparAMta vizvabharanA dharmagraMthonA teo UMDA abhyAsI hatA. pravacanomAM teo mAnavamUlyono bodha ApatA, pustakomAM paNa mAnavatAno ja upadeza ApatA. tethI custa jaino temano virodha karatA. narmadAkinAre ekAMta sAdhanA karyA bAda temaNe mAnavadharma siddhAMto para AdhArita samAjaracanAno krAMtikArI vicAra Apyo. je saMghe dIkSA ApelI te saMghe ja temano bahiSkAra karyo, paNa teo aDaga rahyA. dharmanuM je aMga samAjane upayogI nathI, vibhAjita kare che teno tyAga karavo joIe ane dareka dharmanA sArA, samAjopayogI tattvane jALavavuM joIe evuM mAnatA. kahetA ke dareka dharmanuM mULa satya ane karuNA che, bhAratIya saMskRtine A tattvothI bAMdhavAnI che. saMghanA bahiSkArane zAMti ane dharyathI sahI laI teo potAnI rIte jIvyA. (16)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA saMtabAlajI virakta jIvana gALatA. sanyAsInA dharmo ane jaina siddhAMtonuM saMyojana temanAmAM hatuM. pharatA, bhikSA mAgatA, sevA karatA. samAjathI dUra vasavA chatAM samAjathI vimukha na hatA. bhAla-naLakAMThAnA ujjaDa vistAranA garIba-ajJAna lokone mAtRvat cAhatA, hiMmata ApatA. zAhukArajamInadAranI sAme paDatA. bhUvA-bAvAono virodha karatA. racanAtmaka kAmonA kendra sthApatA. garIbo, strIo AtmagauravathI jIvI zake te mATe khAdI, grAmodyoga, khetI-pazupAlana, paMcAyata, lokaadAlata vagere kAma karatA. saMgaThita thaI vikAsa karavAnI zIkha ApatA. saMtabAlajIno sarvadharma samabhAva, mAnavadharma para UbhelI samAjaracanAmAM vistaryo hato. temanuM tapa samAja mATe hatuM. satyanI, nyAyanI sthApanA mATe hatuM. 'sAdhu-sanyAsIno dharma e che ke te samAjamAM phelAyelI badIo dUra kare.' rAmAyaNa, mahAbhArata, gItA, jaina siddhAMto lokone samajAya tevI bhASAmAM kahetA. sarvadharmone temaNe mAnavasevA ane mAnavagauravamAM samAvI dIdhA hatA. mahAtmA gAMdhI, AcArya vinobA bhAve ane muni saMtabAlajI - A traNeya vibhUtioe potAnI rIte mAnavasevAno mArga kaMDAryo te ApaNe joyuM. temane preranAra ane preraka banAvanAra tattva eka ja hatuM - mAnavakalyANa. caMDIdAsanA zabdo 'sobora upara mAnuSa satya' e ja temanI sarvadharma samabhAva sAdhanA hatI. (17) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA jinadharma ane gAMdhI vicAradhArA - pU. UrmilAbAI ma.sA. (goMDala saMpradAyanA prANaparivAranA dhyAnayogI pUjya hasamukhamuninA AjJAnuvartI pU. UrmilAbAI svAmIe ratnAkara paccIzInA vivRttino graMtha lakhyo che, uparAMta guruprANa Agama batrIzInA sahasaMpAdikA che.) jagatanI Rddhi karatAM jinadharmanI samyak RddhinI mahattA jIvadayA, ahiMsA ane karuNAnA kAraNe che. ahiMsAnA pAyA para UbhelI jinadharmanI ImAratanA eka eka sTepane joIe. jayAM ahiMsA che tyAM vicAra, vANI, vartanamAM satyatAnA jarUra darzana thAya. satya zuM che ? "sattve thru maLavaM'" satya to bhagavat svarUpa che. pratikramaNa sUtranA pAMcamA zramaNasUtramAM kahyuM