Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 285/ ASUJIROUCO prAkathana rastuta "jaina citrakaLA' viSayaka pustakamAM jaina lekhanakaLAne lagate vistRta nibaMdha joI - sIkoine ema lAgyA sivAya nahi ja rahe ke AvA citrakaLA' viSayaka graMthamAM lekhanakaLA" viSe AvaDuM vistRta lakhANa zAmATe hovuM joIe ? A praznanA uttaramAM ame TUMkamAM eTaluM ja kahIzuM ke prastuta jaina citrakaLA viSayaka pustakamAM ApelAM citro mukhyatve karIne hastalikhita pustakamAM AvatAM ja citro che. e citronI citrakaLAne vikAsa jaina lekhanakaLAnA vikAsa sAthe saMkaLAelo hAI "jaina citrakaLA' viSayaka A pustakamAM "jaina lekhanakaLA" viSayaka vistRta nibaMdhane sthAna ApavAmAM AvyuM che. jaina lekhanakaLA viSayaka amArA A nibaMdhamAM ame jaina lekhanakaLAno ane te sAthe saMbaMdha dharAvatAM dareka aMgono jeTaluM bane teTalo TUMka chatAM vizada paricaya Apyo che. e paricaya ApavAmAM ame mukhyatayA jaina dharmanuyAyI zvetAMbara ane digaMbara saMpradAya paikI zvetAMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDAronAM vistRta avalokana ane abhyAsane ja dhyAnamAM rAkhyAM che. zvetAMbara saMpradAya mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI ema be vibhAgamAM vaheMcAele hovA chatAM amAre A lekha ame zvetAMbara mUrtipUjaka saMpradAyanA jJAnabhaMDArene lakSamAM rAkhIne ja lakhela che kAraNake sthAnakavAsI saMpradAya ati arvAcIna hoI temaja phakta jaina batrIsa Agama mULamAtrane ja mAnatA hoI temanA arvAcIna jJAnabhaMDAremAM bhAratIya sAhityanI dRSTie ke lekhanakaLAnI daSTie zvetAMbara mUrtipUjaka saMpradAyanA jJAnabhaMDAronA jevo khAsa kaze e prAcIna vAraso nathI, tema nathI e jJAnabhaMDAromAM khAsa neMdhavA lAyaka kazI vizeSatA. e ja kAraNathI ame amArA A nibaMdhamAM kaccha, kAThiyAvADa, gujarAta, rAjapUtAnA, paMjAba Adi dezamAMnA vidyamAna sthAnakavAsI saMpradAyanA jJAnabhaMDAre ullekha karyo nathI. prastuta nibaMdhamAM joke ame digaMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDArone lakSIne jaina lekhanakaLA viSe khAsa kazuM kahevA prayatna sevyuM nathI, tema chatAM prasaMge pAta digaMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDArenA saMbaMdhamAM amAre ahIM saMkSepamAM mAtra eTaluM ja kahevAnuM che ke digaMbara saMpradAyanA jJAna bhaMDAra mukhyatayA muMbAI, IDara, nAgara, jayapura, saharAnapura, ArA temaja dakSiNa hiMdustAnamAM ghaNe ThekANe che. A bhaMDArano dUra beThAM je paricaya maLyo che e uparathI temAMnI eka vastu ApaNane saheje khaTake tevI che. e jJAnabhaMDAronA saMgrahamAM zvetAMbara saMpradAyanA jJAnabhaMDAronI jema sAMpradAyikatAne kinAre na mUkatAM tene AgaLa ja dharavAmAM AvI che? zvetAMbara jainAcAryoe temaja temanA anuyAyI varge sAhityanA sarjanamAM temaja tenA saMgrahamAM sAMpradAyikatAne sadaMtara eka bAjue rAkhI che, jyAre digaMbara jainAcAryoe ane temanA anuyAyI varga sAMpradAyikatAne mokhare rAkhI che. zvetAMbara jainAcAryoe sAhityanA sarjanamAM digaMbara saMpradAyanA temaja jainetara saMpradAyanA saMkhyAbaMdha graMthone mA. zrI kedAranAgAri jJAnamAra ji gocara
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkathana chUTathI apanAvyA che, saMkhyAbaMdha digaMbarIya temaja jainetara graMthA upara TIkAo racI che ane ati vipula pramANamAM e saMpradAyAnA sAhityane saMgraha potAnAM pustakAlayeAmAM karyo che; jyAre digaMbara AcAryoe jainetara sAhitya vagere upara TIkAdi racavAM, tene udAratAthI sAhityasarjanamAM upayeAga karavA temaja peAtAnA graMthAlayeAmAM e sAhityane chUTathI saMgraha karavA vagere to dUra rahyuM paraMtu svasamAna zvetAMbarIya saMpradAyanA sAhityane apanAvavuM, tenA upara TIkA vagerenuM sarjana karavuM, peAtAne tyAM e graMthAnA adhyayana-adhyApana vageremAM upayega karavA ke chevaTe aneka dRSTie e sAhityanA saMcaya karavA e Adi paNa ati alpa pramANamAM athavA nahi jevuM ja karyuM che. zvetAMbara jainAcArthIe peAtAnA sAhityamAM guNagrAhI temaja tattvagrAhI daSTie jeTalA vipula pramANamAM digaMbara sAhityanA upayAga karyAM che tenA zatAMza jeTalA ye digaMbarAcAryoMe peAtAnA sAhityamAM zvetAMbarIya sAhityanA guNagrAhI temaja tattvagrAhI dRSTie upayega karyAM nathI, eTaluM ja nahi paNa adhyayana-adhyApananI najare zvetAMkharIya sAhityane peAtAnA jJAnabhaMDArAmAM sthAna suddhAM paNa ApyuM nathI. e ja kAraNa che ke AjanA zvetAMbarIya jJAnabhaMDArAmAM saMkhyAbaMdha digaMbarIya pustakono saMgraha che, jyAre digaMbarIya jJAnabhaMDArAmAM zvetAMbarIya pustakA bhAgye ja jovAmAM Ave che. astu. ATaluM kahyA pachI ahIM eka vAta umerI daie ke lekhanakaLAnA viSayamAM digaMbara jainAcAryo ane digaMbara prajAnA kALA game teTalA vizALa hoya tema chatAM gUjarAta vageremAM temane phALA lagabhaga nathI ema kahevAmAM jarA ce aNaghaTatuM ke vadhArepaDatuM nathI. na bhAratIya samagra sAhityanA saMgrahanI dRSTie temaja lekhanakaLAnA vidhAnanI dRSTie zvatAMbara mUrtipUjaka jaineAnA jJAnabhaMDArAmAM je ane jeTalI vividhatA temaja advaitA parApUrvathI cAlI AvI che enI joDa AjanA pAzcAtya prajAnA pustaka saMgrahAlayeAne bAda karI laie tA khIje kyAM ye nathI ane prAcIna kALamAM kyAM ye na hatI, enA khyAla Aje paNa jaina prajA pAse pustaka-lekhanakaLA, pustaka-saMzAdhanakaLA tathA pustaka-jJAnabhaMDArAnA saMrakSaNanI kaLAne ane e darekane lagatAM vividha prakAranAM upakaraNa temaja sAdhanAne je prAcIna mahattvanA vArasA che,--jene vistRta paricaya ame amArA 'jaina lekhanakaLA" viSayaka A nibaMdhamAM ApyA che, e uparathI saheja AvI zakaze. prastuta nibadhamAM ame amArA alpa svalpa avaleAkanane pariNAme jaina lekhanakaLA ane tenAM sAdhana vagerenA saMbaMdhamAM je kAMI lakhyuM che e uparathI samajI zakAze ke prAcIna kALamAM jaina prajA pAse lekhanakaLA ane tenAM sAdhana AdinA saMbaMdhamAM je kaLA ane vijJAnane Adarza hatA e bhAratIya lekhanakaLAmAM ati mahattvanuM ane benamUna sthAna bhogavanAra hatA. AjanA mudraNayugamAM esaratI jatI lekhanakaLAnA jamAnAmAM paNa zvetAMbara jaina prajAne e kaLA temaja sAhitya tarapha keTalA Adara--prema che e jANavA mATe mAtra eTale ja nirdeSa pUratA che ke cAlu chellI sadImAM jaina munio, jaina yatie ane jaina zrIsaMghe maLI lagabhaga be lAkhanI saMkhyAmAM pustako lakhyAM-lakhAvyAM che ane haju paNa saMkhyAbaMdha pustako lakhAye jAya che. eja For Private Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prAthana kAraNane lIdhe AjanI jainaM prajA, khAsa karI jaina zramaNA lekhanakaLA ane tenA dareke dareka sAdhananA viSayamAM vadhAremAM vadhAre paricita che. prastuta nibaMdha lakhavAmAM ame kevaLa sAMpradAyika dRSTina rAkhatAM, aneka dRSTie amArI najara sAme rAkhI che, ane e dRSTie lakhAelA amArA A nibaMdhamAM ame prasaMgavazAta anekAneka vastu carcI che. A nibaMdha lakhavAmAM amane amArA pUjya vruddha gurudeva pravartaka zrI 1008 zrIkAMtivijayajI mahArAja tathA pUjya gurusvayaM zrI 108 zrIcagravijayajI mahArAja temaja anya mitro ane snehIe taraphathI madada maLavA uparAMta aneka vidvAnAnA graMthenA paNa ame upayAga karyAM che jenA nirdeza ame te te sthaLe karyo che. e saunA ahIM AbhAra mAnavAnuM ame vIsarI zakatA nathI. A badhAyanA karatAM, banArasa hiMdu yunivarsiTI jaina ceranA agragaNya prophesara zrIyuta sukhalAlajInA nAmane ame khAsa karI vIsarI zakatA nathI, ke jemaNe sanmatitarkanI pAMDityapUrNa prastAvanA lakhatI veLA prasaMgeApAta jaina lekhanakaLAne lagatI eka vistRta praznamALA amArA upara meAkalI hatI, jene ame amArA prastuta nibaMdhane cheDe pariziSTa rUpe ApI che. e praznamALAe amane prastuta nibaMdhane vibhAgaza: temaja vistRta svarUpamAM lakhavA mATe khUba ja saraLatA karI ApI che. bhAI sArAbhAI navAba, jemanI snehabharI preraNAthI ame prastuta nibaMdha taiyAra karyAM che temaja jemaNe prastuta nibaMdhane lagatAM citra vagere sAdhanA mATe kharcanA hisAba gaNyA nathI temane ane rA. rA. zrIyuta acubhAI jemaNe prastuta nibaMdhane bhASAsaraNI vageremAM saMskArayukta karI zAbhAvyA che temane amArA hArdika dhanyavAda che. aMtamAM, ame AzA rAkhIe chIe ke AjanA jaina zramaNAmAM prAcIna lipinuM ajJAna, likhita pustaka vAMcavA pratye kaMTALA, pustakarakSA mATenI bedarakArI vagere dinapratidina je vadhatAM jAya che te sadaMtara dUra thavA uparAMta prAcIna jainAcArya e lUkhI sAMpradAyikatAnA vADAmAM purAI na rahetAM vizvanA medAnamAM UbhA rahI bhAratIya kalA, saMskRti ane sthApatyanAM pratyeka aMgeAmAM vyApakadaSTie vikAsa ane pavitratAnA raMgo pUravA mATe je prakAranI sUkSmakSikAnA upayAga karyo che te prakAranI sUkSmakSikAnA upayAga AjanA jaina saMdha pratyeka kAryamAM karA; eTaluM icchI ame viramIe chIe. suni puNyavijaya For Private Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha maNI h vikAsa udeza h h h che h w . ( khy w che w ja 10 24 viSayAnukramaNikA viSaya pRSTha viSaya bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane tene lekhaNa jenA upara pustako lakhAyAM hatAM nAma ane viSaya pustakonA prakAre bhAratIya lekhanakaLA gaMDI pustaka bhAratIya lipionI utpatti kacchapI pustaka bhAratIya lipio muSTi pustaka bhAratavarSamAM kharoSThI lipine praveza saMpuTa phalaka brAhmI lipi chedapATI bhAratanI mukhya lipi chellAM eka hajAra varSanI lekhanasAmagrI 24 bhAratIya lipinI viziSTatA (1) lipinuM Asana athavA pAtratADapatra, bhAratIya sabhyatA ane lekhanakaLA kapaDuM, kAgaLa Adi bhAratIya lekhanasAmagrI tADapatra jaina lekhanakaLA kogathI lekhanakaLAne svIkAra pahelAM jaina kAgaLanAM pAnAM zramaNonuM paThana-pAThana jaina zramaNasaMskRti dvArA lekhanakaLAne svIkAra 14 TippaNa jaina saMghasamavAya ane vAcanAo kASThAdikA devardhvigaNi kSamAzramaNa ane pustalekhana 17 (2) je vaDe lipi lakhI zakAya te-lekhaNa, jaina lekhanakaLAnAM prAcIna sAdhane 17 jujavaLa Adi lekhaNa mATe barU ane tenI parIkSA 32 pustakalekhana AdinAM sAdhane lekhaNa 5tra zAhInA aTakAva Adi mATe kaMbikA lekhaNanA guNadoSa dare vitaraNa graMthi jujavaLa lipyAsana prAkAra chaMdaNa ane sAMkaLa LiyuM-tenI banAvaTa ane utpatti 35 - (g CO - G. - ( - 15 lipi 18 o. (o d o Ko &
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha viSaya 58 viSayAnukramaNikA viSaya kaMbikA (3) lipirUpe dekhAva denAra-zAhIo ane raMge kALI zAhI tADapatra upara lakhavAnI kALI zAhI 38 kAgaLa kapaDA upara lakhavAnI kALI 37 38 zAhI Y8 193 173 \ 73 pRSTha lekhakano graMthalekhanAraMbha lekhakanI graMthalekhanasamApti lekhakane eka prayoga akSarAMke zUnyAMka zabdAtmaka aMke (6) pustaka lekhana tADapatrIya pustako kAgaLanAM pustaka pustakalekhanamAM vizeSatA pustakalekhananA prakAro tripATa ke tripAThI paMcapATa ke paMcapATha zaDa ke zuddha citrapustaka suvarNAkSarI ane rAkSarI pustake 74 sumAkSarI pustako sthUlAkSarI pustaka kAtarathI kApIne lakhelAM pustake 77 (7) pustakasaMzodhana pustakamAM vadhatI azuddhionAM kAraNe 77 lekhaka taraphathI thatI azuddhio ane pAThabhede 98 1 lekhakanuM lipiviSayaka ajJAna ke bhrama 2 lekhakono paDI mAtrA viSayaka bhrama 79 3 patitapAThasthAna parAvartana 79 4 Tippanapraveza 5 zabdapaMDita lekhakene kAraNe 79 6 akSara ke zabdonI astavyastatA 79 7 pAThanA bevaDAvAthI ^ 76 kALI zAhI mATe khAsa sUcanAo ara pustakonI kALAza ane jIrNatA 43 sonerI ane rUperI zAhI lAla zAhI aSTagaMdha yakSa kardama bhaSI' zabdane prayoga maNIbhAjana citrakAma mATe raMge (4) je lakhAya te-jaina lipi lipine vAraso jaina lipi jaina lipine maroDa lipinuM sauddhava lipinuM mApa agra mAtrA ane pachI mAtrA (5) jaina lekhake jaina lekhake torAkanA guNadoSa lekhakanAM sAdhana pa5 lekhakanI Teva lekhakene lekhanavirAma lekhakenI nirdoSatA pa7 lekhakenI zabdazAstra upara asara pa7 76 48 99 49 pa1 51 54 55 20
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ A A A 6 80 25nA ra ghaMTe & viSayAnukramaNikA viSaya pRSTha vidhya 8 sarakhA jaNAtA pAThene kADhI 13 anvayadarzaka cihna nAkhavAthI 80 14 Tippanakadarzaka cihna vidvAno taraphathI uddabhavatI azuddhio 15 vizeSya-vizeSaNasaMbaMdhadarzaka cihna 88 ane pAThabhede 16 pUrvapadaparAmarzaka cihna 88 1 zodhakonI nirAdhAra kalpanA jaina jJAnabhaMDAre ane pustakalekhana 89 2 aparicita prAge jJAnabhaMDArenI sthApanA ane abhivRddhi 90 3 khaMDita pAThone kalpanAthI rAjAo ane jaina maMtrIo taraphathI sudhAravAne lIdhe lakhAela jJAnabhaMDAro pustakasaMzodhananI prAcIna-arvAcIna praNAla81 dhanADhaya jaina gRhasthAe sthApelA jJAnagraMthasaMzodhananAM sAdhano bhaMDAra pIchI likhita pustakonA aMtamAM prazastio 95 haratAla jJAnabhaMDAra mATe pustakalekhana ane saMgraha 95 vartamAna prAcIna jaina jJAnabhaMDAra 96 jJAnabhaMDArenI vyavasthA 98 geru pustakano vibhAga 98 pustakanI thiIo ane dAbaDAo 99 pustakasaMzodhananA saMketa ane cihno 83 piothIo mATe pATI-pATha-pUThAM 99 1 patitapAThadarzaka cihna baMdhana 101 2 patitapAThavibhAgadarzaka cihna 84 pATI-paTTI 101 3 "kAno'darzaka cihna 85 dAbaDAo 101 4 anyAkSaravAcanadarzaka cihna lAkaDAnA dAbaDAo 101 5 pAThaparAvRttidarzaka ciha kAgaLanA dAbaDAo 101 6 svarasaMdhyazadarzaka cihna cAmaDAnA dAbaDAo. 102 7 pAThadadarzaka cihna caMdananA dAbaDA 8 pAThAnusaMdhAnadarzaka cihna piothI ane dAbaDA upara naMbara 102 9 padarachedarzika citra peTI paTArA bhaMDakiyAM vagere - 103 (vAyArthasamANidarzaka cihna jJAnabhaMDAranI TIpa 103 temaja pAdavibhAgadarzakaciha) 87 jainAcAryonI graMtharacanA 104 10 vibhAgadarzaka cihna 87 graMtharacanAnuM sthAna 104 11 ekapadedarzaka ciha. graMthalekhana 12 vibhaktivacanadarzaka cihna 29 griMtharacanAmAM sahAyake 107 cha dare cha 84 - , * , * 102 * * , ha 106
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 viSayAnukramaNikA graMthasaMzodhana 107 graMthamAM zlokasaMkhyA 107 graMthanI pahelI nala-prathamadarza 108 graMthanI prazasti take ane jJAnabhaMDAronuM rakSaNa 109 yojadvArI uthalapAthala 109 vAcakanI bedarakArIne AzAtanAnI bhAvanA 110 svacchatA ane zuddhi 112 sAMpaDe ane sAMpaDI 112 krAMbI pustakavAcana 113 pustakanAM sAdhano ane jaina 113 Ver, uMdara, udheI, kaMsArI, vAtarI Adi jIvajaMtuo 114 bahAranuM kudaratI garama ane zarada vAtAvaraNa 114 pustakanuM taDakAthI rakSaNa 114 pustakanuM zaradIthI rakSaNa 114 cATI jatAM pustaka mATe 115 eMTI gaelAM pustaka mATe 115 pustakanI rakSA ane lekhako 115 jJAnapaMcamI ane jJAnapUjA 116 jJAnapaMcamIne AraMbha 117 pAribhASika zabdo 117 upasaMhAra 118 113
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ avAMtara viSenI anukramaNikA viSaya | pRSTha prAcIna samayamAM jaina prajAnI vasatI 1 jaina sAdhuonA vihArogya AryakSetra 1 (1) jainadharmanA phelAvA mATe saMpratirAjane prayatna prAcIna jaina ane bauddha zilAlekha 4 (3) 64 lipionAM nAma 4 (5) brAhmI lipinI utpattinA saMbaMdhamAM jaina mAnyatA bhAratavarSamAM prAcIna lipionA vAcananuM vismaraNa judI judI aDhAra lipionAM nAme 6 (7-3) kauTilIya, mUladevI, aMkalipi, zUnyalipi, rekhAlipi,auSadhalipi, dAtAsIlipi, sahadevIlipiAdi lipio 6-7-8-9(7) uttara ane dakSiNa zailInI brAhmIlipinA prakAre 10. papAyarasanI banAvaTa ane teno pracAra 11 (9) kula, gaNa, saMgha ane saMghATakane paricaya 13 (11,12) kAgaLanAM pustakanI vacamAM mUkAtI khAlI jagyAnuM kAraNa bhAratavarSamAM kAgaLanI banAvaTa ane tenA pracArane samaya 22, 25 (30),30 tADapatra upara lakhAeluM sauthI prAcIna pustaka ra5 (29) kAgaLa upara lakhAelAM sauthI prAcIna purata 25 (30) viSaya kapaDA upara lakhAelAM pustaka ane yaMtra citrapaTa vagere 26 (33) bhojapatra upara lakhAeluM sauthI prAcIna pustaka 27 34 kAMsyapatra, tAmrapatra Adi upara lakhAelAM pustako 27 (35) hAthIdAMta, aguvaka Adi upara lakhAelAM pustaka 28 cAmaDA upara pustakalekhana 20 (36) paththara upara lakhelAM pustake 28 (37) kApaphrikA upara pustaka lekhana kara (46) bIArasanuM vidhAna 39 (53) lAkSArasanuM vidhAna 40 (55) yazovijayopAdhyAyanA hastAkSaramAM lakhAelI prata pa3 (72) pustakalekhananA prAraMbhamAM lakhAtI 'bhale mIMDA'nI AkRti pa8, 19, 70 ke nama: siddhi, kakkAnI-svara-vyaMja nanI, kAtaMtra vyAkaraNa, prathama pAda vagerenI pATIo 58 (73) pustakalekhananA aMtamAM lakhAtI citrAkRtio - 61, 70 jaina prajAnI dhArmika vastu upara mAlikI! 97 likhita pustakanI AsapAsa mUkAtI citrapadikAme 99, 100 citravALA dAbaDAo jaina dhArmika vasatio, pauSadhazALAo, caiitya ane caityavAsI munionAM ghara 105 (115), 106 (116thIvara0)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka sudhArA puSTha che pakti 18mA amArI pA vatane badale 'amArI pAse sa~vata' vAMcavuM. puSTa 14 TiMNI 14mAM nimnIne badale gatIpUrNAM vAMcavuM. pRSTa 27 pR. 7 mAM 'kAMsyapAtrane badale 'kAMsyapatra' vAMcavuM. pUrNa 46 pR. 14mAM 'vAparavAne badale 'vAparavAmAM" vAMcavuM, pRSTha 54 pR. 31mAM 'dravyaguNaparyAyarAsa svApanA TIkA'ne badale 'dravyaguNaparyAyarAsa svapanuM TakhA vAMcavu. pRSTha 92 TippaNI 101 6mAM citra naM. 102'ne badale citra naM. 105' vAMcavuM. pRSTha 107 piNI 122 (4) nIce mAyatIttiH samavIyA che tene badale ecAMnanAitri prAta vAMcavuM. pRSTha 108 TippaNI 128 (1) nIce mavatIvRtti: zramayarevIyA eTaluM umeravuM,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ | gati vIra varSamAnasya pravaFI bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA bhAratIya jana maNasaMskRti ane tene vikAsa vizvamukhI jaina zramaNasaMskRtie bhAratIya Arya saMskRtinA sArvabhauma vikAsamAM ke che ane keTalo vizALa phALo Apyo che, enI vivecanA karavAnuM A sthAna nathI; tema chatAM prasaMge pAta eTaluM jaNAvavuM ucita manAze ke janasaMkhyAnI dRSTie Itara saMskRtio karatAM sadAne mATe TUMkA pramANamAM rahevA sarajAelI jaina saMskRtie jagata samakSa potAnuM astitva TakAvI rAkhyuM che e enA sarvadezIya vikAsane AbhArI che. tyAgamArganA pavitra AdarzanI upAsanA karanAra jaina zramaNasaMskRtie eka kALe samagra bhAratamAM pitAne pasAra karyo hato, ane tyAre, kahevAmAM Ave che ke, enI janasaMkhyA cAlIsa karoDanI AsapAsa pahoMcI hatI. amane lAge che ke A mAnyatAmAM eka mIMDuM vadhI gayuM che. je amAruM A kathana saMgata hoya te, jaina dharmanA vistAra mATe mahArAjA zrIsaMpratirAja ane 1 'kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA purathimeNaM jAva aMga-magahAo ettae, dakkhiNeNaM jAva kosaMbIo, paJcatthimeNaM jAva thUNAksiyAo, uttareNaM jAva kuNAlAvisayAo ettae / etAva tAva kappai / etAva tAva Arie khette / No se kappai etto bAhiM / teNa paraM jattha nANa-dasaNa-carittAI ussappaMti-tti bemi 50 // ' uparokata vaghatUtranA uddeza 1mAMnA 50mA satramAM jena nigraMtha nigraMthIonA vihArogya AryakSetra vibhAga darzAvavAmAM Avyo che, e zramaNa bhagavAna mahAvIranA samayane lakSIne che. te pachI arthAt mahArAjA zrIsaMpratinA jamAnA pachI e vyavasthA badalAI che ane badalAI zake e darzAvavA mATe sUtrakAre temAM varaM ItyAdi sUtrAza umeryo che, jenI vyAkhyAmAM TIkAkAre nIce pramANe jaNAvyuM che tataH ghara" variSya sadbhUtakRtici catra jJAna-na-vAritra "sjarita' - timAsanitta tatra virtavyam ! arthAta bhagavAna mahAvIre je kSetranI vyavasthA karI che tethI bahAranA dezomAM paNa, saMpratirojathI laI, jyAM jJAna darzana ane cAritramAM vadhAro thAya che tyAM paNa viharI zakAya." vibhAga 3 patra 907. A sUtrAzane dhyAnamAM rAkhI bhASyakA- 'ANAdiNo ya dosA, virAhaNA khaMdaeNa diTuMto / eteNa kAraNeNaM, paDuca kAlaM tu paNNavaNA // 3271 // vRttiH-AjhAdayazca dossaaH| virAdhanA caatmsNymvissyaa| tatra ca skandakAcAryeNa dRSTAntaH krttvyH| ata etana kAraNena bahirna gantavyam / etad bhagavadvamAnasvAmikAlaM pratItyoktam / idAnIM tu sampratinRpatikAlaM
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakaTapadruma te jamAnAnA samartha dharmapracAraka jaina zramaNanA sArvatrika prayatnane aMte tenI janasaMkhyA cAra karoDa sudhI pahoMcI haze emAM Azcarya ke atizayokti jevuM kazuM ja nathI. kevaLa tyAgamArga upara pitAnI saMskRtinI ImArata khaDI karanAra jaina saMskRtinI ATalI vizALa janasaMkhyA, e khare ja ApaNane enA prabhAvazALI dharmapraNetAo ane enA pracArakonA nirmaLa AMtaratyAga tathA tapanI jhAMkhI karAve che. paraMtu samayanA vahevA sAthe janatAnA mAnasamAMthI upara jaNAvelAM AMtaratyAga ane tapanAM mAna ochAM thavA uparAMta dArzanika, dhArmika ane sAmAjika spardhA tema ja saMgharSaNa vadhI paDatAM, jaina saMskRtine pitAnI amitA tathA gauravane kAyamI TakAvI rAkhavA mATe potAnuM daSTibiMdu badalavuM paDayuM ane tyAgamArganI upAsanA sAthe vijJAna, sAhitya, kaLA vagere judAMjudAM kSetre Azraya levo paDaze. e Azraya lIdhA pachI jaina saMrakRtie ati TUMka samayamAM tenA pratyeka aMgamA kevI keTalI ane kaI rIte pragati sAdhI ene lagatI neMdha ke varNana na ApatAM, ahIM mAtra sAdhAraNa jevI jaNAtI "lekhanakaLAnA viSayamAM ja kAMIka lakhavAno ame vicAra rAkhyo che; je uparathI saheje khyAla AvI zakaze ke eka mAmUlI jevI lAgatI lekhanakaLAnA viSayamAM paNa jaina zramaNasaMskRtie ATalo UMDo ane jhINavaTabharyo vikAsa sAdhe che to e saMskRtie itara mahatvanAM vijJAna, sAhitya, kaLA AdinAM kSetramAM keTale pracura ane Azcaryajanaka vikAsa sAdhyo haze je kSetre Aja sudhI bahu ja ochAM kheDAyAM che ane je kheDAyAM che temAM tene vAstavika nyAya maLe ja nathI, jenI sAbitI prastuta graMtha pUrI pADaze. pratye prajJAvanA cite-catra catra jJAnanajAritrA vatsanita tatra tatra vizvama " vibhAga 3 patra 15, atha-"AryakSetranI bahAra vihAra karavAmAM saMyamadharmane hAni pahoMce che mATe bahAra na javuM. A niyama bhagavAna vardhamAnavAminA jamAnAne lakSIne che. saMkatirAjanA jamAnAthI AryakSetranI bahAra kyAM jJAnAdinI vRddhi thAya che tyAM viharI zakAya che." -ema jaNAvI saMpratirAjanuM dRSTAMta ApyuM che temAM jaNAvyuM che ke "avantIpati rAjA sapranie potAnA sImADAnA rAjAone belAvI temanA dvArA temaja potAnA vizvAsapAtra gharmapriya sevaka dvArA dezavidezamAM jaina dharmano pracAra karyo jene pratApe janasAdhuoIpaNa jAtanI harakatasivAya vaidika saMskRtipradhAna Ai ane draviDa jevA dUra dezamAM pharI zakyA ane jaina dharmane savizeSa pracAra karI zakayA." so rAyA'vaMtivatI, samaNANaM sAvato suvihiyANaM / paccaMtiyarAyANo, savve sadAviyA teNaM // 3283 // kahio ya tesi dhammo, vittharato gAhitA ya sammattaM / appAhitA ya bahuso, samaNANaM bhaddagA hoha // 3284 / / vIsajjiyA ya teNaM, gamaNaM ghosAvaNaM sarajjesu / sAhUNa suhavihArA, jAtA paccaMtiyA desA // 3287 / / samaNabhaDabhAviesuM, tesU rajjesu esaNAdIsu / sAhU suhaM vihariyA, teNaM ciya bhaddagA te u // 3288 / / udiNNajohAulasiddhaseNo, sa patthivo NijjiyasattuseNo / samaMtato sAhusuhappayAre, akAsi aMdhe damile ya dhore // 3289 / / mudrita vibhAga 3 patra 919-2-21
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA uddeza Aje ame 'lekhanakaLA'nA viSayamA kAika lakhavAnA niradhAra karyo che tenA mukhya uddeza e che OM Aje sakAo thayAM cAlu patanane aMte bhAratavarSe potAnA punarutthAnanA AraMbha karyo che. e AraMbha koi amuka eka aMga ke dizAne lakSIne che ema nathI, paraMtu enuM e punarutthAna rASTrIya sAmAjika, dhArmika temaja vijJAna, sAhitya, kaLA adi pratyeka vibhAgane lakSamAM rAkhIne thai rahyuM che. seMkaDo varSathI bhAratavarSamAM pravartI rahela bhISaNa rAjakIya viplava Adine pariNAme nAza pAmela pratyeka vijJAna, sAhitya, kaLA vagerene vaMta karavA mATe jema anekAneka prayatno cAlI rahyA che e ja rIte vartamAna mudraNayugane lIdhe adRzya thatI ApaNI parApUrvathI cAlI AvatI viziSTa lekhanakaLA, tenAM sAdhanA ane kalAdhara lekhakeA' e saunA punaruddhAra karavAnA paNa eka jamAnA AvavAnA che emAM jarA paNa zaMkA nathI. teve samaye AvI nibaMdha pe saMgraha karAelI sAdhana vagerene lagatI nAMdhA kAryasAdhaka ane e mukhya uddezane dhyAnamAM rAkhIne ame 'lekhanakaLA'nA saMbaMdhamAM kAMika lakhavA prerAyA chIe. nAma ane viSaya bhAratavarSanI traNa mukhya saMskRtioH jaina zramaNasaMskRti, bauddha zramaNusaMskRti ane vaidika saMskRti. A traNe mahAna saMskRtioe Arya prajAnA Atara ane bAhya jIvananA vikAsa mATe jema satata anekavidha prayatno sevyA che e ja pramANe prastuta lekhanakaLAnA vikAsa mATe bhAratanI traNe saMskRtie saMyukta prayatna karelA heAvA chatAM jaina zramaNusaMskRtie e kaLA temaja tenAM sAdhana AdinA vikAsa ane saMgrahamAM kevI anokhI bhAta pADI che e viSayane darzAvatA prastuta nibaMdha hAI enuM nAma ame 'bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA' evuM ApyuM che. bhAratIya lekhanakaLA bhAratIya lipionI utpatti prastuta nibaMdhamAM jaina lekhanakaLA'nA saMbaMdhamAM kAMika lakhavA pahelAM bhAratIya lipi ane lekhanakaLAnI utpattinA viSayamAM gheADuM lakhavuM yeAgya che. bhAratIya prajAnI lipi-varNamAlA kyAre ane kevI rIte utpanna thaI, e saMbaMdhamAM pAzcAtya vidvAnAnA aneka matA heAvA chatAM rAyabahAdura zrIyukta gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhAe potAnA 'bhAratIya prAcIna lipimAlA' nAmanA pustakamA ema nakkI karyuM che ke bhAratIya Arya sabhyatA ati prAcIna hoI enI lipi atyaMta prAcIna temaja svataMtra che, enI utpatti kyAre ane zAmAMthI thaI e kahevuM zakya nathI, tema chatAM cAlu aitihAsika paddhati mukhyatve karIne daSTa pramANeA upara AdhAra rAkhatI haiAI, upalabdha thatAM pramANAne 2 A vibhAga lagabhaga akSaraza: mAratIya prAcIna siddimAmAMthI phakarA laIne ja lakhavAmAM AvyA che. je bhAratIya prAcIna-arvAcIna lipie, tenI utpatti, hiMne vistRta ane viziSTa paricaya tema ja abhyAsa karavA IcchatA hoya temaNe bhA. prA li pustaka ja jovuM joie. For Private Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma AdhAre eTaluM nirvivAda rIte kahI zakAya che ke I.sa. pUrve pAMca saikA pahelAM bhAratIya lipi pUrNatAne prApta karI cUkI hatI. ghaNAkharA pAzcAtya vidvAnoe bhAratIya lipimAtrane "semeTika lipimAthI utpanna thayAnuM manAvavA prayatna karyo che, paraMtu e vAtane teoe sacoTa dalIlo dvArA asatya puravAra karI che. - cAInIjha bhASAmAM racAelA "phA yuana , lina' nAmanA bauddha vizva kezamAM brAhmI, khareSThI Adi lipionI utpatti viSe lakhatAM temAM bauddha graMtha lalitavistarI pramANe 64 lipi. nA nAma ApyAM che, jemAM paheluM brAhmI ane bIjuM kharoSThI (kia-lu-se-Toka-lunseTo= khara-Ta kharoSTha) che. "kharoSThIne vivaraNamAM lakhyuM che ke "lakhavAnI kaLAnI zodha traNa devI zaktivALA AcAryoe karI che. temAM sauthI prasiddha brahmA che, jemanI lipi (brAhmI) DAbI 3 atyAra sudhImAM azokathI pahelAMnA mAtra be nAnAnAnA zilAlekha maLyA che. jemAM eka ajamera jillAnA vaDalI gAmathI zrIyukta ge. hI. ojhAjIne maLyA che ane bIjo nepAlamAMnA "pijhAvA"nAmanA sthAnamAM Avela eka stUpanI aMdasthI maLela pAtra upara khedAelo che, jemAM buddhadevanAM aritha che. AmAMne pahelo eka thAMbhalA upara bedAelA lekhane TukaDe che, jenI pahelI paMktimAM "vara[1] mata]" ane bIjI paMktimAM "caturAsitina' badAela che. A lekhanuM derAsImuM varSa jainenA chellA tIrthaMkara vIra (mahAvIra)nA nirvANa saMvatanuM che. eTale A lekha I.sa. pUrve 443ne che. bIje pijhAvAnA tUpamAM lekha buddhanA nirvANa samaya arthAt Isa. pUrve 487thI kAMika pachIne hevI joIe. pahelo zilAlekha ajameranA rAjapUtAnA myujhIemamAM che ane bIje kalakattAnA "inDiyana myujhIemamAM che. bhA. prA. li. pR. 2-3. 4 arabI, Ithiopi, aramAI, sIrIapha, phinizIana, hibru Adi pazcimI eziyA ane AphrikA khaMDanI bhASAo tathA temanI lipione semeTika' arthAt bAIbalaprasiddha nUhanA putra zemanAM saMtAnonI bhASA ane lipio kahe che. 5 brAhmI, kharoSThI, puSkarasArI, aMgalipi, baMgalipi, magadhalipi, mAMgalyalipi, manuSyalipi, aMgulIyalipi, zakArilipi, brahmavallIlipi, drAviDalipi, kanArilipi, dakSiNalipi, ugralipi, saMkhyAlipi, anulomalipi, Urdhvadhanulipi, daradalipi, khAsyalipi, cInalipi, hUNalipi, madhyAkSaravistaralipi, puSpalipi, devalipi, nAgalipi, yakSalipi, gandharvalipi, kinnaralipi, mahoragalipi, asuralipi, garuDalipi, mRgacakralipi, cakralipi, vAyumarulipi, bhaumadevalipi, aMtarikSadevalipi, uttarakurudvIpalipi, aparagauDAdilipi, pUrva videhalipi, utkSepalipi, nikSepalipi, vikSepalipi, prakSepalipi, sAgaralipi, vajralipi, lekhapratilekhalipi, anudrutalipi, zAstrAvartalipi, gaNAvartalipi, utkSepAvartalipi, vikSepAvartalipi, pAdalikhitalipi, dviruttarapadasandhilikhitalipi, dazottarapadasandhilikhitalipi, adhyAhAriNIlipi, saryarutsaMgrahaNIlipi, vidyAnulomalipi, vimizritalipi, RSitapastaptalipi, dharaNIprekSaNAlipi, sarvoSadhaniSyadalipi, sarvasArasaMgrahaNIlipi ane sarvabhUtarUdgrahaNIlipi. __ -lalitavistara adhyAya 10 bhA. prAli. pR. 17 Ti. 3mAM uparokta nAma ApIne chevaTe umeravAmAM AvyuM che ke AmAMnAM ghaNAMkharA nAme kalpita che." 6 brAhmIlipinI utpattinA saMbaMdhamAM jaina mAnyatA A pramANe che. (4) bhagavAna gaSabhadeve pitAnI putrI brAhmIne sau pahelAM lipi lakhavAnuM jJAna ApyuM hatuM tethI enuM nAma brAhmI lipi kahevAmAM Ave che. te striIviddALa, Leija vaMzI rAdaLAnaM 5 (bAvacaniyu#i-mArga jAthA 13)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA bAjuthI jamaNI bAju lakhI vAMcI zakAya che. tenA pachI kia-lu (kiala-se-=khareSThanuM Taka 5) che, jenI lipi jamaNI bAjuthI DAbI bAju vAMcI zakAya che. sauthI ochA mahattvano -kI che. jenI lipi (cInI) uparathI nIce arthAta UbhI vAMcI zakAya che. brahmA ane kharaSTha bhAratavarSamAM thayA che ane saM-kI cInamAM thaelA che. brahmA ane kharacche temanI lipio devalokamAMthI meLavI che ane saM-kIe pakSI vagerenAM pagalAMnA cihna uparathI taiyAra karI che." mAratIya lipio prAcIna kALamAM bhAratavarSamAM mukhyatve karIne brAhmI ane pachI e be lipio ja pracalita (3) samavAyAM mUtranI rIsAmAM AcArya zrIabhayadeve nIce mujaba jaNAvyuM che 'tathA 'baMmi' tti brAhmI-Adidevasya bhagavato duhitA brAhmI vA-saMskRtAdibhedA vANI tAmAzritya tenaiva yA darzitA akSaralekhanaprakriyA sA brAhmI lipiH / ' patra 36 / / A ukhamAM eka vAta e umeravAmAM AvI che ke brAhI eTale sarakRta Adi bhAratIya bhASAone lakhavA mATe anukULa lipi te brAhmI lipi" () mAvatIsUtranA namo vaMmINa visUtranI vyAkhyA karatAM AcArya zrIabhayadeve jaNAvyuM che ke 'lipiH-pustakAdAvakSaravinyAsaH, sA cASTAdazaprakArA'pi zrImannAbheyajinena svasutAyA brAhmI nAmikAyA darzitI tato brAhmItyabhidhIyate / Aha ca-lehaM livIvihANaM, jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNaM / ' iti, ato brAhmIti svarUpavizeSaNaM liperiti / ' patra 5 / AmAM AcAryazrI jaNAve che ke ahIM "brAhmI" e nAmamAM brAhI Adi aDhAre lipione samAveza karavAno che. svataMtra brAhmI lipi tarIke A namaskAra nathI.' [ahIM prasaMgepAta jaNAvavuM joIe ke bhAratavarSamAM prAcIna lipionA vAcananuM vismaraNa AcArya zrImAna abhayadeva pahelAM arthAta vikramanI agIAramI sadI pUrvethai cUkayuM hatuM. je te samaye prAcIna lipionA vAcake ke jANakAra heta te zrImAna abhayadevasUrine samavAyAMgasUtranI TIma aDhAra lipionuM vyAkhyAna karatAM "taes = duSTatti = timarthAta A lipionuM svarUpa kayAMya joyuM jANyuM nathI mATe batAvyuM nathI ema lakhavuM na paData. A ja kAraNathI kevaLa zAbdika arthe ghaTanA khAtara karelI TIkAmAMthI nIkaLatA Azaye upara khAsa kazuM ja dhoraNa rAkhI na zakAya; eTale ame mAnIe chIe ke AcArya zrI abhayadeva Adi vyAkhyAkAroe brAhmI, cavanAnI, devApurikA, khareDI Adi lipione brAhmI lipinA bheda tarIke jaNAvI che, paraMtu vastutaH tema na hatAM phakta sUtrakAranA samayamAM prasiddha brAhatIpradhAna aDhAra lipionAM nAmAni athavA prakArone ja e saMgraha che. alabatta e kharU che ke A aDhAra nAmamAM brAhmIlipinA keTalAka bhedane samAveza karavAmAM Avyo che. mAvatIsUtranA AraMbhamAM no vaimINa viI ema mUkavAmAM AvyuM che e, jana AgamonuM lekhana brAhmIlipimAM thaeluM hoI enI yAdagIrI tarIke brAhmIlipine namaskAra karavAmAM Ave che, nahi ke mAtra sAmAnya lipi tarIke.] cha mahArAjA azaka pahelAnA jaina samavAyA kUtramAM ane te pachI racAelA DhavistaramAM brAhmI ne khareSThIsivAyanI bIjI ghaNI lipionAM nAma maLe che, paraMtu te lipionA kaI zilAlekhe atyAra sudhI maLyA nathI. AnuM kAraNa ema mAnavAmAM Ave che ke e badhI pe lipio prAcIna samayathI ja lupta thaI gaI haze ane e badhInuM sthAna brAhmI lipie lIdhuM haze. anna e ja kAraNe lipionI nAmAvalimAM brAhmIlipine prathama sthAna ApavAmAM AvyuM hovuM joIe.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ da jaina citrakalpadruma hatI. brAhmI lipi DAbI bAjuthI jamaNI bAju lakhAtI ane kharASmI lipi urdU, arakhI, kArasI Adi lipionI jema jamaNI bAjuthI DAbI bAju lakhAtI hatI. kharASmI lipi jamaNI bAjuthI DAbI bAju lakhAtI hAI 'semeTika' varganI che. enA pracAra I.sa.nI trIjI zatAbdI sudhI paMjAbamA hatA. te pachI e lipi bhAratavarSamAMthI sadAne mATe adazya thai gaI ane tenuM sthAna brAhmI (6) lalitavistaranA ullekha ame Dhi. pa mAM ApI cUkayA chIe; samavAyAMgasUtrano ullekha nIce pramANe cheH baMbhIe NaM liMvIe addhArasavihe lekhavihANe paM0 taM0 vaMbhI, javaNAliyA (javaNANiyA), dosAuriA, loTikA, pulasAriyA, pArADyA (vADyA), pattariyA, kAvala puSTriyA, movacatA, vaiLatiyA, aai bajivI, pALijivI, gaMdhahivI-mUryAvI, bAlaviI, mATesarIjhivI, AmilTIviI, poiivahivat / --samavAyAMga 18 samavAya || pannavaLasUtranI judIjudI prateAmAM azvattariyAne badale aMtariyA, payagaMtariliyA ane 'yaMtarariyA evAM nAmeA paNa maLe che ane bALivIne khale AyAhinI evuM nAma paNa maLe che. (la) vizeSAvaH 0 464nI TIkAmAM aDhAra lipinAM nAma nIce pramANe cheH 'baTAvA hinaya:-- 1 ra 3 ma 10 hasavI bhUalivI, jakkhI taha rakkhasI ya bodhavyA / uDDI javaNi turukI, kIrI daviDI ya siMdhiyA // 12 13 14 15 16 17 mAlaviNI naDi nAgari, lADalivI pArasI ya bodhavvA / taha arnimittI ya livI, cANakkI mUladevI ya // " (5)samavAyAMgasUtramAM ane vizeSAvasyakaTIkAmAM AvatAM aDhAra lipionAM nAmeAmAM moTo pharaka che. samavA cAMgasUtramAM brAhmI ne kharIAThI lipinAM nAma che jyAre vizeSAvasyakaTIkAmAM te khIlakula che ja nahi. vizeSAvazyakaTIkAmAM AvatAM nAmeAmAM eziyAI ane bhAratIya pradezeAnAM temaja cANakaya, mUladeva jevA bhAratIya vidyAnAnAM nAmeAnI jhAMkhI vadhAre thAya che jyAre samavAyAMgasUtramAM AvatAM nAmeA mATe tema nathI. samavAyAMgasUtra, lalitavistara anevizeSAvasyakaTIkAmAM darzAvela lipie badhI ye kAi svataMtra saMketa nita lipi ja haze ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. keTalIka lipio amuka vastune gupta rAkhavA khAtara ke TuMkAvavA khAtara vaida, joSI, maMtravAdI Adie karelA eka ja lipinA mAtra vargaparivartanarUpa pheraphAramAMthI paNa janmI che. . ta. vizeSAvasyakaTIkAmAMnAM aDhAra lipionAM nAme mAM AvatI 'cANakayI' lipi ane 'ladevI'lipi e 'nAgarI' lipinA varNaparivartana mAtrathI utpanna thai che. A jAtanI lipine vAtsyAyanIya sUtramAM 64 kalAomAM sphucchitavivA; arthAt 'zleSThita'lipinA bheda tarIke oLakhAvelI che. A 'kalA'vAkayanI jayamaMgalA TIkAmAM TIkAkArI-- 'mlecchitavikalpAH' iti, yat sAdhuzabdopanibaddhamapyakSaravyatyAsAdasrASTAtha tad mlecchitaM gUDhavastumantrAtham / arthAt--je zuddha zabdaracanAvALuM hovA chatAM akSarAnA pheraphAra karavAthI-karIne lakhavA-khelavAthI aspaSTa arthavALuM hoya te myucchita, enA upayoga saMtADavA lAyaka vAta ke maMtrAhimATe thAya che." --ema jaNAvI 'kaiTilIya=cANakayI' ane 'mUladevI' lipinA ullekha karyo che ke tathA yauTijhIyamU~~~ vAveH kSAntanya vaizya, svacodava-drIyoH / bindUSmaNo viparyAsAd, durbodhamiti sajJitam //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA 19 lipie lIdhuM; tema chatAM hiMdukuza parvatanA uttaranA dezomAM temaja cAnIjha turkastAna Adi dezamAM, jyAM auddha dharma ane bhAratIya sabhyatA peAtAne paga jamAvI rahI hatI tyAM, keTalI ye sadI sudhI te cAlu hatI. aau juno paTTo caiva, paTau ta-pau cazo tathA / ete vyastAH sthirAH zeSAH, mUladevIyamucyate || -vi1 makhyA re sUtra 16. prastuta vAmasUtranI 'nirNayasAgarIya' ane 'cai khaMkhA sIrIjha'nIAttimAM pATaeNbhede ghaNA che; tema chatAM e pAThabhaTThAne jatA karI je pAThe grAhya ane prAmANika lAgyA te ja ahIM amArA pramANamA svIkAryAM che, 'ku' thI 'tha' sudhInA ane 'da' thI 'kSa' sudhInA vyaMjano, harava ane dIrdha svare, anuravAra ane visarga, A badhAna ulaTAvIne lakhavAthI keTalIya=cANakayI' lipi ane che. AnA kAThA A pramANenA hovA joie 3) 1 | | kava che. maiM # 3|43 | 4 | T | 7 |T vAdhana 5 166 mAM ca| ||1||5| saddA ||6| 3 | S | T || OM | OM | | jI | | 'phUladevI'lipimAM A ityAdi ravAne badale ke kA ityAdi ane ka kA ityAdine badale A ityAdi lakhavA. kha ane ga, dha ane Da*, ca varga ane Ta vaga, ta varga ane dha varga, ca varga ane za va` e ekabIjAne mudale lakhavA. jemanA tema kAyama rahe che. vyaMjana sAthe maLelA svara amArI pAse vata 1663mAM lakhAeluM eka pAnuM che jemAM keTalAka blecchita'lipinA ane akSarasuSTikA'nA prakAra ApelA che, temAM mUladevI lipi kAThA ane udAharaNa sAthe ApelI che te ahIM utAravAmAM Ave cheH (ga (87:) avadha jaina la a ta thayAna car|| va 1 kAra | 4 ! ! ! | 5 ) = 45 | A| 6 | sauM AdayaH kAdayo jJeyAH, kha-gau gha Gau parasparam | zeSavargeSu vargeSu, mUladevena bhASitam // 1 // svara: sa va caMte / ti mULatevI sTivi:| jirisTonakIma AiravuM // zrIrattu / / aMtamAM pirijhonanIC sipi lakhyuM che tenA AAya e che ke-mUladevI lipimAM riSisomanIvena hilita ema lakhavuM hoya teA vioinama sirinuM ema lakhAya che. cANakya ane mUladeva e ajJeya vidvAna rAjamAnya puruSe I.sa. pUrve thai gaelA hAI cANakayI ane mUladevI lipie ati prAcIna che. samavAyAMgasUtramAM AvatI 'aMkalipi' ekAthI lakhAtI hevI neie. uparAkta pAnAmAM aMkalipi nIce pramANe ApavAmAM AvI cheH a -ca-Ta-ta-pa-ca vAM; / kA5jusrola aMgaH / ladha | 2jI jJa za ba | TaThaDaDhaNa / tathadadhana / paphababhamaH / yaralava / za Sa sa ha / prathamaM vargoM gamyate / pazcAt vargasya akSaro For Private Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma AratavarSamAM kharISmI lipino praveza itihAsavettAonI e mAnyatA che ke IrAnavAsI sAthe hiMdustAnanA vyApArika saMbaMdhane lIdhe temaja temanA rAjatvakALamAM temanI sattA nIce rahela hiMdustAnanA IlAkAmAM temanI rAjakIya lapi 'arabhaIka'ne praveza thayA haze ane temAMthI kharAthI lipinI utpatti thaI hAvI joie dAkhalA tarIke jema musalamAnAnA rAjya daramiyAna temanI phArasI lipi A dezamAM dAkhala thaI ane temAM keTalAka akSaro umerAI urdU lipi banI. 'aramaIka' lipimAM kkta 22 akSarA hoI temAM svarAnI apUrNatA ane havadIdhanA bhedane abhAva temaja svarAnI mAtrAone sadaMtara abhAva hevAthI e lipi bhAratavarSanI bhASAne mATe yogya na hatI. tethI I.sa. pUrve pAMcamI zatAbdInI AsapAsa temAM akSarAnI saMkhyA vadhArIne temaja keTalAka akSarAne AvazyakatA pramANe badalIne ane svareAnI mAtrAonI ceAjanA karIne tenA uparathI 'kharAthI' lipi taiyAra karI hoya. saMbhava che ke A lipine vyavasthita rIte taiyAra gamyate / pazcAt mAtrA gaNyate / aGko likhyate // iti aGkapalI | 022 | 822 | 821 | 6 | 234 | 733 3822 | 11-11 || zrIH || ahIM aMkamAM jaNAvyuM che ke riSitomanIddhilita aMkalapa pachI 'zUlapa' ane'rekhAlipi'ApavAmAM AvI cheH anena prakAreNa zUnyapalavI zUnyAni kAryANi / rekhApallavI rekhAH kAryAH // jaina cheda AgamAmAM cUrNikArAe prAyazcittAnA prasaMgamAM je aMkalapa ane lipanA upayoga karyAM che ene paricaya AgaLa upara aMkAnA paricaya prasaMge ApIzuM. A sivAya A pAnAmAM aiSadhalipi, dAtAsIlipi ane sahaDhavIlipi paNa ApavAmAM AvI che, jene utArA ahIM ApavAmAM Ave cheH lava yathA - agara 1 kapUra 2 belUra 3 TaMkaNa 4 tagara 5 pIpari 6 yAvitrI 7 saMThi 8 / je vargano akSara te auSadhanAma / je varganuM jetamu akSara tetalAM TAMka / jetamu svara tetalA vAla || iti mauSadhavanavI // zrIrattuH || dAtA dhaNa kosa bhAvaM, bAlA mahaM khagaM ghaTA / AzA pIThaM jaDhe SaMDe, cayaM ricchaM thanaM jhaphA // 1 // iti dAtAsI || . a pa / pha ba OM haiM | 3 dha | bha ma / ka ca / kha cha / ga ja / dha jha / Ga Ja / Ta ta / Tha tha na | haiM ca | za Z | 2 1 | tra | tti savaivI // bhAI sArAbhAI navAba pAsenA '1867 2 [! su} 12||" lipi A pramANe ApavAmAM AvI cheH-- nA lakhela pAnAmAM 'dAtAsI' ane 'sahadevI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 uddAtA thana jonsa mAvo, vA-hama- - di vagova - TA / 1718 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28297031 32 -6 jU - ina - hAtha - DhA, 3 - 2 - | - 23 - jJa // 1 // '
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 12nAra, yAnI mora vizvAza'bhA saya bhupa, "12 / 74' nAmanI mAyArya (bAma) hAya, jenA nAmathI lipinuM nAma "kharoSThI' paDyuM hoya. temaja e paNa saMbhava che ke takSazilA jevA gAMdhAranA koI prAcIna vidyApIThamAM A lipine prAdurbhAva thaye heya. brAhI lipi I.sa. pUrve 500thI laI Isa, 350 sudhInI bhAratavarSanI tamAma lipionI saMjJA "brAhmI' che. te pachI tenI lekhanapraNAlI be vibhAgamAM vahecAya che, jene 'uttarI' ane 'dakSiNa" nAmathI oLakhavAmAM ahIM sahadevI" lipimAM lakhyuM che ke "o-dI-sai-Rs pahilo na-muM, anukrame akSara aMka / kamiI va cokaDI+, gage vivaNo vaMka // 1 // caciM Adho caMdalo. , tateM lIha tarAla = | jo sAthIo jANII 5.baviM miMDu yADa 0 // 2 // chameM do lITarI khaDI, umI cyAra m | bhoM miMDaM AMkaDo 8, DhaTeM trikhuNa vicAra A ||3|| etA akSara eNe speM karavA hinA kAnA mAtra je akSaranA bolatA hoya te krvaa| nInA akSara bAkI rayA te akSara krvaa| iti sahadevI jaannvii|| GiI+11pAraNa / 2 // pA:4:3:0::: ::, 3:baH3:0: Im::m::1: / e::::3: 01:03:::: :: :hAH 1: // 1 // " likhataM paM0 motIcaMda // pArasanAthake nAmaseM, saba saMkaTa mITa jAa / ___ manasudhe sevA kareM, tA ghareM lachI suhAa // 1 // bhAI sArAbhAI pAsenA pAnAmAMnI "sahadevIlipi' mATenA duhAo ane tenI bhASA jotA e lApa kaI yAtae banAvelI hoya tema lAge che. saMbhava che ke tenA lekhaka 50 metIcaMdajI yatinI ja e banAvelI hoya, paryu bhArI pAsena! pAnAnA aMtabhA saMvat 1663 varSe / mu0 somajIlipIkRtaM vo pache.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma Ave che. uttarI zailIne pracAra viMdhyAcalathI uttaranA dezamAM ane dakSiNI zailIne pracAra dakSiNa taraphanA dezamAM rahyo che, tema chatAM uttaranA dezamAM dakSiNI zailInA ane dakSiNanA dezamAM uttarI zailInA zilAlekha kaI kaI ThekANe maLI Ave che. uttarI zailInI lipiomAM guptalipi, kuTilalipi, nAgarI, zAradA, baMgalAlipine samAveza thAya che ane dakSiNI zailInI lipiomAM pazcimI, madhyapradeza, telugu, kanaDI, graMthalipi, kaliMgalipi, tAmilalipi, ane vaLuttalipiono samAveza thAya che. jemane prAcIna lipiono paricaya nahi hoya teo te ekAeka mAnaze paNa nahi ke ApaNA dezanI cAlu nAgarI, zAradA (kAzmIrI), gurumukhI (paMjAbI), baMgalA, UMDayA, telugu, kanaDI, graMtha, tAmila Adi dareka lipi eka ja mULa lipi brAhmImAMthI nIkaLI che, tema chatAM e vAta taddana ja sAcI che ke atyAranI pracalita tamAma bhAratIya lipiono janma brAhmI lipimAMthI thayo che. bhAratanI mukhya lipi upara jaNAvavAmAM AvyuM e uparathI samajI zakAya che ke bhAratavarSamAM kharoSThI lipino pracAra IrAnavAsIonA sahavAsathI ja thayo che. kharuM jotAM bhAratavAsIonI pitAnI lipi to brAhmI ja che. brAhmI lipi bhAratavarSanI svataMtra temaja sArvadezika lipi hovAthI jaina saMskRti ane bauddha saMskRtie potAnA graMtho paNa emAM lakhyA che ane lipionI nAmAvalimA enuM nAma paNa paheluM mUkyuM che. bhAratIya lipinI viziSTatA bhAratIya Arya prajAe buddhimattAbharyA ane sauthI mahatvanA be kAryo karyAM che. eka brAhmI lipinI racanA ane bIjuM cAlu paddhatinA aMkonI kalpanA. duniyAbharanI pragatizIla jAtionI lipio tarapha najara karatAM temAM bhAratIya Arya lipinA vikAsanI gaMdha sarakhI nathI dekhAtI. kyAMka to dhvani ane cihna-akSaromAM sAmyatA na hovAne lIdhe eka ja cihna-akSaramAMthI eka karatAM aneka dhvanio pragaTa thAya che ane keTalAeka dhvanio mATe eka karatAM adhika cihna vAparavAM paDe che, eTaluM ja nahi paNa e varNamAlAmAM koI vAstavika zAstrIya krama ja daSTigocara thatuM nathI. kaika ThekANe lipi varNAtmaka na hatAM citrAtmaka che. A badhI lipio mAnavajAtinA jJAnanI prAraMbhika dazAnI nirmANasthitimAMthI AjasudhImAM jarA paNa AgaLa vadhI zakI nathI, jyAre bhAratIya Arya prajAnI brAhmI lipi hajAro varSa pUrve ja eTalI ucca hade pahoMcI gaI hatI ke enI sarasAI jagatabharanI lipiomAMnI koI paNa lipi Aja sudhI karI zakI nathI. A lipimAM dhvani ane akSarane saMbaMdha barAbara phenogrAphanA dhvani ane tenI cUDIo uparanAM cihno jevo che. AmAM pratyeka Arya vanine mATe judAM judAM cihno hovAne lIdhe jevuM belavAmAM Ave che tevuM ja lakhAya che ane jevuM lakhavAmAM Ave che tevuM ja bolAya che, temaja varNamAlA-akSarano krama paNa barAbara 8 juo TippaNana. 5 ane 7 (1). jaina Agama mAvatImAM no vaig sTivI" e pramANe brAhmIlipine namaskAra karavAmAM AvyA che.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA vaijJAnika paddhatie geThavAele che. A viziSTatA bIjI koI lipimAM nathI. A ja pramANe prAcIna kALamAM samagra saMsAranI aMkavidyA paNa prAraMbhika dazAmAM hatI. kyAMka te akSarone ja bhinnabhinna aMko mATe kAmamAM letA te kyAMka ekama, dazaka, so, hajAra ItyAdi mATe 1 thI 9 sudhInA aMka mATe judAM judAM cihno karavAmAM AvatAM; eTaluM ja nahi paNa e cihno dvArA phakta lAkha nIcenI ja saMkhyA jaNAvI zakAtI. prAcIna bhAratamAM paNa aMka mATe A ja jAtano krama hato, paraMtu A gUMcavaNabharyA aMkothI gaNitavidyAmAM vizeSa vikAsa thavAno saMbhava na lAgavAthI bhAratavAsIoe vartamAna aMkakrama zodhI kADhyo, jemAM 1 thI 9 sudhInA nava aMke ane khAlI sthAnasUcaka zUnya (0) A daza cihnothI aMkavidyAno saMpUrNa vyavahAra cAlI zake che. A aMkono krama jagate bhAratavarSa pAsethI ja jAya che ane vartamAna samayamAM gaNita tathA enAthI saMbaMdha dharAvanAra bIjAM zAstromAM pragati thaI che e A aMkanI zodhane AbhArI che. A be bAbato uparathI prAcIna bhAratIya Arya prajAnI buddhi ane vidyA saMbaMvInI unnata dazAnuM anumAna thAya che. bhAratIya sabhyatA ane lekhanakaLA bhAratavarSanA Adya lekhako ane sAhityakAro sAme je je vastuo hatI temAM vRkSo mukhya hatAM. teoe lakhavAnI preraNA thatAM vRkSonAM pAMdaDAMno upayoga karyo hato. jenA upara lakhAtuM te sAdhananA arthamAM "parNa ke "patra zabdano upayoga karAto hato, je AjasudhI "pA" ke "patuM" zabdamAM jaLavAelo che. e paNa ke patra zabda ja sUcave che ke ApaNe tyAM prAcIna samayamAM enA vAgyAthe ja lakhavAnA vAhana tarIke upayoga thato hate. taduparAMta lekhya aMzonA judAjudA vibhAge jaNAvavA mATe te te aMzene skaMdha, kAMDa, zAkhA, vallI, sUtra vagere nAmo ApyAM, je vRkSanA aMzavizeSone oLakhAvavA mATe pahelethI prasiddha hatAM. A rIte eka yugamAM bhAratIya vananivAsasabhyatA ane lekhanakaLA vacce gADha sagAI jAmI hatI' e vAta bhUlI zakAya tema nathI. bhAratIya lekhanasAmagrI prAcIna samayamAM bhAratavarSanA jeTalI lekhanasAmagrI koIpaNa dezamAM na hatI. kudarate ahIM tADapatra ane bhejapatra vipula pramANamAM utpanna karyo che. misaranA pipAyarasanI jema temane ugADavA 9 papAyarasa eka jAtanA choDanuM nAma che. tene pAka 'misaramAM ghaNA prAcIna kALathI thatuM hatuM. A choDa cAra hAtha UMce ane enA thaDIAnI sarakhaDIne bhAga triNa AkRtine thato hato, jemAMthI 4 IMcathI laI Ica sudhInI laMbAInA TukaDAo kApavAmAM AvatA hatA. enI chAlanI bahu ja sAMkaDI cIpa nIkaLatI hatI, jene cokhAnI lAhI AdithI ekabIjI sAthe cAMTADIne pAnAM banAvavAmAM AvatAM hatAM. A pAnAMone dabAvIne sUkavatA hatA, jyAre e tana sukAI jatAM tyAre temane hAthAdAta athavA zakha AdithI ghUMTIne suvALAM ane sarakhAM banAvatA hatA te pachI e lakhavA lAyaka banatAM hatAM. A rIte taiyAra karelA pAnAMone yuropavAsIo pipAyarasa' kahe che. AnA upara ja teo pustaka, ciDI vagere lakhatA hatA, kemake te jamAnAmAM kAgaLa tarIke A ja kAma AvatAM hatAM. A rIte taiyAra thaelAM pepAyara atyaMta TUMkAM thatAM hoI tenAM keTalAMye pAnAMne ekabIjA sAthe caTADIne lAMbAM lAMbAM pivAyaraso paNa banAvatA hatA, je misaranI prAcIna kabaromAM maLI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra jaina citrakalpadruma paDatAM na hatAM. bhAratavAsIo mAMthI kAgaLa banAvavAnuM I.sa. pUrve trIjA cothA saikAthI jANa gayA hatA. purANomAM pustake lakhAvIne dAna karavAnuM moTuM puNya mAnavAmAM AvyuM che. cInI yAtrI yuesaMga ahIMthI cIna pAchA pharatI vakhate vIsa ghaDAo upara pustaka lAdIne potAnI sAthe laI gayo hato, jemAM 657 judAjudA graMtho hatA. madhyabhAratano zramaNa puNyopAya I.sa. 655mAM paMdara karatAM vadhAre pustaka laI cIna gayo hato. A bauddha bhikSuo yuropa ke amerikAnA lakSmIpatio na hatA ke pIAnI thelIo kholIne pustaka kharIde. e badhAM pustake temane gRhastha, bhikSuo, maDo athavA rAjAo taraphathI dAna ja maLyAM haze. jyAre mAtra dAnamAM ne dAnamAM ja ATalAM pustaka ApavAmAM AvyAM to saheje anumAna karI zakAya che ke likhita pustako ane vividha prakAranI lekhanasAmagrInI bhAratavarSamAM keTalI pracuratA haze! jaina lekhanakaLA prasaMgopAta bhAratIya Arya saMskRti sAthe saMbaMdha dharAvatI lekhanakaLAne saMkSipta paricaya ApyA pachI have jaina lekhanakaLAnA mukhya viSaya tarapha ApaNe AvIe. paraMtu ene aMge amAruM vaktavya raju karatAM pahelAM jaina zamaNusaMskRtie lekhanakaLA kyAre ane zA mATe svIkArI ane ene svIkAra karyA agAu jaina zramaNanI pitAnA padapAThanane aMge zI vyavasthA hatI e ApaNe joIe. lekhanakaLAne svIkAra pahelAM jaina zramaNonuM paThana-pAThana tyAgadharmanI ucca kakSAne sAdhanAra jaina zramaNe parigrahabhIra hAi jema bane tema ochAmAM ochA vastunA parigrahathI athavA sAdhanothI pitAne nirvAha karI letA hatA, temaja te jamAnAmAM pratyeka viSayane mukhapATha rAkhavAnI ne mukhapATha bhaNavA-bhaNAvavAnI paddhati samagra bhAratavarSamAM hovA uparAMta jainazramaNanI parigrahane lagatI vyAkhyA paNa ati jhINavaTabharI hatI ke adhyayana-adhyApana mATenAM pustakAdi jevAM sAdhane levAM e paNa asaMyama. arthAta tyAgadharmane hAni pahoMcADanAra temaja pApapa0 manAtuM. kAraNa e hatuM ke jaina zramaNa buddhisaMpanna temaja adbhuta smaraNazaktivALA Ave che. A pAyarase kAM to lAkaDAnI peTImAM surakSita rIte rAkhelA mRtanA hAthamAM rAkhelA hoya che athavA temanA zarIra upara lapeTelAM hoya che. misaramAM I.sa. pUrve 2000 varSa lagabhaganAM evAM pAyarasa maLe che. lakhavAnI kudaratI sAmagrI sulabha na hevAne kAraNe yuropavAsIo khaba parizramapUrvaka uparokta cheDanI chAlane ceTIcAMTADIne pAna banAvatA hatA. bhA. prA. li. pR. 16 Ti. 1. 10 (4) nizIyamanuSya tathA mArgamAM jaNAvyuM che ke 'potthaga jiNa didaMto, vaggura leve ya jAla. cakke ya / ' arthAta-"zikArIonA phAsalAmAM sapaDAeluM haraNa, tela vageremAM paDelI bhAkha, jALamAM pakaDAelA mAchalAM vagere temAMthI chaTakI jaI bacI zake che, paNa pustakanA vacamAM phasAI gaelA jIva bacI zakatA nathI. tethI pustaka rAkhanAra zramaNanA saMyamane hAni pahoMce che." A pachI AgaLa cAlatAM kevaLa mehane khAtara puratakane saMgraha karanAra, lakhanAra, pustakanI bAMdhachoDa karanAra
