Book Title: Dhammam Sarnam Pavajjami Part 2
Author(s): Bhadraguptasuri
Publisher: Mahavir Jain Aradhana Kendra Koba
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009630/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhamma sa20 pajAma bhAga-2 pravacanakAra : pU. A. zrI vijayabhadraguptasUrIzvarajI For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .org Achary dhammaM saraNaM pavajjAmi bhAga : 2 AcArya zrI haribhadrasUri-viracita sAdhaka jIvana ke prAraMbha se parAkASTA taka ke ananya sAMgopAMga mArgadarzana ko dharAne vAle 'dharmabindu' graMtha ke prathama adhyAya para AdhArita rocaka-bodhaka aura sarala pravacanamAlA ke pravacana, HOM pravacanakAra AcArya zrI vijayabhadraguptasUrijI mahArAja For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org puna: saMpAdana jJAnatIrtha-kobA tRtIya bhAvRtti phAgaNa vada-8, vi.saM. 2066, 8-mArca-2010 varSItapa prAraMbha dina mUlya pakkI jilda : ru. 600-00 kaccI jilda : rU. 275-00 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Arthika saujanya zeTha zrI niraMjana narottamabhAI ke smaraNArtha ha. zeTha zrI narottamabhAI lAlabhAI parivAra prakAzaka zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, ji. gAMdhInagara - 382007 phona naM. (079) 23276204, 23276252 email : gyanmandir@kobatirth.org website : www.kobatirth.org mudraka : navaprabhAta prinTarsa, amadAvAda TAITala DijAina: Arya grAphIksa - 9825598855 9925801910 For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUjya AcArya bhagavaMta zrI vijayabhadraguptasUrIzvarajI zrAvaNa zuklA 12, vi.saM. 1989 ke dina pudagAma mahesANA (gujarAta) meM maNIbhAI evaM hIrAbahana ke kuladIpaka ke rUpa meM janme mUlacandabhAI, juhIM kI kalI kI bhAMti khilatIkhulatI javAnI meM 18 barasa kI umra meM vi.saM. 2007, mahAvada 5 ke dina rANapura (saurASTra) meM AcArya zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjA ke karamakamaloM dvArA dIkSita hokara pU. bhuvanabhAnusUrIzvarajI ke ziSya bane. muni zrI bhadraguptavijayajI kI dIkSAjIvana ke prAraMbha kAla se hI adhyayana adhyApana kI sudIrgha yAtrA prAraMbha ho cukI thI.45 AgamoM ke saTIka adhyayanoparAMta dArzanika, bhAratIya evaM pAzcAtya tatvajJAna, kAvya-sAhitya vagairaha ke 'milasTona' pAra karatI huI vaha yAtrA sarjanAtmaka kSitija kI tarapha mur3a gaI. 'mahApaMthano yAtrI' se 20 sAla kI umra meM zuru huI lekhanayAtrA aMta samaya taka athaka evaM anavarata calI. taraha-taraha kA maulika sAhitya, tatvajJAna, vivecanA, dIrgha kathAe~, laghu kathAe~, kAvyagIta, patroM ke jariye svaccha va svastha mArgadarzana paraka sAhitya sarjana dvArA unakA jIvana saphara dina-ba-dina bharApUrA banA rahatA thA. premabharA ha~samukha svabhAva, prasanna va mRdu AMtara-bAhya vyaktitva evaM bahujana-hitAya bahujana-sukhAya pravRttiyA~ unake jIvana ke mahattva capUrNa aMgarUpa thI. saMgha-zAsana vizeSa karake yuvA pIr3hI. taruNa pIDhI evaM ziza-saMsAra ke jIvana nirmANa kI prakiyA meM unheM rUci thI... aura isI se unheM saMtuSTi milatI thI. pravacana, vArtAlApa, saMskAra zibira, jApa-dhyAna, anuSThAna evaM paramAtma bhakti ke viziSTa AyojanoM ke mAdhyama se unakA sahiSNu vyaktitva bhI utanA hI unnata evaM ujjvala banA rahA. pUjyazrI jAnane yogya vyaktitva va mahasUsa karane yogya astitva se sarAbora the. kolhApura meM tA.4-5-1987 ke dina gurudeva ne unheM AcArya pada se vibhUSita kiyA.jIvana ke aMta samaya meM lambe arase taka ve aneka vyAdhiyoM kA sAmanA karate hue aura aise meM bhI satata sAhitya sarjana karate hue dinAMka 19-11-1999 ko zyAmala, ahamadAbAda meM kAladharma ko prApta hue. For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "prakAzakIya yadi Apa apanA naitika aura dhArmika utthAna karanA cAhate haiM, yadi vyavahAra lokapriya karanA cAhate haiM, to yaha pustaka Apako sundara aura saTIka mArgadarzana karegI. vartamAna kAlIna samasyAoMko sulajhAne ke lie yaha graMtha kalyANamitra bana sakatA hai. - pUjya AcArya zrI vijayabhadraguptasUrijI mahArAja (zrI priyadarzana) dvArA likhita aura vizvakalyANa prakAzana, mahesANA se prakAzita sAhitya, jaina samAja meM hI nahIM apitu jainetara samAja meM bhI bar3I utsukatA aura manoyoga se par3hA jAne vAlA lokapriya sAhitya hai. pUjyazrI ne 19 navambara, 1999 ke dina ahamadAbAda meM kAladharma prApta kiyA. isake bAda vizvakalyANa prakAzana TrasTa ko visarjita kara unake prakAzanoM kA punaH prakAzana banda karane ke nirNaya kI bAta sunakara hamAre TrasTiyoM kI bhAvanA huI ki pUjya AcArya zrI kA utkRSTa sAhitya janasamudAya ko hamezA prApta hotA rahe, isake liye kucha karanA cAhie. pUjya rASTrasaMta AcArya zrI padmasAgarasUrijI mahArAja ko vizvakalyANa prakAzana TrasTamaMDala ke sadasyoM ke nirNaya se avagata karAyA gayA. donoM pUjya AcAryazrIyoM kI ghaniSTha mitratA thI. antima dinoM meM divaMgata AcAryazrI ne rASTrasaMta AcAryazrI se milane kI hArdika icchA bhI vyakta kI thI. pUjya AcAryazrI ne isa kArya hetu vyakti, vyaktittva aura kRtittva ke AdhAra para saharSa apanI sahamatI pradAna kI. unakA AzIrvAda prApta kara kobAtIrtha ke TrasTiyoM ne isa kArya ko Age cAlU rakhane hetu vizvakalyANa prakAzana TrasTa ke sAmane prastAva rakhA. vizvakalyANa prakAzana TrasTa ke TrasTiyoM ne bhI kobAtIrtha ke TrasTiyoM kI divaMgata AcAryazrI priyadarzana ke sAhitya ke pracAra-prasAra kI utkRSTa bhAvanA ko dhyAna meM lekara zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobAtIrtha ko apane TrasTa dvArA prakAzita sAhitya ke punaH prakAzana kA sarvAdhikAra saharSa sauMpa diyA. - isake bAda zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA ne saMsthA dvArA || saMcAlita zrutasaritA (jaina buka sTaoNla) ke mAdhyama se zrI priyadarzanajI ke For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lokapriya sAhitya ke vitaraNa kA kArya samAja ke hita meM prArambha kara diyA. __ zrI priyadarzana ke anupalabdha sAhitya ke punaH prakAzana karane kI zRMkhalA meM dhamma saraNaM pavajjAmi graMtha ke cAroM bhAgoM ko prakAzita kara Apake kara kamaloM meM prastuta kiyA jA rahA hai. zeTha zrI saMvegabhAI lAlabhAI ke saujanya se isa prakAzana ke liye zrI niraMjana narottamabhAI ke smaraNArtha, haste zeTha zrI narottamabhAI lAlabhAI parivAra kI ora se udAratA pUrvaka Arthika sahayoga prApta huA hai, isaliye hama zeTha zrI narottamabhAI lAlabhAI parivAra ke RNI haiM tathA unakA hArdika AbhAra mAnate haiM. AzA hai ki bhaviSya meM bhI unakI ora se sadaiva udAratA pUrNa sahayoga prApta hotA rahegA. isa AvRtti kA prUphariDiMga karane vAle zrI hemaMtakumAra siMgha, zrI rAmakumAra guptajI tathA aMtima prUpha karane tathA anya aneka taraha se sahayogI banane hetu paMDitavarya zrI manojabhAI jaina kA hama hRdaya se AbhAra mAnate haiM. saMsthA ke kampyUTara vibhAga meM kAryarata zrI ketanabhAI zAha, zrI saMjayabhAI gurjara va zrI bAlasaMga ThAkora ke hama hRdaya se AbhArI haiM, jinhoMne isa pustaka kA suMdara kampojiMga kara chapAI hetu hara taraha se sahayoga diyA. Apase hamArA vinamra anurodha hai ki Apa apane mitroM va svajanoM meM isa preraNAdAyaka satsAhitya ko vitarita kareM. zrutajJAna ke pracAra-prasAra meM ApakA laghu yogadAna bhI Apake liye lAbhadAyaka siddha hogA punaH prakAzana ke samaya graMthakArazrI ke Azaya va jinAjJA ke viruddha koI bAta raha gayI ho to micchAmi dukkar3am. vidvAna pAThakoM se nivedana hai ki ve isa ora hamArA dhyAna AkRSTa kareM. anta meM naye AvaraNa tathA sAja-sajjA ke sAtha prastuta graMtha ApakI jIvanayAtrA kA mArga prazasta karane meM nimitta bane aura viSamatAoM meM bhI samarasatA kA lAbha karAye aisI zubhakAmanAoM ke sAtha... TrasTIgaNa zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhamma saraNaM pavajjAmi AvA kI vipravacanakAra pravacanakAra AcArya zrI vijayabhadraguptasUrijI mahArAja For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir KAN dharmabiMdu-sUtrANi 0 so'yamanuSThAtRbhedAt dvividho gRhasthadharmo yatidharmazceti / / 1 / / 0 tatra gRhasthadharmo'pi dvividhaH sAmAnyato vizeSatazceti / / 2 / / 0 nyAyopAttaM hi vittamubhayalokahitAya / / 3 / / 0 anabhizaMkanIyatayA paribhogAd vidhinA tIrthagamanAcca / / 4 / / 0 ahitAyaivAnyad / / 5 / / 0 tadanapAyitve'pi matsyAdigalAdivat vipAkadAruNatvAt / / 6 / / 0 nyAya eva hyAptyupaniSatpareti samayavidaH ||7|| 0 tato hi niyamataH pratibandhakakarmavigamaH / / 8 / / 0 satyasminnAyatyAmarthasiddhiriti / / 9 / / 0 ato'nyathApi pravRttau pAkSiko'rthalAbho niHsaMzaya stvanarthaH / / 10 / / 0 samAna kula-zIlAdibhiragotrajaiHvAhyamanyatra bahuviruddhebhyaH ||11 / / 0 dRSTAdRSTabAdhAbhItatA / / 12 / / 0 ziSTacaritaprazaMsanam / / 13 / / 0 tathA - ariSaDvargatyAgenAviruddhArthapratipatyendriyajaya iti / / 14 / / For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra VAG www.kobatirth.org dharma kA prAraMbha hotA hai, dharma ke prati bhItarI prema jur3ane se / dharma ke prati dila meM proti ke bhAva jaga jAne caahie| phira dharma ko ArAdhanA meM Apake tana-mana sarAbora hoMge hii| gRhasthajIvana meM bhI dharma ko ArAdhanA-sAdhanA Apa kara sakate haiN| para isake lie jAgrati caahie| cUMki gRhastha kA jIvana hai hI kucha aisA ki jahA~ dharma ke phUloM se bhI jyAdA pApoM ke kAMTe uga Ate haiM! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * prema jaganA... anurAga paidA honA... yAnI Upara-Upara kA dikhAvA nahIM...antaHstala ko athAha gaharAiyoM meM prakaTa honevAlA anurAga AtmA ko dharma ko tarapha gatizIla rakhatA hai| pravacana : 25 paramazrutadhara parama karuNAnidhAna AcAryazrI haribhadrasUrijI 'dharmabindu' grantha meM dharma kA prabhAva aura dharma kA svarUpa batAkara aba dharma ke prakAra batA rahe haiM / dharma kA prabhAva sunakara jo manuSya dharmAbhimukha banatA hai, dharma ke prati AkarSita hotA hai, dharmAcaraNa karane utsAhita hotA hai, vaha manuSya dharma kA svarUpa jAnane ke lie lAlAyita hogA hI / dharma kA svarUpa samajhe binA dharmAcaraNa ho kaise sakatA hai? isalie AcAryazrI ne dharma kA svarUpa batA diyaa| dharma kA kriyAtmaka svarUpa batAyA aura bhAvAtmaka svarUpa bhI batAyA / dharma kA prAraMbha : dharma ke prati prema se : 'sukha pAnA hai parantu pAne ke lie pApa ke rAste para nahIM jAnA hai, pApa ke rAste para calakara sukha nahIM pAyA jAtA; sukha pAyA jAtA hai dharma ke rAste para calakara! isa prakAra kA dRr3ha vizvAsa hRdaya meM sthApita ho jAne para manuSya kI jIvanadRSTi hI badala jAtI hai| saMbhava hai ki vaha tatkAla sabhI pApoM kA tyAga nahIM kara sake, parantu pApoM ko tyAjya to mAnegA hI / dharma ko hI vaha upAdeya smjhegaa| dharma ke prati usakA hRdaya prItivAlA bnegaa| dharma kA prAraMbha hI dharmaprema se hotA hai na! aise dharmapremI bane manuSyoM ke sAmane granthakAra do prakAra ke dharma rakha dete haiN| do meM se Apako jisa dharma kA cunAva karanA ho, kara lo| ApakI jo kSamatA ho, usa kSamatA ke anusAra Apa dharma kA cunAva kara lo| For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-25 gRhasthadharma : sAdhudharma : ___ eka hai gRhasthadharma aura dUsarA hai yatidharma yAnI sAdhudharma | cUMki isa duniyA meM jIvana do prakAra se vyatIta kiyA jA sakatA hai : gRhastha rahate hue aura gRha kA tyAga karake | gRhastha rahanA yAnI patnI, putra Adi parivAra ke sAtha rahanA, AjIvikA hetu vyApAra vagairaha karanA ityaadi| gRha kA tyAga kara, sAdhu bana kara bhikSAvRtti se jIvana jInA, sAdhudharma kA pAlana karate hue jIvana jInA yaha dUsarA prakAra hai| gRhastha jIvana meM jo dharmaArAdhanA karanI hotI hai, vaha dharmaArAdhanA karane ke lie tana-mana kI jo kSamatA cAhie isase bahuta jyAdA kSamatA sAdhudharma kA pAlana karane ke lie caahie| sAdhudharma hai mahAna, parantu sAdhujIvana jIne ke lie tana-mana kI apAra zakti caahie| tana meM kaSTa sahana karane kI zakti cAhie aura mana meM mahAvratoM kA pAlana karane kI dRr3hatA caahie| sAdhudharma ke lie tana-mana kI asIma zakti cAhie : / prabhAva kI dRSTi se dekhA jAya to gRhasthadharma se sAdhudharma bahuta jyAdA prabhAvazAlI hai| puNyakarma ke baMdha kI dRSTi se aura karmoM kI nirjarA kI dRSTi se sAdhudharma hI zreSTha hai| AMtarazAnti kI dRSTi se bhI sAdhujIvana zreSTha jIvana hai| AtmaguNoM ke vikAsa kI dRSTi se dekhA jAya to bhI sAdhujIvana hI sarvopari hai| parantu sAdhudharma svIkAra karane evaM usakA pAlana karane hetu tanamana kI apAra zakti caahie| __ gRhasthadharma bhI prabhAvazAlI to hai, parantu gRhasthajIvana aisA hai ki jahA~ manavacana evaM kAyA ke pApa ho hI jAte haiN| kucha pApa anivArya hote haiN| karane hI par3ate haiM, pApa! yaha eka bahuta bar3A ghATA hotA hai gRhastha jIvana meM! eka manuSya dukAna meM pratidina sau rUpaye kamAtA hai, parantu kharca bhI rojanA sATha-sattara rUpaye kA ho jAtA hai, to lAbha kitanA rahegA? tIsa cAlIsa rUpaye hI bceNge| dUsarA manuSya pratidina sau rUpaye kamAtA hai aura kharca hotA hai dasa-pandraha rUpaye hI! munAphA kitanA hotA hai? sAdhujIvana aisA hai! sAdhujIvana meM pApoM kA kharcA nahIMvat hotA hai! jabaki gRhasthajIvana meM pApoM kA kharcA bahuta jyAdA hotA hai| kabhI-kabhI to dharma se pApa jyAdA ho jAte haiM....dharma meM se pApa 'mAInasa' nahIM hote, pApoM meM se dharma 'mAInasa' ho jAtA hai! nIce bacate haiM pApa! For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pravacana- 25 sAdhudharma kI pasaMdagI kara lo : phira bhI gRhastha jIvana meM dharma kA pAlana ho to sakatA hI hai| bahuta acchA pAlana ho sakatA hai| yadi manuSya jAgrata banA rahe to bar3hiyA dharmapAlana kara sakatA hai| yadi Apa meM saMsAra kA tyAga karane kI kSamatA nahIM hai, saMsAra ke sukhoM ke prati vairAgya paidA nahIM huA hai, to Apa gRhasthajIvana jI sakate haiM aura jIvana meM dharma kI ArAdhanA kara sakate haiN| Apa apanI kSamatA ko soca leN| aMdAjA lagA leM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir merA to Apa se yaha kahanA hai ki yadi Apake hRdaya meM sAdhudharma kA pAlana karane kA ullAsa aura utsAha jAgrata hotA ho to Apa sAdhudharma ko hI pasaMda kareM! kahie, kyA hotA hai hRdaya meM ? sabhA meM se : kSaNika ullAsa to ho jAtA hai ki sAdhudharma svIkAra kara leM.... parantu yahA~ se jaba ghara jAte haiM taba vaha bhAvanA jindA nahIM rahatI! 