che ke, "nipaMca pAvavAM sarjA, gaLu heliyaM, pahipuR .....' arthAt nigraMtha pravacana (tIrthaMkaranI vANI) satya che, acaLa (sarvazreSTha), kevala prarUpita, pratipUrNa Adi. ghaNA vizeSaNo yukta che. vaLI evuM che ke, "tameva sarjA niHzaM N, naM niLea veDyuM' te ja satya che, je jina prarUpita che. yadyapi A kathana sarvamAnya na paNa hoya, tethI evo prazna udbhavI zake ke, "jinezvaro kahe te satya ja hoya evuM kema kahI zakAya ?'' tenA javAbamAM Agama zAstra zrI dazavaikAlika sUtra zAkha pUre che ke, asatya bolavAnA cAra kAraNo che. "se hoddA vA, lohA vA, mayA vA, jJAsA va" eTale ke krodha, lobha, bhaya, hAsya (hAMsI-majAka) thI vyakti asatya bhASaNa kare. tIrthaMkarone mohanIyakarmanI anupasthitimAM krodhAdi cAreya kAraNo vidyamAna na hovAthI teo je bole te sarvathA satya hoya. (178)
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA satyane sAgaranI upamA ApI zakAya, kAraNa ke temAM sAgaranI jema agAdhatA ane UMDANa hoya. jema kUvAmAM pANI bharavA mATe ghaDo utAravAmAM Ave, emAM pANI bharAI gayA pachI rassIthI upara lAvavA kheMcIe paNa pANInI sapATIthI nIce hoya tyAM sudhI kheMcavAmAM vajana na lAge, tema satya agAdha ane UMDANavALuM hovAthI satya AcaranArane boja na lAge ! haLavAyaphUla rahe ! satya bolanArane pahelA zuM bolyA hatA te yAda rAkhavuM na paDe, tethI Tenzana phrI rahI zake. acaurya :- ahiMsAnA pAyA para UbhelI ImAratanuM A trIjuM sTepa che. ahiMsAnA sAmrAjyamAM corI thAya e asaMbhava che. corI mATe jainaparibhASAno zabda che - adattAdAna :- adatta - je koIe ApyuM nathI, tenuM AdAna-grahaNa karavuM. arthAt anyanI vastu Adi para mAlikIbhAva rAkhavo te corI. tenAthI aTakavuM te acaurya. brahmacarya :- ahiMsA, satya, acaurya guNo hoya tyAM sAttvikatA pragaTe. AtmA svasvarUpamAM lIna rahe, brahmabhAvamAM ramaNatA te brahmacarya. viSayavAsanAthI upara uThI AtmaguNomAM sthiratA Ave. bhautika jagatanA raMgarAgathI para rahI IndriyavijetA banI AMtarajagatamAM sthita thAya. ahiMsAnA ArAdhaka, satyanA cAhaka, acauryaguNanA upAsaka ane brahmatvanA sAdhaka AtmAne aparigraha bhAva, niSparigrahIpaNuM sahaja AvI jAya. parigraha = mUrchAbhAva, AsaktibhAva, mamatva, mArApaNAnA bhAva. vyakti mAtra potAnI ja nahIM, parivAranI, sAta peDhInI, jene mArA mAnyA tenI ciMtA kare, sukhasuvidhA mATe dhana, sonu, cAMdI, jamIna jAyadAda Adi (179) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA parigraha ekatra karavA satata prayatnazIla rahe arthAt vyavasAyamAM ja guMcavAyelA rahe, paraMtu ahiMsAthI prabhAvita, pratiSThita AtmA, jenA lohInA buMdebuMdamAM ahiMsA pravAhita hoya te bAhya tathA AtyaMtara parigrahathI dUra rahe. uparokta pAMca (1) ahiMsA (2) satya (3) acaurya (4) brahmacarya (5) aparigraha - e jinadharmanA dhabakatA prANa che, pAyAnA mukhya siddhAMto che. zrAvaka dharmamAM A