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA hoI temane pustakAdine parigraha karavAnuM kazuM ja kAraNa nahotuM. ane je A dazAmAM teo pustakAdine saMgraha kare te temane mATe kevaLa mamatva sivAya bIjuM kazuM ja kAraNa kalpI na zakAya. ahIM ema pavAmAM Ave ke "zuM te jamAnAmAM badhA ye jaina zramaNo ekasarakhA buddhizALI temaja yAdazaktivALA hatA?" to ame kahIzuM ke "nahi'; paraMtu te mATe te jamAnAmAM jaina zramaNa saMskRtinA sUtradhAra virAe jaina zamaNusaMghanuM baMdhAraNa kula-gaNa-saMghane11 lagatI vizALa janArUpe vyavasthita karela hoI tenA Azraya nIce alpa-madhyama buddhivALA zramaNanAM paThana-pAThanane lagatI vyavasthA, pustakAdine parigraha karyA sivAya paNa, akhaMDa rIte cAlatI hatI. A sivAya jaina sthaviroe bhikSasaMghATaka'nI arthAta "bhikSuyugalanI athavA bhikSusamUhanI vyavasthAne paNa sthAna ApyuM hatuM, eTaleke alpabuddhivALA zramaNane maLatAvaDA svabhAvavALA zAMta buddhimAna bhikSane saMpI detA. darekane yugalarUpe vahecavAmAM AvatA ema ja na hatuM. prasaMga joIyegyatAnusAra vadhAre paNa soMpavAmAM AvatA ane tyAre e "sAdhusaMghATakamAM AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira vagere jevA jokhamadAra padavIdharonI yojanA karavAmAM AvatI hatI. sAmAnya rIte "bhikSusaMghATakanI vyavasthA evI rItanI rahetI ke jyAre koI paNa bhikSune kAMI paNa kAma karavuM hoya -arthAta svAdhyAya, dhyAna, paThana-pAThana, bahAra javuM-AvavuM, AcArya-upAdhyAya-sthavira AdinA hukamane pahoMcI vaLavuM ityAdi paikI kAMI paNa karavuM hoya,-tyAre teNe ochAmAM ochA yugalarUpe rahIne karavuM joIe, jethI eka jena zramaNa mATe prAyazcita kahelAM che. 'jattiyamettA vArA, muMcAta baMdhAMta va jAttayA vArA / jati akkharANi lihati va, tati lahugA jaM ca Avajje // ' (4) ra jijULamAM jaNAvyuM che ke "pustaka rAkhavAthI asaMyama thAya che? 'potthaesu gheppataesu asaMjamo bhavai |'-ptr 21 11 na maNasarathAnuM sUtra vyavasthita rIte calAvavA mATe temAM kula, gaNa ane saMghane lagatI vyavasthA hatI ane saMghATakanI janA paNa ghaDavAmAM AvI hatI. saMghATakanI yojanA yugalarUpe paNa hatI ane samudAyarUpe paNa hatI. samudAyarUpa "sAdhusaMghATakane "gaccha' e nAmathI oLakhatA. paraspara saMbaMdha dharAvatA gae, kule ane gaNane anukrame kula, gaNa ane saMgha e nAmathI oLakhatA. e go, kalo ane gaNe upara kAbu rAkhavA mATe eka eka ravira zramaNanI nImaNuka thatI, jemane anukrame kulAcArya, gaNAcArya ane saMghAcArya tarIke mAnavAmAM AvatA. samagra zramaNa saMsthA upara chevaTanI sattA dharAvanAra samartha mahApuruSa saMghAcAryuM che. emanI sattA ane AjJA samasta bramaNasaMsthA upara pravartatAM ane mahatvanAM kAryonA aMtima nirNayo temanA hAthamAM rahetA, eTaluM ja nahi paNa emanA e nirNaya sarvamAnya karavAmAM AvatA. 12 (ka) 'nepAlabattaNIe ya bhaddabAhusAmI acchaMti coddasapucI, tesiM saMgheNaM patthavito saMghADao 'diTrivAdaM vAehi tti / x x xxx paDiniyattehiM saMghassa akkhAtaM / tehiM agNo vi saMghADao visjjito|' -gavarajULa mA 2 utra 180. (kha) 'tattha ego saMghADago bhaddAe siTribhajjAe gharaM bhikkhaMto atigato // ' __ AvazyakacUrNI bhAga 2 patra 157.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jaina citrakalpadruma bIjAne kArya karavAmAM saraLatA rahe ane te sAthe koinAmAM koI paNa jAtanI zithilatA pravezavA pAme nahi. jaina zramaNa saMskRti dvArA lekhanakaLAne svIkAra jyAMsudhI jaina zramaNe buddhizALI ane yAdazaktivALA hatA temaja temanAmAM upara TUMkamAM jaNAvyA pramANenI saMgha ane saMghATakanI vyavasthA vyavasthitapaNe cAlu hatI tyAMsudhI temane pustakone parigraha karavAnI ke lekhanakaLA tarapha najara deDAvavAnI leza paNa jarUrIAta jaNAI nahotI; paraMtu eka pachI eka upasthita thatA bArabAra varSe bhayaMkara dukALone lIdhe 3 jaina zramaNone bhikSA vagere maLavA azakya thayAM ane pariNAme temanAmAM svAdhyAya, paThana-pAThana Adi viSayaka zithilatA dAkhala thatAM teo jaina Agamone bhUlavA lAgyA. A sthitimAM paNa jaina zramaNoe saMghasamavAya-saMghanA meLAvaDAo karI bhUlAI jatA jaina Agamane vAcanA dvArA keTalI ye vAra pUrNa karI lIdhAM athavA sAMdhI lIdhAM. tema chatAM kALanA prabhAve jaina zramaNonI yAdadAstI moTA pAyA para ghasAtI cAlI, eTaluM ja nahi paNa te sAthe devanI pratikULatAne laI te yugamAM eka pachI eka ema aneka dhRtadhara sthavira AcAryo ekIsAthe paralokavAsI thatA cAlyA, tyAre vIra saMvata 980 mAM sthavira Aye devaddhigaNi kSamAzramaNa Adi sthavirAnA Adhipatya nIce vallabhIpura-vaLAmAM jaina AganA sArvatrika lekhanane aMge vicAra karavA mATe "saMghasamavAya' karavAmAM Avyo. A saMghasamitimAM te yuganA samartha bhikSasthaviro ane saMbhava pramANe deza-videzanA mAnya zramaNa pAsa6 paNa sAmela hatA. A ekatrita thaelA "saMdhasamavasaraNamAM paraspara maMtraNA karai jaina Agamane 13 jaina Agama pustakArUDha thayA pahelAM cAra bAra varSa dukALa paDavAnI dha jaina sAhityamAM maLe che eka sthavira AyebhadrabAhunA samayamAM, bIje sthavira AryamahAgiAiryasuhastinA vakhatamAM, trIje vajasvAminA mRtyu samaya daramiyAna ane ceAthe rakaMdilAcArya-nAgArjunAcAryanA jamAnAmAM. 'ito ya vairasAmI dakSiNAvahe viharati, dubhikkhaM ca jAyaM bArasavarisagaM, savvato samaMtA chinnapaMthA, nirAdhAraM jAtaM / tAhe vairasAmI vijjAe AhaDaM piMDaM tadivasaM ANeti ||'-aavshykcuurnnii bhAga 1 patra 404. dukALanA bIja ullekha mATe juo Tiva 14, 16, 18, 19. 14 'aNNe bhaNaMti-jahA sutaM No NaTuM tammi dubbhikkhakAle, je pahANA aNuogadharA te viNTA // ' -nijImULa = 8. vallahipurammi Nayare, deviddddiipmuhsylsNghehiN| putthe Agama lihio, navasayaasiyAo viiraao|| 16 pATaliputrIvAcana prasaMge zrAvako hAjara hovAnI vAta nIvAnuzAsana gAthA 84nI TIkAmAM che- 'zrIvIrasvAmino mokSaMgatasya duSkAlo mahAn saMvRttaH / tataH so'pi sAdhuvarga ekatra militaH, bhaNitaM ca parasparam-kasya kimAgacchati ? / yAvanna kasyApi pUrvANi samAgacchanti / tataH zrAvakairvijJAte bhaNitaM taiH, yathA-kutra sAmprataM pUrvANi santi ? / tairbhaNitam-bhadrabAhusvAmini / tataH sarvasaMghasamudAyena paryAlocya preSitaH tatsamIpe sAdhusaMghATakaH' ityAdi /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA lipibaddha karavAno arthAta pustakAddha karavAno niradhAra karavAmAM AvyuM. A nirNaya jAhera thatAM jaina zramaNasaMskRtine kahe, jaina bhikSuone kaho yA jaina saMpradAyane kahe, lekhanakaLA ane tenAM sAdhano ekaThAM karAvavAnI AvazyakatA UbhI thaI ane te ekaThAM karAvA paNa lAgyAM. jemajema jaina bhikSuonI yAdadAstImAM dina-pratidina ghaTADe thato gaye ane mULa Agamone madadagAra avAMtara Agame, niryukti-saMgrahaNI-bhASya-cUNirUpa vyAkhyAgraMtha temaja svataMtra vidhavidha prakArane vizALa sAhityarAzi racavA-lakhavAno prasaMga prApta thato gayo tema tema lekhanakaLAnI sAthesAthe tenAM sAdhanonI vividhatA ane upayogitAmAM vadhAro thato gayo. pariNAme jana zramaNo pite paNa e sAdhano saMgraha karavA lAgyA. eTaluM ja nahi paNa jaina maNasaMskRti, je eka kALe pustakAdine parigraha karavAnI vAtane mahApApa tarIke mAnatI hatI ane te badala kaDakamAM kaDaka daMDaprAyazcitta pharamAvatI hatI, te ja saMskRtine vAraso dharAvanAra tenA saMtAnabhUta sthavirene navesarathI ema nadhavAnI jarUrata paDI ke "buddhi,17 samaja ane yAdazakitanI khAmIne kAraNe temaja kAlikakRtAdinI niryuktinA kezane mATe pAMca prakAranAM pustaka laI zakAya che ane te levAmAM saMyamanI vRddhi che." jana siMdhasamavAya ane vAcanAo upara ame je jaina saMghasamavAya ane vAcanAone ullekha karI gayA teno ahIM TUMka paricaya ApavA Avazyaka mAnIe chIe. "saMdhasamavAya'ne artha "saMghano meLAvaDo" athavA "saMdhasamelana thAya che ane vacanAne artha "bhaNAvavuM thAya che. AcArya potAnA ziSyone sUtra, artha vagere bhaNAve che ene jaina paribhASAmAM vAcanA kahevAmAM Ave che. sAmAnya rIte saMghasamavAyo ghaNe prasaMge thatA rahe che, paraMtu jaina saMpradAyamAM jaina AgamonA vAcana, anusaMdhAna ane lekhana nimitte maLI ekaMdara cAra yAdagAra mahAna saMdhasamavAyo thayo che, e paikInA pahelA traNa saMghasamavAyo jaina AganA vAcana ane anusaMdhAna nimitta thayA che ane cothe saMghasavAya tenA lekhana nimitte thayo che. pahelo saMghasamavAya caudapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhunA jamAnAmAM vIra saMvata 160 nI AsapAsa jaina vinA Adhipatya nIce pATaliputramAM thayo hato. te samaye thaela jaina AgamonI vAcanAne "pATaliputrI vAcanA" e nAmathI oLakhavAmAM Ave che. bIjo ane trIjo saMghasamavAya A uparathI samajI zakAya che ke dareka mahattvanA saMghasamavAmAM saMbhAvita zrAvakanI hAjarI mAnya hatI. 17 (%) "jati pacApa, vaDhiALisgttio -niyamagra 30 12. (kha) 'mehA-ogahaNa-dhAraNAdiparihANiM jANiUNa, kAliyasuyaNijjuttiNimittaM vA potthagapaNagaM tti. jo tti rAgo -nizIyasULI. (ga) 'kAlaM puNa paDucca caraNakaraNaTA abbocchittinimittaM ca geNhamANassa potthae saMjamo bhavai / ' -vaivastrazULI patra 21. 18 'tammi ya kAle bArasavariso dukkAlo uvaTrito / saMjatA ito ito ya samuddatIre gacchittA puNaravi pADaliputte militA / tesiM aNNassa uddesao, aNNassa khaMDaM, evaM saMghADitehiM ekArasa aMgANi saMghAtitANi,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jaina citrakalpadruma ekIkALe sthavira Arya skaMdila ane sthavira Arya nAgArjunanA pramukhapaNAmAM vAranirvANa saMvata 827thI 840 sudhInA koi varSamAM anukrame mathurA ane vallabhImAM thayA hatA. A e saMdhasamavAyeAmAM thaela AgamavAcanA ane AgamAnA anusaMdhAnane anukrame 'mAthurI' ane 'vAllabhI' vAcanA tarIke oLakhavAmAM Ave che.19 ceAtheA saMghasamavAya vIra saMvata 980mAM pustakalekhana nimitta sthavira Arya devardhigaNi kSamAzramaNanA AdhipatyamAM vallabhImAM maLyA hatA. keTalAko vallabhImA thaela A pustakalekhanane 'vallabhI' vAcanA tarIke jaNAve che, paraMtu e mAnyatA taddana bhUlabharelI che. kAraNa ke sthavira Arya devardhigaNi kSamAzramaNanA pramukhapaNA nIce vallabhImAM maLela saMghasamavAyamAM mAtra pustakalekhananI pravRttine aMge ja vicAra ane nirNaya karavAmAM AvyuM hatA. pustakalekhanane judI vAcanA tarIke oLakhAvavAnuM kazuM ja kAraNa na hoi zake.20 diTTivAdI natthi | nepAlavattiNAe ya bhaddabAhusAmI acchaMti cohasapuntrI, tesiM saMgheNaM patthavito saMghADao 'diTTivAdaM vAehi' tti| gato, niveditaM saMghakajjaM / taM te bhaNati - dukkAlanimittaM mahApANaM na paviTTo mi to na jAti vAyaNaM dAtuM / paDiniyattehiM saMghassa akkhAtaM / tehi aNNo vi saMghADao visajjito -- jo saMghassa ANaM atikamati tassa ko daMDo ! | to akkhAi - ugghADijjai / te bhatimA ugvADeha, peseha mehAvI, satta pADipucchagANi demi / - AvazyakacUrNI bhAga 2, patra 187. 19 (ka) 'bArasasaMvaccharIe mahaMte dunbhikkhakAle mikkhaTTA aNNato ThitANaM gahaNa - guNaNAH 'NuppehA'bhAvato sute vippaNaTTe puNo subhikkhakAle jAte madhurAe mahaMte sAdhusamudae khaMdilAyariyappamuhasaMgheNa jo jaM saMbharaiti evaM saMghaDitaM kAlitasutaM / jamhA ya etaM madhurAya kataM tamhA mAdhurA vAyaNA bhaNNati / x x x x x aNNe bhaNati -- jahA sutaM No NaTuM tammi dubbhikkhakAle, je aNNe pahANA aNuyogadharA te viTTA, ege khaM dilAyarie saMdhare, teNa madhurAe aNuyogo puNa sAdhUNaM pavattio ti sA mAhurA vAyaNA bhaNNati / ' - nandI cUrNI patra 8. (kha) 'asthi mahurAurIe suyasamiddho khaMdilo nAma sUrI, tahA valahinayarIe nAgajjuNo nAma sUrI / tehi ya jAe bArasavarisie dukkAle nivvaubhAvao viphuTThi (?) kAUNa pesiyA disodisiM sAhavo / gamiuM ca kavi dutthaM te puNo miliyA sugAle / jAva sajjhAyaMti tAva khaMDukhuruDIhayaM puvvAhIyaM / tato mA suyavocchittI hou tte pAraddho sUrIhiM siddhaMtudvAro / tattha vi jaM na vIsariyaM taM taheva saMThaviyaM / pamhuTTANaM uNa puvvAvarAvaDaM tattatthANusArao kayA saMghaDaNA / - kahAvalI likhita prati / (ga) 'iha hi skandilAcAryapravRttau duSSamAnubhAvato durbhikSapravRttyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanezat / tato durbhikSAtikrame subhikSapravRttau dvayoH saMghayormelApako'bhavat / tadyathA-- eko valabhyAm, eko mathurAyAm / tatra ca sUtrArthasaMghaTane parasparaM vAcanAbhedo jAtaH / ' - jyotiSkaraMDakaTIkApatra 41 / 20 yA vAyanAzono vistRta mane pAMDityapUrNa parivyaya bhejavA icchanAre nAgarIpracAriNI patrikA bhAga 10 bhAM prasiddha thaele! zrImAna kalyANavijayajInA vInirvAMsaMvata aura kAlagaNunA'zIrSaka lekha 'pR. 93thI jovo. For Private Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA devagiNi kSamAzramaNa ane pustaka lekhana sthavira Arya devarkiMgaNie saMghasamavAya karI pustakalekhananI zarUAta karI' e vAta sarvatra prasiddha hevA chatAM te pahelAM jaina Agamo lakhAyAM hatAM ke nahi e jANavuM jarUrI che. AcArya zrI hemacaMdra rAtrinI svapajJa TIkAmAM jaNAvyuM che ke "vinavavanaM 2 dudhamAarebruijhAmiti mA mAdrikuna-ssavivAgaDhamRtimiH purta citam arthAt dudhamAkALanA prabhAvathI jinavacanane nAza pAmatuM joI bhagavAna nAgArjuna, rakaMdilAcArya vageree pustakamAM lakhyuM." A uparathI ema lAge che ke zrImAna devaddhigaNi kSamAzamaNa pahelAM paNa jaina Agama pustaka rUpe lakhAyAM hatAM, tema chatAM jaina Agamone pustakAddha karanAra tarIke zrImAna devagiNi kSamAzramaNanuM nAma mazahUra che tenuM mukhya kAraNa amane e jaNAya che ke mAtharI ane vAllAbhI vAcanAnA sUtradhAra besthaviroAryaskaMdila ane AryanAgArjuna vRddhAvasthAdi kAraNone laI paraspara nahi maLI zakavAne lIdhe temanI vAcanAomAM je mahatvanA pAThabheda rahyA haze e badhAnuM, te te vAcanAnA anuyAyI sthavirene ekatra karI sarvamAnya rIte prAmANika saMzodhana ane vyavasthA karavApUrvaka temaNe jaina Agamone pustaka rUpe lakhAvyAM haze, e hovuM joIe. bIjuM kAraNa saMbhavataH e hevuM joIe ke devaddhigaNinA pustakalekhana pahelAnuM pustakalekhana sarvamAnya ane sArvatrika nahi thaI zakyuM hoya, temaja Agama sivAyanAM bIjAM zAstronA lekhana tarapha lakSya nahi apAyuM hoya, jenA tarapha paNa zrImAna devarkiMgaNie khAsa dhyAna ApyuM haze. tema chatAM ame upara jaNAvyuM tema teonI prasiddhi te "the kAma Dhizi' e vacanAnusAra Agamalekhana mATe ja che. kanu dvArasUtramAM patra-pustaka rUpe lakhela mRtane dravyazrata tarIke oLakhAvyuM che. e jotAM saheje ema lAge kharuM ke sthavira AryarakSitanA jamAnAmAM paNa Agamo pustakarUpe lakhAtAM haze. paraMtu amane lAge che ke-e upalakSaNa ane saMbhava mAtra ja hovuM joIe, sivAya sthavira AryarakSitanA jamAnAmAM jaina Agama pustaka rUpe lakhAvAno saMbhava amane lAgato nathI. jaina lekhanakaLAnAM prAcIna sAdhano jaina saMskRtie lekhanakaLAne kyAre ane kema svIkArI, e jaNAvyA pachI pustakalekhananA AraMbha samaye teNe kaI lipine sthAna ApyuM haze, zAnA upara pustako lakhyAM haze, pustako lakhavA mATe kaI jAtanI ane kyA raMganI zAhI pasaMda karavAmAM AvI haze, zA vaDe pustaka lakhyAM haze, e pustakone kevI rIte rAkhavAmAM AvatAM haze, enA bacAvanAM sAdhane kyAM kyAM haze, ityAdi aneka jijJAsAone pUre tevI vyavasthita noMdha ApaNane ekIsAthe kaIpaNa sthaLethI maLI zake tema nathI; tepaNa jaina sutra, bhASya, cUrNa Adi jevA prAcIna graMthomAM prasaMgavazAt je 21 'se kiM taM jANayasarIra-bhaviyasarIravairitaM dabbasuyaM ? pattayapotthayalihiyaM / ' patra 34-1 /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalapadramA keTalIka sUcaka ane mahattvanI noMdha thaelI che tene AdhAre te samayanI lekhanakaLA ane tenAM sAdhana upara prakAza pADe tevuM ApaNane ghaNuM ghaNuM jANavA maLe che. lipi mAvatIsUtra nAmanA jaina aMgaAgamanA prAraMbhamAM, prathama paMcaparameSThine namaskAra karyA pachI tarata ja 7mo vamI vii e rIte brAhmI lipine namaskAra karavAmAM AvyuM che. e namaskAra jaina zramaNa saMskRtie pustakalekhananA AraMbha samaye je lipine sthAna ApyuM tene sUcaka che. jema bauddha sAhitya brAhmI, kharoSThI, barmIjha, siMhAlIjha, TimbeTana, cAInIjha Adi aneka dezavidezanI bhinnabhinna lipimAM lakhAyuM che e rIte jaina prajA dvArA jaina Agama Adi sAhitya brAhmI lipi sivAyanI bIjI kaIpaNa lipimAM lakhAeluM hovAne ke maLavAno saMbhava nathI. ame prathama kahI AvyA tema brAhmI lipimAMthI aneka lipio janmA che eTale ahIM brAhmI lipithI devanAgarIne maLatI brAhmI lipi ema kahevAno amAro Azaya che. magadhanI bhUmi para uparAuparI AvI paDatA bhayaMkara dukALa ane dArzanika temaja sAMpradAyika saMgharSaNaathaDAmaNI ane kalahane pariNAme kamekrame jaina zramaNoe pitAnI mAnya magadhabhUmine sadAne mATe tyAga karI saurASTranI bhUmimAM kAMIka sthAyI Azraya lIdhA pachI e bhUmimAM jaina dharmanAM mULa UMDAM ropI ene potAnA kendra tarIke banAvI. e ja bhUmimAM prasaMga paDatAM sthavira Arya devarkiMgaNi kSamAzramaNe pitAnA Adhipatya nIce saMghasamavAya ekatra karI nakkI karyuM ke jaina Agamone lipibaddha karyA sivAya sAdhujIvIonAM sAdhujIvana ane jaina dharma lAMbA samaya sudhI TakI zakaze nahi. A mujabanA saurASTrabhUmimAM thaela nirNayane aMte e ja pradezamAM zarU karela pustakalekhana tyAMnI saMskRtine anukULa lipimAM ja thAya e svAbhAvika che. eTale "jaina zramaNa saMskRtie graMthalekhana mATe nAgarI lipine maLatI brAhmI lipine pasaMda karI hatI, jeno pracAra prAcIna kALamAM ane atyAre paNa lAMbA vistAramAM hata-che ema mAnavAmAM amane bAdha jaNAto nathI. pustakalekhana AdinAM sAdhana kAzmIyopamUtra, jeno samaya bIjA koI khAsa pramANa na maLe tyAMsudhI vallabhavAcanAne maLato eTale ke vIrAta lagabhaga hajAra ane vikramanI chaThThI sadIne nirNata che, temAM eka sthaLe devatAone vAMcavAnAM pustakanuM varNana Ave che. e varNana te jamAnAne anukULa lekhanapagI sAdhano dvArA kareluM che. sUtrakAre e badhAM sAdhanone suvarNa-ratna-vajImaya varNavelAM che, paNa ApaNe ene sAdI daSTie vicAra karIe te e ullekha te jamAnAmAM lakhAtAM tADapatrIya pustakane barAbara baMdha bese tevo che. rAjaprazIyasUtranA e ullekhane ahIM beMdhI temAM darzAvelAM sAdhanane ApaNe joIe tassa NaM pottharayaNassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA-rayaNAmayAI pattagAI, riTrAmaIyo kaMbiyAo, tavaNijjamae dore, nANAmaNimae gaMThI, veruliyamaNimae lippAsaNe, riTrAmae chaMdaNa, tavaNijjamaI saMkalA, riTrAmaI masI, vairAmaI lehaNI, riTAmayAiM akkharAiM, dhammie satthe / (pra. 96).
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 19 prastuta ullekhamAMthI ApaNane lekhanakaLA sAthe saMbaMdha dharAvatAM sAdhano paikI patra, kaMbikA-kAMbI, dare,graMthi-gAMTha, lipyAsana-khaDIo, chaMdaNa-chAMdakhaDIAnuM DhAMkaNuM, sAMkaLa, maNIzAhI ane lekhaNa eTalAM sAdhanono ullekha maLI rahe che. A sAdhanomAM cAra prakAranAM sAdhanone samAveza thAya cheH 1 je pamAM graMtha lakhAtA, ra je sAdhanAthI lakhAtA, 3 lakhavA mATe je sAdhanano--zAhIne upayoga karAta ane 4 taiyAra graMthane je rIte bAMdhIne rAkhavAmAM AvatA. patra jenA upara pustakA lakhAtA e sAdhanane "patra' tarIke oLakhavAmAM Ave che. A patra zabdathI ane AgaLa upara pustakane bAMdhavA mATenAM je sAdhanono ullekha karavAmAM Avyo che te jotA samajI zakAya che ke pustake mukhyatAe chUTAM pAnAM-rUpe ja lakhAtAM hatAM. kebikA tADapatrIya likhita pustakanA rakSaNa mATe tenI upara ane nIce lAkaDAnI cIpa-pATIo rAkhavAmAM AvatI tenuM nAma "kaMbikA che. joke AjakAla te "kaMbikA' zabdathI mukhyapaNe eka IMca pahoLI ane lagabhaga eka--savA phUTa jeTalI lAMbI vAMsanI, lAkaDAnI, hAthIdAMtanI, akIkanI agara game te vastunI banelI pAtaLI capaTI cIpa,-jeno upayoga, ame AgaLa jaNAvIzuM tema, lITIo doravA mATe juo citra . 2 mAM AkRti naM. 2), pAnAne hAthano parasevo na lAge te mATe (juo citra naM ra mAM AkRti naM. 3-4) athavA kAgaLa kApavA mATe (juo citra naM. 2 mAM AkRti naM. 1) karavAmAM Ave che,-ne oLakhavAmAM Ave che tema chatAM AcArya malayagirie TIkAmAM "zvi pRSTha kRti bhava: arthAt be kaMbikA eTale be pUMThAM arthAta pustakanI be paMDe eTale ke upara nIce mukAtI lAkaDAnI be pATIo ke pAThAM athavA pUThAM' ema vicanathI jaNAvyuM che eTale A ThekANe "kaMbikA' zabdano artha pustakanA rakSaNa mATe tenA upara nIce rakhAtI pATIo ja kare joIe. A pATIono upayoga tenA upara pAnA rAkhI pustaka vAMcavA mATe paNa thaI zake che. tADapatrIya pustaka svAbhAvika rAta pahoLAimAM sAMkaDAM ane laMbAImAM vadhAre pramANane hoI temaja tenAM pAnAMmAM kAgaLanI jema ekabIjAne vaLagI rahevAne guNa na hovAthI tenAM pAnAM khasI 5DI vAraMvAra seLabheLa ke astavyasta thaI na jAya ane paThana pAThanamAM vyAghAta na paDe e mATe pustakanI laMbAInA pramANamAM pAnAnI vacamAM eka agara be kANAM pADI temAM kAyamane mATe lAMbo dare parovI rAkhavAmAM Avato (juo citra naM. 4). A rivAja kAgaLa upara lakhAtAM pustaka mATe zarUzarUmAM cAlu rahevA chatAM, enAM pAnAM pahoLAM hoI tADapatrIya pustakenI jema ekAeka tenA khasI paDavAne ke seLabheLa thaI javAno saMbhava nahi hovAthI tAjetaramAM ja lupta thaI gayo che; topaNa e dore pavavAnA rivAjanI yAdagIrI tarIke kAgaLa upara lakhAelAM ghaNAMkharAM pustakamAM lahiyAo AjasudhI pAnAnI vacamAM 9 0 AvA sAdA cerasa ke goLa AkAranI athavA citravicitra AkAranI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 jena citrakaTapadrama korI jagyAo (juo citra naM. 5-6) rAkhatA AvyA che. mAtra ApaNI cAlu vIsamI sadImAM ja A rivAja gauNa temaja lagabhaga adazya thaI gayo che. "likhita kAgaLanI prationA madhyabhAgamAM je khAlI karI jagyA jovAmAM Ave che e tADapatrIya pustakone dorAthI parevI rAkhavAnA rivAjanI yAdagArI rUpa che." graMthi tADapatrIya pustakamAM dere parovyA pachI tenA be cheDAnI gAMThe pustakanA kANAmAMthI nIkaLI na jAya, temaja pustakanI upara-nIce lAkaDAnI pATIo na hoya te paNa tADapatrIya pratine dorAne kApa na paDe tathA pustakanAM kANuM ke pAnAM kharAba na thAya te mATe tenI banne bAjue hAthIdAMta, chIpa, nALIeranI kAcalI, lAkaDA vagerenI banAvelI goLa capaTI kUdaDIo tenI sAthenA derAmAM parevavAmAM AvatI. A phUdaDIone "graMthi" athavA "gAMTha kahevAmAM Ave che. atyAre maLatAM madhyama kadanI laMbAinAM tADapatrIya pustako paikI keTalAMkanI sAthe A graMthi jovAmAM Ave che. (juo citra naM. ra mAM AkRti naM. 5-6-7 ane citra naM. 3mAM AkRti naM. 2 nA vacamAM). lipyAsana jene ApaNe khaDIo kahIe chIe tenuM sUtrakAre lipyAsana" e nAma ApyuM che. lipyAsanane sIdhe artha lipinuM Asana, eTale ke jenA upara lipi besI zake eTalo thaI zake. A artha mujaba "lipyAsanane artha tADapatra, kAgaLa ke kapaDuM Adi thAya, jenA upara lipi lakhAya che; paraMtu AcArya malayagirie TIkAmAM jigAra samagananityartha. ema jaNAvyuM che eTale ApaNe lipinuM arthAta lipine dazya rUpa dhAraNa karavA mATenA mukhya sAdhana zAhInuM Asana" ema karIzuM te "liSkAsanane artha khaDIo thavAmAM bAdha nahi Ave, je A sthaLe vAstavika rIte ghaTamAna che. chaMdaNa ane sAMkaLa khaDIo uparanA DhAMkaNane satrakAre chaMdaNa-chAdaNa-DhAMkaNa e nAmathI jaNAveluM che. khaDIAne laI javA-lAvavAmAM ke te Thokare na caDe e mATe tene UMce laTakAvavAmAM sagavaDa rahe e sArU tenA gaLAmAM sAMkaLa bAMdhavAmAM AvatI. AnA sthAnamAM atyAre ApaNe keTalAka lahIAo ane bALanizALIAone khaDIAnA gaLAmAM dare bAMdhatA joIe chIe. maNI je sAdhanathI lipi akSara dRzya rUpa dhAraNa kare tenuM nAma "bhaSI che. malI eTale zAhI "bhaSI-mesa-kAjaLa" e zabda pote ja e vastu spaSTa kare che ke ApaNe tyAM pustaka lakhavAnA kAmamAM kALI zAhIno ja upayoga thatuM hatuM. sUtrakAre rAmaDuM malI, rimathIjuM kArasvarAchuM e ThekANe zAhI ane akSarone rijharatnamaya jaNAvela che, e rijharatna kALuM hoya che eTale A vizeSaNa jotAM paNa uparokta hakIkatane Teke maLe che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA lekhaNa jenAthI pustaka lakhI zakAya che te sAdhananuM nAma lekhaNa che. lekhaNu e sarvatra prasiddha vastu che. AthI eka vastu upara prakAza paDe che ke te yugamAM pustaka lakhavA mATe kalamane ja upayoga karavAmAM Avyo haze. barmIjha Adi lipio lakhavA mATe levAnA soyA vagereno upayoga karavAmAM Ave che tevA koI sAdhanano upayoga karAya nahi hoya; kAraNake jana saMskRtie mAtra nAgarIne anukULa brAhmI lipimAM ja pustako lakhAvyAM hoI enA bhareDane lekhaNa sivAya bIjuM koI sAdhana mAphaka ja na AvI zake. jenA upara pustaka lakhAyAM hatAM jaina saMskRtie pustakalekhanane AraMbha karyo tyAre zAnA upara karyo haze ene lagate spaSTa ullekha kayAMye jovAmAM nathI Avato, topaNa kAnugArajU, nizIthavULa 22 vageremAM AvatA ullekhone anusAre kalpI zakAya che ke tyAre pustaka lakhavA mATe mukhyatve karIne tADapatrano ja upayoga thayA che. kapaDAno ke lAkaDAnI pATI vagerene pustaka lakhavA mATe keTalIka vAra upayoga thato haze, paraMtu te karatAM ye ame AgaLa upara jaNAvIzuM tema TippaNa, citrapaTa, bhAMgA, yaMtro vagere lakhavA mATe ja teno upayoga vadhAre pramANamAM thato hovo joIe. Aje paNa jaina jJAnabhaMDAremAM pustake karatAM TippaNa, citrapaTa, yaMtro vagere ja vadhAre pramANamAM maLe che. bhAjapatrano upayoga pustaka lakhavA mATe jaina saMskRtie karyo hoya tevo saMbhava nathI. tema chatA kavacita eno upayoga thayo hoya te azakya paNa nathI. himavaMta gherAvI pR. 11mAM bhojapatra ane bIjAM jhADanI chAla upara kaliMgAdhipati rAjA khAravele jaina pustake lakhAvyAnI vAta jaNAvI che, paraMtu A therAvelI ane temAMnI hakIkata vizvAsapAtra nathI manAtI eTale enA upara ame bhAra mUktA nathI. 22 (4) varitte rUmaM-tarimAdrivakrihita, te va tAMtrimAhittA vocatA teNu skriniM, vadhe vA skriniM -anurajULa patra 151. (kha) 'iha patrakANi talatAlyAdisambandhIni, tatsaMghAtaniSpannAstu pustakAH, vastraNipphaNNe ityanye / ' -anuyogadvArasUtra hAribhadrI TIkA patra 21. (T) "pustag vadhu vA I-'nizIthanUnI 30 12. () kumAra saMpu" nizIthaf. (Ga) 'zarIrabhavyazarIravyatirikto dravyavyavahAraH khalveSa eva granthaH pustakapatralikhitaH, AdizabdAt kASThasampuTa-phalaka-paTTikAdiparigrahaH, tatrApyetadgranthasya lekhanasambhavAt / ' -vyavahArapIThikA gA0 6 TIkAyAm patra 5. (ca) 'pUrvAcAryopadezalikhitapaTTakAdicinabalena tu sarvA eva devyo na niSIdanti / ' -Avazyaka hAribhadrI TIkA patra 233.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma nirkasa3 ane megesthinisanA kathanAnusAra I.sa. pUrve traNa saikA pahelAMthI ja bhAratIya prajA ne athavA nAM cIMtharAne kUTIphUTIne lakhavA mATenA kAgaLo banAvavAnuM zIkhI gaI hatI. tema chatAM e vAta nirNata ja che ke teno pracAra bhAratavarSamAM sArvatrika thayo nathI, eTale jaina prajAe eno upayoga karyAno saMbhava ja nathI. tema lekhananA sAdhana tarIke tADapatra, vastra, kApadikAna jema cUrNa Adi graMthomAM ullekha che e rIte bhejapatra ke kAgaLane aMge kaI prAcIna ullekha ke pustaka maLatAM nathI. pustakonA prakAre nAnAM moTAM pustakanI jAte mATe jema atyAre rAyala, supara rIyala, DemI, krAuna vagere aMgrejI zabdone ApaNe tyAM pracAra che tema prAcIna kALamAM amuka AkAra ane mApamAM lakhAtAM pustake mATe khAsa khAsa zabdo hatA. A viSe jaina bhASyakAra, cUrNakAra ane TIkAkAro je mAhitI pUrI pADe che te jANavA jevI che. teo jaNAve che ke pustakonA pAMca prakAra che.25 gaMDI, kachapI, muSTi, saMpuTaphalaka ane chedapATI 26 A sthaLe cUNakAra-TIkAkAroe phakta pAMca prakAranAM pustakonI AkRti ane tenAM mApane 23 niArkasa, Isa. pUrve 3ra6mAM hiMdustAna para caDAI laI AvanAra bAdazAha elekjhAMDaranA senApatiomAMne eka hato. eNe pitAnI caDAInuM vistRta varNana lakhyuM hatuM, jenI noMdha erIane pitAnA "IDikA' nAmanA pustakamAM karI che. 24 megesthinisa, sIriyAnA bAdazAha selyukasane rAjadUta hatA. je I.sa. pUrve 306nI AsapAsa moryavaMzI rAjA caMdraguptanA darabAramAM bAdazAha selyukasa taraphathI Avyo hato. eNe "IDikA' nAmanuM pustaka lakhyuM hatuM je atyAre maLatuM nathI, paNa bIjA lekhae tenA je utArAo karyA hatA te maLe che. 25 (2) "kI daIva murI, saMpuNa tachivAdI ca | Urca thai, vAvALakhaLa ave tarasa | bAhala-puhattehiM, gaMDIputtho u tulago dIho / kacchavi aMte taNuo, majhe pihulo muNeyavyo / cauraMguladIho vA, vAgii muTriputthago ahavA / cauraMguladIho ciya, cauraMso hoi vinneo|| saMpuDago dugamAI, phalagA vocchaM chivADimettAhe / taNupattUsiyarUvo, hoi chivADI buhA beMti // dIho vA hasso vA, jo pihalo hoi appabAhallo / taM muNiyasamayasArA, chivADipotthaM bhaNatIha // ' -dazavakAlika hAribhadrI TIkA, patra 25. (kha) 'potthagapaNagaM-dIho bAhalapuhatteNa tulo cauraMso gaMDIpotthago / aMtesu taNuo majjhe pihalo appabAhallo kacchabhI / cauraMgulo dIho vA vRttAkRtI muTripotthago, ahavA cauraMguladIho cauraMso muTripotthago / dumAdiphalagA saMpuDagaM / dIho hasso vA pihulo appabAhallo chivADI, ahavA taNupattehiM ussito chivADI // ' -nizIyanTrI. 26 keTalAka vidyAne gALAmAM AvatA chavAI zabdanuM (juo Ti:25) saMrakata rUpa zuTikA kare che. paraMtu ame vRhatpamUtravRtti, sthAnAM sUtra tArI Adi mAnya prAcIna graMthane AdhAre chivADI zabdanuM saMskRta rUpa chedavArI ApyuM che (ka) 'rAMDI kacchavi muTTI, chivADi saMpuDaga potthagA paMca / '
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 bhAratIya jaina zramaNasaskRti ane lekhanakaLA ja paricaya Apelo che. eTale ahIM je keTaluMka vigatavAra lakhavAmAM Ave che te, te te pustakanA nAma ane vyatpattine anusarIne lakhavAmAM Ave che. gaDI pustaka je pustaka jADAI ane pahoLAImAM sarakhuM arthAta khaMDuM hoI lAMbu hoya te "gaMDI pustaka kahevAya che. gaMDI' zabdane artha gaMDikA-kAtaLI thAya che, eTale je pustaka caMDika-maMDI jevuM hoya tene gaMDI pustaka kahevAmAM AvyuM hoya. AjakAla je hastalikhita nAnAMmoTAM tADapatrIya pustako maLe che tene ane tADapatranI DhabamAM lakhAelAM kAgaLanAM pustakone A gaMDI pustakanI jAtamAM samAveza thaI zake. kachapI pustaka je pustaka be bAjune cheDe sAMkaDuM hoya ane vacamAMthI pahoLuM hoya tenuM nAma "kacchI pustaka che. A pustakanA be bAjunA cheDA zaMkunA AkArane maLatA laMbagoLa aNIdAra hovA joIe. A jAtanAM pustako atyAre kayAMya dekhAtAM nathI. muSTi pustaka je pustaka cAra AMgaLa lAMbu hoI goLa hoya tene muSTi pustaka kahe che; athavA je cAra AMgaLanuM caturasa-cokhaMDuM hoya te "muSTi pustaka'. muSTi pustakanA uparokta be prakAra paikI pahelA prakAramAM gAyakavADa oraenTala InsTITayUTa vaDodarAnA saMgrahamAM vidyamAna 7577 naMbaranA mavadgItA27 jevAM pustakono samAveza thaI zake. A pustaka mUThImAM rAkhI zakAya tevuM hovAthI athavA mUThInI jema geLa vALI zakAtuM hovAthI tene muSTi pustaka kahI zakAya. joke ahIM labAInuM mApa mAtra cAra AMgaLanuM ja jaNAvyuM che, tema chatAM nAnAMmoTAM TippaNAkAramAM lakhAtAM pustakono AmAM samAveza karI zakAya. bIjA prakAramAM atyAranI nAnInAnI rojanIzI-DAyarIone maLatA nAnI hAthapothI jevA likhita guTakAo gaNI zakAya. temaja mUThInI bevaDamAM rAkhI-pakaDI zakAya tevA dareka nAnA ke moTA, corasa ke laMbacorasa guNakAono A bIjA prakAranA muSTipustakamAM samAveza karI zakAya. saMpuTaphalaka lAkaDAnI pATIo8 upara lakhelA pustakanuM nAma "saMpuTaphalaka che. yaMtra, bhAMgA, jaMbUdIpa, vRttiH--'gaNDIpustakaH kacchapIpustakaH muSTipustakaH sampuTaphalakaH chedapATIpustakazceti paJca pustkaaH|' bR0 ka0 sU0 u0 3. (kha) 'tanubhiH patrairucchritarUpaH kiJcidunnato bhavati chedapATIpustaka iti / ' sthA0 a0 4 u0 2. abhidhAnarAjendra bhAga 3 patra 1358. 27 A pustaka sonerI zAhIthI sacitraTippaNI rUpe e kaoNlamamAM lakhAeluM che. enI laMbAI 10 phITanI ane pahoLAI IcanI che. ekeka IcamAM bAra lITIo che ane e dareka lITImAM 19 thI 21 akSaro che. be kaoNlamamAM thaIne 30 thI 42 akSare che. kaeNlamanI paheLAI lagabhaga savAsavA IMcanI che ane bAkIne bhAga be bAju ane vacamAM mArjina tarIke che. 28 juo TipaNana. 22 -6.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jena citrakalpadruma aDhI dvIpa, lokanAlikA, samavasaraNa vagerenAM citravALI kASThapadikAone saMpuTaphalaka pustaka tarIke kahI zakAya; athavA lAkaDAnI pATI upara lakhAtA-lakhelA pustakane saMpuTaphalaka pustaka kahI zakAya. chedapATI je pustakanAM pAnAM DAM hoI UMcuM thoDuM hoya te hadapATA pustaka; athavA je pustaka laMbAImAM game tevaDuM lAMbuM ke TUMka heya paNa pahoLuM ThIkaThIka hovA sAthe jADAImAM (pahoLAI karatAM) ochuM hoya te chedapATI' pustaka. ApaNAM kAgaLa upara lakhAelAM ane lakhAtAM pustakone A chedapATI pustakamAM samAveza thaI zake. upara prAcIna lekhanasAmagrInI noMdha je ullekhone AdhAre levAmAM AvI che, e badhA ye vikramanI sAtamI sadI pahelAMnA che. e ullekhone AdhAre tAravelI vividha ane buddhimattAbharI lekhanakaLAnAM sAdhanonI noMdha jotAM ema anumAna thaI zake che ke graMthalekhananA AraMbhakALamAM A jAtanI keTakeTalIye viziSTa lekhanasAmagrI ane sAdhana haze. paraMtu graMthalekhananA AraMbhakALa pachInA cha saikA sudhImAM lakhAelA graMthasaMgrahamAMnA kazA ja avazeSa amArI najara sAme na hovAne kAraNe ame e mATe cUpa chIe. chellAM eka hajAra varSanA lakhanasAmagrI upara jaNAvavAmAM AvyuM tema pustaka lekhananA AraMbhakALa pachInA cha saikA sudhIne jaina lekhanakaLAne vAstavika itihAsa aMdhArAmAM DUbelo hovA chatAM prAcIna ullekhone AdhAre tenA upara jeTalo prakAza pADI zakAya teTalo pADavA yatna karyo che. have te pachInAM eka hajAra varSano arthAta vikramanI agiyAramI sadIthI AraMbhI vIsamI sadI sudhIno lekhanakaLA, tenAM sAdhana ane tenA vikAsane lagato itihAsa ahIM ApavAmAM Ave che. A lekhanakaLA ane tenAM sAdhana Adino aitihAsika paricaya ApavAmAM anukULatA rahe e mATe enI nIcenA vibhAgamAM carcA karIzuM: 1 lipinuM Asana athavA pAtra--tADapatra, kapaDuM, kAgaLa, bhUpatra Adi; 2 je vaDe lipi lakhI zakAya te--lekhaNa, jujavaLa, oLiyuM Adi, 3 lipipe dekhAva denAra-zAhI, hIMgaLoka Adi, 4 je lakhAya te- jainalipi; 5 jaina lekhake; pustakalekhana ane 7 pustakasaMzodhana ane tenAM sAdhana, saMketa vagere (1) lipinuM Asana athavA patra-tADapatra, kapaDuM, kAgaLa Adi rAjapraznIya sUtramAM "lipi + Asana-dhyAna" e nAmathI "khaDi' artha levAmAM AvyuM che, tema chatAM ame ahIM lipinA Asana athavA pAtra tarIkenA sAdhanamAM tADapatra, kapaDuM, kAgaLa, kASThapaTTikA, bhUrjapatra, tAmrapatra, rIpyapatra, suvarNapatra, patthara Adine samAveza karIe chIe. gujarAta, mAravADa, mevADa, kaccha, dakSiNa AdimAM atyAre je jaina jJAnabhaMDAro vidyamAna che e samagranuM avalokana karatAM spaSTapaNe samajI zakAya che ke jaina pustake mukhyapaNe vikramanI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95/ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 25 teramI sadI pahelAM tADapatra temaja kapaDA upara ja lakhAtAM hatAM, khAsa karI tADapatra upara ja. paraMtu te pachI kAgaLano pracAra30 vadhatAM tADapatro jamA krame krame karI sadaMtara AthamI gaye bane enuM sthAna kAgaLe lIdhuM. eka taraphathI tADapatranI meghavArI ane tene madrAsa, brahmadeza 29 pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI, jesalamera, pUnA vagerenA pustakasaMgraho, tenI TIpa, riporTa AdijoyA pachI ema khAtrIpUrvaka jaNAyuM che ke jaina jJAnabhaMDAremAM atyAre maLatI tADapatrIya prati -jenA jene aMtamAM saMvatane ulekha thaelo che e badhI --paikI eka paNa prati vikramanI bAramI sadI pahelAMnI lakhAelI nathI. - bhA. prA. li. pU. raTi. 3 mA tADapatra upara lakhAelA sauthI prAcIna eka yuTita nATakanI prati maLyAnI ne ApI che, je I. sa. nA bI ja saikAnI AsapAsamAM lakhAeluM manAya che. 30 bhAratIya prajA kAgaLa banAvavAnI kaLA I.sa. pUrve traNa saikA pahelAM prApta karI cUkI hatI, tema chatAM bhAratavarSamAM ene lekhana mATe sArvatrika pracAra thaI zake nahe. Araboe I.sa. 704mAM samarakaMda nagara sara karyuM tyAre te pahelavahelAM ane cIMtharAMmAMthI kAgaLa banAvavAnuM zIkhyA. te pachI teo damAskasamAM kAgaLa banAvavA lAgyA ane Isa. nI navamI zatAbdIthI enA upara arabI puta lakhavAM zarU karyo. IsanI bAramI sadImAM Araba dvArA yuropamAM kAgaLane praveza thayo ane te pachI pipAyarasa banavA baMdha thaI lakhavAnA sAdhanarUpe kAgaLe mukhya thayA. A rIte videzamAM kAgaLane pracAra vadhavA chatAM bhAratamAM lekhana mATe ene khAsa pracAra thaye nahoto. e ja kAraNathI kAgaLa upara lakhAelAM prAcIna pustake ahIMnA jJAnasaMgrahamAM kyAMya dekhAtAM nathI bhA. prA. li. mAM kAgaLa upara lakhAelA prAcIna bhAratIya lipinA cAra saMskRta graMtho madhya eziyAmAMnA cArakaMda nagaranI dakSiNe 60 mAIla upara Avela kugiyara sthAnamAMthI vebane maLyAnuM jaNAvyuM che, je Isa. nI pAMcamI sadImAM lakhAelA manAya che. jene prajA pustaka lekhana mATe kAgaLone kayArathI kAmamAM levA lAgI e kahevuM zakaya nathI; tema chatAM zrImAna jinamaMDanagaNita gumArapAva (racanAsa. 1492) ane zrI ratnamaMdiramaNikata sapAtaratimAM (soLamo sake) AvatA ullekha mujaba AcArya zrI hemacaMdra ane mahAmAtya zrIvastupAle pustako lakhAvavA mATe kAgaLane upayoga karyo hato eTale gujarAtanI bhUmimAM vasatI jaina prajA vikramanI bAramI sadI pahelAMthI graMthalekhana mATe kAgaLane vAparatI thaI gaI hatI ema kahI zakAya. jo ke Aja sudhImAM koI paNa jaina jJAnabhaMDAramAM bAramI teramI sadImAM agara te pahelAM kAgaLa upara lakhAeluM eka paNa pustaka upalabdha thayuM nathI. jaina jJAnabhaMDAranA amArA Aja paryaMtanA avalokana daramiyAna cidamI sadInA uttarArdhamAM lakhAeluM ke I I pustaka ame joeluM che, paNa te pahelAM lakhAeluM eka paNa pustaka amArA jovAmAM AvyuM nathI. (ka) "ekadA prAtargurUn sarvasAdhaMzca vanditvA lekhakazAlAvilokanAya gtH| lekhakAH kAgadapatrANi likhanto dRssttaaH| tataH gurupArzve pRcchaa| gurubhirUce-zrIcaulukyadeva! samprati zrItADapatrANAM truTirasti jJAnakoze, ataH kAgadapatreSu granthalekhanamiti / ' ku0pra0 patra 96. (kha) 'zrIvastupAlamantriNA sauvarNamaSImayAkSarA ekA siddhAntapratilekhitA / aparAstu zrItADa. kAgadapatreSu maSIvarNAJcitAH 6 prtyH| evaM saptakoTidravyavyayena sapta sarasvatIkozAH lekhitaaH|' u0ta. patra 142. pATaNa saMghavInA pADAnA jaina jJAnabhaMDAramAM vikrama saMvata 1211mAM lakhAelI AcArya zrI bapabhaddhikRta stutivatuviMtikA sarIranI prati che, paraMtu pratimAno e saMvata vizvasanIya mAne ke nahi e mATe ame pite zaMkAzIla chIe. 31 pATaNanA jaina jJAnabhaMDAramAMthI cidamI sadIne eka tADapatrane TukaDo maLe che, jemAM tADapatranA hisAbanI nedha karI che. temAM eka pAnuM lagabhaga cha Ane paDavAnuM jaNAvyuM che. joke hamezane mATe AvI meghavArI na hoya e saheje samajI zakAya che, tema chatAM kayAreka kayAre uparokta prAcIna tADapatrIya pAnAmAM jaNAvyA pramANenI meghavArI thaI jAya emAM zaMkA jevuM nathI.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 26 Adi jevA dUra dezomAMthI maMgAvavAnI hADamArI uparAMta tenA upara lakhavAnI kaDAkUTa te hatI ja; temAM rajapUtAnI arasparasanI sAThamArI temaja megala bAdazAheAnA uparAuparI thatA humalAone pariNAme e dareka hADamArImAM savizeSa umerA thatA gaye'; jyAre bIjI bAjuthI kAgaLanA sAdhananI sulabhatA ane soMdhavArI uparAMta tenA upara lakhavAnI paNa dareka rIte sagavaDa hatI. A kAraNane lIdhe jaina prajAmAM saikAe thayAM cAlyuM AvatuM tADapatra paranuM lekhana kAgaLanA pracAra pachI phakta etraNa saikAmAM jakara AthamI gayuM; te eTale sudhI ke Aje e tADapatrAne lakhavA pahelAM kema keLavavAM, tenA uparanI sahaja kumAza--je tenA upara lakhAtI zAhIne TakavA detI nathI te--te kema dUra karavI vagerenI mAhitI sarakhI kAine rahI nathI; eTaluM ja nahi paNa tADapatra upara lakhavA mATenI zAhI banAvavAnI je aneka rIteA maLe che, e badhI rIteA paikInI kai rIta saraLa hovA sAthe kAryasAdhaka che e paNa Aje kAi kahI zake tema nathI. kapaDA upara pustakA kvacit patrAkAre lakhAtAM hatAM, 32 amArA anubhava che tyA sudhI paMdaramI sadInA aMta sudhI tADapatra para lakhavAnuM cAlu rahyuM che. paMdaramI sadInA asta sAthe tADapatra uparanuM lekhana paNa AthamI gayuM che. 73 kapaDA upara lakhAelI 3 pAnAMnI eka pAvA pATaNamAM vakhatajInA zarAmAnA 'saghanA jaina bhaMDAra'mAM che, jemAM dharmavidhipravaLa vRttisahita, jhUrAsa ane tripadirAjAvAputtavaritra-ASTam parva A traNa pustakA e vikramanA paMdaramA saikAmAM lakhAelAM che. (juo citra naM. 7) enI lekhAi-pahoLAI 2545 IMcanI che. dareka pAnAmAM seALaseALa lITIe che. dha. vizva stra. nA aMtamAM nIce pramANe lekhakanI puSpikA che; saMvat 14108 (1408 ke 14103) varSe vIdhAtrAme zrInacaMdrasUrIAM ziSyeLa zrIratnapramasUrInAM bAMdhavena paMDitaguNabhadreNa kacchUlIzrIpArzvanAthagoSThika lIMbAbhAryA gaurI tatputra zrAvaka jasA DUMgara tadbhaginI zrAvikA jhI tilhI prabhRtyeSAM sAhAyyena prabhuzrI zrIprabhasUriviracitaM dharmavidhiprakaraNaM zrIudaya siMhasUriviracitAM vRttiM zrIdharmavidhergranthasya kArttikavadidazamIdine guruvAre divasapAzcAtyaghaTikAdvaye svapitRmAtroH zreyase zrIdharmavidhipranthamalikhat // udakAnalacaurebhyo mUSakebhyastathaiva ca / kaSTena likhitaM zAstra yatnena paripAlayet // cha // Aja paryaMtanI vidyAneAnI zeAdha daramiyAna kapaDA upara lakhAeluM pustaka patrAkAre mAtra A eka ja maLI zakayuM che. kapaDA upara lakhAelA lekanAlikA, aDhIdvIpa, jaMbudvIpa, navapada, hrIMkAra, iMTAkaNa Adi maMtra-yaMtranA citrapaTA maLe che; temaja zAstrIca viSacanA, jevA ke saMgrahaNI, kSetrasamAsa, prAyazcitta, saMyamazreNInAM SasthAna, khAsaDha mArgaNA, paMcatIrthI vagerenA aneka TippaNAkAra paTA maLe che. Aja sudhImAM kapaDA upara lakhAelA je pustakA ane maMtra-yaMtra-citrapaTA jovAmAM AvyAM chete paikI sAthI prAcIna paMdaramI sadImAM lakhAelAM eka pustaka ane be citrapaTA maLyAM che. pustakanA paricaya ane upara ApyA che. e citrapaTI paikInA eka saMpranITippana vaTa saMvata 1453mAM lakhAele che, je pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAjanA praziSya muni jasavijayajInA saMgrahamAM che. enI laMbAi-pahoLAI 166x11) IMcanI che. paTanA aMtamAM lekhakanI puSpikA A pramANe cheH saM0 1453 varSe caitramAse zuklapakSe dvAdazyAM tithau ravivAre adyeha zrImadaNahilapurapattane sAdhupUrNimApakSIyabhaTTAraka zrIabhaya caMdrasUripaTTe zrIrAmacaMdrasUriyogyaM saMgrahaNITippanakaM likhitamasti lAlAkenIlekhi mIjo, pATaNanA saMghavInA pADAnA jaina tADapatrIya pustakabhaMDAramAMnA pA, naM 240 tarIke rAkhela e TukaDA rUpe