1. duHkhamUlaka vairAgya / 2. mohamUlaka vairAgya / 3. jJAnamUlaka vairAgya / mahArAjazrI : kSaNika ullAsa bAra-bAra jagatA rahegA to zAzvata ullAsa eka dina jAgrata ho jAegA! sAdhudharma pyArA lage tabhI ullAsa jagatA hai ThIka hai kSaNika to kSaNika ! jo vastu priya lagI, vaha pAne kI jaba kSamatA AyegI, Apa use pA loge! sAdhujIvana priya lagA hai to jisa dina prabala utsAha jagegA, AtmavIrya ullasita hogA taba Apa sAdhu bana hI jAoge ! sAdhujIvana ke lie cAhie saMsAra ke prati vairAgya / saMsAra ke sukhoM ke prati vairAgya! vairAgya bhI jJAnamUlaka cAhie / vairAgya bhI tIna prakAra kA hotA hai ! gRhasthajIvana meM aneka prakAra ke du:kha haiM, jaise ki rahane ko ghara nahIM hai, manapasanda patnI nahIM mila rahI hai, patnI hai to karkazA hai, saMtAna acchI nahIM haiM, zarIra meM roga utpanna ho gaye haiM, dhana nahIM mila rahA hai, pUrA bhojana nahIM mila rahA hai, duniyA meM ijjata nahIM rahI hai.... ina saba duHkhoM se saMsAra ke prati vairAgya ho jAya aura sAdhu bana jAne kA soceM.... to yaha duHkhamUlaka vairAgya hai| aisA vairAgya kAma kA nahIM / sAdhujIvana isa prakAra ke vairAgya se svIkAra nahIM karanA caahie| cU~ki duHkhoM se ghabarAkara sAdhu bananevAlA vyakti sAdhujIvana ke kaSToM ko sahana nahIM kara sakatA hai aura jaba usako sukha mila For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 25 4 jAte haiM, sAdhujIvana se bhraSTa ho jAtA hai / sukhoM kA AkarSaNa usako sAdhutA se girAtA hai| sAdhujIvana meM sukhoM kA AkarSaNa mara jAnA caahie| sukhoM kA rAga nahIM cAhie / duHkhamUlaka vairAgI ko sukhoM ke AkarSaNa bane hI rheNge| sAdhujIvana meM bhI sukha ke aneka pralobhana Ate haiM / yadi AkarSaNa hogA to vaha pralobhana sAdhu ko girAyegA hI / saMsAra meM sukha nahIM milate haiM, isalie sAdhujIvana svIkAra karanA anucita hai| saMsAra ke duHkhoM ko dekhakara, anubhava kara, jJAnadRSTi khula jAye aura saMsAra ke sukhoM ko bhI duHkharUpa samajha leM, to vaha sAdhutA svIkAra kara sakatA hai| vaizravaNa kA vairAgya jJAnamUlaka : rAvaNa ne rAjA vaizravaNa ko parAjita kara diyA thA / parAjita vaizravaNa ne sAdhujIvana svIkAra kara liyA thA, parantu parAjaya ke duHkha se svIkAra nahIM kiyA thA, jJAnadRSTi se saMsAra ke svarUpa ko jAnakara sAdhutA kA svIkAra kiyA thaa| tabhI to ve usI bhava meM, sAdhujIvana meM ugra tapazcaryA kara, mokSa meM gaye the| yadi unakA duHkhagarbhita vairAgya hotA to ve sabhI karmoM kA kSaya karake nirvANa nahIM pA sakate the| unhoMne sAdhudharma kA zreSTha pAlana karake nirvANa pAyA thA, isalie hameM mAnanA hI par3egA ki unakA vairAgya jJAnamUlaka thA / vaizravaNa ke sAmane do dharma the, gRhasthadharma aura sAdhudharma / yadi ve cAhate to bAraha vratoM kA gRhasthadharma bhI le sakate the| parantu unhoMne cunAva kiyA sAdhudharma kA / saMsAra ke sukhoM kA rAga nahIM rahA, Asakti nahIM rahI, phira gRhastha jIvana kisalie cAhie? gRhastha jIvana to taba taka hI pasanda karanA par3atA hai jaba taka pA~ca iMdriyoM ke viSaya sukha pyAre lagate haiM, vaiSayika sukhoM kA upabhoga kiye binA rahA nahIM jAtA hai / sAdhutA ke mahAvrata evaM dUsare niyamoM kA pAlana karane kA manobala nahIM ho / zArIrika pratikUlatAeM sahana karane kI zakti nahIM ho aura mAnasika tanAvoM se mukta rahane kI kSamatA nahIM ho / aisA koI niyama nahIM hai ki gRhasthadharma kA pAlana karake hI sAdhudharma svIkAra kiyA jA sakatA hai| gRhasthadharma kA pAlana kiye binA bhI sIdhA sAdhujIvana aMgIkAra kiyA jA sakatA hai| aise kaI udAharaNa zAstroM meM evaM itihAsa meM milate haiN| cAhie sAdhudharma kI pUrI jAnakArI aura sAdhudharma ke pAlana kI pUrI taiyArI! kaI DAkU bhI sIdhe sAdhu bana gaye haiM bhUtakAla meM! cAracAra hatyAeM karane vAlA dRDhaprahArI sAdhu hI bana gayA thA na? usameM sAdhutA kA For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 25 zuddha pAlana karane kI zakti thI, kiyA thA zuddha pAlana aura pA lI thI AtmA kI parama vizuddhi! AtmA meM jJAnamUlaka vairAgya prakaTa ho jAnA caahie| mohamUlaka vairAgya : vairAgya kA dUsarA prakAra hai mohamUlaka vairAgya / 'sAdhujIvana kA pAlana karane se svarga milatA hai, devaloka ke divya sukha milate haiM..... hajAroM.....lAkhoM varSa ke sukha milate haiN| aisA jAna liyA, suna liyA zAstroM meM se ..... aura gRhasthajIvana kA tyAga kara deM, yaha hai mohamUlaka vairAgya! mAnavasukhoM se devoM ke sukha 'suparaphAIna' hote haiM, zreSTha hote haiM, ve zreSTha sukha pAne kI tamannA se mAnavajIvana ke sukhoM ke prati vairAgya ho jAya, yaha mohamUlaka vairAgya hai / bhautika, vaiSayika sukhoM kA rAga hI to moha kahalAtA hai! sAdhutA ke pAlana se, vizuddha pAlana se svarga ke sukha milate haiM avazya, parantu ve sukha pAne kI icchA saccI sAdhutA kI vighAtaka hai / sAdhutA kA saMbaMdha bhautika sukhoM ke sAtha nahIM hai, sAdhutA kA saMbaMdha AtmaguNoM ke sAtha hai| sAdhutA kI ArAdhanA AtmA ke zAzvata avinAzI sukha pAne ke lie karane kI hai / parantu jisa manuSya ne Atmatattva ko jAnA nahIM hai, pahacAnA nahIM hai, Atmasukha kI kalpanA bhI jisako nahIM hai, vaha jJAnamUlaka vairAgI kaise bana sakatA hai? rAga, dveSa aura moha se mUr3ha jIvAtmA vaiSayika sukhoM ko hI jAnatA hai| vaiSayika sukha pAne ke lie hI niraMtara socatA hai aura prayatna karatA hai / vizvabhUti evaM vizAkhAnaMdI : kabhI aisA bhI hotA hai ki sAdhutA kA svIkAra jJAnamUlaka vairAgya se kiyA ho parantu bAda meM jJAnadRSTi calI jAya aura mohadazA prabala ho jAya! prabala mohadazA sAdhutA kA saudA karavA detI hai-vaiSayika sukhoM ke lie ! bhagavAna mahAvIra kI AtmA ne apane eka bhava meM yaha galatI kara DAlI thii| jaba ve vizvabhUti yuvarAja the, apane cacere bhAI vizAkhAnandI ne vizvabhUti ke sAtha dhokhA kiyA thaa| isase vizvabhUti ko sAre saMsAra para hI vairAgya ho gayA aura unhoMne sAdhujIvana aMgIkAra kara liyaa| sAdhu banakara unhoMne ghora tapazcaryA kI / tapazcaryA ke prabhAva se unakI prabala Atmazakti jAgrata ho gaI thI / eka dina, eka nagara meM vizvabhUti munirAja bhikSA lene jA rahe the| rAste meM sAmane se eka gAya AI aura muni se ttkraaii| muni jamIna para gira pdd'e| muni ko gAya para tanika bhI gussA nahIM AyA, parantu isa ghaTanA ko vizAkhAnandI ne For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-25 dekhA, jo ki usI nagara meM zAdI karane ke lie AyA huA thaa| aura vaha khilakhilAkara ha~sa par3A! usako vizvabhUti ke zabda yAda Aye : 'maiM apane eka mukke se terA sara phor3a sakatA hU~....' vizAkhAnandI ne socA : 'apane eka mukke se merA sara phor3ane kI zaktivAlA vizvabhUti gAya kI isa eka Takkara se jamIna para gira gayA!' aura vaha jora-jora se ha~sane lgaa| vizvabhUti muni ne vizAkhAnandI ko dekhA / apane para ha~satA huA dekhA.....aura muni kI jJAnadRSTi ojhala ho gaI.... mohadRSTi khula gaI! vizvabhUti muni ke hRdaya meM 'ahaM' aura 'mama' ubhara aaye| 'tU kyA mujhe kamajora samajhatA hai? zaktihIna mAnatA hai? Thahara, abhI maiM merI zakti kA paricaya detA huuN.....|' muni ne do hAtha se gAya ke do sIMga pakar3e....gAya ko ghumAkara AkAza meM Upara uchAla diyA.....! jaba gAya nIce giratI hai, munirAja ne apane do hAthoM meM use pakar3a liyaa| jamIna para girane nahIM diyaa| vizAkhAnandI, muni kI yaha divya zakti dekhakara stabdha raha gayA....ghabarA gayA... 'zAyada mujhe abhI pakar3akara AkAza meM uchAlegA......to maiM sIdhA svarga meM hI pahu~ca jaauuNgaa.....|' aisA ghabarAyA ki vahA~ se duma dabA kara bhAga gyaa| _ vizAkhAnandI ko bhAgatA huA dekhakara vizvabhUti muni khuza hue| dUsare ko bhagAkara dUsaroM ko harAkara, dUsare ko mArakara khuza honA ghora mohadazA hai| munirAja ne socA : 'isa duniyA meM tAkatavAloM kA bolabAlA hai| duniyA meM zakti kI pUjA hai| mujhe zaktizAlI bananA hai| duniyA kA zreSTha zaktizAlI banU~gA | merI ugra tapazcaryA aura merI zuddha sAdhutA se Ane vAle bhava meM mujhe zreSTha zakti prApta honI caahie|' munivara kI jJAnadRSTi naSTa ho gaI, unhoMne sAdhutA kA saudA kara liyA bhautika..... zArIrika zakti ke sAtha! dUsare bhava meM unako tAkata milI parantu sAdhutA nahIM milii| usa zakti ne unakI AtmA kA adhaHpatana kiyA... mara kara naraka meM calI gaI unakI aatmaa| vairAgya sthira rahanA cAhie : / jJAnamUlaka vairAgya se sAdhutA svIkAra karane ke bAda bhI sAdhujIvana meM satata jJAnadRSTi khulI rahanI caahie| vairAgya jIvaMta rahanA cAhie | saMsAra kA tyAga karanA, bhautika sukhoM kA tyAga karanA sarala hai parantu vairAgya ko sthira rakhanA duSkara hai| cUMki sAdhu bhI manuSya to hai na! usakI indriyA~ hotI haiM, For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-25 unameM kaSAya bhI hote haiM, unameM rasAnubhUti, vaibhavalAlasA evaM ArAmapriyatA bhI hotI hai.....kaSToM se bacane kI vRtti bhI hotI hai| ina saba para sAdhu saMyama rakhatA hai yAnI indriyoM ko vaza meM rakhatA hai, kaSAyoM ko ugra nahIM hone detA hai, rasAsvAda nahIM karatA hai, vaibhavoM kI lAlasA ko jagane nahIM detA hai evaM apramatta rahane kA bharasaka prayatna karatA hai| phira bhI kabhI indriyA~ uttejita ho gaI, belagAma ho gaI.... to sAdhu ko girA bhI detI haiN| kaSAya kI Aga kabhI bhar3aka gaI to muni ko jalA bhI detI hai! rasAnubhUti kI vAsanA tIvra ho gaI to sAdhu kA patana bhI karA detI hai! vaibhavoM kI lAlasA uttejita ho gaI to muni kA adhaHpatana bhI karA detI hai| kabhI pramAda..... ArAmapriyatA prabala ho gaI to muni kA zatamukha vinipAta bhI karA detI hai| sarAga dharmakriyA se puNyabaMdha : ___ phira bhI, jJAnamUlaka vairAgI nirbhaya raha sakatA hai | cAhie nirantara jAgrati! nirantara jAgrata sAdhu apane sAdhudharma kA yathAyogya pAlana kara sakatA hai| isase vaha apUrva puNyakarma kA baMdha karatA hai| 'sarAga-saMyamI' aise sAdhu ko apane saMyama para prema hotA hai, apane guru ke prati prema hotA hai, paramAtmA ke prati prema hotA hai| jisa dharmakriyA meM prema hotA hai, rAga hotA hai, usa dharmakriyA se puNyakarma baMdhatA hI hai| sabhA meM se : puNyakarma bhI mokSaprApti meM avarodhaka tattva hai na? bAdhaka hai na? mahArAjazrI : puNyakarma ke do prakAra haiN| eka hai pApAnubaMdhI puNya aura dUsarA hai puNyAnubaMdhI puNyakarma / pApAnubaMdhI puNyakarma mokSamArga kI ArAdhanA meM bAdhaka banatA hai, puNyAnubaMdhI puNyakarma bAdhaka nahIM banatA hai parantu mokSamArga kI ArAdhanA meM sahAyaka banatA hai| sabhA meM se : pApAnubaMdhI puNya kisako kahate haiM? mahArAjazrI : puNyakarma ke udaya se jIvAtmA ko sukha milate haiM na? jaba sukha mile, sukha ke sAdhana mile, taba vaha jIvAtmA pApAcaraNa kare, sukha ke sAdhanoM kA upayoga pApa karane meM kare to samajhanA ki pApAnubaMdhI puNya kA udaya huA hai| puNya ke udaya se zarIra acchA milA, nIrogI zarIra milA, parantu usa zarIra se bhogavilAsa hI karatA hai! puNya ke udaya se kAphI dhana milA, usa dhana se bure kAma hI karatA hai| puNya ke udaya se sattA mila gaI, usa sattA se hiMsA aura atyAcAra hI karatA hai.... to samajhanA ki pApakarma For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-25 baMdhAne vAle puNyakarma kA udaya hai| Ajakala duniyA meM isa puNya kA udaya jyAdA dikhAI detA hai| jina jinako puNyakarma ke udaya se sukha ke sAdhana mile haiM ve loga jyAdAtara pApa hI karate najara Ate haiN| aise jIvAtmA mokSamArga kI ArAdhanA, Atmazuddhi kA puruSArtha nahIM kara skte| aise jIvoM kI buddhi hI itanI malina banI huI hotI hai ki unako AtmA, paramAtmA yA mokSa kI bAteM a~catI hI nahIM haiN| sabhA meM se : puNyAnubaMdhI puNya kisako kahate haiM? mahArAjazrI : jisa puNyakarma kA udaya jIvAtmA kI dharmavRtti ko jAgrata kare, dharma kI pravRtti meM prerita kare, vaha hotA hai, puNyAnubaMdhI puNya | jisa puNya ke udaya se nayA puNyakarma baMdhe, vaha hotA hai puNyAnubaMdhI puNya | yaha puNyakarma jIvAtmA kI mokSamArga kI ArAdhanA meM sahAyaka banatA hai- jaise, hameM pA~ca paripUrNa indriyA~ puNyakarma ke udaya se milI haiM, to apane dharmagraMtha ko suna sakate haiM, par3ha sakate haiN| paramAtmA kA darzana-pUjana-stavana kara sakate haiN| acchA zarIra milA huA hotA hai to tapazcaryA kara sakate haiM, vihAra-padayAtrA kara sakate haiN| puNyakarma ke udaya se acchI daulata milI hai to dAna de sakate haiN| paramArthaparopakAra ke kArya kara sakate haiM | puNyakarma ke udaya se sattA milI hai to deza meM, gA~va-nagara meM prajA ko dharmasanmukha kara sakate haiM, pApoM kA tyAga karavA sakate haiN| tIrthaMkara paramAtmA ko kaisA adbhuta puNyakarma kA udaya hotA hai| isase to ve karor3oM jIvoM ko dharmabodha de sakate haiN| karor3oM jIvoM ko sanmArgagAmI banA sakate haiN| puNyakarma ke sAtha anAsakti ke saMskAra : ___ sabhA meM se : sAdhudharma ke pAlana se AtmA ko devagati milatI hai, devagati meM to 'avirati' hotI hai| sarvavirativAle sAdhu ko avirati vAle jIvana meM jAnA par3e yaha to nukasAna kI bAta huI na? mahArAjazrI : sAdhudharma ho yA gRhasthadharma ho, jisane devagati kA AyuSyakarma bAMdha liyA, usako devaloka meM jAnA hI par3atA hai| jo puNyakarma baMdhA huA hotA hai, usako bhoganA hI par3atA hai| parantu devaloka meM bhI jo deva jAgrata hote haiM, sAvadhAna hote haiM, ve sukha bhogate samaya DUba nahIM bAMdhate haiN| pragAr3ha Asakti unako nahIM hotI