pAMceyanuM garimAyukta 'aNuvrata' tarIkenuM sthAna che. temaja sAdhudharmamAM A pAMceyanuM mahimAbharyuM 'mahAvrata' tarIkenuM sthAna che. A pAMceyanuM pAlana karavA zrAvakanuM dezaviraticAritra ane sarvathA pAlana karavAthI sAdhunuM sarvaviraticAritra che. tIrthaMkaro kevaLajJAna (mAtra jJAnadazA) thI traNa kALanA, traNa lokanA sarva bhAvone jANatA hovAthI keTakeTalI bAbato AgamarUpe prarUpI che. jinadharmanI pratyekavAtono ullekha paNa atra ApaNe karI na zakIe. mAtra jinadharmanA hArda samAna mukhya pAMca siddhAMto ja joI rahyA chIe. ahiMsAdi pAMceya siddhAMto mAtra ne mAtra jinadharmanI ja dena che. hA, anya (2) dharmo kvacit kadAcit eka-be siddhAMtonuM AMzika pAlana jaNAya. A che mahAmUlA, moMgherA jinadharmanuM mAhAtmya ! ane prAyaH jinanA anuyAyIo - jaino ja AmanuM pAlana karatA hoya che. sada hAmi, patiyAmi, roemi, phAsemi, pAlemi, aNupAlema .... Adi cha e keTegarIthI jaino zraddhA, pratIti, ruci, sparzanA, pAlana, anupAlana karatA hoya che. ApaNane to janmathI, gaLathUthImAMthI A dharmanA saMskAro maLyA ane yathAzakti pALIe... paraMtu, "saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI risarca senTara, muMbaI" Ayojita "jaina sAhitya jJAnasatra-13" mAM prastuta viSaya bahu majAno che. (180)
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA "jinadharma ane gAMdhI vicAradhArA" A viSayamAM jemane janmathI jainakuLa, jinadharma na maLyo chatAM jinadharmathI prabhAvita thayA hatA ane uparokta pAMca siddhAMtone jIvanamAM apanAvyA hatA, tevA bhAratanA rASTrapitA mahAtmA gAdhIjInI jinadharmane anurUpa vicAradhArAne sAMkaLI lIdhI che... viSayanI pasaMdagI karanArane dhanyavAda ! mahAtmA gAMdhIjI aMtaHkaraNanA bhAvopUrvaka jinadharmanA siddhAMto sAthe saMmata hatA. saurASTranA porabaMdara zaheranA moDhavaNika jJAtimAM janmelA zrI mohanalAla karamacaMda gAMdhInuM jIvana atyaMta sAdagIbharyuM hatuM. "Simple living and high thinking" A vAkya emanA jIvanamAM sAMgopAMga sAkAra thayuM hatuM. jyAM paNa mahAtmA gAMdhIjInA phoTA ke sTecyu joIe tyAM pahelI najare ja temano niSparigraha bhAva - mAtra dhotI paherelA, sUkalakaDI kAyAvALA gAMdhIjInI sAttvikatA, pavitratA, satyaniSThatA dAda mAMge tevA hatA. jIvana jarUriyAtanI ochAmAM ochI vastuono teo upayoga karatA. paradeza jatI vakhate jinadharmanA saMta pAse mAMsAhAra na karavuM ane dArUpAna na karavuM tevI pratijJA karI hatI, svecchAe svIkArelI pratijJAne aNizuddha pALI hatI. zrImad rAjacaMdrajI ane gAMdhIjI samakAlIna hovAthI paraspara maLyA hovAnA ghaNA ullekho maLe che. zrImadjInI AdhyAtmika vicArasaraNIthI gAMdhIjI khUbaja prabhAvita thayA hatA. tAjetaramAM eka noTabukanA kavarapeja para A banne mahApuruSonA phoTA joyA. zrImadbhu emanI AgavI sTAIlathI sAdA paridhAnamAM ane gAMdhIjI suTa paherelA, bAjubAjumAM beThelA ane bAjumAM (181) jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA eka vAkya lakhela hatuM, "A puruSe (zrImad rAjacaMdrae) dhArmika bAbatamAM mAruM hRdaya jItI lIdhuM ane haju sudhI koIpaNa mANase mArA hRdaya para evo prabhAva pADyo nathI.'' A vAkya parathI lAge ke zrImadghanA satsaMgathI zrI gAMdhI bApu kevA prabhAvita haze ! ame prAthamika skUlamAM bhaNatA hatA tyAre amArA TIcara gAMdhI bApunA traNa vAMdarAo pUtaLuM banAvI eka kAvyapaMkti zikhavatA ke, "gAMdhI bApunA ho DAhyA traNa vAMdarA, khoTuM bolAya nahIM, khoTuM saMbhaLAya nahIM, khoTuM jovAya nahIM ho... DAhyA traNa vAMdarA..." bALakone vAMdarA jovA game. vaLI, eka vAMdarAe moMDhA para hAtha rAkhyA hoya, eka vAMdarAe banne kAna para eka eka hAtha rAkhyo hoya, trIjAe banne AMkha para eka eka hAtha rAkhyo hoya. amArA TIcara ekzana karAvatA karAvatA ane kharAba na jovAnA saMskAro ApatA, samajAve ke juo ! A traNeya vAMdarAo kare che tema karavAnuM !... "purA mata colo ! curA mata suno ! purA mata vecyo !'' gAMdhIjInA samayamAM bhAratamAM aMgrejo anuzAsana karatA hatA. 'kvITa InDiyA' nI caLavaLa upADI hatI. mahApuruSo bole te maMtra banI jAya, mahAna saMto bole te stotra banI jAya ane tIrthaMkaro bole te zAstra banI jAya. bhASA para prabhutva, jabaradasta saMkalpa baLa. "ge yA mareMge'' AvuM kRtanizcayIpaNuM! A traNeyanA samanvayathI emaNe bhAratane svataMtratA apAvI. gAMdhIjI ahiMsAmAM bhAre AsthA dharAvatA. teo kahetA ke, jyAM zoSaNa tyAM hiMsA, jyAM anyAya tyAM hiMsA. yaMtravAda sAthe saMkaLAyelA (182)
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) udyogavAdanA teo jIvanaparyata virodhI rahyA. manuSyanI prAthamika jarUriyAta roTI, kapaDAM ane makAnanA utpAdananA sAdhano sAmAnya janasamAjane hAthavagA hovA joIe ema gAMdhIjI kahetA. rASTrapitA gAMdhIjIe samagra dezanuM paribhramaNa karI, dezanA prazno ukelavA bahu upayogI temaja pariNAmalakSI vicAro rajU karyA hatA. teoe tAraNa kADhyuM ke, dezamAM Arthika, sAmAjika samasyAono vyApa vadhI rahyo che. prajAne yenakena prakAre emAMthI ugAravI che. bhArata vizALa ane vividhatAsabhara deza hovAthI temAM khetI ane audyogika pedAza thavI joIe. grAmINa ane khetIpradhAna dezanA gAmaDAnA vikAsathI ja dezano vikAsa zakya che. dezamAM mUDInI achata paNa vastI vadhAre hoI zrama sulabha che. mATe pratyeka vyaktie zrama ane gRhaudyogane apanAvI jIvana jarUriyAtanI pUrti karavI evo emano satata Agraha raheto. bhAratanI garIbI nAbUda thavI ja joIe ane gAmaDAonuM navasarjana thavuM joIe - enA mATe teo satata prayatnazIla rahetA. bhAratanA gAmaDAo svAvalaMbI bane, svayaM saMpUrNa banavAmAM te potAnI sarvazakti lagAvI de tevI gAMdhIjInI bhAvanA hatI. svadezI vastuonA teo himAyatI hatA. videzI vastuonI AyAta karavI nahIM tema AgrahapUrvaka kahetA. svadezI vastuo vAparavAthI dezanA nAgarikone rojagArI maLI