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA 27 tema chatAM ame agAu jaNAvI gayA chIe tema ene upayAga TippaNArUpe lakhavA mATe temaja citrapaTa ke maMtra-yaMtrapaNe lakhavA mATe ja vadhAre pramANamAM thatA ane thAya che. 34bhUrjapatra-mAjapatranA upayAga bAdheA ane vaidikAnI jema jaina pustakA lakhavA mATe thayA jaNAtA nathI, tema enA upara lakhAelA kAi nAnAmeATA jaina graMtha kai jJAnabhaMDAramAM jovAmAM paNa nathI AvatA. mAtra aDhAramIogaNIsamI sadIthI yatie nA jamAnAmAM maMtra-taMtra-yaMtrAdi lakhavA mATe tene kAMika upayAga thaelA jovAmAM Ave che, paNa te bahu ja ochA pramANamAM, tema khAsa vyavasthita paNa nahi, maMtra-taMtra-yaMtrAdinA lekhana mATe kAMsyapAtra75 tAmrapatra, raukhapatra, suvarNapatra ane paMcadhAtunAM patra vagerenA upayAga jaine e khUba chUTathI karyAM che, paNa jaina pustakAnA lekhana mATe enA upayAga karyo dekhAtA nathI. sIleAna AdimAM paMcatIrthI nitrapaTa che, je saMvata 1490mAM lakhAelA che. enI laMbAi-pahoLAI 38 phuTax12 IMcanI che. enA aMtamAM nIce mujabanI lakhAvanAranI puSTikAo cheH saMvat 1490 varSe phA0 va0 3 caMpakaneravAsi prAgvATajJAtIya sA0 khetA bhA0 lADIsuta sA0 guNayikena sTela: ritayam // saMvat 1490 varSe phA0 va0 3 capakaneravAsi maM0 tejA bhA0 bhAvadesuta ko0 vAghAkena prAgvATajJAtIyena zrI zAntiprAsAdAlekhaH kAritaH // A para paMcatIthI para nathI, paNa TIpamAM tenuM je nAma lakhyuM che te ame noMdhyuM che. A paDha ame zrIyuta ena.sI mahetAne prasiddha karavA mATe ApelA che je atyAre temanI pAse ja che. A citrapaTano paricaya teoe keTogrApha sAthe I.sa. 1932nA 'IMDiyana ArTa eNnDa leTarsa'nA peja 71-78mAM A picture roll from Gujarat (A.D. 1433) zIrSaka lekhamAM ApelA che. 34 bhAjapatra sAmAnya rIte tADapatra jeTalAM TakAu nathI hAtAM. khAsa karIne saphA vAtAvaraNamAM e vadhAre TakatAM nathI. enI utpatti uttara hiMdustAnamAM thatI hoI lakhavA mATe enA upayAga te pradezamAM ja thatA hatA. jaina prajAe enA upayega karyAM jaNAtA nathI. bhAjapatra upara lakhAelAM pustakAmAM sAthI prAcIna pustaka eka kheAtAna pradezamAMthI maLela dhammapada' nAmanA vaiddha graMthanA keTalAka aMza che, je I.sa. nI bIjI athavA trIjI zatAbdImAM lakhAela manAya che; ane bIjuM 'saMyuktAgama' nAmanuM aiAddha sUtra che, je DA. sTAinane khAtAna pradezamAMnA khalika gAmamAMthI maLyuM che ane enI lipi uparathI e I.sa.nI ceAthI sadImAM lakhAeluM manAya che. 75 kAMsyapatra, tAmrapatra, rauppapatra ane suvarNapatramAM temaja keTalIkavAra paMcadhAtunA mizritapatramAM lakhAelA RSimaMDala, ghaMTAkarNa, ceADiyA caitra, vIse| yaMtra vagere maMtra-yaMtrAdi jaina maMdiromAM ghaNe ThekANe hoya che. jaina pustakA lakhavA mATe A jAtanAM ke bIjI kai dhAtunAM patarAMnA upayoga kyAre ca thayeya jaNAyA nathI, lA. prA. li, pR. 152-57mAM tAmrapatromAM kAtarAelAM dAnapatronI mahattvapUrNa noMdha ApI che. e dAnapatra paikInAM keTalAMka dAnapatro 21 patarAMmAM samApta thAya che, evAM moTAM che. purve TUMkI prathama khaMDamAM tAmrapatra upara pustaka lakhAvAnA ullekha cheH 'iyareNa 'taMbapatte taNugesu rAyalakkhaNaM raeUNaM tilAraseNaM timmeUNa taMbabhAyaNe potthao pakkhitto, nikkhitto nayarabAhiM duvvAveDhamajjhe / ' patra 189. For Private Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 28 vasatA bauddoe pustakA lakhavA mATe jema hAthIdAMtanA-hAthIdAMtanAM pAnAMone mATA pramANamAM upayAga karyAM che tema jainAe pustakanAM sAdhanA,--jevAM ke AMkaNI, kAMkhI, graMthi-kUdaDI, dAbaDA Adi,mATe hAthIdAMtanA upayoga chUTathI karyAM chatAM pustakA lakhavA mATe enA upayoga kadI karyAM nathI. A sivAya rezamI kapaDuM, cAmaDuM31 AdinA upayAga jaina pustakA lakhavA mATe kadI thayA nathI. alabatta, ema banyuM che kharUM ke pustakanA upara tenA rakSaNa mATe rezamI kapaDAnI ke cAmaDAnI pATalIe ke paTTIe mUkI hoya tenA upara te pAthImAMnA graMthAnAM nAma, kartA vagerenI nAMdha karelI hAya che (jIe citra naM. 3 mAM AkRti naM. 2). paththaranA upayAga mukhyatve karIne jaina prajAe zilAlekhe mATe ja karyo che, tema chatAM kavacit graMthalekhana7 mATe paNa ene upayAga thaelA jovAmAM Ave che. 'erIenTala insTITyUTa vaDAdarA'mAM na. 10072mAM vi. saM. 1770mAM lakhela brahmavaivartta purANanI prati che, je agurutvaka upara lakhAelI che. jaina prajAe AvI koi vaka-chAla-tA pustaka lakhavA mATe upayAga karyAM dekhAtA nathI. TUMkamAM ahIM eTaluM ja kahevuM khasa thaze ke jaina pustakonA lekhana mATe tADapatra, kapaDuM ane kAgaLane ja upayeAga thayA che; zAstrIya viSayeAnA yaMtra-citrapaTA temaja maMtrataMtra-yaMtrAdinA Alekhana mATe kapaDuM, lAkaDAnI pATI, tAmrapatra, rautra vagere vaparAelAM che; tienA jamAnAmAM yativarga maMtra-yaMtrAdi lakhavA mATe bhUrjapatra-bhAjapatra kAme lIdhAM che; ane zilAlekho lakhavA mATe temaja kvacit graMthalekhana mATe paNa paththara, tAmrapatra Adine upayoga karyo che. A sivAya bIjA koi sAdhananA upayAga thayA jaNAtA nathI. 36 lekhanasAmagrInI sulabhatA na hovAne lIdhe yure pavAsIoe 'keLavelAM cAmaDAMne lakhavAnA kAmamAM lIdhAM che, paraMtu bhAratIca janatAe peAtAne tyAM lekhanasAmagrInI vipulatA hAvAne lIdhe temaja cAmaDAne apavitra' mAnatI hovAne lIdhe pustakalekhana mATe enA upayoga karyAnA saMbhava nathI. tema chatAM bhAratIya prajA pustakAnA sAdhana tarIke enA upayoga karavAthI vaMcita nathI rahI zakI. khAddha graMthAmAM cAmaDAne lekhanasAmagrImAM gaNAvyuM che. jaina prajA pustAnA rakSaNa mATe eTale ke cAmaDAnA dAyaDA, pATIe, paTTIe Adi tarIke prAcIna kALathI ane upayAga aheMceAka karatI AvI che (jIe citra naM. 8 mAM A, naM 1 ane citra naM. 3 mAM A naM, 2). vaidikA peAtAne tyAM mRgacarmAdinA upayega khUba chUTathI kare ja che. 37 jaina saMskRtie pASANa-paththara-no upayoga pustaka lakhavA mATe virala ja karyAM che. khAsa karI jaina saMskRtinA mahaddhika ekaazabhUta dirgakhara saMskRtie enA pustakalekhana mATe upayoga karyAM che. prAgdhATa (peravADa) jJAtIya zreSThI leAlAke (lelige) mevADamAMnA bItjhelyAMnI najIkanA jaina maMdiranI pAse rahelI paththaranI zilADI upara rannatazilapurA nAmanA digaMbara jaina graMthane vi. saM. 1226mAM kAtarALyA hatA, je Aje paNa tyAM vidyamAna che. zvetAMbara jaina prajA taraphathI paththara para lakhAela kAi putaka maLatuM nathI, paraMtu Abu, jesalamera, lAvA Ada aneka rathaLAmAM kalyANakapaTTaka, tapapa6ke, virAvalipaTTaka Adi paTTA paththara para lakhAelA maLe che temaja leAkanAlikA, aDhIIpa, samavasaraNa, naMdIzvara AdinA citrapaTa paNa AlekhAelA maLe che. (juo bAbujI zrIyukta pUrNacaMdra nahAra saMpAdita jaina jaivasaMRSa kuMDa 3). A sivAya vigraharAjakRta harakeli nATaka, seAmezvarakaviviracita lalitavigraharAja nATaka, rAjA bhAjaviracita sUkSmazataka nAmanAM be prAkRta kAvyA,rAjakavi madanakRta pArijAtamaMjarIvijayazrInATikA vagere anekAneka jainetara graMthA paththara upara lakhAelAkAtarAelA juderjIde ThekANe maLe che. (jIe bhA. prA. li. pR. 150 .i 6.)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA 29 ATaluM sAmAnya vivecana karyAM pachI ame ahIM tADapatra, kAgaLa, kapaDA Adine lagatI keTalIka viziSTa mAhitI ApIe chIe. tADapatra tADapatra e jhADanAM pAMdaDAM che. enA jhADanuM saMskRta nAma taru athavA tAja che aMte gUjarAtI nAma tADa che. e be jAtanAM thAya cheH 1 kharatADa ane 2 zrItADa. 1 gUjarAta vagere pradezeAnI bhUmimAM tADanAM je jhADa jovAmAM Ave che e badhAM ya kharatADa che. enAM patra--pAMdaDAM jADAM, laMbAI paheALAmAM TUMkAM ane navAM tA hoya tyAre paNa AMcakA ke Takkara lAgatAM bhAMgI jAya tevAM kharaDa hAvA sAthe jaladI saDI chaThThuM thai jAya evAM heAya che, eTale e tADapatrane upayoga pustaka lakhavA mATe thato nathI. 2 zrItADanAM vrukSA madrAsa, brahmadeza AdimAM meTA pramANamAM thAya che. tenAM patra---pAMdaDAM zlaSNu, 37x3 iMca karatAM paNa vadhAre lAMbAM-paheALAM38 temaja sukumAra heAya che. tene saDI javAnA ke khULa lacakAvavAmAM agara vALavAmAM Ave tApaNa ekAeka tUTI javAne bhaya rahetA nathI, keTalAMka zrItADanI jAtinAM tADapatra lAMbAM-paheALAM hAvA chatAM saheja kharaDa hoya che, ma chatAM tenA TakAupaNA mATe jarAya aMdezA rAkhavA jevuM nathI. pustaka lakhavA mATe A zrIghaDanAM patrAnA ja upayAga karavAmAM AvatA.39 brahmadeza AdimAM pustakane TakAu banAvavA mATe traNa, cAra agara tethI paNa vadhAre tADatrAne ekasAthe sIvI laI tenA upara lakhavAmAM Ave che, paNa jaina pustako evI rIte kyAreya lakhAyAM nathI. jaina pustakA ekavaDAM tADapatramAM ja lakhAyAM che. tADapatrA jUnAM thatAM tenA svabhAva kAgaLa ane kapaDAne khAi javAnA hoya tema lAge che, kemake je tADapatrIya pustakanI vacamAMnAM gUma thayelAM ke tUTI gayelAM pAnAMne badale kAgaLanAM je navAM pAnAM lakhAvIne pAchaLathI umeravAmAM AvyAM che e, atyAre eTalI RNa sthitimAM najare paDe che ke je jAtanI jIrNa avasthA mULa pratinI paNa nathI. saMbhava che ke tADapatrIya pustakanI zAhImAM lAkha vagere paDatAM hAvAthI tenA saMsargane lIdhe paNa kAgaLa khavAi jatA hAya. e game tema hA, paNa eka vastu te amArA anubhavanI che ke tADapatrIya pustaka upara bAMdhavAmAM AvelAM kapaDAM thADAM varSamAM ja kALAM paDI jAya che. kAgaLa kAgaLane mATe ApaNA prAcIna saMskRta graMtheAmAM vAr ane dra zabdo vaparAelA 78 pATaNamAM saMghavInApADAnA jaina jJAnabhaMDAramAM prameya mArtajInI prata che, 37 IMca lAMbI che. 39 tADapatrane jhADa upara ja mADha thavA devAmAM Ave che ane e gharaDAM thAya te pahelAM tene utArI, sIdhAM karI ekIsAthe jamInamAM dATavAmAM Ave che. tyAM e tADapatra peAtAnI meLe sUkAi gayA pachI ene lakhavA mATe upayoga thAya che. rIte sUkAeluM tADaparva, tenI lIlAza tenA peAtAnAmAM marelI-samAelI heAI vadhAre kAmaLa bane che. 40 juo Ti. naM. 30 (la). For Private Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. jaina citrakalpadruma jevAmAM Ave che. jema AjakAla judAjudA dezamAM nAnA meTA, jhINA jADA, sArA narasA Adi aneka jAtanA kAgaLo bane che tema jUnA jamAnAthI mAMDI Aja paryata ApaNA dezanA dareka vibhAgamAM arthata kAzmIra, dilhI, bihAranA paTaNAM zAhAbAda Adi jillAo, kAnapura, suDA (mevADa), amadAvAda, khaMbhAta, kAgapurA (delatAbAda pAse) Adi aneka sthaLomAM potapotAnI khapata ane jarUrIAtanA pramANamAM 42kAzmIrI, bhuMgaLIA, aravAla, sAhebakhAnI, amadAvAdI, khaMbhAtI, zaNIA, dolatAbAdI Adi jAtajAtanA kAgaLo banatA hatA? ane haju paNa ghaNe ThekANe bane che; temAMthI jene je sArA TakAu ane mAphaka lAge teno teo pustaka lakhavA mATe upayoga karatA. AjakAla ApaNA gUjarAtamAM pustako lakhavA mATe kAzmIrI 44 kAnapurI, amadAvAda Adi kAgaLone upayoga thAya che, temAM paNa amadAvAdamAM banatA kAgaLo vadhAre pramANamAM vaparAya che. kAgaLanAM pAnAM kAgaLa AkhA hoya temAMthI joitA mApanAM pAnAM pADavA mATe Aje ApaNI samakSa jema peparakaTara mazIno-kAgaLa kApavAnAM maMtrA-vidyamAna che tema jUnA jamAnAmAM tevAM khAsa yaMtro na hatAM, temaja AjakAla jema je sAIjha-mApanA jeTalA kAgaLa joIe teTalA ekIsAthe maLI zake che tema paNa na hatuM, eTale game te mApanA kAgaLomAMthI joItA mApanAM pAnAM pADavA mATe te kAgaLane hisAbasara vALavAmAM AvatA hatA ane loDhA vagerenA taiyAra karelA te te mApanA patarAne 41 tA. 24 mArca 193panA 'harijanabaMdhu'nA pu. 3 aMka 2 mAM bihAramAM kAgaLane udyoga" zIrSaka lekhamAM bahAranA paTaNA, zAhAbAda, aravala vagere judA judA pradezamAM banatA jathAbaMdha kAgaLane aMge je TUMkI ne ApavAmAM AvI che e uparathI temaja bIjI nene AdhAre ApaNane khyAla AvI zake che ke bhAratavarSanA judAjudA vibhAge ane nagaromAM kAgaLane udyoga keTalA kUpha ho! 42 kAgaLanAM nAme keTalIkavAra je gAmamAM ke pradezamAM te banatA hoya te uparathI paDatAM ane keTalIkavAra tenA mAvAmAM paDatI mukhya cIjane lakSyamAM rAkhIne paDatAM, keTalIkavAra e nAme enA banAvanAranA nAmathI pracalita thatAM, jyAre keTalIkavAra e tenA guNa-svabhAva uparathI paNa oLakhAtA. 43 dezI kAgaLa kema banatA enI TUMkamAM ne sarasa mAhitI meLavavA icchanArane tA. 25 navembara 1934nA "harijanabaMdhu'nA pu. 2 aMka 37mAM svAmI AnaMde lakhelo "khAdI kAgaLa" zIrSaka lekha jevA bhalAmaNa che. 44 kAzamIrI kAgaLo rezamanA kUcAmAMthI banatA hAI atyaMta kamaLa temaja eTalA majabUta hoya che ke tene be bAjuthI pakaDI terathI AMcakA mAravAmAM Ave to paNa te ekAeka phATatA nathI. A kAgaLomAM je sauthI sArA ane TakAu hoya che e badhAyane kAzmIranI sarakAra vINIvINIne pitAnA daphatarI kAma mATe kharIdI le che eTale tyAMnI sarakAra sAthe lAgavaga pahoMcI zakatI hoya te ja amuka pramANamAM e kAgaLe tyAMthI maLI zake che. 45 amadAvAdI kAgaLanI mukhya oLakha e che ke tene prakAza sAme rAkhIne jotAM temAM jhINAM jhINAM saMkhyAbaMdha kANAM dekhAze. A kANAM khAvAnuM kAraNa e kahevAya che ke e kAgaLAnA mAvAne sAbaramatI nadInA pANIthI dhovAmAM Ave che, eTale e pANI sAthe bhaLelAM retInAM jhINAM rajakaNo e mAvAmAM bhaLI jAya che, je kAgaLa banyA pachI sukAIne svaye chUTAM paDI jAya che ane badalAmAM temAM jhINAM jhINAM kANAM dekhAya che. A kAgaLo TakAu heI tene vyApArI lo ke copaDA mATe paNa vAparatA-vApare che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA AdhAre tene kApI levAmAM AvatA hatA. e kAgaLa khasI na jAya e mATe vAMsanI cIpanA ke loDhAnA cIpiyA temAM bharAvavAmAM AvatA hatA. bIjI dareka jAtanA kAgaLo mATe atyAranAM peparakaTara mazIno kAma AvI zake che, paNa kAzmIrI kAgaLe atyaMta suMvALA hoI aNadhArI rIte sahajamAM khasI jAya che ane tethI game tevo hoMziyAra mazIna calAvanAra hoya te paNa te e kAgaLane moTe bhAge ApaNe icchIe tema vyavasthita rIte kApI zakatA nathI, eTale e kAgaLone vyavasthita kApavA mATe uparokta rIta ja vadhAre anukULa che. pustaka lakhavA mATenA badhA dezI kAgaLe, tenA upara kalama ThIka cAle temaja zAhI ekasarakhI rIte Utare e mATe, kAgaLa banAvanAra ke vecanArane tyAMthI cUMTAIne ja Ave che. tema chatAM e kAgaLe ghaNe samaya sudhI paDI rahetAM athavA comAsAnI zaradI vagere lAgatAM tene lUMTa Acho thaI jAya che...UtarI jAya che. ghaMTa Acho thaI gayA pachI akSaro phUTI jAya che athavA zAhI barAbara na UtaratAM eka ThekANe Dhagalo thaI jAya che, eTale tene pharI ghaMTa caDAvavo paDe che. e gheTe caDAvavA mATe kAgaLane ke pAnane phaTakaDInA pANImAM boLI sUkavyA pachI kAMIka lIlA-sukA jevA thAya tyAre tene akIkanA, kasoTInA agara koI paNa jAtanA cUMTAthI ke keDAthI ghUMTI levAmAM Ave che, jethI akSare phUTI javA Adi thavuM aTakI jAya che. (juo citra . 3mAM AkRti ne. 1. atyAranA vilAyatI temaja ApaNuM dezamAM banatA keTalAka kAgaLone bhAva tejAba, spiriTa agara tevA koI paNa jAtanA ugra padArthamAM sApha karAto hovAthI tenuM satva pahelethI ja naSTa thaI jAya che, eTale e badhA kAgaLo ApaNA dezI kAgaLonI jema dIrdhAyuSI na hovAthI teno upayoga pustaka lakhavA mATe karAto nathI. ApaNe evA aneka jAtanA kAgaLono anubhava karI cUkyA chIe, je zarUAtamAM majabUta, UjaLA temaja komaLa dekhAvA chatAM thoDAM ja varSo vItyA bAda kALA ane sahaja vaLatAM tUTI jAya tevA ni:santa thaI jAya che. joke A doSa ApaNe dareka jAtanA vilAyatI kAgaLane nathI ApatA, tema chatAM eTalI vAta te kharI ja che ke vilAyatI kAgaLo dezI kAgaLa jeTalA TakAu javalle ja hoya che. pustaka lakhavA mATe agara citrapaTa-yaMtrapaTa Adi AlekhavA mATe kapaDAne kAmamAM levA pahelAM e kapaDAnI baMne bAjue tenAM chidra pUrAya tema ekasarakhI rIte ghauMnI ke cokhAnI kheLa lagADI, te sukAI gayA pachI tene akIka, kasoTI AdinA gheTA vaDe ghUMTavAthI te kapaDuM lakhavA lAyaka bane che. pATaNanA vakhatajInI zerImAM saMghanA jaina bhaMDAramAM 5DA upara lakhelAM je pustaka che te khAdInA kapaDAne bevaDuM coDI tenA upara lakhelAM che. TippaNa TippaNuM banAvavA mATe kAgaLanA lIrA karI, tenA cheDAone eka pachI eka ceDIne lAMbA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 jaina citrakalapama bhegaLA jevA banAvavAmAM Ave che. kapaDuM e svAbhAvika rIte lAMbA tAkA rUpa hoya che, eTale tene jevaDe lAMbA-pahoLA lIre joIe tevo laIne, tene upara kahyA pramANe kheLa lagADIne bhuMgaLArUpe banAvavAmAM Ave che. A TippaNAMone upayoga zAstrIya viSayenA prakIrNaka vistRta saMgraha, bAravatanI TIpa-vAdI, AcAryone comAsAnI vijJapti ke sAMvatsarika kSamApanA karavA mATenA vijJaptipaTo temaja citrapaTa Adi lakhavA mATe karavAmAM Ave che. kASThapaTTikA lekhananA sAdhana tarIke kASThapadika-lAkaDAnI sAdI ke raMgIna pATI-paNa vaparAtI hatI. jema jUnA jamAnAmAM vyApArI loke temanA rojiMdA kAcA nAmA vagerene pATI upara lakhI rAkhatA hatA tema ApaNA graMthakAre graMtharacanA karatI vakhate potAnA graMthanA kAcA kharaDAo lAkaDAnI pATI upara karatA hatA ane barAbara nakkI thayA pachI te uparathI pAkI nakalo utAravAmAM AvatI hatI. kApadikAone sthAyI citrapaTTaka ke maMtra-yaMtrapaTo citaravA mATe upayoga thato hato. e sivAya pAMca kakkA (juo citra naM. 9-10) cItarelI jUnI kASTapaTTikAo paNa jovAmAM Ave che. (2) je vaDe lipi lakhI zakAya te-lekhaNa, jujavaLa Adi je vaDe lipi lakhI zakAya e jAtanAM sAdhanamAM sAi, barUnI lekhaNa, jujavaLa, oLiyuM vagereno samAveza thAya che. karNATaka, siMhala, brahmadeza Adi dezamAM jyAM tADapatra upara kotarIne pustako lakhavAmA Ave che tyAM lakhavAnA sAdhana tarIke aNIdArasoIyAnI jarUrata hoya che; paraMtu mukhyatayA brAhmI devanAgarI lipimAM lakhAelAM jene pustaka mATee lipine maroDa judA prakArano hoI tene soIyAthI kotarIne lakhavI zakya na hovAthI, jaina saMskRtie lakhavAnA sAdhana tarIke uparokta seiyAthI atirikta barUnI lekhaNe pasaMda karI che; ane lITIo doravA mATe teNe jujavaLa, LiyuM, kAMbI AMkaNuM vagere sAdhane UbhAM karyA che. keTalAka maMtra, taMtra, yaMtra Adi lakhavA mATe sonA-cAMdInI ke darbha vagerenI kalamo paNa kAmamAM levAmAM Ave che. lekhaNa mATe barU ane tenI parIkSA barU' zabda ApaNAmAM mogala sAthenA sahavAsane kAraNe peThe che. ApaNe tyAM ene kAMThe-kAThA9 tarIke oLakhavAmAM Ave che. lekhaNo mATe aneka jAtanAM barUo pasaMda karavAmAM 46 paTTikAto'likhaccemAM, sarvadevAbhidho gaNiH / AtmakarmakSayAyAtha, paropakRtihetave // 14 // uttarAdhyayanaTIkA nemicandrIyA (racanA saMvat 1129) khAtAnanA pradezamAMthI khareSThI lipimAM lakhAelI keTalIka prAcIna kASThapaTTikAo maLI AvI che. 47 saMvata 1590mAM lakhAelI kalpasUtranI pratinA aMtamAM pustakane lagatA keTalAMka upakaraNo-sAdhana-nAM nAme che temAM kAMThAnuM nAma maLe chebAjuTa 1, pATIuM 2, pATaluM 3, ka5DavuM 4, caleTauM 5, muhapatI 6, ThavaNI 7, jhalamala 8, vITAMgaNuM 9, kalpa 10,puThAM 11, kAMbI 12, kuMpaluM 13, nukAravAlI 14, kAMDuM 15, dora 16, iti naMgasaMkhyA.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA AvyAM che. jevAMke dhaLAM barU, kALAM barU, vAMsanI jAtanAM ba3, tajI barU vagere. tajI barU tajanI mAphaka pilAM hevAthI "tajI barU" e nAmathI oLakhAya che. A barU, jAte sahaja baraDa hoya che eTale tenI banAvelI lekhaNane athaDAtAM ke kapaDAmAM bharAI jatAM ekAeka tUTI javAne bhaya rahe che, tema chatAM je tene sAcavIne vAparavAmAM Ave to temAM bIjAM badhA barU karatAM khAsa vizeSatA e che ke tenI lekhaNathI game teTaluM lakhavAmAM Ave to paNa tenI aNImAM kUco paData nathI. kALAM baranI kalame vadhAre majabUta, sarasa ane ekAeka tenI aNamAM kUco na paDe tevI ja #Aya che. vAMsanAM barU ane dhaLAM barU paNa ekaMdara ThIka ja hoya che. khAsa karI kALAM barU ane vAMsanI jAtanAM barUnI lekhaNano upayoga vadhAre anukULa rahe che ane e ja vaparAya che. je barUone majabUta pattharIA ke ITa-cUnAnI jamIna upara pIAnI jema khakhaDAvatAM temAMthI tAMbA jevo avAja nIkaLe to te barU lakhavA lAyaka ane sArA samajavA; jemAMthI bAda avAja nIkaLe e barU kAcA, phATI gaelAM athavA saDI gaelAM jANavAM. AvAM barU lakhavA mATe nirupayogI temaja apalakSaNa paNa manAya che. lekhaNa upara jaNAvela barUone chelI, jevA nAnA-moTA akSare lakhavA hoya te pramANe tenI aNIne jhINI jADI banAvavAmAM Ave che ane lakhanAranA hAthanA vaLAka ane kalama pakaDavAnA Teva mujaba tenI aNu upara sIdhe ke vAke kApa mUkavAmAM Ave che. zAhInA aTakAva Adi mATe keTalIkavAra, lekhaNane vacalo kApa barAbara chUTo na paDatA hoya, athavA zAhImAM pANI joIe te karatAM ochuM hoI zAhI jADI thaI gaI hoya ItyAdi kAraNone lIdhe lekhaNathI lakhAtuM na hoya ke zAhI barAbara UtaratI na hoya te tenA vaccenA UbhA kApane pahoLo karI temAM mAthAne vALa bharAvavAmAM Ave che te lekhaNathI barAbara lakhAvA lAge che. je lekhaNano vacalo kApa joIe te karatAM vadhAre phATI gayo hoya ane tethI lakhavAmAM zAhI vadhAre paDatI UtarI AvatI hoya che temaja lekhaNa upara zAhI vadhAre jhIlAI rahetI na hoya to tenA moDhA upara dere bAMdhavAmAM Ave che, jethI zAhI vadhAre UtaratI nathI ane eka vAra baLelI kalamamAM zAhI jhIlAI rahIne vadhAre vAra sudhI lakhI zakAya che. lekhaNanA guNadoSa prAcIna tADapatrIya prakaraNapathImAM lekhaNanA guNadoSanI parIkSAne lagatA nIcenA prakaraNa pUrAvalikhita lakhe savi leI, misa kAgaLane kAThe, bhAva apUrava kahe te Dita, bahu bole te bAMThA. 6 zrIyazovijayajIta zrIpAlarAsa khaMDa 4 DhAla 13 48 A baMra sAmAnya rIte kALAM barU' tarIke oLakhAya che, paraMtu kharuM jotAM ene raMge tapakhIrI che; arthata nathI e lAlA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 34 tmaka kSeAkA maLe che, jemAM kalamane varNa ane jAti, te vaDe kema rAkhIne lakhavuM, lekhaNamAM gAMTha hAya ke nahi, lekhaNu kevaDI lAMbITUMkA hAvI joie ane e baMdhAyane lakSIne lAbha-hAni zI, enuM varNana che. e badhA ya zlokA ane tenI sAthe sarakhAmaNI dharAvatA bIjA kSeAkeA ane duhA ahIM ApIe chIe. 1 'mAvaLI49 zvetavaLI 2, rAvaLA ja kSatrinI / vaizyavI pItavaLAM ca, adhurI cAmalinI | // 1 // zvete pula vijJAnIyAta, raste mitratA mavet / pIte ja puSkA chakSmI:, apurI kSacAriNI|| 2 / / cittAgre harate putramadhomukhI harate dhanam / vAme ca harate viyAM, dakSiNA lekhinI likhet // 3 // agragranthirharedAyurmadhyagranthirhareddhanam / pRSThagranthirharet sarve, nirgranthilekhinI likhet // 4 // navAGgulamitA zreSThA, aSTau vA yadi vA'dhikA / lekhinI lekhayennityaM dhanadhAnyasamAgamaH // 5 // iti lekhinIvicAraH // ' 'aSTAGgulapramANena, lekhinI sukhadAyinI / hInAya hInakarma syAdadhikasyAdhikaM phalam // 1 // ' 'AyagranthirharedAyurmadhyagranthirhareddhanam | antyagranthirharet saukhyaM nirgranthilekhinI zubhA // 1 // 'mAthe graMthI mata(mati)hara,khIca graMthI dhana khAya; cAra tasunI lekhaNe,lakhanArA kaTa jAya.1.' e zlokAne TUMka sAra A pramANe cheH dheALA, lAla, pILA ane kALA raMganI kalameA anukrame brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane asura-zUdra jAtinI gaNAya che. AnA upayAga karanArane anukrame sukha, daridratA, dhananA lAbha ane dhanano nAza thAya che, kalamane catI rAkhI lakhavAthI putranA nAza thAya che, UMdhI rAkhI lakhavAthI dhananeA nAza thAya che, DAkhI bAjue rAkhI lakhavAthI vidyAne nAza thAya che; mATe kalamane jamaNI bAjue rAkhI lakhavuM. gAMThavALI kalamanI gAMTha kalamanA mAM pAse Ave to tethI lakhanAranI jiMdagI TUMkAya che, vacamAM Ave te lekhakanA dhananA nAza thAya che ane pAchaLanA bhAgamAM Ave teA lekhakanA sarvanAza thAya che; mATe gAMpha vagaranI nirdoSa kalamathI lakhavuM. kalama nava AMgaLa lAMkhI hoya tA sArI, chevaTe ATha AMgaLanI ane nava AMgaLa karatAM jeTalI mATI maLe tenAthI lakhavuM, jethI dhana-dhAnyanI vRddhi thatI rahe. ATha AMgaLathI nAnI kalamathI teA kyAre paNa na ja lakhavuM. vataraNAM lakhavAnA sAdhanane jema 'lekhaNu' kahevAmAM Ave che tema tenuM 'vataraNuM' ke 'kalama' e nAma paNa kahevAmAM Ave che. 'kalama' zabda megala jamAnAnA che e khullI vAta che. 'vataraNuM'zabda saM. avataraLa uparathI janmyA hAya ema vadhAre saMbhava che, jenAthI lakhavA mATe avataraNa-prAraMbha thaI zake te avataraNa athavA vataraNa-vataraNuM; arthAta pATI upara dhULa nAkhIne akSara lUMTavAnuM 49 A zlokAmAM varNavela varNa, lAbha-hAni, mApa vagerenI ghaTanA mATe bhAratIya prajAne zA saMketa ane apekSA haze temaja e paristhiti, kAraNa vagere Aje jemanAM tema che ke temAM pheraphAra thayA che e mATe ame kazuM ja kahI zakatA nathI, For Private Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 35 sAdhana. chevaTe A zabda lakhavAnA dareka sAdhananA arthamAM rUDha thaI gayo che. striviratAnA lipizAlAsaMdarzana parivartamAM AvatA "varNatiraka' zabdane joyA pachI keTalAka ema paNa mAnI le che ke A varNatiraka zabda uparathI vataraNuM zabda utpanna thaye heya. jujavaLa pAnA upara athavA yaMtrapaTa AdimAM lITIo deravA mATe kalamane upayoga karavAmAM Ave te tenI aNIno cheDI vAramAM ja kUco vaLI jAya, eTale lITIo doravA mATe "jujavaLane upayoga karAte. A jujavaLa loDhAnuM bane che. enuM AgaLanuM moTuM cIpiyAnI jema be pAMkhiyAM vALIne banAveluM hovAthI enuM nAma yujavaLa, jujavaLa athavA jujabaLa kahevAmAM Ave che, (juo citra naM 3mAM AkRti naM. 3) yujavaLa Adi nAme saM. yuvA zabda uparathI vikRta thaIne banavAno saMbhava vadhAre che. Ane zAhImAM boLI te vaDe, pAnAnI baMne bAjue barDara mATe temaja yaMtrapaTAdimAM khAnAM pADavA mATe lITIo doravAmAM Ave che. A jujavaLa atyAre paNa mAravADamAM bane che. eno upayoga Aja sudhI lahiyAo karatA; paraMtu cAluM vIsamI sadImAM enuM sthAna mukhyatve karIne helDara ane sTIloe lIdhuM che. prAkAra citrapaTa, yaMtrapaTa ke pustaka AdimAM goLa AkRtio doravA mATe loDhAnA prAkAra banatA hatA. A prAkAre, je jAtanI nAnImoTI goLa AkRti banAvavAnI hoya te pramANe nAnAmoTA banAvavAmAM AvatA ane atyAre paNa e mAravADa vageremAM bane che. AjakAla Ane badale vilAyatI kaMpAsathI kAma levAya che, tema chatAM moTI gALa AkRti kADhavI hoya tyAre A dezI prAkAra jevA sAdhanane zedhavA javuM paDe che. AnuM moTuM paNa jujavaLanI jema temAM zAhI jhIlAI rahe te mATe cIpiyAnI peThe vALeluM hoya che. (juo citra naM.3mAM AkRti naM. 4) A sAdhanathI, prAkAra-killA-nA jevI goLa AkRti kADhI zakAtI hovAthI enuM nAma "prAkAra" paDayuM hoya ema lAge che. killAonI racanA ekaMdare gaLapaDatI ja hoya che. oLiyuM-tenI banAvaTa ane utpatti atyAre ApaNu samakSa je prAcIna hastalikhita pustaka vidyamAna che temAM ekadhAre sIdhI lITImAM lakhAeluM lakhANa jotAM ghaNAkharAone ema thAya che ke A lakhANa sIdhI lITImAM zI rIte lakhAtuM haze? e zaMkAne uttara A sAdhana-eLiyuM Ape che. eLiyAne mAravADI lahiyAo phaTiyuM e nAmathI oLakhe che, paNa ene vAstavika vyutpatyartha zo che e samajAtuM nathI. AnuM prAcIna nAma eLiyuM' ja maLe che. LiyuM" zabda chuM. mAsi-prA. corI ane pU. zabda "La" uparathI banyuM che. oLo-lITIo pADavAnuM sAdhana te eLiyuM'. A eLiyuM, lAkaDAnI pATI upara ke sArA majabUta pUThA upara jevA nAnAmoTA akSare
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 36 lakhavA hoya te pramANamAM samAntare kANAM pADI, e kANAMmAM jADA rIlanA athavA sAmAnya jADA maNiyA dorA parAvavAthI bane che. dArA parAvyA pachI te Amatema khase nahiM mATe tenA upara ceAkhAnI athavA AMbalInA kacUkAnI pAtaLI kheLa ke rAgAmizrita raMga Adi lagAvavAmAM Ave che. upara kahyA pramANe taiyAra karelA oLiyA upara pAnAne mUkI AMgaLIthI saphAipUrvaka ekeeke dAba devAthI pAnA upara lITIo UThe che. te pachI bIjI vAra e pAnAne ulaTAvIne tenI bIjI bAjI, pahelAMnI lITIonA madhyamAM Ave tema, pAnuM khase niha tevI saphAithI, bIjI vAra lITIe dAravI. A rIte evaDI lITIo dorAi gayA pachI eka bAju namI gaelA bhAga upara upaselA bhAganI chAyA paDatAM eka lITI kALAzapaDatI ane eka dhoLI ema be jAtanI lITIesa dekhAze. A, lITIo cIrIne athavA pAnAne ulaTAvIne evaDI lITIo doravAnI prathA ghaNI ja arvAcIna che. prAcIna rIti to ekavaDI lITIe! dorIne ja lakhavAnI hatI. bevaDI lITIo dorAI taiyAra thaelA pAnA upara ekaeka lITI cheADIne lakhavAmAM Ave che. vacamAM khAlI mUkAtI lITImAM uparanI lITInA hasva-dIrdha ukAra-RkAra (- 6) vagere ane nIcenI lITInA hasva-dIrgha iMkAra, (1) mAtrA, reka vagerenAM pAMkhaDAM lakhavAmAM Ave che. ekavaDI lITI dorelA pAnAnI lITIenA uparanIcenA bhAgamAM TaMkAra, kAra, RkAra, reka vagere lakhavA mATe sakAIpUrvaka jagyA mUkI lakhavAmAM AvatuM. pustaka lakhAI gayA pachI pAnAM khANamAM AvatAM temAM kAi paNa jAtanA AMkA vagere na rahetAM te mULa sthitimAM AvI jAya che. tADapatrIya pustakalekhananA jamAnAmAM ghaNAkharA lekhako peAtAnI lekhanakaLAviSayaka kuzaLatAne aLe ja sIdhI lITIo lakhatA hatA ane keTalAka lekhako pAnAne mathALe pahelI eka lITI dorI tene AdhAre sIdhuM lakhANa lakhatA hatA. A sivAya te khIjA koi sAdhanane kAmamAM letA hoya tema jaNAtuM nathI ane saMbhava paNa nathI. A ja pramANe keTalAka lekhako kAgaLanAM pustakA paNa pAnAne mathALe eka lITI dorIne lakhatA hatA; paraMtu kAgaLanA jamAnAmAM tene saLa ke vaLa paDe tema chatAM kA! paNa jAtanA bhaya jevuM na heAvAne lIdhe sugamatA khAtara eLiyAnuM sAdhana zeAdhI kADhavAmAM AvyuM. A eLiyAne Adya zeAdhaka kANu haze e kahevuM ke kalpavuM zakya nathI, paraMtu ene lagatA ullekha,pa amArA vRdgha gurudeva pUjyapAda pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanA graMthasaMgrahamAMnI vi. saM0 1466mAM lakhAelI zrAvakAticAra'51nI pratamAM maLe che, e jotAM ALiyuM e pAMcacha saikA pahelAnuM prAcIna sAdhana che. 50 keMbikA tADapatrIya pustakA paheALAimAM TUMkAM hoI tenA upara kAMI paNa AdhAra lIdhA sivAya kalamathI athavA game te cIjathI `lakhANanI AsapAsa barDara rUpe lITIo doravI e azakya 50 jJAna pagaraNa pATI, pethI, tamaNI, kamaLI, saupul-sAMpuDI, daphtarI, vahI eliyAM prati paga lAgu, cuMku lAga' ityAdi. 51 A 'zrAvakAticAra' zrImAna jinavijayajI saMpAdita prAcIna mULarAtI padyasaMtamamAM patra60thI66 sudhI mAM chapAi gaela che. For Private Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA ke muzkela nahotuM; paNa kAgaLa upara pustako lakhAvAnI zarUAta thayA pachI tenI pahoLAI vadhAre pramANamAM hoI tenA lakhANanI AsapAsa temaja moTA maMtra-yaMtrAdimAM kazA AdhAra vinA sIdhI lITIo doravI azakya thAya, e mATe kaMbikA-AMkaNI jevuM sAdhana pasaMda karavAmAM AvyuM che. A AMkaNI atyAranA rUlanI jema goLa na hatAM capaTI hoya che, eTale lITIo doravA mATe tene pAnA upara mUkyA pachI te ekAeka kayAre ya khasI jatI nathI. enI baMne dhAre para khAMco pADavAmAM Ave che, jethI teno Agalo bhAga pAnAthI addhara raheto hoI lITIo doratAM pAnA upara zAhInA DAgha na paDe. (juo citra naM. ramAM AkRti naM. 2) AnuM nAma kaMbikA athavA kAMbI che. kAMbI eTale vAMsanI cIpa. A kAMbI vAMsanI cIpanA jevI hoI enuM nAma "kaMbikA athavA "kAMbI" kahevAtuM haze ema lAge che. (3) lipirUpe dekhAva denAra-zAhI ane raMge lipirUpe dekhAva denAra" sAdhanamAM pustaka lakhavA mATenI aneka jAtanI mazIono-zAhIone ane raMgono samAveza thAya che. ApaNI najara sAmenA jJAnabhaMDAranuM nirIkSaNa karatAM jANu zakAya che ke pustaka lakhavA mATe kALI, senAnI, cAMdInI ane lAla ema aneka jAtanI zAhIo vAparavAmAM AvI che, tema chatAM sonA-cAMdInI zAhIthI lakhavuM muzkelIbharyuM temaja kharacALa hAI lakhavA mATe kALI zAhIM ja vadhAre anukULa che. lAla zAhInuM lakhANa vAMcavA mATe AMkhane mAphaka na hovAthI, AgaLa jaNAvavAmAM Avaze tema, teno upayoga khAsa vizeSa sthaLa ke adhikAra prakaraNanI samAptidarzaka puSika vagere lakhavA mATe ja karavAmAM Avato-Ave che, temaja pAnAnI be bAjue borDaranI jema lITIo doravA mATe ke yaMtrapaTa AdimAM goLa AkRti, lITIo vagere deravA mATe thayo chethAya che. sonerI ane rUperI zAhIo pustaka lakhavA mATe ghaNI ja vAparavAmAM AvI che, paNa te kALI zAhI karatAM bahu ja ochA pramANamAM; kAraNake sonerI-rUperI zAhInuM lakhANa paNa vAMcavAmAM ekaMdara rIte AMkhane mAphaka nathI, temaja enA lakhANamAM rahI gaelI azuddhio sudhAravI azakaya hovA uparAMta, ame upara ekavAra kahI AvyA tema, e zAhIthI lakhavuM muzkelIbharyuM ane kharacALa paNa che. A ja kAraNathI senA-cAMdInI zAhIthI kevaLa mukhyatve karIne amuka pavitra manAtA dharmagraMtho lakhAtA. gUrjarezvara mahArAja zrI kumArapAladeve pitAnA mAnya guru AcArya zrI hemacaMdranI kRtio lakhAvI hatI tema koI dhanADhya gRhastha Adine mAnya che te AcAryonA racelA graMtha, stotro Adi kevaLa lakhavAmAM AvatA, ane te paNa khAsa lakamIthI pahoMcatA dhanADho ja lakhAvatA hatA. A pustaka bahumUlA heI vAMcavA-bhaNavA mATe nathI hotAM, paNa mAtra pavitra mAnya dharmagraMtha tarIke dUrathI be hAtha joDI darzana karavA mATe ja hoya che. A badhI vAta pustaka lakhavAnI zAhIo mATe karI. pustakanA citrakAma mATe upayogI aneka jAtanA raMge ekabIjA raMganA mizraNathI temaja judAjudA padArthomAMthI taiyAra karavAmAM AvatA hatA. e raMge taddana sAdA ane svAbhAvika hoI seMkaDo varSa vahI javA chatAM jevA ne tevA sateja temaja TakAu rahetA, je atyAre paNa ApaNe prAcIna hastalikhita pratiomAMnAM citromAM joI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jaina citrakalpadruma zakIe chIe. zAhI ane raMgone mATe ATaluM kahyA pachI zAhIo kema banAvavAmAM AvatI, atyAre e zAhIo kema banAvavAmAM Ave che, pustaka lakhavA mATe kaI zAhI vAparavI ucita che ene lagatA prAcIna ullekha ane amArA anubhava ahIM ApIe chIe. kALI zAhI tADapatra ane kAgaLa-kapaDA upara lakhavA mATenI kALI zAhIo ane tenI banAvaTa judAjudA prakAranI che. tADapatra e eka rIte kASThanI jAti che, jyAre kAgaLa ane kapaDuM e enA karatAM vilakSaNa vastu che, eTale ene upara lakhavAnI zAhIo paNa judA judA prakAranI che. sau pahelAM tADapatra upara lakhavAnI kALI zAhIna banAvaTane lagatA lagabhaga traNaso-cAraso varSa pahelAMnA ullekha ApIe ane te pachI anukrame bIjI zAhIone lagatA ullekhenI noMdha karIzuM. tADapatra upara lakhavAnI kALI zAhI AjakAla tADapatra upara lakhavAno rivAja rahyo nathI, eTale tenI zAhInI banAvaTane lagatuM spaSTa vidhAna ke anubhava keIne ya nathI. tema chatAM tenI banAvaTane aMge judA judA prakAranI je spaSTa ke aspaSTa prAcIna noMdho maLe che teno utAro ane zakaya spaSTIkaraNa ahIM ApIeH prathama prakAra sava-mRf-IAa:, vAsa stromeva strI . samakajjala-bolayutA, bhavati maSI tADapatrANAm // cyAkhyA-sahavareti kAMTAseharIo (dhmaaso)| bhRGgeti bhaaNguro| triphalA prasidaiva / kAsIsamiti kasIsam , yena kASThAdi rajyate / lohamiti lohacUrNam / nIlIti galIniSpAdako vRkSaH tduusH| rasaM vinA sarveSAmutkalya kvAthaH kriyate, sa ca raso'pi samavatitakajala-bolayormadhye nikSipyate, tatastADapatramaSI bhavatIti / ' AmAM ema kahevAmAM AvyuM che ke "kAMTaserIo dhamAso), jaLabhAMgarAne rasa, triphaLAM, kasIsuM ane loDhAnuM cUrNa A badhI vastuone ukALIne kavAtha banAvavo. A kavAtha ane gaLInA rasane sarakhA mApe ekaThA karelA kAjaLa ane bIjALamAM nAkhavAthI tADapatra upara lakhavAnI bhaNI taiyAra thAya che.' A ullekhamAM dareka vastunuM pramANa keTaluM e jaNAvyuM nathI, temaja badhI vastuone meLavyA pachI tenuM zuM karavuM e paNa lakhyuM nathI, tema chatAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke uparokta vastuone tAMbAnI kaDAImAM nAkhI e badhI ekarasa thAya tema khUba ghUMTavI joIe. bIje-trIje prakAraH vagara pA(?);A voruM, khUmacA pArasa jA usiNajaleNa vighasiyA, vaDiyA kAUNa kuhijjA // 1 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA tattajaleNa va puNao, gholijjatI daDhaM masI hoi / teNa vilihiyA pattA, vaccaha rayaNIi divasu vva // 2 // ' 'koraDa visarAve, aMguliA koraDammi kajjalae / mad sAvA, gAvuM niyanita mular // rU // picumaMdaguMdalesaM, khAyaraguMda va bIya jalamissaM / bhijjavi toeNa daDhaM, maddaha jA taM jalaM susai // 4 // iti tADapatramaSyAmnAyaH // ' A AryAne je prAcIna pAnA uparathI utArA karavAmAM AvyA che temAM AMkaDAe saLaMga che, paraMtu tene artha jotAM prathamanI e Apyu e eka prakAra che ane pAchaLanI khe AryAe e bIjo prakAra che. AryAMenA artha nIce pramANe jaNAya che: kAjaLa, pAyaNa, meLa--bIjAmALa (bIjuM nAma hIrAmALa), bhUmilatA eTale jaLabhAMgare (?) ane thADA pArA [A badhI vastune] khadakhadatA pANImAM [meLavI, tAMbAnI kaDhAImAM nAkhI sAta divasa sudhI athavA kharAkhara eka rasa thAya tyAMsudhI] dhUMTavI; [ane] tenI [skI] vaDIe karI phUTI rAkhavI.-1. [jyAre zAhInuM kAma paDe tyAre te bhUkAne] pharI garama pANImAM khUba masaLavAthI maSI-zAhI bane che. e zAhIthI lakhelAM pAnAMone (akSarAne) rAtrimAM [paNa] divasanI bhA vAMcavAMcI zakAya che.--ra.' 39 kArA kAjaLane kArA mAtAnA zarAvalAmA nAkhI jyAMsudhI tenI cikAza mUkAya-dUra thAya tyAMsudhI AMgaLIo zarAvalAmAM lAge te rIte tenuM mardana karavuM.para (Ama karavAthI kAjaLamAMnI cikAzane zarAvaluM cUsI le che.)-3. [kAjaLane ane lIMbaDAnA ke kheranA guMdarane bIAjalamAM-bIArasamAM13 bhIMjavI upara jaNAvyA pramANe khUba dhUMTavAM.(pachI vaDI karI sUkavavI Adi upara mujaba jANavuM.)----4.' ceAthA prakAraH 'miSIno zloka niryAsAt picumandajAda dviguNito bolastataH kajja, saMjAtaM tilatailato hutavahe tIvrAtape marditam / para kAjaLamAM gaiAsUtra nAkhI tene AkhI rAta bhIMjAvI rAkhavuM e paNa kAjaLanI cikAzane nAbUda karavAnA eka prakAra che. gAmUtra teTaluM ja nAkhavuM jeTalAthI kAjaLa bhIMjAya. zarAvalAmAM mardana karI kAjaLanI cikAzane dUra karavAnA prakAra karatAM A prakAra vadhAre sArI che, kAraNake AthI zarIra, kapaDAM vagere bagaDavAnA laca bIlakula rahetA nathI. jo zAhImAM lAkSArasa nAkhavAnA hoya te A gAmUtranA prayAga nakAme jANavA; kemake gAmUtra kSArarUpa hoI lAkSArasane phADI nAkhe che. 53 bIArasanuM vidhAna--bIA nAmanI vanaspati thAya che. tenA lAkaDAnAM chetarAMne bhUkA karI pANImAM ukALavAthI je pANI thAya te 'bIArasa' jANavA, A rasane zAhImAM nAkhavAthI tenI kALAzamAM ekadama umero thAya che. paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke te e sa pramANa karatAM vadhAre paDI jAya teA zAhI tadna nakAmI thai jAya che; kAraNake tenA svabhAva zuSka hoI te, zAhImAM nAkhela guMdaranI cikAzane khAi jAya che eTale e zAhIthI lakheluM lakhANa sUkAyA pachI tarata ja patarI rUpa thaIne ukhaDI jAya che, For Private Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 pAtre zUlvamaye tathA zana(?)jalairlAkSArasairbhAvitaH, sadbhallAtaka-bhRGgarAjarasayuk samyag raso'yaM maSI // 1 // ' 54i--'miSI kahetAM lakhavAnI ruzanAI, tADapatra upara lakhavAnI. udheI khAya nahi, pANIthI jAya nahi ne cAMTe nahi. kAlI sArI dekhAya tevI zAine kAvya lakheA che. nirvosa kahetAM guMda ne bIjo artha kavAtha paNa che. pinnunanda ka0 lIMbaDA eTale tene guMda ane bIjA artha pramANe lIlAM chetarAM, pAMdaDAM ane mULane kUTIne kavAtha karavA. tenA tAlathI khela khamaNeA levA. te kheAla lAla levA. hIrAmAla tathA khIjAkheAla kahevAya che te. kheAlathI kAjala amaNuM levuM. keTaleka ThekAMNe kheAla ne kAjala samabhAge le che paNa ahIM teA khelathI khamaNuM kAjala evA bhAvArtha samajAya che. saMjJAta ka. kAnAthI utpanna thaeluM kAjala? te talanA telathI pADeluM levuM, keTalAka A kAjalane gAyanA mUtramAM kAdavIne pachI ghuMTavA nAkhe che te uttama prakAra che. tIvra ka. te guMda, kAjala ne khelane barAbara ghuMTI gAmUtramAM ke upara lakhelA kvAthamAM nAkhI tIvra tApanI AMca devI. bIjo prayAga--jADuM theMsa jevuM karI khUba jorathI ghuMTavuM. te evuM ke jethI ghuMTA ane nIcenuM pAtra e ghasAtAM agninI mAkaka pANInuM zASaNa kare. te pAtra ane ghuMTA e tAMbAnA levA. ghuMTAtAM ghuMTAtAM jemajema pANInuM zeSaNa thAya tematema zanai: 30 thADuMthADuM pANI nAkhavuM te ghuMTavuM. eka tole AThe paheAra ne pAMcathI vadhAre hAya ! dara pAMca tAle eka divasa pramANe ghuMTavuM. pachI temAM lAdara ane pApaDIe ke sAjIkhAra nAMkhelA lAkhanA kaDhelA alatA--lAkSArasapapa meLavavA. TaMkaNakhAra na nAkhavA. te pachI gAyanA jharaNamAM (gAmUtramAM) palALelAM bhIlAmAM ghuMTAnI nIce cADIne ghuMTavuM. chevaTe dhasAI rahe eTale bIjI vAra bhIlAmAM ceADI ghuMTavuM. pachI kALA bhAMgarAne rasa meLavaveA. sabhya" rasoDacaM mathI ka. badhuM bheguM karI mardana karavAthI uttama zAI bane che. ahIM be jAtanA prayAga lakhyA cheH 1 guMdane meLavI chuTavAnA TADhA ane khIje kvAtha meLavI agnimAM ukALavAnA. ukALavAnA jaina citrakalpadruma 54 saMskRta zloka ke graMthanA anuvAdane--bhASAMtarane 'bA' kahe che. A e je jAtanA maLyA che temAM upayAgI sahaja sudhAra karI tene jemanA tema ApyA che. 55 lAkSArasanuM vidhAna--cAkhkhA pANIne khUba garama karavuM. jyAre e pANI khUba khaHkhatuM thAya tyAre temAM lAkhanA bhUkA nAkhatA javuM ane pANIne halAvatA javuM, jethI lAkhanA leAMdA bAjhI na jAya. tApa sakhata karavA. te pachI dazadaza miniTane aMtare leAdaranA bhUkA ane TaMkaNakhAra nAkhavAM. tyAra bAda amadAvAdI ceApaDAMnA kAgaLa upara e pANInI lITI DhAravI. jo nIce phUTa niha teA tene nIce utArI levuM ane TharyAM pachI vAparavuM, A kavAtharUpa thaela pANI e ja 'lAkSArasa'. Ane 'lAkhane aLatA' paNa kahevAmAM Ave che. upara jaNAvela vastuenuM pramANa: pAzera sAduM pANI, rUA. 1 bhAra pIMpaLAnI sArI sUkI lAkha jene dAMNA lAkha kahe che, aa. 08 bhAra paDANI leAdara ane 0) eka AnI bhAra TaMkaNakhAra, jeTalA pramANamAM lAkSArasa banAvavA hoya te pramANamAM dareka vastunuM mApa samajavuM, jo tADapatranI zAhI mATe lAkSArasa taiyAra karavA hAya tA temAM leAdaranI sAthe lAkhathI paNe bhAge majITha nAkhavI, jethI vadhAre raMgadAra lAkSArasa thAya. kAIkAi ThekANe TaMkaNakhArane badale pApaDIA ke sAjIkhAra nAkhavAnuM vidhAna paNa jovAmAM Ave che. lAkSArasanuM vidhAna kAgaLa upara lakhavAnI zAhInA ceAthA prakAramAM paNa che. For Private Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA prayogamAM gaumUtrano upayoga karavo nahi. kAraNa ke gaumUtra khAra che tethI lAkha phATI jAya che. gaumUtrano prayoga lAkha vagaranI zAI mATe che. gaumUtra pratyaMtara che." pAMca prakAraH brahmadeza, karNATaka Adi dezomAM jyAM tADapatrane soiyA vaDe karIne lakhavAno rivAja che tyAM zAhIne badale nALIeranI uparanI kAyalI ke badAmanAM uparanAM chotarAne bALI tenI meSane telamAM meLavIne vAparavAmAM Ave che. eTaleke ketarIne lakhelA tADapatra upara e meSane paDI tene kapaDAthI sApha karatAM katarele bhAga kALo rahe che ane bAkInuM pAnuM jevuM hoya tevuM thaI jAya che. kAgaLa-kapaDA upara lakhavAnI kALI zAhI (1) "jitanA kAjaLa utanA baLa, tethI dUNa guMda jhaLa. je rasa bhAMgarAne paDe, te akSare akSare dIvA baLe. 1." (2) 'madhyardhe kSipa sadgundaM, gundAdhe bolameva ca / zrAkSa-vIcAranormata tamAkane 1" (3) bIAla anaI lakhArasa, kAjala vajala(?) naI aMbArasa. bhojarAja' misI nipAI, pAnau phAI misI navi jAI. 1. (4) "lAkha TAMka bIsa mela, svAgapara TAMka pAMca mela, nIra TAMka de so leI, hAMDImeM caDAIe; jo le Aga dIje tyAM le, ora khAra saba lIje, leTara khAra vAla vAla, pIsake rakhAIe; mIThA tela dIpa jAla, kAjala se le utAre, nIkI vidhi pichAnIke aise hI banAIe; cAhaka catura nara, likhake anupa graMtha, bAMca bAMca bAMca rijha, rijha moja pAIe. 1. -masIvidhi.57 (5) syAhI pakkIkaraNavidhiH lAkha cokhI athavA cIpaDI lIje paIsA 6, sera tIna 'pANImeM nAkhIje suvAge paIsA 2 nAkhI je lodara tIna paIsA 3nAkhI je pANI tIna pAva utAreMH che kAjala paisA 1 gheTI sukAya deNa pAchuM zItala jalameM bhIjeya dIje syAhI hoya cekhI pakakI." (6) "kAjala TAMka 6, bIjAbAla TAMka 12, kherane guMda TAMka 36, aphINa TAMka nA, latA pithI TAMka 3, phaTakaDI kAcI TAMka, nibanA gheTAsuM dina sAta trAMbAnA pAtramAM ghUMTavI." kAgaLa-kapaDA upara lakhavAnI zAhInA uparokta cha prakAro paikI pustakane dIrdhAyaSI banAvavA pada vAge eTale TaMkaNakhAra ema TipaNamAM jaNAveluM che. pa7 DIne A prakAra eka vaidakanA mudrita graMthamAMthI utaryo che. e graMthanAM nAma ane sthaLa yAda nahi hovAthI lakhyAM nathI.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma mATe prathama prakAra sarvottama, AdaraNIya temaja sukhasAdhya paNa che. e prakAramAM jaNAvyA mujaba zAhImAM bhAMgarAno rasa nAkhavAthI e zAhI "akSare akSare dIvA baLe jevI camakIlI ane gherI thAya che e vAta taddana ja kharI che, paNa te sAthe e paNa eTaluM ja kharuM che ke bhAMgarAnA pratApe kAgaLo kALA paDavA sAthe lAMbe gALe charNa paNa thaI jAya che. alabatta lAkha, kAthe ke hIrAkasInI jema enI tAtkAlika ke tIvra asara nathI thatI, tema chatAM amArA anubhava ane khyAla che tyAM sudhI bhAMgarAno rasa paDelI zAhI kAgaLanA pustakane cArapAMca sekAthI vadhAre jIvavA detI nathI; eTale kAgaLanA pustaka mATe zAhInA caLakATane meha mUkI kAjaLa, bIjAbALa ane guMdara e traNanA mizraNathI banelI zAhI vAparavI vadhAre salAmatIbharI che. - kAjaLa ane bIjAbALanuM pramANa sarakhuM levuM ane guMdaranuM pramANa baneyathI bamaNuM levuM. svaccha guMdara ane bIjAbALane pANImAM bhIMjAvI, kapaDAthI gALI, tAMbAnI kaDhAImAM traNene bhegA karI, e traNe barAbara ekarasa thAya tyAM sudhI tAMbAnI khoLI caDAvelA lIMbaDAnA ghaMTA vaDe khUba ghaMTavAthI malIkALI zAhI taiyAra thAya che. A pramANe taiyAra thaelI zAhIne sukAvIne rAkhI mUkavI. jyAre kAma paDe tyAre pANImAM bhIMjavI masaLavAthI lakhavA mATenI zAhI taiyAra thAya che, - A eka prakAra sivAya bAkInA prakAre kAgaLa-kapaDAnAM pustaka lakhavA mATe upayogI nathI. alabatta, e prakAremAM jaNAvyA pramANe banAvelI zAhI pakkI jarUra thAya che, paraMtu e zAhI kAgaLa-kapaDAnA pustakanA jIvanane TUMkAvatI hAI kAgaLa-kapaDAnAM pustaka lakha mATe upayogI nathI; paNa lAkaDAnI pATI vagere upara lakhavA mATe e zAhI avazya kAmanI che. amane lAge che tema e badhA prakAre tADapatrIya pustaka lakhavAnI zAhInA prakArene AdhAre upajAvI kADhavAmAM AvyA haze. kapaDAnA TippaNAnI zAhI mATe nIcene prakAra Apyo cheH bolasya dviguNo gundo, gundasya dviguNA maSI / mardayed yAmayugmaM tu, maSI vajrasamA bhavet // 1 // kALI zAhI mATe khAsa sUcanAo 1 kajjalamatra tilatailataH saMjAtaM grAhyam / 2 gundo'tra nimbasatkaH khadirasatko babbUlasatko vA praahyH| dhavasatkastu sarvathA tyAjyaH, maSIvinAzakAritvAt / 3 maSImadhye mahArASTrabhASayA 'DairalI' iti prasiddhasya riGgaNIvRkSasya vanaspativizeSasya phalarasasya prakSepe sati satejaska-makSikAbhAvAdayo guNA bhvnti|' AmAM kahyuM che ke-1 zAhI mATe kAjaLa talanA telanuM pADeluM hovuM joIe. 2 zAhImAM guMdara khera, lIMbaDAno ke bAvaLano ja nAkha; dhavane ke bIjI koI jAtano guMdara nAkhavo nahi. 3 rIMgaNuM eTale jene mahArASTrI bhASAmAM "OMralIkahevAmAM Ave che tene phaLanA rasane zAhImAM nAkhavAthI te camakIlI bane che ane tenI kaDavAzane lIdhe mAkhIo AvatI nathI. kALI zAhInI banAvaTane aMge uparokta hakIkata jANyA pachI nIcenI bAbate lakSamAM rAkhavA jevI che. je zAhImAM lAkha (lAkSArasa), kAtho, loDhAne kATa ke bhUko paDe e zAhI kapaDA kAgaLa upara lakhavA mATe upayogI nathI; kAraNake A badhI vastuo sArAmAM sArA kapaDA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 43 kAgaLane ati TUMka samayamAM eTale ke eka, be ke vadhAremAM vadhAre traNa saikAmAM ja khAI jAya che ane e pustakanI dazA tamAkunAM sUkAM pAMdaDAM jevI thaI jAya che. lAkha Adi vastuo tADapatrane ja mAphaka che, kAgaLa-kapaDAne nahi. bIArasane zAhImAM nAkhavAthI tenI kALAzamAM khUba umere thAya che, paNa tene svabhAva zuSka hoI je te sahaja paNa vadhAre paDI jAya te zAhImAM nAkhelA guMdaranI cikAzane khAI jAya che ane e zAhIthI lakheluM lakhANu parIrUpa thaI pitAnI meLe ukhaDI jAya che athavA pAnAMne ApasamAM ghasAro thatAM pustakane kAbUmeza karI mUke che. bhAMgarAno rasa barAbara mApasara nAkhavAmAM Ave che te evI jokhamI ke ekAeka pustakane nAza kare tevI vastu nathI. keTalAya pustaka lakhanArA-lakhAvanArAo A vastusthitithI ajANa hoI game te jAtanI zAhIthI pustaka lakhelakhAve che, tenuM pariNAma e Ave che ke pustake najIkanA ja bhaviSyamAM khavAIne nAza pAmI jAya che. pustakenI kALAza ane jIrNatA ahIM ApaNe zAhIne kAraNe thatI pustakonI avadazAne aMge keTaluMka vicAryA pachI prasaMgepAta e paNa joI laIe ke likhita pustakanAM pAnAMmAM kALAza ane jIrNatA zA kAraNe Ave che. keTalAMka pustake tenA upara sikAo vahI javA chatAM jevAM ne tevAM UjaLAM, TakAu ane sArAmAM sArI sthitimAM hoya che, jyAre keTalAMka pustako kALAM paDI jAya che. keTalAMka kALAM paDavA uparAMta evAM thaI jAya che ke je tenA upara sahaja bhAra Ave, AMcake lAge ke vaLI jAya te tenA TukaDA thavAno bhaya rahe ane jALavIne vAMcavAmAM Ave to ekAeka kazI ya harakta na Ave; jyAre keTalAMka pustako evAM jIrNa thaI jAya che ke tene upADavAnI vAta to dUra rahI, paraMtu pitAne sthAne paDyAM paDyAM paNa e tUTI jAya che. keTalAMka pustakanAM pAnAMnI eka bAju UjaLI ane eka bAju kALI, pAnAno ardho bhAga ujaLo ane ardho bhAga kALo, amuka pAnAM jIrNa ane amuka pAnAM sArI sthitimAM, eka ja pAnAmAM amuka lITIo sArI ane amuka lITIo charNa, Ama hoya che. A badhuM banavAnuM kAraNa zuM? A badhI bAbatamAM ame jAte temaja tenA jANakAro sAthe vicAra karatAM ema jaNAyuM che keH 1 keTalIkavAra zAhI sArAmAM sArI hovA chatAM kAgaLanI banAvaTa ja evI hoya che ke jethI samaya jatAM te svayaM kALA paDI jAya, nabaLA paDI jAya ke saDI jAya che. keTalIkavAra zAhImAM lAkha, kAtho, loDhAne kATa vagere padArtho paDyA hoya che tene lIdhe akSare ane tenI AsapAsane bhAga kALo paDI jAya, khavAI jAya ke jIrNa thaI jAya che. 3 keTalIkavAra kAgaLanA mAvAne sApha karavA mATe temAM nAkhelA ugra kSAra jevA padArthonI vadhAre paDatI kaNIo ke rajakaNe kAgaLanA je bhAgamAM rahI gayAM hoya te sthaLe samaya jatAM kALA DAghA paDavAno saMbhava che. 4 keTalIkavAra comAsAnI zaradIne lIdhe pAnAM coMTI gayAM hoya tene ukheDIne besamajane lIdhe taDakAmAM sUkAvA mUkyAthI pAnAnA jeTalA bhAga upara ane je bAju upara taDake lAge te bhAganI saphedI UDI javA uparAMta te kALAM paDI jAya che. tako vadhAre paDato tIkho hoya ane tenI garamInI asara vadhAre pahece te pAnAMtI baMne ya bAjunI saphedI UDI jAya che, nahi te eka bAju kALAza ane eka bAju saphedI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jaina citrakalpama ema eka ja pAnAmAM be bhAta paDI jAya che. 5 keTalAka lahiyAo zAhI phikkI paDI na jAya e mATe zAhInA khaDiyAmAM loDhAnA kaTAelA khIlA nAkhI rAkhe che. zAhI phikakI paDatAM tene khUba halAve che eTale loDhAne ragaDa-kATa upara Ave che. e pachI je pAnAM ke paMktio lakhAya te kALAMtare kALAza ane chatA pakaDe che ane e ragaDa-kATa bhAre haiI nIce besI jatAM tenI asara cAlI jAya che-maMda paDI jAya che. AvAM ja kAraNone lIdhe eka ja pustakamAM amuka pAnAM, pAnAnI amuka bAju ke amuka paktio sArI sthitimAM hoya che ane amuka jIrNa dazAe pahoMcyAM hoya che. keTalIkavAra sArAmAM sArI sthitinAM pustakonAM AdiaMtanAM pAnAM lAkha, kAtha, hIrAsI, loDhAne kATa vagere paDela zAhIthI lakhAelA pustaka sAthe rahevAne lIdhe paNa kALAzapaDatAM ane jIrNa thaI jAya che. 7 keTalAka lahiyAo zAhI AchI-pAtaLI na paDI jAya e mATe zAhImAM bIArasa nAkhe che. A rasano svabhAva zuSka hoI temAMnuM pANI zoSAIne zAhI jADI paDI jAya che. A zAhIthI lakhelA akSaro kALA temaja jADA Ave che; paraMtu sAmAnyarIte temaja khAsa karIne comAsAnI zaradImAM pAnAMne ApasamAM ghasAro lAgatAM tenA akSaro ane pAnAM kALAM thavA sAthe ceTI paNa jAya che. A pramANe kAgaLanI banAvaTa, zAhInI banAvaTa, bahAranuM vAtAvaraNa Adi aneka kAraNone laI likhita pustakone judA judA prakAranI asara pahoMce che. senerI ane rUperI zAhI sonAnI ke cAMdInI zAhI banAvavA mATe senerI ke perI varakane laI ekeeke kharalamAM58 nAkhatA javuM ane temAM taddana svaccha, dhULa-kacarA vinAnA dhavanA guMdaranuM pANI nAkhI khUba ghUMTavA, jethI varaka vaTAIne cUrNa jevA thaI jaze. A pramANe taiyAra thaelA bhUkAmAM sAkaranuM pANI59 nAkhI tene khUba halAvo. jyAre bhUko barAbara TharIne nIce besI jAya tyAre uparanuM pANI dhIredhIre bahAra kADhI nAkhavuM. pANI kADhatI vakhate eTaluM dhyAna rAkhavuM ke pANI sAthe sonA-cAMdIno bhUke nIkaLI na jAya. A rIte traNa cAra agara tethI vadhAre vAra karavAthI temAMne guMdara jovAIne sApha thayA pachI je sonA cAMdIne bhUke rahe e ApaNI sonerI rUperI zAhI samajavI. keIne anubhava khAtara cheDI senerI ke perI zAhI banAvavI hoya te kAcanI rakAbImAM dhavanA guMdaranuM pANuM cApaDI, tenA upara varakane chUTa nAkhI, AMgaLI vaDe ghUMTI, upara pramANe devAthI senerI rUperI zAhI thaI zakaze. lAla zAhI sArAmAM sAre kAce hiMgaLaka, je gAMgaDA jevo hoya che ane jemAM pAro rahe che, tene 58 khale sArAmAM sAre le ke je ghasAya tevA ke Utare te na hoya. jo e kharala ghasAya tene Utare te heya te tenI kAMkarI sonAcAMdInI zAhI sAthe bhaLatAM te zAhI kharAba ane jhAMkhI thaI jAya che. 59 sAkaranuM pANI nAkhavAthI zAhImAMnI guMdaranI cikAza chevAya che ane sAcAMdInI zAhInA tejane hAsa thato nathI. sAkaranA pANImAM sAkaranuM pramANa madhyamasara levuM.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA kharalamAM nAkhI sAkaranA pANI sAthe khUba ghUMTavo. pachI te hiMgaLakane TharavA daI upara je pILAzapaDatuM pANI tarI Ave tene dhIre dhIre bahAra kADhI nAkhavuM. ahIM paNa pILAzapaDatA pANIne bahAra kADhatAM e dhyAnamAM rAkhavuM ke e pANInI sAthe hiMgaLakane lAlAzapaDate zuddha bhAga bahAra nIkaLI na jAya. tyAra bAda temAM pharIthI sAkaranuM pANI nAkhI ghUMTavo ane TharyA pachI upara tarI AvelA pILAzapaDatA pANIne pUrvavata pharI bahAra kADhI nAkhavuM. A pramANe jyAM sudhI pILAza dekhAya tyAM sudhI karyA karavuM. dhyAnamAM rahe ke Ama be pAMca vakhata karyo nathI cAlatuM, paNa lagabhaga dasathI paMdara vAra A rIte joyA pachI ja zuddha lAla surakha jevo hiMgaLAka taiyAra thAya che. ghaNe maTe ghANa hoya te AthI paNa vadhAre vAra hiMgaLAkane dhe paDe che. upara pramANe chevAIne svaccha thaelA hiMgaLokamAM sAkara ane guMdaranuM pANI nAkhatA javuM ane lUMTatA javuM. barAbara ekarasa thayA pachI je hiMgaLaka taiyAra thAya tene vaDIo pADI sukavavo. kAma paDe tyAre jevo jADo pAtaLA raMga joIe te pramANe temAM pANI nAkhI tene vApara. A banAvaTamAM guMdaranuM pramANa ochuMvatuM na thAya e mATe vacamAM vacamAM tenI parIkSA karatA rahevuM; eTaleke taiyAra thatA hiMgaLokanA AMgaLI vaDe eka pAnA upara TIkA karI e pAnAne bhejavALI jagyAmAM (pANIArAmAM agara pANInI havAvALA ghaDAmAM) bevaDuM vALI mUkavuM. je te pAnuM ekAeka na coMTe te guMdaranuM pramANa vadhAre nathI thayuM ema samajavuM ane e TIkAne sukAI gayA pachI nakhathI khataratAM sahajamAM ukhaDI jAya te guMdara nAkhavAnI jarUrata che, ema jANavuM. aSTagaMdha 1 agara 2 tagara 3 gerecana 4 kastUrI pa raktacaMdana 6 caMdana 7 siMdura ane 8 kesara, A ATha sugaMdhI dravyonA mizraNathI aSTagaMdha bane che. athavA 1 kara 2 kastUrI 3 gerecana ja saMgharapha 5 kesara 6 caMdana 7 agara ane 8 gehUlA, A ATha kiMmatI dravyanA mizraNathI paNa aSTagaMdha banAvavAmAM Ave che. yakSakardama 1 caMdana 2 kesara 3 agara 4 barAsa 5 kastUrI 6 bharacakakela 7 gorocana 8 hiMgaloka 9 radjaNI 10 sonerI varaka ane 11 aMbara, A agiyAra sugaMdhI ane bahumUlAM dravyonA mizraNathI yakSakardama bane che. aSTagaMdha ane yakSakadama A baMneyane upayoga maMtrataMtra-maMtrAdi lakhavA mATe thAya che. "maSI' zabdano prayoga upara ame kALI, lAla, sonerI, rUperI zAhIo batAvI gayA, ene ApaNe tyAM mathI e nAmathI oLakhavAmAM Ave che. kharuM jotAM "maNI" zabdane vAcyArtha meSa--kAjaLa thAya che, eTale 60 sAkaranuM pANI ghaNI sAkara nAkhIne na banAvavuM paNa madhyamasara sAkara nAkhavI.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma e zabdano prayoga kALI zAhI mATe ja ghaTI zake tema chatAM e zabda lakhavAnA sAdhana tarIke vaparAtI dareka jAtanI zAhI mATe rUDha thaI gayo che ane tethI 21kALI maNI, lAla maNI, sonerI maSI, perI mathI ema dareka sAthe "maNI' zabda prayoga thaele ApaNe joIe chIe. AnuM kAraNa e che ke ApaNe tyAM lakhavAnA sAdhana tarIke mukhyatve karIne bhaSI-kAjaLa-pradhAna kALI zAhIne upayoga thato; kALAMtare e ja "bhaSI' zabda dareka lakhavAnA sAdhananA arthamAM, pachI te sonerI hai, rUperI che ke lAla e darekamAM, rUDha thaI gaye che. ghaNAkharA zabdo ke nAmo mATe ema ja bane che ke je eka vakhata mukhya ke lAkSaNika hoya te kALAMtare dvirUpa banI jAya che. dA. ta. mazIbhAjana (kALI zAhI mATe), khaDiyo (khaDI mATe), liyAsana (game te raMganI zAhI mATe) vagere judAjudA arthane sUcavatA zabdone ApaNe ekasarakhI rIte khaDiyA arthamAM prayoga karIe chIe. maSabhAjana upara jaNAvelI zAhIo bharavAnA pAtranuM nAma "maNIbhAjana' che. khAsa karI A nAmane prayoga kALI zAhI bharavAnA pAtra mATe thato. A nAma ApaNane e mAhitI pUrI pADe che ke ApaNe tyAM prAcIna kALamAM mukhyapaNe kALI zAhIthI ja pustaka lakhavAno rivAja hatuM. senerI Adi zAhIothI lakhavAnI prathA pAchaLathI janmI che. "maNIbhAjana' zabda "khaDi' zabdanI jema dareka raMganI zAhInA pAtra mATe ekasarakhI rIte vAparI zakAya che. rAnnIsUtramAM AnuM nAma vizvAsa ApyuM che e ApaNe upara joI gayA chIe. atyAre ApaNA jamAnAmAM keTalIye jAtanA khaDiyAe bane che, paNa jUnA jamAnAmAM te kevI jAtanA banatA haze e jANavAnuM khAsa sAdhana ApaNI sAme nathI; tema chatAM ApaNA keTalAka jUnA saMgraho, lekhaka, vyApArIo vagere pAse jatAM jANI zakAya che ke jUnA vakhatamAM ApaNe tyAM pittaLanA nAnAmoTA aneka jAtanA khaDiyAo banatA hatA. keTalAka loko e mATe pittaLanI dAbaDIone kAmamAM letA, ane keTalAeka mATI vagerenA banAvelA paNa vAparatA hovA joIe; to paNa amane lAge che ke prAcIna kALamAM ApaNe tyAM dhAtunA khaDiyA ja vadhAre pramANamAM vaparAtA haze. citrakAma mATe raMge pustakanA citrakAma mATe upayogI raMge tarIke upara ame je zAhIo jaNAvI AvyA chIe e kAmamAM levAmAM AvatI hatI. kALA raMga tarIke kALI zAhI, sonerI rUperI raMga tarIke senerI rUperI zAhI ane lAla raMga tarIke hiMgaLaka vAparavAmAM AvatuM hatuM. pILA ane gheLA 61 juo TippaNI 30 (4). 62 rAjaznIyasUtranI TIkAmAM AcArya zrImalayagirie kriSpAsananuM . 25 jisthAna ApyuM che, paraMtu paMDitavarya zrIyuta sukhalAlajInuM kahevuM che ke sikvArA e nAma saM. zvAsana uparathI banyuM hovuM joIe. arthanuM anusaMdhAna ane yegyatA vicAratAM A kalpanA vadhAre saMgata jaNAya che