hai, isalie ve jyAdA pApakarma nahIM bAMdhate haiM | sAdhujIvana meM jo anAsakti ke saMskAra par3ate haiM, ve saMskAra AtmA ke sAtha For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 25 calate haiN| devaloka meM anAsakti ke saMskAra jAgrata hote haiN| isase jIvAtmA bhogasukhoM meM anAsakta rahatA hai| devaloka meM bhI mokSayAtrA cAlU rahatI hai : devaloka meM avirati hI hotI hai yAnI koI vrata - niyama - pratijJA deva-devI nahIM le sakate, na hI pAlana kara sakate haiM / parantu yaha eka anivArya sthiti hai| sukha avirata jIvana meM hI bhoge jA sakate haiM, sarvavirati jIvana meM nahIM / devaloka meM sukha bhogane hote haiN| sukha bhogane se hI puNyakarma samApta hote haiN| punaH vaha manuSyajIvana pAyegA, punaH sarvaviratimaya sAdhujIvana ko svIkAregA aura karmoM kI nirjarA karatA huA mokSa ke prati Age bar3hatA jaaegaa| isalie Apako ghabarAne kI koI AvazyakatA nahIM hai! Apako koI nukasAna nahIM hogA.. .. yadi Apa sAdhudharma kA cunAva kara sAdhudharma svIkAra kareMge aura puNyakarma bAMdhakara devaloka meM jAyeMge, taba bhI mokSamArga kI yAtrA calatI hI rahegI, sthagita nahIM hogii| Aja Apako cunAva karanA hai ! yA to sAdhudharma kA athavA gRhastha dharma kA ! granthakAra maharSi ne do prakAra kA dharma batAyA hai| hAlA~ki tIrthaMkara paramAtmA ne jo do prakAra batAye haiM ve do prakAra granthakAra ne batAye haiM, Apa loga cintA nahIM karanA ! yadi Apa sAdhudharma pasanda kareMge to bhI maiM Aja hI Apako sAdhudharma denevAlA nahIM hU~! cU~ki yaha varSAkAla hai, Apa jAnate ki hamArI dharmamaryAdAnusAra varSAkAla meM dIkSA nahIM dI jAtI hai ! isalie Apa mukta mana se cunAva karanA | Apako apane svayaM ke lie cunAva karanA hai| acchA lage vaha pyArA lagatA hai : sabhA meM se : sAdhujIvana acchA to lagatA hai, parantu gRhasthajIvana pyArA lagatA hai! sAdhujIvana acchA hai, aisA samajhane para bhI prema nahIM hotA hai aura gRhasthajIvana acchA nahIM hai, pAyamaya hai, aisA jAnane para bhI usa para prema ho jAtA hai! : mahArAjazrI : manovijJAna kA eka niyama hai jo vastu acchI lagatI hai, vaha vastu pyArI lagatI hI hai| Apa logoM kI bAta dUsarI hai ! Apa loga sAdhujIvana ko acchA isalie kahate ho, cU~ki Apa eka sAdhu ke sAmane baiThe ho! Apa loga sAdhupuruSoM ke bhakta haiM! isalie! 'acchA' to kahanA hI par3egA / athavA, jaba zAnta citta se socate hoMge taba sAdhujIvana acchA lagatA hogA....parantu For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 pravacana-25 vaisA jIvana jIne kI zakti apane Apa meM pAte nahIM hoMge! aisA bhI ho sakatA hai ki jaba saMsAra meM duHkhoM se, ApattiyoM se ghira jAte hoMge.... sarvatra andhakAra dikhatA hogA, taba sAdhujIvana acchA lagatA hogaa| parantu 'sAdhujIvana meM vaiSayika sukhabhoga nahIM milate haiM.....sAdhujIvana meM kucha kaSTa sahana karane par3ate haiM, aise vicAra Ane para sAdhujIvana se virakta bana jAte hoMge! hotA hai na aisA? pApoM ke prati napharata paidA huI hai? gRhasthajIvana pApamaya hai, isalie acchA nahIM hai, yaha to huI jJAna kI bAta | mana kI bAta dUsarI hai! pApamaya jIvana meM bhI sukhoM kA anubhava hotA hai to maz2A A jAtA hai! Apa logoM ko pApoM se napharata hai? pApoM ke prati ghRNA hai? nahIM, Apako to duHkha se napharata hai, du:khoM ke prati ghRNA hai| yadi Apake pAsa vaiSayika sukhoM ke sAdhana haiM....bharapUra bhautika sukha-sAmagrI hai, to Apako saMsAra ke prati, gRhasthajIvana ke prati prema hogA, rAga hogaa| pApoM se napharata hogI tabhI gRhasthajIvana kA prema ttuuttegaa| yadi AtmA pyArI lage, priya AtmA kI karmamalina avasthA dekhI jAye, AtmA kI duHkhapUrNa avasthA dekhI jAye....aura AtmA ko saMpUrNatayA du:khamukta karane kI prabala bhAvanA jage, to hI sAdhutA-zramaNa jIvana pyArA lagegA | kyoM gRhasthajIvana kA tyAga karake sAdhujIvana svIkAra karanA? gRhasthajIvana meM vaisA prabala dharmapuruSArtha nahIM ho sakatA ki jisa dharmapuruSArtha se AtmA ko karmabandhanoM se mukta kiyA jA sake, AtmA ke sabhI duHkha dUra kiye jA skeN| gRhastha jIvana : rAga dveSa kA prAbalya : gRhasthajIvana aisA jIvana hai ki jisameM dina-rAta ke 24 ghaMToM meM dhanasaMpatti kamAne meM kitane ghaMTe vyatIta ho jAte haiM? pramAda aura nidrA meM kitane ghaMTe nikala jAte haiM? khAne-pIne aura ghUmane meM kitane ghaMTe gujara jAte haiM? snehIsvajana aura mitroM ke sAtha bAteM karane meM kitanA samaya vyatIta ho jAtA hai? dharmaArAdhanA karane ke lie kitanA samaya bacatA hai? dharmacintana karane ke lie kitanA samaya bacatA hai? gRhasthajIvana kI tamAma pravRttiyoM meM kyA viveka aura maryAdAoM kI samAnatA rahatI hai? gRhasthajIvana kI hareka pravRtti jJAnI puruSoM ke mArgadarzana ke anusAra kara sakate ho? nahIM, rAga-dveSa aura moha kI prabalatA Apako avivekI aura For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 pravacana-25 nirmaryAda banA detI hai| bhautika-vaiSayika sukhoM kA tIvra rAga aura duHkhoM kA bhaya-dveSa Apako nirantara satAtA hai evaM mUr3ha banAye rakhatA hai| aisI sthiti meM Apa kaise dharmapuruSArtha karake Atmavizuddhi kara sakate haiM? ___ hAlA~ki paramakRpAnidhi tIrthaMkara paramAtmA ne aise gRhasthajIvana meM bhI dharma batAne kI kRpA kI hai| kucha sAmAnya aura vizeSa dharmaArAdhanA gRhastha strIpuruSoM ke lie batAyI hai, parantu Apa loga apane jIvana meM usa dharmaArAdhanA ko sthAna do taba na! rAga-dveSa aura moha kI prabalatA meM zAnti aura svasthatA rahatI nahIM aura zAMti evaM svasthatA ke binA dharma kI ArAdhanA ho nahIM sktii| isa apekSA se kahatA hU~ ki sAdhujIvana hI dharmapuruSArtha karane kA 'praoNpara' jIvana hai| sAdhujIvana meM saMsAra kA koI prapaMca hI nhiiN| sAdhujIvana, sacamuca nizciMta jIvana hai : sAdhujIvana meM na ghara banAne kI koI cintA, na ghara gira jAne kI cintA! na paisA kamAne kI cintA, na paisA ga~vAne kI cintA! na patnI-parivAra kI cintA, na snehI svajanoM kI cintA! sampUrNa cintAmukta jIvana! koI sAMsArika pravRtti nahIM.....sampUrNa nivRtti / isa nivRttimaya jIvana meM satata dharma pravRtti karate raho! nivRtti meM pravRtti! gRhasthajIvana sAMsArika pravRttiyoM se bharA huA hotA hai.....vahA~ dharma kI pravRtti kaise ho sakatI hai? vahA~ to dharmapuruSArtha kI nivRtti banI rahegI! merI to yahI rAya hai kI Apa loga sAdhudharma kA hI cunAva kara lo! isa mAnavajIvana meM sAdhudharma kA pAlana kara lo, jIvana saphala bana jaayegaa| durlabha mAnavajIvana kA zreSTha sadupayoga ho jAyegA / gurucaraNoM meM jIvana samarpita kara do, sadguru kI sevA, bhakti aura upAsanA karate rho| dUsarI koI cintA Apako nahIM karanI hogii| ApakI sArI cintAe~ gurudeva kreNge| ApakA kAma unakI zaraNa meM rahanA hai! basa, dUsarA saba kucha guru smhaaleNge| ekamAtra bandhana rahegA guru AjJA kaa| saMsAra meM, gRhasthajIvana meM to hajAroM baMdhana hote haiM, sAdhujIvana nirbadhana jIvana hotA hai| kaba kareMge Apa nirNaya? Apa loga Aja nirNaya karoge? nirNaya karane ke lie Aja kA dina acchA hai| ghara jAkara parivAra ke sAtha parAmarza karake nirNaya karanA ho to vaise krnaa| Apa ghara jAkara ye sArI bAteM karoge to sahI na? For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-26 sabhA meM se : aisI bAteM kareM to gharavAle 'menTala haoNspiTala' meM bhijavA deM! mahArAjazrI : isakA artha yaha hotA hai ki aisI bAteM Aja dina taka Apane apane ghara meM calAyI nahIM haiM! saccI bAta hai na? to kyA ghara meM gRhasthajIvana kI hI bAteM calatI rahatI haiM? sAdhudharma kI bAteM karane meM bhI ghabarAte ho? yA to sAdhudharma kI bAteM zuSka lagatI hoMgI? Apa logoM ke ghara-ghara meM sAdhudharma kI bAteM calatI hI rahanI caahie| aba zurU kara doge na? graMthakAra ne, dharma karanevAloM kI apekSA se do prakAra kA dharma batAyA hai : gRhasthadharma aura sAdhudharma | graMthakAra pahale gRhasthadharma ke prakAra evaM svarUpa batAyeMge, bAda meM sAdhudharma ke prakAra evaM svarUpa btaayeNge| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-26 mA. sadgRhastha bananA yAnI guNavAna honaa| 'sat' yAnI gunn|' gRhastha to Apa ho hii| aba Apako sadgRhastha bananA hai.....guNoM se yukta bananA hai| * paise meM sukha mAnate ho to jarA kabhI jAkara paisevAloM se pUcha / to lo ki ve loga sukha ke sarovara meM taira rahe haiM yA du:kha ke sAgara meM DUbe jA rahe haiN| ayogya ko yogya banAne kI rIta bhI sIkhane jaisI cIja hai| nAlAyaka ko yadi nAlAyaka hI rahane deM to isameM kyA baDA tIra mArA....? are....bAta to taba bane ki jaba tuma nAlAyaka ko bhI 6 lAyaka banA do! isI meM tumhArI samajhadArI samAyI huI hai| bAhara kA jarAtarA kucha dekhakara hI bar3abar3a karane mata laga jAo! * pravacana : 26 mahAna zrutadhara AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI ne dharma ke do prakAra batAye : gRhasthadharma aura sAdhudharma / yatidharma kaho, munidharma kaho, sAdhudharma kaho, eka hI bAta hai| gRhasthadharma bhI do prakAra kA batAyA hai : sAmAnya gRhasthadharma aura vizeSa gRhsthdhrm| sAmAnya gRhasthadharma yAnI sabhI sajjana gRhasthoM ke lie 'kaoNmana'-sAdhAraNa kriyAtmaka dhrm| vizeSa gRhasthadharma hotA hai : samyak darzana ke sAtha aNuvrata, guNavrata zikSAvrata Adi vrata-niyamoM ko svIkAra karane ke rUpa meN| sadgRhastha baniye : Aja hama sAmAnya gRhasthadharma kI prAthamika bhUmikA para vicAra kreNge| eka bAta yAda rakhanA, aba apane jo pravacana hoMge ve mAtra jaina yA zrAvakoM ke liye hI nahIM hoMge, parantu sabhI gRhasthoM ke lie upayogI bAteM kahI jaayeNgii| jo jaina nahIM haiM, jo zrAvaka nahIM haiM, vaise gRhasthoM ke lie bhI ye bAteM upayogI evaM Avazyaka hoNgii| gRhastha ko sadgRhastha banane ke lie ye sAmAnya gRhasthadharma kI bAteM atyaMta upayogI siddha hoNgii| Apa loga ghara meM rahate haiM isalie gRhastha to haiM hI, parantu jIvana ko Anandamaya aura sukhamaya banAne ke lie For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 pravacana-26 mAtra gRhastha bane rahanA paryApta nahIM hai, sadgRhastha bananA anivArya hai| sadgRhastha hI jaina bana sakatA hai aura jo jaina hotA hai vahI zrAvaka bana sakatA hai| mere kahane kA matalaba samajhe na Apa? Apa gRhastha to haiM hI, aba sadgRhastha bano, phira jaina bano, bAda meM zrAvaka aura usake pazcAt sAdhu bananA! binA tamannA ke guNavAna nahIM bana sakate : Apake jIvana meM 'sata' kA praveza hogA tabhI Apa sadagRhastha bneNge| 'sata' kyA hai, jAnate ho? 'sat' ko jAne binA pAne kA puruSArtha kaise hogA? yaha 'sat' eka nahIM hai, paiMtIsa prakAra ke 'sat' haiN| 'sat' kA artha hai guNa | sadgRhastha banane ke lie 35 guNa prApta karane hoMge guNavAna bananA pdd'egaa| guNavAna banane kI tamannA hogI to hI guNavAna bana paaoge| tamannA ke binA bhI bhAgyodaya se dhanavAna bana sakate ho, tAkatavAna bana sakate ho, parantu tamannA ke binA guNavAna nahIM bana skte| hai na tamannA guNavAna banane kI? ___ sabhA meM se : hama logoM kI tamannA to dhanavAna banane kI hai| dhanavAna banane ke lie dinarAta tar3apate haiN| mahArAjazrI : dhanavAna tar3apane se nahIM banA jaataa| tar3apana cAhie guNavAna banane kii| Apa dhanavAna kisalie bananA cAhate ho? sukhI banane ke lie na? ApakI yaha mAnyatA bana gaI hai ki 'dhana ke binA sukha nhiiN|' parantu dhanavAnoM se pUcho ki ve sukhI bane haiM kyA? kyA dhana bar3hane ke sAtha sukha bar3hA hai? guNahIna dhanavAna kabhI bhI sukhazAnti nahIM pA sakatA hai| maiMne aneka duHkhI dhanavAnoM ko dekhA hai| unake pAsa dhanadaulata Dhera sArI hai, parantu sukha nahIM hai, zAnti nahIM hai| svasthatA nahIM hai, prasannatA nahIM hai aura dhIratA nahIM hai| kyA kAma kA vaha dhana? kyA kAma kI vaha daulata? buddhimattA guNavAna banane meM hai : duHkhI zrImaMta hone ke bajAya sukhI garIba honA jyAdA acchA hai| amIrI garIbI mahatva kI bAta nahIM hai, duHkha aura sukha mahatva ke haiN| guNavAna manuSya ghAsa kI jhopaDI meM bhI sukhI hogA, prasanna hogA / guNahIna manuSya bar3e baMgale meM bhI duHkhI hogaa| sadgRhastha garIba ho sakatA hai, duHkhI nahIM ho sktaa| bhagavAna mahAvIra ke samaya meM aisA eka sadgRhastha ho gyaa| usakA nAma thA punniyaa| choTA-sA ghara thA aura pati-patnI maje se rahate the| do janoM kI For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-26 AjIvikA cala, utanA hI puNiyA kamAtA thaa| isameM bhI pratidina eka atithi ko vaha ghara para nimantrita karake use bhojana karavAtA thaa| eka dina pati upavAsa karatA thA, eka dina patnI upavAsa karatI thii| svecchA se karate the| donoM prasannatA se jIvana vyatIta karate the| kabhI bhI duHkha kI zikAyata nhiiN| kabhI bhI sukhoM kI yAcanA nhiiN| puNiyA dhanavAna nahIM thA, guNavAna avazya thA / bhagavAna mahAvIra ne svayaM usa puNiyA kI prazaMsA kI thii| puNiyA meM aneka 'sat' the, aneka guNa the isalie vaha sadgRhastha thaa| buddhimatA bhI guNavAna banane meM hai| guNavAna hI merI rAya meM buddhimAna hai| guNavAna bane rahane meM nipuNatA.....buddhimattA honI bhI ati Avazyaka hai| Apa logoM ko buddhimAna mAnakara hI yo sArI bAteM kara rahA hU~, samajhe na? hA~ kaho yA manA karo : Apa gRhastha hI haiM yA sadgRhastha, Apa svayaM nirNaya kara sakeM, isalie maiM kucha prazna pUchatA hU~, Apa 'hA~' yA 'nahIM' meM pratyuttara denaa| yadi 'hA~' kA pratyuttara ho to Apa sadgRhastha haiM aisA mAnanA, aura 'nahIM' kA pratyuttara ho to mAtra gRhastha samajhanA apane aapko| __ pahalA prazna : kyA Apa kula paraMparA se calA AtA vyApAra yA naukarI Adi vyavasAya karate haiM? dUsarA prazna : ApakA vyApAra yA naukarI vagairaha vyavasAya aniMdya hai na? tIsarA prazna : ApakA vyavasAya ApakI saMpatti ke anurUpa hai na? kAla ke anurUpa hai na? deza-nagara ke anarUpa hai na? cauthA prazna : Apa apane vyavasAya meM nApa-tola vagairaha zuddha karate