rahe. pratyeka vyaktine kaMIka kAma karyAno saMtoSa thAya ane te svamAnapUrvaka jIvI zake te mATe gRhaudyoga dvArA khAdInA utpAdano zarU karavA. ghare ghare reMTiyA ane amara carakhA emaNe zarU karAvyA. teo kahetA ke carakho hindustAnanA garIbono prANa che. reMTiyo carakho to sudarzana cakra che. reMTiyA ke carakhAmAM mUDI rokavAnI jarUra nathI. vinA rokANe rojagArI (183) - jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA ) maLe pachI sarakAranA pharamAnothI DaravAnI ke dhanikonA moDhAM tAkavAnI kAMI jarUra na rahe. gAMdhIjInuM svama hatuM ke bhAratanI pratyeka vyakti svakendrita bane, Atmanirbhara bane ! kAma zodhavA ene kyAMya doDavuM na paDe. jinadharmanA pAMca mukhya siddhAnto sAthe gAMdhIjInA A sarvavicArono khUba sumeLa hato. te samayanA lokoe e vicAradhArA apanAvI, gharegharamAM reMTiyA ane amaracarakhA gatimAna thayA. sUtara kAMtIne Ape enA pramANamAM khAdI maLavA lAgI. khAdI paheravA lAgyA. gAMdhIjI kahetA ke hindustAnanA duHkho dUra karavA mATe khAdI karatA bIjuM koI kAmayAba sAdhana nathI. karoDonI kaMgAliyatane dUra karavA carakho to kAmadhenu gAya che. vizvanA nAmAMkita arthazAstrIo, dArzaniko, zAsanakartAo gAMdhIjInA vicArone AvakAratA. amerikAnA barAka obAmA e vicAromAM saMmata hatA, AphrikAnA nelsana maMDelA paNa temAM AsthA rAkhatA, vizva vikhyAta arthazAstrI punnAga mIDaoNle jaNAvyuM ke gAMdhIjInI Arthika vicAradhArAthI mAtra bhAratanA ja nahIM paNa eziyAnA sarva dezonA prazno ukelI zakAya. kharekhara ! gAMdhIjI jinadharmanA pAMca siddhAntopUrvaka jIvanArA yogIpuruSa hatA. emanI AtmakathAne kevuM majAnuM nAma maLyuM che 'satyanA prayogo.' ApaNe paNa niyamomAM daDha rahI kRtanizcayI banIe. saphaLatAne varIe tevI bhAvanA sAthe huM mArI kalamane virAma ApuM chuM. (184)
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA zrImad rAjacaMdrane.... aMtaraMga dazAnI kathA mahAtmA gAMdhIjIne.... mAnava kavi rAja tAruM AvavuM A avanI pare zuM kahuM ? jANe koI bhUlA paDelA pharistAnI kathA che. ame jANo, bahArathI tane, te to adhUro che, dehathI tuM dubaLo ne phikko, bhItarathI madhuro che. jhaverAtanA vepAra tArA, AMkhathI dekhAya che, sodA badhA triratnanA, tyAM aMtaraMge thAya che. tArI kathAmAM dehane, sagapaNa taNI Tapake vyathA che, nirmaLatAthI bharelI, tArI aMtaraMga dazAnI kathA che. upavananI keDIe cAlatA bApu tyAMto, koIka eka svare ene rokyA. nirasa o mAnavI ! cAlyo kyAM jAya? A bAganI vasaMta bolAve. hasatAM phUlaDAne gAtAM bulabula tane, koyalano sura nA roke ? zILI mIThI chAMyaDI, AMbAnI DALanI tuM tApa mahI kema cAlyo jAye? suMdara jharaNAnAM khaLakhaLatA nIra, tuMja hRdaya kavita nA chUre? dardIlA kaMThathI e mAnavI bolyo mArA dezamAM dAvAnaLa lAgyo. mArA bAMdhava badhAM baLatAM aganamAM, ne huM kema chAMyaDe besuM? mArA te bAgamAM Avaze vasaMtane, UDaze AjhAdImAM paMkhI. phUlaDAnI jema mArA bAMdhava hasaze, ne koyalanI jema bena gAze je di' A baMdhana beDIo chUTaze, te di' hRdaya kavitA gAze. - guNavaMta baravALiyA guMjana' (186) uramAM tava gItanA "guMjana" taNA suro rahe che, e ja A saMsAra sAgarano tarApo che. adhyAtmanA A mArgane cIMdhI alaukika je dizA che, e ja dizAthI tamArA dhAmamAM karavA have mukAma che. - guNavaMta baravALiyA "guMjana' (185)