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 47 raMga tarIke ame AgaLa saMzodhanavibhAgamAM jaNavIzuM e haratAla ane saphedAne upayoga karAta hato. A sivAyanA bIjA raMge ekabIjI zAhIonA mizraNathI upajAvavAmAM AvatA hatA. dA. ta. haratAla ane hiMgaLoka meLavI nAraMgI raMga banAvatA hatA; hiMgaLaka ane saphedo meLavI gulAbI raMga banAvatA hatA; haratAla ane kALI zAhI meLavI lIlo raMga banAvatA hatA ityAdi. keTalIkavAra citrakAma mATe upayogI keTalAka raMge ekabIjA padArthonA mizraNathI taiyAra karavAmAM AvatA hatA. amArI pAse eka pAnuM che jemAM evA keTalAka aMgenI banAvaTane lagatI nedha che, je ahIM ApIe chIe? athavuM cItrAmaNa raMga bharyAnI vIdhI: (1) sapheda TAM. 4-yAvaDI (pIuDI) TAM. 1, sIMdhura TAM. 1-gere raMga hoI. (2) sIdhura TAM. 4,pathI galI TAM. 1-khArIka raMga haI. (3)haratAla TAM. 1, galI TI. vo-nIlo raMga hAI. (4) sapheda TAM. 1, alate TAM. 15-gulAbI raMga hAI. (5) saphede TAM. 1, galI TAM. 1-AkAzI (AsamAnI) raMga haI. (6) sIMdhura TAM. 1, khAvaDI (pIuDI) TAM. bA-nAraMgI raMga hoI. uparokta raMgone, tenI sAthe svaccha guMdaranuM pANI nAkhI hastalikhita pustakanA citrakAma mATe vAparavAmAM Ave che. (4) je lakhAya te-jaina lipi lipine vAraso je lakhAya te' e sAdhanamAM lipine samAveza thAya che. ame agAu jaNAvI cUkyA chIe ke jaina prajA eka kALe magadhavAsinI hatI, paraMtu te pachI bhayaMkara dukALa ane sAMpradAyika sAThamArI vagerene pariNAme e bhUmine tyAga karIne saurASTra-gUjarAtanI bhUmimAM sthAyI nivAsa karyo chatAM e prajA tyAMnI saMskRti ane saMskArone visarI gaI nahotI. e saMskRti ane saMskAroe jaina prajAnI lekhanakaLAmAM potAnuM asmitva sthApita karyuM che, jene pariNAme magadhanI mukhya lipi brAhmIbaMgalAnI 64 chAyA jaina lipimAM UtarI AvI che. e chAyA eTale akSaranA mareDa, janA paDimAtrA vagere. brAhmadevanAgarI athavA devanAgarI lipimAMthI paDimAtrAnI prathA vikramanI dasamI zatAbdI pahelAMthI ghaTatAM ghaTatAM Aje e sadaMtara lupta thaI gaI che, jyAre atyAranI brAhmIbaMgalA athavA baMgALI lipimAM paDiyAtrAnI e prathA ekadhArI cAlu ja che. A kAraNathI prAcIna lipinA jaina graMtha vAMcanArane mATe te pahelAM baMgALI lipi jANI levI e vadhAremAM vadhAre sagavaDatAbharyuM che. seMkaDo varSanA anekAneka saMskArane aMte Aje jaina lipi game teTaluM parivartana pAmI hoya, tema chatAM jaina graMthenI lipi ane baMgALI lipi e ubhayanI tulanA karanAra saheje samajI zakaze 63 raMgenI noMdhanuM A pAnuM pATaNanivAsI mArA ziSya maNilAla pAMDa pAsethI upalabdha thayuM che. 64 bhAratavarSanI pracalita atyAranI devanAgarI, baMgALI Adi tamAma lipio brAhmI lipinA ja prakAratara heI ame e lipione ahIM brAhmIbaMgalA, brAhmIdevanAgarI e nAmathI ullekha karyo che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma ke jaina lipimAM magadhanI saMskRtine ja malika vArase che jaina lipi ame upara jaNAvA gayA te mujaba ane hajI AgaLa vistArathI jaNAvIzuM tema lekhanakaLAmAM jaina zramaNa saMskRtie pitAne anukULa lipinA pheraphAra, sudhArAvadhArA, aneka jAtanA saMketonuM nirmANa vagere karelAM hAI e lipie kALe karI juduM svarUpa dhAraNa karyuM ane te "jaina lipi e nAme oLakhAvA lAgI. A lipinuM sauSThava ane vyavasthitatA jeTalA pramANamAM jaina saMskRtimAM jaLavAyAM ane keLavAyAM che eTalAM bhAgye ja bIje haze. e uparAMta jaina lekhanakaLAnAM sarvadiggAmI vividha sAdhanane saMgraha ane tenuM niSpAdana, lekhakone utpanna karI temane ane temanI kaLAne nirvAha kare, likhita pustakonA saMzodhananI paddhati tenAM sAdhano ane ciha-saMketo, jaina lipinA varSe saMgAkSaro ane mareDa vagere dareka judA paDatA tema ja navIna che. jaina lipine maroDa jema brAhmIdevanAgarI lipi eka ja jAtanI hovA chatAM judI judI, pasaMdagI, sahavAsa, samayanuM parivartana, maroDa Adine lIdhe aneka rUpamAM vaheMcAI gaI che tema eka ja jAtanI jaina lipi paNa judIjudI Teva, pasaMdagI Adine kAraNe aneka vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. jema Aja nI jaina lipimAM yationI lipi, kharataragacchIya lipi, mAravADI lekhakenI lipi, gujarAtI lekhakenI lipi, keinA lAMbA akSare te koinA pahoLA akSare tyAre koInA geLa akSare, keinA sIdhA akSaro te koinA paMchaDAM kheMcelA akSaro, keInA TukaDA rUpa akSare te keinA eka ja uThAvathI lakhelA akSarA ema aneka prakAre che, tema prAcIna kALamAM paNa e prakAre vidyamAna hatA (juo citra naM. 11 vageremAMnI lipie); eTale ahIM yationI lipi vagere je nAmo ApavAmAM AvyAM che tene artha eTale ja samajavAne che ke lipi lakhavAnA amuka paddhatinA prAcIna vArasAne teNe teNe vadhAre pramANamAM jALavI rAkhela che. yationI lipi mATe bhAge akSaranA TukaDA karIne lakhelI hoya che, jyAre bIjA badhA lekhakenI lipi meTe bhAge eka ja upADathI lakhAelI hoya che. badhA ye lahiyAonI lipimAM a, sa Adi akSare ane lipine maroDa amuka jAtane ja hoya che, jyAre kharataragacchIya lipimAM e akSaro tema ja lipine bhareDa kAMI judAI dharAvato ja hoya che. yationA TukaDA lakhAelA akSare moTe bhAge atyaMta zobhAvALA, pAMkhaDAM suDoLa ane surekha hoya che. mAravADI lekhake akSaranA nIcenAM pAMkhaDa pUMchaDAMnI jema ochAM kheMce che 65 svargastha pATaNavAsI zilpazAstrapAraMgata vidvAna yAtivarya zrImAna himmatavijyajI ema kahetA hatA ke AjathI lagabhaga traNaso varSa pahelAM eka kharataragacchIya AcArya-jemanuM nAma ame vIsarI gayA chIe -thayA hatA temanAthI cAlu thaelI amuka paddhatinI lipine kharataragacchIya lipi kahevAmAM Ave che. 66 TukaDA karavAne artha e che ke akSara lakhatAM tenAM sAdhAMvAMkAM, ADAMUbhAM, uparanAM ane nIcenAM pAMkhaDAM ane vaLAkane chUTA pADIne lakhavA ane joDavAM, je jotAM saheje samajI zakAya ke lekhake amuka akSarane amuka vibhAge lakhele che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA athavA lagabhaga sIdhAM ja lakhe che, jyAre bIjA lekhako kAMIka vadhAre paDatAM kheMce che. A badhA avAMtara lipibhedone nahi jANanArA lipine AdhAre samayanirNayanAM anumAna karavAmAM ghaNIvAra bhUla karI bese che. lipinuM sauSThavA 'akSarANi samazIrSANi, vartulAni dhanAni ca / parasparamalagnAni, yo likhet sa hi lekhakaH // ' 'samAni samazIrSANi, vartulAni dhanAni ca / mAtrAsu pratibaddhAni, yo jAnAti sa lekhakaH // ' 'zISoMpetAn susaMpUrNAn , zubhazreNigatAn samAn / akSarAn vai likhed yastu, lekhakaH sa varaH smRtH||' A loko lipi ane lekhaka e baMneyanA AdarzanA sucaka che. arthAta akSare sIdhI lITImAM goLa ane saghana, hArabaMdha chatAM ekabIjAne aDake nahi tevA chUTA, temaja tenAM mAthAM, mAtrA vagere akhaMDa hovA sAthe lipi AdithI aMta sudhI barAbara ekadhArI lakhAI hoya tevA hoya te te "Adarza lipi' che; ane A jAtanI lipi-akSare lakhI zake e ja "Adarza lekhaka kahI zakAya. jaina jJAnabhaMDArenuM nirIkSaNa karanArane ema kahevAnI jarUrata bhAgye ja hoI zake ke jaina saMskRtie Adarza lekhaka ane Adarza lipine utpanna karavA ane tene TakAvI rAkhavA keTalI kALajI rAkhI hatI. lipinuM mApa lipinI suMdaratAne aMge TUMkamAM jaNAvyA pachI tene mATe eka khAsa vastu kahevAnI bAkI rahe che ane te tenuM mApa che. lagabhaga vikramanI agiyAramI sadIthI zarU karI Aja sudhImAM lakhAela je DhagalAbaMdha pustako ApaNI sAme hAjara che te tarapha bArIkAIthI najara karatAM lipinI suMdaratAne nihALyA pachI ApaNuM dhyAna temAMnA akSare ane lITIlITI vaccenA aMtaranA mApa tarapha jAya che. prAcIna lahiyAo akSaranuM mApa moTuM rAkhatA ane lITIlITI vaccenuM aMtara akSaranA mApa karatAM anumAne trIjA bhAganuM athavA keTalIkavAra te karatAM paNa ochuM rAkhatA (juo citra naM. 5-7-9-10-11 vagere); jyAre atyAranA lekhake ane keTalAka jUnA lahiyAo paNa akSaranuM ane lITIlITI vaccenA aMtaranuM mApa ekasarakhuM rAkhe che. A kAraNane lIdhe ekasarakhI gaNatarInI paMktiovALI ane ekasarakhA lAMbA pahoLA mApanI prAcIna hastalikhita prationA akSara meTA jaNAze, jyAre arvAcIna te ja mApanI hastalikhita pratiomAMnA akSare nAnA dekhAze. cAlu vIsamI sadImAM keTalAka prAcIna praNAlino vAraso dharAvanArA yatilekhake upara jaNAvyA pramANe lITIlITI vaccenuM aMtara ochuM rAkhI meTA mApanA akSare lakhatA hovA chatAM cAlu sadImAM lipinI e prathA ane e vAraso ekaMdara adazya thaI cUkelAM che. amAtrA ane paDimAtrA lipinA mApa sAthe saMbaMdha dharAvatI aDhamAtrA 27 ane DimAtrAne aMge ahIM kAMIka 67 "ajhamAtrA ane paDiyAtrA' e zabda pikI paDimAtrA' zabda sarvatra pracalita che, paNa agrabhAgA' zabda pracalita nathI. "agramAtra zabdapaDimAtrA' zabdanA arthane lakSyamAM rAkhI ame upajAvI kADhayo che. paDimAtra zabda kayA zabda uparathI banyo che ane
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jaina citrakalpadruma kahevuM ucita che. ApaNA prAcIna lekhake be lITI vaccenuM aMtara ochuM rAkhatA hoI te ThekANe lakhAtAM hasva-dIrgha I-unAM pAMkhaDAM ( 1 ), mAtrA () vagerene nAnA mApamAM athavA ajhamAtrA pRSyimAtrA rUpe lakhatA hatA. eTaleke hasva-dIrdha ukAranAM pAMkhaDAMne atyAre ApaNI cAlu lipimAM lakhIe chIe tema akSaranI nIce na lakhatAM je rIte dIrdha 4 ane hasva-dIrgha 44 mAM ukAra joDavAmAM Ave che tema dareka akSaranI AgaLa joDatA, ane atyAre paNa keTalAka lekhake e rIte joDe che. Ane ame "ajhamAtrA" tarIke oLakhAvIe chIe. A ajhamAtrAo Aje amAtrAnA rUpamAM pheravAI gaelI che. atyAre akSaranI sAthe joDAtA hasva dIrdha ukAra (1) e prAcIna AkRtionA pariNAmarUpa che. jema hasva-dIrdha ukAra "ajhamAtrA" tarIke lakhAtA hatA tema ApaNI mAtrAo, cAlu lipimAM lakhAya che tema "UrdhvamAtrA" tarIke arthAta akSaranI upara na lakhAtAM akSaranI pAchaLa lakhAtI hatI, ane e ja kAraNathI ApaNe tyAM e mAtrAone "paDimAtrA" (laMDa pRSTimAtra 20 paTTimAtrALu mAtrA) tarIke oLakhavAmAM Ave che. e paDimAtrAo kALe karI UrdhvamAtrA tarIke eTale akSaranI upara lakhAvA lAgI che. dA. ta. =vi, zekAya, no=AnA, mau=Amo ityAdi. TUMkamAM amArA kathanano Azaya e che ke prAcIna kALamAM lakhAtI amAtrAo ane pRddhimAtrAo (paDimAtrAo) pAchaLanA jamAnAmAM adhAmAtrA ane UrdhvamAtrAnA rUpamAM pheravAI gaI che. ahIM ame prAcIna varNamALAnA vikAsane aMge lakhavA nathI beThA, tema chatAM A viSayane ahIM ATalo carcavAnuM kAraNa e che ke prAcIna lekhake e potAnA lekhanamAM sugamatA ane lipimAM ene khare artha zo haze e mATe koI prAcIna ullekha maLato nathI. tenA jANakArone e mATe pUchatAM teo saMpratimAtrA zabdane nirdeza kare che, paraMtu pratimAtrA" zabdathI vAstavika artha pragaTa thato nathI ema amane lAge che eTale ame paDimAtrA" zabdane saMskRSTimAtrA zabda uparathI Avelo mAnIe chIe, jeno akSaranI pAchaLa lakhAtI mAtrA e vAstavika arthaghaTamAna che. A rIte "akSaranI AgaLa lakhAtI mAtrAe arthane dhyAnamAM rAkhI ame ajhamAtrA zabda upajAvI kADhe che prAcIna lipimAM paDimAtrAne jeTalo avakAza hatuM ane tene pracAra hato tenA dazAMza jeTalo ye amAtrAne ava kAza ke tene pracAra nahato, e prAcIna zilAlekha ane pustake jatAM samajI zakAya che. paDimAtrAne pracAra eka kALe lagabhaga sArvatrika ane nicata hato, jyAre agra mAtrA mATe tema na hatuM. paDimAtrA lakhavAnI paddhati e, lipino eka viziSTa vAraso che, jayAre ajhamAtrAnI paddhati e lipi lakhavAnI sugamatA ane sughaDatAne AbhArI che ema ame mAnIe chIe. paDimAtrAnuM lekhana Aje sarvathA AthamI gayuM che, jyAre agra mAtrAnuM lekhana aAje keTalAka lekhakAmAM cAlu che keTalAka vidvAnonuM mAnavuM evuM che ke vikamanI teramI sadI pahelAM paDimAtrA ja lakhAtI hatI. UrvamAtrAne tyAre pracAra ja na hato. A mAnyatA tadana bhUlabharelI che. vikramanI bAramI sadI ane te pahelAM lakhAelA evA aneka graMtho ane zilAlekha Aje maLe che, jemAM paDimAtrAne badale UrdhvamAtrAo paNa lakhelI che. pATaNanA saMghavIne pADAnA jaina jJAnabhaMDAramAMnA paMcasaMgraha pajJa TIkA vagere agiyAramA saikAmAM lakhAelA jevA lAgatA graMthamAM UrdhvamAtrAe ja lakhAelI che. (jUo citra 11mAM uparanuM paheluM 159 naMbaranuM pAnuM). rAtanA jaina maMdiramAM eka pratimAnA parikara upara saMvata 1124 lekha che, temAM paDimAvA balakula na hatAM badhIye UrdhvamAtrAo ja lakhelI che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jena zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA aurava jaLavAya e mATe kevI kevI paddhatio svIkArI hatI tene TUMka khyAla Ave. jema jema lekhanamAMthI amAtrA ane pRSTimAtrA osaratAM gayAM ane tenuM sthAna amAtrA-UrdhvamAtrAe lIdhuM tematema lipinA mApamAM TUMkApaNuM ane adhomAtrA-UrdhvamAtrAmAM moTApaNuM AvatAM rahyAM che, jeno paripAka ApaNe AjanI lipimAM anubhavIe chIe. (5) jaina lekhako prAcIna kALanA jaina lekhake, temanI lekhanapaddhati, temanAM lekhana viSyaka sAdhano, temanI Tevo, temane lekhanavirAma vagere kyA prakAranA haze, e ApaNe ApaNI samakSa vidyamAna prAcIna hastalikhita sAhitya, lekhaka Adine lagatA keTalAka prAcIna ullekho ane atyAranA lekhakanI khAsa khAsa Teva, vartaNuka Adine lakSamAM laI tAravI zakIe chIe. jaina lekhake prAcIna hastalikhita pustakanA aMtamAMnI lekhakonI puSpikAo jotAM spaSTapaNe samajI zakAya che ke pustakalekhana nimitte jaina prajAnA AzarA nIce kAyastha, brAhmaNa, nAgara, mahAtmA, bhAjaka vagere aneka jAtionAM kuLonAM kuLo nabhatAM hatAM. jaina prajAnuM manaraMjana karavA mATe e jAtio pitAnuM samagra jIvana jaina lekhanakaLAviSayaka kuzaLatA meLavavA pAchaLa evArI nAkhatI ane jaina prajA e halAdhara lekhakonAM AkhAM kuLanAM kuLane pitAnI udAratAthI apanAvI letI; jene pariNAme e kalAvida lekhako jaina prajAne Azrita rahevAmAM ane pitAne "jainalekhaka-jainalahiyA" tarIke oLakhAvavAmAM Atmagaurava mAnatA.e lekhakoe jaina prajAnAM pustako lakhavAmAM jeTaluM lipinuM sauSThava, kaLA ane nipuNatA dAkhavyAM che eTalAM bhAgye ja bIjI prajAnAM pustako lakhavAmAM dAkhavyAM haze; temaja temanI e kaLA ane e hoziyArInAM mUlya jaina prajAnI jema bhAgye ja koI prajAe AkyAM haze. mahArAjA zrIharSa, gUrjarezvara mahArAja zrI siddharAja jayasiMhadeva, mahArAjA zrIjadeva Adi jevA apavAdone bAda karI laIe te A vastunI kiMmata AMkavAmAM ghaNIkharI vAra maTAmeTA rAjA-mahArAjAo paNa niSphaLa nIvaDatA. A bAbatanI khAtarI ApaNane Aje jaina prajA pAse vidyamAna saMkaDe vizALa jJAnabhaMDAro nihALatAM saheje thaI zake tema che. kALane prabhAva, meMgalonI viSitA, udhaI, uMdara, agni, varasAda AdinA bhoga thavuM, jana yatio ane bhaMDAranA kAryavAhakonI bevaphAdArI agara binakALajI ityAdi aneka kAraNene pratApe Aja sudhImAM saMkhyAtIta 98 'saMvat 1138 vaizAkha zudi 14 gurau likhitaM zrImadaNahilapATake vAlabhyAnvaye kAyasthabhAilena.' 'saMvat 1572 varSe vaizAkha vadi caturdazI budhe moDhajJAtIya paMDayA laTakaNakena likhitaM samAptamiti.' 'saMvat 1527 varSe mAghamAse kRSNapakSe dazamyAM tithau guruvAsare aoha zrIstaMbhatIrthe vAstavya audiicyjJAtI,ti vena silita | cAra pukta chu. | paMkurAsaMcamena mu prati ' ityAdi. AjaparyaMta ame evA saMkhyAbaMdha jaina sAdhuo joyA che, je darekanA hAtha nIce paMdara paMdara vIsavIsa lahiyAo puraMtaka lakhavAnuM kAma karatA hatA,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma para jaina jJAnabhaMDArA naSTa-bhraSTa, zANuM-vizANuM temaja veraNacheraNa thai gayA pachI temaja deza-videzamAM cAlI gayA pachI paNa Aje nAnAmAM nAnI jaina prajAnA asmitva nIce,--kevaLa e prajAne peAtAne parizrame taiyAra thaelA,--jeTalA vizALa jJAnasaMgraha vartamAna che eTaleA bhAgye ja khIjI kai prajA pAse hAvAneA saMbhava che, jaina saMskRtie lekhanakaLA svIkArI tyArathI Aja paryaMtanAM paMdaraso varSanA jaina lekhakeAne A itihAsa che. Aje mudraNuyuganA pratApe kaLAdhara jaina lekhakAne bhayaMkara dukALa paDayo che. ApaNe vadhAre dUra nahi jaie, paNa cAlu vIsamI sadInA pUrvArdhamAM sArAmAM sArA lekhakeAtraNa cAra pIe eka hajAra zloka lakhatA hatA, ene badale Aje sAdAmAM sAdA lekhaka paNa pAMca cha pIAthI Ache bhAve lakhavA nA pADe che ane sArA lekhaka hAya teA eka hajAra leAka lakhavA mATe dasa, paMdara ke ethI paNa vadhAre rUpIA sudhI pahoMcI jAya che. Ama chatAM prAcIna lipithI paricita evA vizvAsapAtra lekhaka e te eka Azcaryarupa vastu ja gaNavAnI che, ghaNAkharA lekhako te 'makSikAsthAne makSikA' nyAye game tevuM lakhIne dharI de tevA ja hAya che. Aje amArI samakSa amArA paramapUjya dAdAguru pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAja ane pUjya guruvarya zrIcaturavijayajI mahArAjane mAnItA ane temanI ja chAyA nIce keLavAelA pATaNanA vatanI brAhmaNa jJAtAya amArA lekhakaratna gAvardhanadAsa lakSmIzaMkara trivedI che; je mAtra lekhanakaLAmAM ja pravINa che eTaluM ja nahi, paNa prAcIna tADapatrIya, jIrNa-zIrNa pustakAnI naSTa-bhraSTa ane bhUMsAi gaelI lipine ukelavAmAM ustAda hevA uparAMta vaidaka, jyAtiSa, maMtra-taMtra-yaMtra Adi viSayAthI paNa eTale paricita che ke game tevuM viSama lakhANa hoya ke yaMtra vagere lakhavAM-banAvavAM-cItaravAM hoya to temAM peAtAnI svataMtra pratibhAnA upayAga karI zake tevA che. AvA lekhake Aje ati durlabha che. upara ame jaina lekhako jaNAvI gayA, te sivAya jaina zramaNe, yatio ane zrAvaka69. 69 jaina upAsakA ane upAsikAe jJAnabhaktinimitte ghaNIvAra pustako lakhatAM hatAM. pATaNa saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM sUtratAM sUtra, nizIyasUtrasULI vagere pustakA AvakAe lakhelAM che. sUtravrutAM sUtranI prati 'lekhanakaLAkuzaLa' kAyasthajJAtIya maMtrI bhIme lakhelI che, tenI prazastimAM ApramANenA ullekha che-- (5) 'zrI kAyastha vizAla vaMzagaganAdityo'tra jAnAbhidhaH / saMjAtaH sacivAgraNIrguruyazAH zrIstaMbhatIrthe pure || tatsUnurlikhana kriyaikakuzalo bhIbhAbhidho maMtrirAT / tenAyaM likhito budhAvalimanaH prItipradaH pustakaH // ' (jI) 'nisIttunI samannA || ka%03 || || 4 | mAruM mahAzrI: // che ! saMvat 1117 balAdasssstthaayaaN zukadine zrIjayasiMghadevavijayarAjye zrIbhRgukacchanivAsinA jinacaraNArAdhanatatpareNa devaprasAdena nizIthacUrNI pustakaM likhitamiti // jesalameranA tADapatrIya bhaMDAramAM pAthI naM. 223 kanairatava-karmaviSAka TIkA, pA. naM. 297 kapacI, pA, naM. 315 gadharasArdhazatakatti vagere puratA zrAvakoe lakhelAM che. AnA aMtamAM nIce pramANe lekhakanI puSpikAe cheH For Private Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA zrAvikAo70 paNa jJAnabhakti Adi nimitte seMkaDo graMtha lakhatA hatA. Aje jaina jJAnabhaMDArAmAM evAM saMka pustako maLe che je vidvAna ane atimAnya jainAcAryo ane jainazramaNa AdinA punIta haste lakhAelAM che. khaMbhAtanA zAMtinAthanA tADapatrIya bhaMDAramAM vizeSAvazyaka TIkA vagere samartha graMthenA praNetA mAladhArI AcArya zrI hemacaMdranA hAthanI lakhelI jIvasamAsa 71 TakAnI prati che ema kahevAya che. samartha tArkikaziromaNi nyAyAcArya zrIyazovijayajIchara ane temanA guru zrInavijayajI, zrI () jAsadavIcAro, vaMze vidyAre samunnaH sAvitrazura:, sUraH chAtivihyAtiH | tasyAsti pAdasevI, susAdhujanasevito vinItazca / dhImAnupAdhiyukta: sadvRttaH paNDito viirH|| karmakSayasya heto; tasyacchivI(1)matA vinItena / madanAgazrAvakeNaiSA, likhitA cArupustikA / / ' karmastava-karmavipAkaTIkA / (g) " jULa samApta . vitramasaMvata 12 81 mAparayurivaturtha vine...............zrIninavasuuripttttaalNkaarshriijinkushlsuuriyugprvraagmopdeshen nA0 kumArapAlasuzrAvakeNa zrIkalpacUNIpustakamidamalekhi / ' (E) 'viduSA jalhaNenedaM, jinapAdAMbujAlinA / praspaSTaM likhita zAstraM, vaMdyaM karmakSayapradam // ' ___ gnndhrsaardhshtkvRtti| ahIM ame dA.ta. zrAvakee lakhelAM puratAnAM nAmanI je yAdI ane pupikAe ApI che temAM nizIthaNa ane kalpacUrNa nAmanAM be cheda Agane samAveza thAya che. nizIthacUrNa bharUcanivAsI devaprasAda nAmanA zrAvake lakhI che ane kalpa cUrNa kharataragacchIya mAnya AcArya zrIjinakuzalanA upadezathI kumArapAla nAmanA zrAvake lakhI che. AthI eka vAta upara vadhu prakAza paDe che ke AjakAla keTalAka rUDhavicAranA sAdhuo, zrAva jaina Agama temaja jaina cheda ArAmenI nakala utAre e sAme zAstrane nAme managamatI vAte karI nakAmI dhamAla macAvI mUke che e ayogya ja che. 70 meDatAnA jaina bhaMDAramAM AcArya zrImalayagirikRta Avazyaka TIkAnI prati rUpAde nAmanI zrAvikAe lakhelI che. atyAre e bhaMDAra tyAMthI astavyasta thaI gayo che eTale e prati kayAM gaI haze e kahI zakAya nahi, 71 sIvImA vRttine aMtamAM nIce pramANenI pupikA che. 'graMthAgraM0 6627 saMvat 1164 caitra zudi 4 some'dyeha zrImadaNahilapATake samastarAjAvalivirAjitamahArAjAdhirAjaparamaparamezvarazrImajjayasiMhadevakalyANavijayarAjye evaM kAle pravarttamAne yamaniyamasvAdhyAyAnuSTAnarataparamanaiSThikapaMDitazvetAMbarAcAryabhaTTArakazrIhemacaMdrAcAryeNa pustikA li. zrI.' A paHikAnA aMtamAMnA jine joI zakAI chInavantAvALa skivitA arthAt zrIhemacaMdrAcArye lakhI' ema mAnavA lalacAyA che, paraMtu pupikAmAMnA nicA, ItyAdi vizeSaNa jotAM A prati zrI hemacaMdrAcArye lakhyAnI lokamAnyatA taddana brAMta ane asatya che ema ame mAnIe chIe, tema chatAM lekenI mAnyatA upara mujabanI hevAne kAraNe ja ame tema jaNAvyuM che 72 nyAyAcArya zrImAna yazovijayajI vikramanI sattaramI aDhAramI sadInA samartha jaina tArkika che. emanA pitAnA racelA graMthanI svaharate lakhelI aneka prato maLe che. jemAMnI amArA dhyAnamAM nIce pramANe cheH 1asahastrI vivaraNa(pUnA bhAMDArakara InsTiTayUTa) garvizikATIkA ane vicArabiMdu(bhaktivijayajI mahArAjanA bhAvanagaranA bhaMDAramAM), 4 ArAdhakavirAdhaka caturbhagI saTIka (pATaNa tapagacchanA bhaMDAramAM); panyAyAloka (zrIbuddhisAgara sUrinA saMgrahamAM) 6 kaprikRtiTIkA ane 7 nyAyakhaMDakhAi (caMcaLa bahenano bhaMDAra amadAvAda), 8 dharma saMgrahanI AsapAsa
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jena citrakalpadruma vinayavijyajI ane temanA guru zrI kIrtivijApAdhyAya, uttarAdhyayanaTIkAnA kartA zrIkamalasaMyamepAdhyAya vagere dareka gaccha gaThThAMtaranA saMkhyAbaMdha mahApuruSonA pavitra hAthe lakhAelAM nAnAMmoTAM DhagalAbaMdha pustako hajI maLe che. cAlu sadImAM thaI gaelA samartha "abhidhAnarAjendra mahAkozanA praNetA tristutika AcArya zrImAna rAjendrasUrie bhagavatIsUtrasaTIka, pannavaNAsutrasaTIka jevA saMkhyAbaMdha mahAna graMtha svahaste lakhelA AhAra (mAravADa)nA temanA bhaMDAramAM mojUda che. lekhakanA guNadoSa sArA ane apalakSaNA lekhakanA guNadoSanI parIkSA mATe nIcenA prAcIna ullekha maLe cheH 'sarvadezAkSarAbhijJaH, sarvabhASAvizAradaH / lekhakaH kathito rAjJaH, sarvAdhikaraNeSu vai // 1 // medhAvI vAkpaTudhIro, laghuhasto jitendriyaH / parazAstraparijJAtA, eSa lekhaka ucyate // 2 // - tenalapattiH ' 'DhaliyA ya masI bhaggA, ya lehiNI kharaDiyaM ca talavaTeM / dhi dvitti phUDa , phaksa vi eLe tA / 1 pihulaM masibhAyaNayaM, asthi masI vitthayaM si talavaDhaM / kacchasi vaLe, taE ! seNiI marit | 2 // masi gahiUNa na jANasi, lehaNagahaNeNa muddha ! kalio si / osarasu kUDalehaya !, sulaliya patte viNAsesi // 3 // -vizvArjivitaprativratte kSiA mAryA che. uparanAM pAMca paDyo paikI pahelAM be pavo lekhakanA guNa darzAve che ane pAchaLanI traNa AryAo lekhakanA doSa batAve che. jeno sAra e che ke "lekhaka lipine suMdara lakhI zake e uparAMta te aneka lipio ane zAstrothI paricita hovo joIe, jethI graMthane barAbara zuddha Tippanaka zrIsiddhisUrijI manA bhaMDAramAM) nizAbhuktivicAra prakaraNa, 10 titAnyakti Adyapatra, 11 aspRzadRgativAda Avapatra, 12 samaktinA saDasaTha belanI sajajhAya aMtyabhAga, 13 savAsa gAthAnuM stavana AdyabhAga, 14 jaMbusvAmirAsa, ane 15 yazovijayajIlikhita AdezapaTTaka (pravartaka zrIkAMtivijyajI ma.nA saMgrahamAM); 16 padaSTAMtavizadIkaraNa, 17 tiDaM-tanyakti apUrNa, 18 jJAnArNava apUrNa ane 19 zyAmaMjUvATIkA apUrNa (kaccha kaDAyanA bhaMDAramAM) ane 20 karmaprakRti avari apUrNa (lIMbaDIne bhaMDAramAM). A sivAya nIcenA anya karvaka graMthanI nakalo temanA hastAkSaranI maLe che 1 aSTaka hAribhadrIya (bhAvanagaranA bhaMDAramAM), 2 haimadhAtupATha (sanmitra zrIravijayajInA khaMbhAtanA saMgrahamAM); 3 dazArNabhadravAdhyAya (pravartaka zrIkAMtivijayajI mannA saMgrahamAM) ane 4 AlocanA (zrI bhaktivijayajI manA saMgrahamAM). nIcenA graMtha zrIyazovijayajI mae sudhAryA hoya tema tenI AsapAsa lakhela paMktionI lipi jotAM amane lAgyuM che. 1-2 gurutatvavinizcaya vapajJa TIkA sAthe (suratanA ane muMbaInA mohanalAlajI mahArAjanA bhaMDAranI prati); 3 dravyaguNaparyAya rasa paDjhaTakA sAthe (bhAbhAne paDe pATaNa 4 nAsyAstRtaTIkA, 5 yazovijayajInA be patro ane 6 pratimAzataka yazovijayajI ma.nA guruzrI navijayajIe lakheluM (pravartaka zrI kAMtivijayajI ma. pAse).
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA papa lakhI zake, chevaTe navI bhUlo vadhAre te nahi ja lekhakanI lipimAM saMdarya kevuM hovuM joIe e mATe ame lipivibhAgamAM noMdhelA loko tarapha vAcakonuM dhyAna kheMcIe chIe. arthAta suMdara, abrAMta ane suvAcya lipi lakhavA uparAMta uparanI prati-nakala-jevI hoya tevI ja nakala utArelakhe-evo hovo joIe. je lahiye zAhI DhaLato hoya, lekhaNa bhAMgI nAkhato hoya, AsapAsanI jamIna bagADato hoya, khaDiyAnuM moTuM moTuM hoya chatAM temAM boLatAM lekhaNa bhAMgI nAkhato hoya, kalama kema pakaDavI ke tene khaDiyAmAM paddhatisara kema beLavI e na jANato hoya tema chatAM lekhaNa laIne lakhavA besI jAya che te "kUTalekhaka arthAta apalakSaNo lekhaka jANavo ane e lekhaka phakta suMdara pAnAMne bagADe ja che." lekhakanAM sAdhana pustakanA lakhanAra lahiyA pAse lekhanane lagatAM kayAM kayAM sAdhano kAyamI hovAM joIe ene sucavato eka prAcIna loka ahIM ApIe chIe kuMpI1 kanjala2 keza3 kambalamaho4 madhye ca zubhraM kuzaM5, kAMbI6 kalma7 kRpANikA 8 kataraNI9 kASThaM10 tathA kAgalam 11 / kIkI12 koTari13 kalmadAna 14 kramaNe15 kaTTi16 stathA kAMkaro17, etai ramyakakAkSaraizca sahitaH zAstraM ca nityaM likhet / / 1 // A lokamAM lekhakane niraMtara upayogI kI akSarathI sUcita sattara sAdhanonAM nAmano saMgraha cheH 1 kaMpI-khaDiye ra kAjaLa-zAhI 3 keza-mAthAnA vALa 4 kAMbaLa pa kuza-DAbha 6 kAMbIAMkaNI 7 kalama 8 kRpANikA-charI 9 kataraNa--kAtara 10 kASTha-pATI 11 kAgaLa 12 kIkI-AMkha 13 keTarI-oraDI 14 kalamadAna 15 kramaNa-paga 16 kaTi-keDa ane 17 kAMkaro. A sattara sAdhanamAM jaNAvyuM che ke lekhakanI AMkha, paga ane keDa sAbUta joie arthAta tenuM zarIra sazakta hovuM joIe. ene lakhavA besavA mATe ekAMta oraDI, beThaka nIce rAkhI besavA mATe kAMbaLa ane maMgaLa mATe DAbha paNa hovAM joIe. lakhavAnA sAdhana tarIke enI pAse khaDiyo, zAhI, zAhImAM nAkhavA mATe vALa, kalama ane kAgaLa paNa hovAM joIe. kalama karavA mATe charI ane kAgaLa kAtaravA mATe kAtara paNa joIe. pAnAM mUkIne lakhavA mATe lAkaDAnI pATI joIe ane pAnAM upara lITIo doravA mATe kAMbI paNa joIye. capunI dhAra bagaDI gaI hoya tene ane kalamamAM sAdhAraNa kUco paDI gayo hoya ke tenA kApamAM uMcAnIcApaNuM rahetuM hoya tene ghasavA mATe kAMkaro eTale kubaDIne paththara paNa Avazyaka che. kalama, kAMbI, kAtara, charI, kAMkara Adine vyavasthita rAkhavA mATe kalamadAna paNa jarUrI che. lekhakenI Teva lekhakone lakhavA mATenI beThakanI ane jenA upara pAnAM rAkhIne teo lakhe che e pATIne rAkhavA Adine lagatI ghaNI ghaNuM vicitra Teva hoya che. keTalAka lekhake lakhatI veLA be paga
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada jaina citrakalpadruma UbhA rAkhI khese che, jyAre keTalAka lahiyA eka paga UbhA rAkhI lakhe che. keTalAka lekha pAnAM rAkhIne lakhavAnI pATIne UbhI rAkhI lakhe che teA keTalAka likhArIe tene ADI rAkhI lakhe che, jyAre keTalAka kAzmIrI lahiyA evA kaLAbAja hoya che ke pAnAnI nIce pATI vagerenuM TekaNu rAkhyA sivAya pAnAne taddana adhara rAkhIne ja lakhe che ! ghaNAkharA lahiyA pAnA upara eLiyAthI lITIo dorIne ja lakhe che-lakhatA, jyAre ghaNA ye lahiyAe lITIo doryo sivAya athavA pAnAne mathALe mAtra eka AchI pAtaLI lITI derIne ja lakhatA. AjakAla gUjarAta, mAravADa AdinA jaina lekhako e paga ubhA rAkhI,--paga dukhe hi e mATe tenI nIce gADAne gALa vIMTaLA rAkhI,--tenA upara ADI pATI rAkhI ane pAnA upara oLiyAthI lITI dorIne ja lakhe che. keTalAka lekhako ADA kApanI kalamathI lakhanArA hAya che te keTalAka lagabhaga sIdhA kApanI kalamathI lakhanArA hoya che. keTalAka lekhakone hAtha haLavA hAya che tyAre keTalAkanA hAtha bhArepaDatA hoya che. A badhI vicitra TevAne kAraNe ekabIjAnI kalama rAMTI na thai jAya, heraDAi na jAya ke temAM kUcA na paDI jAya e mATe lekhake banatA sudhI ekAeka ekabIjAnI kalama parasparane lakhavA mATe letA-detA nathI. A mATe eka subhASita paNa che keH 'aivinI" pustaa rAmA, pararUste jatA gatA / drAvita puttarAyAtA, 'TA' mA 2 myunvitA // lekhakAnA lekhanavarAma lahiyAone pustaka lakhatAM lakhatAM koi kAraNasara UThavuM hAya athavA te divasane mATe ke amuka muktane mATe lakhavAnuM kAma mulatavI rAkhavuM hoya te teo svarA temaja, ka kha ga Ga ca cha ja Ja re Dhe Nu tha da dha na d bha ma ya ra Sa sa ha kSa na ATalA akSare upara kyAre paNa peAtAnuM kAma baMdha karatA nathI. kAraNa ke teo mAne che keH * kaTa jAve, jI khA jAve, TM garama hove, 6 cala jAve, i chaTaka jAve, na jokhama dikhAve, 3 DAma na bese, 4 DhaLI paDe, na hANu kare, tha thiratA kare, 6 dAma na dekhe, dha dhana chAMDe, na naThArA, dU phaTakAre, ma bhamAve, maiM mAThA, ca phera na likhe, 6 rAve, 5 khAMcALA, sa saMdeha dhare, haiM hINA, kSa kSaya kare, jJa jJAna nahi.' arthAt bAkInA dha jha Ta De te ja ba la va za' akSara upara teo temanuM kAma baMdha kare che, temanI mAnyatA che ke: gha dhasaDI lAve, maiM jhaTa kare, 3 TakAvI rAkhe, 3 Dage nahi, teM tarata lAve, pa paramezarA, maiM baLI, rU lAve, va vAve, jJa zAMti kare.' mAravADanA lekhake mukhyatayA va upara vadhAre AdhAra rAkhe che; eTale ke lakhatAMlakhatAM UThavuM hoya ke lakhavAnuM kAma meAkUpha rAkhavuM hoya teA va akSara AvyA pachI UThe che athavA chevaTe kAi kAgaLa upara 1 akSara lakhIne ja UThe che. lekhakAnI uparAkta mAnyatA vaijJAnika paddhatie kevI ane keTalI tathya che e bAbatanA For Private Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA vicAra karavAnuM kAma ame tenA jANakAra vidvAna vAcakA upara cheADIe chIe. lekhakAnI nirdoSatA jema graMthakArA potAnA graMthane aMte graMthamAM thaelAM skhalane-bhUlA mATe vidyAnA pratye prArthanA karI chUTI jAya che, graMtharacanAne lagatI peAtAnI paristhitinuM sUcana kare che, tenA adhyetA adhyApaka vAcaka vagerene AzIrvAda Ape che, tema lekhako paNa pustakone aMte evA keTalAka ullekheA kare che jemAM temanI paristhiti,nirdoSatA, AzIrvAda vagerenA samAveza thai jAya. e zloko nIce pramANe che: 'adRSTadoSAnmativibhramAdvA, yadarthahInaM likhitaM mayA'tra / mama doSo na dIyate // ' tat sarvamAryaiH parizodhanIyaM, kopaM na kuryAt khalu lekhakasya // ' 'yAdRzaM pustake dRSTaM, tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhasazuddhaM vA manavRttivaritrIvA, vaTiyosulam / Tena jihita zAstra, ratnenA parivAot / ' 'vadramuSTi TizrIvA, maMdidhomulam / jaina jilyate zAstra, yatnena ripAyet / / ' 'laghu dIrgha padahINa vaMjaNahINa lakhANuM hui, ajANapaNai mUDhapaNaha, paMData huI te suTu karI bhaNajyo / ' lekhakAnI zazAstra upara asara 57 lekhakonA bhrAntimUlaka ane vismRtimUlaka lakhANanI asara zabdazAstra-vyAkaraNa upara thayAnAM aneka udAharaNo ApaNI samakSa vidyamAna che. dA. ta. keTalA ye lekhake prAcIna lipinA hda ane jIne vAstavika bheda na samajI zakavAne kAraNe cane badale cha ane chane badale stha lakhavA lAgyA; jenuM pramANa vadhI paDatAM tene sudhAravuM azakya mAnI vaiyAkaraNAe sUtraracanA dvArA baMne jAtanA pratyeAgene apanAvI lIdhA. pariNAme sa0 rathyA rahyA racchA tyAdi dhva ane jI vALAM rUpA svIkRta thayAM. e ja pramANe sijaya siddha, vaca va pratyAdi prayAgAmAM lekhakAnI vismRtine lIdhe ca paDI jatAM uparanI jema visaruca-vAyata- caH' sinphre 8-1-201 ityAdi sutrA dvArA baMne prakAranA prayAgAnA saMgraha vaiyAkaraNAe karI lIdhA, eTaluM ja nahi paNa saMskRta kASakArAe paNa e zabdAne peAtAnA koSamAM saMgrahI lIdhA che. hasva-dIrdha svarA ane saMyukta-asaMyukta vyaMjanAnA viparyAMsane aMge paNa temane aneka niyamA ceAjavA paDayA che. A saMbaMdhamAM vadhAre U~DANathI tapAsa karavAmAM Ave teA lekhakonA bhrAntimUlaka ane vismRtibhUlaka lakhANanI asara zabdazAstra upara dhaNA moTA pramANamAM thaelI jaNAze. ahIM ame prAkRta vyAkaraNazAstranAM ja udAharaNA ApyAM che ethI kAie ema mAnI levAnuM nathI ke saMskRta vyAkaraNazAstra upara lekhakAnA lekhananI kazI ye asara thai nathI. enA upara paNa enI asara thayA sivAya rahI zakI nathI. lekhakAnA graMthalekhanAraMbha bhAratIya Arya saMskRtinA anuyAyAe koi paNa kAryanI zarUAta kAMi te kAMi nAnuM ke meTuM For Private Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 jena citrakalpadruma maMgaLa karIne ja kare che, e zAzvata niyamAnusAra graMthalekhananA AraMbhamAM dareka lekhake ke nama:, che nama:, jayatyanekAMtakaMThIravaH, namo jinAya, namaH zrIgurubhyaH, namo vItarAgAya, , namaH sarasvatyai, OM namaH sarvajJAya, namaH zrI siddhArthasutA ityAdi aneka prakAranA deva, guru, dharma, ISTadevatA Adine lagatA sAmAnya ke vizeSa maMgalasUcaka namaskAra karatA-lakhatA; paraMtu A badhA karatAM juduM chatAM dareka prAcIna-arvAcIna lekhakane ekasarakhuM mAnya evuM parva che. A cihna uparokta namaskAranA AraMbhamAM ane ekaluM paNuM, judA judA pheraphAravALuM lakhAeluM prAcIna pratiomAM ye maLe che ane atyAre paNa e lakhAya che. A cihnane, mAravADamAM nAnA bALakane abhyAsanI zarUAtamAM te 10 | ke namaH siddhAnI, kakakAnI-svara-vyaMjananI (juo citra naM. 9-10) ane kAtaMtravyAkaraNaprathamapAda vagerenI je pATIo73 bhaNAvavAmAM Ave che temAM be lITI, bhale, mIM, be pANa" tarIke gekhAvavAmAM 73 10 | ke namaH zidvA' vagerenI pATIo A pramANe uccAravAmAM Ave che " be lITI, bhale, mIMDuM, baDabIlIArI, ugaNa cATIe, mAthe poThIo, nAne vaTalo, mAM mALe, mAMmAre hAthameM doya lADu, sIvALI karI, pAchuM vALI kuMDALa, dhAmeM DhAyo jokale, mAthe caDIo kare, hAthameM DAMga lI. 2 AIDA de bhAIDA, baDe bhAI kAne, eI beI iDI, baDIne ukAyara, Au Au AMkaDA, baDe pAMkhaDa kAMTa lA, lIlI taravI kAMTe lA, baDI lIlI kAMTo lA, lIlA hutA hApe, vaDA hApA velo, enamena gADI, vaDI gADI mA, lagavALA baLadIA, baDe begaNa tarIA, amIA de AsarI, ekaNa mAthe eka de, dA AgaLa de . 3 kakake kevaDo, kha khAjalo, gagA gorI gAya vIyANa, ghaghA ghATa palANyo jAya, nanIo (DaDIo) AmaNa dumaNe, caccA cInI copaDI, chachA vadiyA piTalA, jajo jesalavANio, jhajhe jhoLI sA,i gagIo khAMDe, Ta pilI khAMpu, ThaThThA Thebara gADuo, DaDa DAmara gAMThe, DhaDhA suNe pUche, NaNo tANe sele, tane tAte le, thathA jai rakhavAlI, dadIo dIva, dhadhIo dhANake, nanIo dhulAyara, papA polI pATe, pharI phagaDe joDe, babbA mAMhe cAMdaNuM, bhAbhIe bhATa bhUle re, mamIo mecaka, yayIo jADe peke, rAyare kaTAramala, lallA ghaDe lAtavA, vavA vIMgaNavAsa de, zazA koTA maraDIA, pa khUNe phADIo, sAse daMtI loka, hAlA hariNekala, lAve lacchI de paNihAra, khaDiyA khATaka mAra, pALe bAMdhyA be cAra, maMgala mahAzrI, vidyA paramesarI. 4 siMdho varaNA samAmanAyA, tre tre caturaka dasiyA, dau saverA, daze samAnA, tekhu dudhavA, varaNo varaNo, nazi savaraNo, puravo rasavA, pAro daraghA, sAro varaNo, viNaje nAmi, ikarAdeNi, saMdhyakarAMNi, kAdi nAuM, viNaje nAmi, te varagA paMco paMciA, varagAM gAuM, prathama divaTiA, zrIzaMkho sArAMziyA, gokhAgokha, vatoraNe, anusAra zaMkhA, ninANinamaH, aMthA saMthA, jerelavvA, ukhamaNa zaMkhoSAhA.' upara ame || 9 nama: siddhA, svara, vyaMjana ane kAtaMtravyAkaraNaprathamapAdanI pATIo ApI che. e pATIo mAravADa AkhAmAM eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI ekasarakhI rIte gekhAvavAmAM Ave che. tema chatAM gekhanArane chegokhAvanArane kayAre ca e khabara nathI paDatI ke A pArTIomAM zuM vastu che? e pATIomAMno keTaleka aMza aspaSTa chatAM eTaluM spaSTa dekhAya che ke prAraMbhanI traNa pATIo joDaNI, lipinA-akSaranA AkAra ane sthAnane darzAve che. dA.ta. ApaNe pahelI pATI joIe: pahelI pArTInA prAraMbhamAM be lITI che. pachI bhalenuM cihana, mIMDuM ane be pANa che. pachI coTalIvALo ukAra che (devanAgarI lipimAM ukAra upara pAMkhaDuM tANavAthI kAra bane che) tenA upara ardhacaMdrAnusvAra rUpa piThi beThe che. te parNa valArUpa na che (prAcIna devanAgarI lipimAM nakAra goLa vIMTalArUpa lakhAto hato. AgaLa ma che ane tenA AgaLa be
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jena zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 59 Ave che, ene AdhAre atyAranA jaina lahiyAo ane jaina munio suddhAM uparokta cihnane 'bhale mI tarIke oLakhe che; paraMtu A nAma uparokta cihnanA vAstavika Azayane pragaTa karavA mATe pUratuM nathI. e lITI, bhale, mIMDuM, be pANa" e mAtra uparokta cihnanI AkRti kevI che enI apUrNa mAhitI pUrI pADe che; eTale kharuM jotAM A ciMha kyA akSaranI kaI AkRtimAMthI jakhyuM che e jANavuM bAkI ja rahe che. e jANavA pahelAM ApaNe prAcIna zilAlekho ane hastalikhita prationA AraMbhamAM lakhAelAM uparokta cihnane maLatAM, judA judA kramika pheraphAravALAM cihno tarapha najara karI laIe. 1 (1) 7 , ( ' ''e, (3) - 9', ' ' 9', (5) go' , (6) 'ja''1,017,71, 9) hiM 2 (1), (2)G* I si,3) 1, (6UIT ggpl'IELA (1) 7 8 'nA, (2)ddA nA dAjhI , 3040 " uI[ MI* III, II (THI INCIL. lADavArUpa visa che. pachI te che ane tenA pAchaLa kuMDALarUpa hasava ikAra Dela che. e pachI dhamAM gha jeDela che. Dha upara anusvArarUpa cheka caDIne Ubho che. AgaLa pUrNavirAmasUcaka lITI che, je TUMnI sAthe joDAelI heI upara Ubhela anuravArarUpa chokarAe hAthamAM DAMga pakaDI hoya tenA jevI lAge che ityAdi. A rIte jotAM e spaSTa jaNAya che ke A pATIo joDaNIrUpa temaja lipinA AkArane darzAvanAra che. A pATIomAM joDaNI, varNamAlAne AkAra vagerenuM varNana karavAmAM prAcIna zikSaNazAstrIoe vimedanI UrmiothI bALamAnasa nAcI UThe e vastune dhyAna bahAra javA dIdhI nathI. triratutika AcArya zrI rAjendrasUrie kalpasUtranA bhASAMtaramAM uparokta traNa pATIonA judI rIte artho ApyA che, je mAtra AdhyAtmika arthanI adhakacarI kalpanArUpa hoI kharuM jotAM ene e sAthe kazo ja meLa nathI, e nIce ApelA pahelI pATInA artha uparathI samajI zakAzeH e liTi--jIvanI be rAzi che, siddha saMsArI. bhale-are jIva tuM siddhanI rAzimAM bhaLavA irache che. mIMDuM-saMsAra e UMDo kuvo che temAMthI tuM nIkaLavA Icche che. baDa bilADI-saMsAramAMthI jIvane kADhavA mATe be bilADI che. ogaNa cathIo sAthe poThIo-darAjalokanI cATI upara, siddhanA jIva rahela che. nane vIra-jIva tuM kAmabhegathI vIMTAele raheze te adhogati thaze. ame mAula-saMsAramAM jIvane meha mAmo che. amAre hAtha deya lADu-mehanA hAthamAM kAmabhegarUpa be lADu che tethI jIvane meha pamADe che. A mujaba bIjI pATIonA artho paNa ApavAmAM AvyA che, je ahanirupayogI samajI jatA karavAmAM Ave che. cethI pATI kAtaMtravyAkaraNaprathamapAdanAM sUnI che, je bALakonI jIbha svaccha temaja chUTI thAya e udezathI gekhAvavAmAM AvatI paraMtu Aje e sUtrapAThI anaghaDa zikSathI ane bALajihUvA upara TakarAI TakarAIne kevI khAMDI bAMDI thaI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma upara ame prAcIna zilAlekha ane hastalikhita pustakonA AraMbhamAM lakhAtAM judI judI jAtanAM cihnone traNa vibhAgamAM ApyAM che. (1) prathama vibhAgamAM ApelAM cihno "bhAratIya prAcIna lipimAlAmAMthI lIdhAM che, je I.sa. nI pAMcamI sadIthI laI teramI sadI sudhInA lekho, tAmrapatra AdimAM maLe che. emAM avAMtara nava vibhAgo pADyA che tenuM kAraNa e che ke te te avAMtara vibhAgamAM ApelI AkRtio te te saikAnA zilAlekha vageremAM maLe che. (2) bIjA vibhAgamAM ApelI AkRtio vikramanI agIAramI sadIthI AraMbhI Aja paryatanI dhAtunI mUrtio uparathI lIdhelI che. emAM avAMtara cAra vibhAga pADyA che te eTalA mATe ke te te avAMtara vibhAgamAM ApelI AkRtio te te saikAmAM banelI dhAtunI mUrtio uparanA lekhamAM maLe che. A vibhAgamAMnA cothA avAMtara vibhAgamAM ApelI AkRtio vikramanI teramI sadIthI zarU karI Aja sudhInI mUrtionA lekhomAM ekasarakhI rIte maLe che. (3) trIjA vibhAgamAM ApelI AkRtio vikramanI bAramI sadIthI AraMbhI Aja samaya sudhInAM hastalikhita pustakone AdhAre tAravelI che. A vibhAgamAMnA avAMtara cAra vibhAgo zatAbdIno krama batAve che. cothA avAMtara vibhAgamAnI AkRtio paMdaramI sadIthI laI Aja sudhImAM lagabhaga ekasarakhI rIte cAlu che. uparokta traNa vibhAgamAM ekaMdara gupta, kuTila, nAgarI, zAradA, baMgalA, pazcimI vagere bhAratIya prAcIna lipionA zilAlekho, mUrtilekho ane hastalikhita prationA AraMbhamAM lakhAtI AkRtione samAveza thaI jAya che. e AkRtio tarapha UDatI najara pheMkatAM temAM ApaNane ApaNA cAlu devanAgarI 1 5 6 7 ane ekane maLatI AkRtio vadhAre dekhAya che. kALanuM atikramaNa, janasvabhAva ane lipio temaja lekhakonA hAthano vaLATa Adi kAraNone laI uparokta AkRtiomAM vidhavidha prakAranuM parivartana thavA chatAM prAcIna lipimAlAne AdhAre jotAM e badhI ye AkRtio FkAranAM ja vividha rUpa che ema lAgyA sivAya nathI rahetuM. prAcIna zilAlekhonA ukelanAra vidvAne paNa A AkRtione kAra tarIke ja mAne che-vAMce che ane ame paNa uparokata bhale mIMDAnI AkRtine kAranA sAMketika banI gaelA cihna tarIke ja svIkArIe chIe. keTalAMka likhita pustakonA AraMbhamAM lakhAela . A jAtanI AkRtine joI koI koI ema kalpanA karavA lalacAya che ke jaina saMskRtie vIra saMva 980mAM zAstralekhananI gaI che e A nIce ApavAmAM AvatA zuddha sUtrapAThathI ApaNA khyAlamAM Avaze siddho varNaH samAnAyaH / tatra caturdazAdau svarAH / daza smaanaaH| teSAM dvo dvAvanyo'nyasya savarNoM / pUrvo hrsvH| paro dIrghaH / svaro'varNavajoM naamii| ekArAdIni saMdhyakSarANi / kAdIni vyaJjanAni / te vargAH paJca paJca paJca / vargANAM prathamadvitIyAH shsssaashcaaghossaaH| ghoSavanto'nye / anunAsikA aNanamA: / antasthA caravA3mANa: pasaMda A cAra pATIo pachI bALake prAkhyA vagara revaM varamAnaM 2 nA ityAdi "cANakayanItinA pacAsa pacAsa kena pATI gekhAvavAmAM Ave che. Aje e pATI paNa ApaNA anaghaDa vyAsaleke ke kathAkAre je rIte ccAra kare che tenA jevI azuddha ane khAMDI bAMDI thaI gaI che.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61. bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA zarUAta karI te saMvatanuM sUcaka A cihna che, arthAta e cihna 980 no aMka che; paraMtu ame A brAMta mAnyatA ane kalpanA sAthe bIlakula maLatA nathI. upara ame traNa vibhAgamAM je cihno batAvI gayA chIe emAM evI eka paNa AkRti nathI je ApaNane prAcIna lipimAlAne AdhAre 980 aMkanI kalpanA karavA prere. UlaTuM temAMnI ghaNIkharI AkRtio ekAkSarAtmaka hoIe kalpanAne pAyA vinAnI ja TharAve che. atyAranI, lagabhaga cha sAta saikAthI ekasarakhI rIte cAlI AvatA bhale mIMDA'nI AkRti (AnA) e, prAcIna kAranA cihamAMthI parivartana pAmelA kAranI sAMketika AkRti che. lekhakanI graMthalekhanasamApti jema lekhaka graMthalekhananA AraMbhamAM deva, guru, dharma, iSTadeva vagerene lagatAM aneka jAtanAM maMgalo uparAMta "bhale mIMDA' tarIke oLakhAtI eMkAranI AkRti lakhe che tema pustakalekhananI samAtibhA zubhaM bhavatu, kalyANamastu, maMgalaM mahAzrI:, lekhakapAThakayoH zubhaM bhavatu, zubhaM bhavatu saMghasya ityAdi aneka jAtanA AzIrvAda uparAMta nA, majhA A jAtanAM cihno lakhe che. A cihno mukhyatve karIne graMthanI samAptimAM ja lakhAya che, tema chatAM ghaNI vAra e, graMthanA viSaya, adhikAra ke vibhAganI samApti thatI hoya tyAM paNa lakhAya che. A cihna zAnuM haze ane kayA daSTibiMdune lakSamAM rAkhI tene upayoga karAto haze e mATe kaze. ullekha maLatuM nathI. sAmAnya najare jotAM e "cha akSara jaNAya che, paraMtu akSaranA maroDanuM aucitya vicAratAM e "pUrNakuMbhanuM cihyuM hovAnI amArI kalpanA che. pUrNakuMbhane ApaNe tyAM dareka kAryamAM maMgala tarIke pasaMda karavAmAM Ave che, e ja rIte enI AkRtine ahIM aMtya maMgala tarIke pasaMda karavAmAM AvI hoya ema amAruM anumAna che. upara jaNAvela cihnathI atirikta dag- ke, A jAtanAM cihno paNa prAcIna pustakanA aMtamAM maLe che (juo citra naM.1ramAM 263 pAnAnI chellI lITImAM). A cihno zAnAM che e ame spaSTa kahI zakatA nathI, paraMtu amane lAge che ke jemAM keTalIka prAcIna hastapratiomAM graMthanA khAsa khAsa vibhAge-jevA ke adhyayana, udeza, zrutaskaMdha, sarga, usa, pariccheda, laMbhaka, kAMDa vagere-nI samAptine ekadama dhyAnamAM lAvavA mATe aneka jAtanI citrAkRtio AlekhavAmAM Ave che (juo citra naM. 12-13) tema A paNa koI pasaMda karelI amuka jAtanI citrAkRtio ja hovI joIe. lekhakano eka prayoga manalipimAM jema "12345 IIIIIIVV ityAdi A pramANenA aMkAtmaka (saMkhyAsUcaka cihna5) ane akSarAtmaka ema be jAtanA aMke vaparAya che tema ApaNa nAgarIlipinA prAcIna lahIAo paNa temaNe lakhelAM pustakonA patrAMka mATe aMkAtmaka ane akSarAtmaka ema be jAtanA aMkane prayoga karatA hatA. A baMne ya prakAranA aMkano upayoga prAcIna zilAlekho ane prAcIna
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ di2 jaina citrakalpadruma tADapatrIya temaja keTalAMka kAgaLanAM pustako uparAMta jaina Agama, tenA bhASya ane cUrNimAM graMthakartAoe ekasarakhA pATha, gAthAka, prAyazcitta, bhAMgA vagereno nirdeza karavA mATe paNa karyo che. A be prakAranA aMke paikI akSarAtmaka aMkanI utpatti kyAre ane zAne AdhAre thaI temaja enI utpattinuM vAstavika bIja zuM che ene lagatI vidvAnonI vidhavidha mAnyatAo ane kalpanAo temaja prAcIna zilAlekha, graMtha vageremAM AvatI e aMkonI anekavidha AkRtione jovA-jANavA icchanAre bhAratIya prAcIna sRipimAM pustaka pR. 103 thI 130 sudhI javuM joIe. ame enuM punarAvartana karI nirarthaka lekhanuM kalevara meTuM karavA nathI IcchatA. amAro saMkalpa mAtra, jaina saMskRtie graMthalekhana vageremAM kaI kaI jAtanA aMkane kyAM ane kevI rIte upayoga karyo che e temaja e ekene aMge je vadhArAnI hakIkta amArA jANavAmAM AvI che e darzAvavAno che. jaina prajAe lakhAvelA dareka tADapatrIya pustakamAM pAnAne saMkhyAMka jaNAvavA mATe tenI jamaNI bAjue akSarAtmaka aMka ane DAbI bAjue aMkAtmaka aMke lakhelA hoya che. jaina cheda Agamo ane tenI cUNiomAM ekasarakhA pATha,74 prAyazcitta,75 bhAMgA Adine nirdeza akSarAtmaka aMkethI karavAmAM AvyA che. nItAbUtra uparanA AcArya zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNakRta bhASyamAM jyAM mULa gAthAnuM bhASya samApta thAya che tyAM mULasUtrane gAthAka akSarAtmaka aMkethI darzAvelo che. A badhe ya sthaLe nIce pramANenA bhinnabhinna akSarAMkano upayoga karavAmAM AvyA che. 74 no vagha60 lasaNaM vA 58mANa vorisI phiktiA ItyAdi. bRhatkalpasUtrasaTIka u0 2 mudrita vibhAga 4 patra 933 gA0 3320nI TIkAmAM. uparanA sUtrapAThamAM basa vA I che tyAM ja e cAra saMkhyAne darzaka akSarAMka heI asa vA vA vA ravApharma vA sArU vA ema sUtrapATha uccAravAne che. 75 (ka) 'jati donni therIo niggacchaMti bhikkhassa kA, taruNI therI ya jati kA, do taruNIo jati niggacchaMti kA, egA therI jati niggacchai ekA, ekiA taruNI jati niggacchai kA, tatrApyAjJAdayo doSAH + 0 2087 | __ bRhatkalpasaTIka mudritavibhAga 2 patra 601. (kha) 'ukkhiNNa0 gAthAdvayam / ukkhinnesu thiresu bhikkha ThAti nA, athireSu 10 / vikkhiNNesu thiresu 10, athiresu 10nA / vitikiNNesu thiresu 10nA, athiresu th| vippatiNNesu thiresu tha, athiresu thanA ' bRhatkalpasaTIka mudrita vibhAga 4 patra 928 TippaNI 3. 76 'attaNA divA paMtheNa adiTro 1, attaNA divA paMtheNa dilo 2, attaNA divA uppaMtheNa adiTro 3, attaNA divA uppaMtheNa diTro Ta, attaNA rAo paMtheNa adiTrola, attaNA rAo paMtheNa diTro phrA, attaNA rAo uppaMtheNa adilo grA, attaNA rAo uppathega diTro hraa|' bRhatkalpasaTIka mudrita vibhAga 3 patra 781 Tippa0 9.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 9 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA me mI 1 = 1,3, ma, sa,zrI, 2% 2, na, si,msi,zrI,zrI 38 3.maH,zrI, zrI, 4 - kaka, pha, kA, IM, ko, ka, kA, ka,krA, kA. 5= Ta, I,,,,, ,, na, nA, ThA,TI,nAhI. - pharpha, phA,A, phra,E,phrA,phro,U,U,,,R. 7 = ya, ye, yA, yo, 5% ,I,jJA,jho,v. e-,,32. dIka aMko zataka aMko 1 = lu, le. 1 - sa, rsa. 2 = dha, ghA. 2 = sU, sna,sa. 3 - la, lA. 3- sA, sA, mA. 4- pta, pta, ptA,to. 4% pastA ,sA,dA. 5 = C, 68,6,0. 5% strioto,mo, 6% staM, taM, mUM. 1% staH, saH,sUH . 5- 8,3,3,8
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citrakalpadruma ahIM ekama, dazaka ane zataka aMka tarIke 1, 2, 3 Adi pRthapha pRthapha aMke ApavAnuM kAraNa e che ke ekama saMkhyA tarIke eka be traNa Adi aMka lakhavA hoya te ekama aMkamAM ApelA eka be traNa Adi aMka lakhavAmAM Ave che; dasa vIsa trIsa Adi dazaka saMkhyA tarIke eka be traNa Adi aMka lakhavA hoya tyAre dazaka aMkamAM ApelA eka be traNa lakhavA joIe ane zataka saMkhyA tarIke eka be traNa Adi lakhavA hoya te zataka aMkamAM ApelA eka be traNa Adi aMka lakhavA joIe. zUnyane ThekANe zUnya ja lakhAya che. ApaNuM cAlu aMke sIdhI lITImAM lakhAya che jyAre tADapatrIya ane kAgaLanAM pustakamAM pAnAnI saMkhyA tarIke lakhAtA akSarAMke sIdhI lITImAM na lakhAtAM AgaLa jaNAvavAmAM Avaze tema upara nIce lakhavAmAM Ave che. jaina chedaAgama vageremAM ane bhASya. cUrNi, vizeSacUrNi, TIkA AdimAM jyAM gAthA, prAyazcitta ane bhAMgA Adi mATe akSarono ullekha karavAmAM AvyuM che tyAM e aMke sIdhIcha7 lITImAM lakhAelA che. upara ApavAmAM AvelA ekama dazaka ane zataka aMkone upayogaArIte karavAmAM Ave che? * E1 06 & stA By susU sta 0100, 5146, phre 174; 0200, 2 227, 26 6; 0 rU00, 4 rU47; * ' " " ' ' ' ' nA stA sto stiA sto stio stio tasto staM 0 400, 8416, jU474; 0 500, 0 01, 2626, 7180; 0 00. 74. staM staM staM staH staH staH staH staH 4 dArU7, ta 647, zu 6 65; 0 700, tha 722, R 74, zU 777 grA na la . 2 3 grA atyAre je tADapatrIya pustakasaMgraho vidyamAna che temAM, mArA dhyAnamAM che tyAMsudhI, cho pAnAnI aMdaranAM ja pustako vidyamAna che, tethI vadhAre pAnAMnuM eka paNa pustaka nathI. ghaNAMkharAM 77 juo TippaNI naM. 75 (3).