haiM na? ApakA logoM ke sAtha vyavahAra prAmANika hai na? nyAyayukta hai na? __yadi ApakA pratyuttara 'hA~' meM hai to Apa sadgRhastha haiN| Apa meM sAmAnya gRhasthadharma kA pAlana hai| yaha Apa nizcita rUpa se mAna sakate haiM, niHzaMka rUpa se mAna sakate haiM | ApakA vyavasAya isa prakAra kA hai to Apako kisI prakAra kA nukasAna nahIM ho sktaa| lakSya ke sAtha-sAtha dharma kA saMbaMdha : sabhA meM se : vyApAra karanA, naukarI karanA, yaha dharma kaise? mahArAjazrI : kriyA ke sAtha dharma-adharma kA saMbaMdha mata jodd'o| dRSTi kyA For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 pravacana-26 hai, lakSya kyA hai, dhanopArjana kisa hetu se karate ho- isa para dharma-adharma kA AdhAra hai| yAda rakhiye, Apa gRhastha haiM, sAdhu nahIM haiM, yaha bAta gRhasthadharma kI ho rahI hai, sAdhudharma kI nhiiN| dhanopArjana ke pIche ApakA Azaya mAtra bhogavilAsa nahIM hai, dharma ke sAdhana ke rUpa meM Apa dhanopArjana kara rahe ho, dInaanAtha jIvoM ke uddhAra kI ApakI dRSTi hai, ApakI svayaM kI evaM Apake parivAra kI dharmaArAdhanA nirvighna hotI rahe, yaha ApakA lakSya hai aura Apa Upara batAI huI cAra zartoM ke pAlana ke sAtha dhanopArjana karate haiM, to Apa kI vaha vyavasAya kriyA bhI dharma hI hai| yadi Apake jIvana kA pradhAna puruSArtha dharma hai aura usa dharma puruSArtha ke sAdhana ke rUpa meM dhana kamAne kA puruSArtha karate ho, to vaha puruSArtha dharmapuruSArtha hI hai| yadi gRhastha dhanopArjana-hetu vyavasAya nahIM karegA to apanA aura apane parivAra kA gujArA kaise karegA? yadi vaha bekAra banA rahegA, dhanopArjana kA puruSArtha nahIM karegA to usakA pArivArika jIvana klezapUrNa ho jaayegaa| rahane ko makAna nahIM hogA, khAne ko roTI nahIM hogI aura pahanane ko kapar3A nahIM hogA........to dharmapuruSArtha bhI kaise karegA? __ sabhA meM se : dhanopArjana karane meM kucha pApAcaraNa ho hI jAtA hai, dUsarI bAta, dhanopArjana meM parigraha kA pApa bhI hai.... phira dharma kaise? mahArAjazrI : sahI bAta hai ApakI, yaha saMsAra hI pAparUpa hai, chor3a do saMsAra aura bana jAo sAdhu / sAdhujIvana meM koI pApa nahIM karanA pdd'egaa| pApoM kA bhaya lagatA hai na? saMsAra meM jInA hai, saMsAra ke sukha bhogane haiM aura vyavasAya karanA nahIM hai, to kyA bhIkha mA~ga kara gujArA karanA hai? sadgRhastha kabhI bhI yAcaka banakara nahIM bhaTakatA hai| vaha to ucita vyavasAya karegA hii| nyAyapUrNa aura anindanIya vyavasAya kregaa| vaisA vyavasAya karane para jitanA arthalAbha hogA, usameM saMtoSa mAnakara gujArA kregaa| yadi gRhastha dhanopArjana kA koI bhI suyogya puruSArtha nahIM karatA hai to usakI samagra jIvana-vyavasthA dhvasta ho jAtI hai| sArI dharmakriyAe~ bhI sthagita ho jAtI haiN| arthapuruSArtha meM dRSTi aura dizA donoM badalanI hogI : isalie kahatA hU~ ki sadgRhastha banane ke lie Apako sarvaprathama arthapuruSArtha kI dizA aura dRSTi badalanI hogii| cAroM puruSArtha meM mahatvapUrNa puruSArtha hai, For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 pravacana-26 arthapuruSArtha! artha ke binA kAmapuruSArtha saMbhava nhiiN| paise ke binA vaiSayika sukha nahIM milte| paise ke binA ghara nahIM, dukAna nahIM, patnI nahIM, gAr3I nahIM, ijjata nhiiN| bhogasukha kI sAmagrI paise ke binA nahIM miltii| vaise, Avazyaka dhanasaMpatti aura Avazyaka bhoga-sAmagrI ke binA ApakA tana-mana kyA dharmakriyAoM meM sthira rahegA? dharmasthAnoM meM jAne kA avakAza milegA? jaise unmatta indriyA~ jIvAtmA ko dharmasanmukha nahIM hone detI vaise atRpta indriyA~ bhI jIvAtmA ko dharma meM sthira nahIM hone detii| dharmazraddhA aura dharmAcaraNa meM bAdhaka banatI haiN| hA~, indriyoM ko tRpta karane meM viveka aura maryAdA Avazyaka hai| viveka aura maryAdA se tRpta banI huI indriyA~ dharmaArAdhanA meM sahAyaka banatI haiN| dharmArAdhanA meM mana aura indriyA~ lIna banatI haiM taba hI vaha dharmapuruSArtha mokSasAdhaka banatA hai, yAnI mokSapuruSArtha meM jIvAtmA pragati kara sakatA hai| dhanopArjana, zrImaMta banane ke lie kevala bhoga-vilAsa karane ke lie prakaTa aura pracchanna pApAcaraNa karane ke lie nahIM karanA hai| ApakI dRSTi bhogadRSTi nahIM honI cAhie, dharmadRSTi caahie| yogadRSTi caahie| yadi ApakI dRSTi nirmala hai, dharmadRSTi hai aura Apa arthapuruSArtha karate ho to arthapuruSArtha bhI dharmapuruSArtha bana jaaegaa| yadi ApakI dRSTi malina hai, bhogadRSTi hai aura Apa dharmapuruSArtha karate ho to dharmapuruSArtha nahIM bana sakatA hai| viveka-maryAdA-aucitya vahI to dharma hai : arthapuruSArtha meM viveka cAhie, maryAdA cAhie, aucitya cAhie | granthakAra ne jo cAra bAteM batAyI haiM, bar3I mahatvapUrNa bAteM haiN| unhoMne viveka batAyA hai, maryAdA sikhAI hai, aucitya samajhAyA hai| yaha viveka maryAdA aura aucitya hI to dharma hai| arthapuruSArtha meM yadi ye viveka-maryAdA aura aucitya nahIM hoM, to arthapuruSArtha dharma nahIM khlaaegaa| sarvaprathama aucitya batAyA kulaparamparA kaa| yadi ApakI kulaparamparA se koI acchA vyApAra, acchA vyavasAya, acchI naukarI calI A rahI hai, Apa usI vyApAra-vyavasAya meM jur3a jaaeN| usI naukarI ko svIkAra kara leN| __hAlA~ki vaha vyavasAya nindanIya nahIM honA cAhie yAnI ziSTa-sajjana puruSoM meM mAnya, prazaMsanIya honA caahie| prAcIna kAla meM yaha eka paddhati thii| kulaparaMparA se jo vyavasAya calA AtA ho, usa vyavasAya ko hI loga pasanda krte| Ajakala bhI kucha zaharoM For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 pravacana-26 meM kahIM-kahIM yaha paramparA dekhane ko milatI hai| sau-sau sAla se eka hI kapar3e kI pIr3hI | dAdA ne vyavasAya zurU kiyA thA, pitA ne usI vyavasAya ko kiyA aura putra bhI usI vyavasAya meM saMlagna hai / aba usakA putra bhI usI dukAna para baitthegaa| kapar3e kI dukAna hai, kapar3e kA dhaMdhA koI nindanIya dhaMdhA nahIM, sajjanoM ke samAja meM mAnya aura ijjatavAlA vyavasAya ginA jAtA hai| sone-cA~dI kA vyavasAya, hIre motI vagairaha kA vyavasAya, baratanoM kA vyavasAya vagairaha ziSTapuruSoM meM saMmata vyavasAya haiN| vaise rAjya meM kula-paramparA se maMtrIpada calA AtA hai, purohitapada yA nagaraveSThi kA pada calA AtA hai| to usI pada ko, rAjyasevA ko ThukarAnA nahIM cAhie | jaba deza meM rAjAzAhI thI taba aisI paraMparAe~ calatI rahatI thiiN| maMtrIpada svargastha maMtrI ke putra ko hI diyA jAtA thaa| yadi svargastha maMtrI ko koI putra nahIM hotA to phira dUsare kI pasaMdagI hotI thii| jaba taka putra ho, usI ko maMtrIpada diyA jAtA thaa| kabhI-kabhI to yogyatA bhI nahIM dekhI jAtI thii| kula kI khAnadAnI....kulInatA hI yogyatA kA mApadaMDa bana jAtI thii| sthUlabhadrajI ke vairAgya kA kAraNa : Apa loga jAnate ho na sthUlabhadrajI kA nAma? sthUlabhadra ke pitAjI zakaTAla, magadhasamrATa naMdarAja ke mahAmaMtrI the| jaba mahAmaMtrI kI SaDayantra ke dvArA hatyA ho gaI thI, usa samaya sthUlabhadra to magadha-nRtyAMganA kozA ke vilAsabhavana meM the| bAraha sAla se kozA ke pAsa the| kozA ke prema meM aise dIvAne ho gaye the ki bAraha sAla taka apane ghara para bhI nahIM gaye the| parantu mahAmaMtrI kI hatyA se mahAmaMtrIpada khAlI par3A thaa| rAjA ne mahAmaMtrI ke choTe putra zrIyaka ko maMtrIpada svIkAra karane ke lie kahA, taba zrIyaka ne kahA : 'mahArAjA, maMtrIpada ke adhikArI mere jyeSTha bhrAtA sthUlabhadra haiN|' 'terA bar3A bhAI hai kyA? kahA~ hai? maiMne to usako dekhA taka nahIM hai|' rAjA ne Azcarya vyakta kiyaa| bAta bhI sahI thI, sthUlabhadra jaise apane ghara para nahIM gaye the, vaise rAjadarabAra meM bhI nahIM gaye the kbhii| ve to kozA ke snehapAza me jakar3e hue the| zrIyaka ne jo bAta thI, kaha dI : 'mahArAjA, ve to bAraha sAla se kozA ke ghara para hI haiM, apane ghara para Ate hI nhiiN|' rAjA ne sthUlabhadrajI ko bulAvA bhejaa| rAjapuruSoM ne kozA ke ghara para jAkara naMdarAjA kA Adeza sunaayaa| rAjAjJA kA pAlana karanA nitAnta Avazyaka thA, For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-26 cU~ki kozA rAjamAnya nRtyAMganA thii| kozA kA rAjya ke sAtha saMbaMdha thA / sthUlabhadrajI gaye naMdarAjA kI rAjasabhA meM, rAjA ko namana kara, aucitya kA pAlana karate hue khar3e rahe | rAjA kSaNabhara yuvAna sthUlabhadra ke tejasvI, manohara aura sapramANa sundara deha ko dekhatA rahA....aura kahA : 'tumhAre pitAjI kA dehAvasAna ho gayA hai, isalie yaha maMtrIpada tumheM svIkAra karanA hai|' rAjA ne maMtrIpada kI mudrA sthUlabhadra ke hAthoM meM rakha dii| rAjA ke pAsa hI zrIyaka khar3A thaa| sthUlabhadrajI ne zrIyaka ke sAmane dekhaa| zrIyaka kI A~kheM A~suoM se gIlI thiiN| mukha para zoka aura udAsInatA thii| zrIyaka ne apane bar3e bhaiyA kI ora dekhaa| sthUlabhadrajI ne rAjA ko kahA : 'mahArAjA! ApakI hamAre parivAra para mahatI kRpA hai, mere prati ApakA sneha hai, Apane mujhe yaha maMtrImudrA dI parantu mujhe kucha samaya socane deMge to ApakI kRpA hogii| maiM isa rAjabhavana ke udyAna meM jAkara zAnti se, socanA cAhatA huuN| binA soce aisI bar3I jimmedArI kaise uThAU~?' rAjA ne anumati dI aura sthUlabhadrajI udyAna meM cale gaye / zrIyaka bhI bar3e bhAI ke sAtha udyAna meM gyaa| aba isa ghaTanA para hama bhI soceMge! kisa dRSTi se sthUlabhadrajI mahAmaMtrI banane lAyaka the? rAjA ne kisa yogyatA para sthUlabhadrajI ko maMtrIpada denA cAhA? bArahabAraha varSa se jo nRtyAMganA ke prema meM apane mAtA-pitA bhAI-bahana......vagairaha sabhI snehI-svajanoM ko bhUla gayA thA, pitA kI ijjata-AbarU kA bhI jisane vicAra nahIM kiyA thA, rAjanIti kI zikSA bhI jisane nahIM pAyI thI,......aise sthUlabhadra ko magadhasAmrAjya kA mahAmaMtrI-pada rAjA de rahA hai! kaunasI yogyatA thI? eka hI-khAnadAnI! kulInatA! mahAmaMtrI zakaTAla khAnadAnI the, kulIna the, rAjya ke vaphAdAra the, to unake bAda mahAmaMtrI pada unake putra ko hI denA ucita smjhaa| sabhA meM se : yahA~ do prazna upasthita hote haiM : pahalA prazna to yaha hai ki rAjA ko zakaTAla maMtrI kI vaphAdArI meM zaMkA paidA ho gaI thI, isalie to zakaTAla ne svayaM apane putra ke hAtha apanI hatyA karavAI thI to rAjA ko mahAmaMtrI kI khAnadAnI para to avizvAsa ho gayA thA na? dUsarA prazna yaha hai ki mahAmaMtrIpada sthUlabhadra ko denA to anucita hI thA, binA yogyatA aisA pada For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 pravacana-26 nahIM denA cAhie, 'rAjA kA putra rAjA aura maMtrI kA putra maMtrI.....' yaha prathA to kuprathA hai| mahatvapUrNa pada yogyatAsaMpanna vyakti ko hI dene caahie| kyA mahAmaMtrIpada ke lie zrIyaka lAyaka nahIM thA? mahArAjazrI : donoM prazna mahatvapUrNa haiN| kabhI aisA hotA hai ki ativizvasanIya vyakti para bhI zaMkA....avizvAsa paidA ho jAtA hai| isase vyakti kI kulInatA khaMDita nahIM hotii| zrIrAma ko sItAjI ke prati, pavanaMjaya ko aMjanA ke prati zaMkA paidA ho gaI thI, isase kyA sItAjI aura aMjanA kI kulInatA naSTa ho gaI thI? pApakarma kA udaya hotA hai to nirdoSa hone para bhI doSAropaNa ho jAtA hai| vararuci brAhmaNa ne zakaTAla maMtrI ke viruddha SaDyaMtra racA thA, usa SaDyaMtra meM zakaTAla pha~sa gaye the| jAnate ho na vaha itihAsa? bar3I hI romAMcaka haiM pATalIputra nagara kI ve ghaTanAe~! rAjanIti meM aisI kUTanItiyA~ hotI rahatI haiN| udyAna meM jAkara zrIyaka ne sthUlabhadrajI ke caraNoM meM apanA sara rakha diyA...... aura phUTa-phUTa kara rone lgaa| sthUlabhadra kA bhrAtR-sneha ubhara AyA aura zrIyaka ko zAMta hokara sArI ghaTanA batAne ko khaa| zrIyaka ne apane uttarIya vastra se A~sU poMcha DAle aura eka latAmaMDapa meM jAkara donoM bhAI baiThe / zrIyaka ne vararuci aura zakaTAla maMtrI ke bIca kaise vaira baMdhA aura vararuci ne zakaTAla maMtrI ke viruddha naMdarAjA ko kaise ukasAyA... ve sArI bAteM khiiN| pitAjI zakaTAla maMtrI ne apane parivAra kI jAnarakSA ke lie apanI hatyA kisa prakAra zrIyaka ke hAtha karavAyI, vaha ghaTanA batAte hue zrIyaka phUTa-phUTa kara ro pdd'aa| pitA kI hatyA putra ke hAthoM kyoM? __ zakaTAla maMtrI ko jaba lagA ki naMdarAjA unake prati zaMkAzIla hai, nArAja hai, taba unhoMne apane parivAra kI rakSA ke lie apanA balidAna dene kA socaa| ve naMdarAjA ke dimAga se aura mijAja se paricita the| unako lagA thA ki 'saMbhava hai rAjA mere pUre parivAra kI hatyA karavA de|' isalie unhoMne apane putra zrIyaka ko kahA ki 'kala jaba maiM rAjasabhA meM Akara mahArAja ko namana karU~, usa samaya tU mujha para talavAra kA vAra kara denaa|' zrIyaka to stabdha ho gayA......usane mahAmaMtrI se kahA : pitAjI, Apa kyA bola rahe haiM? pitRhatyA kA pApa mere hAtha kyoM karavAte ho?' taba zakaTAla maMtrI ne kahA : beTA, yaha For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 pravacana-26 Apaddharma hai| yadi apane parivAra ko bacAnA hai to mujhe balidAna denA hI hogaa....|' zrIyaka ne kahA : 'pitAjI, parantu yaha pApa mere hAtha kyoM karavAte ho?' mahAmaMtrI ne kahA : 'zrIyaka, tU mahArAjA kA aMgarakSaka hai, jaba tU mujha para talavAra kA vAra karegA, rAjA tujhe turaMta pUchegA : 'yaha tUne kyA kara diyA? kyoM kara diyA?' to tU kahanA : do-tIna dina se maiM dekha rahA hU~ ki Apa mere pitAjI ke prati nArAja haiM, avazya pitAjI ne koI aparAdha kiyA hogA, tabhI Apa nArAja hoMge....isalie maiMne pitRhatyA kii| Apa jisake prati nArAja hoM, usako jIne kA haka nahIM hai|' zakaTAla maMtrI ke atiAgraha se zrIyaka ko unakI AjJA mAnanI par3I, aura dUsare dina rAjasabhA meM zrIyaka ne pitRhatyA kara dii| naMdarAjA ne zrIyaka se pUchA : 'zrIyaka! tUne yaha kyA kara diyA? mahAmaMtrI kI, tere pitAjI kI hatyA kara dI?' __ zrIyaka ne vahI pratyuttara diyA jo mahAmaMtrI ne batAyA thaa| nandarAjA ne kahA : 'maiMne sunA thA ki 'zakaTAla maMtrI merA rAjya chIna lene kA SaDyaMtra banA rahe haiN| apane ghara ke bhUmigRha meM aneka zastra banavA rahe haiM.... | maiMne guptacaroM dvArA gupta talAza karavAyI to vAstava meM bAta sahI nikalI / tumhAre ghara meM zastra bana rahe haiM na? isalie maiM mahAmaMtrI ke prati nArAja thaa|' zrIyaka stabdha-sA raha gyaa| usane rAjA se kahA : 'mahArAjA, yadi Apa isa bAta kA khulAsA mujha se karate to yaha anartha nahIM hotA, mujhe pitRhatyA kA pApa nahIM karanA pdd'taa....