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA) anya kAryakramonuM Ayojana karavuM. saMskAralakSI, satvazIla ane ziSTa sAhityanuM prakAzana karavuM. abhyAsa nibaMdha vAMcana (Paper Reading), lipi - vAMcana ane prAcIna jaina graMtho .... (Old Jain, Manuscript) nuM vAMcana, jaina dharma para saMzodhana M.A., Ph.D., M. Phill karanArA jijJAsu, zrAvaka, saMta-satIjIone sahayoga ane saMzodhita sAhityanuM prakAzana. jaina prAcIna graMtho, citro, zilpa, sthApatyanA phoTAo vagerenI sI.DI. taiyAra karAvavI. deza-videzamAM jaina dharma para parisaMvAda, pravacana-Ayojana , InTaraneTa para 'vebasAITa' dvArA jaina tatvajJAna ane sAhitya viSayaka mAhitIno pracAra karavo. ( jainadarzana ane gAMdhI vicAradhArA saurASTra kesarI prANaguru jaina phliosophIkla enDa 1 liTararI rIsarca senTara muMbaI - ghATakopara saurASTra kesarI pU. prANalAlajI mahArAja sAhebanI zrutaprabhAvanA viziSTa hatI. zAstragraMthonuM parizIlana , tADapatrIya graMthone saMgraha ane jALavaNI, zAstrAbhaMDAro ane pAThazALAnI sthApanAmAM emanuM aneruM yogadAna hatuM. A saMdarbhamAM pariprekSyamAM adhyAtmayoginI pU. lalitAbAI ma.sa. nA vidvAna ziSyA pU. rDo. tarulatAjInI preraNAthI saurASTra kesarI pU.prANaguru janmazatAbdI samiti, muMbaInA sahayogathI gurudevanI smRti ciraMjIva rAkhavA pUjyazrInI janmazatAbdI prasaMge saMsthAe saurASTra kesarI prANaguru jaina phliosophI enDa liTararI rIsarca senTaranI sthApanA karI che. senTara uddeza A pramANe che : jaina tatvajJAna ane sAhityanuM adhyayana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana karavuM. saMskRti, dharma ane adhyAtmanA sAhityanuM prakAzana karavuM. jaina dharmanAM tattvonI vaijJAnika rIte rajUAta karavI. prAcIna hastalikhita ane tADapatrIya graMthonuM saMzodhana ane pustakAlayanI pravRtti karavI. jaina dharmane kendramAM rAkhI mAnava dharmanI pravRttino vikAsa karavo. - jaina sAhityanA adhyayana ane saMzodhananA mATe Work-shop kArya - zALAnuM Ayojana karavuM. jaina sAhitya jJAnasatranuM Ayojana karavuM. - vidvAno ane saMtonAM pravacanonuM Ayojana karavuM. - dharma ane saMskArano vikAsa ane saMvardhana tAya tevI zibira ane saurASTra kesarI prANaguru ApanA sahayoganI apekSA sAthe jana philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara, TrasTI ane mAnad saMyojaka ahama spiriTyuala senTara guNavaMta baravALiyA E-mail : gunvant.barvalia@gmail.com mo. : 09820215542