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA 65 pustakA traNaso pAnAM sudhInAM ane keTalAMeka cArasA sADAcArasA pAnAM sudhInAM heAya che. pAMcasA pAnAMthI vadhAre pAnAMnuM pustaka, pATaNamAM saMghavInA pADAnA tADapatrIya jaina pustakasaMgrahamAM mAtra eka ja joyuM che, je Tita temaja astavyasta sthitimAM che. chaseAthI vadhAre pAnAMnA tADapatrIya pustakane surakSita rAkhavuM musIbatabharyuM hA ethI vadhAre pAnAMnuM pustaka ekAeka nahi ja lakhAtuM heAya; tema chatAM cArasA varSa jeTalA jUnA eka chuTaka pAnAmAM tADapatrIya aMkAnI noMdha maLI che temAM sAtase! sudhInA aMke che e zvetAM te noMdha karanAre sAtame pAnAM sudhInuM agara tethI vizeSAdhika pAnAMnuM pustaka joyuM hAya ema mAnavAne kAraNa che. kAgaLa upara lakhAyelI pratemAM jyAM akSarAMkAne upayega karavAmAM AvyA che tyAM keTalIka vAra ekama dazaka zataka aMkAmAM darzAvyA pramANenA akSarAMkAnA upayAga na karatAM kta ekama saMkhyAmAM ApelA akSarAMkAne ja upayAga karavAmAM AvyA che. jemake: sva 10, sti eka 20, sva sva 40. 0 100, sva 115, la O eka ra 40deg+ For Private Personal Use Only sva sti eka . trizatInAmanA8 gaNitaviSayaka saMgrahagraMthamAM 'jaina aMka' tarIke ekathI daza hajAra sudhInA akSarAMkAnI noMdha che, je A nIce ApavAmAM Ave che. ekathI traNaseA sudhInA aMka ame upara nAMdhI AvyA te mujabanA hAI tenI punarAvRtti na karatAM AgaLanA judA paDatA akSarAMkAnI ja nedha ahIM ApavAmAM Ave cheH stu 400, ste 100, sta 600, if 700, sto 800, phkta 100, taH 1000, kSu 2000, kSU 3000, kSA 4000, kSe 5000, kSe 6000, rakSA 7000, kSo 80006 # 1000, kSa: 10000 | iti gaNitasaMkhyA jainAMkAnA samAptA // uparAta saMgrahAtmaka trizatI' pustakamAMnA aMke kayAMthI levAmAM AvyA che enA nirdeza temAM nathI. saMbhava che ke e kASTha prAcIna jaina jyeAtiSanA graMtha parathI tAravavAmAM AvyA hoya; paraMtu jyAM sudhI kAMi khAsa sAdhaka pramANa ke ullekha na maLe tyAMsudhI ame amArI kalpanA upara bhAra mUkatA nathI. upara ApelA akSarAtmaka aMkAnI utpattinuM vAstavika khIja zuM hAvuM joie, e kahevuM zakya nathI. prAraMbhanA eka e traNa aka mATe lakhAtA sva, tti, zrI athavA 7, na, ma: ke zrI, zrI, zrI e 1 2 3 1240 ityAdi. maMgaLa mATe uccArAtA akSarA lakhavAmAM AvyA che, paNa AgaLa upara lakhAtA akSarAMkAnuM kharUM khIja zuM hAvuM joie e samajI zakAtuM nathI. A saMbaMdhamAM pAzcAtya temaja bhAratIya vidvAnAe 78 trirAtI graMthanI A prati amadAvAdanA nagarazeTha zrIyuta kasturabhAI maNibhAInA pAtAnA gharamAMnA likhita pustakasaMgrahamAM che. tenAM pAnAM 11 che. pratinI sthiti zvetAM te traNa saikA pahelAM lakhAelI hoya tema lAge che. A pratimAMnA uparyujJikhita aMkAnI nakala mane mArA mitravarya muni zrIdarzanavijayajI (pAlItANA yazeAvijaya" jaina gurukulanA saMsthApaka zrIcAritravijayajI ma0nA ziSya) taraphathI maLI che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma je aneka jAtanI kalpanAo karI che e badhIno saMgraha bhAratIya prAcIna lipimAlAmAM karavAmAM Avyo che. samatinI vistRta prastAvanAmAM paNa tenA vidvAna lekhakoe A akSaranI utpattinA saMbaMdhamAM keTalIeka kalpanAo raju karI che. paraMtu ame mAnIe chIe ke tema chatAM akSarakonI utpattinA vAstavika bIjane vyavasthita rIte zodhavAmAM eka paNa vidvAna saphaLa thaelA nathI, eTaluM ja nahi paNa te uparAMta e vidvAnonI kalpanAo paNa saMgata rIte utpanna thaI zakI nathI. huM mAtra ahIM eTaluM ja umeravA icchuM chuM ke AkhI ye brAhmInAgarI lipi sIdhI lITImAM lakhAtI hovA chatAM tADapatrIya pustakanA pAnA uparanA aMke cInAI Adi lipinI jema UbhA lakhavAmAM Ave che, e uparathI saMbhava che ke akSarAtmaka aMkanI utpattinuM bIja UbhI lakhAtI kaI lipimAM hoya. zUnyAMka jaina cheda AgamonI cUrNimAM jyAM mAsalaghu-mAsaguru, caturlaghu-caturtha, vaphlaghu-guru prAyazcittanA saMketa noMdhavAmAM AvyA che tyAM eka cAra che saMkhyAno nirdeza eka cAra cha zUnya dvArA karavAmAM Avyo che. jemakeH 0, 1, 2 3 , 88 8 8 8,888 AmAM khAlI mIMDAM laghutAsUcaka che ane kALAM mIMDAM gurutvasUcaka che. zabdAtmaka aMke ahIM lekhane lakhavAnA aMkanuM prakaraNa cAlu heI, aprAsaMgika chatAM ati mahattvanA ane upayogI zabdAtmaka aMkano ullekha paNa karI laIe. e paikInA keTalAka aMkono ullekha ApaNe tyAM sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana Adi jevA prAcIna jaina AgamagraMthomAM79 temaja te karatAM paNa prAcIna vaidika graMtha0 suddhAMmAM maLe che. jyotiSa, chaMda Adi viSayaka graMthomAM, zilAlekhomAM ane 79 (4) "jameva jI nI varsi, no tIrtha no ceva varaM 2 | dI-jaDameva' tumeva gRhItvA tallabdhajayatvAt tenaiva dIvyati / tato'sau tallabdhajayaH san na 'kaliM' ekakaM nApi 'traitaM' trika ca nApi 'dvAparaM' dvikaM gRhNAtIti // ' sUtrakRtAMga zru0 1 a0 2 u0 2. (4) "putte vA &iLA gi | 16 parI-ddhinA-vena" uttarArthanA 0 1. () "jo saMkSipta sarva vista" anuyAdArasUtra patra 228. 80 (#) "tukomena tenA acAna' zatapatha brAhmaLa 13-3-2-1. (a) " hai vAraH tomAH kRtaM tata' taittirIya grA. 1-5-11-1. (ga) 'dakSiNA gAyatrIsampannA brAhmaNasya // 21 // TIkA-gAyatrIsampannA gAyatryakSarasamAnasaMkhyAzcatuvizatirgAvo dakSiNA // jagatyA rAjJaH // 22 // TIkA-jagatyA sampannA rAjJaH sahapakSe prAkRtasahadakSiNAH / / jhAstrakSarasamA saMsthA chAtvaritvo maryAnti " cAcanatasUtra bhA. prA. li. mA. pRSTha 121 ki. 1,2,3. 81 varAhamihiranI paMcasiddhAMtikA, grahalAghava, vattaratnAkara munisuMdarasUriskRta gurnAvalI Adi tiSa, chaMda, paTTAvalIviSayaka
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA graMthonI prazastiomAM saMkhyA ane saMvatano nirdeza zabdo dvArA khUba ja karavAmAM Avyo che. A aMkanI kalpanA te te saMpradAyamAM pracalita dhArmika temaja vyAvahArika vastuonI gaNatarIne AdhAre karavAmAM AvI che. A zabdAMkone upayoga karavAmAM vaidika ane jaina prajAe ekabIjA saMpradAyane mAnya saMketono prayoga karavAmAM sAMpradAyikatAne dUra mUkavAnI udAratA darzAvI che. have A nIce anukrame je je zabdAMkana je je aMka tarIke upayoga karavAmAM Ave che te dekhADavAmAM Ave che? 0= zUnya, bindu, raddha, kha, chidra, pUrNa, gagana, AkAza, viyat, vyoma, nabha, abhra, aMtarikSa. aMbara ('AkAzavAcaka zabdo) ityAdi. 1=kali, rUpa, Adi, pitAmaha, nAyaka, tana, zazi, vidhu, Indu, caMdra, zItAMzu, zatarazmi, sitazya, himakara, soma, zazAMka, sudhAMzu, niroza, nizAkara, kSapAkara, auSadhIza, dAkSAyaNIprANeza, anja ('caMdravAcaka zabdo), bhU, bhUmi, kSiti, smA, dharA, vasudhA, vasuMdharA, urA, go, pRthvI, dharaNI, ilA, ku, mahI ('pRthvI'vAcaka zabdo), jaivAtRka ityAdi. =yama, yamala, yugala, kaMTha, yugma, draya, pakSa, azvina, nAsatya, dasa, locana, netra, nayana, IkSaNa, akSi, daSTi, cakSu ("netrIvAcaka zabdo), karNa, zruti, zrotra ('kAnavAcaka zabda), bAhu, kara, hasta, pANi, doSa, bhuja (hAtha'vAcaka zabdo), karNa, kuca, oSTha, gulpha, jAnu, jaMghA ("zarIranA baLe avayava' vAcaka zabdo), ayana, kuTuMba, ravicaMkI ityAdi. 3HrAma, tripadI, trikAla, trigata, trinetra, loka, jagata, bhuvana (vizvavAcaka zabdo), guNa, kAla, sahadara, anala, agni, vahiM, javalana, pAvaka, vaizvAnara, dahana, tapana, hutAzana, zikhina, kRzAnu ('agnivAcaka zabdo), tattva, vrata, hota, zakti, puSkara, saMdhyA, brahma, varNa, svara, puruSa, vacana, artha, gupti ityAdi. =veda, zruti, samudra, sAgara. adhi. jaladhi, jalanidhi, vArdi, naradhi, nIranidhi, saMkhyAbaMdha graMthomAM zabdakone pravega ThekANe ThekANe karavAmAM Ave che. bIjA bIjA graMthomAM paNa prasaMgavazAta tete varad, vaya, varSa vagerenI gaNatarI zabda dvArA apAyelI jovAmAM Ave che. jemake- 'vasuviha 8 pADiheravilasaMtau, bhaviyaNapuMDarIya bohaMtau, vasu-dahadosa 18 asesahaM cattau, sivaurisirimANiNirairattau.' tribhuvanasvayaMmU-vaSNu paM i210-11 (dazamA saikAnI kRti) madhusUdana ci0 modI saMpAdita kagairApAThavI pR. 78. (kha) 'so'sthAd gehe priya ! jinamitAn 24 vatsarAn snehato vA'-zIladUtama zloka 45. 82 jijJA vinA vivAstriAvya gura: rAH --ghAghava ra0 1 0 16. 83 ahIM ApavAmAM AvelA zabdo paikInA ghaNAkharA zabdAMke pratyakSa graMthamAM tapAsIne ja lakhavAmAM AvyA che ane keTalAka bhAva prA. liva mAtra mAMthI lIdhA che. A badhAyanAM udAharaNo ApI nirarthaka lekhanuM kalevara moTuM karavuM ucita na dhArI ame udAharaNo ApyAM nathI.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma vAridhi, vArinidhi, udadhi, aMbudhi, aMbunidhi, saMdhi, arNava ('samudra vAcaka zabdo), kendra, varNa, Azrama, yuga,turya, kRta, aya, Aya, dilsa (dizA) baMdhu, keSTha, dhyAna, gati, saMjJA, kaSAya ityAdi. pabANa, zara, sAyaka, ISa bANa vAcaka zabda), bhUta, mahAbhUta, prANa, Idriya, akSa, viSaya, tattva, parva, pAMDava, artha, varma, vrata, samiti, kAmaguNa, zarIra, anuttara, mahAvata ityAdi =rasa, aMga, kAya, Rtu, mAsArdha, darzana, rAga, ari, zAstra, tarka, kAraka, samAsa, lezyA, mAkhaMDa, guNa, guhaka, guharakatra ityAdi. 9==naga, aga, bhUbhUta, parvata, zaila, aki, giri ('parvatavAcaka zabdo), RSi, muni, atri, vAra, svara, dhAtu, azva, turaga, vAha, haya, vAjina ("azvavAcaka zabdo), chaMda, dhI, kalatra, bhaya, sAgara, jaladhi ("samudra vAcaka zabda), loka ityAdi. Ta=vasu, ahi, sarpa (sarpavAcaka zabdo), nAgaeNka, nAga, gaja, daMtina, diggaja, hastina, mAtaMga, kari, kuMjara, dvipa, karaTina ("hastivAcaka zabda), takSa, siddhi, bhUti, anuSTrabhu, maMgala, bhada, prabhAvaka, karmana, dhIguNa, buddhiguNa, siguNa ItyAdi. aMka, naMda, nidhi, graha, khaga, hari, nArada, dha, kha, chidra, ge, pavana, tattva, brahmagupti, brahmavRti, zaiveyaka ityAdi. 10daza, dizA, AzA, kakum (dizAvAcaka zabdo). aMguli, paMkti, rAvaNazira, avatAra, karmana, yatidharma, zramaNadharma, prANa ityAdi 11=4, Izvara, hara, Iza, bhava, bharga, zalina, mahAdeva, pazupati, ziva ("mahAdeva'vAcaka zabdo), akSauhiNI ityAdi. 12 ravi, sUrya, arka, mArtaDa, ghumaNi, bhAnu, Aditya, divAkara,dinakara, uSNAMzu, Ina ("sUryavAcaka zabdo), mAsa, rAzi, vyaya, dina, bhAvanA, bhikSupratimA, yatipratimA ityAdi. 13=vizva, vizvedevA, kAma, atijagatI, azeSa, kriyAsthAna, yakSa ityAdi. 14=manu, vidyA, iMdra, zaka, vAsava (idra'vAcaka zabdo), loka, bhuvana, vizva, ratna, guNasthAna, pUrva, bhUtagrAma, raju ItyAdi. 15=tithi, ghasa, dina, aham, divasa ('divasavAcaka zabdo), pakSa, paramadhArmika ityAdi. 16nRpa, bhUpa, bhUpati, aSTi, kalA, IdukalA, zazikalA ityAdi. 17=atyaSTi. 18=dhati, abrahma, pApasthAnaka ityAdi. 19=atidhati. 20=nakha, kRti ItyAdi. 21=utkRti, prakRti, svarga ItyAdi. rarakRti, jAti, parISaha ityAdi. 23=vikRti. 24 gAyatrI, jina, ahaMta ItyAdi. 25tava. raha=nakSatra, uDu, bha ItyAdi. 32=daMta, rada, radana ityAdi. 33 deva, amara, tridaza, sura ityAdi. 40=naraka. 48=jagatI.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 49tAna. - 64=strIkalA. 7ra puSpakalA, ahIM ApavAmAM AvelA zabdo paikI keTalAye zabdake vaikalpika che, eTale te sthaLe kyAM zabdAMkathI cAlu aMka levo e nakkI karavA mATe keTalIka vAra sAdhakabAdhaka pramANe vicAravAnuM bAkI ja rahe che ane e rIte nirNita thaelA eka ja prAmANika manAya che. raddha, kha ane chidrano upayoga zUnya mATe paNa thayA che ane nava mATe paNa thayo che. ge. eka mATe ye vaparAya che ane nava mATe paNa vaparAya che. pakSa be mATe ye vaparAya che ane paMdaramATe paNa. e ja pramANe zruti be mATe ane cAra mATe, leka ane bhuvana traNa mATe sAta mATe ane cauda mATe, guNa traNa mATe ane cha mATe, tattva traNa pAMca nava ane paccIsa mATe, samudravAcaka zabda cAra ane sAta mATe tathA vizva traNa tera ane cauda mATe vaparAelA jovAmAM Ave che.* (6) pustakalekhana A vibhAgamAM tADapatrIya, kAgaLanAM, senerI, rUperI vagere pustako kema lakhAtAM hatAM enI mAhitI ApavAmAM Ave che. tADapatrIya pustaka tADapatrIya pustaka, patra TUMkA hoya to be vibhAgamAM ane lAMbAM hoya te traNa vibhAgamAM lakhAtAM hatAM (juo citra naM. 11-12). dareka vibhAganI be bAjue ekathI doDha IMca jeTalo mArjina rAkhavAmAM Avato. vacalA mArjinanA madhyamAM, pustakanAM pAnAM astavyasta thaI na jAya e mATe, kANuM pADI temAM dera parevI rAkhavAmAM Avato (juo citra naM. 4). pAnAnI be bAju pikI jamaNI bAjue akSarAtmaka aMka-patrako lakhavAmAM AvatA ane DAbI bAjue aMkAtmaka patrAMke lakhavAmAM AvatA. keTalIka hastalikhita pratiomAM kevaLa akSarAtmaka yA aMkAtmaka 84 ahIM amane tAtkAlika je udAharaNa maLI zakyAM che te A nIce ApIe chIe? (4) virya 4 dhra 6 sto casa mattamayuram -AranArA: 20 rU. () "bra trina: svara: 7 3 1 kRpamAnasata !'-0 40 50 rU. () "jJAtricura ta ta noLei jo cha -0 20 0 rU. (gha) 'jinabhuvane 1424 svargamitaH' gurvAvalI glo0 291. bhuvanazrutiravisaMkhye 1243 varSe' praznottararatnamAlikATIkA. (Ga) 'guNanayanarasendumite 1623 varSe' bhAvaprakaraNAvacUriH 'zrImadvikramabhUpato'mbara-guNa-kSmAkhaNDa-dAkSAyaNIprANezAGkitavatsare 1660' jabUdvIpaprajJaptiTIkA. (ca) 'munivasusAgarasitakara 1487 mitavarSe' samyaktvakaumudI / 'saMvadrasanidhijalanidhicandramite 1796 kArtike site. pakSe / ' jJAnasAraTIkA. (4) dha padavizva 3416 mitte arthahIpi 'zarebhavizve 1385 yamitAmavApya' gurvA0 zlo0 289.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ '70 jena citrakalpadruma aMke paNa lakhavAmAM AvyA che. keTalIka vAra aMke lakhavAnI jagyAe temaja kANuM pADavAnI jagyAe aMguThA vaDe hiMgaLokanA TIkAo-cAMllAo karavAmAM AvatA. be vibhAga ke traNa vibhAgamAM lakhAelA lakhANanI AsapAsa, lakhANa bAMDuM na lAge e mATe, jorDaranI jema UbhI be ke traNa lITIo doravAmAM AvatI (juo citra naM. 11-12-13). tADapatra svAbhAvika rIte vAMkacUkAM hoI je bAjune bhAga sAMkaDo hoya tyAM ochI lITIo lakhAtI ane je bAjune bhAga pahoLo hoya tyAM vadhAre lITIo lakhAtI; AthI ghaNI vAra eka ja pAnAnA amuka bhAgamAM vadhAre lITIo Ave ane amuka bhAgamAM ochI lITIo Ave ema samaviSama paMktio AvavAno prasaMga banI jato (juo citra naM. 11mAM A0 3-4). je ThekANe pAnAno bhAga saMkocAI jAya tyAM, lITI aTakAvavAmAM AvI che ema jaNAvavA mATe ghaNIvAra 5, 7, 8 A AkRtione maLatuM game te eka cihna karavAmAM AvatuM. A ja pramANe pAnAnA vAMkane laI adhavaccethI zarU thatI paMkitanA sUcana mATe paNa uparokta cihno ja karAtAM hatAM. pustakalekhananA prAraMbhamAM be lITI, bhale, mIMDuM uparAMta jina, gaNadhara, guru, iSTadevatA Adine lagatAM namaskAra lakhavAmAM AvatA e ame agAu jaNAvI gayA chIe. jyAM cAluM graMthanA keI uddeza, adhyayana, zrutaskaMdha AdinI ke sarga, usa, laMbhaka vagerenI pUrNAhuti thatI hoya tyAM enI pupikAne chUTI pADI te pachI a | lakhavAmAM AvatA ane e pachI samApticihane lagatI citrAkRtio doravAmAM AvatI (juo citra naM. 1ramAM ra63 pAnAnI AkRtimAM pAMcamI lITI), ane te pachI cArapAMca AMgaLa jeTalI lITI khAlI mUkI "bhale, mIThuM, namaskAra vagere lakhI AgaLano graMthavibhAga cAlu karavAmAM AvatuM. keTalIka pratomAM jyAM graMthanA mukhya vibhAganI samApti thatI tyAM cakra, kamala, kalaza AdinI suMdara citrAkRtio doravAmAM AvatI (juo citra naM. 12-13). keTalIkavAra kaI gAthAnI TIkAbhASya-cUNi agara graMthano kaI khAsa viSayavibhAga pUrNa thatA hoya tyAM te darzAvavA mATe paNa mA karAto hato, paNa upara jaNAvyuM tema te pachI khAlI jagyA rAkhavAmAM AvatI nahotI. kAgaLanAM pustake tADapatra upara pustaka lakhavAnI sAmAnya paddhati jaNAvyA pachI kAgaLa upara kema lakhAtuM e have jaNAvIe. kAgaLanAM pustako prAraMbhamAM tADapatrIya pustakanI jema laMbAIpahoLAImAM TUMkAM, muSTi pustakAkAre lakhavAmAM AvatAM hatAM, tema chatAM te tADapatrIya pustakanI jema be ke traNa vibhAgamAM na lakhAtAM saLaMga eka ja vibhAgamAM lakhAtAM hatAM. keTalAMka pustako tADapatrIya pustakanI jema lAMbAM lakhavA chatAM pahoLAImAM tADapatra karatAM bamaNAM pahelAM eTale ke kA IMca jeTalA pahoLAM lakhAtAM hatAM; paraMtu ATalAM lAMbAM pustake rAkhavAM-vAMcavA-lakhavA-upADavAM kaSTabhaya lAgavAthI teramI zatAbdI pachI tenA kadane TUMkAvIne 125 IMcanuM ke te karatAM kAMIka nAnuMmoTuM rAkhavAmAM AvyuM che. kAgaLa upara lakhAtAM pustakamAM zarUzarUmAM lakhANanI be bAjue borDara tarIke kALI zAhIthI ja lITIe
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA doravAmAM AvatI hatI; paNa anumAne soLamI zatAbdIthI lITIo deravA mATe kALAne badale lAla zAhI pasaMda karavAmAM AvI che. kAgaLanAM pustakanI vacamAM doro parovavA mATe kANuM pADavA mATe khAlI jagyA rAkhavAmAM AvatI, te chatAM tADapatrIya pustakanAM pAnAMnI jema AnAM pAnAMne ekAeka khasI paDavAne ke astavyasta thavAno bhaya ke saMbhava nahi hovAthI temAM kANuM pADI dere. parovelAM pustake javalle ja maLe che. moTe bhAge to A kANuM pADavAnI jagyA khAlI ja rakhAI che, athavA te ThekANe lAla raMganA cAMllA ke lAla, kALI, AsamAnI, pILI zAhIthI mizrita phUla, cekaDI, badAma vagerenI AkRtio karavAmAM AvatI. keTalAMka pustakomAM, pAnAnI be bAjunA hAMsiyAnI 5 vacamAM hiMgaLAkanA TIkA karI te upara jamaNI bAjue akSarAtmaka patrako ane DAbI bAjue aMkAtmaka patra lakhavAmAM AvatA hatA. kAgaLanAM pustakamAM pAnAnI jamaNI bAjunA hAMsiyAmAM uparanA bhAgamAM ane keTalIkavAra baMne bAjunA hAMsiyAmAM uparanA bhAgamAM huMDI bharavAmAM AvatI arthAta graMthanuM nAma ane pAnAne saMkhyAMka lakhavAmAM Avato hato, ane DAbI bAjunA hAMsiyAmAM nIcenA bhAgamAM mAtra patrAMka ja lakhAte hate. eka ja viSayanA graMthane ekIsAthe rAkhavA khAtara jyAre saLaMga lakhAvavAmAM AvatA te samaye upara jaNAvyA mujaba cAlu graMthanI huMDI ane patrAMka Adi bharavA-lakhavA uparAMta baMne bAjunA hAMsiyAnA vacalA bhAgamAM lAla cAMllA karI patraka tarIke eka bAju saLaMga akSarAka ane bIjI bAju saLaMga cAlu aMke lakhAtA hatA. keTalIkavAra be pAMca graMthe ekIsAthe lakhelA hoya temAM pAnAnA aMke saLaga karavA chatAM graMthane judA pADavA mATe DAbI bAjunA hAMsiyAnA taddana khUNAmAM jhINuM aMke karavAmAM AvatA. A ekene "raaMka tarIke oLakhavAmAM Ave che. kAgaLanAM pustakanAM pAnAM ekasarakhA mApanAM heI temAM dareka pAnAmAM lITIo ekasarakhI ja AvatI. jyAM khAsa uddeza, adhyayana, zrutaskaMdha AdinI samApti thatI hoya tyAM puSyikA kAMka vagerene lAla zAhIthI lakhatA athavA tenI AsapAsa lAla zAhIthI AvI UbhI pUrNa virAmasUcaka be lITIo karavAmAM AvatI, jethI te tarapha ekadama vAcakanuM lakSa kheMcAya. kAgaLanAM pustakanA prAraMbhamAM "bhale maDAnuM cihna ane samAptimAM vagere tADapatrIya pustakanI jema ja lakhAelAM maLe che. mAtra tADapatrIya pustakamAM samAptimAM je aneka jAtanI citrAkRtio karAtI te javalle ja AlekhAelI maLe che. pustakalekhananI prAcIna vizeSatAo tADapatra ane kAgaLa upara pustaka lakhavAnI sAmAnya paddhatine aMge ATaluM jaNAvyA pachI have ene aMge khAsa vizeSa hakIkata jaNAvIe. prAcIna kALamAM je pustaka lakhAtAM hatAM temAM jyAM khAsa vAkyAtheno saMbaMdha pUrNa thato tyAM pUrNavirAma sUcaka ! AvuM daMDAkAra cihna karavAmAM AvatuM, jyAM khAsa vadhArAno artha samApta 85 pAnAnI DAbI ane jamaNI bAjunA mArjinane hAMsiyA' tarIke oLakhavAmAM Ave che. 86 jene atyAre heDiMga tarIke oLakhavAmAM Ave che tene ApaNI bhASAmAM huMDI e nAmathI oLakhavAmAM Ave che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jaina citrakalpadruma thato tyAM AvA be UbhA daMDa karavAmAM AvatA ane jyAM khAsa avAMtara viSaya, prakaraNa ke gAthAnI TIkA AdinI samApti thatI hoya tyA ! A pramANe lakhatA jyAM lokanI zarUAta ke samApita thatI tyAM baMne bAjue be UbhA daMDa karatA ane te pachI 3 ke lokAMka lakhata. keTalIka pratamAM, atyAranA mudraNamAM jema parasavarNa karavAmAM Ave che tema parasavarNa paNa karavAmAM AvatA ane jyAM mUlasUtragAthA upara bhASya vagere samApta thatuM tyAM te te sUtragAthAnA bhASyanI samApti akSarAMka dvArA sUcavavAmAM AvatI.87 Ama chatAM pAchaLanA avivekI lekhake, lakhANamAM vadhAre thAya ane e lakhANa mahenatANAnI gaNatarImAM na Ave e irAdAthI uparokta viziSTa cihno ane saMketone na lakhatAM mAtra cAlu graMthanA akSaro ja lakhavA lAgyA; jene pariNAme likhita graMthonA gauravamAM ghaTADo thavA uparAMta uttarottara durgamatA ane gaTALe vadhatAM gayAM che. A avivekI lekhakee keTalIye vAra graMthanA saMdarbhonA saMdarbho uparAMta mULa graMthanA viSayane lagatI sthApanAo, hiM, graMthakAre karelAM ciho, zlokasaMkhyA, gAthAsaMkhyA, graMthAzrama, graMthanI prazasti suddhAM uDADI dIdhAM che. lekhakonI A avivekI vartaNUka AjanI nathI paNa saikAo jUnI che. tADapatrIya pustakomAM citro ane aMka Adine ThekANe karAtA lAla cAMllAne bAda karI laIe te lekhana mATe ane lITIo doravA mATe mAtra kALI zAhI ja vaparAI che, jyAre kAgaLanAM pustake lakhavA mATe kALI zAhI uparAMta sonerI, rUperI ane lAla raMganI zAhIo paNa vaparAI che. Ama chatAM eTaluM to kharuM ja che ke kALI zAhI ane senerI-rUperI zAhI upaga jema AkhAM pustakanAM pustaka lakhavA mATe thayo che tema AkhuM pustaka lakhavA mATe lAla zAhIne upayoga khAsa karIne kayAre ya thayo nathI. A zAhIne upayoga mukhyapaNe puSikA, graMthAka, 3 2, tathahi, pUrNavirAma tarIke lakhAtAM daMDanAM cihno, lITIo ke citro lakhavA mATe ja thayo che. pustakalekhananA prakAre agAu ame gaMDI, kacchapI, muSTi Adi pustakonA je prakAra neMdhI gayA chIe e prakAro pustakanA bAhya dekhAvane lakSIne pADavAmAM AvyA che, jyAre A vibhAgamAM dekhADAtA pustakanA prakAre-bheda-nAme kAgaLa upara pustakalekhananI zarUAta thayA pachI lakhANanI paddhati uparathI pADavAmAM AvyA che, je ahIM dekhADavAmAM Ave che. kAgaLa upara pustaka aneka rUpamAM lakhAtAM hatAM jemake tripATa ke tripATha, paMcapATa ke paMcapATha, zaDa ke zaDha, citrapustaka, svarNAkSarI, rIyAkSarI, sumAkSarI, sthUlAkSarI ItyAdi. tripATa ke tripATha je pustakanA madhya bhAgamAM moTA akSarathI mULa graMtha ane tenI upara ane nIce tenI 87 takalpaSyamAM AdithI aMta sudhI parasavarNa lakhelA che ane jyAM jyAM je je sUtragAthAnuM bhASya samApta thAya che tyAM tyAM te te stragAthAne aMka akSarAMkathI lakhelo che. prAcIna mUrNimAM temaja bIjA ghaNA ghaNA graMthomAM parasavarNa lakhAelA jovAmAM Ave che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA 73 TIkA ke Tame lakhavAmAM Ave, evA prakAranA pustakane, tenI vacamAM, upara ane nIce ema traNa paTe--vibhAge athavA traNa pADe te lakhAtuM hAvAthI, 'tripATa' agara tripATha' kahevAmAM Ave che. (jIe citra naM. 14). paMcapATa ke paMcapATa je pustakanI vacamAM meTA akSarathI mULa graMtha ane tenI upara, nIce tathA e bAjunA hAMsiyAmAM tenI TIkA ke TakhArthe lakhavAmAM Ave, e jAtanA pustakane, vacamAM, upara, nIce ane me mAjInA hAMsiyAmAM ema pAMca paDe-vibhAge athavA pAMca pADe te lakhAtuM hovAthI, 'paMcapATa' athavA 'paMcapATha' kahevAmAM Ave che. (jIe citra naM. 15). gUDa ke gUDha je pustako hAthInI zuNDanI sUMDhanI peThe mULa sUtra, TIkA AdinA koi paNa jAtanA vibhAga pADaDyA sivAya saLaMga lakhavAmAM Ave tene 'zU' athavA '' pustaka tarIke oLakhavAmAM Ave che. tripATa ane paMcapATa tarIke te ja graMthA lakhI zakAya che jenA upara TIkA TippaNI hAya. je graMthA upara TIkA TippaNI nathI hAtI te 'phUDa' rUpe ja lakhAya che, paNa tene mATe 'zUDa' zabdanA prayoga thatA nathI. 'zUDa' zabdanA prayAga saLaMga lakhAelA TIkAtmaka graMthA mATe ja thAya che. mULa rUpa graMthA sadA ce saLaMga ekAkAre lakhAtA hAI ene mATe tripATa, paMcapATa Adi paikInA keAi saMketane avakAza ja nathI. tripArTa-paMcapATarUpe pustaka lakhavAnI paddhati amArI mAnyatAnusAra vikramanI paMdaramI sadInA prArabhathI cAlu thaI che. te pahelA sUtra, niyukti, bhASya, TIkA vagerenAM pustaka! judAM judAM ja lakhAtAM hatAM ane tyAre eka graMtha vAMcanArane vAraMvAra judIjudI pratAmAM najara nAkhavI paDatI hatI. citrapustaka 'citrapustaka' e nAma sAMbhaLI, puratakAmAM cItaravAmAM AvatAM anekavidha citrAnI kalpanA kAi na karI le, 'citrapustaka' e nAmathI amAre Azaya mukhyatve karI lakhANanI khUbIthI svayaM utpanna thatAM citrAthI che. keTalAka lekhako pustaka lakhatAM akSarAnI vacamAM evI cIvaTathI ane khUbIthI khAlI jagyA cheADe che ke jethI aneka jAtanI citracAkaDIe, vajra, chatra, svastika vagerenI AkRtie temaja lekhake dhArelI vyaktinuM nAma, zloka, gAthA vagere ApaNe joI vAMcI zakIe. (jIe citra naM. 5-6-16-17). A ja pramANe keTalAka lekhako upara jaNAvyuM tema lakhANanI vacamAM khAlI jagyA na mUkatAM, kALI zAhIthI saLaMga lakhAtA lakhANanI vacamAMnA amuka amuka akSaresane evI cIvaTathI ane khUbIthI lAla zAhI vaDe lakhe che ke jethI tene jonAra e lakhANamAM aneka prakAranI citrAkRti temaja nAma, kSeAka vagere joi zake. A uparAMta keTalAka lekhako pustakanI vacamAM jyAM kANuM pADavA mATe jagyA rAkhavAmAM Ave che tyAM ane be bAjunA hAMsiyAnA madhya bhAgamAM, ame agAu jaNAvI gayA chIe te mujaba, saLaMga aMke lakhavAnA na hoya tyAre tyAM hiMgaLAka, haratAla, vAdaLI Adi raMgathI mizrita phUla, cokaDI, kamaLa, badAma AdinI vidhavidha AkRti karatA. keTalIkavAra kalpasUtra For Private Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jaina citrakalpadruma jevAM pustakAmAM, vacamAM jyAM kANuM pADavAnI jagyA rAkhavAmAM Ave che tyA, kalpasUtrane lagatAM suMdara nAnAM citre paNa dAravAmAM AvatAM.88 suvarNAkSarI-ropyAkSarI pustaka sAnerI (seAnAnI) ane rUperI (cAMdInI) zAhIthI pustako kema lakhAtAM e jANavuM ati mahattvanuM che. ApaNA cAlu dhALA kAgaLa upara sonerI- perI zAhInuM lakhANa leza paNa dIpI UThe tema nahi hAvAthI A be jAtanI zAhIthI pustaka lakhatAM pahelAM kAgaLAne--pAnAMne 'beMka grAunDa' tarIke lAla, kALA, vAdaLI, jAmalI vagere gherA raMgothI raMgIna banAvavAmAM AvatAM ane temane akIka, kasoTI, koDA vagerenA ghUMTAthI ghUMTIne mulAyama banAvI levAmAM AvatAM hatAM. te pachI e pAnAM upara, ame agAu jaNAvI gayA chIe e rIta pramANe taiyAra karelI senerI--perI zAhInI bhUkIne atyaMta svaccha dhavanA guMdaranA pANI sAthe bheLavI, zAhI rUpe taiyAra karI pIMchI vaDe athavA tene lAyaka kalamathI graMtha lakhavAmAM AvatA. A akSare sukAyA pachI tene akIka vagerenA chUTAthI cUMTatAM e lakhANu kharAbara taiyAra epadAra banI jatuM. A lakhANanI vacamAM ane tenI AsapAsa aneka jAtanAM raMgaviraMgI citrA, velA vagere karavAmAM AvatAM hatAM. lakhavAmAM paNa aneka jAtanI bhAtA ane khUkhIe darzAvavAmAM AvatI. seAnerI-rUperI zAhIthI lakheluM tADapatrIya pustaka Aja sudhImAM kyAM ye jovAmAM ke sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI. kahevAmAM Ave che ke paramArhuta gUrjarezvara mahArAja zrIkumArapAladeve jaina AgamAnI temaja AcArye zrIhemacaMdrakRta graMtheAnI suvarNAMkSarI pratie pAtAnA jJAnakoza mATe lakhAvI hatI;9 e ja pramANe mahAmAtya zrIvastupAle jaina AgamenI ekeka prati suvarNAkSare lakhAvyAnuM . paNa kahevAmAM Ave che. e prati tADapatra upara lakhAI haze ke kAgaLa upara e nizcita rUpe kahevAnuM ke jANavAnuM amArI pAse kazuM ja sAdhana nathI. amArA jovAmAM je anekAneka suvarNAkSarI suMdara pustakA AvyAM che e badhAM ye kAgaLa upara ane vikramanI paMdaramI--seALamI Adi sadImAM lakhAelAM che. amArI mAnyatA te evI che ke tADapatra upara suvarNIkSarI jaina pustakA lakhAyAM ja nathI, eTaluM ja nahi paNa vikramanI paMdaramI zatAbdI pahelAM suvarNAkSarI pustakA lakhAtAM hoya ema paNa amane lAgatuM nathI. rauSmAkSarI pustaka lakhavAnI prathA suvarNAMkSarI pustakA karatAM ce 88 zrIhaMvijayajI mahArAjanA vaDAdarAnA jaina puratakasaMgrahamAM 'kalpasUtra'nI eka prati che jenA madhyamAM A pramANenAM citra che. 89 (ka) 'jinAgamArAdhanatatpareNa rAjarSiNA ekaviMzatiH jJAnakozAH kArApitAH / ekAdazAGga-dvAdazAGgopAGgAdisiddhAntapra tirekA sauvarNAkSarairlekhitA, yogazAstra- vItarAgastava dvAtriMzatprakAzAH sauvarNAkSarA hastapustikAyAM lekhitAH / saptazatalekhakAH likhanti / ' kumArapAlaprabandha patra 96-97 // (kha) 'zrIkumArapAlena saptazatalekhaka pArzvAt 6 lakSa 36 sahasrAgamasya sapta prataya: sauvarNAkSarAH zrI hemAcAryapraNItavyAkaraNa- caritAdigranthAnAmekaviMzatiH pratayo lekhitAH // upadezataraGgiNI patra 140 // 90 juo TippaNa na, 30 (g). For Private Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA 75 arvAcIna che. IDaranA jaina jJAnabhaMDAramAM kalpasUtranI sacitra tADapatrIya prati che tenAM citrAmAM sAnerI zAhInA upayAga karavAmAM AvyA 1 che. sAnerI zAhI karatAM cAMdInI zAhInA upayeAga pustaka lakhavA mATe temaja citrakAma mATe anekagaNA eche thayeA che. cAMdInI zAhIthI lakhAelI prati kavacita kavacita ja maLe92 che, jyAre sAnerI zAhIthI lakhAelI pratie aneka sthaLe ane aneka jJAnabhaMDArAmAM maLe che. A baMne prakAranI zAhIthI lakhAelAM pustakAmAM mukhyatve karIne kalpasUtra ane kAlikAcArye kathA hoya che, ane kacit bhagavatIsUtra,94 uttarAdhyayana sUtra vagere jevAM mAnya jaina Agame paNa heAya che. keTalIka vAra navasmaraNAdi statrapa vagere paNa 91 A peAthI vikramanI cAdamI saddImAM lakhAelI hovAnI amArI saMbhAvanA che. kara () cAMdInI zAhIthI lakhAelI kepasUtranI eka sacitra prati zrIvijayadharmasUri mahArAjanA jJAnabhaMDAramAM che, ema temanA ziSya zrIvidyAvijayajI mahArAja jaNAve che, (la) eka kalpasUtrasukhAdhikATIkAnI prati amArA vRddha guru pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAja pAse che, je saMvata 1814mAM burAnapuramAM lakhAelI che. A prati judAjudA lekhakAe pUrNa karelI che. pratinA patra 28, 165 ane 306mAM lekhakanI judIjudI A pramANenI puSpikAo che: (1)...... kalpasubodhikAyAM prathamaH kSaNaH samAptaH subhAsubhaM lipIkRtaM RSa samarathaH nADIvAla gacche zrIninsAnanAoya: 1: (2)......suvodhivAyAM chaH kSaLa: samAsaH 6 jiSita RRNa samaratha nAmorI pache: mAMnavure: evA vA jaivAnavimarunI: ! cheH che: zrI: ( 3 ) ...... iti zrIkalpasuvodhikA samAptA saMvat 1814nA varSe pauSa vadi 5 vAra khau paM0 rAmakuzalena havIta zrI (T) ajameranA zeTha kalyANamalajI DhaDhDhAnA gharamAM eka prAcIna ceApaDI che, jemAM caMdrAvasUrI nAmanA graMtha cAMdInI zAhIthI lakhAele hAvAnuM bhA, prA. li. mA. pR. 156mAM jaNAveluM che. A pustakamAM lekhakanI puSpikA vagere kazuM ye nathI, tema chatAM tenI lipi vagere zvetAM e seALamI sadImAM lakhAeluM mAnavAmAM Ave che. A sivAya bIje dhaNe ThekANe cAMdInI zAhIthI lakhelAM pustakA maLe che. 93 pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAja, zrIhaMsavijayajI ma0, zrIamaravijayajI ma0, zrIvijayakamalasUri ma., zrIvijayadharmasUra ma. vagerenA zAstrasaMgrahAmAM temaja lIMbaDInA jaina jJAnabhaMDAramAM, amadAvAda devazAnA pADAnA pustakasaMgrahamAM, pATaNa vADIpArzvanAthanA bhaMDAramAM, suratanA mehanalAlajI ma0 nA jJAnabhaMDAramAM ityAdi aneka jaina munienA pustakasaMgramAM temaja gujarAtanAM aneka gAma-nagaronA jJAnabhaMDArAmAM kalpasUtra ane kAlikAcArye kathAnI saMkhyAbaMdha pratA vidyamAna che, e ja rIte mAravADa, mALavA, mevADa, baMgALa, dakSiNa vagere dezeAmAMnA jaina jJAnabhaMDArAmAM, jaina munienA pustakasaMgrahomAM ane jaina grahasthAnA gharabhaMDArAmAM A baMne graMthAnI saMkhyAbaMdha suvarNAkSarI pratA vidyamAna che. 74 lIMbaDI jaina jJAnabhaMDAranI jAnI TIpamAM 'suvarNAkSarI bhagavatIsUtra'nI pratinuM nAma hatuM je atyAre tyAM nathI. tapagacchanA zrI pUjyanA jJAnabhaMDAramAM suvarNAkSarI bhagavatItranI prati hAvAnuM khAtrIdAra sajjana pAse sAMbhaLavAmAM AvyuM che. amadAvAdanA devazAnA pADAnA jaina jJAnabhaMDAramAM uttarAdhyayanasUtranI suvarNAkSarI prati vidyamAna che. 95 pAlaNapuravAsI bhAI nAthAlAlanA saMgrahamAM suvarNAMkSarI navamaraNanI ceApaDI che, je atyaMta suMdara heAvA uparAMta e prati For Private Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jaina citrakalpadruma sonerI zAhIthI lakhavAmAM AvyA che. sUkSmAkSarI pustake jaina sAdhu sadAne mATe pAdavihArI hovA uparAMta teo potAnI saghaLI vastune jAte ja upADatA hoI rastAmAM vadhAre paDato bhAra na thAya enI jema dareka rIte kALajI rAkhatA, tema rastAmAM sAthe rAkhavAnA pustakane paNa vadhAre paDato bhAra na thAya temaja paThana-pAThanamAM sugamatA vadhe e mATe paNa teo dhyAna rAkhatA. A kAraNathI teo rastAmAM upayogI graMthenI piAthIo nAnI banAvatA temaja jhINA akSaromAM lakhatA-lakhAvatA. tADapatrIya pustakanA jamAnA karatAM kAgaLanA pustakanA yugamAM jhINA akSara lakhavAnI kaLAe vadhAremAM vadhAre vikAsa sAdhyo che eTaluM ja nahi paNa te pachI ja tripaTa, paMcapATa vagere sUkSmAkSarI pustaka lakhavAnI prathAe janma lIdho che. tADapatrIya puratakanA jamAnAmAM je jAtanA jhINA akSaro lakhAtA hatA te karatAM kAgaLanA pustakanA jamAnAmAM anekagaNe vikAsa sadhAyo che. tADapatrIya pustakomAM ame evAM pustaka paNa joyAM che jemAM sAdhAraNarIte cAra lITIo samAI zake evAM pAnAMomAM dasa dasa lITIo lakhavAmAM AvI che, tema chatAM ame A nibaMdha sAthe kumArapArakarAtita purva kacchovAnA 116 varSanI pratimA pAnAnuM citra ApyuM che (juo citra naM. 15) tevA jhINA akSaro te tADapatrIya jamAnAmAM nahotA ja lakhAtA. A vAta ame AkhA pustakane jhINu akSaramAM lakhavAne lakSIne kahIe chIe, nahi ke e pustakamAMnAM TippaNa Adine lakSIne; kAraNake tADapatrIya pratimAMnAM TippaNo, pAThabhedo ane temAM paDI gaelA pATha ghaNokharo vakhata atyaMta jhINAmAM jhINA akSarathI lakhavAmAM AvatA hatA. QlAkSarI pustaka jema jaina zramaNo rastAmAM pustaka rAkhavAnI sagavaDa khAtara sumAkSarI pustake lakhAvatA hatA tema vAMcavAnI sugamatA khAtara pUlAkSarI pustaka paNa lakhatA-lakhAvatA hatA. sAmAnyarIte te dareka pustaka madhyamasaranA akSaramAM ja lakhavA-lakhAvavAmAM Ave che, paraMtu valpamUtra ane cAryavathA jevAM pustako ke je paryuSaNa parvamAM pArAyaNa tarIke ekIzvAse ane vegabaha vAMcavAnAM heya che tene skUla-meTA akSaramAM lakhavAmAM Ave che, jethI vAMcavAmAM aTaka na thAya temaja akSara upara AMkha barAbara Take. khAsa apavAda bAda karI laIe te lAkSarI pustaka tarIke kalpasUtra murzidAbAdanivAsI prasiddha jaina dhanADhaya jagatazeThe pitAnA nityapATha mATe lakhAvelI che. lIMbaDInA jaina jJAnabhaMDAramAM zrI. devacaMdrajIkRta "adhyAtmagItA ane zItalajinistavananI suvarNAkSarI prati che, je ogaNIsamI sadImAM tyAMnA prasiddha zeTha DosA virAe lakhAvelI che. (DesA vArAno paricaya meLavavA icchanAre lIMbaDI jaina jJAnabhaMDAranA lisTamAMnI pUravaNI' jevI) zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrijInA jJAnasaMgrahamAM zAlibhadrarAsanI prati suvarNAkSare lakhAelI che. A sivAya bIjA aneka te, rasa vagere suvarNAkSare lakhAelA jovAmAM Ave che. sonerI citra dorelI prati te lagabhaga pratyeka pratyeka jaina jJAnabhaMDAramAM DhagalAbaMdha vidyamAna che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA 77 ane kAlikAcAryakathA e e pustako ja lakhavAmAM AvyAM che. tADapatrIya pustakanA jamAnAmAM keTalAMka pustako sAmAnya sthUlAkSarathI lakhAtAM hatAM, tema chatAM e sthUlAkSarane paNa vAstavika vikAsa te kAgaLanA yugamAM ja thayeA che. kAtarathI kApIne lakhelAM pustakA zAhIne upayAga karyo sivAya phakta kAgaLane kAtarIne athavA kArIne jema vRkSa, vela, buDhDhA vagere AkRtie banAvavAmAM Ave che tema mAtra kAgaLane kAtarIne pustako paNa lakhavAmAM AvatAM. A pramANe kAtarIne lakheluM jayadeva kavikRta gItagovi96 kAvya 'gAyakavADa orIenTala InsTITyUTa'mAM naM. 1306mAM che. khIjAM paNa evAM chuTaka kAtarIne lakhelAM pAnAM jovAmAM Ave che. (7) pustakasaMzodhana ane tenAM sAdhana, saMketa vagere prAcIna pustakAdarzo uparathI eka pachI eka thatA pustakAdarzomAM uttarAttara addhionA puMja vadhatA jAya che. pustakAmAM e azuddhi vadhavAnAM kAraNeA zuM haze, e azuddha pustakane prAcIna rodhako kema sudhAratA haze, e pustakone sudhAravA mATenAM kayAM kayAM sAdhanA haze, ane ene lagatA kaI kaI jAtanA saMketA temaja cihno haze, enI ame A vibhAgamAM noMdha karIzuM. Aje ApaNI samakSa vikramanI agiyAramI-bAramI sadIthI laI atyAra sudhImAM lakhAelA temaja zeAdhAelA je mahAna graMtharAzi vidyamAna che tenuM bArIkAithI avalokana karatAM, pAchalAM eka hajAra varSanA saMzAdhanapraNAlIne lagatA prAmANika itihAsanA,--arthAt pustakamAM vadhatI azuddhionAM kAraNA, pustakasaMzAdhananI praNAlI, enAM sAdhanA ane pustakasaMzAdhanane lagatA pAMDityapUrNa aneka prakAranA saMketAne, ApaNane khyAla AvI zake che ane e uparathI ApaNane jaina zramaNAnI prAcIna graMthasaMzAdhanapraNAlInA ane temanI sUkSmadarzItAneA paNa paricaya maLI jAya che. pustakamAM vadhatI azuddhionAM kAraNe prAcIna pustakAdarza uparathI eka pachI eka utAravAmAM AvatAM hastalikhita pustakomAM vadhI paDatI azuddhienAM kAraNe ane tenA itihAsa ame eTalA kAragusara ApIe chIe ke vidvAna graMthazeAdhakone azuddha pAThonA saMzAdhanakAryamAM e madadagAra thai zake. ame amArA AjaparyaMtanAM avalokana ane anubhavane AdhAre graMthamAM azuddhie ane pAThAMtarA-pAtabhedo vadhI paDavAnA kAraNa tarIke lekhako ane vidvAna vAyake -saMzAdhA aMtene tAravyA che; arthAt keTalIkavAra lekhakAne kAraNe pustakAmAM azuddhio ane pAbhede dAkhala thAya che jyAre keTalIka vAra vidvAna vAcaka-saMzAdhakAne kAraNe paNa pustakAmAM azuddhie ane pAbhedo vadhI paDe che, jenA sahaja khyAla ApaNane nIce ApavA mAM AvatI hakIkata uparathI AvI zakaze. 96 A pustakanI laMbAI paheALAI 92e 4ne nI che prati navI lakhAelI che. enA aMtamAM lekhake kAtarIne A pramANe puSTikA lakhelI che. 'zrIrastu || naTapadravAstavyavRdvanAgarajJAtIya viSNupAdAmbujasevaka devaRSNena svayaM tyaSitaM || rAmArpaNamastu // ' For Private Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 lekhakA taraphathI thatI azuddhi ane yADaeNbhedo cha lekhakA taraphathI pustakAmAM vadhI paDatI azuddhie ane pAThabhedanAM kAraNeA A nIce darzAvavAmAM Ave che: 1 lekhakanuM lipiviSayaka ajJAna ke bhrama je prAcIna temaja arvAcIna lipiothI paricita haze te ghaNI ja saraLatAthI samajI zakaze ke suMdaramAM suMdara lipi lakhavAmAM kuzaLa lekhA, nIce ApavAmAM AvatA akSarAne spaSTapaNe nahi ukelI zakavAne lIdhe ekane badale khIjA bhaLatA akSarA lakhI nAkhe che, jene pariNAme pustakomAM keTalIka vAra azuddhio ane keTalIka vAra pAThAMtarA vadhI paDe cheH ka 5 ma sa rA ga thA thya kha rava sva va ba ta pA pya ga rA ha i sA sya gha ppa va tha tta SA ghya dha Iu IP OMOM too nva va cha ba ja jJa to 5 Ja 2 Tha Da ra ta dha ho 5 na 21 ja va va to ta da ma va pya e tU dda dva ddha dra gra maga gja dra Da vu tu ppa jja vva dya sU sta sva mU ttha ccha pya tha gha kR kSa tva prA to 5 na thA jaina citrakalpadruma tta Si For Private Personal Use Only ts 5 na nu tu pa ya pha pu TA ya bha sa ma tra tha ya gha eya pA ema upara ame lekhakonA lipiviSayaka bhramane lagatI je akSarAnI hAramALA ApI che e karatAM paNa anekagaNA lekhakonA akSarabhrame che. e akSarabhrAntiomAMthI evA keTalA ye azuddha ane bhaLatA pArabheda utpanna thAya che ke je bhalabhalA vidvAnAne paNa mUMjhavI nAkhe tevA hAya che. th i ha dra II e pa ya ai pe ye kka ka ta pU Ta su bhu STha Sva ku kSa STa SRbda 97 lekhakA ane vidvAna zeAdhakA taraphathI utpanna thatI azuddhi, pAbhede ane vikRta pAThenA prakAro jevA icchanArane sanmatitarka saTIka, vasudevahiMDI bhane bRhatkalpasUtra saTIkanA lAgo ane tethAM ApekSA paahle| levA lAbhaNa che. tma tsa tA tya kU kta kra
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasarakRti ane lekhanakaLA 79 e pAThabhedanA cheDA prakAre A nIce ame ApIe chIe? 1 prabhava-prasava, 2 stavana-sUcana, 3 yaccA-yathA, 4 pratyakSatovagamyA-pratyakSabodhagamyA, 5 navA-tathA, 6 naca-tava, 7 tadvA-tathA, 8 pavattassa-pavanassa, 9 jIvasAtmIkRta-jIvamAtmIkRtaM, 10 parivuddhi-parituSTri, 11 nacaivaM-tadaivaM, 12 aridAriNI-arivAriNI-avidAriNI, 13 dohalakkheviyA-dohalakkhediyA, 14 naMdIsaradIvagamaNaM saMbhara jiNamaMDiyaM-naMdIsaradIvagamaNasaMbhavajaNamaMDiyaM-naMdIsaradIvagamaNaM saMbhavajiNamaMDiyaM, 15 ghANAmayapasAdajaNaNa-ghaNogayapasAdajaNaNa, 16 gayakulAsaNNa-rAyakulAsaNNa, 17 sadasavaeNsatta, 18 virRhAnAvivi AnA-vasuMDhALagaDhavitavA ItyAdi. 2 lekhakane paDimAtrAviSayaka bhrama keTalAka lekhake kAnAne ane paDimAtrAno-pRSThamAtrAno bheda spaSTapaNe nahi samajI zakavAne lIdhe ghaNI vAra mAtrAne badale kAne ane kAnAne badale mAtra lakhI de che. AthI azuddha pATha ke zuddha pAThano AbhAsa ApatA bhaLatA pATha banI jatAM ghaNI vAra pustakomAM bhAre goTALo ubhuM thaI jAya che, jene kALAMtare zuddha karavAmAM ke e pAThanA arthanI saMgati karavAmAM vidvAna zedhakane ghaNI ja muzkelI anubhavavI paDe che-sicomapIpaLI- sImasthipAchaLa, tAnivAra-ronivara-tanivAra, samArelI-morArI-garAsImo ityAdi. 3 patita pAThasthAna parAvartana keTalIkavAra pratiomAM paDI gaelA pAThane zodhake bahAra kADho hoya tene lekhaka, patisUcaka saMketane na samajI zakavAne lIdhe athavA paMktinI gaNatarIne bhUlI javAne kAraNe e bahAra kADhela pAThane ekane badale bIjI paMktimAM dAkhala karI de, ethI graMthamAM ghaNI vAra goTALo thayAnAM saMkhyAbaMdha udAharaNo maLe che. 4 Tippana praveza keTalIka vAra pustakanA saMzodhake koI pAThabheda ke kaThina zabdano paryAyArtha-Tippana lakhyuM hoya tene lekhaka mULa graMthamAM dAkhala karI de ethI paNa pustakomAM garabaDa macI jAya che. 5 zabdapaMDita lekhakone kAraNe keTalAka lekhake rAtadivasa ghaNAM pustaka lakhavA Adine lIdhe amuka zabdothI paricita hoI pustakamAM bhaLate sthAne aNaghaTato pheraphAra karI lakhe che ethI paNa azuddhio ane pAThabhede ghaNuM vadhI paDe che ane te, koI IvAra te zodhakonA saMzodhanakAryamAM ghaNI ja harakata UbhI kare che. - 6 akSara ke zabdonI astavyastatA lekhake lakhatAM lakhatAM bhUlathI akSarene ke zabdone ulaTasulaTI lakhI nAkhe e kAraNathI paNa likhita graMthamAM azuddhio ane pAThAMtaro vadhI paDe che. rAhuDDa-g.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 7 pAThanA bevaDAvAthI keTalIka vAra lekhako lakhatAM lakhatAM pAThane akSarone bevaDA lakhI nAkhe che, ethI paNa likhita pustakomAM azuddhio ane pAThabhede janme che. jema ke saccapALiUrdi-zvAsavANahiM- javavArapALaUhiM, tarasa-tarasavA ItyAdi. 8 sarakhA jaNAtA pAThone kADhI nAkhavAthI keTalIka vAra lekhake, graMthanA viSayane nahi samajI zakavAne lIdhe vAraMvAra AvatA sahaja pharakavALA baMgakAdiviSayaka sAcA pAThone bevaDAI gaelA samajI kADhI nAkhe che, ethI samaya jatAM likhita pustakomAM gaMbhIrageTALe pedA thAya che, jene pariNAme keTalIka vAra graMthakArone paNa mUMjhAvuM paDe che. upara jaNAvyA mujabanAM aneka kAraNone laI likhita graMthamAM lekhako taraphathI janmatA pAThabhede paikI je pAThe baMdhabesatA thai jAya te pAThAMtaranuM rUpa le che ane je baMdha besatA na thAya te azuddhirUpe pariNamI adhUriyA paMDitanI kasoTIe caDatAM virUpa banI javA uparAMta vidvAna zodhakonI mUMjhavaNamAM umere karanAra bane che. jemake -tanijarane badale taronijara ane adhUriyA vidvAnanI kasoTIne pariNAme tamonikAra, A ja pramANe cAlInuM sarerANI ane tenuM saMzodhana karazo. A pramANe utpanna thaelA aneka pAThe kevaLa vidvAnanI mUMjhavaNamAM umero karanAra ja bane che. vidvAne taraphathI uddabhavatI azuddhio ane pATha jema lekhake taraphathI pustakomAM anekarIte bhUlo utpanna thAya che tema dhUNI ye vAra vidvAnamAM khapatA zodhaka taraphathI paNa anekarIte bhUla thavAnA prasaMge UbhA thAya che. jemakeH 1 zodhakenI nirAdhAra kalpanA lekhaka taraphathI utpanna thaelI azuddhio ke pAThabhedamAM bIjA pratyantarano AdhAra lIdhA sivAya mAtra potAnI kalpanAnA baLe jyAre zodhake sudhAravadhAre kare che tyAre ghaNI jAtanI azuddhio ane pAThAMtaro UbhAM thAya che. jemake-tArAnira-taraniratamonijara, gAsAtImo- mANo-selANI ityAdi. 2 aparicita prayoga jyAre zodhake prAyogika jJAnamAM kAcA hoya che athavA kvacita AvatA prayogathI paricita nathI hatA tyAre ghaNI vAra sAcA pAThene parAvartita karI pAThabheda ke azuddhio utpanna kare che. jemakesbiLA vaDhane badale sthipAzavaDyio. A sthaLe prAkRtanA rakriya prayogathI aparicita zodhake e prayogane sudhArIne tenA badalAmAM vamaci sudhAryuM che e ThIka nathI karyuM. 3 khaMDita pAThene kalpanAthI sudhAravAne DhIdhe keTaleka ThekANe hastalikhita pratimAne pAThapAnAM coMTI javAne lIdhe, kharI javAne lIdhe ke udheI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA AdithI khavAvAne lIdhe-naSTa thayo hoya tyAM pratine utAro karanAra lekhake khAlI jagyA mUkI heya, te sthaLe mAtra atikalpanAthI navA akSara umeravAthI pAThabhede vadhI paDe che. jemake aMjIvivIihA-viiivaDichI-maMjIvaviDijI ityAdi. A pramANe lekhako ane vidvAna zodhaka taraphathI aneka kAraNone laI hastalikhita graMthamAM azuddhione puMja ane agaNita pAThabhedo vadhI paDe che. pustakasaMzodhananI prAcIna-arvAcIna praNAlI vikramanA bAramA sikAnA prAraMbhathI laI Aja paryatamAM lakhAelAM je pustakane saMgraha ApaNuM sAme hAjara che te paikI lagabhaga soLamI sadI sudhImAM lakhAelAM pustakamAM je azuddha, vadhArAnA ke bevaDAelA akSaro hoya tene kALI zAhIthI chekI nAkhavAmAM AvatA hatA ane je sthaLe navA akSare ke paMktio umeravAnI hoya tyAM - AvuM haMsapagalAnuM cihna karI tene, je samAI zake tema hoya to moTe bhAge te ja lITInA uparanA bhAgamAM choDavAmAM AvatI khAlI jagyAmAM, ane samAI zake tema na hoya to pAnAnA hAMsiyAmAM ke upara nIcenA bhAInamAM * * AvA be cekaDI jevA haMsapagalA cihanI vacamAM lakhatA hatA. tADapatrIya pustakomAM vadhArAnA temaja bevaDAI gaelA akSare ke lITIo upara cheke na lagADatAM ghaNIkharIvAra tene pANIthI bhUMsI nAkhavAmAM AvatA ane te bhUMsI nAkhelA akSarone ThekANe navA akSare umeravAnA hoya to punaH lakhavAmAM paNa AvatA hatA. sAmAnya rIte pustakamAM jyAM paMktionI paMkitao jeTalA pAThe bevaDAI gayA hoya agara nakAmA pATha lakhAI gayA hoya tyAM, kharAba na lAge e mATe AkhI lITI upara zAhIne che ke na lagADatAM dareka vadhArAnI lITInA Adi aMtanA cheDA upara ekaeka AMgaLane - -) Avo goLa koSTakAkAra athavA ulaTasUlaTI gujarAtI navaDAnA AkArano che ke lagADavAmAM Avato hato. A paddhatie pustake sudhAratAM je pustakamAM azuddhionuM pramANa vadhAre hoya temAM mera DAghADUthI ane cheka chekI khUba dekhAtAM. AthI soLamI sadInI AsapAsanA vidvAna jaina zramaNoe A paddhatine paDatI mUkI nIce pramANenI navI rIta akhatyAra karI, je Aje paNa avyavacchinna rIte cAluM che. te A pramANe pustakamAM je nipayogI akSare ke pATha hoya te upara haratAla ke sapheda lagADI tene DhAMkI devAmAM Ave che. je e akSara vaMcAya tema tene bhUMsavA hoya to haratAla-saphedAne Ache pAtaLo lagADavAmAM Ave che. koI akSarane amuka bhAga nakAme hoya, arthAt ne , mane 1 ke 2, ne , 4 no , na ca, 1no i, no va Adi akSaro sudhAravAnA hoya, to te te akSaranA nakAmA bhAga upara haratAla Adi lagADI ISTa akSara banAvI levAmAM Ave che. A ja rIte bIjA azuddha akSarone ThekANe je akSaronI AvazyakatA hoya tene zAhIthI lakhI, e akSaranA AsapAsanA nakAmAM bhAga upara haratAlanI pIMchI pheravI iSTa akSaro banAvavAmAM Ave che. graMthasaMzodhana mATe A paddhatine svIkAravAthI pustakamAM nirarthaka DAghADUdhI ke ekAekI dekhAtAM nathI ane mAtra khAsa paDI gaelA pAThe ke akSare ja pustakanA mArjInamAM lakhavA paDe che.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpama graMthasaMdhananAM sAdhana pustakasaMzodhananAM sAdhanAmAM pIchI, haratAla, sapheda, gheTe, gesa, dere vagereno samAveza thAya che. A badhAMnI banAvaTa ane upagano nirdeza A nIce karavAmAM Ave cheH pachI AjakAla ApaNA jamAnAmAM, citrakAmamAM upayogI thAya evI aneka prakAranI jhINI-jADI nAnI-moTI judIjudI jAtanA vALanI banelI joIe tevI pIchIo jema taiyAra maLe che tema jUnA jamAnAmAM na hatuM, eTale e pIchIo hAthe banAvavAmAM AvatI hatI. A pachI khAsa karIne khisakolInA vALanI ja banatI hatI. khisakolInA vALa ekAeka saDI jatA nathI temaja e kudaratI rIte ja evA goThavAelA hoya che ke tene navesara goThavavAnI jarUrata rahetI nathI. e vALa jeTalA pramANamAM joIe teTalA laI kabUtaranA pIchAnA uparanA pilA bhAgamAM parovI pachI taiyAra karavAmAM Ave che. je pachI jADI banAvavI hoya te mera vagerenA pIchAno uparano bhAga levAmAM Ave che. A vALane pIchAmAM parovavAnI rIta e che ke vALane pAchaLanA bhAgamAM dorAthI majabUta bAMdhI, darAnA cheDAne aNI tarapha rAkhI, guMdarathI cUMTADI, e derAne pIchAmAM parovavAthI vALa sahelAIthI bahAra Ave che. vALa bahAra AvyA pachI vadhArAnA dorAne kApI nAkhavAmAM Ave che. haratAla haratAlanuM saMskRta nAma haritA che. e dagaDI ane varagI ema be jAtanI hoya che. A be prakAra paikI "varagI haratAla ja pustakasaMzodhana mATe upayogI che. A haratAlanAM abarakhanI jema paDa UkheDatAM vacamAM senerI vaganA jevI patarIo dekhAtI heI ene "varagI haratAla" e nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A haratAlane meMdAnI jema khUba jhINI vATI majabUta kapaDAthI cALI taiyAra karavI. e pachI tene kharalamAM nAkhI temAM svaccha bAvaLanA guMdaranuM pANI nAkhatA javuM ane khUba ghUMTatA javuM. ekarasa thayA pachI haratAlamAM guMdaranuM pramANa vadhAre paDatuM na thaI jAya e mATe. ame agAu hiMgaLakanI banAvaTamAM jaNAvI gayA chIe tema, haratAlanI parIkSA karatA rahevuM. A rIte haratAla taiyAra thaI gayA pachI tenI hiMgaLakanI jema viDIo ke patarIo pADI levI. sapheda raMgavAne mATe je taiyAra sapheda Ave che temAM guMdaranuM pANuM nAkhI ghaMTavAthI ekarasa thatAM e taiyAra thAya che. haratAla karatAM saphedAnI banAvaTa alpa ja nahi paNa svalpazramasAdhya che e kharI vAta che; tema e vAta paNa eTalI ja sAcI che ke saphedA karatAM haratAla vadhAre TakAu hovA uparAMta enAthI sudhArelA graMthonA saMdaryamAM viziSTa umere karanAra paNa e che. ghaTe agAu ame nivedana karI gayA chIe ke kAgaLane mulAyama banAvavA mATe akIka, kasoTI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 bhAratIya jaina zramaNusaMskRti ane lekhanakaLA vagerenA chaMTAo ke dirayAI meTA kADAe vAparavAmAM Ave che; e ja rIte likhita pustakonA saMzAdhanamAM haratAla vagerenA upayAga karanArane AMgaLIthI pakaDI zakAya evA nAnA lUMTA ke nAnI keADInI jarUrata rahe che. te eTalA mATe ke pratimAMnA koI nakAmA pAne haratAla lagADI bhUMsI nAkhyA hAya, athavA upayAgI pATha upara bhUlathI haratAla lagADI dIdhI hoya tyAM karI tene te ja pATha ke khIjo pATha lakhavA hoya tyAre te haratAla lagADelA bhAgane uparAkta nAnA lUMTAthI ghUMTIne lakhavAmAM Ave che, jethI te ThekANe lakhavAmAM AvatA akSarA relAI, phelAI ke phUTI jatA nathI. geru jema AjakAla ApaNe koI dhyAnamAM rAkhavA lAyaka pada, vAkya, zleAka, puSpikA vagerenI nIce lAla zAhI ke pensilathI, athavA lAla zAhI ke pensila na heAya te chevaTe game te raMganI zAhI ke pensilathI anDaralAIna tarIke lITI dorIe chIe, tema graMthasaMzAdhako paNa tevAM dhyAnamAM levA lAyaka pada, vAkya Adine geruthI raMgI letA, jethI te tarapha vAcakanuM lakSya ekadama deArAya. AjakAla gerune badale lAla pensila ja vAparavAmAM Ave che. keTalAka loko hastalikhita pustakomAM geru ke lAla pensilathI raMgAela pada, vAkya Adine joI ema zaMkA kare che ke 'A akSarA kADhI nAkhyA che?' paraMtu ame jaNAvyuM ethI samajI zakAze ke e lAla raMgIna akSarA kADhI nAkhelA nathI hAtA paNa thAcakanuM dhyAna kheMcavA mATe ene lAla raMgavAmAM AvyA hoya che. dArA tADapatrIya pustakAnA jamAnAmAM koi yAda rAkhavA lAyaka athavA upacegI paMkti, zrlAka ke pATha hoya athavA koi viSaya ke adhikAra, adhyayana ke uddeza, laMbhaka ke ucchvAsa vagerenI Ada ke samApti thatI hoya, tyAM te te pAnAnA kANAmAM jhINA sUtaranA dorA parAvI tenA be cheDAne vaLa caDAvI te dArAnI aNIne bahAra dekhAya tema rAkhavAmAM AvatI, jethI pustakane hAthamAM letAMnI sAthe temAMnAM upayAgI sthaLeA, puSpikA, prakaraNa, adhikAra vagere tarata ja khyAlamAM Ave, pustakasaMzAdhananA saMketA ane ciDDo jema vartamAna mudraNuyugamAM vidvAna graMthasaMpAdakA ane saMzAdhakAe pUrNavirAma, ardhavirAma, apAverAma, pravirAma, Azraryadarzaka cihna, arthaghrotaka cihna, baeNndrasamAsaghAtaka cihna, zaMkitapAghAtaka cihna vagere aneka prakAranAM cihno-saMketeA pasaMda karyAM che tema prAcIna likhita pustakonA yugamAM paNa tenA saMzodhaka vidvAna jaina zramaNeAe pustakAmAM nakAmI cerabhUMsa, DAhyADUthI ke chekANeka na thAya, vastu spaSTa thAya ane nakAmAM TippaNA-pA~yArthI lakhavA na paDe temaja e mATe nirarthaka samayane bhega ApavA na paDe e mATe aneka prakAranAM cihno--saMketA pasaMda karyAM che. je pAchaLanA pAne ApyA che. e judAjudA seALa vibhAgamAM ApelAM vividha cihnAnAM prAcIna nAmeA ame khAsa karIne kyAMya joyAM--sAMbhaLyAM nathI; eTale ame pAte, e cihnone tenA hetune lakSamAM rAkhI anukrame