| hamAre ghara ke bhUmigRha meM zastra bana rahe haiM, yaha bAta sahI hai, parantu yaha zastrotpAdana Apake viruddha vidroha karane ke lie nahIM parantu Apako bheMTa dene ke lie karAye jA rahe haiM! kucha samaya ke pazcAt merI zAdI hone vAlI hai, usa samaya Apa hamAre ghara para padhAreMge hI, taba Apako kucha uttama bheMTa dene ke vAste zastra taiyAra karavAye jA rahe haiN| Apake prati aura magadha sAmrAjya ke prati pitAjI kI kitanI niSThA thI, yaha bAta Apa bhalIbhAMti jAnate haiN|' nandarAjA zrIyaka kI spaSTatA sunakara Azcarya, kheda va glAni se bhara gyaa| niSThAvAn, buddhimAna aura kuTanItijJa mahAmAtya kho dene kI ghora vedanA unake hRdaya meM ubhara aayii| mahAmaMtrI kI khAnadAnI aura kulInatA ke prati unakI zraddhA dRr3ha ho gii| tabhI unhoMne zrIyaka ko maMtrIpada svIkAra karane kA anurodha kiyA thaa| nandarAjA nahIM jAnate the ki zrIyaka kA bar3A bhAI bhI hai| For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-26 22 zrIyaka kI khAnadAnI samajhiyegA : ___ zrIyaka kI bhI khAnadAnI aura kulInatA kaisI adbhuta! usane svayaM maMtrIpada svIkAra nahIM kiyA! usane apane bar3e bhAI ko yAda kiyA.....ki jisa bar3e bhAI ne bAraha sAla se ghara nahIM dekhA thA, jo apane choTe bhAI aura bahanoM ko nahIM milA thaa| yoM dekhA jAya to mahAmaMtrI kI kIrti ko kalaMka bhI lagAyA thA mahAmaMtrI kA putra eka vezyA ke vahA~ 12-12 sAla par3A rahe, isase mahAmaMtrI kI ijjata para asara hogA yA nahIM? aise bhAI ko mahAmaMtrIpada ke lie yAda karanA cAhie kyA? zrIyaka ne yAda kiyA, vaha acchA kiyA yA burA kiyA? Apa logoM kI kyA rAya hai? mAna lo ki zrIyaka ApakI rAya lene AtA to Apa kyA rAya dete? vaha Akara Apako pUchatA : 'Apa buddhimAna haiM, mujhe rAya dene kI kRpA kareM ki rAjA mujhe maMtrIpada de rahA hai to maiM svIkAra kara lU~ yA bar3e bhAI ko maMtrIpada dene ke lie bAta karU~? vAstava meM adhikAra hai bar3e bhAI kaa| bar3e bhAI ke adhikAra kI vastu maiM kaise lU~?' ApakI isa prakAra rAya mAMgatA to Apa kyA rAya dete? bolo na! cupa kyoM ho? bhAI ke adhikAra kA pada, bhAI ke adhikAra kA dhana, bhAI ke adhikAra kA makAna, bhAI ke adhikAra kI jamIna....jo kucha bhAI kA ho, Apa use har3apane kA nahIM socate haiM na? Apa loga to dharmAtmA haiM..... Apa kaise soca sakate haiM aisA! __ sabhA meM se : Apa kRpayA hama logoM kI bAta hI na kreN| bhAI kyA, mA~ aura beTI kI saMpatti bhI milatI ho to nahIM chodd'eN| __ mahArAjazrI : to phira zrIyaka kI khAnadAnI kA khayAla A gayA na? usa parivAra ke khUna meM khAnadAnI thI! bhAI bhale vezyA ke vahA~ ho, parantu isase kyA? usakA adhikAra nahIM chInA jA sakatA | sthUlabhadrajI ke prati zrIyaka ke hRdaya meM koI durbhAvanA nahIM thI, dveSa nahIM thA, dhikkAra kA bhAva nahIM thaa| itanA hI nahIM, sthUlabhadra ke prati prema aura Adara thA! vinaya aura bhakti thii| isalie to jaba donoM bhAI udyAna meM mile, zrIyaka sthUlabhadra ke caraNoM meM gira pdd'aa| pitAjI ke sAtha jo ghaTanA banI, sArI ghaTanA batA dI sthUlabhadra ko| ayogya ko yogya banAne kA tarIkA : aba Aiye, Apake dUsare prazna kA javAba detA huuN| 'maMtrIpada kI yogyatA sthUlabhadra meM nahIM thI, isalie unako maMtrIpada nahIM denA cAhie thaa|' yaha bAta For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u pravacana-26 hai na ApakI? ApakI rAya meM sthUlabhadra kozA ke ghara bAraha varSa rahe, isalie ve maMtrIpada ke lie ayogya the, yahI bAta hai na? hAlA~ki sthUlabhadrajI ne maMtrIpada ThukarA kara apanI yogyatA siddha kara hI dI thI, parantu yadi ve maMtrIpada ko svIkAra karate, to kyA ve kozA ke ghara raha sakate the? magadha kA mahAmAtya banakara kyA ve nRtyAMganA ke ghara raha sakate the? unako apane ghara para hI rahanA pdd'taa| do kAma ho jAte : kozA kA sahavAsa chUTa jAtA aura mahAmaMtrI-pada prApta ho jAtA! ayogya ko yogya banAne kA tarIkA AtA hai? ayogya ko ayogya hI banAye rakhane meM buddhimattA nahIM hai| kabhI pApakarmoM ke udaya se yogya aura kulIna manuSya bhI thor3e samaya ke lie ayogya rAste para calA jA sakatA hai, isakA artha yaha nahIM hai ki vaha ayogya hI banA rhegaa| jaba pApakarmoM kA udaya samApta ho jAtA hai, usakI yogyatA ubhara AtI hai, ghanaghora bAdala bikhara jAte haiM, navya jIvana kA sUrya jagamagAtA hai| 'yaha to vezyAgAmI bana gayA hai....cAhe merA bhAI hai to kyA ho gayA? vezyAgAmI ko mahAmaMtrI-pada nahIM denA cAhie, vaha isa pada ke lie lAyaka nahIM hai.....merI cale to usako deza nikAlA de duuN....|' aise vicAra sajjana puruSa ke nahIM hote haiN| sadgRhastha ke nahIM hote haiN| sadgRhastha to gaMbhIratA se socatA hai| manuSya kI khAnadAnI bhI eka mUlyavAna cIja hai| aise ucca parivAroM meM vaMzaparamparA se rAjyasevA ke pada cale Ate the, isase rAjya ko aura prajA ko prAyaH lAbha hI hotA thaa| sthUlabhadrajI kI dIkSA meM Apa upasthita hote to? hAlA~ki pitRhatyA kI karUNa ghaTanA aura usake AsapAsa kI kUTarAjanIti kI bAteM sunakara sthUlabhadra kA citta pUre saMsAra se hI virakta ho gayA thA aura unhoMne rAjA ko maMtrImudrA lauTA dI thii| kozA ke vahA~ bhI vApasa nahIM gaye the, ve pahu~ce the gurucaraNoM meM | saMsAra kA tyAga kara sAdhudharma aMgIkAra kara liyA thaa| ___ yadi usa samaya... usa jamAne meM Apa loga hote to sthUlabhadrajI kI dIkSA kA bhI virodha karate! aise vezyAgAmI ko kaise dIkSA de sakate haiM? nahIM denI cAhie dIkSA! 12-12 varSa taka vezyA ke sahavAsa meM rahane vAlA dIkSA ke lie yogya ho sakatA hai kyA? dIkSA lekara bAda meM.... 'aisI-aisI hI bAteM karoge na? Apa logoM kI vicAradhArAe~ bhI gajaba kI hotI haiM! For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 pravacana-27 paraMparAgata vyavasAya ke lAbha : sthUlabhadrajI ne sIdhA sAdhudharma kA hI cunAva kara liyaa| maMtrIpada zrIyaka ko diyA gyaa| zrIyaka ne maMtrIpada ko svIkAra kara liyaa| kulaparamparA kI rAjasevA zrIyaka ne jArI rkhii| granthakAra AcAryadeva sAmAnya gRhasthadharma kI bhUmikA batAte hue pahalI bAta yaha kahate haiM ki gRhastha ko kulaparamparA se prApta vyavasAya yA naukarI sarvaprathama pasanda karanI caahie| vaha vyavasAya honA cAhie anindanIya, vaha naukarI honI cAhie ziSTa puruSoM meM sNmt| jamI-jamAyI dUkAna mila jAne se, nayI dUkAna jamAne kI mehanata baca jAtI hai| isase manuSya jyAdA ulajhatA nahIM hai| usakI dharmaArAdhanA sucAru rUpa se calatI rahatI hai| zrIyaka kA jIvana vaisA hI zAnta aura svastha vyatIta huA thaa| mRtyuparyaMta vaha magadhasAmrAjya kI sevA karatA rahA thaa| usane apane pitA kA nAma ujAgara kiyA thA, rozana kiyA thaa| usakI dharmabhAvanA bhI bahuta acchI thii| bar3e bhAI sthUlabhadrajI sAdhu bana gaye the| idhara unakI sAta bahanoM ne bhI sAdhvIjIvana svIkAra kara liyA thaa| aura jisa parivAra meM se itanI dIkSAe~ huI hoM, usa parivAra meM dharmabhAvanA jAgrata honA svAbhAvika hai| niMdanIya vyavasAya mata karo : ___ arthopArjana gRhasthajIvana kI mukhya kriyA hai| isalie AcAryadeva sarvaprathama isa viSaya meM vizada mArgadarzana de rahe haiN| vartamAnakAlIna paristhitiyoM meM yaha mArgadarzana Apa logoM ko ati upayogI siddha hogaa| Ajakala kucha vyavasAya jo kulaparamparA se cale Ate the, TUTa gaye haiN| vartamAnakAlIna rAjyavyavasthA ne vyavasAyoM meM bahuta bAdhAe~ utpanna kara dI haiN| aise saMyogoM meM Apa itanA dhyAna rakheM ki jo bhI vyavasAya Apa kareM, nindanIya nahIM ho yAnI jyAdA pApamaya nahIM honA caahie| ApakI svayaM kI saMpatti ke anurUpa honA cAhie / vartamAnakAla ke anurUpa honA cAhie | Apa jisa pradeza meM rahate ho, usa pradeza ke anurUpa honA caahie| aura usa vyavasAya meM ApakI prAmANikatA honI cAhie, nyAyanIti kA stara U~cA honA caahie| isase Apa bhayamukta hokara dharmamaya jIvana jI skeNge| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 cha.galata aura avaidha vyApAra karanevAloM kI jindagI jarA bhItara se dekho....Apa ko vahA~ nirI azAMti.... pIr3A.... becainI aura parezAnI dekhane ko milegI! unakA pArivArika jIvana bhI azAMti kI Aga meM jhulasatA hai| sarakArI AMkar3oM ke mutAbika prati varSa bhArata meM pacapana lAkha pakSiyoM kA vyApAra hotA hai! vyakti ke jIvana meM jaba sneha kA jharanA sUkha jAtA hai taba phira usa vyakti kA jIvana jIvana na rahate hue kevala yaMtra bana jAtA hai! hA~...calatA...phiratA huA mAnavayaMtra! jindA 'roboTa' samajha lo! vyApAra karane meM kaI taraha kI sAvadhAniyA~ rakhanI hotI, haiM....haribhadrasUrijI evaM zrI municandasUrijI kitanA mArmika evaM manovaijJAnika mArgadarzana de rahe haiN| pravacana : 27 Lee9 mahAna zrutadhara pUjanIya AcArya zrI haribhadrasUrijI racita 'dharmabiMdu' graMtha meM gRhastha kA 'sAmAnya dharma' batA rahe haiN| gRhasthajIvana meM arthapuruSArtha aura kAmapuruSArtha kI pradhAnatA hotI hai| jisa manuSya kI jJAnadRSTi unmIlita hotI hai vaha manuSya dharmapuruSArtha ko bhI jIvana meM yathocita sthAna detA hai| jJAnadRSTivAlA gRhastha usa DhaMga se arthapuruSArtha aura kAmapuruSArtha karatA hai ki jisase dharmapuruSArtha ko kSati na ho / mAnavajIvana kA ucca mUlyAMkana karanevAlA manuSya jAnatA hai ki dharmapuruSArtha karane kA zreSTha jIvana, zreSTha samaya mAnavajIvana hI niMdanIya vyavasAya se niMdA va azAMti : sarvaprathama yahA~ arthapuruSArtha kI sahI dizA batAyI jA rahI hai| arthapuruSArtha meM bhI jAgRti Avazyaka batAyI jA rahI hai| gRhasthajIvana meM arthopArjana anivArya hotA hai| arthopArjana kA puruSArtha yadi kula paramparAgata hotA hai, anindanIya hotA hai, apane vaibhavAnusAra aura dezakAlAnusAra hotA hai, nyAyapurassara hotA hai to vaha puruSArtha dharmapuruSArtha bana jAtA hai! gRhasthadharma bana jAtA hai! yadi For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 ___ 26 ApakI kula paramparA se koI vyavasAya calA A rahA hai aura yadi vaha vyavasAya anindanIya hai, to Apako vahI vyavasAya karanA caahie| vyavasAya kA aniMdanIya honA ati Avazyaka hai| cUMki manuSya apanI niMdA se azAMta banatA hai! gA~va meM, samAja meM, snehI svajanoM meM yadi ApakI niMdA hotI hai, Apake bure vyApAra kI niMdA hotI hai aura Apako mAlUma ho gayA ki 'loga merI niMdA kara rahe haiM, to Apake mana meM azAMti paidA ho jaayegii| Apake parivAra ke sadasyoM ko bhI burA lgegaa| saMbhava hai ki isase ApakA mana dharmaArAdhanA meM ekAgra nahIM bana paayegaa| Apa loga hI soco ki dUsarA koI manuSya niMdanIya vyApAra karatA hai, to Apa loga niMdA karate ho yA nahIM? Apake samAja meM se kisI ne zarAba kI dukAna kholI ho, kisI ne haDDiyA~ pIsane kA kArakhAnA kholA ho, kisI ne smagaliMga-taskarI kA dhaMdhA zurU kiyA ho, to Apa loga unakI AlocanA karate ho yA nahIM? to phira, Apa loga svayaM aisA garhaNIya dhaMdhA karoge to dUsare loga ApakI niMdA kareMge yA nahIM? kevala paise se to azAMti bhI bar3hegI hI : sabhA meM se : Ajakala to loga jisa dhaMdhe meM jyAdA paisA milatA ho, vaisA hI dhaMdhA pasaMda karate haiN| niMdanIya-aniMdanIya kA bheda nahIM karate! ___ mahArAjazrI : isalie to vaisA dhaMdhA karane vAle loga jyAdA azAMta haiM! unake jIvana meM zAMti nahIM hotI, prasannatA nahIM hotI, dharma-ArAdhanA nahIM hotii| ve jyAdA dhana kamAne meM hI jIvana vyatIta kara dete haiN| dhanasaMpatti hI unakA jIvana hotA hai| dhanasaMpatti hI unake jIvana kA sarvasva hotA hai| aise kucha logoM ko maiM jAnatA hU~ | maiMne jyAdAtara aise logoM meM krUratA, kaThoratA aura nirdayatA pAyI hai| nahIM hotI hai dayA aura karuNA, nahIM hotI hai mAnavatA aura nahIM hotI hai dhrmpraaynntaa| sadgRhasthoM ko aise niMdanIya vyavasAya nahIM karane caahie| niMdA se bacanA caahie| niMdA ko sahana karane kI Apa meM kSamatA ho taba bhI aise nimna stara ke dhaMdhe nahIM karane caahie| nimnastara ke niMdanIya vyavasAya karane se pApa to hote hI haiM, sAtha-sAtha svayaM ke parivAra kI mAnasika tandurastI bigar3atI hai| samAja meM aneka dUSaNa praviSTa ho jAte haiM, deza meM burAiyoM kA prasAra hotA hai| For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 ___ 27 dharmahIna aura pApalIna sarakAra se pAlA par3A hai : sabhA meM se : Ajakala to sarakAra aise nimna stara ke vyavasAyoM ko protsAhana detI hai! zarAba kI dukAnoM ke lAyasaMsa sarakAra detI hai, sinemA banAne ke sTUDiyo bAMdhane meM sahAyatA detI hai, DaoNkTaroM ko garbhapAta ke oNparezana karane kI 'paramiTa' sarakAra detI hai! mahArAjazrI : sarakAra kaunasA dhaMdhA nahIM karatI hai, nahIM karavAtI hai? ApakI sarakAra svayaM vyApArI bana gaI hai| jisa dhaMdhe se dhana milatA ho, ve saba dhaMdhe sarakAra karatI hai| prati dina bUcar3akhAne meM lAkhoM pazuoM kI hatyA kyoM hotI hai? bahuta se bar3e-bar3e bUcar3akhAne sarakAra calAtI hai na? kyoM? paisA kamAnA hai sarakAra ko! videzoM meM baMdara jaise asaMkhya pazuoM kA niryAta hotA hai, kyoM? paisA kamAnA hai sarakAra ko! sarakAra matsyaudyoga calAtI hai! sarakAra macchImAra bana gaI hai Aja! sAre ke sAre nindanIya vyApAra sarakAra kara rahI hai aura prajA se karavA rahI hai| durbhAgya hai deza kA ki aisI dharmahIna aura pApalIna sarakAra deza ko milI hai| yadi kA~gresa sarakAra sattA se haTa bhI jAya aura dUsarI sarakAra Aye, to bhI ye pApa ke dhaMdhe to calanevAle hI haiN| duniyA ke sabhI dezoM meM sarakAreM Ajakala vyApArI bana gaI haiN| sarakAreM pApapuNya ke siddhAntoM ko mAnatI kahA~ haiM? sarakAroM ko dharma se kauna sA nAtA hai? mAtra bhautika samRddhi hI lakSya bana gaI hai