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma ^,^,X,,.174.36 jI.(5)2-1.974=8,116,2-2266, = '',3=7'J,R=,===Q=o,sau-d,mo-na,=c.jhagha 'vA' tya pAtAM,tyaMtare'pAtAMtaram.(6)'i.,33'i7,8JIpaeNnI.(9)' .(10)", (11) ' ', (12) 21,3,23,2,3,41,53,62,71,ItyAdi.3){,2,3,4,5,6 ItyAdi.(14)=,T, 84 (15),,(16).",',', :,0,00,000,i,,,,,^,,,La,,,-,T,,,,,, 1 L,L,r,F,7, ityAdi, A nAmeAthI eLakhAvIe chIeH 1 patitapAdarzaka ciGga, ra patitapAvibhAgadarzaka ciGga, 3 'kAnA'darzaka cihna, 4 anyAkSaravAcanadarzaka cihna, 5 pAparAttidarzaka ci, 6 svarasaMbaMzadarzaka cihna, cha pAdabhedadarzaka cihna, 8 pAdAnusaMdhAnadarzaka ci, 9 padacchedadarzaka ciY, 10 vibhAgadarzaka cit, 11 ekapadadarzaka cit, 12 vibhakti-vacanadarzaka ci, 13 Tippanakadarzaka cit, 14 anvayadarzaka cihna, 15 vizeSaNavizeSyasaMbaMdhadarzaka cinlR, 16 pUrvapadaparAmarzaka ciGga. A badhAM cihnonA vistRta paricaya A nIce ApavAmAM Ave che: __*Q!_4_Aw*+*** 1 patitapAThadarzaka cih pahelA vibhAgamAM ApelAM ardhaceAkaDI, ardhaceAkaDIyugala, ceAkaDI, khejDI cokaDI Adi AkAranAM cihno 'patitapAhadarzaka cihno' che. hastalikhita pustakAmAM lahiyA vagerenI gaphalatathI paDI gaelA pAne navesara bahAra lakhavA hAya tenI nizAnIrUpa A cihno che. paDI gaelA pAnI nizAnI tarIke eka ja jAtanA ceAkaDI cihnanI pasaMdagIthI kAma cAlI zake tema heAvA chatAM judAMjudAM cAkaDA cihno pasaMda karavAnuM kAraNa e che ke eka ja lITImAM be cAra ThekANe paDI gaelA pATha ke akSare bahAra kADhavAnA heya tyAre bhrAMti na thAya ane te te cihnathI upalakSita pA tarapha vAcakanuM lakSya ekadama jAya. A cihnonuM paraMparAgata prAcIna nAma 'haMsapagaluM" che, keTalAko Ane 'meArapagaluM' e nAmathI paNa oLakhe che. 2 patitapADhavibhAgadarzaka cina bIjA vibhAgamAM Apela cAkaDIrUpa cihna 'patitapAvibhAgadarzaka cihna' che. enA upayAga, paDI gaela pATha bahAra kADho hAya tenA AdimAM, aMtamAM ke Adi-aMtamAM e karavAmAM Ave che, jethI e pADanI sIdhamAM lakhelA khIjA paDI gaelA akSarA ke pAhe ekabIjA sAthe seLabheLa thavA na pAme. A ja pramANe pustaka lakhatAM lakhatAM lekhako koi sthaLe pATha ke akSarA bhUlI jAya ane pAchaLathI khabara paDe tyAre, mULa paDI gaelA pAThanA sthAnamAM prathama vibhAgamAM darzAvela haMsapagalAnAM cihna paikInuM kAi paNa cihna karI, e paDI gaela pAne bahAra na kADhatAM nIcenI lITIthI, cAlu lakhANa tarIke jyAMthI e pATha lakhavAmAM Ave tenI AdimAM ane aMtamAM a cokaDI cihna karavAmAM Ave che ane te sAthe e pATha ka paMktinA che e jaNAvavA mATe sa For Private Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zamaNusaMskRti ane lekhanakaLA athavA paMi karIne oLIna-paMktine naMbara lakhavAmAM Ave che. 3 "kAne darzaka ci trIjA vibhAgamAM Apela cihno 'kAno darzaka cihyuM che. ene upaga, hastalikhita pratimAM jyAM no , ne , vino zi vagere akSara sudhAravAnA hoya ane tyAM be akSaranA vacamAM kAno samAya teTalI jagyA na hoya tyAre te kAnAne akSaranI upara lakhatA; arthAta akSaranI upara trIjA vibhAgamAM darzAvela AkRtio lakhatA. jema ke =ke , jo ke , =Arja ke i ityAdi. A ja rIte bIjA akSaro mATe samajavuM. akSaranI AgaLa kAne umeravA mATenuM AvuM ci rephanI brAnti utpanna kare tevuM hovAthI bIjuM trIjuM ci vadhAre pasaMda karavAmAM AvyuM che, jene upayoga kuTilalipinA prAcIna zilAlekhomAM paNa jovAmAM Ave che. pATaNanA saMghavInA pADAne jaina jJAnabhaMDAranI iMtuvijurInI pratimAM kAno batAvavA mATe AvuM rephacipha ghaNe ThekANe vAparyuM che. jemake-3rjA=je, vaM=zairava, nizcita nizcitai ityAdi. AjakAla "kAno batAvavA mATe A vibhAgamAMnI bevaDA rephAkAra bIjI trIjI AkRtio vAparavAmAM Ave che. 4 anyAkSaravAcanadarzaka ci cothA vibhAgamAM darzAvela chatrAkAra tagaDA jevuM ja cipha "anyAkSaravAcanadarzaka ci che hastalikhita pratimAM jyAM ne badale 5 ke , 6ne badale jI ke , ne badale m ke jU, ane badale , ne badale ja, kSane badale ke , ne badale ra vagere lakhAI gaelA hoya tyAM te te akSara upara che A ci karavAthI mULa akSara samajI levAmAM Ave che. jemake-trAnA raNa upara A cihyuM che mUkavAthI e akSara laM vaMcAya che; arthAta trica=kSatriya. A ja pramANe zatru, gha, bajJa=Na, jAtrA=cAtrA ityAdi mATe paNa samajI levuM. 5 pAThaparAvRttidarzaka ci pAMcamA vibhAgamAM 2-1 AMkaDArUpa cihyuM che, je "pAThaparAvRttidarzaka ci' che. Ane upayoga, akSare ke pATha UlaTasUlaTI lakhAI gaelA hoya tene barAbara vyavasthita vAMcavA mATe karavAmAM Ave che. jemake-vanArane badale vacanara lakhAI gayuM hoya tyAM akSaro nahi bagADatAM tene vAra A pramANe karavAthI e vanara ema vAMcI zakAya che. A ja rIte tatadhara navanAt ema karavAthI tAvaragavacanAta ema vAMcI zakAya che. jyAM vadhAre akSarone AgaLapAchaLa karavAnA hoya tyAM te te akSarone mathALe ame upara karI che tema AvI ' TAMpa karavI ja joIe, jethI kayA ane keTalA akSaro AgaLapAchaLa karavAnA che e spaSTa rIte samajI zakAya. kyAreka koI pATha vadhAre UlaTasUlaTI lakhAI gaelA hoya tyAre vadhAre AMkaDAothI paNa e pAThane vyavasthita karavAmAM Ave che. jemake--tramatacitrajJAnodakSayAtratyakSetrajJAnanArIcAMtara akSAMsattvaat / -sakalamatIMdriyapratyakSaMkevalajJAnaMsakalamohakSayAtsakalajJAnadarzanAvaraNIyAMtarAyakSayAcasamudbhUtatvAt / 21 1251] 5 4 | 1 | 3 |
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpama 6 svarasaMghaMzadarzaka ci chaThThA vibhAgamAM ApelAM cihno "svasaMdhyezadarzaka cihyo che. e cihno pUrvanA svara sAthe saMdha karAelA athavA lupta thaelA svarene sUcavavA mATe karavAmAM Ave che. jemake-- mite, sArInA, sAkSarAti, sApunA, daivama, navIvAtrakamaLamUte ityAdi. saMdhisvarene darzAvavA mATe karAtAM SI S S SS IS svaracitone mAthAM doravAmAM nathI AvatAM, eTale e cihnasvarone cAlu pAThanA vacamAM bhaLI javA jevo bhrAMta prasaMga nathI AvatuM. svarasaMazadarzaka cihno keTalIkavAra akSaranA uparanA bhAgamAM karavAmAM Ave che ane keTalIkavAra nIcenA bhAgamAM karAya che. A ciho, je saMbaMzabhUta svara anusvAra sahita hoya te anusvAra sahita ja karavAmAM Ave che. 7 pAThabhedadarzika ci sAtamA vibhAgamAM ApelAM cihno pAThabhaMdadarzaka cihyo che. Ano upayoga, eka pratine bIjI prati sAthe sarakhAvatAM temAM AvatA pAThabhedane neMdhyA pachI karavAmAM Ave che, jethI ema spaSTa samajI zakAya ke A pATha bIjI pratyantarano che. keTalIkavAra A cihna nathI paNa karatuM 8 pAThAnusaMdhAnadarzaka cihuM AbhA vibhAgamAM AvelAM cihno pAThAnusaMdhAnadarzaka cihyo che. hastalikhita pratimAM paDI gaelA pAThane pratinA uparanA ke nIcenA mArjinamAM agara be bAjunA hAMsiyAmAM lakhyA pachI, te pAThanuM anusaMdhAna kaI oLImAM-lITImAM che e sUcavavA mATe, zo. athavA vaM karI paMktine naMbara lakhavAmAM Ave che, jethI spaSTa rIte samajI zakAya ke A pAThanuM anusaMdhAna amuka paMktimAM che. keTalIka vAra zoka ke paM lakhyA sivAya paNa mAtra paMktine aMka lakhavAmAM Ave che. jyAM judI judI paMktiomAM ghaNuM pATho paDI gayA hoI te te pATha ADAavaLA ke uparanIce lakhyA hoya tyAM pAThAnusaMdhAna mATe paMktinI gaNatarI uparathI karavI ke nIcethI e bAbatanI bhrAMti ke garabaDa thavAno prasaMga na Ave e mATe bahAra kADhela pATha pachI lo. 30 ane dho. nI lakhavAmAM Ave che ane te pachI paMktino aMka ApavAmAM Ave che. - yadaccheda darzaka ci navamA vibhAgamAM 'padacchedarzaka cihna' ApavAmAM AvyuM che. AjakAla ApaNu mudrita pustakomAM padaccheda darzAvavA mATe zabdone chUTA pADavAmAM Ave che, paraMtu hastalikhita pustakonuM lakhANa saLaMga haI temAM padaccheda-padavibhAga dekhADavA mATe zabdone mathALe AvuM ' cihna karavAmAM AvatuM Ave che. jemake-tenajhArita, senAmika, tenAtrAmAkhyA: ityAdi. A cihna padaraccheda mATe ja che, tema chatAM dareka pustakamAM ane dareka sthaLe A jAtane padavibhAga karavAnuM zakya na hoI vidvAna zodhake A cihnano upayoga brAntijanaka sthaLe ja padaccheda karavA mATe kare che.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 bhAratIya jaina maNasaMskRti ane lekhanakaLA A sivAya A cihna, vAkyarthanI samApti temaja koka ke gAthAnA pahelA ane trIjA caraNane vibhAga jaNAvavA mATe paNa vAparavAmAM Ave che. jemake prthmprkaashetaavdshessdrvyaannaaNprdhaanmaatmsvruupbhedaiHprmaannprtisstthitNkRtNtdnudvitiiyprkaashetdtyNtopkaarkaaHpudglaaH|sNprtipunrgtisthityvgaahdaanenobhyopkaarkaannaaNdhrmaadiinaamvsrsttstepisvruuptHprmaannprtisstthitaaHkriy te ItyAdi. | II ca tadriAthanATyakAritravidrataniti:pitAnaoNnamAsininAmuM no ItyAdi. A cine ame 'padacchedarzika cihna" tarIke oLakhAvyuM che, tema chatAM e vAkyarthanI samApti darzAvavA mATe temaja lokanA caraNa vibhAga darzAvavA mATe kAma AvatuM hoI ene vAkyarthasamANidarzaka cihna temaja "pAdavibhAgadarzaka cihna' e nAma paNa ApI zakAya. 10 vibhAgadarzaka ci daza saMkhyAmAM Apela cihna "vibhAgadarzaka cihna che, jeno upayoga jyAM koI khAsa saMbaMdha, viSaya, loka ke lokArdhanI zarUAta ke samApti thatI hoya tyAM karavAmAM Ave che. udAharaNa mATe juo navamA cihnamAM ApelAM udAharaNa. 11 ekapadadarzika ci agiyAramA vibhAgamAM Apela cihna "ekapadadarzaka cihyuM che. A cidane upayoga jyAM eka pada hovA chatAM padacchedanI bhrAnti pedA thAya tema hoya tyAM karavAmAM Ave che. jemake Dijharta. A ThekANe rAjadra e akhaMDa padamAMnA cAtane kaI kriyApada tarIke na mAnI le e kAraNasara tenI AsapAsa AvuM | ekapadadarzaka ciha karavAmAM Ave che ane e ja rIte AvA dareka sthaLe vidvAna zodhako A jAtanuM cihna kare che. 1ra vibhakti-vacanadarzaka ci bAramA vibhAgamAM vibhaktidarzaka cihna ApavAmAM AvyuM che, je AMkaDApa che. saMskRtamAM nAmane sAta vibhaktio ane AThamI saMbodhana maLI ekaMdara ATha vibhaktio, ane ekavacana dvivacana tathA bahuvacana ema traNa vacana che, ane dhAtuna-kriyApadane traNa vibhakti athavA traNa puruSa ane traNa vacano che. A vibhakti jaNAvavA mATe ekathI ATha sudhInA ane vacana jaNAvavA mATe 1, 2, 3 AMkaDAne upayoga karavAmAM Ave che ane te je padanAM vibhakita-vacana jaNAvavAnAM hoya tenA upara lakhavAmAM Ave che. A cihno upayoga game tyAre ane game te padanI vibhakti-vacana sUcavavA mATe karI zakAya che, tema chatAM Ano upayoga mukhyatve karIne bhrAMtijanaka sthaLamAM ja karavAmAM Ave che. jemake arthapratiparanuvitasthAt pachI vibhaktinuM ekavacana, tautamanatha prathamanuM dvivacana, tathA 4 te artha dvitIyAnuM dvivacana, pAkisroDarimikSa 2
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 33 jaina citrakalpadruma saMbodhananuM bahuvacana, smittikAMtitiSatti, gativAnitanizcitte samagInuM ekavacana, rAtarAma dave trIjA pupanuM dvivacana, saMtarAja trIjA puNyanuM bahuvacana ItyAdi. saMbaMdhana mATe keTalIkavAra mAtra hai paNa karavAmAM Ave che. jemakeH oitmimikSaH ItyAdi. saMskRtAdi bhASAonA keTalAka prAthamika abhyAsIo prAraMbhamAM abhyAsa karAtA kAvya AdimAM A cihna sArvatrika upayoga paNa kare che. 13 anvayadarzaka ci. teramA vibhAgamAM "anvayadarzaka cihna che; e paNa AMkaDApa che. ene upayoga tarkagraMthamAM jyAM arthanI bhrAMti thavAno saMbhava hoya tyAM temaja saMskRta-prAkRtAdi bhASAnA komAM pado ADAMavaLAM heI tene anvaye darzAvavA mATe karavAmAM Ave che. jemake nAtorthAtarA nabala A vAkayamAM AMkaDA mUkavAmAM na AvyA hoya to jarUra arthanI bhrAMti thayA sivAya na ja rahe. A vAkyamAM tethI arthAtara, e svavedanapratyakSa nathI ane tethI svasaMvedanapratyakSa, e arthAtara nathI' ema be prakAranA arthanI bhrAMti thAya che. A be arthamAMthI vAstavikarIte ahIM kaye artha ghaTamAna che e darzAvavA mATe A vAkyamAM "anvayadarzaka ci' eTale ke anvayadarzaka aMko karavAmAM AvyA che. A ja rIte AvA dareka saMzayajanaka sthaLe temaja zlokomAM padane anvaye darzAvavA mATe aMke karavAmAM Ave che. 14 Tippanakadarzaka ci caudamA vibhAgamAM "pinakadarzaka ci' che. e ci, cAlu koIpaNa pAThane aMge pAThabheda, paryAyArtha ke vyAkhyA Adi ApavAnAM hoya tenA upara karavAmAM Ave che ane e pAThabheda AdinI neMdha pustakanA hAMsiyAmAM karavAmAM Ave che. 15 vizeSaNavizeSyasaMbaMdhadarzaka ci paMdaramA vibhAgamAM Apela cihno "vizeSaNa-vizeSyasaMbaMdhadarzaka cihyo che. A cihnone upayoga, lAbAM lAMbA vAkyamAM dUra dUra rahelAM vizeSaNa ane vizeSyane paraspara saMbaMdha batAvavA mATe karavAmAM Ave che. vizeSaNa ane vizeSya upara game te eka AkAranuM cipha mUkavAthI vicakSaNa vAcaka baMnenA saMbaMdhane sahajamAM pakaDI le che-samajI le che. 16 pUrvapadaparAmarzaka ci soLamA vibhAgamAM "pUrvapadaparAmarzaka cihno ApavAmAM AvyAM che. tarkazAstranA graMthomAM eka ja vAkyamAM vAraMvAra AvatA ane judA judA arthano nirdeza karatA tatva zabdathI zuM samajavuM e mATe TippaNe na karavAM paDe ane vastu ApoApa samajAI jAya e hetune lakSamAM rAkhI A cihno pasaMda karavAmAM AvyAM che. tarkazAstrIya graMthamAM AvatA e tat zabdothI je je artha levAno
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA hoya che te te arthane sUcavanAra pado pahelAM AvI gaelAM ja hoya che, eTale je tatta zabdathI je artha levAno hoya e baMne pado upara game te prakAranuM ekasarakhuM cihna karavAmAM Ave che jethI vastu svayaM spaSTa thatAM nakAmAM TippaNe karavAno zrama bacI jAya che. A sivAya dArzanika graMthomAM jyAM amuka viSayane lakSIne lAMbA saMbaMdhe cAlu hoya, ekabIjA darzanakAronA pakSo upara ke judAjudA vikalpo upara carcA cAlatI hoya tyAM evAM saMketacihno karavAmAM Ave che, jethI te te viSayanI carcA kyAMthI zarU thAya che ane kyAM virame che e samajI zakAya. upara ame TUMkamAM aneka jAtanAM cihnono paricaya Ape che. e cihno paikInAM keTalAMye cihno agiyAramI sadImAM lakhAelAM prAcIna tADapatrIya pustakamAM maLe che, ane keTalAMka prAcIna zilAlekho ane tAmrapatramAM paNa maLe che. chevaTe, AmAM ApelAM cihno paikInuM evuM eka paNa cihna nathI je vikramanA soLamA saikA pahelAnuM na hoya. A badhAM cihno paikInAM ghaNAMkharAM cihnono upayoga khyAlamAM AvI zake ane enuM mahattva samajAya e mATe ame lIMbaDInA jaina jJAnabhaMDAramAnA pramANaparIkSA graMthanI pratinA eka pAnAnuM pratibiMba (phoTo) ApIe chIe (juo citra naM. 18). e prati sarvotkRSTa ane pAMDityapUrNa saMzodhanakaLAnA Adarza namUnA 5 che. atyAranA keTalAka vidvAna jaina sAdhuo pitAnA saMzodhanakAryamAM uparokta cihnone Aje paNa upayoga kare che. jaina lekhanakaLA, saMzodhanakaLA ane tenAM prAcIna arvAcIna sAdhana, citra, saMketa vagerene lagato eTale ApI zakAya teTalo vizada paricaya ApyA pachI prasaMgavazAta tenI sAthe saMbaMdha dharAvatA (1) jaina jJAnabhaMDAre ane pustakalekhana tathA (2) jaina pustako ane jJAnabhaMDAranuM saMrakSaNa, e be muddAo viSe kAMIka lakhavAnI amArI IcchAne ame rokI zakatA nathI. jaina jJAnabhaMDAro ane pustakalekhana prAraMbhamAM ame jaNAvI gayA chIe ke sthavira Arya devagiNi kSamAzamaNe saMghasamavAya ekatra karI sarvasammatarIte zAstralekhanano AraMbha karyo hato. e zAstralekhana prasaMge pustakalekhanane aMge zI zI vyavasthAo haze, kaI kaI jAtanAM pustako lakhAyAM haze, keTalAM lakhAyAM haze, e pustakanA lekhake koNa haze, pustako zAnA upara lakhAyAM haze, zAthI lakhAyAM haze, pustaka mATenAM upakaraNojudIjudI jAtanAM sAdhano kevAM haze, khavAI gaelAM pustako kema sAMdhavAmAM AvatAM haze, pustakasaMzodhananI paddhati, saMketa ane tenAM sAdhano kevA prakAranAM haze, pustakonA aMtamAM pustaka lakhAvanAranI prazasti, puSikA vagere kevI rIte lakhAtAM haze, pustakasaMgrahanI abhivRddhi ane tenI rakSA mATe kevA upAye yojavAmAM AvyA haze, jJAnabhaMDArane kevA sthAnamAM ane kevI rIte rAkhatA haze, e jJAnabhaMDAranI TIpa vagere kevA prakAranI karavAmAM AvatI haze, ItyAdi hakIkata jANavA mATe te jamAnAmAM lakhAelA jJAnasaMgraho ke temane eka paNa avazeSa Aje ApaNI sAme nathI; tema chatAM te jamAnAnA prabhAvazALI samartha jaina sthavira bhikSuo, te jamAnAne samartha ziznapAsaka jaina zrIsaMgha, samartha
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma bhikSasthavirenA Adhipatya nIce maLela jaina bhikSu ane bhikSapAsakene saMdhasamavAya ane te uparAMta sarvamAnyapaNe zAstralekhanano prathamAraMbha temaja bhASyacUrNa Adi mAnya graMthomAM maLatA aneka jAtanA ullekho, A badhI paristhiti ane vastuno vicAra karyA pachI ApaNe eTaluM vizvAsapAtra anumAna derI zakIe chIe ke te yugamAM moTA pAyA upara pustalekhanana samAraMbha ujavAye haze, sthAnasthAnamAM jJAnakozanI sthApanA karavAmAM AvI haze, pustakalekhana ane rakSaNane aMge upayogI tADapatra, kapa, lekhaNa, zAhI, kAMbI, khaDiyA, paTikAo, dAbaDAo, baMdhane Adi dareka sAdhana vipula pramANamAM ekatra karyAM haze ane sarvotkRSTa viziSTa lekhake paNa ekaThA karyA haze, eTaluM ja nahi paraMtu pitAnI Dhabe taiyAra paNa karavAmAM AvyA haze. sarvamAnya jaina graMthalekhananA AraMbhakALa pachInAM cha varSa sudhInA graMthalekhana viSe ApaNe AthI vadhAre kazuM ja kahI te jANI zakIe tema nathI paraMtu te pachInAM chellAM eka hajAra varSamAM lakhAelAM pustaka ane graMthAlayonA mahattvabharyA je anekavidha avazeSo ApaNI samakSa jIvatAjAgatAM UbhAM che tenuM avalokana karatAM ApaNe pustalekhana ane jJAnabhaMDAre AdinA saMbaMdhamAM ghaNI ghaNI vAto jANI zakIe chIe; jemAMnI keTalI ye ame uparanadhI gayA chIe, keTalI e AgaLa upara neMdhIzuM ane keTalIka A vibhAgamAM noMdhavAmAM Ave che. jJAnabhaMDArenI sthApanA ane abhivRddhi prAcIna hastalikhita pustakonA aMtamAM daSTigocara thatI saMkhyAbaMdha prazastio tathA AcArya zrIudayaprabhakRta dharmabhyadayamahAkAvya (vastupAlacaritra), prabhAvaka caritra, jinaharSakRta vastupAlacaritra, kumArapAlaprabaMdha, sukRtasAgaramahAkAvya, upadezataraMgiNI, kumArapAlarAsa, vastupAla-tejapAlarAsa Adi aitihAsika caritra ane rAsAo temaja chUTaka jUnAM pAnAMomAM maLatI vividha ne jotAM jANI zakAya che ke jaina zramaNae jJAnabhaMDAronI abhivRddhi mATe sarvatomukhI upadezapraNAlI ravikArI che. je loko samajadAra hoya temane prAcIna mAnya dhuraMdhara AcAryonI kRtio ane zAstronuM mahattva samajAvavAmAM AvatuM, eTaluM ja nahi paNa te kRtio ane zAstro saMbhaLAvavAmAM paNa AvatAM; je loko e samajI zake tema na hoya temane jJAnabhaktinuM rahasya ane te dvArA thatA lAbhe samajAvatA 8 ane je loko kIrti tathA nAmanAnA ichuka hoya temane te jAtanuM 98 zrImAna sUrAcArye vikramane bArame saikA) rAjAvitranA pAMcamA saramAM pustakalekhana saMbaMdhamAM ghaNuMghaNuM lakhyuM che tyAM teoe prasaMgopAta nIce pramANe jaNAvyuM che. ye lekhayanti sakalaM sudhiyo'nuyoga, zabdAnuzAsanamazeSamalakRtIzca / chandAMsi zAstramaparaM ca paropakArasampAdanakanipuNAH puruSottamAste // 94 // kiM kiM tairna kRtaM ? na kiM vivapitaM ? dAnaM pradattaM na ki ? kevA''panna nivAritA tamumatAM mohArNave majjatAm / no puNyaM kimupArjitaM ? kimu yazastAraM na vistArita ? sancALA daramivuM H zAsana sevitamU | 26 ' ityAdi.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA 91 prakSeAbhana ApavAmAM AvatuM; arthAt pustakanA aMtamAM tenA tenA nAmanI prazasti vagere lakhavAmAM AvatAM. A rIte jJAnabhaMDArenI sthApanA temaja abhivRddhi karavA tarapha saune vividha rIte deravAmAM AvatA. A sivAya jJAnavRddhi nimitte ujamaNAM, jJAnapUjA99 Adi jevA aneka mahAtsavA ane prasaMge yAjavAmAM AvyA che. e badhAne pariNAme aneka jaina rAjA, maMtrIe ane saMkhyAbaMdha dhanADhaya gRhasthAe,--tapazcaryAMnA udyApana nimitte, peAtAnA vanamAM karela pApAnI AlAcanA nimitte, jaina AgamAnA zravaNa nimitte, peAtAnA ke potAnAM paraleAkavAsI mAtA pitA bhAI bahena patnI putra putrI Adi ravajananA kalyANa mATe, mAnya dharmazAstra temaja prAcIna sarvadezIya sAhitya pratyenI abhirucine lIdhe agara tevA kApaNu prasaMgane AgaLa karI,--navIna pustakA lakhAvIne athavA uthalapAthalanA jamAnAmAM Amatema astavyasta thai gaelA jJAnabhaMDArAne kAi vecatuM hAya tene kharIda karIne jJAnabhaMDArA sthApyA che ane ghaNI vAra AvI jAtanA pustakasaMgrahA peAtapAtAnA zraddheya ane mAnya zramaNeAne arpaNa paNa karyAM che,100 jene Treka paricaya ahIM ApavAmAM Ave cheH nmAcAya zrA haribhadrasUrie cegaoisamuccayamAM 'chelanA pUnanA TrAna' e 28mA aAkathI pustakalekhanane yAgabhUmikAnA vikAsanA kAraNa tarIke jaNAvyuM che. manheM nikhALuM ALa sajjhAyamAM pustakalekhanane 'putthAna vamAvaLA titthe I DA pimeya niSca sumulameLa / / 6 / / ' e rIte zrAvakanA nityakRtyamAM gaNAvyuM che. A pramANe traNe ThekANe kAi ne koi prasaMgamAM pustakalekhananA uddezane jainAcAryAe sthAna ApyuM che. 99 je je nimitte pustakA lakhAvAtAM ene lagatA phaeNTalAka ullekhA svAbhAvikarIte ja AgaLa TippaNImAM Avaze ane bAkInA A nIce ApavAmAM Ave che. (ka) 'saMvat 1301 varSe kArttika zudi 13 gurAvayeha salaSaNapure Agamika pUjyazrI dharmaghoSasUriziSya zrIyazobhadrasUrINAmupadezena kumara siMhamAlaputrikayA jasavorabhAyayA solaNabhaginyA jAlanAmikayA putrarANigapAlhaNayoH svasya ca zreyo'rtha pAkSikavRttipustikA paMDi0 pUnApArzvAt likhApitA / / ' - tADapatrIyapAkSikasUtraTIkA lAMbaDI jJAnabhaMDAra. (kha) 'saMvat 1651 varSe zrAvaNa zudi 11 some zrIbhAvaDAragacche zrIbhAvadevasUritatpaTTe zrIvijayasiMhasUri prAcAgotre saMghavI harA bhAryA hAsaladeputra saMghavI vIrA bhAryA vIlhaNadeputra saMghavI bhojAkena jJAna lakhApitaM dazasahasraM AlocanAnimittaM // ' - sUtrakRdaMgasUtra DA0 7 naM. 20 pATaNa - modIno bhaMDAra. 100 (4) saMvat 1243 vaizAkha suvidda soMne dhAMdhalDa cuta mAM mIma mAM chAkaputa mAM. nAsida bhAM0 khetasiMha suzrAvakaiH zrIcitrakUTavAstavyairmUlyeneyaM pustikA punargRhItA / ' --tADapatrIya vRMdAvanayamakAdikAvyo naM0 198 jesalamera bhaMDAra (kha) 'saMvat 1319 varSe mAghavadi 10 zukre vikramasiMhena pustakamidaM likhitaM iti / idaM pustakaM saMskRtapradhAnAkSaraM graM. 13866 uddezena saM0 ratnasiMhena saparivAreNa mUlyena gRhItvA zrIkharataragacche zrItaruNaprasUribhyaH prAdAyi / ' - tADapatrIya triSaSTi naM. 181 jesalamera bhaMDAra For Private Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma rAjAo ane jaina maMtrIo taraphathI lakhAelA jJAnabhaMDAro rAjAo paikI jaina jJAnakozanI sthApanA karanAra be gUrjarezvaro mazahUra cheH eka vidvatriya sAhityarasika mahArAja zrI siddharAja siMhadeva ane bIjA jainadharmAvalaMbI mahArAja zrI kumArapAla deva. mahArAjA zrIsiddharAje traNaso lahiyAo rAkhI pratyeka darzananA pratyeka viSayane lagatA vizALa sAhityane lakhAvI rAjakIya pustakAlayanI sthApanA karyAnA tathA AcArya zrI hemacaMdrakRta sAMgopAMga sapAdalakSa (savAlAkha) siddhahemavyAkaraNanI saMkaDo nakalo karAvI tenA abhyAsIone bheTa ApyAnA temaja judA judA deza ane rAjyamAM bheTa mokalAvyAnA ane te te viSayanA abhyAsIone te te viSayanA graMtha pUrA pADyAnA ullekho prabhAvaka caritra,101 kumArapAlaprabaMdha vageremAM maLe che. joke Aje ApaNI samakSa mahArAjA zrI saddharAja jayasiMhadeve lakhAvelAM pustako paikInA pustakanI eka paNa nakala hAjara nathI, tema chatAM pATaNanA tapagacchanA jaina jJAnabhaMDAramAM Azare caudamI zatAbdImAM lakhAelA simavyArAruputtinI tADapatrIya prati che. temAMnAM citra jotAM emaNe jJAnabhaMDAre lakhAvyAnI ApaNane khAtrI thAya che, eTaluM ja nahi paNa prabhAvaka caritramAMnI mahattvanI hakIkatane A citro Teke Ape che. uparokta pratimAMnA eka citranI nIcenA bhAgamAM paritAne cAra padati ema lakheluM che. e citramAM eka tarapha paMDita siddhahemavyAkaraNanI prati laI vidyArthIone bhaNAve che ane sAmI bAju vidyArthIo siddhahemanI prati laI bhaNI rahyA che, e bhAvane pragaTa karatuM citra doryuM che. (juo citra ne. 19mAM A naM. 1nA nIcenA bhAgamAM.)101 mahArAjA kumArapAladeve ekavIsa jJAnabhaMDAro sthApyAnA temaja AcArya zrI hemacaMdraviracita graMthanI suvarNAkSarI ekavIsa prati lakhAvyAnA ulekha kumArapAlaprabaMdha02 ane upadezataraMgiNImAM maLe che. A sivAya bIjA koI rAjAoe jJAnabhaMDAro lakhAvyA-sthApyA haze, paraMtu tene lagato koI ullekha amArA jevAmAM nahi AvyAthI ame e mATe mauna dhAryuM che. jaina maMtrIomAM jJAnabhaMDAra sthApanAra-lakhAvanAra prAgvATa (piravADa) jJAtIya mahAmAtya zrIvAstupAla-tejapAla, osavAla jJAtIya maMtrI pethaDazAha, maMDanamaMtrI vagerenAM nAmo khAsa prasiddha che. mahAmAtya vastupAla-tejapAla, nAgacchIya AcArya zrIvijayasena ane udayaprabhasUrinA upAsaka hatA. emanA upadezathI temaNe jJAnabhaMDAro lakhAvyAnI noMdha zrIjinaharSakRta vastupAlacaritra, 101 "razaH puro vidrijita tataDA vatra varSa (cAvatuM),jJA pustavalheNane 10 rU . rAjAdezAniyuktazca, sarvasthAnebhya udytaiH| tadA cAhUya saccakre, lekhakAnoM zatatrayam // 104 // pustakAH samalekhyanta, sarvadarzaninAM tataH / pratyekamevAdIyantAdhyetRNAmudyamaspRzAm / / 105 / / ' '-prabhAvakacaritra hemacandraprabandhe jinamaMDanagaNikRta kumArapAlaprabaMdha patra 17mAM prabhAvaka caritrane maLatA ja TUMka ullekha che. 101ma juo citrakaLA vibhAga citrane, 102. 102 juo TipaNI naM. 89.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA upadezataraMgiNI103 AdimAM jovAmAM Ave che. mAMDavagaDhane maMtrI piDizAha tapAgacchIya AcArya zrIdharmano upAsaka hato. eNe jaina Agama sAMbhaLatAM bhagavatIsUtramAM AvatA vIra-gautama nAmanI sonAnANathI pUjA karI, e dvArA ekaThA thaelA dravyathI pustako lakhAvI bharUca Adi sAta nagaromAM bhaMDAra sthApyA hatA.104 A sivAya maMtrI vimalazAha, mahAmAtya AdmabhaTa (AMbaDa), vADmaTa (bAhaDa), karmazAha Adi anekAneka jaina maMtrIe jema jaina maMdira baMdhAvyAM che tema temaNe jaina pustakasaMgraha jarUra lakhAvyA haze, kiMtu tene lagatAM kazAM ye pramANo ke ullekhono saMgraha amArI sAme nahi hovAthI eno ullekha karatAM aTakIe chIe. dhanADhya jaina gRhasthAe sthApelA jJAna bhaMDAra rAjAo ane maMtrIo pachI jJAnabhaMDAra lakhAvanAra tarIke dhanAtha jaina gRhastho Ave che. e dhanADhaze gRhasthonAM je nAmo Aje amArI samakSa vidyamAna che eTalAnI noMdha ApavI e paNa azakya che. eTale phakta sAdhAraNa rIte khyAlamAM lAvavA khAtara tevA be pAMca dharmAtmA dhanADhaya jaina gRhasthonAM nAmano paricaya Ape eTaluM ja basa gaNAze. jema mahAmAtya vastupAla Adie pitapatAnA kulaguru, dharmagurunA upadezathI jJAnasaMgraha lakhAvyA hatA tema kharataragacchIya AcArya zrIjinabhadranA AdezathI pArI dharaNAzAhe, 105 mahepAdhyAya zrImahIsamudragaNinA upadezathI naMdurabAra nivAsI prAgvATa jJAtIya saMta bhImanA pautra 103 "vastupAlacaritramAM traNa jJAnabhaMDAre lakhAvyAnuM jaNAvyuM che jyAre upadezataraMgiNI'mAM nIce pramANe jaNAvyuM cheH 'zrIvastupAlamantriNA sauvarNamaSImayAkSarA ekA siddhaantprtirlekhitaa| aparAstu zrItADa-kAgadapatreSu maSIvarNAzcitAH 6 pratayaH / evaM saptakoTidravyavyayena sapta sarasvatIkozAH lekhitAH // ' patra 142 // 104 'zrIdharmaghoSasUripradattopadezavAsitacetasA saM0 (maM0) paithaDadevena ekAdazAGgI zrIdharmaghoSasUrimukhAt zrotumArabdhA / tatra paJcamAsamadhye yatra yatra 'goyamA' AyAti tatra tatra tannAmarAmaNIyakapramuditaH sauvarNaTakkaiH pustakaM pUjayati / pratipraznamuktahATaka 36 sahasrAdibahudravyavyayena samagrAgamAdisarvazAstrAsaMkhyapustakalekhana-tatpaSTakUlaveSTanaka-paTTasUtrottarikA-kAzcanavAtikAcAravaH sapta sarasvatIbhANDAgArAH bhRgukaccha-suragiri-maNDapadurga-arbudAcalAdisthAneSu bibharAmbabhUvire / ' -pAtaLi vatra 136. sukRtasAgaramahAkAvyanA sAtamA taraMgamAM pithalapustakapUjAprabaMdhamAM paNa Ane maLato ullekha che. mAtra tyAM gharmadevasUrinI AjJAthI kAI sAdhue agama saMbhaLAvyAnuM jaNAvyuM che gati to juvaMdaiitivAjitam sutrAva | li' ityAdi. 105 gharaNAzAhe lakhAvela chavAbhigamasUtrakRtti, ghaniryuktisaTIka, suprasisaTIka, aMgavidyA, kalpabhASya. sarvasiddhAnaviSamapadaparyA, chaMdenuzAsana Adi pustako jesalameranA tADapatrIya bhaMDAramAM vidyamAna che, jenA aMtamAM nIce lakhelane maLatA nAnA meTA ullekha che saMvat 1487 varSe zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripAlaMkArazrIgacchanAyakazrIjinabhadrasUrigurUNAmAdezena pustakametallikhitaM zodhitaM ca / likhApitaM zAhadharaNAkena sutasAiyAsahitena / '
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma 94 kAlue,106 AcAryazrI sAmasuMdara saranA upadezathI meADhajJAtIya zrAvaka parvate107 temaja AgamagacchIya, AcArya zrIsatyasUri zrIjayAnaMdasUri zrIvivekaratnasuri, A traNe ekaja paTTaparaMparAmAM dUra dUra thaelA AcAryonA upadezathA eka ja vaMzamAM thaelA prAgdhATa jJAtIya pethaDazAha, maMDalIka ane parvata--kAnhAe108 navIna graMthA lakhAvI jJAnabhaMDArA sthApyA hatA. keTalAka evA gRhasthA hatA, je kASTha vidvAna jaina zramaNe navIna graMtharacanA karI hoya tenI ekIsAthe saMkhyAbaMdha nakaleA karAvatA.109 keTalAka evA paNa dhanADhatva gRhasthA hatA, jeo kalpasUtranI sacitra pratA lakhAvI peAtAnA gAmamAM ane gAme gAma bheTa ApatA hatA. 110 A pramANe dareka gucchanA AcArya, upAdhyAya vagere zramaNAnA puNya upadezathI judI judI jJAtinA seMkaDa| dharmAtmAmAMnA eka eka dhanADhaca jaina gRhasthe eka eka nahi paNa keTalIka vAra anekAneka jJAnabhaMDArA lakhAvyA hatA. A badhAnA paricaya ApavA ke temanA nAmanA nirdeza karavA e paNu azakaya che, te jemaNe eka e ke pAMcapacIsa pustakA lakhAvyAM haiAya temanAM nAmeAnI yAdI ApavA prayatna karavA to kayAMthI ja zakya hoya ? tenA karatAM e sarva mahAnubhAveAne ekI sAthe hArdika dhanyavAda ApI ApaNe viramIe e ja vadhAre ucita che. je A saMbaMdhamAM vizeSa jANavA icchatA hoya temane DaoN. bulsara, DaoN. kilhArna, DaoN. pITarsana, zrAyuta 106 kAzAhanA piracaya meLavavA icchanAre jainasAhityasaMzAdhaka pu. 3 aMka 2 mAMnA naMdurabAranavAsI kAlUzAhanI prazasti' zIrSaka lekha jove. kAlUzAhanI lakhAvelI vyavahAralAgyanI prati bhAvanagaranA saMghanA bhaMDAramA che ane AcArAMga niyukti temaja sUtrakRtAMga TIkAnI pratA lIMbaDInA jJAnabhaMDAramAM vidyamAna che. 107 meDhajJAtIca parvatanA paricaya meLavavA icchanAre 'jaina TrAnpharansa heralDa' pu. henA saMyukta 8-9 aMkamAM zrImAna jinavijayajI saMpAdita jJAtAsUtranA aMtamAMnI prazasti jevI, A prati pATaNanA meAdInA jJAnabhaMDAramAM DA. 6 naM. 4 mAM che. 108 pethaDazAha, maMDalika ane parvata-kAnhAnA paricaya meLavavA icchanAre purAtattva traimAsika pu. 1 eka1 mAMno eka aitihAsika jaina prazasti' zIrSaka mArA lekha jove. 109 AcArya zrIabhayadeva dharmasAgarApAdhyAya AdinA graMtheAnI prazastimAM je je gRhastheAe ekIsAthe premapUrvaka te te graMthAnI nakalA karAvI che temanAM nAmeAnA ullekha karavAmAM Avye cheH () Toriz2inA vAsya, alitA prathamA pratiH / binavAjyAnuratena, matena muLavAne 1' -- uttarAdhyayana laghuTIkA nemicandrIyA (la) 'zrImaddaDhammarAvAvavAstavyaH saMghanAya: | saLavAnAmA'DamIta, puchyA mAramapura: || 11 || jJAnAvaraNakarmotthadhvAntadhvaMsavidhitsayA / gurUNAmupadezena, sa saMghapatirAdarAt // 23 // padamAIpriyAputravibhaladAsasaMyutaH / alekhayat svayaM vRtteramuSyAH zatazaH pratIH // 24 // --kalpa kiraNAvali prazastiH / 110 (4) 'ruciA vanAnuM vAna, Dhela havasaMyutAn! navA ja sarvajJAsu vAcaruM coDaprasArathaeN(?) / / 10 / - kalpasUtra lIMbaDI jJAnabhaMDAra, (la) zamyA vandrito, jJamyunavisamuyopetAH| zrIRtpattiA api, vattAH jilTa sarvazALAnuM / / ' nizIthacUrNI pAlItANA aMbAlAla cunIlAlano bhaMDAra. For Private Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA sI.DI. dalAla, pra. hIrAlAla rasikadAsa kApaDIA AdithI saMpAdita prAcIna jJAnabhaMDAranA rIporTa vagere jevA bhalAmaNa che. ahIM ame eka vAta umerIe chIe ke dhanADhaya lokee moTA pAyA upara je jJAnasaMgraho lakhAvyA che e ghaNuM ja mahattvanA ane kiMmatI che emAM jarA ye zaka nathI; tema chatAM zAstralekhananA kAryamAM sAdhAraNa gaNAtI vyaktioe Apelo najIvA jevuM jaNAto phALo paNa jevote ke upekSA karavA jevo nathI. likhita pustakanA aMtamAM prazastio likhita pustakonA aMtamAM tenA lakhAvanArAonI prazastio lakhavAmAM AvatI. e pustako lakhAvanAra pachI bhale moTAmAM moTA dhanADhaya hoya ke sAdhAraNamAM sAdhAraNa vyakti hoya, e pustaka lakhAvanAre cahAya to mahAnamAM mahAna jJAnabhaMDArono uddhAra karAvyo hoya ke eka ja pustaka lakhAvyuM hoya, e darekanI prazasti te lakhavAmAM AvatI ja. A prazastiomAM pustaka lakhAvanAranA pUrvajo, mAtA-pitA-bahena-bhAI-patnI-putra-putrI Adi parivAra, te samayanA rAjA, pustaka lakhAvanAre karelAM dhArmika satkAryo, enA kuLaguru ane upadezaka dharmaguru, pustaka lakhAvavAnuM nimitta-kAraNa, pustakalekhana nimitte karela dhanavyaya, jJAnabhaMDAre agara pustake jyAM jyAM bheTa ApyAM hoya te Adi aneka bAbatone ullekha karavAmAM AvatA hatA. A prazastio lakhavAmAM jJAnabhakti karatAM keTalIkavAra kIrtilAlasAnuM palluM vadhAre namI paDatuM. e game tema ho, chatAM A jAtanI prazastio lakhavAnI paddhatine pariNAme emAMthI ApaNane ghaNIekavAra amUlya mahatvanI aitihAsika hakIkato ane noMdhe sAMpaDI jAya che. temaja A prazastilekhananI paddhatine pariNAme hajAra pustaka ane saMkhyAbaMdha jJAnabhaMDArano vadhAro thaI zake che e nAnosUno lAbha nathI. A prazastio keTalIkavAra saMskRta pAbaMdha paNa hoya che ane keTalIkavAra saMskRta gadyabaMdha paNa hoya che. keTalIkavAra enA loka vagerenI racanA suMdara hoya che ane keTalIkavAra e sAdhAraNa paNa hoya che. keTalIkavAra A prazastio saMskRta-gujarAtI-mAravADI mizrita bhASAmAM paNa lakhAelI jovAmAM Ave che.111 je zremaNe pitAnI mAlikInAM pustaka jJAnabhaMDAramAM mUkatA teo paNa tenA aMtamAM pitAnI prazasti lakhatA. temaja je loke pustakone vecAtAM laI jaina zramaNone ApatA teo paNa pitAnI prazastio lakhAvatA.12 tAnabhaMDAre mATe pustakalekhana ane saMgraha upara ame jJAnabhaMDArA lakhAvavAnI je vAta karI gayA, e jJAnabhaMDAro jaina saMpradAyanA hoI koI ema na mAnI le ke e jJAnabhaMDAromAM mAtra jaina dharmane ja graMtha lakhAvAtA haze. pAdavihArI ane vidyAvyAsaMgI jainAcAryo ane jainazramaNo dezabharamAM ghUmanAra hovA uparAMta deza 111 A prazastionA namUnA jevA IcchanAre 3. pITarsana, De. buhara, sI.DI. dalAla vagerene rIpe jevA 112 'aupapAtikasUtra rAjapraznIyasU0 pu0 maMtri chADAkena gRhItvA zrIbhuvanatuGgasUrINAM prdttaa| taiHprapAlake kSitA -tADapatrIya prati lIMbaDI jJAnabhaMDAra.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 jaina citrakalpadruma bharanI prajA ane saMpradAyo sAthe haLatAbhaLatA hoI temane dezasamagranA sAhityanI AvazyakatA paDatI. keTalIkavAra e AvazyakatA tulanA mATe hotI te keTalIkavAra samAcanA mATe keTalIkavAra vAdavivAda mATe te keTalIkavAra te te dharma ane saMpradAyanI khAmIo dekhADI potAnA dharmanuM mahatva sthApavA mATe, keTalIkavAra pitAnAM maMtavyone piSavA mATe te keTalIkavAra potAnA maMtavyonI spardhA mATe, keTalIkavAra viziSTa tane ukela karavA mATe te keTalIkavAra te te dharmanuM vastusvarUpa samajavA mATe,-ema aneka kAraNasara dezabharanuM sAhitya ekatrita karavAmAM AvatuM hatuM. dezasamagramAM sadAne mATe pAdacArI jainazramaNae dezavidezamAM paribhramaNa karatAM kyAMthI je maLe te vyAkaraNa, kAvya, keSa, chaMda, alaMkAra, jyotiSa, nATaka, zilpa, lakSaNazAstra, dArzanika vagere viSayaka samagra sAhityane saMgraha karavA tanatoDa prayatno sevyA che, eTaluM ja nahi paNa taduparAMta teo, pArasparika dhAmika spardhA-sAThamArI ane khaMDanamaMDananA yugamAM dezavidezamAM nirmANa thatA vividha sAhityane aneka jahemata uThAvI atyaMta nipuNatAthI tarata ja meLavI letA ane tenI nakalo tenA niSNAta AcAryAdine ekadama pahoMcADI detA. e ja kAraNane lIdhe AjanA zIrNavizIrNa, naSTabhraSTa ane veraNacheraNa thaI gaelA jaina jJAnabhaMDAramAM paNa jainetara saMpradAyanA vividha sAhityaviSayaka graMtha hajAronI saMkhyAmAM vidyamAna che. ame eTaluM bhArapUrvaka kahIzuM ke jaina zramaNonI peThe ATalA moTA pAyA upara bhAratIya vividha sAhityane saMgraha prAcIna jamAnAmAM bhAgye ja koI bhAratIya jainetara saMpradAya karyo haze.113 AjanA jainetara prajAnA jJAnabhaMDAramAM e prajAe pite lakhAvelA jaina graMthanI nakala bhAgye ja maLaze, eTaluM ja nahi paNa emanA pitAnA saMpradAyanAM bhagavadagItA, upaniSado ane vede jevA mAnya graMthonI prAcIna prati paNa bhAgye ja maLaze; jyAre jaina jJAnabhaMDAramAM saMpradAyAMtaranA evA seMkaDo graMthe vatamAna che jenI bIjI nakala te te saMpradAyanA anuyAyIonA jJAnasaMgrahomAM paNa kadAca na maLI zake. A uparathI samajI zakAze ke jaina jJAnabhaMDAra e mAtra lUkhI ane jaDa sAMpradAyiktAnA vADAmAM purAIne lakhAvavAmAM ke saMgrahavAmAM nahotA AvatA, paraMtu e mATe vijJAnadaSTi, kaLAdaSTi ane sAhityadRSTi paNa najara sAme rAkhavAmAM AvatI hatI. vartamAna prAcIna jaina jJAnabhaMDAre jaina jJAnabhaMDAro viSe ATalI khAsa hakIkata kheMcyA pachI Aje prAcIna jaina jJAna bhaMDAra kaye kaye ThekANe vidyamAna che enI ahIM TrakI yAdI ApavI vadhAre upayogI thaI paDaze. sAmAnya rIte jaina prajAnI vasatIvALAM nAnAMmoTAM seMkaDe gAmomAM enI asmitA nIce nAne mATe pustaka saMgraha hoya ja che; e badhAnI neMdha ApavI zakya nathI, eTale judA judA prAMtamAnAM khAsakhAsa nagaronA je vizALa ane mazadara jJAnabhaMDAro amArA dhyAnamAM che tenI ja yathAzakya yAdI ahI ApavAmAM Ave che: 113 nAlaMdIya brAddha vizvavidyAlaya jevI saMsthAone pustakasaMgrahAdine lakSIne amAruM A kathana nathI. evA vizALa ane sarvadezIya graMthAlayamAM sarve darzananA ane sarva viSayanA graMthane saMgraha che e anivArya vastu che. eTale amAruM A kathana Ama janatAne lakSIne che,
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA gujarAta-pATaNa, pAlanapura, rAdhanapura, amadAvAda, kheDA, khaMbhAta. chANuM, vaDodarA pAdarA, darAparA, Dabhoi, sinera, bharUca, surata, muMbAI vagere. kAThiyAvADa-bhAvanagara, ghA, pAlItANu, lIMbaDI, vaDhavANakaeNmpa, jAmanagara.mAMgaroLa vagere karacha-kaDAya mAravADa-bIkAnera, jesalamera, bADamera. nAgora, pAlI, jAlora, muMDArA, AhIra vagere mevADa-udepura. mALavA-ratalAma. paMjAba-gujarAnavAlA, hoziyArapura, jhaDiyAlA vagere. yukta prAnta-AgrA, zivapurI, kAzI vagere. baMgALa -bAlucara, kalakattA vagere. ahIM jJAnabhaMDAronAM sthAnonI je yAdI ApavAmAM AvI che e badhAM ye sthaLonA bhaMDAro atyaMta mahattvanA, AkarSaka temaja tAMbara mUrtipUjaka jainonA svAmitva nIce vartamAna che, eTaluM ja nahi paNa A yAdI paikInAM keTalAMka gAma-zaheramAM be. cAra, pAMca ane dasa karatA paNa vadhAre ane vizALa jJAnasaMgraho che. vaLI prAMtavAra judA judA jaina jJAnabhaMDAronI je yAdI ApavAmAM AvI che e paikI pATaNano saMghavInA pADAne, khaMbhAtane zAMtinAthano ane jesalamerane killAmAMne, e traNa jJAnabhaMDAre te kevaLa tADapatrIya graMthonA temaja sau karatAM prAcIna che. A traNe bhaMDAramAM agiyAramI sadIthI laI paMdaramI sadI sudhImAM lakhAelAM pustakano saMgraha che. A sivAyanA bIjA badhA ye jJAna bhaMDAra arvAcIna che. paNa arvAcIna eTale ochAmAM ochA traNaso cAraso varSa jeTalA jUnA saMgraho che. kharA ja. A badhA jJAnabhaMDAromAM, be pAMca dasa ke vIsa ane kyAreka kyAreka so baso tADapatrIya pustako hovA chatAM mukhyatve karIne caudamI-paMdaramI zatAbdIthI zarU karI soLamI-sattaramI zatAbdI sudhImAM lakhAelAM kAgaLanAM pustakono saMgraha hoya che ane kayAreka emAM e karatAM arvAcIna pustako paNa hoya che. A pustakasaMgraho prAcIna hovA chatAM temAM avIcIna prasta ane arvAcIna hevA chatAM temAM prAcIna pustaka hovAnuM kAraNa e che ke e jJAnabhaMDAramAM uttarottara pustakone umere thato ja rahyo che. arthAta uparano dareka bhaMDAra judA judA jaina zramaNe ane judI judI vyaktioe lakhAvelAM temaja saMgrahelAM pustakonA saikAo sudhInA umerAne pariNAme janmelo che. A jJAnabhaMDAra upara kaI eka vyaktinI mAlikI na hatAM tenA upara samudAyanI ja mAlikI hoya che. pachI e, te te gAmanA saMghape che, gaccharUpe ho yA game te rUpe che. sAmAnya rIte jaina prajAnI koI paNa dhArmika vastu, pachI te cahAya jJAnabhaMDAra ho, tIrtha ho, maMdira ho, upAzraya ha, dharmazALA , pAMjarApoLa ho athavA game te ho,-e dareka eka vyaktie taiyAra karAvelI hovA chatAM ene vyaktigata sattA taLe na rAkhatAM sAmudAyika sattA nIce ja meMpavAmAM Ave che. keTalIka vAra keTalAka zeThiyAonA gharamAMnA jJAnabhaMDAra vagere temanI sattA nIce hoya che tema chatAM e kadAcika temaja ApavAdika vastu che. uparokta jJAnabhaMDAre lakhAvavA mATenI Arthika vyavasthA jaina upAsaka saMgha taraphathI thavA chatAM emAM kevAM pustako lakhAvavAM, e pustako kyAMthI ane kema
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpadruma meLavavA, temaja dezavidezamAM pitAnI lAgavaga kema pahoMcADavI ityAdine lagatI dareka javAbadArI jaina zramaNanA zire ja hatI. zAstranirmANathI laI zAstralekhana paryaMtanI dareka pasaMdagI jaina zramaNanA hAthamAM ja hatI, AjanI naSTabhraSTa ane zarNavizIrNa dazAne aMte paNa ATalA vizALa jJAna bhaMDAra e jaina zramaNonA upadeza ane temanA sarvamukhI pAMDityane ja AbhArI che. e ja kAraNane lIdhe AjanA jaina jJAnabhaMDAromAM pratyeka saMpradAyanA pratyeka viSayanA seMkaDe graMtho vidyamAna che, je paikInA keTalAka graMthanI bIjI nakala Aje duniyAnA paDamAM zodhI ye jaDatI nathI. jJAnabhaMDArenI vyavasthA pustakane vibhAga atyAranI jema jUnA samayamAM ApaNe tyAM kAgaLanI vipulatA na hovAne lIdhe ApaNA jJAnabhaMDAramAMnAM anekavidha nAnAMmoTAM pustaka ane tenAM pAnAM ekabIjA sAthe seLabheLa na thai jAya ane tene barAbara vibhAga rahe, e mATe keTalIka vAra te dareka upara kAcA sUtarane dara vIMTavAmAM Avato. A ApaNo sarvesAmAnya prAcIna krama hatuM e ApaNe, ApaNe tyAMnA prAcIna bhaMDAra jotAM jANuM zakIe chIe. paraMtu pustaka vibhAga mATe A doro bAMdhavAnI paddhatinuM pariNAma e AvatuM ke te divase pustako upara dorAnA kApA paDI pustakanAM pAnAM kharAba thaI jatAM ane te pustakanuM nAma vagere vAMcavA mATe pustaka davAnI agavaDa UbhA ja rahetI. AthI uparokta derAne badale pustake upara traNa-cAreka AMgaLa pahoLI kAgaLanI cIpane guMdarathI ke ghauM-cokhAnI kheLathI coDIne athavA 5DAnI tevaDI ja pahoLI paTTIne sIvIne balaiyAnI jema paravavAmAM AvatI ane tenA upara graMthanuM nAma, patrasaMkhyA, dAbaDAne ke pithIne naMbara, pratane naMbara temaja koIke vAra graMthakAranuM nAma vagere lakhavAmAM AvatAM. sAmAnya nAnAMmoTAM prakaraNanI prate hoya tenAM nAmenI anukramaNikA ane je je pAnAthI te te prakaraNAdinI zarUAta thatI hoya tenI nedha keTalIka vAra te pratanA aMtima pAnA upara athavA koI vAra judA pAnA upara karavAmAM AvatA, ane upareta cIpa-paTTI upara prAraMbhamAM je prakaraNa hoya tenuM nAma lakhI "Adi prakaraNasaMgraha' ke Adi prakaraNo" ema lakhavAmAM AvatuM te keTalIka vAra "prakaraNasaMgraha' eTaluM sAmAnya nAma paNa lakhavAmAM AvatuM. A jAtanI cIpa-padIo nAnAmAM nAnI pratathI laI so base pAnA sudhInI pratene ane keTalIka vAra tethIye vadhAre pAnAnI pratone paNa paherAvavAmAM AvatI. AthI graMthanuM nAma vagere jANavAnI saraLatA jarUra rahetI, paraMtu pustaka jevA mATe e cIpa-paTTIne kADhatA ghAlatAM te pratenI AsapAsanAM uparanA pAnAM moTe bhAge vaLIte phATI jatAM ane pustakono akALe nAza tha. upara ame jaNAvyuM tema pratinI AsapAsa doro vIMTavo athavA kAgaLa-paDAnI cIpapaDhIne balaiyAnI jema paherAvI tenA upara graMthanuM nAma vagere lakhavuM e prAcIna kALanI viziSTa sudharelI paddhati ja gaNavI joIe; nahitara moTe bhAge jUnA jamAnAnA jJAnabhaMDAronI paddhati e ja hatI ke eka pithI ke dAbaDAmAM jeTalI prata samAI zake teTalIne ekIsAthe mUkI tenAM nAmenI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA yAdInuM eka kAgaLiyuM temAM mUkI tene bAMdhI rAkhatA, jethI e pithI ke dAbaDe khelatAM temAMnAM pustake dhyAnamAM Ave. ema te bhAgye ja hatuM ke pustakanA upara tenA mApane kAgaLa vIMTI te upara tenuM nAma vagere lakhavAmAM AvyuM hoya. AjanA jaina jJAnabhaMDAre pikInA keTalAye jJAnabhaMDAro-khAsa karI jaina zramaNonA hAtha nIcenA jJAnabhaMDAro athavA temanA hAthe saMskAra pAmelA jJAnabhaMDAra-ati suvyavasthita che. tenI TIpo vagere paNa ekaMdara evI paddhatie taiyAra thaelI hoya che ke jemAMthI joitAM pustaka meLavI zakAya. A badhI vAta kAgaLanI pothIo mATe thaI. tADapatranI pratio moTebhAge viSama mApanI hAI ekabIjA sAthe rahI zake tema nahi hevAthI e dareka pithInI AsapAsa lAkaDAnI pATIo mUkI tenA upara pratinuM nAma vagere lakhavAmAM AvatuM. keTalIkavAra kAgaLanI paTTI upara graMthanuM nAma vagere lakhI tene paNa pATI upara caDavAmAM AvatI. nAnAMmoTAM prakaraNanI pothI hoya te mATe ame upara jaNAvI AvyA tema tenI anukramaNikA judA pAnA upara lakhI pratinA upara prakaraNa saMgraha vagere nAma lakhAtuM hatuM. A pachI pustakanI vacamAM parovelI dorIthI e pustakane bAMdhavAmAM AvatuM hatuM. pustakanI thiIo ane dAbaDAe upara jaNAvyA pramANe vibhAga pADelAM be, pAMca, dasa ke jeTalAM bAMdhI zakAya teTalAM pustakonI AsapAsa lAkaDAnI pATI ke kAgaLanAM jADAM pUThAMnI pATalIo mUkI tenA upara kapaDAnuM baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM. A rIte bAMdhelAM pustakane "pothI' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A pothIone ghaNIvAra chUTI rAkhavAmAM Ave che ane keIkaI vAra lAkaDA vagerenA dAbaDAmAM paNa rAkhavAmAM Ave che. dAbaDAmAM rakhAtAM pustaka meTebhAge chUTAM ja rAkhavAmAM AvatAM ane tenA upara kapaDAnuM jADuM majabUta Dabala baMdhana lapeTavAmAM AvatuM, jethI pustakone bheja vagere vAtAvaraNanI asara na thAya temaja ekAeka temAM jIvaDAM vagere paNa na paDe. A badhI vyavasthA kAgaLanAM pustako mATe che. tADapatrIya prate laMbAI-pahoLAImAM viSama pramANanI hoI ekathI vadhAre pra sAthe rahI zakatI nathI. eTale ame upara jaNAvI gayA tema tenA upara pATIo ane dorI bAMdhI te upara khAdAnuM majabUta ekavaDuM ke bevaDuM baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM hatuM ane e baMdhana bAMdhelI pithIne lAkaDAnAM dAbaDAmAM rAkhatA hatA. meTebhAge dAbaDAmAM rakhAtI tADapatrIya pratine baMdhana bAMdhavAmAM nahotuM AvatuM. thiIo mATe pATI-pAThAM-pUThAM pustakanAM pAnAM vaLI na jAya, tenI kero kharI ke ghasAI na jAya temaja e pustakonI pithI barAbara bAMdhI zakAya e mATe enI uparanIce pATI, pAThAM, pUThAM vagere mUkavAmAM Ave che. prAcIna tADapatrIya pustaka sAthe moTe bhAge sIsama, sAga vagerenA lAkaDAmAMthI banAvelI pATIo
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jaina citrakalpadruma hoya che. khAsa karIne lAMbAM tADapatrIya pustaka sAthe lAkaDAnI pATIo ja hoya che. A pATIo ghaNI vAra sAdI ja hatI ane ghaNI vAra e pATIone jaina tIrthakaronAM paMca kalyANaka, temanA pUrvajanmanA jIvanaprasaMge neminAthano vivAha, prAcIna mahApuruSo ke cAyanA jIvanaprasaMge. temanI upadeza ApavAnI zailI vagerenAM aneka bhAvavAhI suMdara citrothI vibhUSita karavAmAM paNa AvatI. keTalIka vAra nAnA bApanI tADapatrIya pratonI AsapAsa lAkaDAnI pATIone badale kAgaLa coDIne banAvelI pATIo ane kAgaLanA ardhacokhaMDA dAbaDAo paNa rAkhavAmAM AvatA. kAgaLanAM pustakonI AsapAsa paNa kyAreka kyAreka cauda svapna, aSTamaMgaLa, neminAthanI jAna, samavasaraNa vagere cItarelI temaja sAdI lAkaDAnI raMgIna pATIo mUkavAmAM AvatI tema chatAM moTe bhAge e pustake mATe kAgaLanAM pUThAne upaga je vadhAre pramANamAM karAyo che. A pUThA upara keTalAka vAra sAdA temaja rezamI, sonerI, perI vagere bharata bharelAM rezamI kimatI kapaDA cADavAmAM AvatAM keTalIka vAra e pUThAM upara sonerI rUperI Adi raMgathI vela vagere cItaravA uparAMta enA upara dhArmika prasaMgasUcaka mahattvanI citrAkRtio cItaravAmAM AvatA juo citrana. 20mAM A. naM. 1-2-3-5-6); keTalIka vAra enA upara ajAyabI utpanna kare tevI vAMsanI saLIonI temaja kAcanAM kIDI vagerenI guMthelI jALIo lagAvavAmAM AvatI (juo citra naM. 20mAM A. naM. 4-8); keTalIka vAra kAgaLanA jhINA kAtarakAma nIce Azcarya pamADe tevI rIte raMgavaraMgI rezamI ke sutarAu kapaDAnA TukaDAone caDI bhAta pADatA (juo citra naM. 20mAM . naM. 6): keTalIka vAra e pUThAM upara cAmaDuM maDhIne tenA upara paNa bhAta pADavAmAM AvatI ane keTalIkavAra sAdAM khAdInAM sutarAu kapaDAM paNa maDhavAmAM AvatA. A pramANe kAgaLanAM pustakanI AsapAsa rAkhavAnAM pAThAM ane pUThAMmAM tenA banAvanArAo pitAnuM kalAkauzalya temaja jJAna pratyenI potAnI bhaktibharI lAgaNane aneka rIte pragaTa karatA. pustaka bAMdhavA mATenI pATIo te sAmAnyarIte ekavaDI ja rahetI; paNa jyAre e pustakane vAMcavAnA kAmamAM levuM hoya tyAre tene rAkhavA mATenA pUThA deDhiyAM, bevaDA ke aDhiyAM banAvavAmAM AvatAM, jethI enI bevaDamAM dabAeluM pustaka athavA pustakanAM pAnA havAthI UDavA na pAme temaja tene upADatAM te ekAeka nIkaLI ke paDI na jAya. keTalIkavAra deDhiyA pAThamAM mUkelAM pAnAM barAbara dAbamAM rahe e mATe tenA upara beriyA vALI rezamI ke sutarAu pATIne nADAnI jema bAMdhI rAkhavAmAM AvatI, jethI pAThAMnA khullA rahetA moDhAne bariyuM khesavI dabAvI devAmAM AvatuM. A doDhiyAM. bevaDAM Adi pUThAne "pAThAM" tarIke oLakhavAmAM AvatA. upara jaNAvyA mujaba aneka jAtanAM pATI-pAThAM-pUbaMne upayoga, pustaka surakSita rahI zake, barAbara baMdhAI zake, vAMcavAmAM sugamatA rahe, tenAM pAnAM ekAeka UMDI. vaLI ke paDI jAya nahi temaja pustakane bheja AdinI asara na thAya e mATe karavAmAM Avate-Ave che. baMdhana pustake cAluM vAMcavAnAM hoya ke bhaMDAramAM mUkavAnAM hoya, paNa e badhAMyane bahAranA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA 101 sUkA ke bhAnA vAtAvaraNanI asara na thAya, e pustako melAM na thAya temaja havAthI enAM pAnAM UDavA na pAme, e mATe e pustakone baMdhana bAMdhavAmAM AvatAM. A baMdhane sAmAnyarIte sutarAu ja hatAM, tema chatAM khAsa mAnanIya kalpasatrAdi jevAM zAstro mATenAM baMdhane rezamI hatAM. dAbaDA upara ane tADapatrIya pothIo upara bAMdhavAnAM baMdhane jADA khAdInA kapaDAnAM banatAM. mukhyatve karIne e ekavaDAM ja hatAM, tema chatAM ghaNIvAra e bevaDA khAdInA kapaDAnAM paNa thatAM ane keTalIkavAra khAdI ane mazarUnAM kapaDAMne bevaDAM sIvIne taiyAra karavAmAM AvatAM pATI-paTTI pustakanI pothIo, dAbaDA Adi upara bAMdhelAM baMdhano ththo na paDI jAya e mATe tenA upara eka-savA AgaLa paheLI pATI-paTTI vIMTavAmAM AvatI. A pATI ghaNIvAra rezamI paNa hatI ane ghaNIvAra e sutarAu paNa hatI. A pArTIomAM keTalIkavAra tenA gUMthanArAo suMdara duhAo, padya, pATI-paTTInA mAlikanAM nAmo vagere paNa gUMthatA hatA, jenA namUnA Aje paNa ghaNe ThekANe jovAmAM Ave che. dAbaDAo pustaka rAkhavA mATenA dAbaDAo lAkaDAnA, kAgaLanA temaja cAmaDAnA banAvavAmAM AvatA hatA. e badhAne ahIM TUMka paricaya ApavAmAM Ave che lAkaDAnA dAbaDAo lAkaDAnA dAbaDAonI banAvaTathI te ApaNe sau paricita ja chIe, eTale ene aMge mAtra eka ja vAta jaNAvavAnI rahe che ke jema AjakAla kabATa, khurasI, meja, bAMkaDA vagere dareka jAtanA pharnicarane poliza karavAmAM Ave che tema jUnA jamAnAmAM ApaNe tyAM dareka lAkaDAnI vastune jIvAta na lAge tathA bheja vagerethI e taraDAI ke phATI na jAya e mATe caMdrane rogAna temaja tenAthI mizrita raMga lagAvavAmAM AvatA hatA ane e ja rIte ApaNA pustaka bharavAnA DaMkhyAo mATe akhatyAra karavAmAM AvI che. A raMga dAbaDAonA bahAranA bhAga upara lagAvavAmAM Ave che. kAgaLanA dAbaDAo nakAmAM paDI rahetA kAgaLane uparAuparI coDIne athavA e kAgaLone kUTIne temAM methI vagere cikAzavALA padArtho bheLavI e kUTAnA suMdara saphAIdAra dAbaDAo banAvavAmAM AvatA ane tenA upara rezamI ke sutarAu kapaDuM vagere maDhavAmAM AvatuM. keTalIka vAra kapaDuM vagere na maDhatAM tenA upara ragAna mizrata raMge caDAvavAmAM AvatA ane te upara cauda svana, aSTamagala, neminAthanI jAna, te te samayanA vartamAna AcAryonI dharmadezanA, tIrthakaranAM kalyANa ane jIvana prasaMge vagere khAsa khAsa dhArmika prasaMgonAM suMdara bhAvavAhI citro cItaravAmAM AvatAM. (jAo citra naM. 8 A. nare).
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jaina citrakalpadruma - tADapatrIya pustakanI lAMbI pratenI uparanIce lAkaDAnI pATIo mUkI, tene gherI vaDe bAMdhI, tenA upara kapaDAnuM baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM athavA e thiIone lAkaDAnA DabAmAM rAkhatA: paraMtu nAnA mA5nI tADapatrIya prato upara keTalIka vAra lAkaDAnI pATI na rAkhatAM kAgaLanA pUThAMnA taiyAra karelA acokhaMDA, -nevAMnuM pANI jhIlavA mATe rAkhavAmAM AvatA paranALAnAAkAranA dAbaDAmAM ene rAkhatA ane tenI vacamAM parovI rAkhelI derI enA upara vIMTavAmAM AvatI. A jAtanA dAbaDAonI vacamAM rAkhelAM pustake atyaMta surakSita rahetAM. A kAgaLanA dAbaDA upara mAtra baMdhana bAMdhavAmAM AvatuM; lAkaDAnA dAbaDAnI ene mATe jarUrata rahetI nahi. paranALA AkAranA A kAgaLanA dAbaDA uparameTe bhAge lAla ane keIka vAra dhoLA raMganaMkhAdInuM kapaDuM maDhavAmAM AvatuM. pATaNa vagerenA jJAnabhaMDAramAM A jAtanA dAbaDA keTalI ye pithIo mATe banAvelA che, jemAMnA keTalAka te pAMca pAMca zatAbdIonA vAyarA khAI cUkyA che ane keTalAke to e karatAM paNa vadhAre zatAbdIo vItAvI che. cAmaDAnA dAbaDAo upara jaNAvelA kAgaLanA dAbaDA upara jema kapaDuM vagere maDhavAmA Ave che tema tenA upara cAmaDuM paNa maDhavAmAM AvatuM ane tenA upara AjakAla jema presamAM pUThAM upara baeNDara vagerenI, bhAta pADavAmAM Ave che tema bhAte paNa pADavAmAM AvatI. (juo citranaM. 8 A naM. 1) A pramANe cAmaDuM maDhelA dAbaDAone ame cAmaDAnA dAbaDA tarIke oLakhAvIe chIe. A dAbaDAono judo paricaya ApavAnuM kAraNa e che ke AjakAla chApelAM pustake upara cAmaDAnAM pUThAM je keTalAka loke apavitratAnI vAta karI e sAme khUba ja aNagamo Ubho kare che, eTaluM ja nahi paNa keTalIka vAra e sAme temaja tevI bIjI vastuo sAme aNaghaTatI dhamAla karI mUke che. temanuM dhyAna ame dorIe chIe ke prAcIna jJAnabhaMDAremAMnAM pustake,guTakAo vagerenA pUThA pATIo mATe cAmaDAne upaga bahu ja chUTayA thaelo jevAya che. prAcIna tADapatrIya pustakAnAM Adi aMtanAM pAnAMne ghasAro na lAge temaja te jIrNa na thAya e mATe tenI uparanIce tADapatranAM pAnAnA abhAvamAM cAmaDAnI paTTIo mUkavAmAM AvatI hatI. (juo citra naM. 3mAM AkRti ne. 2). caMdananA dAbaDA sAmAnya rIte pustaka rAkhavA mATe lAkaDAnA je DabAo banAvavAmAM AvatA te sAga vagere cAluM lAkaDAmAMthI banAvAtA, paraMtu suvarNAkSarI ke rIyAkSarI kalpasUtrAdi jevA kiMmatI temaja mAnya graMtha rAkhavA mATe cadana, hAthIdAMta vagerenA dAbaDAo taiyAra karavAmAM AvatA ane temAM e mahAdhe pustakane rAkhavAmAM AvatA-Ave che. A dAbaDAo keTalIka vAra taddana sAdA heya che ane keTalIka vAra tenA upara suMdara kAraNa ane suMdara prasaMge katarelA paNa hoya che pithI ane dAbaDA upara nabara upara pramANe taiyAra thaelI pithIo ane dAbaDA upara pAthA nabara ane dAbaDA khabara
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 103 seMdhavAmAM AvatA. A naMbare ghaNuM karIne 1,2,3,4 vagere saMkhyAmAM ja lakhAtA hatA; tema chatAM keTalIka vAra e dAbaDAo upara jaina covIsa tIrthakare, vIsa viharamAna tIrthakare, bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadhare (mukhya ziSyo) AdinAM nAmono paNa nirdeza karavAmAM Avato hate. dA.ta. jaina covIsa tIrthaMkarenAM nAma anukrame RSabhadeva, ajitanAtha, saMbhavanAtha, abhinaMdana, sumatinAtha vagere che. jaina jJAnabhaMDAromAMnA dAbaDAo upara naMbara karavA hoya tyAre eka, be Adine badale pahelA dAbaDA upara RSabhadeva, bIjA upara ajitanAtha, trIja upara saMbhavanAtha thAvat vIsamA dAbaDA upara covIsamA jaina tIrthaMkara mahAvIranuM nAma lakhavAmAM AvatuM. AthI vadhAradAbaDAo hoya tyAre vIsa viharamAna tIrthaMkaronAM nAmono ullekha karavAmAM AvatuM. A pramANe dAbaDA upara saMkhyA lakhavAne badale AvAM tIrthakara Adina vizeSa nAmo paNa lakhavAmAM AvatAM. peTI paTArA bhaMDakiyAM vagere upara ame je pothIo ane dAbaDAone nirdeza karI gayA e badhAne uMdara AdithI surakSita rAkhavA mATe loDhAnA ke pittaLanA cApaDAvALI moTI meTI majabUta peTIo ane paTArAo banAvavAmAM AvatA ane temAM e pithI-dAbaDAone surakSita rIte rAkhavAmAM AvatAM hatAM. keTaleka ThekANe Ane mATe majabUta kabATa athavA khAnAMvALAM bhaMDakiyAM banAvavAmAM AvatAM hatAM. pustaka rAkhavA mATe temaja kADhavA mATe peTI parArA karatAM A kabATa ane bhaMDakiyAM vadhAre anukULa rahetAM. pATaNa vagere keTalAM ye sthaLonA prAcIna bhaMDArone paTArAmAM rAkhavAmAM AvatA hatA ane keTalAM ye sthaLanA bhaMDArane kabATa temaja bhaMDakiyAmAM rAkhavAmAM AvatA hatA. AjakAla ghaNekhare sthaLe A paripATI badalAvA chatAM haju paNa ghaNe sthaLe jJAnabhaMDAre rAkhavA mATe peTI paTArA bhaMDakiyAM vagere vAparavAmAM Ave che. peTIne AkAra ane tenuM mApa nAnuM hoya che jyAre paTArAnuM mApa moTuM hoya che. paTArAne paTArA ane majUsa' tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. comAsAne bheja vagere pustakane na lAge tevI surakSita rIte bhIMtamAM karelAM UMDAM kabATane bhaMDakiyAM kahevAmAM Ave che. jJAnabhaMDAranI TIpa prAcIna samayamAM jJAnabhaMDAronI TIpa eTaleke pustakonI yAdI kevA 5mAM thatI haze e jANavAnuM ApaNI pAse khAsa kazuM ja sAdhana nathI. tema chatAM lagabhaga base-traNaso varSa pahelAMnI je prAcIna TIpe jovAmAM AvI che e uparathI eTaluM anumAna thaI zake che ke AjakAla jevI vizada TI thAya che, arthAt emAM jema dAbaDAne naMbara, pratano naMbara, graMthanAma, patrasaMkhyA, bhASA, kartA, racanAsaMvata, lekhanasaMvata, viSaya, graMthanI laMbAI-pahoLAI vagerenI mAhitI ApavAmAM Ave che,-tevI nahetI ja thatI. e TIpamAM mAtra dAbaDe, pratane naMbara. graMthanAma, patrasaMkhyA ane kaI kaI vAra graMthakAranuM nAma eTaluM ja noMdhavAmAM AvatuM. ahIM eka vAta spaSTa karavI ucita jaNAya che ke AjakAla jevI vizada TIpe thAya che tevI TIpe jUnA jamAnAmAM nahiM ja thatI hoya athavA A jAtane koIne sarvathA khyAla sarakho ye nahi hoya ema mAnavAne
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jaina citrakala ghaDuma kazuM ja kAraNa nathI. AnA purAvA re ame kai vidvAna jaina zramaNanI banAvelI zUTrini114 nAmanI yAdI ane evI ja bIjI chUTaka na ApI zakIe chIe. jemAM te te graMthanI yogya mAhitI ApavAmAM AvI che. ghaNIkharI vAra ema bane che ke cAlu jamAnAmAM kAMI navuM jovAmAM Ave tyAre ApaNe ema mAnI levAnI bhUla karI besIe chIe ke jANe jUnA jamAnAnA lokone AvI bAbatane kazo khyAla ja nahi hoya. A prakAranI bhrAMtio Aje bhAratane khUNe khUNe dareka viSayamAM ApaNe joI zakIe chIe. ame amArA prastuta nibaMdhamAM evI anekAneka bAbate noMdhI che ane bIjI evI aneka bAbatano ulalekha karIzuM jethI evA bhUlabharelA khyAlo dUra thAya. keTalAMka udAharaNa to ahIM ja ApI daIeH cAlu jamAnAmAM nirNayasAgara presa taraphathI prasiddha thaelA vRttaratnAkara, chandAzAstra Adi graMthomAM gaNu vagerenI sthApanAyukta e graMthanuM saMpAdana joyA pachI ApaNane prathama najare ema ja lAgI jAya che ke jUnA jamAnAnA vidvAnone A jAtane khyAla ja nahi hoya; paraMtu A mAnyatA keTalI bhUlabharelI che enI khAtrI A nibaMdhamAM Apela "ajitazAMtistavana'nA pAnAnuM citra jotAM thaI jaze, jemAM gaNasthApanA, tenA nAmano nirdeza, chaMdanuM lakSaNa vagere barAbara ApavAmAM AvyuM che (juo citra naM. 21). A sivAya jema atyAre graMthomAM pAThAMtara, paryAyArthe, TippaNIo vagere karavAmAM Ave che tema prAcIna graMthamAM tenA mArjinamAM-hAMsiyAmAM te karavAmAM AvatuM (juo citra naM. 18). cAlu jamAnAmAM jema graMthasaMpAdanamAM pUrNavirAma, ardhavirAma Adi aneka jAtanAM cihno karavAmAM Ave che tema jUnA jamAnAmAM graMthane vizada temaja spaSTa karavA mATe aneka jAtanAM cihno, saMketa vagere karatA hatA (juo citra naM. 18), jeno vistRta paricaya ame agAu ApI cUkyA chIe. janAcAryonI caMtharacanA pustalekhana ane jJAnabhaMDArA sAthe saMbaMdha dharAvatI jainAcAryonI graMtharacanA" viSe paNa ahIM Traka ullekha karavo asthAne nathI ema dhArI jainAcAryo graMtharacanA karatA tyAre kyAM rahI karatA, temane joItAM pustakAdine lagatI sAmagrI koNa pUrI pADatuM, teo graMtharacanA karatA tyAre zAnA upara lakhatA, temanA graMtho mATe sahAyako ane zedhake koNa rahetA, e graMthanI prathama nakala koNa lakhatA temaja vadhArAnI nakalo utAravA mATe zI vyavasthA rahetI, graMthanA aMtamAMnI praza stiomAM zI zI hakIkata neMdhavAmAM AvatI. ityAdi ahIM jaNAvavAmAM Ave che. graMtharacanAnuM sthAna jainAcAryo graMtharacanA karavA mATe jyAM khAsa khAsa pustakasaMgraho hoya tyAM jaI sAhityarasika dharmAtmA dhanADhaya gRhasthanI vasatimAM athavA e dhanADhaya gRhastha karAvela paiSadhazAlA, caityamaMdira AdimAM rahI graMtharacanA karatA hatA, tyAM temane e vasati athavA caityanA mAlika agara sacAlaka pAsethI graMtharacanA samaye joitI dareka sAdhanasAmagrI temaja pustaka vagere maLI 114 bRhapanikA' janasAhityasaMzodhaka 5.1 e. ramAM zrImAna jinavijayajIe saMpAdita karI che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA jatAM. jainAcAryone graMtharacanA karavA mATe gujarAtanI bhUmimAM pATaNa, tharAda, gAMbhU, hArIja, pAlanapura, dhoLakA, dhaMdhukA, khaMbhAta jevAM saMkhyAbaMdha kendro hatAM. A ja rIte mAravADa, mevADa, mALavA vagere dezamAM paNa evAM kendro hatAM, te chatAM jainAcAryone graMtharacanA mATe gujarAtanI bhUmi jeTalI anukULa rahI che teTalI bIjI nathI rahI. jeTalAM sAdhanasAmagrI temaja vAtAvaraNa gujarAtanI bhUmimAM sulabha ane anukULa hatAM teTalAM bIje kyAM nahotAM. khAsa karIne pATaNa vasyA pachI graMtharacanA mATe gujarAta ane mukhyatve karIne khuda pATaNanI bhUmi jainAcAryonuM mathaka ja banI gaI hatI. jaina Agamo temaja e sivAyanA mahAna dharmagraMthAnI samartha TIkAo tathA vyAkaraNa, kAvya, koza, alaMkAra, chaMda, nATaka, dArzanika graMthe, kathAsAhitya, tetrasAhitya Adi vividha sAhityanuM vipula pramANamAM sarjana te pachI ja thaI zakyuM che; mAne gUrjara dharAnA vikAsa sAthesAthe jaina prajo ane jaina sAhitya unnatine zikhare pahoMcI zakyAM. prAcIna graMthonA aMtamAMnI prazastio ane puSikAo jotAM temAM,pATaNanI115 vaNika nemicaMdra, vaNika AzAvara, 115 (ka) 'aNahilapATakanagare, sauvarNikanemicandrasatkAyAm / varapauSadhazAlAyAM, rAjye jayasiMhabhUpasya // ' -pAkSikasUtraTIkA yazodevIyA 1180 varSe kRtA (kha) 'aNahillapATakapure, zrImajayasiMhadevanRparAjye / AzAvarasovarNikavasatau vihitA ... / ' -bandhasvAmitva hAribhadrIyA vRttiH / (ga) 'aNahilavADapurammI, sirikananarAhivammi vijayante / dohaTTikAriyAe, vasahIe saMThieNaM ca // ' --mahAvIracaritra prAkRta 1141 varSe kRtama 'aNahilapATakanagare, dohaDisaccheSThisalkavasatau ca / saMtiSTatA kRteya, navakaraharavatsare 1129 caiva // ' -uttarAdhyayana laghaTIkA nemicandrIyA (gha) 'sUnustasya kumArapAlanRpatiprIte: padaM dhImatA-muttaMsaH kavicakramastakamaNiH zrIsiddhapAlo'bhavat / yaM vyAlokya paropakArakaruNAsaujanyasatyakSamA dAkSiNyaiH kalitaM kalau kRtayugArambho janairmanyate // tasya pauSadhazAlAyAM, pure'nnhilpaattke| niSpratyUhamidaM proktaM ... ... ... ... // ' -somaprabhIya sumatinAthacaritra mA (gha) Gtaa| mabhe zrImAna for farri7 saMpAdita draupadIsvayaMvaranATakanI 52tAvanAmAthI sA che. (Ga) 'aNahillapATakapure, zrImajjayasiMhadevanRparAjye / AzApUravasatyAM, vRttisteneyamAracitA / / ' -AgamikavastuvicArasAra prakaraNa hAribhadrI vRttiH (1172 varSe) (ca) 'aSTAviMzatiyukte, varSasahasre zatena cAbhyadhike / aNahilapATakanagare, kRteyamacchuptadhanivasatau / ' -bhagavatIvRttiH abhydeviiyaa| (cha) 'vasulocanaravivarSe, zrImacchrIcandrasUrimidRbdhA / AbhaDavasAkavasatau nirayAvalizAstravRttiriyam // ' niryaavlikaasuutrvRtti|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 jena citrakalpadrama zreSThI dehaTTI, kavicakravartI siddhapAla, AzApUra, achutaka, AbhaDavasAka AdinI, pAlanapuranI112 mAhU AdinI, dhoLakAnI 17 bakula ane naMdika AdinI, zrInalamAM118 dharaNIdhara AdenI ityAdi anekAneka vasatio ane pauSadhazAlAonAM temaja te sivAya caiitya 119 ane caityavAsI munionAM sthAna20AdinAM nAme ApaNane maLI rahe che, jyAM rahI jainAcAryoe graMtharacanA karI hatI. jyAM AvI vasati nahotI tyAM bIjAM bIjAM yogya sthAnamAM rahI graMtharacanA karavAmAM AvatI. graMthalekhana graMtharacanA karatI vakhate graMthakAre temanA graMthanA kAcA kharaDAo paththarapATI-sleTa athavA 116 'prahlAdanapuranagare, tribindutithivatsare 1503 kRto granthaH / mAlhazrAvakavasatau, samAdhisaMtoSayogena / ' ___ .--pRthvIcandracaritra jayasAgarIya 117 'caturadhikaviMzatiyute, varSasahasre zate ca siddheyam / dhavalakkapure vasato, dhanapatyorbakulanandikayoH / ' -paMcAzakaTAkA abhayadevIyA 118 'saMvat 1295 varSe adyeha zrImannalake samastarAjAvalIvirAjitamahArAjAdhirAjazrImajjayatugnidevakalyANavijayarAjye mahApradhAnapaMca0 zrIdharmadeve sarvamudrAvyApArAn paripaMthayanItyevaM kAle pravartamAne zrIUpakezavaMzIyasA0 AsAputreNa zrIcitrakUTavAstavyena cAritricUDAmaNizrIjinavallabhasUrisantAnIyabhojinezvarasUripadapaMkajamadhukareNa zrIza-jayojjayaMtAditIrthasArthayAtrAkAraNasaphalIkRtasaMghamanorathena sugurUpadezazravaNasaMjAtazraddhAtirekaprArabdhasiddhAntAdisamastajainazAstroddhAropakrameNa adya sA0 salhAkena bhrAtRdedAsahitena karmastavakarmavipAkapustikA lekhitA paM0 dharaNIdharasAlAyAM paM0 cAhaDena / ' -karmastava-karmavipAkaTIkA puSpikA. naM. 223 jesalagera jJAnabhaMDAra / 118 (ka) 'abdAnAM zakanRpateH, zatAni cASTau gatAni viMzatyA / adhikAnyekAdhikayA, mAse caitre tu paJcamyAm / / nItaM samAptimetat , siddhAMtikayakSadevaziSyeNa / praticaraNAyAH kiJcid , vyAkhyAnaM pArzvanAmnA tu / / zrAvako jambunAmAkhyaH, zIlavAn subahuzrutaH / sAhAyyAd racita tasya, gambhUtAyAM jinAlaye // -zrAvakapratikramaNavRtti / (kha) 'zrImadaNAMhallapATakanagare kezIyavIrajinabhavane / racitamadaH zrIjayasiMhadevanapatezca saurAjye // ' -navatattvabhASyavivaraNa yazodevIya (1174 varSe) (ga) 'siridhavalabhaMDasAliyakAravie pAsasAmijiNabhavaNe / AsAvallipurIe, ThieNa evaM samADhattaM / ' 'aNahillavADapattaNe. tayaNu jiNavIramaMdire ramme / sirisiddharAyajaryAsahadevarajje vijayamANe / ' --candraprabhacaritra prAkRta yazodevIya (1178 varSe) (gha) 'bArasatittIsuttaravarise dIvUsavammi pugNadiNe / aNahilapure eyaM, samasthiya vIrabhavAmma / ' ---ariSTanemicaritam ratnaprabhoyam / 120 'chattAvallipurIe, muNiaMbesaragihammi raiyamimaM / ' ---guNacandrIya mahAvIracaritraM.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 107 lAkaDAnI pATI21 vageremAM lakhatA hatA ane tenA upara barAbara nakkI thaI gayA pachI nakala utAranArAo tenA uparathI tenI vyavasthita ane zuddha nakalo karatA hatA. graMtharacanAmAM sahAyaka graMthacanA samaye graMthakArone pratiomAMnA pAThabhede tAravavA, temAM upayogI zAstrIya pAThe taiyAra rAkhavA, graMtharacanAmAM khAsa khAsa sUcanAo karavI ityAdi mATe vidvAna ziSya ane zramaNo ja madadagAra rahetA.122 keTalIka vAra vidvAna upAsake23 paNa e jAtanI sahAya karatA. graMthasaMzodhana upara pramANe vidvAna zramaNo ke zrAvakonI sahAyathI graMtha racAI gayA pachI e graMthamAM koI jAtanI khAmI ke aspaSTatA rahevA na pAme e mATe e kRtione te te jamAnAmAM prauDha temaja zAstra manAtA vidvAna AcAryAdinI sevAmAM raju karavAmAM AvatI ane temanA tapAsI lIdhA pachI tenA uparathI bIjI nakalo utAravAmAM AvatI. keTalIka vAra keTalAka utAvaLAo zramaNa vagere graMthanuM saMzodhana thayA pahelAM tenI nakale utArI letA, jenuM pAchaLathI saMzodhana thatAM te graMthamAM dhIbhAva ane pAThabhedonI viSamatA ubhAM rahetAM. keTalAka prAcIna graMthomAM ApaNe keTalIka vAra viSamatAbharyA pAThabhede joIe chIe tenuM A paNa eka kAraNa che. graMthamAM lokasaMkhyA upara mujaba graMthanuM saMzodhana thaI gayA pachI e graMthanI saMkhyA gaNavA mATe keIpaNa sAdhune e nakala ApavAmAM AvatI ane te sAdhu batrIsa akSaranA eka lekIne hisAbe AkhA graMthanA akSaro gaNIne lokasaMkhyA nakkI karato. jyAM pAMcaso ke hajAra loka thAya tyAM pracAra lakhIne e lokasaMkhyA nedhavAmAM AvatI hatI. keTalIka vAra so so lokane aMtare paNa e lokasaMkhyA neMdhavAmAM AvatI hatI ane kadAca ema karavAmAM na Ave te chevaTe graMthanA aMtamAM sarvathA karIne te graMthanuM pramANa noMdhavAmAM AvatuM 124 121 juo TippaNI na. 46. 122 (4) dhArzivacare. pharthe sinkrasamiLa ricA saraLa vinicaMdrasa rIsarasa ra" --bhagavatIvRttiH abhayadevIyA (3) "tAreka sardi, sametya vAi nakkiriyu puja, viso sonAruM " --STinivaritra nAmaya ! 123 juo TippaNI ne. 119 (1). 124 (4) gaNavA sahRdhyAna, par zatacaI poDa . tye manamecA, phrojhana nizcitama " ___-bhagavatIvRtti abhayadevIyA (kha) 'pratyakSaraM nirUpyAsya, granthamAnaM vinizcitam / anuSTubhAM sahasrANi, trINi sapta zatAni ca // --jJAtAdharmakathAMgaTIkA abhayadevIyA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 jaina citrakalpadrama graMthanI pahelI nakala-prathamadarza graMtharacanA thayA pachI tenuM saMzodhana karavA mATe graMthakAranI mULa nakala vidvAnonA hAthamAM mUkavAmAM AvatI. e hAthaprati game teTalI svaccha karavAmAM AvI hoya tema chatAM temAM sudhArAvadhAre, cerabhUsa, navo umero Adi thayA vinA na ja rahe; eTale tenA uparathI navI svaccha nakala utAravA mATe e prati vidvAna ziSyone ApavAmAM AvatI. e uparathI e zramaNo barAbara zuddha temaja cihna, vibhAga vagere karI navI nakala taiyAra karatA, jene prathamadarza tarIke oLakhavAmAM AvatI.125 AvI eka nakala taiyAra thayA pachI te uparathI vadhArAnI bIjI nakale dhanADhya gRhara lekhake pAse lakhAvatA ane keTalIka vAra jaina sAdhuo svaye lakhatA21 lakhAvatA. graMthakAre je pote khUba pratibhAsaMpanna heya temaja graMtharacanAnuM kArya pAThAMtara vagerenI gaDamathalavALuM na hoya te sAdhAraNa cerabhUsavALI temanA hAthanI ja nakala prathamAdarza-sau pahelI nakala tarIke gaNAtI.127 graMthanI prazasti - graMthanuM saMzodhana, lokasaMkhyA temaja tenI svaccha nakala thaI gayA pachI graMthakAra graMthanA aMtamAM prazasti lakhatA. e prazastimAM graMthakAranI potAnI gupaTTaparaMparA, graMtharacanAnA sahAya, graMtharacanAmAM je samaviSamatAno anubhava thayo hoya te, graMthane zodhanAra, je gAma ke zaheramAM je rAjAnA rAjayamAM ane jenI vasati-makAnamAM rahI graMthacanA karI hoya te, prathama nakala athavA vadhArAnI nakalo lakhanAra-lakhAvanAra, lokasaMkhyA, racanAsaMvata, jenI prArthanAthI 28 graMtharacanA karI hoya te ityAdi dareka nAnI moTI mahattvapUrNa aitihAsika hakIkatono ullekha karavAmAM Avato. 125 'tAcchaSyo dharmacandraH, sphurdurudhiilipiklaavidhivitndrH| akarot prathamAdI, sUtrArthavivecane cturH||51|| -jambUdvIpaprajJapti prameyaratnamaJjUSA TIkA 126 (6) "ithamAze rjivitA, vimafonkamRtimirniAvine kRddhi vyutamakti, radhiOM vinataiiyAlA -bhagavatIsUtra abhayadevIyA TIkA 1128 varSe .. (kha) 'chattAvallipurIe, muNiaMbesaragihammi raiyamimaM / lihiyaM ca lehaeNaM, mAhavanAmeNa guNanihiNA // 82 / / -TLavandrIca mahAvIraritra prati (11ra1 varSa) 127 A vAtanI pratiomAM mahepAdhyAya zrIyazovijyajInA graMtha (juo TippaNI naM. 72), pATaNanA saMghanA bhaMDAranI samacArakakaraNa saTIkanI prati vagereno samAveza thaI zake che. 128 () bAhya saraLagyAthutilanapUganavig gAma ciyutamavicA, ritavAnamanninA ' (kha) 'abbhatthaNAe sirisiddhaseNasUrissa sissrynnss| bhattassa sirijiNesarasUrissa ya svvvijjss!||19||' ---zreyAMsasvAmicaritra prAkRta
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA pustake ane jJAnabhaMDAronuM rakSaNa jJAnabhaMDAro ane pustakalekhanane lagatI aneka bAbatenI noMdha karyA pachI tenA rakSaNanA saMbaMdhamAM TUMka mAhitI ApavAmAM Ave che, je pustakanA vAcake ane jJAnabhaMDAronA saMrakSakane upayogI thaI paDaze. pustako ane jJAnabhaMDAronA rakSaNanI jarUrIAta nIcenAM kAraNone laI UbhI thAya che. 1 rAjadvArI uthalapAthala, 2 vAcakanI bedarakArI, 3 uMdara, udheI, kaMsArI, vAtarI Adi jIvajaMtuo ane 4 bahAranuM kudaratI vAtAvaraNuM. A mukhya kAraNane laI pustako ane jJAnabhaMDArenuM jIvana TUMkAtuM hoI athavA tenA nAza thavAno saMbhava hoI A badhAthI pustaka-jJAnabhaMDAronuM rakSaNa karavA mATe jaina saMrakRtie je anekavidha sAdhano ane upAye cojyA che e ahIM jaNAvIe chIe. rAjadvArI uthalapAthala rAjadvArI uthalapAthalamAM mahArAjA zrI ajayapAlanI mahArAjA zrI kumArapAladeva pratyenI AMtara keSavRtti ane meganI temanA humalA samayanI svadharmAMdhatA jevA prasaMge samAya che. AvA prasaMgomAM vipakSIo ke vidharmIo sAmA thAya tyAre jJAnabhaMDArene sthAnAMtara karavA mATe athavA bacAvavA mATe dUradarzitA temaja parAkrama ja kAma Ave che. kahevAmAM Ave che ke mahArAjA zrI ajayapAle mahArAjA zrIkumArapAladeva pratyenA vairane kAraNe temanAM karelAM kAryonA nAzanI zarUAta karI tyAre maMtrI vAbheTe ajayapAlanI sAme thaI jaina saMghane pATaNamAM vidyamAna jJAnabhaMDAra vagerene khaseDavA mATe tvasa karAvI. jaina saMghe paNa tyAre samayasUcakatA vAparI tyAMnA vidyamAna jJAna bhaMDAra Adine gupta sthAnamAM ravAnA karI dIdhA ane mahAmAtya vATa ane temanA nimakahalAla subhaTo ajayapAla sAthenA yuddhamAM potAnA dehanuM balidAna ApI yamarAjanA atithi banyA. jaina saMdhe uparokta jJAnabhaMDAra kyAM saMtADyA, pAchaLathI tenI saMbhALa keIe lIdhI ke nahi ityAdi kazuM ye kaI jANatuM nathI, temaja e hakIktane ullekha paNa kayAMya thayo nathI. saMbhava che ke tene jyAM rAkhavAmAM AvyA hoya tyAM ne tyAM ja te rahI gayA hoya. keTalAkanuM kahevuM evuM che ke e badhuM te samaye jesalamera tarapha mokalAyuM hatuM, paraMtu tyAMnA killAmAM atyAre je pustakasaMgraha vidyamAna che e jotAM tema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. tyAMnI daMtakathA pramANe killAnA anya gupta bhAgamAM e saMgraha chupAelo pADyo hoya te kAMI kahevAya nahi. A temaja AnA jevA bIjA uthalapAthalanA jamAnAmAM jJAnabhaMDAronI rakSA mATe bahArathI sAdAM dekhAtAM makAnamAM tene rAkhavAmAM AvatA. jema jaina saMghe mogalonI caDAInA jamAnAmAM pratimAonA rakSaNa mATe jAmanagara, prabhAsapATaNa, unA, ajAharA, ghoghA, raja, IDara, pATaNa Adi nagaramAM maMdiranI aMdara gupta, agamya mArgavALAM ane akathya uDAIvALAM bhUmigharabheyara banAvyAM che tema jJAnabhaMDArenI rakSA mATe khAsa banAvyAnuM kyAMye jANavAmAM ke sAMbhaLavAmAM nathI. AnuM kAraNa amane e jaNAya che ke jene madira e jAhera temaja oLakhANa ane cihyuM- nizAnI-vALuM makAna haiI tene zodhatAM ke tenA upara humalo karatAM vAra na lAge temaja pASANa
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jaina citrakalpadruma vagerenI vajanadAra mUrtione ekAeka sthAnAMtara karavAmAM muzkelIbharyo prazna hoI tenuM gopanasaMtADavuM najIkanA sthAnamAM thAya e ja iSTa hevAthI tene mATe gupta sthAna javAnI pharaja paDI hatI; jyAre jJAnabhaMDAre rAkhavAne sthAnanI khAsa oLakha na hovAthI temaja prasaMgavazAt tene sthAnAMtara karavAmAM khAsa kazo muzkelIbharyo prazna nahi hovAthI tene mATe tevAM gupta sthAno racavAnI AvazyaktA svIkArAI nathI. tema chatAM ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI ke jJAnabhaMDArane surakSita rAkhavA mATe tevI kazI yojanA karavAmAM nahotI ja AvatI. AnA udAharaNa rUpe ApaNI samakSa jesalamerane killo vidyamAna che, jemAM tyAMnA tADapatrIya jJAnabhaMDArane, surakSita rAkhavAmAM Avyo che. AcArya siddhasena mATe ema sAMbhaLavAmAM Ave che ke temaNe cittoDamAMnA gupta staMbhane auSadhIonI madadathI ughADI temAMthI keTalAMka maMtrAsnAyanAM upayogI pustake bahAra kADhayAM ane e staMbha acAnaka jamInamAM UtarI gayo. AvAM -bahupI bajAra ane mRgalecanA navalakathAmAM varNavAelAM tilasmAtI makAne jevAM,-gupta staMbho ke makAne, e irAdApUrvaka adazya karavAnAM maMtrasaMgraha jevAM pustaka mATe bhale Avazyaka hoya, paNa sArvajanika pustaka mATe evAM makAne upayogI na ja hoI zake. vAcanI bedarakArI ane AzAtanAnI bhAvanA pustakarakSaNanA saMbaMdhamAM jaina saMskRtie potAnA anuyAyI vargamAM sau karatAM vadhAre mahattvanI AzAtanA'nI bhAvanA jAgRta karI che, jenA pratApe e saMskRtinA pratyeka anuyAyIne svadarzananAM- jaina dharmanAM dharmazAstra pratye jeTalA AdarathI vartavAnuM hoya che teTalA ja bahumAnathI paradarzananA -jainetara saMpradAyanA dharmagraMthe pratye paNa vartavAnuM hoya che; eTaluM ja nahi paraMtu eka sAdhAraNamAM sAdhAraNa carAnI TopalIne zaraNu karavA lAyaka lakhelA kAgaLanA TukaDA pratye paNa e rIte rahevAnuM hoya che. A kAraNathI uparokta pustaka dine thuMka vagere apavitra vastu, paganI Thekara Adi na lAgavA devA temaja e pustakAdine nukasAna pahoMce yA apamAna thAya e rIte apavitra ke dhULavALA sthAnamAM na nAkhavA cIvaTa rAkhavAnuM kahevAmAM Ave che. jagatanA satyajJAnano athavA pUrNajJAnane sAkSAtkAra karavA mATe manuSyane jagatano samagra sAhityakhajAne madadagAra thaI zake che ema jaina darzana mAnatuM129 heI pramAda ke dveSane vaza thaI kaI paNa dharma 125 (ka) trkvyaakrnnaadyaa,vidyaanbhvntidhrmshaastraanniaanigdntyviditjinmtmitijddmtyojnaaHke'pi||85|| mithyAdRSTizrutamapi,sadRSTiparigrahAt smiiciinm| kiMkAJcanaM na kanaM, rasAnuvidraM bhavati tAmram ?||8|| vyAkaraNAlaGkAracchandaHpramukhaMjinoditaMmukhyam / sugatAdimatamapisyAt ,syaadiisvmtmklngkm||91|| munimatamapi vijJAtaM, na pAtakaM nanu viraktacittAnAm / yat sarva jJAtavyaM, karttavyaM na tvakarttavyam // 12 // vijJAya kimapi heya, kiJcidupAdeyamaparamapi hRdyam / tanikhilaM khalu lekhyaM, jJeyaM srvjnymtvijnyaiH||93|| -dAnAdiprakaraNaM sUrAcArSIyaM, paJcamo'vasaraH (kha) 'vyAkaraNacchando'laMkRtinATakakAvyatarkagaNitAdi / samyagdRSTiparigrahapUtaM jayati zrutajJAnaM // 44 // -ninAmatavana nigamIya (paMdaramI zatAbdI)
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 111 graMthAdi pratye bedarakArIthI ke apamAnabharI rIte vartavAmAM Ave tyAM tene nAza thate jovAmAM ke IcchavAmAM Ave che tema karanAra vyakti jJAnanI "AzAtanA'nI bhAgIdAra manAya che. A uparAMta ema paNa kahevAmAM AvyuM che ke A jAtanI AzAtanA karanAra bhAvI janmAMtaromAM ane keTalIka vAra vartamAna janmamAM paNa jJAna, buddhi, vicArazakti, dehArogya vagerethI vaMcita thAya che. mAtra jJAna pratye ja nahi, paNa ene lagatA nAnAmeTA dareka sAdhana--arthAta khaDiyo, lekhaNa, kAMbI, AMkaNuM, karAM pAnAM, oLiyAM, baMdhana, pAThAM, dAbaDA, sAMpaDA vagere pratye temaja jJAnavAna vidvAne pratye apamAnabharI lAgaNI pragaTa karanAra vyakti paNa uparokta AzAtanA temaja tenA pariNAme prApta thatAM karmaphaLonI bhAgIdAra thAya130 che. jagata samagnanA dharmagraMthe, tenAM sAdhano ane jJAnavAna vidvAne tarapha ATalI AdaravRtti ane samabhAvanAne udAra Adarza jaina darzana sivAya duniyAnA koI saMpradAye bhAgye ja pragaTa karyo haze. jaina saMskRtio utpanna karelI AzAtanAnI e bhAvanAne pariNAme e saMskRtinA anuyAyI varge ethI bacavA mATe aneka niyamo ane sAdhane utpanna karyA 130 (ka) 'nANovagaraNabhUANa kavaliAphalayaputthayAINaM / AsAyaNA kayA jaM, micchA me dukkaDaM tassa // 8 // __ --somasUrikRtA paryantArAdhanA (4) "jJAnAcAri purataka pustikA saMpuTa saMpuTikA TIpaNAM kabalI utarI ThavaNa paho dI prakRti jJAnepakaraNa avajJA, akAli paThana, aticAra, viparata kathatu usUtra prarUpaNa azradhAna pratika AleyachuM. - ArAdhanA 1330mAM lakhelI tADapatrI pratimAMthI. ' (1) jJAnAcAra kAlavelA paDhiu guNiu vinayahInuM bahumAnahIna upadhAnahIna guninhavuM anerA kanDaI paDhi anerau kahiu vyaMjanakuTa akSarakUTa kAI mAtraI Agalau chau devavaMdaNaI paDikamaI sajhAo karatAM bhaNatAM guNatAM hu huI, arthakTa tadubhayaphUTa jJAnepakaraNa pATI pithI ThamaNI kamalI sAMpaDA sAMpaDI prati AsAtane pazu lAgau zuka lAgau paDhatAM guNatAM pravu macchara aMtarAI hu kIdhauM huI bhavasaghalAhaimAMhi teha micchAmi dukkaDa - tivAra. 1369mAM lakhela tADapatrIya prati. | (g) "tatra jJAnAcAri ATha atIcAra-kAle vijJAna dhirAvalI, paDikamaNAsUtra, upadezamAlA kAlelA tathA kAju aNauriI paDhiuM vinayahIna paDhiG, upadhAnahInuM paDhiuM, bahumAnahInuM paDhiuM, anerA kahaI paDhI ane guru kahiu deva vaMdaNa vAMdaNaI paDikramaNaI sajajhAu karatAM paDhatAM guNatAM kuDala akSara kAnhaI mAtri ochau Agalu bhaNio Da9 artha be kuDA kahiyA jJAne pagaraNa pATI pithI ThavaNu kamalI sAMpuDAM sAMpuDI dastara vahI oliyA prati pazu lAgu thuMka lAgauM eNkiI akSara mAM jauM, sIsaI dIdhauM kahi chataI AhAra nIhAra AzAtana huI jJAnavaMtasiEUR prakSita prajJAparAdhi viNasiu visataI uvekhikA huMtI zakti sAra saMbhAla na, kIdhI jJAnavaMtasiuM prakreza matsara cItavIuM AsAtana kIdhI paDhatAM guNatAM aMtarAya nIpajAvau prajJAhInaitIvitarikiu ApaNA jANavAnuM garva cIMtavika jJAnAcAra viSaI nu ke aticAra , - tivAra 1466mAM lakhela kAgaLanI prati parathI (6) "tehanAM sAdhana je kahyAM re, pATI pustaka Ada; lakhe lakhAve sAcave re, dharma dharI apramAda re. 7 bhavi. trividha AzAtanA je kare re, bhaNatAM kare aMtarAya, aMdhA baherA bebaDA re, muMgA pAMgaLA thAya re.8 bhavi. bhaNatAM guNatAM na AvaDe re, na male vallabha cIja; guNamaMjarI-varadatta pare re, jJAnavirAdhana bIja re.9bhavi. -jinavijayakRta jJAnapaMcamI stavana pahelI DhAla racanA saM. 193.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jaina citrakalpama ahIM ApavAmAM Ave che, svacchatA ane zuddhi pustakanA adhyayana-manana vAcana mATenuM sthAna svaccha ane zuddha vAtAvaraNavALuM hovuM joIe. e sthAna-makAna-beThakanI najIkamAM ke AsapAsa apavitratA ke gaMdakI na hovAM joIe. pustaka vAMcatAM tenA upara thuMka na paDe e mATe moDhA ADuM kapaDuM-mukhavastra-mukhavastrikA ke hAtha rAkhavo joIe. pustakane jamIna upara na mUkavuM joIe. pustakavAcanane aMge AvA sarvasAmAnya keTalAye niyame jaina saMskRtie ghaDI kADhayA che.11 sAMpaDe ane sAMpaDI pustakane jamIna upara na mUkatAM "sAMpaDA ke sAMpaDI' upara mUkIne vAMcavAmAM Ave che, jethI pustakane jamIna uparanI dhULa ke keI apavitra vastu lAge nahi temaja comAsAnI RtumAM pustakane ekAeka jamIna uparanA bhejanI asara thAya nahi. A sAdhanane pracAra ApaNe tyAM mogalonA sahavAsathI thayo hoya ema lAge che. mogala prajA Ane "rIAla" nAmathI oLakhe che. keTalAka Ane rIla" paNa kahe che. ApaNe tyAM keTalAka Ane sAMpaDA ke "sAMpaDI" tarIke oLakhe che ane keTalAka "cApaDA' tarIke paNa oLakhe che. sAMpaDe, sAMpaDI zabdo . saputa ane sapuSTi zabdo uparathI AvyAno saMbhava vadhAre che, jeno ullekha saMvata 1313mAM lavAelI tADapatrIya pratimAnI sAdhanA13mAM maLe che. sAMpaDe, sAMpaDI zabdono ullekha saMvata 1369mAM tADapatra para lakhAelI aticAranI pratimAM maLe che. "cApaDa' zabda capaTA arthavAcaka jizvika zabda uparathI banI zake, tema chatAM ene lagate kaI prAcIna ullekha ame kyAMya joyo nathI. arthanI dRSTie baMne nAmo saMgata thaI zake che. pharaka mAtra eTalo ja che ke sAMpaDe nAma chuTA karIne UbhA rAkhelA saMpuTAkAra sAMpaDA sAthe saMgata che, jyAre "cApaDo' nAma bhegA karIne capaTA rAkhelA sAthe baMdha bese che. sAMpaDe mATe hoya tyAre tene "sAMpaDo' kahevAmAM Ave che ane e nAne hoya tyAre tene "sAMpaDI" tarIke saMbodhavAmAM Ave che. A sAMpaDAo sAmAnya rIte sAga, sIsama vagere lAkaDAnA bane che, paraMtu je leke dhanADhaya athavA zokhIna hoya che teo caMdanane paNa banAve che, eTaluM ja nahi paNa enA upara abhuta kotarakAma paNa karavAmAM Ave che. kavaLI Ano upayoga dararoja vAMcavAnA pustakane lapeTavA mATe thAya che. pustaka vAMcatAM UThavuM hoya tyAre pustakane AthI vIMTI rAkhavAthI pustakanAM pAnAM UDavAne bhaya raheto nathI temaja 131 juo TippaNI naM. 130. 13ra juo TippaNuM ne 130 (). 133 juo TippaNI naM. 130. (ja.tha)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 113 sAdhAraNa rIte baMdhananI paNa AvazyakatA rahetI nathI. comAsAnA bhejanI asara pAnAMne na thAya e mATe pustaka upara baMdhana hovA chatAM aMdaranA bhAgamAM Ane vIMTI rAkhavAmAM Ave che. Ane upayoga caudamI sadI pahelAMthI thavAnA prAcIna ullekho maLe che. A kavaLI, vAMsanI pAtaLI saLIo athavA cIpane eka pachI eka gUthavAthI bane che, je AjakAlacInA loko cIpo gUMthIne banAvelAM kelenDara bajAramAM vece che,-jene leke gharanI bhIMta upara zobhA mATe laTakAvI rAkhe che,-tene AbAda maLatI hoya che. A gUMthelI vAMsanI saLIo upara rezamI ke sutarAu kapaDuM maDhavAmAM Ave che ane tene "kaLI" tarIke oLakhavAmAM Ave che. AnuM prAcInuM nAma "kamalI" ane "kabalI' maLe che.134 e nAma saM. TviIvI athavA vArI uparathI baneluM che. kAMbI kAbI' zabda saM. svi uparathI Avyo che. A kAbI taddana capaTI vAsanI cIpa jevI hoya che ane te hAthIdAMta, akIka, caMdana, sIsama, sAga vagere aneka jAtanI bane che. pustaka vAMcatI vakhate akSara upara hAthane aMguThe vagere rahetAM parasevAthI akSara athavA pustaka bagaDe nahi e mATe Ane pAnA upara mUkI tenA upara aMguTho vagere rAkhavAmAM Ave che. A badhAM sAdhano sivAya bIje ghaNAM sAdhano ane tenA upayogane ame agAu ullekha karI cUkyA chIe jenI punarAvRtti ame ahIM nathI karatA. pustakavAcana ahIM pustakarakSaNane lagatAM sAdhanonI je neMdha ApavAmAM AvI che e uparathI jaina zramaNanI pustaka vAMcavA mATenI cIvaTane ApaNane khyAla AvI zake che. arthAta pustakanuM apamAna thAya nahi, te bagaDe nahi, tenAM pAnAM vaLe ke UDe nahi, pustakane zaradI garamI vagerenI asara na lAge e mATe pustakane pAThAMnI vacamAM rAkhI tenA upara kavaLI ane baMdhana vIMTALI tene sAMpaDA upara rAkhatA. je pAnAM vAcanamAM cAlu hoya temane eka pATI upara mUkI, tene hAthane parasevo na lAge e mATe pAnuM ane aMguThAnI vacamAM kAMbI ke chevaTe kAgaLanA TukaDA jevuM kAMI rAkhIne vAMcatA. comAsAnI RtumAM zaradIbharyA vAtAvaraNanA samayamAM pustakane bheja na lAge ane te ceTI na jAya e mATe khAsa vAcanamAM upayogI pAnAne bahAra rAkhI bAkInA pustakane kavaLI, kapaDuM vagere lapeTIne rAkhatA. pustakanAM sAdhane ane jene sAmAnya rIte pustakanuM dareka nAnuMmoTuM sAdhana,-jevuM ke khaDiye, kalama, graMthI, pATIpAThAM, dare, kavaLI, sAMpaDA-sAMpaDI, kAMbI, baMdhana ane tenA upara vIMTavAnI pATI, dAbaDA vagere,-game teTaluM sAduM banatuM hoya tema chatAM paNa ghaNuMkharA jaine e dareka sAdhanane kiMmatImAM 134 juo TippaNI naM 130.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jaina citrakalpadruma kiMmatI majabUta, kalAmaya ane sArAmAM sAruM banAvatA hatA. e ame upara te te prasaMge jaNAvavA chatAM prasaMgopAta pharI paNa jaNAvIe chIe. udara, udheI, kaMsArI, vAtarI Adi jIvajaMtuo, jJAnabhaMDAromAMnAM pustakane ghaNA vakhata sudhI heraphera karavAmAM na Ave te samaye tenI AsapAsa dhULacare vaLatAM athavA tene bahAranA kudaratI viSama vAtAvaraNanI asara lAgatAM temAM svAbhAvika rIte ja udheI, vAMtarI, kaMsArI vagere nI utpatti thaI jAya che, je pustakane kANAM karI nAkhe che ane khAI jAya che. A badhAM jIvajaMtuthI pustakene bacAvavA mATe temAM ghoDAvajanA bhUkAnI pioTalIo ke enA nAnAnAnA TukaDAo mUkavAmAM AvatA athavA kapUra vagere mUkavAmAM AvatuM, jenI gaMdhathI pustakamAM jIvAta paDatI nathI. ghoDAvajanuM saM. nAma rAdhA che. A vastumAM telane bhAga hoya che eTale sIdhI rIte ja je AnA bhUkAnI piTalIone pustaka upara mUkavAmAM Ave to tethI pustaka cikAzavALuM ane kALAzapaDatuM thaI jAya che. AjakAla jema pustakamAM jIvAto na paDe e mATe phinAIlanI goLIono upayoga karavAmAM Ave che tema jaina jJAnabhaMDAromAM e mATe ghoDAvaja vagerene upayoga karatA ane atyAre paNa karavAmAM Ave che. uMdara AdithI pustakanI rakSA karavA mATe pustaka rAkhavAnA peTI-paTArA, kabATa, dAbaDA Adi evA majabUta ane paMka rahetA ke jemAM e praveza karI zake nahi. mahAranuM kudaratI garama ane zarada vAtAvaraNa bahAranA kudaratI vAtAvaraNamAM ame taDake ane zaradI baMnene samAveza karIe chIe. A baMnethI pustakone zI zI asara thAya che ane te badala zuM karavuM joIe e ahIM jaNAvIe chIe. pustakanuM taDakAthI rakSaNa pUrve ekavAra ame nirdeza karI cUkyA chIe ke pustakone sIdhI rIte taDakAmAM mUkavAthI e kALAM ane ni:satva banI jAya che tema vaLI paNa jAya che, ane pharIthI paNa e vAtanuM punarAvartana karI jaNAvIe chIe ke pustakone kayAreya paNa sIdhA taDakAmAM na mUkavAM. pustakamAM cemAsAnI zaradI pesI gaI hoya ane tenA ceTI javAno bhaya rahetuM hoya te tene garama vAtAvaraNanI asara thAya tema chuTAM karI chAMyaDAmAM mUkavAM, paNa taDakAmAM te haragijha na mUkavAM. taDakAnI pustaka upara zI asara thAya che ene anubhava meLavavA IcchanAre ApaNAM cAlu pustakane taDakAmAM mUkI jevAM, jethI khyAla AvI zakaze ke enI kevI kharAba dazA thAya che. pustakonuM zaradIthI rakSaNa ' hastalikhita pustakanI zAhImAM guMdara paDate haiI comAsAnI RtumAM varasAdanI jalamizrita zaradI-bhejavALI havA lAgatAM te coMTI jAya che. e zaradIthI athavA caTavAthI bacAvavA mATe pustakone majabUta rIte bAMdhIne rAkhavAM joIe. jaina lekhakavargamAM athavA jaina muniomAM eka kahevata prasiddha che ke "pustakane zatrunI peThe majabUta jakaDIne bAMdhavA. Ane Azaya e che
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNasaMskRti ane lekhanakaLA 115 ke majabUta baMdhAelAM pustakAmAM zaradI dAkhala thavA na pAme. adhyayana-vAcana Addi mATe bahAra rAkhelAM pustakanAM AvazyakIya pAnAM bahAra rAkhI bAkInA pustakane rItasara bAMdhIne ja rAkhavuM joie ane bahAra rAkhelAM pAnAMne paNa havA na lAge e mATe kALajI rAkhavI joie. cAmAsAnI RtumAM khAsa kAraNa sivAya jaina jJAnabhaMDArA ekAeka ughADavAmAM nathI AvatA tenuM kAraNa mAtra e ja che ke pustakane bhejavALI havA na lAge. cAMTI jatAM pustaka mATe keTalAMka hastalikhita pustakonI zAhImAM,--zAhI banAvanAranI aNusamaja athavA binakALajIne lIdhe,----guMdara vadhAre pramANamAM paDI javAthI jarA mAtra zaradI lAgatAM tenA cAMTI javAnA bhaya rahe che. Ave prasaMge evA pustakanA dareka pAnA upara gulAla chAMTI devA-bhabharAvavA, jethI te coMTaze nahi. ceTI gaelAM pustaka mATe keTalAMka pustakane vadhAre pramANamAM zaradI lAgI javAthI e coMTIne rATalA jevAM thai jAya che. tevAM pustakone ukheDavA mATe pANIArAmAMnI havAvALI sUkI jagyAmAM athavA pANI bharyAM bAda khAlI karelI bhInAza vinAnI chatAM pANInI havAvALI mATalI ke ghaDAmAM jalamizrita zaradI lAge tema mUkavAM. A havA lAgyA pachI coMTI gaelA pustakanAM pAnAMne dhIredhIre ukheDavAM, jo pustaka vadhArepaDatuM coMTI gayuM hAya tA tene vadhAre pramANamAM zaradI lAgyA pachI ukheDavuM, paNa ukheDavA mATe utAvaLa karavI nahi. A sivAya eka upAya e paNa che ke jyAre cAmAsAnI RtumAM puSkaLa varasAda varasatA heAya tyAre coMTI gaelA pustakane bheja lAge tema makAnamAM khulluM mUkI devuM ane bheja lAgyA pachI uparanI jema ukheDavuM. ukheDavA pachI pAchuM pharIthI te coMTI na jAya te mATe tenA dareka pAnA upara gulAla chAMTI devA. A upAya kAgaLanAM pustako mATe che. tADapatrIya pustaka coMTI gayuM hoya te eka kapaDAne nItare tema pANIthI bhIMjAvI tene pustakanI AsapAsa lapeTavuM. jemajema pAnAM havAtAM jAya tematema tene ukheDatA javuM. tADapatrIya pustakanI zAhI pAkI hAI tenI AsapAsa pANI nItaratuM kapaDuM vIMTavAthI tenA akSarA bhUsAi javAnA ke kharAba thavAno bhaya hotA nathI. mAtra IrAdApUrvaka akSara upara bhInuM kapaDuM ghasavuM joie nahi. A pAnAM ukheDatAM tenI zlaNa tvacA ekabIjA pAnA sAthe ceTIne tUTI na jAya e mATe kALajI rAkhavI. tADapatrIya pustaka ukheDavA mATe A upAya ajamAvavAthI e pustakanuM sattva UDI jAya che ane e taddana alpAyu thai jAya che. amArA anubhava pramANe A rIte ukheDeluM tADapatrIya pustaka pacIsa pacAsa varSathI vadhAre TakI zake evA saMbhava nathI. pustakanI rakSA ane lekhake pustakonuM zAthI zAthI rakSaNa karavuM e mATe keTalAka lekhakoe hastalikhita pustakonA aMtamAM judIjudI jAtanA saMskRta zlokA lakhelA hoya che, je upayAgI hAI ahIM ApavAmAM Ave cheH For Private Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jaina citrakalpadruma jalAd rakSet sthalAd rakSet , rakSet zithilabandhanAt / mUrkhahaste na dAtavyA, evaM vadati pustikA / / agne rakSet jalAd rakSet, mUSakebhyo vizeSataH / kaSTena likhitaM zAstraM, yatnena paripAlayet // udakAnilacaurebhyo, mUSakebhyo hutAzanAt / kaSTena likhitaM zAstra, yatnena paripAlayet / / A sivAya jJAnabhaMDArane rAkhavAnAM sthAne bhejarahita hovAM joIe e kahevAnI jarUrata na ja hoya. jJAnapaMcamI ane jJAnapUjA upara ame pustako ane jJAnabhaMDArone je je vastuothI hAni pahoMce che tene temaja tenAthI jJAnabhaMDArane kema bacAvavA e viSeno ullekha karyo have e jJAnabhaMDAronI rakSA mATe jaina saMskRtie eka khAsa parvanI,-jenuM nAma "jJAnapaMcamI' kahevAya che tenI,-je pejanA karI che ane ahIM paricaya ApavAmAM Ave che. jaina saMpradAyamAM kArtika zukla paMcamInA divasane "jJAnapaMcamI" tarIke oLakhavAmAM Ave che. A divasanuM mAhAtamya dareka mahinAnI zukla paMcamI karatAM vadhAre gAvAmAM AvyuM che, enuM kAraNa e che ke varSARtumAM jJAnabhaMDAramAM pesI gaelI DI ke ghaNI bhejavALI havAthI pustakene nukasAna na pahoMce ane sAdhAraNa rIte pustake temanI mULa sthitimAM cAlu TakI rahe e mATe temane tApa dekhADavo joIe; temaja comAsAnI RtumAM jJAnabhaMDArane,-bhejavALI havA na lAge e mATe, baMdhabAraNe rAkhelA hoI tenI AsapAsa vaLela dhULakacarAne sApha karavo joIe, jethI udheI Adi jIvajaMtuonI utpatti na thAya; taduparAMta pustakamAM jIvAta vagere na paDe e mATe mUkelI ghaDAvaja AdinI poTalIo varSa Akhare nirmAlya banI gaI haI tene badalavI joIe; pustaka rAkhavAnAM makAna, dAbaDA, kabATa, pATI-pAThAM, baMdhana vagare kharAba thaI gayAM hoya tene sudhAravA ke badalavAM joIe. A badhuM karavA mATe sauthI vadhAre anukULa ane vahelAmAM vahelo samaya kArtika mahine gaNAya, jyAre zarada RtunI prauDhAvasthA hoI sUryane tIkho tApa hovA uparAMta bhejavALI havAne taddana abhAva hoya che. vizALa jJAnabhaMDAronA herapheranuM zramabharyuM temaja kharacALa kArya sadAya amuka ekAda vyaktine karavuM kaMTALAjanaka temaja agavaDatAbharyuM thAya-jANI kuzaLa jainAcAryoe kArtika zukla paMcamIne divase prApta thatI apUrva jJAnabhakti ane jJAnapUjAnuM rahasya, tenAthI thatA lAbho Adi samajAvI e tithine "jJAnapaMcamI tarIke oLakhAvI enuM mAhAsya vadhArI dIdhuM ane jaina prajAne jJAnabhakti-sAhityasevAnA mArga tarapha dorI jaina janatA paNa te divasane mATe pitAnA saMpUrNa gRhavyApArano tyAga karI yathAzaya AhAradikane niyama, pauSadhavata Adi svIkArI jJAnarakSAnA puNya kAryamAM sahAyaka thavA lAgI, eTaluM ja nahi paNa jJAnapUjAne bahAne jJAnabhaMDAra ane pustakane mATe upayogI evAM sAdhane paNa hAjara thavA lAgyAM. je uddezathI ukta, parvanuM mAhAsya varNavavAmAM AvyuM che ene to AjanI janatAe potAnA svabhAva pramANe abharAI upara mUkyuM che arthAta jJAnabhaMDAro tapAsavA, temAM kacaro vALI sApha kare, pustakane taDake dekhADe, bagaDI ke cuMTI gaelAM pustake sudhAravAM, temAM jIvAta na paDe e mATe mUkelI ghaDAveja
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 117 vagerenA bhUkAnI nirmAlya piTalIo badalavI, jJAnabhaMDAra ane pustakane upayogI sAdhano vagere hAjara karavAM Adi kazuM ja na karatAM mAtra "sApa gayA ane lIsoTA rahyA" e kahevata mujaba AjakAla zvetAMbara mUrtipUjaka jainonI vastIvALAM ghaNAMkharAM nAnAMmoTAM nagaromAM ceDAMghaNAM je kAmacalAu pustake hAtha AvyAM tene ADaMbarathI caMdaravA-paMThiyAnI vacamAM goThavI tenA atisAdhAraNa pUjAsatkArathI ja mAtra saMtoSa mAnavAmAM Ave che. "jJAnapaMcamI' parvanA uparokta maulika rahasya ane te divasanA kartavyane visAravAne kAraNe Aja sudhImAM ApaNA saMkhyAbaMdha jJAnabhaMDAre udheI AdinA bhakSya banI cUkyA che. jJAnapaMcamIne AraMbha prastuta jJAnapaMcamI parvano AraMbha amArA anumAna mujaba pustakalekhananA AraMbhanI sAthesAthe thavAno saMbhava vadhAre che. eTale e parvanI utpatti, sthavira Arya devagiNi kSamAzramaNa jevA prauDha ane pratibhAsaMpanna jaina sthavirenA vizALa dIrghadarzIpaNAne ja AbhArI che ema ame e divasanA uddeza ane vyavasAyane dhyAnamAM laI khAtrIpUrvaka kahI zakIe chIe. pAribhASika zabda prastuta nibaMdhamAM lekhanakaLA sAthe saMbaMdha dharAvatAM anekavidha sAdhano ane tenAM pAribhASika nAma vagereno te te sthaLe vistRta paricaya ApyA pachI je keTalAka upayogI pAribhASika zabdo rahI jAya che temane ahIM paricaya ApavAmAM Ave che: 1 hastalikhita pustakane prati' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A prati' zabda "pratikRti zabda uparathI TuMkAine banyAnuM kahevAmAM Ave che. 2 hastalikhita pustakanI be bAjue rakhAtA mArjInane "hAMsiyo kahevAmAM Ave che ane tenI uparanIcenA bhAgamAM rakhAtA mArjInane jiLyA (saM. vi==A. ninma=jIbha) tarIke oLakhavAmAM Ave che. 3 pustakanA hAMsiyAnI uparanA bhAgamAM graMthanuM nAma, patrAMka adhyayana, sarga, usa vagere lakhavAmAM Ave che tene "huMDI' kahe che. 4 graMthanA viSayAnukramane "bIjaka' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 5 pustakanI aMdara akSara gaNIne ullikhita lokasaMkhyAne "graMthArca" kahe che ane pustakanA aMtamAM ApelI graMthanI saMpUrNa lokasaMkhyAne "sarvAgra" athavA "sarvagraMthAgraM' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 6 jaina mULa Agama upara racAelI gAthAbaddha TIkAne "niyukita' kahevAmAM Ave che. 7 jaina mULa Agama ane niryukti e baMne upara cAlI vistRta gAthAbaddha vyAkhyAne bhASya" ane "mahAbhASya" nAmathI oLakhavAmAM Ave che. keTalIka vAra mULa Agama upara niyukti ane bhASya heya enA upara vistRta gAthAbaddha TIkA racavAmAM Ave che tene "mahAbhASya' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. keTalIka vAra bhASya ane mahAbhASya sIdhI rIte mULa sUtra upara paNa lakhavAmAM Ave che. ekaMdara rIte niryukti, bhASya ane mahAbhASya e gAthAbaddha TIkAgraMtha che. 8 mULasUtra, niyukti, bhASya ane mahAbhASya uparanI prAkRta-saMskRta mizrita gAbaMdha TIkAne "cUrNa ane "vizeSacUNI" nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 9 jaina AgamAdi graMthe upara je nAnI moTI saMskRta vyAkhyAo hoya che tene vRtti, TIkA, vyAkhyA,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jaina citrakalpama vArtika, Tippanaka, avacUri, avacUrNa, viSamapadavyAkhyA, viSamapadaparyAya Adi nAma ApavAmAM Ave che. 10 jaina Agama vagere upara lakhAtA cAla gujarAtI. mAravADI, hindI vagere bhASAnA anuvAdane stabaka . bo" ke "bAI nAmathI oLakhavAmAM Ave che. 11 jaina mULa AgamanI gAthAbaddha viSayAnukramaNikAne temaja saMkSipta viSayavarNanAtmaka gAthAbaddha prakaraNane keTalIka vAra prAkRtasaMskRta mizrita saMkSipta vyAkhyAne paNa saMgrahaNI' nAma ApavAmAM Ave che. upasaMhAra prastuta nibaMdha jaina saMskRtinA thatAMbara ane digaMbara e be pradhAna ane AdaraNIya vibhAge paikI zvetAMbara vibhAgane lakSIne ja lakhavAmAM Avyo che. amArI AMtarika IcchA hatI ke prastuta nibaMdha jaina saMskRtinA ane mAnya vibhAgane anulakSIne lakhAya, paraMtu amArI pAse digaMbarIya lekhanavibhAgane lagatI joIe teTalI sAdhanasAmagrI hAjara na hovAne lIdhe ame amArI e IcchAne pAra pADI zakyA nathI, e mATe ame ati dilagIra chIe. ame khAtrIpUrvaka mAnIe chIe ke digaMbara jaina saMskRtie lekhanakaLA ane tenAM sAdhana vagerenA saMbaMdhamAM keTalI ye navInatA ANelI che eTale ene lagatA ullekha ane paricayanA abhAvamAM amAro prastuta nibaMdha apUrNa ja che. amAro daDha saMkalpa che ke bhAvimAM tAMbara ane digaMbara ubhaya jaina saMskRtine anulakSIne jaina lekhanakaLA' viSayaka sagapUrNa navIna nibaMdha lakhave. je prasaMga maLaze ane bhAvI haze te jarUra ame amArI A IcchAne pAra pADIzuM, eTaluM kahI ame amArA jaina lekhanakaLA' viSayaka A nibaMdhane samApta karIe chIe. | gati cAlUjhivavanama.I