sarakAroM kii| vizva kI prajA kA lakSya bhI bhautika samRddhi bana gyaa| jo bhI kAma karane se jyAdA dhana milatA hai, vaha kAma karane jaisA mAnA gayA hai Aja kI duniyA meM / isalie to Aja ghorAtighora hiMsA duniyA meM phaila gaI hai| deza aura duniyAbhara meM hiMsA kA bolabAlA : deza aura duniyA meM hiMsA ko bar3hAvA diyA jA rahA hai| zarAba ko vizvavyApI banA diyA gayA hai| jhUTha aura corI ko to aba loga 'kartavya' mAnane laga gaye haiN| vyabhicAra jaisA ghora pApa mAtra manoraMjana bana gayA hai| mAMsabhakSaNa kA kAphI jorazora se pracAra ho rahA hai| aMDe, zAkAhArI aMDe! inakA bhI kitanA dhuAMdhAra pracAra ho rahA hai? aisI duniyA meM Apako jInA hai aura ina burAiyoM se bacanA hai! atyaMta sAvadhAna rahoge to hI baca pAoge | tyAjya aura niMdanIya dhaMdhoM ke AkarSaka vijJApana prakAzita hote haiM akhabAroM meM, hote haiM na? yadi aise vijJApanoM ke prabhAva meM A gaye to phaMsa jaaoge| aise pracAra ke prabhAva meM pha~sanA mt| For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 28 sarakAra kI dRSTi meM cAhe koI vyavasAya niMdanIya na ho, dUsare lobhI aura arthapremI logoM kI dRSTi meM bhale koI dhaMdhA tyAjya na ho, paraMtu jJAnI, vivekI aura AtmadRSTA puruSoM kI dRSTi meM jo vyavasAya tyAjya ho, niMdanIya ho, dharmaviruddha ho, vaisA vyavasAya nahIM karanA caahie| Ajakala apane ahiMsaka jaina samAja ke bhI kucha loga aise niMdanIya vyavasAya karane lage haiN| ye loga janma se jaina hoMgeM, karma se jaina nahIM haiM | cAhe ve Arya deza meM janme hoM, parantu ve Arya nahIM haiN| ve zarIra se cAhe mAnava hoM, unameM mAnavatA nahIM hai| mAtra zrImaMta.....dhanavAn banane kI hI tamannA vAle loga kyA mAnava ho sakate haiM? mAnavatAhIna mAnava se to pazu acche hote haiN| aise 'jainoM' ne jaina dharma kI zAna ko lAMchana lagAyA hai| mAtra arthapremI loga krUra, nirdaya aura mAnavatAhIna hI hote haiN| gaMde dhaMdhe karane vAloM meM saMbhavataH dayA, karuNA aura mAnavatA ho hI nahIM sktii| taskaroM ke irdagirda bhaya ke bhUta ghUmate haiM : ye sArI bAteM mUrkha aura buddhihIna logoM ke palle par3ane vAlI nahIM haiN| paise ke pIche pAgala bane hue logoM ke dimAga meM ye bAteM jaMcane vAlI nahIM haiN| unako to koI bhI 'bijanesa' ho, Dhera sAre rUpaye milane cAhie! rUpayoM ke liye hI jIte hoM to Apako bhI ye bAteM pasanda nahIM aayeNgii| buddhimAna bano! nirmala aura tIkSNa buddhi caahie| isa vartamAna jIvana meM aura pAralaukika jIvana meM kisI prakAra kA gaMbhIra nukasAna na ho, isa prakAra kA acchA vyavasAya karanA cAhie / 'smagaliMga' avaidha-vyApAra, taskarI kA dhaMdhA kitanA khataranAka hai? isa dhandhe meM prANa kA khatarA hotA hai| yoM bhI yaha dhandhA dezadroha hai, rAjyaviruddha hai| satat 'TeMzana' banA rahatA hai | bhaya ke bhUta niraMtara smagalaroM ke irdagirda nAcate rahate haiN| unake jIvana meM Apa zAMti, svasthatA aura sthiratA nahIM dekha paayeNge| unake parivAravAloM ko bhI azAMti aura udvega meM hI jIvana gujAranA par3atA hai| paraMparAgata bhI niMdanIya dhaMdhA mata karo : ___ aise niMdanIya vyavasAya yadi kulaparaMparA se cale Ate hoM to bhI Apako nahIM karane cAhie | galata paraMparA ko nibhAnA anucita hai, aisI paraMparAoM ko to tor3anA hI caahie| aisA nahIM socanA ki 'yaha vyavasAya to mere dAdA bhI karate the, mere pitA karate the, kyA ve mUrkha the? ve karate hoMge to ThIka hI karate For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 29 hoMge na?' aisA mAnane kI koI AvazyakatA nahIM hai| Apa ke dAdA aura pitA bhI galata kara sakate haiM! unako dhana kI lAlasA satAtI ho to ve bure dhaMdhe kara sakate haiN| unake pAsa saccA jJAna na ho to ve niMdanIya vyavasAya bhI kara sakate haiM! Apako jJAna ho jAya ki 'yaha dhaMdhA burA hai, to Apako chor3a denA caahie| jitane dAdA aura pitA hote haiM ve saba aniMdanIya vyavasAya hI karanevAle hote haiM, aisA koI niyama nahIM hai| sulasa aura abhayakumAra : zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke samaya kA eka prasaMga hai| kAlasaukarika nAma kA eka kasAI thaa| pratidina 500 bhaiMsoM kI vaha hatyA karatA thaa| kasAI thA na? mAMsa becane kA dhaMdhA thaa| usakA putra thA mahAmaMtrI abhayakumAra kA mitra! nAma thA suls| pitA kAlasaukarika kI mRtyu ho gii| sulasa ne kulaparaMparA kA kasAI kA dhaMdhA cAlU rkhaa| eka dina abhayakumAra ne sulasa se kahA : 'sulasa, jIvavadha kA yaha vyavasAya burA hai, isase ghora pApakarma baMdhate haiM....rojAnA saiMkar3oM jIvoM kI hatyA karanA bahuta bar3A pApa hai|' __ sulasa ne kahA : 'abhayakumAra, yaha dhaMdhA hamArI kulaparaMparA kA dhaMdhA hai| hamArI AjIvikA isI dhaMdhe se calatI hai| maiM mAtra apane liye hI yaha pApa nahIM karatA hU~, mAtA, patnI, putra.... Adi sabhI ke lie karatA hU~, to jIvahatyA se jo pApakarma lagate haiM ve pApakarma pUre parivAra meM vibhAjita ho jAte hoMge na? kyA maiM akele hI sAre pApa thor3e hI bAMdhatA hU~?' __ abhayakumAra ne kahA : 'mere mitra, jIvavadha tU karatA hai, isalie pApakarma tU akelA hI bA~dhatA hai| isa vyavasAya se jo rUpaye milate haiM, una rUpayoM se sArA parivAra sukha bhogatA hai| tere pApoM se unako koI saMbaMdha nahIM hai| pApoM se jo duHkha AyeMge, tujhe akele ko hI bhogane pdd'eNge| dukhoM meM koI hissA nahIM bNttaayegaa| sulasa ko abhayakumAra kI bAta a~ca gii| Apa logoM ke dimAga meM yaha bAta a~cI yA nahIM? Apa aneka pApa karake lAkhoM rUpaye kamA lo, aura una rUpayoM se ApakA sArA parivAra mauja-majA karegA parantu Apake pApoM ko bA~Ta kara nahIM legA! una pApakarmoM ke udaya se jo duHkha AyeMge, Apako akele ko hI bhogane par3ege ve duHkha! parivAravAle nahIM kaheMge ki 'Apane hamAre sabake lie pApa kiye the, to lAIe, Apake duHkha hama saba bA~Ta lete haiM!' aisA nahIM kheNge| For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 30 yadi kaheMge to bhI ve bA~Ta nahIM pAyeMge | sulasa ne to ghara para jAkara prayoga kara diyaa| pApa meM hissA kauna legA? duHkha meM bhI koI nahIM! sulasa ghara para gyaa| usane lakar3I kATane kI kulhAr3I uThAyI aura lakar3I kATane lgaa| lakar3I kATate samaya eka ghAva jAnabUjha kara usane apane paira para kara diyaa| paira kaTa gayA, khUna bahane lgaa| sulasa cillAyA : 'are........merA paira kaTa gayA....bahuta darda hotA hai.... saba Ao....merA duHkha bA~Ta lo tuma loga....' ___ mAtA AI, patnI bhI daur3atI AI.... 'kyA huA? kaise lagI kulhADI? kyA bahuta darda hotA hai?' pUchane lgii| sulasa ne kahA : 'tuma loga merA duHkha le lo....maiM tumhAre lie hI lakar3I kATatA thA....kATate-kATate merA paira kaTa gayA....to merA duHkha tuma logoM ko le lenA cAhie.... jarA sA to le lo....|' __ mAtA bolI : 'beTA, tere ghAva meM davAI bhara ke paTTI bA~dha detI hU~.... darda kama ho jAyegA, parantu terA darda hama nahIM le sakate.... kisI kA duHkha kisIse liyA nahIM jaataa| duHkha darda to manuSya ko svayaM bhoganA par3atA hai....|' sulasa ne apanI patnI kI ora dekhA aura kahA 'tU to merI patnI hai, mujha se bahuta pyAra karatI hai, to merA duHkha nahIM le legI?' patnI ne kahA : 'svAminAtha, yadi Apa de sakate ho apanA duHkha to de do, maiM bhoga la~gI....| parantu aise duHkha diyA jAtA nahIM aura liyA jAtA nahIM.....apanA duHkha to apane Apako hI sahana karanA par3atA hai|' sulasa ko abhayakumAra kI bAta smRti meM thii| usane kahA : 'to phira maiM jo rojAnA 500 jIvoM kA vadha karatA hU~, isase jo ghora pApa karma bA~dhatA hU~, una pApa karmoM kA jaba udaya hogA taba jo bhayAnaka duHkha AyeMge, ve duHkha kyA mujhe akele ko hI bhogane par3eMge? maiM jIvavadha kA dhaMdhA hama saba ke lie karatA hU~, to kyA hama saba duHkhoM ko bA~Ta ke nahIM bhogeMge? tuma loga kyA mere du:khoM ko nahIM bA~Ta loge?' jo karma kare vahI bhugate : ___ mAtA ne kahA : 'beTA, jo karma bA~dhatA hai vahI bhogatA hai / ' patnI ne bhI vaisA hI pratyuttara diyaa| sulasa ko abhayakumAra kI bAta para pUrNa vizvAsa ho gayA For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 39 pravacana-27 aura usane kulaparaMparA kA jIva vadha kA dhaMdhA chor3a diyaa| abhayakumAra ne sulasa ko jJAnadRSTi dii| kulaparaMparA kA dhaMdhA yadi niMdanIya hai, galata hai, pApamaya hai to tatkAla chor3a denA cAhie | aniMdanIya aura niSpApa dhaMdhA ho to cAlU rakhanA caahie| ___ sabhA meM se : yadi Apa kahate haiM vaisA acchA niSpApa vyavasAya nahIM mile to kyA karanA cAhie? ___ mahArAjazrI : aisA nahIM ho sktaa| koI na koI aniMdanIya vyavasAya yA naukarI mila hI jAtI hai| thor3A sA dhairya honA caahie| tRSNA kama honI caahie| icchAoM para niyaMtraNa honA caahie| ___ vAstava meM dekhA jAya to manuSya parizrama ko nApasaMda karatA jA rahA hai| jisa 'bijanesa' meM, jisa vyavasAya meM kama parizrama ho, vaha vyavasAya Aja kA yuvaka jyAdA pasaMda karatA hai| kursI para baiThakara 'Tebalavarka' karane kI naukarI vizeSakara pasaMda kI jAtI hai| bhale tanakhvAha kama milatI ho, rizvata lekara jyAdA 'inakama' kara lete haiN| sarakArI naukarI meM bhraSTAcAra kitanA vyApaka bana gayA hai, Apa loga acchI taraha jAnate ho| mahIne hajAra-do hajAra kI tanakhvAha pAne vAle naukara bhI rizvata lete haiM aura pyUna-caparAsI bhI rizvata letA hai! rizvata lenA aura rizvata denA-donoM bar3e pApa haiM, parantu Apa logoM ko pApoM kA bhaya hai kahA~? yadi manacAhA dhana milatA hai to pApa karane meM Apako kisI prakAra kA kSobha nahIM hai| saca bAta yaha hai na? paraMtu Apa yAda rakheM ki galata aura niMdanIya dhaMdhA karake kamAyA huA dhana Apake pAsa dIrgha samaya taka TikegA nahIM aura upArjita kiye hue pApa Apake sAtha paraloka cleNge| jaba ve pApakarma udaya meM AyeMge taba kitane bhayAnaka duHkha Apa para gireMge, usakA vicAra kreN| gaMbhIratA se vicAra kreN| arthavyavasthA kI paddhati : tIsarI bAta hai vyApAra meM arthavyavasthA kI paddhati / Apake pAsa jitanI dravyarAzi ho, usIke anusAra vyApAra karanA caahie| vyApAra hai, kabhI nukasAna bhI hotA hai| yadi Apane dUsare logoM se rUpaye lAkara..... vyAja se rUpaye lAkara vyApAra kiyA ho aura vyApAra meM, nukasAna ho jAe to kyA hogA? DUba jAoge na? jina-jina se rUpaye lAye ho, unako kyA doge? For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 27 32 sabhA meM se : Ajakala to loga dUsaroM ke rUpayoM se hI jyAdAtara vyApAra karate haiM! jaba bar3A nukasAna AtA hai taba 'DipholTara' ghoSita ho jAte haiN| mahArAjazrI : 'DipholTara' jAhira hone meM jinako zarma nahIM AtI hai, jo bezarama loga haiM, vaise logoM kI bAta hI kyA kareM ? divAlA nikAlanA Aja mAmUlI bAta bana gaI hai| binA soce binA vicAra kiye vyApAra karanevAloM kI ijjata isa prakAra samApta ho jAtI hai| samAja meM, 'mArakeTa' meM mAnabhaMga ho jAtA hai| ghora azAnti meM usako sulaganA par3atA usake parivAra vAloM ko mAnahAni sahana karanI par3atI hai| isalie vyApAra apanI Arthika sthiti ko dhyAna meM rakhate hue karanA cAhie / duniyA kI bAta jAne deM, duniyA meM hara burAIvAle loga mila jAyeMge / Apako to Apake viSaya meM socanA hai / maMdiroM meM aura upAzrayoM meM AnejAne vAle Apa loga yadi divAlA nikAlate ho to ApakI badanAmI to hotI hai, sAtha-sAtha dharma kI aura dharmaguruoM kI bhI badanAmI hotI hai| loga nindA karate haiN| 'dekhA isa dharmAtmA ko ? gA~va ke paise se dhaMdhA kiyA.... divAlA nikAlA..... becArI vidhavAoM ke rUpaye bhI DUba gaye.... aise bhagatoM ke kAranAmeM hI aise hote haiN...| dikhAve kA dharma karanevAloM kA nAma hI mata lo .... / ' Apako vyApAra karate samaya yaha bhAna rahanA cAhie ki 'isa vyApAra meM jyAdA se jyAdA kitanA nukasAna A sakatA hai, merI apanI itanI saMpatti hai yA nahIM? parivAravAloM ko to kisI prakAra kI musIbata nahIM AyegI na? phira se vyApAra kara sakU~, vaisI Arthika sthiti rahegI yA nahIM ?' vyApAra meM mAtra munAphe kA vicAra paryApta nahIM hai| nukasAna kI saMbhAvanA bhI soca lenI caahie| nukasAna hone para bhI Apa rAste ke bhaTakate nirdhana na bana jAyaM, vaise vyApAra karanA caahie| sabhA meM se : durbhAgya kA udaya ho to zrImaMta bhI bhikhArI bana jAtA hai na? mahArAjazrI : paryApta vicAra karane para bhI, socakara vyApAra karane para bhI, kabhI akasmAt ho jAe aura kalpanAtIta saMkaTa A jAya yaha bAta alaga hai| jAna-bUjha kara koI zrImaMta bhI bhikhArI bananA cAhegA? Apa apanI buddhi se soca-vicAra kara vyApAra-vyavasAya kareM, tAki Apako Arthika saMkaTa meM pha~sanA na pdd'e| yadi vyApAra meM Apa 1. kulaparaMparA kA, 2. aniMdanIyatA kA aura 3. Arthika sthiti kA vicAra karate haiM to ApakI vyApArakriyA gRhasthadharma bana jAtI hai| For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 pravacana-27 vyApAra meM samayajJAtA jarUrI : vyApAra-vyavasAya meM jisa prakAra Arthika sthiti kA vicAra karanA Avazyaka hai, vaise kAla-samaya kA vicAra karanA bhI Avazyaka hai| kisa samaya kaunasA vyApAra karanA caahie| kisa samaya mAla kharIdanA cAhie aura kisa samaya becanA caahie| kisa mausama meM kaunasA vyApAra karanA cAhie, kisa mausama meM kauna-sA vyApAra nahIM karanA cAhie, yaha bhI buddhi kA, tIvra buddhi kA viSaya hai| jisake pAsa isa prakAra socane kI buddhi nahIM hotI hai, ve loga galata dhaMdhA kara lete haiM aura nukasAna karate haiN| ___ vyApAra kA kSetra nahIM ho, rAjasevA, zreSThisevA athavA dUsarI koI naukarI ho, vahA~ para bhI samaya kA khyAla karanA nitAMta Avazyaka hotA hai| jisa samaya naukarI meM hAjira honA ho, usa samaya pahu~ca jAnA cAhie, jisa samaya jo kAma karane kA mAlika kA Adeza ho, usa samaya vaha kAma karanA cAhie | jitanA samaya naukarI kA niyata kiyA ho, utanA samaya pUrA denA caahie| sabhA meM se : Ajakala to naukaroM kI samasyAeM kAphI bar3ha gaI haiN| naukaroM kI ora se vyApArIvarga ko parezAniyoM kA pAra nahIM hai| naukara mAlika banane jA rahA