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - * * , * * - kara * * * na * * * * * * " / * * = * * * ka mIna , " ' che , %: ' ', ' ,.. citra 3 1 gheTe 2 graMthi sAthe dorI parelI cAmaDAnI paTTI; 3 jujavaLa 4 dezI kAkA ne : * * * niE: mana :kA ke gata * * karI che. jo ke pari , jo " , DhaM. pAka . aDa' ' nA mI. . " nI 1 : * *58* 8- * " nAma * . "traka : *i * * ma *' ' , vAta che " . naka ja . e rAta kema , che te ja kone ke , * , a3 * - = he rda che
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra puratakalekhanamAM citrAkRti mana dalagA satAnA A zrANa Amadman zvAsama daradayapAla ana 5 satAtAI dikhAeM tAgatAta vitasamA mAgAsa dinadi dinamado manuvAdinibhAvAdamA niya pAcatimA madA atayayadazAbhu kyAma sApaDa tApIDayAma vAsa For Private Personal Use Only zadhA TABAC tyasayA mAnasAgatAma SURFTWARE! gmai pAnavAyAdava Truckits ra vikha rAja dipA mahAsa yanak citra 13 graMthAnA uddeza, adhyayana Adi vibhAgAnI samAptimAM citrAkRti ( nizIthacUrNI)
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtabhASAnimitya kavaTI ta vistApinI rihara kiyA to nirutayosama rAyakA rimAkAna viTAkA rupA yasta kitivinA vizruta savisa kAiTa pAe vidhAyI samA vivinaamytmaanaanaakr| miti vitarthataH pahAvayAsa caritavatIti nItizyAyA yanibaMdha kAraNAcADala mugAso tasa di (sAdhava vahinIva RESU sakala vi tArAgA vyAdisI ayaH jiyA ra saMsAra ghanAdApAyI nA DikiyANA dhAravIya dA aa pivaditaH sAmazA nAma tayasakA ativA kAsava dinAi khaMDa ravapiviNyAsA dAnamA ka niniyAsidiziSyatvamasatyakI sasA sa gwanridoebnida sItAnA visAvivAha dayAnana parAni citra 4 rAzI parAyelI tADapatranI paiAthI niyamavidiko manAnAnAmadAnadyA disIlakena mayamA rAdhako na vIravApipAsA garA manojJAna dIi viniyAmA parahita yadi samaya simAdApAya padayogale roog vic sAra madirAsaMgama saMga niva mAya mahAmAnAdhikAra kAyAdikAniyakAriNa vihAriNvani tina tin na cadA kAravAyA dhAna raakhnupsti| sAdika muniH kalakalakara mAdikamAna sadAnava hraadyti| naravAla yA khAdikA ruka satya rAmasaMyama vi kala gara pahi svataH dAviH nAkA ya da na saMza kazuda vidara ti||ali 680 arthAdiko nimadAniza ni prAyaminA 12 vakilAna zatAdiha sAdikAra vika dAnamA kAryavina kina dArAtiyA bhvtiit| ka kA ma he R didikAmuniya samakAi TIkA rAmAnI anitAmA anuma sAta nAyakAyArtha aadikNddaatithy| vAtAyanAsAdivizramAH viniyamApraH nAztA kasayAmA yAvazyakazizu rasadanAdarvasana / kramitaMgIlamasya tshiil| nityamakarosaerA mieka saMgama pArtha zrAva anayAmA nidhAramA manijJayA vartamAnA niyamA mA pArtha dhniiyaati||kyaa| kAvAyala maniyApAna divasa (himAkAna tAmAka zrI rAyagaDe narakAta DAvAlaka DI. nAdivAlAnanasyace maga pAna yAna rAmanana nidhIvAdyA vAcAra Da samunirbharakRti dhAnIkA (vAdyA kI sAyana kavisa nidhipatayar3A divasa nidhitamoda ko dilpanidhirako niyti|| sasya mAgaNayaniH meDA tyo sAdhanAko sAdhuni sahajanavA kAmApAlA jIryamA vyAvadA ditya siTIitAvAdI kuzala ma vibhAga vidhImuni sIkevAra cArA dArazanAdikAravAha ni nikAlikAna svAnikaTa vida la gamanena devayA kAnAka kitI pratikAdha cilAirA lAyakatyA nikAya sAryaNa navaviditAnA kAzana kAyanAdiristhita naavaalinaa| syAnyasAnadA yA nAzAdikoTa ravivAra soma bhAratihAramAdAsAharu sAmAnamAdhmAnI prAvizIgaMgAmAyA nyAyAlaya vinAsa simarI rakhana Am girIkazita sthAna nadIvara noTe pA ninAma vizvakAyA jiyA (maIyA tiyAnagAmAvaya bedhaHyaniyaHkasita nama kaka yadibhiH manimito nirAza nirmAtArAmeniyA yaM syaH sinirmaabhaaH| mahinAmA yon|niry nikAyalyAsa nira hai konAzani raTakArA niri mAnAtsA kulavAnake dvArA dAsaritaH gaganavAdA mushkiliyaa| grItvasakiMdADIyaDa zrI kama vinAsIdAgana hi bharakaTa laTakarA ravivAra dinA kAra vizva kI do sakhiyama karata sa sAdhunAmIna sAdha tihA zrAyAdilI vanadhanA ka 'zramaharapi' naga haMga nAya nava pAyaniyara bibaraNAma paramavikAsa dinI ka kAnamA emapitha nisiyA navarAja bAvanAma seci maMcarakAlA yaM ta) kivi kamI pa 17 samAna vivAjinamanamAya mAyAkA jilA maniyara mika pramitA pani yadizamamitini kitA kAna na ysvrnn| varSa kAla kitA jayamAla zrIkRSa vAmAna ninirAkaraNamA nayA rUpAMta dInAya mAka sAkhara vilasita ciMtA dInada vilAya 25 / / deva risA kAnokAna yattimA nAtira sakatA UpakA nATayAmAhAregAmAkA raviva ninAda sItAkhetA vyavijugA nivAryami aviratira kaniSa svAditi sAdhuki manorupIyana prava umAvi niruhAya citra 6 lekhakanI pustaka lakhavAnA mukhIne piraNAme dekhAtI citrAkRtio nityAnadyApi raradi kAdista usAsA rusavadana vi. kakorA lido dazayanamaMDala kanDama ritana vidadeva ka nAlarAva mAjhA mAnisa saMharanamA niza caMdrakaLAnA sthAniAdALavaDIyonava
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhde R prakara M Na parAkalITI Bun samavavAnuMgamAM vya " vAMcana mArkeTa cinI Aar karI mArI mirjako vAdIta patrikAmAM ma 1mAM tApaviTviTai anTa paheccha riyA ziva kAka ghana keTanA121sa ra Citi tArI nA ma citra 7 kapaDA upara lakhela pustaka (pATaNa jaina saMghanA bhaMDAra) mass GE bIpI 10 varSa AIRT JUNE erola ani RUTIna EE hm} RY 4nA kIyAvaramAM Blum
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 - do - 2 ' ' ' naa dee AR 22 < (1) (msook 31 citra 8 (2). kogaLane raMgIna dAbaDe (saMvata 1620) paaii *B-E v vii brtaa ANDLES | Many 2 CHAPTEAZFILTRERENDE kee idhiooj' lhir 318 sii 3 22 :-17 nuuN jth: s'ichu jee 4 1f --12.5, 5.ai1; q4174R . (meeN (smii 186)
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI kaDaka koI jAnI on ka sarakAranI r . . . rAha ' ' ke zazi nA samaya TA ka che, jo ne zAnadAra ke 5: raTa raTa re sa S ka c dareka mANasane che. niko che. DI pI ka/ i mAhika dhoLa rokAya chete 5 jovAnI is aforadAra kamAla nika daratA, che ke risarI che ja dara - ka che . dudha : ki . ke .. .. " " ka " . . . . citra 11 prAcIna lipinA namUnAo
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( nidhajULa pATaNa saMghavInA pADA jaina bhaMDAra vikrama saMvata 1157mAM lakhela) citra 12 likhita pustakamAM nA uddeza, adhyayana, sutarakedha, sarga, uchAsa, laMbhaka, kAMDa Adi mukhya vibhAgonI ramakhamAM karAtI citrAkRtio , ke konAmahaned as momAne mokalI : kAkA pragati karI, karI rahI rIte pAra pAka, ke che ane jenA tamArI ka ga ii , ' ' jaja DAki.' ' s&ha8 ka. A A + A+ ma mae bed-grid, 2, ha ra , dALa * maka,mA...25/ jI ..** jAmanagaranA che . "ka I rIe : hakka kamANI tenA ane tamArA rola : 1 para Elki ka * inI hAlata jALanArIece6 : - dariyA paNa hoya * ja para kAna, * a ' : '* -- ' "'. - vAna S nA anya +", me - kora: "* * . jL che Ro karI che ke- ': 13 khArADI jADI thI ne , dhArI-kavitA te ray Tity rAhata kAmagIrI R lear gAma rAma rAThavA na kara , ' , zALaphilhIma nA ' ', pANI para.dira keTalAka klika - rAsa asthamA chemAmalAnI tarIke pa rata A bo thai of rejoileydA vidAya . Fill :mALo doro ta mA doDAdANI parIvAra n intzela esate BODEL pramANane kAraNe Asas Pe kora Tit ha a%e-few we
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyone unaka samakAli aa kalayA vimA AIMS CONCH TE ESCHENKE firmati citra peja vidhAra yuvataka sanirmidIpa de sabakana isi puravAsa saashurtaa| sImA aparazAyA karImAnAgInaMdanI parAjinatrANe aap| seboso jasajA jAkara zAvAlA jAgarAma jntaa| mArate vijaya para ghalacAlImA sAiparakerAmadhanI yI nAranAmeghanAre vInatInA sIemabI matAmA noTarI goda divAkarubalihArI sAhibasUrata lAgaNAra janamanamA sAmA dAtegaDa ma prazane dA disAbhijya paripATalagata 5 pisAsaja jagIsava zrIrAma karImuni rAjapa vigradInaparina rogIle vimArI ho mukhiyA jAgarA reDI zrAvaka loka zrI gurucA kacAra jiradi kokasaneda iMDi premapadhArogaha ja sarapaTavA lavAre iMtarivArA ga mIrenAzaNodAra lAgIgodara hiyAnIvana jIyAnI karamini kima sirva mi unake zAtira pa kopara manamA lAga kAgatamA seva morosaperAja gahare jamanApA dezAta jeTa ls|| vijayAdArIko sa kaNomana moTanapAsa dAdara dhamita irApAla samarUpa patisaMghIya jAgA "tAtI rimitA se ja mizrayataza menanAmi nivAja dinadina jaisavAda rakhaviNe dumAralA kaMsAzina va niSidhA rikti nibhidhA japanai dIpasa sti kidavaI saMgavanate gavAlaya sara vAravAdanakA an mAtAjI bhImarA citra 16-17 lekhakanI pustaka lakhavAnI niputAne lIdhe dekhAtI akSarAkRti
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ LONDON2 4 5 RSS ARBAR 6 vAvavAnuM "pApATIgakAzIvi ~ 15. sUkSmAkSarI ane cAra pustaka 8 9 Res lab puritkpu Pet nakArDamA LEONAR REINHA hara BARHE THABRAS TABE kApasAla ALERT manusa sear Sn 2 Mean x67
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ thI rokANakAro che pANI vAlI mosamamatAno dAvo karI temanA mAtA nA karIne jaya vilaNI rogapasArAne mAra mAratA vidhisonerI saparivAravANiyaalgrAtI mAro moNapata varasAdanA kAkA ane nAnI vAta paNa tanasItapoNAtaHthe ripara potAnA patinI nALA pAsa karI che. pIvo choNArarAjAzAha vi ratiyopikone potAne vaNIka rAvavI jarantenA tanotaravA terasa kahevAmAM tamArA vALane ane yojAtA potAnA hitAvanA tema chatA sAvI tenA nAnA pAnA parivAranA sinAriyonA minanal, , neriyara pAvAthantAIjAnANapaNa tapAsa karI rahI polIsa kAphalAma yAjJiiItinirikSaNanI vAtAvaraNane bacAvavAnA niyamita karAvatI hatI. Tii teno rInA mamNI karAI sAmaraNArI che nIti vitaraNa samatA sonI nANA TAvI ke vAparavAno viSapaNA netA nahI teno to niyaditi rAvarANI tarIke paraNiyAdhizaao kAlAvALA tarIma karI ja dara * * ka dama ka eii narapAniNakora R , , , jisa mastakasaMzodhanakaLAnA namUnArUpa "pramANaparIkSA graMthanuM pAnuM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ SORStre SH 15 Holitan wllpeik Maasik citra 20 sacitra ane kArIgarIvALAM pATI-pAuM-pUThAM B - MAR awayniste-RHA A urat AREILahakaandirpaigns vyasAyI ra MORMINA TIONAKESAR nimoniyamamA sAtavAsaMtalAyA jadayarusatiguNAlAdAda ..javAyazivAmimahAmAGarAzayala Tus mar vIvitahAtamA mahAnisabara - mahAyalAvasmarasAmiyatimAna sarakAza sAyA tAsikAzA aga ra muvi cinizA mahAna kA padAmA suna kisivikimIvikAkA nivasati / More... Mntre. A himA . . R Adimawwe MAH albricant NahiloPURA. citra 21 iMTogaNa sthApanAyukta ajita zAMtitavanuM paheluM pAnuM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrti [1] jaina lekhanakaLAviSayaka nibaMdhanA pRSTha 3pamAM "eLiyuM-tenI banAvaTa ane utpatti' vibhAgamAM ame jaNAvyuM che ke "LiyAne mAravADI lahiyAo "kAMTiyuM e nAmathI oLakhe che, paNa ene vAstavika artha zuM che e samajAtuM nathI. A saMbaMdhamAM amArA mAnItA lekhaka zrIyuta gavardhanadAsa lakSmIzaMkara trivedInuM kahevuM che ke phAMTano artha "vibhAga' thAya che. je sAdhanathI khavA mATe pAnAmAM phAMTa vibhAga-lITIo derI zakAya e sAdhananuM nAma "kAMTiyuM. [] pRSTha 38mAM "tADapatra upara lakhavAnI zAhI'nA prathama prakAramAM lIlaMkakasIse eTale "hIrAkasI" samajavuM. [3] pRSTha 41nI TippaNuM naM. 6mAM ame "svAgano artha kaMkaNakhAra Ayo che tene badale keTalAka khaDiyo khAra ema paNa kahe che. A baMne khAra garamI ne pavanathI kulAvelA samajavA. [4] pRSTha 4pamAM hiMgaLakane dhavA mATe ame "sAkaranA pANIne prayoga jaNAvyo che tene badale "lIMbunA rasathI dhovAno prayoga vadhAre mAphaka che ema amAro lekhaka kahe che. hiMgaLakamAM pAro hoI lakhatI vakhate gurupaNane lIdhe hiMgaLaka sAthe pAre ekadama nIce UtarI paDe che. e pAre azuddha heI kALAzapaDato dekhAya che. lIMbuno rasa e azuddha pArAne zuddha banAve che jethI temAMnI kALAza nAbuda thaI jAya che. pariNAme hiMgaLaka zuddha ane lAla surakha banI jAya che. [5] pRSTha 46-47mAM citrakAma mATe raMgo' vibhAgamAM ame raMgonI banAvaTanA keTalAka prakAre ApyA che te karatAM vadhArAnA bIjA ghaNA prakAre amane maLI AvyA che je A nIce ApIe chIe "atha cItrAmaNamAM raMga bharyAnI vidhiH | (1) sapheda TAMka 4, pAvaDI (pIuDI) TAMka 1, siMdura TAMka be--gere raMga haI(2) saphedo TAMka 4, pothI galI TAMka 1-SArIka raMga haI. (3) siMdura TAMka 1, pAvaDI TAMka - nAraMgI raMga haI. (4) haratAla TAMka 1, gulI TAMka -nIlo raMga hoI. (5) sapheda TAMka 1, abate TAMka lA-gulAbI raMga haI. (6) yAuDI (pIuDI) TAMka 1, gulI TAMka 1-pana raMga haI (7) saphedo TAMka 1, galI TAMka 1-AkAzI raMga hoI. (8) sapheda TAMka 1, siMdura TAMka 1gahuM raMga hoI. (9) siMdura TAMka 1, sapheda TAMka 4, pothI TAMka 1-gohuM raMga hAI (10) jaMgala TAMka 1, pAvaDI TAMka 1--suyApaMSA raMga hoI. (11) amalasAra gaMdhaka TAMka 4, gulI TAMka ra- AsamAnI raMga hoI (12) hiMgula TAMka 1, gulI TAMka 2, pithI rati 1, saphedo TAMka 1-veMgaNuM raMga hoI. (13) saphede TAMka 4, pevaDI (pIuDI) TAMka ra-paMDuro raMga haI. (14) gulI TAMka 1, diDI TAMka 2, aLato TIpAM 3, syAhIrA TIpAM 3, siMdurarA TIpA 3-AbA raMga haI (15) syAhI TAMka 1, pothI TAMka 1-kastUrI raMga haI. (16) siMdura TAMka 4, gulI DhAMka 3-pASI raMga
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jaina citrakalpadruma hoI. (17) sapheda TAMka 3, aMbA raMga TAMka 1-aragajA raMga haI(18) peAvaDI (pIuDI) TAMka 2, pithI TAMka ra-caSA raMga hAI (19) sapheda TAMka 3, vAvaDI TAMka 1,-gohuM raMga huI te ghAliI tyAre kASTha raMga haI. (20) sapheda siMdura bhelI-mugalI raMga huI. (21) gesa sapheda bhUlII -mugalI raMga haI. (22) sapheda khAvaDI bhalaI-gere raMga huI. (23) siMdura haratAla bhelII-gohuM raMga huI. (24) pevarI (pIuDI) gulI bhelII-nIle raMga huI. (25) haratAla gulI bhelII aMbapatra raMga huI (26) sapheda gulI bhelII-AsamAnI raMga haI. (27) sapheda pevarI gesa bhelII-jaTA raMga haI. (28) siMdura mAvaDI bhelII-nara raMga huI. (29) sapheda gulI siMdura bhelII-abaji raMga huI. (30) sapheda haratAla gulI bhelII-hasti raMga huI. (31) saphedo siMdura haratAla bhelI Ihasti raMga haI. (32) gulI syAhI siMdura haratAla sapheda bhUlII-varI raMga haI. Iti samApta." . uparokta "citrakAma mATe upayogI raMgonI noMdhanuM jUnuM pAnuM jaina mUrtionI aMgaracanA karavAmAM nipuNa mArA ziSya maNilAla lakSmIcaMda pAMDe pAsethI maLyuM che. "citrAmaNanA raMganI vidhiH (1) pahADane vA (raMga)-misi, vAnI. (2) bhabhutIne ga- gulI, khaDI, thoDe aLato. (3) meghavarNa-gulI, khaDI. (4) veMgaNIo raMga--gulI, aLatA. (5) dhUmrane raMga-gulI gheADI, khaDI, aLate De. (6) pistAno raMga-khaDI, siMdura, thaDe aLa. (7) gere raMga-khaDI, siMdura, aLato. (8) dhaMdhalo pahADI-gulI zerI, khaDI, aLate alpa. (9) ghaune raMga-haratAla, siMdura, khaDI. (10) kALo rIMgaNIo raMga-gaLI ghaNI, aLato thaDe. (11) nIla cAsano raMga-TIkaDI, jaMgala. (12) strIno raMga--haratAla, sapheda. (13) nIlo ga-gaLI, haratAla, (14) gulAbI raMga--saphedo, aLato. (15) gohIre nIlo-TIkaDI, gulI. A raMgenA prakAromAM jyAM mApa lakhyuM nathI te ghaNuM, thoDuM te thoDuM, bIjuM tela-mApa lakhyuM nathI te kArIgarane ThIka paDe tema le. tala heya paNa raMga hoya te phera paDe. citraraMgenuM A pAnuM amane amArA lekhakaratna zrIyuta govardhanadAsa lakSmIzaMkara trivedInA saMgrahamAMthI maLyuM che. [6] pRSTha 55mAM lekhakanAM sAdhano' vibhAgamAM ame lekhakone pustakalekhanamAM upayogI sAdhanane lagatA "phudhI 1 jagaDha rA ' loka Apyo che tene lagabhaga maLatuM eka kavita maLI AvyuM che, je ahIM ApIe chIeH "masI-kAjala" mAMhi melI 1, ghela "kAcalI' ghAti 2. kaTake eka "kAMbali' graha 3, "kAgali gujarAti 4. suraMga "kAMbI samI 5, "kAMThArI lekhaNa kAli . dho' UMce kare 7, kaDi bevaDI vAli 8. karI nIcI "kalAI 9, karI kara bai 10 nai kIkI' male 11. IgyAra 'kAkA' vina eka ThAM, akSara eka na nIkale. 1.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 jaina lekhanakaLA" viSayaka nibaMdhamAM AvatAM lekhanakaLAnAM sAdhane, saMketa Adine lagatAM nAma ane zabdanI anukramaNikA [AvA goLa ( ) kausamAM ApelA eka TippaNAMka sUcaka che.] akSarAtmaka ane 61,62, kalAI ugragaMdhA 114 ujamaNuM utarI 111 (30) uttarI zailI 9,10 uthApana UrdhvamAtrA 50,51 epa darzaka ci 84,87 eLiyuM 24,32,35,36, 56,111 " namaH siddhAnI pATI - 58 (73) 120 ka5DauM 32 (47) kalemAna kavaliA 111 (130 zra) kavala 112,113 kastUrI raMga 120 kaMdha 120 kaMbikA 19,36,37,113 kaMbikAvalI 113 kaMkhyAlI 113 kAgada 29 kAgali 120 kAgaLa 12,22,24,25(30), 26,28,29,30(41,42,43, 44,45),55,71 kAgaLanA dAbaDA 101 kAgaLanA pustaka 69,70, 71,76,97 kAgaLanI pIpa kAcalI 120 kAjala 55,120 akSarAMka 62,64,65,71,72 agurutvaka 28 agra mAtrA 49(67),50,51 amAtrA 50,51 anyAkSaravAcanadarzaka ci 84, 85 anvayadarzaka ci 84,88 abaji raMga 120 amadAvAdI (AgaLa) 30(5) aragajA raMga 120 aramaIka (lipi) 8 aravAla (kAgaLa) 30(41) ardha cokhaMDA dAbaDA 100,102 avacUrI 118 avacUrNa 118 avataraNa 34 aSTagaMdha aMkalipi 7-8 (7) aMkavidyA ebapatra raMga 120 AkAzI raMga 47, 119 AzAtanA 110,111 AsamAnI raMga 47,71 119,120 AMkaNuM 28,37,55,111 AMkha 55 AMbA raMga 55 kaDi 45 auSadhalipi 8 (7) kakkAnI pATI 58 (3) kacchapI pustaka 22,23,72 kadi 120 kataraNa papa kagala kapaDAnI paTTI 98 kapaDuM 21(22),24,25(30), 26 (33) 28,29,31, 90,112 kapUra 114 kabalI 111 (130 va), 113 kabATa 103,114,116 kabUtaranuM pIchuM 82 kamalI 111(130-5), 113 kara be 120 kalama 32,33,34,35, papa,pa6,113 kAThuM. 32 kAtara kAtaMtra vyAkaraNa prathama pAdanI pATI pa8 (73) kAnapurI (AgaLa) 30 kAnadarzaka ci 84,85 kAzmIrI (kAgaLa) 30 (44) kAzamIrI lahiyA pa6 kAka 55
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 kASTapaTTikA 22,24,32(46) kAkhaMraMga kALAM mar kALI zAhI 30,38,39,40 41,42,70,71,72,73 46 kALe raMga kALA rIMgaNI raMga 120 kAMkarA 5 kAMThArI lekhaNa 120 kAMDuM . 32 (47) kAMgali 120 kamaLa H 55 kAMkhI 19 28,32(47),37 55,90,98,111,113,120 kAMsyapatra kIkI kubaDIne patthara kula kuza kRpANikA Da. 15 13 (11) pa 55 kha keza 55 kATarI 55 kauTilIya (lipi) 6-7 (7) 55 kramaNa khaDiyA 120 33(48) kharatADa kharAchI (lipi) 19,20,24,46, 55,90,111,113 kharataragacchIya lipi 48(65) 29 4,5,8, 9,18 3. 47 82 13 (11) 23,102 khaMbhAtI (kAgaLa) khArekI raMga khisakolInA vALa gaNa guTakA 27 (35) 55,120 gulAmI raMga 4,119,120 gulAla 115 gujarAtI lekhakAnI lipi 48 geru 82,83 47,119,120 gerA raMga gAhIrA nIlA (raMga) 120 gADuM raMga gaMDI pustaka graMthAgraM graMthi ghauMnA raMga chUTA gheADAvaja 119,120 22,23,72 107,117 19,20,28,113 gheADAvajanA bhUkAnI 120 31,82 114,116 peTalI 114,116,117 caMdananA dAbaDA cANAkathI lipi cApaDA cAmaDInA dAmaDA 102 65(3) 112 28(66),102 cAmaDAnI paTTI 28(36),102 cAmaDAnI pATI 28 (36) cAmaDuM 28 (36),100,102 cAMdInI zAhI 37,44,71 cha cAMlA citrAkRti cUNI caitya cAraaika cASA raMga charI chaMdaNu chAdaNa epATI pustaka 61,70,71 117 104,106 (119) caityavAsI muninAM sthAna 106 (120) 71 120 55 20 20 22,24 For Private Personal Use Only jaina citrakapama jA raMga jikhmA jIbha jamaLa jIjavaLa jenilipa jJAnapaMcamI 120 117 117 35 24,32,35 48 116,117 91,116 jJAnapUjA jhalamala 72647),94(1109) TaJArtha 118 TakhA 118 TippaNAM 27 (33), 31 Tappanaka 26 (33), 118 Tippanakadarzaka cit 84,88 TIkA 70,71,117 ThavaNI32(47),111 (130) 19,20 33 29 DhAMkaNu tajImAM mar tala tADapatra 11,21,22,24,25 (29,31), 26 (32), 27 (34), 28,29 (38,39), 38,71,90,102 tADapatrIya pustaka 69,70, 76,97 tAmrapatra 24,27 (35), 28 29 tAlu tripATa tripATha dakSiNI zailI degaDI haratAla dastarI dAtAsI lipi dAbaDA 28,90,98,99,101, 72,73,76 72,73,76 9,10 82 111 (130 6) 8 (5) 102,111,113,114,116 devanAgarI(lipi)18:58(43)
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 dArI 111 (130 6) dArA 19,32 (47), 36,71, 82,83,98,113 30 dolatAbAdI (kAgaLa) dhUmranA raMga 120 dhUMdhalA pahADI (raMga) 120 33 dhALAM mak dhALA raMga nara raMga 47 120 18,21 47,119 nAgarI (lipi) nAraMgI raMga niyukti nIla cAsanA raMga nIleA raMga page paTArA paTTikA paTTI 55 103,114 90 101 parimAtrA 47,49 (67), pa patitapAdarIka cita patitapADhavibhAgadarIka 4 pattuM patra 47,119,120 117 120 paNe pahADanA vAnA raMga 11,19,21 (22) paththara 24,28 (37) paththarapATI 106 padmacchedadarzakacita 84,86 11 120 paMcapATa paMcapATha paMDurA raMga pATalIputrI vAcanA pATI citlR 84 | 72,73,76 72,73,76 119 15 19,55,56,58,99, *100,101,102,111(170 f-~-3),113,116 pADaparAvRttidarzakaci{84,85 pADabhedadarzakaci 84,86 pADAnusaMdhAnandIkaci 84,86 19,99,100,111 - (130 ra9),113,116 pAdavibhAgadarzaka citlR 87 pATha pAna raMga 119 pAnuM pIstAnA raMga 11,19 120 pIchI 82 pILA raMga 47,71 pUDhAM 19,32 (47),99,100, 102 pUrvapadmaparAmarzakaci 84,86 pRSThimAtrA 50 (67), 51 103,114 peTI pepAyarasa 11 (9),25(29) pevarI raMga 120 peAthI98,99,111(130-C) pauSadhazAlA 104,105 (115), 106 (118) 117 prati prathamAdarza prazasti prAkAra kAMTiyuM 108 (126) 108 rUpa 35 cUMdaDI bar aMdhana 90,100,101,111, 20,28 32 113,116 39 (57),43 bIArasa khIjaka 117 brAhmI (lipi) 4(5), 5,10 (9), 18,21 brAhmI devanAgarI(lipi),47 (64),48 For Private Personal Use Only 123 brAhmI nAgarI (lipi)32,66 brAhmI baMgalA(lipi)47(64) bhabhutInA raMga bhale mIMDuM 59,61,70,71 bhaMDakiyAM bhASya bhikSusaMghATaka bhuMgaLiyA (kAgaLa) bhUpatra bhAjapatra 120 mukhavastra mukhavastrikA 103 117 13 (12) 30 24,27(34), 28 11,21,22,27 (34), 28 19,20,37,45,46 maSI maSIbhAjana 20,46 masI-kAjala 120 117 mahAbhASya mAthAnA vALa 33,25 mAthurI vAcanA 16 mAravADI lahiyA rUpa mAravADI lekhakA pa mAravADI lekhakAnI lipi 48 112 112 120 ga rIAla mugalI raMga muSTipustaka mUladevI lipi medhavaNa (raMga) meArapagaluM yakSakardama catinI lipi 22,23,72 6-7 (7) 120 84 41 42 37,46,47 112 rIla 112 perI pustaka 69,75 (92) rUperI raga 46 rUperI zAhI 37,44,72,74 rekhAlipi 8(7)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAgadarzakaci 84,87 vizeSacUrNa 117 vizeSaNa-vizeSya saMbaMdha darzakaci 84,88 viSama padaparyAya 118 viSamapadavyAkhyA 118 vITAMgaNuM 32 (47) jaina citrakalpadruma saMpuTikA 111(1303),112 sAhebakhAnI (kAgaLa) 30 sAMkaLa 19,20 sAMpaDI 111(130),112, 113 sAMpaDe 111(130),112, 113 vRtti 117 124 rezamI kapaDuM 28 rausvapatra 24,27(35),28 rakhAkSarI pustaka 74,75 (92), 102 lAkaDAnA dAbaDA 101 102 lAkaDAnI pATI 19,21,23 (28), 28, 32,99,100, 102,121 lAkSArasa 40 (55), 42 lAla raMga lAla zAha 37,44,45,71, 72,73 lipi 18,47,48,49,50 limbAsaNa 18,46 lipyAsana19,20,24,46(12) lIlo raMga 47 lekhaNuM 19,21,24,32,33, 34,90,111 lepyAsana 46 (62) vatarANuM varagI haratAla varNatIraka 35 vasati 104,105,(115) 106(116,117) rara vahI 111 (1305) vAyArthasamAptidIci 87 vAcanA 14,15,16 vAdaLI raMga vArtika 118 vAllabhI vAcanA 16,18 vAMsanAM barU 33 vibhakti-vacanadarzakaci 84,87 4(4) veMgaNI raMga 119,120 vyAkhyA 117 zaNIA (kAgaLa) 30 zabdAtmaka eke zabdake 67,69 zAha 19,20,24,26,37,38, 39,40,41,55,90 72,73 72,73 zu lipi 8-9 (7) zUnyAMka zrItADa 29,93 (103) bArIka raMga 119 pASI raMga sapheda 47,81,82 sarvagraMthArca 107,117 sahadevI lipi 8 (7) saMgrahaNa 15,118 13(11) saMghasamavasaraNa 14 saMsamavAya 14,15,16,17, 18 saMghATaka 13(12), 14 (16), 15 (18) saMpuTaka 111 (130 3), 112 saMpuTaphalaka 22,23 sAMpuDA 111 (1306). sAMpuDI 111 (30) suyAyaMSA raMga 119 suvarNapatra 24,27(35) suvarNAkSara pustaka 23 (27), 74, 75 (93, 94, 95), 92,202 sUkamAkSarI pustaka ha6 sUtarano dora 98 supATikA 22(26) semeTika saI 21,32,41 sonerI pustaka 19,74 (89) sonerI raMga sonerI zAhI 37,44,72, 74,75,76 stabaka strIne raMga sthUlAkSarI pustaka svara-vyaMjananI pATI 58 (73) svarasadhdhazadarzaka ci 84,86 haratAla 47,,81,82,83 hasti raMga 120 haMsapagaluM 81,84 hAMsi 71(85),73,117 hiMgaLoka 24,46,70,71673 huMDI 71(86),117 120. 118 saMgha
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ akharapuDDiyA (lipi) pariziSTa 2 'jaina lekhanakaLA' nibaMdhamAM AvatAM vizeSa nAmeAnI anukramaNikA acchuptazrRSTivasati 105 (115 7), 186 ajamera 4 (3),75(92) ajayapAla annaharA ajitanAtha aNahilapATaka (115 -la---gha-3-2), 106 (119 ) aNahilavADa 105(115), 107 (122 ) aNahilapurapattana 26(33), 51(18),pa3(71), 106(119 T) anudbhutalipi anulAmi pa aparagauDAiipi abhacaMdra abhayadeva abhinaMdana amadAvAda 6 (7 ) aNahillavADapattaNu 106 (119 n) adhyAhAriNI lipi 4(5) animittI (lithei) 6 (7) 4(5) 4(5) arnaravijayajI amerikA aMrakhI ameIka 109 109 103 105 4(5) 26 (33) 94 (109) 103 30,53 (72), 65,97 75 (93) 12 4(4), 6 4(4) aravAla arbudAcala avaMtIti azeka asurilapa ahamadAvAda ekapallavI 94 (109 29) 8 (7) 6 (74) 4(5) agulIlipi 4(5) aMtakakhariyA (lipi) 6 (cha) atirakSadevaliSa 4(5) aMbAlAla cunIlAlane alipa aMgipi 30 (41) 93 (104) 2(1) 4 (3), 5 (7) 4 (5) bhaMDAra pAlItANA 94 (110 24) aMbesaramunigraha 106(120) AgamagacchIya Agamika Amrabhara AyAsasipi 94 91(99 ) AgrA AtyaMsipi AphrikA AbhaDavAvasati 97 6 (7) 4(4) 105 (115), 106 93 6 (7) Akha 25(29) AryakSetra 1 (1), 2(1) pacha AryasaMskRti AzApUvasati10pa(115) 106 AzAvarasauviSNu vasati 105 (115 21) sA 106(118) AsAvali 106 (119 ) AhAra 97 AMdhra 2(2) AMkhaDa 3 inDiyana myujhiyama 4 (3) IDara 109 4(4) Ithiopik IrAnavAsI ugralipi 4(5) uccattariyA(lipi) 6 (7) 106(118) jayaMta uDiyA(lipi) uDDI (pi) utsepalipi utkRpAvattalipi uttarakuruddIpalipi uttarI zailI udayaprabhasUri udepura unA 10 6 (73) 4 (5) 4 (5) 4 (5) huM 92 97 109 ucaaitarikhiyA (lipi) 6 (7) utarakariyA (lipi) - (7) UparkazavaMzIya 106 (118) UdhaliMpi 4 (5) RSabhadeva 4(6), 103 RSitapastakhtalipi 4(5) ena. sI. mahetA 27(33) 22 (23) 22(23) erIana elekajhAMDara
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 guNacika 32 97,109 21 21 126 beziyA 4(4),25 (29) eziyAi 6(7) bosavAla jJAtIya 92 audIcya jJAtIya 51 (18) auSadhapallavI 8(7) kaccha 24,54 (72), 7 kalipArzvanAtha 26(33) kanaDI kanArilipi 4 (5) kamalasaMyamopAdhyAya 54 karNATaka karparavijayajI pa4 (2) karmAzAha kalakattA kaliMga lipi 10 kaliMgAdhipati kalyANamalajI DhaDhDhA 5(92) kastUrabhAI maNibhAI (78) kAgajIpurA 30 kAnapura kahA 94(108) kAyastha pa1(68), pare (68 ) 94 (101) kAzI kAzamIra 30. kAsarahadIyagaccha 53(69) kAMtivijayajI (pravartaka) 26 (33), 36,52,54(72),75 (92, 93) kia-lu-se- Topa kinnaralipi 4(5) kIrI (lipi) 6(73) kIrtivijapAdhyAya 54 kugiara 25(29) kuTilalipi kumArasiMha 91(994) kumArapAladeva 37,74(8), 92,109 kumArapAlasuzrAvaka53(69) kezI vIrajinabhavana 106 (119 ) keDAya keDAno bhaMDAra 54 (72) khalika ra7(34) kharataragaccha 48 (65), 91 (103), 93( 15) khareDhiyA (lipi) 6(7) khareSTha 4,5,9 khareSaThI (lipi) 4(5) maMdilAyariya 16 (19 --ra) khaMbhAta 25(29),30,53,54, 97,105 khAravela khAsyulipi kheDA khetasiMha 91 (100 ja) khetA 27(33) khAtAna 32 (47) gaNAvartalipi 4 (5) gaNialipi 6 (cha) garuDalipi 4 (5) gaMdharvalipi 4 (5), 6 (7%) gaMdhAra baMdira. 94 (110 ) gaMbhUtA 106 (119 ) gAyakavADa orieMnTala InsTITayuTa vaDedarA 23,28,77 gAMdhAra gAMbhU gAMbhU-cetya 106 (119 ) gujarAta 24,29,47,75 (93), 97 jena citraka95ma gujarAnavAlA guNubhadra 26 (33) 27(33) gulipi 10,60 gurumukhI (lipi) 10 govardhanadAsa lamIzaMkara trivedI para geThika gaurI ra6 (33) graMthalipi ghodhA suMDA 30 cakralipi caMcaLabahenane bhaMDAra amadAvAda pa3 (72) cataravijayajI para caMdragupta 22(24) caMpakanarvAsI 27(33) cAInIjha cANakaya 6 (7) cANakkI (lipi) 6 (3) cAritravijayajI 65(78) cAhaDa 106(118) cittoDa 110 citrakUTa 91 (100 ),106 (18) cIna cInIlipi 4(5), 5 cIbAgrAma 26 (33) caitya 104,106 caukhaMbA sIrIjha 7 (7) chattAvalIpurI 106 (12) chADAmagrI '5(1ra) chANuM chAheDa jakhI (lipi) 6 (7) 30. kAla 97 105
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92. 4(5) 92 jana pariziSTa 2 jagatazeTha ha6 (5) jagasiMha 91 (100 %) jayatugnideva 106 (118) jyasiMhadeva pa3 (71),106 (119 ) jayAnaMdasUri jahaNa pa3 (69 ) javaNANiyA (lipi) 6(7) javaNaliyA (lipi) 6 (cha) javaNuM (lipi) 6 (73) jasavijayajI ra6 (33) jasavIra 91 (99 ) jasA 26 (33) jebUzrAvaka 106 (119 zra) para (69 ) jAmanagara 97(109) 91 (99 ). jAlora, 97 jinakuzalasUri 53 (195) jinacaMdragaNi 107 (122 %) jinacaMdrasUri pa3 (195) jinabhadrasUri 93 (105) jinarAjasUri 93(15) jinavallabhasUri 106(118) jinezvarasUri 106(118), 108 (128 ) jesalamera 25(29),52(69), 97,19,110 jesalamera killAne bhaMDAra 91 (100 ) 97 jainazramaNa saMskRti 3 jhaDiyAlA 97 mbeiTana 18 DAI gara ra6 (33) sA vorA 76 (5) NihayA (lipi) 6 (7) takSazilA tapagacchanA zrI pUjya bhaMDAra chapa (94) tapagacchano bhaMDAra (pATaNa) pa3 (2) tapAgacachIya taruNaprabha ha1(100 va) tAmila lipi 10 tilahI 26 (33) turkIlipi 6() turkastAna tejapAla tejA 27(33) telugu tristutika pa4,59 (73) saM-kI tharAda 105 dakikhaNAvaha 14(13) dakSiNa 24,75 (99) dakSiNI lipi 4(5) dakSiNI zailI daradalipi 4 (5) dAparA darzanavijayajI 65 (78) daviDI(lipi) 6 (7) dazottaradasaMdhilikhita lipi dAnavimalajI 75 (ra ) dAmililipi 6(%) dAyika 108 (128 ) jAla, 127 devalipi 4(5) devazAnA pADAne jaina bhaMDAra amadAvAda 5,(93,94) dasAuriyAlipi 6 (7) dehadi-dohaDi vasati 105(1155),106 dehaDi zreSTi 94 (109 ) draviDa drAviDa lipi 4(5) dviruttarapadasaMdhilikhita lipi dharaNAzAha 93(105) dharaNIdharazAlA 106 (118) dharaNaprekSaNAlipi 4(5) dharmaSasUri 91 (99 ) 93 (104) dharmacaMdra 108 (125) dharmadeva 106(118) dharmasAgarepAdhyAya 94 (109) dhavalapura 106(117) dhavalabhaMDasAlikRta pArzvasvAmijinabhavana106(119) 105 dhAMdhala 91 (100) dhoLakA 15, 106 naTapadra 77(96) naDI (lipi) 6 (7) nayakIrti 107(1rIM ) nayavijaya pa3,54 (2) naracaMdrasUri 26 (33) nalaka 106 (118) naMdurabAra nivAsI 93,94 (16) de. 9 106(118) devakRSNa 77(96) devaddhigaNikSamAzramaNa 14 (15),16,17,18,117 nAgAjaNa
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 nAgara pA nAgarI(lipi) 6(75),18, 60 nAgarIpracAriNI (traimAsika) 16 (20) 4(5) 14(13), 16,17 92 97 nAgArIgaccha 75 (92 23) nADIvAlagaccha 75 (92 3) nAthAlAla chaganalAla 7pa (pa) nAlaMdIya bauddha vizva nAgalapa nAgArjunAcArye nAgeMdragacchIya nAgAra vidyAlaya nisa nikSepalipi nirNayasAgarapresa nirNayasAgarIya tUha nepAla neminAtha paTaNA padamA 96 (113) 22 (23) 4 (5) 104 16 (18) nemicaMdra sauvaNika pauSadhazAlA 105 (115) 7(7) 4 (4) 4(3), 13(12), 100 30 (41) 94 (109 3) 76 74 (107,108) 10,60 pApa parvata pazcimI (lipi) paharAIyA (lipi) 6 (7 ) pahArAIyA (lipi) 6 (7 ) pATaNa 25 (29), 26 (33), 28 (38), 3, 50 (67), para (69), 55, 65, 97, 105, 109 vATanivAsI gATilaputra pAliputta yAdaza pAdalikhita lipi pArasI (lipi) pArzvasAdhu pAlanapura pAlanapuravAsI pAlI pAlItANA mAhaNa SiprAnA 47(63), 48(65) 15 15 (18) 97 4(5) 6 (cha ) 106 (119 6) 97,105,106 75 (91) wj 97 91 (99 ) 4 (3) 12 puSkakharasAriyA(lipi)6(7) puNyAya (zramaNa) puSkarasArI (lipi) 4(5) pulipi 4(5) pUnA 25 (29),53 (72), 91 (299 6) pUvavadelipe 4 (5) pethaDa deva-zAha-maMtrI 92,93 (104),94 (108) pAravADa 28 (37),92 pAliMdIlipi 6 (7) pauSadhazAlA 104,106 prakSepalipi 4(5) 109 prabhAsapATaNa prahlAdanapura 106 (116) prAggATa 27(33), 28 (37), 92,93 prAghecAgAtra 91 (99 ) phArasI phinizIan akula-nadikazruSTivasati 4(4) 106 (117) For Private Personal Use Only jaina citrakalpadruma 18 (21) 4 (5) 1,60 barmIjha(lipi) aMgaliMpi iMgalAlipi baMgALa khaMbhA (lipi) bADamera lucara mAhaDa bihAra bIkAnera khIjADhyAM buddhadeva 97 6 (7 ) 97 97 93 30 (41) buddhisAgarasUrinA bhaMDAra 53 (72) burAnapura 75 (92 3) khauddha zramaNusaMskRti brahmadeza 3 brahmavallIpi brahmA brAhmaNa brAhmI brAhmI(lapi) 97 28 (37) 4 (3) 25,29,32 4(5) 4 51 (18) 4 (6) 4 (5),5, 10 (8),18,21 bhaktivijayajI 53(72),54 bhadrabAhu 13(12),14(13, 16),15,16 (18) 97 bharUca bhAbhAnA pADAno bhaMDAra (pATaNa) bhAvaDAra gaha bhAvade 54 (72) 91 (99 g) 27 (33) bhAvadevasUri 91 (299 3) bhAvanagara 53 (72),97 bhAvanagara saMghanA bhaMDAra 94 (106) bhAMDArakara InsTITyuTa pUnA 56 (52)
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 pariziSTa 2 bhIma 91 (100 ) bhImamaMtrI para (69 ) bhuvanataMgasUri 95 (112) bhUcalivI 6 (7-3) bhagukaccha pa2 (69 rahyuM, 93 (104) bhogavayatA (lipi) 6 (7) bhejaka bheja deva bhejAka 91 (99 va) bhImadevalipi magadha 18,47 magadhalipi 4 (5) 51 pa1 yuropavAsI 11 (9),12 (9),28(36) rakakhasI (lipi) 6(7) ratalAma ratnaprabhasUri 26 (13) ratnasiMha 91(100) rAjapUtAnA myujhIama 4 (3) rAjendrasUri pa4,59 (73) rANiga 91 (99 %) rAdhanapura rAmakuzala 75(92) rAmacandra rAte ja 50 (67), 19 pAde 53(70) rekhApallavI (lipi) 8(7) minalipi lADalivi 6(7) lADI 27(33) lIMbaDI 5 (29),97 lIMbaDI jJAnabhaMDAra 54 (72), 75, (93,94), 91 (99 %), 94 (106) 97 magadhavAsinI mAlavaNa (lipi) 6 (7 3) mAluM. 91(99 ) mahuvasati 106(116) mAhava 108 (126 3) mAhesarI lipi 6(%) mALavA 75(93),7 mAMgaroLa mAMgalyulipi mAMDavagaDha misara 11 (9) murzidAbAdanivAsI 76 (85) muMDArA muMbAI mUladeva mUladevI (lipi) 6 (7) mRgacakalipi 4 (5) megesthinisa 22(24) meDatA 53 (70) mevADa 24,28(37),75 (lha),97 moDhajJAtIya 51 (68),94 (107) motIcaMdajI yati 9 (7) modIno bhaMDAra (pATaNa) - 91 (99),94 (107) mohanalAlajIno bhaMDAra 54 (72), 75 (3) mauryavaMzI 22 (24) yakSadeva 106(1194) cakSalipi 4 (5) cazebhadrasUri 91 (99 ) cazevijapAdhyAya pa3 (2), 108 (17) cArakaMda 25 (29) yuktaprAMta yuropa 25(29) lIMbA A maNilAla pAMDa 47(63) mathurA 16 (19) maLAga 3(69) madrAsa 25,29 madhurA 16 (194) madhyapradeza madhyabhArata madhyAkSaravistaralipi 4 (5) manuSyalipi 4 (5) mahAgiri 14 (13) mahAtmA mahArASTra bhASA 42 mahAvIra 1,4 (3).103 mahIsamudragaNi 93 mahurA mahoragalipi 4 (5) maMDanamaMtrI 92 maMDapadurga 93 (104) malika 94 (108) mANikaya 108 (128) mAravADa 24,35,58(73), 75(93),97 2 lekhapratilipi 4(5) lalAka 28 (37) leli 28 (37) varasAmI 14 (13) vajalipi vAsvAmI 14 (13) 97 valI 4 (3) vaDodarA vaDhavANukepa vardhamAnasvAmI (1) valahiyarI 16 (193) valabhIpura14(15),16(1)
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130. vasati 104 106 vastupAla 25(29),74(89), 92 vAbhaTa 93,109 vAdhAka 27(33) vADIpArzvanAtha bhaMDAra pATaNa 75 (93) veNutiyA (lipi) 6 (7) vaidika saMskRti napura 5 (2 3) zakAri lipi 4 (5) zatruMjaya 106 (118) zAradAlipi 10,60 zAstrAvalipi 4(5) zAhAbAda 30 (41) zAMtinAtha bhaMDAra khaMbhAta pa3 (69),97 zivapurI zUnyapallavI-lipi 8 (7) jaina citrakalpadruma sArAbhAI navAba 9 (7) siddhapAlakavicakravartipauSadhazAlA 105 (1155),106 siddharAja jayasiMhadeva pa1, pa2 (69) 92,106 (119) siddhasenasUri 108,(128),110 siddhasUri mano bhaMDAra vAyumaralipi pa4 (72) 4(4) suragiri valabhyAnvaya 51 (18) vikramasiMha 91(100 ) vikSepalipi 4 (5) vikSepAvartilipi 4 (5) vijayakamalasUri 75 (93) vijayadharmasUri 75 (93) vijayadharmasuri jJAna bhaMDAra 75(92),76 (5) vijayasiMhasUri 91 (99 3) vijayasenasUri 92 vidyAdharavaMza pa3 (19 ) vidyAnulomalipi 4 (5) vidyAvijayajI 75 (2 ) vinayavijayajI 54 vimalagaNi 108 (126 %) vimaladAsa 94 (19) vimala zAha vimizritalipi 4 (5) vikaratnasUri vidhyAcala vIra vIra-gautama 93 (104) vIrajinamaMdira106(1194-) vIrapaMDita pa3(69) vIrA 91 (992) vilheNude 91 (993) vIMjhI 26 (33) zrIharSa - 51 satyasUri samaratha RSi 75 (23). sarvadeva 32 (46) sarvabhUtarUgrAhiNIlipi4(5) parva saMgrahaNI lipi 4 (5) sarvasArasaMgrahaNI lipi 4 (5) kavaiSadhaniNaMda lipi 4 (5) salaSaNapura 91 (98 ) sahAka 106 (118) sahajapAla 94 (1093) sakhyAlipi ' 4(5) saMghano bhaMDAra pATaNa 26 (33),31,108 (127) saMghavInA pADAna bhaMDAra pATaNa 25(29),26(33), 28 (38),50(67), pa2(69),65, 97 saMpratirAja 1 (1),2(1) saMbhavanAtha 103 sAIyA 93(15) sAgaralipi 4(5) sAdhupUrNimApakSIya 26(33) sinera 97 siMdhaviyA (lipi) (7) sihala siMhAlijha sIriyA 22 (24) sIrIa sukhalAlajI sumatisUri 53 (19) 93 (104) surata suhasti 14(13) selyukasa samajI naSi 7-8-9(7) semasuMdara selaNa 91 (994) 18,47,48 sauvaNika - 105 kaMdilAcArya 14(13),16 (19),17 sTAIna 27(34) staMbhatIrthapa1(68), (19) harA 91 (994) haMsalipi 6(7) haMsavijayajI pustakasaMgraha vaDedarA 74(88),5(3) saurASTra
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 hAsalade hibru 91 (99 ) 4 (4) himmatavijayajI hRNalipi 48 4 (5) 131 hemacandra 25(29),37,74,92 hemacandra mAladhArI 53 (71) >> cUrNa pariziSTa 3 jaina lekhanakaLA nibaMdhamAM sAkSIrUpe AvatAM pustakanAM nAmanI yAdI cikaDI civALA graMthe A nibaMdhamAM sAkSIrUpe nathI paNa e graMthonAM nAme prasaMgavazAta AvelAM che.] aticAra (saM. 1368mAM lakhelI tADapatrIya prati) 111(1305),112 aticAra (sa. 1466mAM lakhelI kAgaLanI prati) 111(130),112 adhyAtmagItA devacaMdra (18mo saMke) 76(5) anuyogadvArasUtra AryarakSita 17(21),66(79) jinadAsa mahAra 21(22) , TIkA haribhadrAcArya 21(22) apabhraMza pAThAvalI madhusUdana cI. modI saMpAdita 67(81 ) abhidhAnarAjendra tristutika AcArya rAjendrasUri 23 (26) ariSTanemicarita prAkRta ratnaprabhAcArya (sa. 1233) 106(1185),107(1225) arthadIpikA ratnazekharasUri (sa. 1496) 69(844) * aSTaka haribhadrasUri pa4(2) * aSTasahastrI vivaraNa yazovijapAdhyAya pa3(72) >> aspRzagativA pa4(72) * aMgavidyA 93(105) AgamikavastuvicArasAraprakaraNavRtti haribhadrasUri bRhagachIca (saM. 1172) 105(115) * AdezapaTTaka cazevijApAdhyAya 54(72) ArAdhanA (saM. 1330mAM lakhelI tADapatrIya prati) 111(130 va),112 4 AlecanApatra pa4(2) AvazyakacUrNa jinadAsa mahAra 13 (12),14 (13),16(18) AvazyakaniyuktibhASya AvazyakaTIkA haribhArI 21(22) * AvazyakavRtti malayagiri * iMDikA eriana 22(23) * iMDikA meMgeristhAnisa 22(24) * uttarAdhyayanasUtra 5(94) je uttarAdhyayanasUtrapAiyaTIkA vAdivetAla zAMtisUri (11mo saMke) 66(63) uttarAdhyayanasUtra lagvRtti nemicandrasUri(saM.1129)2(46),94(104),105(1154) * unnatazikharapurANa - 28(37) deg upadezataraMgiNI ratnamandiragaNi 25(30),74893),92,97(103) pa3(70)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 jaina citrakalpadruma * oghaniyukti saTIka TI. droNAcArya 93(15) >> aupapAtika sUtra 95(12) kalI rAsa 26(33) * kamaprakRti avasUri (apUrNa) cazevijapAdhyAya 54(72), * karmaprakRti TIkA pa3(72) * karmastava-kavipAkaTIkA para(69),53(69),106(118) kalpariNAvalI dharmasAgarapAdhyAya (17mAM sike) 94(19) * kalpacUrNa para(69), 3(692) ka95bhASya saMghadAsagaNi kSamAzramaNa 12(10),97(15) 4 kalapasUtra 75(91,93),76,94(110 -3) bhASAMtara rAjendrasUri tristutika pa9(3) * , subAdhikATIkA vinayavijapAdhyAya (sa. 1696) 4 kalyANakapaka 28(37) kahAvalI bhadrezvarasUri 16(1923) kAtaMtravyAkaraNa pa9(73) kAtyAyana zrotasUtra 66(80 ) kAmasUtra saTIka vAtsyAyana TI. jayamaMgala 6(7) * kAlikAcAryakathA 75(93),76,77 kumArapAlaprabandha jinamaMDanagaNi (saM. 1491) ra5(30),74(89),92(101) * phUpadaSTAMtavizadIkaraNa cazevijapAdhyAya 54(72) kUrmazataka bhejarAja 28(37) * gaNadharasArdhazatakavRtti para(69),53(193) * gItagoviMda 77 * gustavinizcaya pajJaTIkAyukta yazavijapAdhyAya 54(72) gurnAvalI munisuMdarasUri (1pame sake) 66(81),69(846-che) prahalAghava gaNeza 66(81),67(82) candraprabhacaritra prAkRta cadeva (saM. 1178) 106(11 ) cANakayanIti 60(73) :zAstra pigalAcArya 104 iMdenuzAsana hemacaMdrAcArya 93(105) jaMbudvIpa prajJapiTIkA (prameyaratnamaMjUSA) zAMticaMdragaNi (sa. 1660) 69(84),108(15) * jaMbUsvAmirAsa cazevijapAdhyAya (saM. 1739) 54(ra) jinAgamastavana jinaprabhasUri (15 seke) 110 (129 jItapasUtra bhASya jinabhadragaNi kSamAzramaNa 62,72(87) * jIvasamAsavRtti mAladhArI hemacaMdra (1ro saike) 53(71). javAnuzAsanaTIkA (pakSa) devarAri (1162). 14(16)
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 jIvAbhigamasUtravRtti jaina konpharansa heralDa jaina sAhityasaMzodhaka * jJAtAdharmakathAMga TIkA jJAnapaMcamI stavana jJAnasAraTIkA x jJAnANava jyAtiSkaDakaTIkA . * tapapaTTaka x viDantAntayAkti taittirIya brAhmaNa trabhuvana svayaMbhU trizatI (gaNitAdiviSayaka saMgrahagrantha) * triSTizalAkA puruSacaritra dazavaikAlika cUrNAM TIkA x dazArNabhadrasvAdhyAya dAnAdi prakaraNa - dravyaguNuparyaMcaroTA strApajJa draupadIsvayaMvaranATaka prastAvanA * dharmavidhiprakaraNa saTIka x dharmasaMgrahappina navatattvabhAvivaraNa x navasmaraNa naMdIcUrNAM nAgarIpracAriNI patrikA nirayAvalikAvRtti * nizAbhuktivicAraprakaraNa nizIthasUNI nizItha bhASya x kyAyakhaDakhAdya . x nyAyAlAka jJAvAsUtra caitArAdhanA saMpAdaka jinavijaya abhayadevAcArya (saM 1120) jitavijaya (sa. 1793) devacandra (sa 1796) caAAvijayApAdhyAya maliigara (saikA 12me) covijayApAdhyAya svayaMbhUkavi (dazamA saikA) hemacandrAcArye haribhadrAcAyaeN sUrAcArya (12mA saikA) cazevijayApAdhyAya sipAla (13meA sekA) pra. jinavijaya cAvijayApAdhyAya yazeAdeva (sa. 1174) zrIcandrasUri (sa. 1278) cazevijayApAdhyAya 105 (1156) 26 (33) 53 (72) 106 (119 1) 75 (15) 14 (14),16 (19 ) 16 (20) 105(115) 54 (72) jinadAsa mahattara 15 (17 6),21 (22-5),22 (5 la), cazeAvijayApAdhyAya zyAmArge semasara 133 93(105) 24 (107) 94 (106),104 (114) 94 (107) 107 (124 3) 111 (130 3) 69 (84) 54 (72) 16 (19 *T) 28 (37) 54 (2) .. For Private Personal Use Only 66 (80 1) 67 (81 ) 65 (08) 26 (33),91 (100 la) 13(10),15 (17 T) 22(25) 54 (72) 90 (98),110 (129 ) 54 (72) pa2 (59),94 (1103) 12 (10),15 (17 ) 53 (hara) 53 (72) 6 (7 ) 111 (130 )
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 134 jaina citrakalpadruma paMcasiddhAMtikA. varAhamihira 66 (81) picAzakaTIkA abhayadevAcArya (saM.1124) 106 (117) pAkSikasUtraTIkA yazodevasUri (saM.1180) 91 (99 ),105 (115) * pArijAtamaMjarI vijayazrInATikA rAjakavi madana 28 (37) purAtattva saimAsika 94 (108) pRthvIcaMdracaritra jayasAgara (saM.1503) 206 (16) 4 pratimAzataka yazovijyapAdhyAya 54 (72) prabhAvaritra prabhAcaMdrasUri (1334). 92 (101) * pramANaparIkSA * prameyakamalamArtaDa prabhAcaMdra 29 (38) praznottararatnamAlikATIkA (saM.1243) 69 (84) prAcIna gujarAtI gadyasaMdarbha jinavijayajI saMpAdita 36 (51) prAcIna jJAnabhaMDAronA riporTa phA yuana Tu lina (cAInIjha bauddha vizvakeza) baMdhasvAmitvavRtti bahagacchIya haribhadrasUri (saM.1172) 105 (115 ) bRhadipanikA (1pama seke) 104 (114) bRhatka95 bhadrabAhu * TIkA malayagiri-makIrti (12mo ane mese) 1(1), 22 (26) saMghadAsagaNi 1(1) bhadrabAhu-saMghadAsa-malayagiri-makIrti 62 (74), 78 (97) bhagavatIsUtra saTIka TI. abhayadevAcArya (6),10 (8), 18,75(84), (saM.1128) 105(11pa), 107(1242),108 (126 2,1282) * bhagavadgItA bhAratIya prAcInalipimAlA gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhA 3 (2),62,66 bhAvaprakaraNAvacUri vijayavimala (saM.1623) 69 (846) mahajiNANa sajajhAya 91 (98) mahAvIracaritra prAkRta guNacaMdrasUri (saM.1139) 15(1155),106 (20). 108(26) gadaSTi samuccaya haribhadrAcArya 91 (98) *gaviziMkATIkA cazevipAdhyAya pa3 (72) gazAstraTIkA hemacaMdrAcArya 17 rAja praznIyasUtra 18,46,5(12) , TIkA malayagiri (12mo sika) 19,20,46 (12) lalitavistara 4(5),5(6),6() * lalitavigraharAjanATaka somezvara kavi 28 (37) 23
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ municaturavijayajI saMpAdita (gAyakavADa o.e.sI.mAM prakAzita) 135 ha6 (5) 54 34 saMghadAsagaNivAcaka (vi0 6 Thesa) ra7 (33),78 (97) jinaharSa 92,93 (103,104), yazavijyapAdhyAya pa3(72) 54 mAladhArI hemacandra kalyANavijaya malayagiri 6 (7 ) 16 (20) 66 (81),69 (04-3-),104 91 (100 %) 21 (22 4) 94 (16) 66 (80) 76 (95) 76 (5) devacandra pariziSTa 3 lIMbaDI jainajJAnabhaMDAranuM lIsTa lekhapaddhati lekhina vicAra vasudevahiMDI vastupAlacaritra * vicArabiMdu vijajAhalu vizeSAvazyaka TIkA vIranirvANusaMvata aura kAlagaNanA vRttaratnAkara * vRdAvanayamakAdi kAvya vyavahArapIThikA TIkA , bhAgya zatapatha brAhmaNa * zAlibhadrarAsa * zItalajinastavana zIladUta zrAvaka pratikramaNavRtti zrAvakAticAra zrIpAlarAsa zreyAMsanAthacaritra prAkRta sanmatitarkasaTIka ,, prastAvanA (gujarAtI) * samakitanA 67 belanI sajhAya * samayasAraprakaraNasaTIka samavAyAMgasUtra TIkA samyakatva kaumudI * sarvasiddhAMtaviSamapadaparyAya * savAso gAthAnuM stavana * saMgrahaNu Tippanaka * siddhahemavyAkaraNalaghuvRtti siDa he. sukRtasAgara sumatinAthacaritra prAkRta sUtrakRtAMgasUtra 4 ,, ,, TIkA pAsAdhu (saM. 820) 106 (119 ) 1466mAM kAgaLa upara lakhelA 36 (51) yazovijapAdhyAya 33 (47) ajitasiMhasUri 107 (122 ), 108 (128 ) 78 (97) paM. sukhalAlajI-becaradAsajI yazavijayopAdhyAya 54 (2) 108 (1ra7) abhayadeva 5 (6), (74), 7 (7) 67 (84 2) 93 (15) yazavijayapAdhyAya 54 (2) 26 (3) hemacandrAcArya semaprabha 93 (104) 105 (115 5) 66 (79), 91 (98 ) 94 (16) zIlAMkAcArya
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ malayagiri bappabhakTi 136 >> sUryoprajJaptisaTIka * stuticaturvizatikAsaTIka * sthavirAvalIpaTTaka sthAnAMgasUtraTIkAgatagAthAdIkA * snAtasyAstutisaTIka syAdvAdamaSA * harakelinATaka >> hetubigTIkA * hema dhAtupATha jaina citrakalpadruma 93 (15) 25 (30) 28 (37) 22 (26) pa4 (72) pa4 (2) 28 (37) * 85 54 (2) cazevijayopAdhyAya vigraharAja hemacandrAcArya pariziSTa 4 vidvarya zrIyuta sukhalAlajInI praznamALA 1 lekhana kayArathI zarU thayuM ? te pahelAM lekhananI garaja zI rIte saratI ? 2 sauthI pahelAM zenA upara lakhAtuM ane tenAM sAdhanomAM krame vikAsa kevI rIte thayo? 3 graMthasaMgraha kayArathI thavA mAMDyA haze? jUnAmAM jUne graMthasaMgraha , kayAM ane kevo? 4 bhAratamAM sauthI prathama graMthasaMgraha kayAre ane kene? temaja te pahelAM vidvAne zuM karatA? pa sArvajanika graMthasaMgrahanI zarUAta keNe ane kayAre karI? 6 gujarAtamAM jUnAmAM jUne graMthasaMgraha kyAM ane ko haze? bIjA prAMtanA graMthasaMgraha viSe paNa e ja prazna. 7 pUrva, dakSiNa, pazcima ane uttarabhAratanA judA judA bhAgo, judA judA sthaLe, viziSTa zahere, saMpradAyo ane dharmamaThe temaja vidyApIThanA graMthasaMgrahamAM sAmya ane vaiSamya zuM hatuM ane che?. 8 graMthe rAkhavAnAM jUnAM sthaLa ane peTI paTArA vagerenI khAsa vizeSatA gujarAtamAM zI hatI? pustakarakSaNa mATe kaI kaI jAtinI khAsa kALajI levAtI ? tADapatra vadhAremAM vadhAre keTaluM TakI zake che ane atyAre vadhAremAM vadhAre ja nuM tADapatra kaI sAlanuM maLe che? kAgaLanA pustako viSe paNa e ja prazna. 9 kaI vidvAna graMtha race tyAre tenI prAthamika nakalo koNa karatA? ziSyo, sahAdhyAyIo ke lahiyAo? e nakale judA judA sthaLe ke judA judA vidvAnane mokalAvAtI ? 10 chApakhAnA pahelAM tADapatra ke kAgaLa upara lakhavAne dara zoze hato? ane te daramAM kaI vakhate keTa keTale umere ke ghaTADe thayo che? 11 kAzI ke kAzmIra jevA dUra ke najIka thAnathI bhaNI AvanAra pustaka lakhI ke lakhAvI sAthe lAvatA ke pheravatA ? 12 graMthasaMgrahanI ke pustakonI pUjA kayArathI zarU thaI lAge che? te zarU thavAnuM bIja zuM haze ? 13 pustaka ane bhaMDAre upara kaIkaI sattA daramiyAna Aphata AvI ane te zI zI ane te te Aphata mAMthI bacavA tenA mAlIkoe zA zA IlAje lIdhA? 14 pustakonA bhaMDAre mATe kayo deza surakSita manAto ane hatA? tenI rakSitatAnAM zAM kAraNe hatata e kAraNemAM havA pANInuM zuM sthAna che? agnithI bacAvavA ke jaLathI bacAvavA zA zA IlAje levAtA ke levAyegya gaNutA ? 15 hiMdustAnamAM bIjA dezothI graMtho lakhAI AvyA che? agara ahIMthI bIjA kyAkayA dezamAM gayA che ?