hai| mahArAjazrI : isakA mUlabhUta kAraNa khojanA cAhie / 'naukarI nyAyapurassara karanI cAhie,' 'naukarI meM pramANikatA baratanI cAhie, yaha siddhAnta bhulA diyA gayA hai| naukaroM kI ora se mAtra vyApArI varga ko hI parezAnI nahIM hai, sarakAra ko bhI pUrI parezAnI hai| Aye dina har3atAleM hotI rahatI haiN| hiMsA baratI jAtI hai| udyoga sthagita ho jAte haiN| karor3oM rUpayoM kA nukasAna ho jAtA hai| naukaroM ne deza meM AtaMkapUrNa vAtAvaraNa paidA kara diyA hai| naukaroM ke 'yuniyana' bana gaye haiM | 'yuniyana' ke mAdhyama se mAlikoM ke sAtha jhagar3e hote haiM, lar3AiyA~ hotI haiN| sneha-sahAnubhUti ke jharane sUkha gaye : ___ mAlika aura naukara ke bIca prema kA saMbaMdha nahIM rhaa| sneha aura sahAnubhUti nahIM rhii| mAtra rUpayoM kA saMbaMdha bana gayA hai| donoM ke bIca gaharI khAI bana gaI hai| naukaroM ne mAlikoM kA vizvAsa kho diyA hai| jahA~ adhikAra kI lar3AI hotI hai vahA~ prema kA amRta sUkha jAtA hai| jisa vyakti ke jIvana meM prema kA amRta nahIM rahA, usa vyakti kA jIvana nahIM rahatA, mAtra eka yaMtra bana jAtA hai| For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 __ 34 adhikAra kI lar3AI hai cautarapha : adhikAra kI lar3AiyA~ sarvatra phaila gaI haiN| ghara-ghara meM yaha lar3AI paha~ca gaI hai| patnI pati se adhikAra mA~ga rahI hai, putra pitA se adhikAra mA~ga rahA hai| naukara mAlika se adhikAra mA~ga rahA hai| prajA sarakAra se adhikAra mA~ga rahI hai| sarvatra adhikAra kI daur3a-dhUpa hai| aba dharmasthAnoM meM bhI adhikAra kI bhUkha bhar3aka uThI hai na? Apake loga kahate haiM ki upAzraya para hamArA adhikAra hai aura dUsare kahate haiM ki upAzraya para hamArA adhikAra hai| kisI jagaha gujarAtI-mAravAr3I ke adhikAroM kI laDAI ho rahI hai| kahIM osavAlaporavAla kA cakkara hai| vyApAra meM jisa taraha kulaparaMparA kA khayAla karanA hai, aniMdanIyatA kA vicAra karanA hai, vaise samaya kA bhI khayAla karanA hai| vyApAra karanevAloM ko : 0 kisa samaya vyApAra karanA cAhie, 0kisa mausama meM kaunasA vyApAra karanA cAhie, 0 kisa samaya dUkAna ba~da rakhanI cAhie aura 0 kisa 'sIjhana' meM vyApAra nahIM karanA caahie| ina cAra bAtoM kA pUrA qhayAla karanA cAhie | pahalI bAta hai kisa samaya vyApAra karanA cAhie | yAnI jisa samaya-subaha, dupahara yA zAma, grAhaka Ate hoM, usa samaya dUkAna khulI rahanI cAhie aura vyApAra meM pUrA dhyAna denA caahie| yadi grAhaka zAma ko Ate hoM aura Apa dopahara ko hI dukAna baMda kara dete hoM, to ApakA vyApAra Thappa ho jaayegaa| dUsarI bAta hai kisa mausama meM kaunasA vyApAra karanA caahie| yAnI ApakA mausamI vyApAra hai to sardI meM aura garmI meM kauna sA vyApAra karane se Apako vizeSa arthalAbha ho sakatA hai, usa bAta kA Apa ko pUrA dhyAna rakhanA cAhie | tIsarI bAta hai kisa samaya dukAna baMda rakhanI caahie| jisa samaya gA~va meM paramAtmabhakti kA mahotsava ho rahA ho, gA~va meM kisI prasiddha aura lokapriya nAgarika kI mRtyu ho gayI ho, paryuSaNa mahAparva jaise mahAparva ke divasa hoM, gA~va meM 'kaphryu lagA ho....Apa ko dUkAna nahIM kholanI cAhie | cauthI bAta hai kisa mausama meM vyApAra nahIM karanA caahie| Apa samajhe isa bAta ko? varSARtu meM vyApAra nahIM karanA cAhie | varSAkAla dharmaArAdhanA karane kA uttama samaya hai| isa mausama meM vyApAra sthagita rakhanA caahie| For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-27 35 sabhA meM se : pUrA cAturmAsa vyApAra kaise sthagita kiyA jAya? mahArAjazrI : kyoM? kyA vyApAra sthagita rakho to kyA nirdhana ho jAo, vaisI sthiti hai? hA~, jo loga naukarI karate haiM aura gharasaMsAra calAte haiM, ve naukarI chor3a nahIM sakate cAra mahInA | parantu jinake pAsa lAkhoM rUpaye haiM, ve kyA cAra mahInA dukAna nahIM jAeM to bhUkhe mara jAyeMge? parantu hRdaya meM dhanadaulata kI pracura Asakti bharI par3I hai| paise kI mamatA pArAvAra bharI par3I hai| are, Apa cAra mahIne dukAna baMda mata rakheM, dukAna cAhe khulI rahe, Apa dukAna nahIM jAeM, to kyA nahIM cala sakatA? Apa jAnate ho ki gurjarezvara rAjA kumArapAla cAturmAsa meM rAjasabhA meM bhI nahIM jAte the| jinAlaya meM paramAtmapUjana karane jAte the, pauSadhazAlA meM gurudeva ke darzana-vaMdana karane jAte the| basa, tIsarI jagaha jAte hI nahIM the| pUre gujarAta kA sAmrAjya samhAlate the na? Apako kyA pUrA apane gAMva kA bhI sAmrAjya samhAlanA hai? hogI eka-do dukAneM athavA eka-do 'phaikttriyaaN'| sabhA meM se : hama logoM ke pAsa isase jyAdA kahA~ se hogA? ApakI kRpA ho jAe to kAma bana jaae| ___ mahArAjazrI : yAnI merI kRpA se dukAneM bar3hanI hai kyA? merI kRpA se dhana bar3hAnA hai kyA? merI kRpA kA upayoga pApa bar3hAne meM karanA hai kyA? merI kyA, kisI bhI sAdhu-saMta kI kRpA, pApa yA pApa ke sAdhana bar3hAne hetu mata lIjie, mata mAMgie / Apa to aisI kRpA mAMgo ki ghara aura dukAna kI mamatA hI chUTa jAya | mamatA thor3I bhI chUTe to kama se kama dainika dharmaArAdhanA chor3a kara to dukAna nahIM jaaoge| kucha loga isalie pravacana sunane nahIM Ate haiM cUMki unako dukAna jAnA hotA hai| kucha loga isalie prabhupUjana nahIM karate haiM cUMki unako dukAna pahu~cane meM derI hotI hai! rAtribhojana kI Adata ho cukI hai : rAtribhojana nahIM karanA par3e usa prakAra vyavasAya karate ho na? zAma ko sUryAsta se pahale bhojana kara lete ho na? Ajakala rAtribhojana kA pApa to sAmAnya bana gayA hai| rAtribhojana karate samaya koI duHkha bhI nahIM hotA hai| hotA hai kyA? dukAna para koI grAhaka na ho to bhI bhojana to rAta ko hI ghara jAkara karane kaa| kucha logoM ke lie to rAtribhojana vyasana bana gayA hai| jisa prakAra vyApAra meM saMpatti kA aura kAla kA khayAla karanA hai, vaise kSetra For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 pravacana-27 kA bhI dhyAna rakhanA hai| kaunase pradeza meM kauna sA vyApAra karanA cAhie | kaunase gA~va meM kaunasA vyApAra cala sakatA hai, usa bAta kA qhayAla karanA cAhie | jo dhaMdhA jisa gA~va meM, jisa pradeza meM nahIM cala sakatA ho, vaisA dhaMdhA nahIM karanA caahie| kisa jagaha dukAna kholanI cAhie, kisa jagaha dukAna nahIM lenI cAhie, isa bAta kA bhI dhyAna rakhanA caahie| aisA dhyAna rakhA jAye to aneka upadravoM se Apa baca sakate ho| vyApAra meM saphalatA kI 'ku~jiyA~' : vyApAra meM, naukarI meM aMtima bAta bar3I mahattva kI hai| vaha hai nyAya kI, prAmANikatA kI / arthopArjana meM ApakA vyavahAra zuddha cAhie | nyAyaparAyaNatA vyApAra-vyavasAya meM saphalatA kI 'mAsTara-kI' gurucAbI hai| Apa meM nyAyaparAyaNatA kitanI hai? Apa nimna praznoM ke mAdhyama se jAna leN| 1. kyA Apa vyavasAya meM kisI prakAra kI milAvaTa to nahIM karate haiM na? 2. kyA Apa vyApAra meM galata nApa-taula to nahIM rakhate haiM na? 3. jyAdA paisA lekara kama mAla nahIM dete ho na? 4. acchA 'sempala' batAkara ghaTiyA mAla to saplAya nahIM karate ho na? 5. kisI kI amAnata har3apa to nahIM karate ho na? 6. rupayoM kA vyAja jyAdA to nahIM lete ho na? 7. kisI se rupaye mA~gate ho, vasUla karate samaya garIboM para julma to nahIM karate ho na? ___ ina bAtoM para hama vistAra se soceNge| kyoMki ina bAtoM meM Apa logoM kI bahuta kamajorI hai| yadi ina bAtoM para Apa pUrA dhyAna deM aura vyavahAra meM lAyeM to arthopArjana kI kriyA Apake lie dharma bana jaae| arthopArjana ke suMdara lakSya : ApakA lakSya mAtra Apa kA sukha nahIM honA cAhie, arthopArjana kA lakSya jaise AjIvikA ho vaise hI dIna, anAtha, apaMga.....garIba logoM ke uddhAra kA bhI lakSya honA cAhie / 'mere pAsa paryApta dhana A jAe to maiM dIna-anAthoM kA duHkha dUra kara dU~ / garIboM kI garIbI dUra kara duuN| bhUkhoM ke lie sadAvrata khola dUM, rAhagiroM ke liye pAnI kI vyavasthA kara duuN| beghara logoM ke lie nivAsasthAnoM kI vyavasthA kara duuN.....|' For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37 pravacana-27 ___ mana meM aise aise paramArtha-paropakAra kI tIvra bhAvanAe~ bharakara yadi Apa nyAyapurassara arthopArjana karate hoM to arthopArjana kA puruSArtha 'gRhasthadharma' bana jAtA hai| yadi gRhastha arthopArjana kA sahI puruSArtha nahIM karatA hai to usakA dharmapuruSArtha bhI ruka jAtA hai| aise logoM ko to dIkSA lekara sAdhu hI bana jAnA caahie| TIkAkAra AcArya zrI ne kahA hai : vittIvoccheyaMmi ya gihiNo sIyaMti savva kiriyaao| niravekkhavassa u jutto saMpuNNo saMjamo ceva / / 'gRhastha kI AjIvikA kA viccheda hone para usakI sabhI kriyAe~ zithila bana jAtI haiN| jisako arthopArjana nahIM karanA ho usake lie sAdhu bana jAnA hI ucita hai| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-28 mA. dharmavihIna zrImaMtoM ko ati jyAdA mahatva dekara, unakI __mahatvAkAMkSAoM ko thapathapAkara hama apane saMgha ko, samAja ko barabAdI kI tarapha le jA rahe haiN| dina ba dina saMgha aura samAja ke naitika mUlya ghisate hI jA rahe haiM...isake lie hama svayaM hI jimmedAra haiM... aura koI nahIM! . svecchayA samatApUrvaka yadi duHkha sahana kara lie jAte to AtmA para jame hue anaMta-anaMta karma avazya naSTa ho jaaeNge| duHkha sahana karane meM jarA bhI ArtadhyAna yA dInatAbharI lAcArI nahIM AnI caahie| 'phaizana' ke pIche pAgala...vyasanoM meM phaMse hue aura aMdhAnukaraNa kI khAI meM gire hue jIvoM ke lie mokSamArga hai hI nahIM! bhogAsakta jIva to isa mokSamArga ko samajha bhI nahIM paaeNge| STEST pravacana : 28 mahAn zrutadhara AcAryazrI haribhadrasUrijI ne 'dharmabiMdu' grantha meM sAmAnya gRhasthadharma kI marmagrAhI vyAkhyA kI hai| unhoMne sarvaprathama, gRhasthajIvana ke nirvAha hetu arthopArjana kisa prakAra karanA cAhie, isa bAta kI vistAra se carcA kI hai| gRhastha ko arthopArjana karanA anivArya hotA hai| arthopArjana ke binA gRhasthajIvana kA nirvAha ho nahIM sakatA! parantu arthopArjana karane mAtra se gRhastha sukhI nahIM bana sakatA hai| yadi vaha anyAya se aura anIti se dhana kamAtA hai to usakA jIvana azAnti aura saMtApa se bhara jAegA | bhautika sukha kI vipula sAmagrI usake pAsa hone para bhI vaha zAnti, samatA aura prasannatA kA anubhava nahIM kara sakatA hai| Apa logoM meM se kaiyoM ko aisA anubhava hogA hI! hai na aisA anubhava? azuddha mana : azuddha vyavahAra : 'nyAya' kA artha hai zuddha vyavahAra! Apako vyApAra meM athavA naukarI meM vyavahAra zuddha rakhanA caahie| parantu jaba taka manuSya kA mana azuddha hogA taba taka usakA vyavahAra kaise zuddha banegA? mana meM eka bahuta bar3I azuddhi jamI huI hai....vaha azuddhi hai zrImaMta banane kI vAsanA! dhanavAn banane kI tIvra For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 39 pravacana-28 kAmanA! yaha vAsanA hI manuSya ko azuddha vyavahAra meM prerita karatI hai! dhanavAn banane kI tIvra AkAMkSA puNyapApa ke siddhAntoM ko bhulA detI hai| 'merA puNyakarma kA udaya hogA, to hI maiM dhanavAna bana sakU~gA, yaha siddhAnta bhUla jAtA hai vAsanAgrasta manuSya | 'mere pApakarmoM kA udaya hogA to maiM nirdhana hI banA rahU~gA,' yaha siddhAnta vismRta ho jAtA hai dhanavAna banane kI tamannAvAloM ke hRdaya meN| isalie aise loga arthopArjana meM nyAya-anyAya, nIti-anIti, zuddhi-azuddhi kA bheda bhUla kara paisA kamAne kA bharasaka prayatna karate rahate haiN| isase na to vartamAna jIvana sukhamaya banatA hai, na pAralaukika jIvana sukhamaya banatA hai| isa jIvana meM bhI duHkha aura AnevAle jIvana meM bhI duHkha, ubhaya jIvana duHkhamaya bana jAte haiN| yadi Apa logoM ko ubhaya jIvana barabAda nahIM karanA hai, to anyAya kA mArga chor3a do|| dhaMdhe meM hoziyAra : lakSmIdAsa seTha : eka choTA sA zahara thaa| usa zahara meM lakSmIdAsa kI sone-cAMdI kI dukAna thii| bar3A beImAna seTha thaa| pUrva janmoM kA upArjita puNyakarma usake pAsa thA, parantu buddhi azuddha thii| beImAnI karane para bhI usako kAphI dhana milA thaa| puNyakarma kA udaya hone se aisA banatA hai| parantu vaha puNyakarma jIvanabhara nahIM TikatA hai| jyoM puNyakarma samApta huA ki sArA kA sArA dhana calA jAtA hai| lakSmIdAsa ko eka hI putra thaa| bhalA-bholA lar3akA thaa| pitA kI taraha vaha beImAnI nahIM kara sakatA thaa| lakSmIdAsa ko isa bAta kA duHkha thA ki usakA lar3akA acchI taraha beImAnI nahIM kara pAtA thA! beTe kI acchI bAta pyArI lagatI hai? : ___ Apa logoM ko aisA nahIM hotA hogA? mAna leM ki Apa do naMbara kA dhaMdhA karate haiM, Apane apane lar3ake ko bhI vaisA dhaMdhA karane ko kahA, parantu lar3ake ne inakAra kara diyA.... itanA hI nahIM, usane Apase kahA : 'pitAjI, Apa aisA dhaMdhA nahIM kareM, Apa paramAtmA ke maMdira jAte haiM, sadguru ke caraNoM meM jAte ho, dharmakriyAe~ karate ho... Apa chor3a do yaha do naMbara kA dhaMdhA....!' Apa lar3ake kI bAta sunakara nArAja nahIM hoMge na? sabhA meM se : nArAja hI nahIM, gussA bhI A jAe! For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 pravacana-28 mahArAjazrI : lar3ake kI acchI bAta bhI Apa logoM ko pasaMda nahIM AtI hai kyA? nahIM AtI hai, yadi vaha Apako rUpaye kamAne se rokatA hai! dhaMdhe meM dakhala detA hai! yadi maiM Apako do naMbara ke dhaMdhe nahIM karane kA Agraha karUM to mere prati bhI gussA A jAyegA na? sabhA meM se : Apa itanA kahate ho to bhI Apake prati gussA nahIM AtA hai! mahArAjazrI : cUMki maiM Apa meM se kisI ko vyaktigata aisA Agraha nahIM karatA hU~ | yadi vyaktigata kaha dU~ ki 'Apa jaise bhakta ko aisA burA kAma karanA zobhA nahIM detA hai, aisA dhaMdhA karane se ghora pApa lagatA hai.... AtmA durgati meM calI jAtI hai....' to zAyada dUsare dina Apa mere upAzraya meM AyeMge hI nhiiN| Apake svArtha meM bAdhaka acchI bAta bhI Apa nahIM sviikaareNge| hAlAMki lakSmIdAsa ke lar3ake ne lakSmIdAsa ko beImAnI nahIM karane kI salAha nahIM dI thI, parantu lar3akA utanA buddhimAna hI nahIM thA ki vaha beImAnI kara sake! beImAnI karane meM buddhi to cAhie na? buddhimAna loga hI jyAdAtara beImAna hote haiM! bhaya vahA~ azAMti : bhaya vahA~ duHkha : anyAya, anIti, apramANikatA.... beImAnI karake lakSmIdAsa ne do lAkha rUpaye jor3a liye the| parantu vaha sadaiva ciMtAgrasta rahatA thA, bhayabhIta rahatA thA / usako coroM kA bhaya satAtA thA DAkuoM kA bhaya satAtA thA jahA~ bhaya vahA~ azAMti! jahA~ bhaya vahA~ duHkha! loga bhI jAna gaye the ki lakSmIdAsa ne beImAnI se lAkhoM rUpaye ikaTThe kiye haiN| logoM kI nigAha meM lakSmIdAsa kA naitika caritra gira gayA thA / sajjana puruSoM meM lakSmIdAsa kI ginatI nahIM hotI thii| sabhA meM se : isa jamAne meM dhanavAn ko hI sajjana mAnA jAtA hai! naitika yA dhArmika stara dekhA hI nahIM jAtA hai! samAja meM aura saMgha meM bhI dhanavAnoM kI hI pratiSThA ho rahI hai! kyA hone jA rahA hai Ajakala! ___ mahArAjazrI : kyA yaha ThIka ho rahA hai? beImAna zrImaMtoM ko durAcArI zrImaMtoM ko, dharmahIna zrImaMtoM ko pratiSThA dekara, ijjata dekara kyA saMgha aura samAja acchA kAma kara rahA hai? saMgha aura samAja meM naitika mUlyoM kA nAza ho rahA hai| jo bAta jyAdA loga karate haiM.... vaha bAta mahatva nahIM rakhatI hai| For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 28 41 'saba loga beImAnI karate haiM isalie hama bhI karate haiM.... Ajakala beImAnI kiye binA nahIM cala sakatA.... saba dhaMdhe .... saba vyavasAya aise hI ho gaye haiM..... bhraSTAcAra vyApaka bana gayA hai....!' aisA socate haiM aura nizciMta hokara bhraSTAcAra karate rahate haiM / yadi samAja meM aura saMgha meM naitikatA kA mUlyAMkana nahIM hogA, dhArmikatA kA abhinaMdana nahIM hogA to sAmAnya buddhivAle loga naitikatA aura dhArmikatA kI ora AkRSTa nahIM hoNge| saMgha aura samAja yadi dhanavAnoM kI prazaMsA karegA, dhanavAnoM kA abhivAdana karatA rahegA to sAmAnya manuSya dhana-saMpatti ke prati hI AkRSTa hogaa| dhana kI kAmanA se bhI mAna kI vAsanA jyAdA prabala hotI hai| manuSya saMgha- samAja meM mAna-sammAna-pratiSThA cAhatA hai| jaisA banane se, jaisA karane se saMgha samAja meM mAna-sammAna milatA ho, vaisA banane aura vaisA karane ko prayatnazIla banA rahatA hai / Ajakala beImAna dhanavAnoM ko bhI saMgha samAja meM mAna-sammAna milatA hai, isalie sAmAnya manuSya beImAnI karate hicakicAtA nahIM hai / prAcInakAla meM beImAnI nahIM thI, aisI bAta nahIM hai, kucha loga jaise beImAna hote the, vaise kucha loga ImAnadAra bhI hote the| Ajakala to ImAnadAra ko khojane nikalanA par3egA! koI lAkha meM ekAdha mila jAe to bhAgya ! zahara meM lakSmIdAsa jaise beImAna loga the, vaise ImAnadAra loga bhI the usa zahara meN| ImAnadAroM kI zahara meM pratiSThA thI, rAjA bhI aise ImAnadAroM kI ijjata karatA thA / lakSmIdAsa ne apanI saMpatti kI surakSA kA vicAra kiyaa| usa jamAne meM baiMkeM nahIM thIM, 'sepha DipojiTa vAlTa' nahIM the| loga dhana ko jamIna meM gAr3ate the| lakSmIdAsa ne bhI apane dhana ko jamIna meM gAr3ane kA socaa| usane do lAkha rUpaye kA jauharAta kharIda liyA aura eka Dibbe meM bharakara 'sIla' lagA diyA / eka dina apane lar3ake se kahA : 'beTA, sArI jiMdagI mehanata karake maiMne jo dhana ekatra kiyA hai, tere lie maiM usa dhana ko surakSita rakhanA cAhatA hU~ / isalie Aja rAta ko hama zmazAna meM jAkara usa dhana ko jamIna meM gAr3a deNge| bhaviSya meM yaha dhana tere kAma AyegA / ' lar3ake ne sArI bAta suna lI / saMdhyA ho gii| nagara meM aMdherA chA gayA taba lakSmIdAsa lar3ake ko sAtha lekara dhana-mAla bagala meM chipAtA huA nikala pdd'aa| cAroM ora unhoMne dekha liyA thA ki koI unako dekha to nahIM rahA hai| unako mAlUma nahIM par3A ki nagara kA eka kukhyAta Thaga unake pIche ho gayA thaa| jaba bApa-beTe zmazAna pahu~ce, eka per3a ke pIche vaha chipa gayA / zmazAna meM aMdherA thA, phira bhI Thaga For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 pravacana-28 anumAna se andAjA lagA rahA thA ki lakSmIdAsa kyA kara rahA hai| lakSmIdAsa ne eka khaDDA khodA aura usameM vaha DibbA rakha diyaa| khaDDe ko patthara aura miTTI se bhara diyaa| parantu zaMkAzIla lakSmIdAsa ko caina kahA~? usane lar3ake se kahA : 'beTA, jarA zmazAna meM eka cakkara lagAkara dekha lo ki koI AdamI dekha to nahIM rahA hai|' lar3ake ne kahA : 'pitAjI, isa samaya zmazAna meM kauna hogA? Apa fijUla kI zaMkA karate ho|' lakSmIdAsa ne kahA : 'tU mUrkha hai| aise mahatvapUrNa kArya meM sAvadhAnI baratanI caahie| tUne isa duniyA ko dekhA nahIM hai| jA, dekha ke aajaa|' usa Thaga ne seTha kI bAta suna lii| aba vaha ghbraayaa| usane socA ki 'yadi maiM yahA~ se bhAgatA hU~ to lakSmIdAsa ko khayAla A jAegA ki kisI ne usako dekha liyA hai....to vaha apanA mAla nikAlakara calA jaaegaa| yadi maiM yahA~ baiThA rahA aura lar3ake ne mujhe dekha liyA.... to bhI mAla mere hAtha nahIM lgegaa| kyA karUM?' socatA hai Thaga | buddhimAna thA vaha | usake dimAga meM eka vicAra AyA.... vahIM para lambA hokara vaha so gyaa| prANAyAma sIkhA huA hogA, jaba vaha lar3akA pAsa AyA, usane sAMsa roka lii| murde kI taraha par3A rhaa| lar3ake ne vahA~ Akara dekhA / usane socA : yaha zmazAna hai, zmazAna meM murde ho sakate haiM, phira bhI dekha lU~ ki isake zvAsozvAsa calate haiM yA nahIM?' usane usa jiMde murde ke nAka ke Age apanA hAtha rakhakara dekhA / sAMsa baMda thii| usane nirNaya kara liyA ki yaha murdA hI hai| lakSmIdAsa kI sAvadhAnI : lar3akA apane pitA ke pAsa gayA, pitA se kahA : 'zmazAna meM koI jindA puruSa nahIM hai / eka vRkSa ke nIce eka murdA tAjA marA huA par3A hai|' lakSmIdAsa cauMka uThA, usane lar3ake se pUchA : 'murdA par3A hai? akhaMDa hai, kyA? jalA huA nahIM hai? zarIra para kapar3e haiM?' bahuta sAre prazna pUcha DAle! lar3ake ne kahA : 'pitAjI murdA hai to akhaMDa | zarIra para kapar3e bhI haiM, parantu maiMne dekhA ki usakI sAMsa nahIM cala rahI hai| tAjA hI marA huA lagatA hai|' lakSmIdAsa ne kahA : 'le merA yaha DaMDA, lekara jaa| usa murde ko jora se maarnaa| yadi jindA hogA to cillAegA....hilegA.... kucha na kucha ceSTA kregaa|' lakSmIdAsa ne lar3ake ko DaMDA diyaa| lar3akA DaMDA lekara jAtA hai| For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-28 43 udhara vaha Thaga seTha kI bAta sunatA hai| vaha socatA hai : 'yadi mujhe mAla cAhie to mAra khAnI hI hogI.... murdA hone kA abhinaya pUrA karanA pdd'egaa|' aura vaha vaisA hI par3A rhaa| lar3ake ne jAte hI usa para DaMDe se prahAra kara diyaa| parantu Thaga ne murde kA saphala abhinaya kiyaa| jarA bhI cillAyA nahIM, hilA bhI nahIM....jarA sA uMhakAra bhI nahIM kiyaa| lar3akA usake pitA ke pAsa lauTa gayA aura pitA ko batA diyA ki vaha murdA hI hai, jindA AdamI nahIM hai| parantu lakSmIdAsa aise kaise mAna le lar3ake kI bAta? usane kahA : 'beTA, DaMDA rakha de yahA~, yaha churI le jA aura usakA nAka kATa le| jindA hogA to nAka nahIM kATane degaa|' AtmarakSA ke lie socate ho kabhI? dekhI lakSmIdAsa kI sAvadhAnI? dhanamAla kI surakSA ke lie kitanI sAvadhAnI baratatA hai? itanI sAvadhAnI Apa loga AtmarakSA ke lie barato to kAma ho jAe na? parantu jitanA prema dhana saMpatti se hai utanA prema AtmA se ho to AtmA kI surakSA kA vicAra karoge na? hai AtmA ke prati prema? kaise hogA? isa mAnava jIvana meM AtmA ko pApapizAcoM se bacA lo| purAne pApakarmoM kA nAza karo aura naye pApakarma AtmA meM praviSTa na ho jAe~ isalie jAgrata rho| yadi pApoM se AtmA ko nahIM bacAyA to duHkhoM se kisI hAlata meM nahIM baca paaoge| duHkhoM se bacanA hai to pApoM se bacA lo AtmA ko | AtmA ko bacA lene kA puruSArtha tabhI ho sakegA, jaba AtmA se prema hogaa| lakSmIdAsa ko apane dhana ke prati prema thA, isalie usa dhana ko bacA lene kA prayatna karatA thaa| mAra khAye bagaira mAla mile kaise? usa Thaga kI bahAdurI bhI kaisI hai? usako lakSmIdAsa kA mAla pAra kara jAnA hai, lakSmIdAsa kA khajAnA hAtha karanA hai, isalie DaMDe kA prahAra sahana kara liyA aura nAka bhI kaTavA liyaa| hA~, lar3akA churI le kara gayA aura nAka kATa diyaa| DAkU ne murde kA kaisA adbhuta abhinaya kiyA hogA? cUMki usane apane mana meM soca liyA ki 'mAra khAye binA mAla nahIM miltaa| mAra khAnI hI pdd'egii| duHkha sahana kiye binA sukha nahIM milatA hai|' yadi isa siddhAnta ko AtmavikAsa kI dRSTi se apanAyA jAe to dharmapuruSArtha kitanA prabala ho jAye? Apa logoM ko dharmaArAdhanA karanI hai For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-28 44 parantu duHkha sahana karanA par3e vaisI dharmaArAdhanA nahIM karanI hai| ArAma se... maje se... jitanA dharma ho sake utanA karanA hai, kaSTa par3e, duHkha sahana karanA par3e vaisA dharma Apako pasanda hai kyA? svecchA se duHkha sahana karoge tabhI pApakarmoM kA nAza hogaa| jarA bhI ArtadhyAna kiye binA, samatA se yadi duHkha sahana kiye jAe~ to AtmA para lage hue ananta janmoM ke pApoM kI nirjarA ho jAe | jAnate ho na ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sAr3he bAraha varSa taka ghora kaSTa jAnabUjha kara sahana kiye the? mokSa aise ArAma karane se, maujamajA karane se nahIM milegaa| mokSa kA mAla cAhie to duHkhoM kI mAra saharSa khAnI pdd'egii| yadi mokSa meM jAnA hai to! mukti pAnA hai to! saMsAra kI gatiyoM meM hI bhaTakanA hai to mAla khAyA karo! aura mAra bhI khAyA kro| jo mAnavajIvana meM vaiSayika sukhoM kA bhoga-upabhoga karatA rahatA hai, vaiSayika sukhoM kA tyAga nahIM karatA hai, usako durgati meM jAnA par3atA hai aura icchA nahIM hone para bhI duHkha sahana karane par3ate haiN| hameM apane puNyakarma ke udaya se sukha mile haiM to kyoM nahIM bhoge? mana meM prazna uThatA hai na? parantu yahI ajJAnatA hai| mile hue sukha bhogane se punaH-punaH bhogane se, puNyakarma samApta ho jAtA hai aura jIvAtmA ko, puNyahIna jIvAtmA ko durgati meM jAnA par3atA hai| prApta sukhoM kA tyAga karane se puNyakarma bar3hatA hai aura jIvAtmA ko sadgati prApta hotI hai, vahA~ jIvAtmA ko vipula sukha-vaibhava prApta hote haiN| isalie kahatA hU~ ki jo sukha Apako mile haiM una sukhoM meM Asakta mata bano, sukhabhoga meM lIna mata bno| sukhoM kA tyAga karane ke lie tatpara bno| lakSmIdAsa kA dhana gayA : seTha dhana-mAla bacAne ke lie tatpara banA hai aura Thaga seTha kA dhana-mAla kisI bhI prakAra har3apane ke lie tatpara banA hai| jaba lar3ake ne khUna se sanI huI churI pitA ke hAtha meM thamAte hue kahA : 'maiMne usakI nAka kATa DAlI to bhI vaha hilA nahIM, cillAyA nahIM, vaha mara gayA hai, Apa zaMkA nahIM kreN|' seTha ko vizvAsa ho gyaa| khaDDe ko miTTI aura pattharoM se bharakara, nizAnI lagA kara, bApa-beTe vahA~ se apane ghara lauTa gye| kucha samaya bAda vaha Thaga khar3A huA, pAsa meM ugI huI vanaspati kA rasa nikAlakara apanI nAka para lagA diyaa| bahatA huA khUna banda ho gyaa| vaha dhIre se usa khaDDe ke pAsa gyaa| miTTI aura patthara khoda kara usane usa Dibbe ko bAhara nikAlA aura kapar3e meM lapeTa kara sIdhA apane ghara para pahu~ca gayA / For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 28 45 lakSmIdAsa kA beImAnI se, anyAya se kamAyA huA dhana calA gyaa| vaha mAnatA hai ki zmazAna meM usakA dhana salAmata hai / parantu kaise salAmata rahatA vaha dhana? anyAya aura anIti se kamAyA huA dhana salAmata nahIM raha sktaa| hA~, Thaga ke pAsa bhI vaha dhana salAmata nahIM rahane kaa| cU~ki usane bhI beImAnI se hI vaha dhana pAyA hai na / kucha samaya ke lie bhale vaha rAjI ho jAe, khuza ho jAe parantu yaha khuzI kSaNika hotI hai| jaba eka dina lakSmIdAsa ne zmazAna meM jAkara apane Dibbe ko dekhanA cAhA, vaha gayA, khaDDA khodane kI jarUrata nahIM thI, khaDDA khAlI hI par3A thaa| vaha apanA sara pITane lgaa| phUTa-phUTakara rone lgaa| dukAna para pahu~cA / lar3ake ko kosane lagA / apane Apako dhikkArane lgaa.....| maiM kaisA mUrkha ? maiMne usa AdamI kA nAka kaTavAyA.... are, galA hI kaTavA diyA hotA to yaha Aphata nahIM AtI / avazya vaha nakaTA hI merA DibbA le gyaa....| anyAya anIti se donoM bhava bigar3ate haiM : anyAya se, beImAnI se kamAyA huA dhana donoM bhavoM meM duHkhI banA DAlatA hai| vartamAna jIvana duHkhamaya banatA hai, AgAmI janma bhI duHkhamaya banatA hai / isa jIvana meM badanAmI, sajA, azAMti, corI.... vagairaha aniSTa paidA ho jAte haiM aura anyAya-anIti karane se jo pApakarma baMdhate haiM, usase Ane vAlA janma bhI duHkhamaya bana jAtA hai / yadi manuSya nyAya se, ImAnadArI se arthopArjana karatA hai to vartamAna jIvana sukhamaya banatA hai aura Ane vAlA janma bhI sukhamaya banatA hai / nyAya nIti aura ImAnadArI se arthopArjana karane vAloM kI saMgha-samAja meM prasiddhi hotI hai, mana meM zAMti banI rahatI hai, nirbhayatA aura prasannatA banI rahatI hai| na kisIko zaMkA hotI hai ki 'isake pAsa do nambara ke paise haiM..... isane kisI kA dhana har3apa liyA hai...|' yadi Apane nyAya se, nIti se, pramANikatA se dhana kamAyA huA hai to Apa usa dhana-sampatti kA nirbhayatA se upabhoga kara sakate haiN| nirbhayatA jaisA sukha duniyA meM dUsarA koI nahIM hai| nirbhaya manuSya hI nirAkula hotA hai yAnI vyAkulatArahita hotA hai / nirAkula manuSya kI antaHpariNati ...... vicAradhArA prazasta-pavitra banI rahatI hai aura yahI to zreSTha sukha hai / phaizana, vyasana, anukaraNa : sabhA meM se ApakI bAta sarvathA satya hai, parantu nyAya-nIti se arthopArjana : For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 pravacana-28 karane jAe to ghara kA gujArA honA bhI muzkila ho jAe | Ajakala ghara kA kharca kAphI bar3ha gayA hai| mahArAjazrI : jIvana meM kabhI 6-12 mahIne ke lie bhI prayoga kiyA hai nyAya-nIti se arthopArjana karane kA? binA prayoga kiye Apane kaise mAna liyA ki nyAya nIti se kama rUpaye milate haiM? Apa prayoga karake dekho| 1-2 sAla yA 4-5 sAla prayoga kreN| mAna lo ki 'lAbhAntarAya karma' kA udaya hogA to kama rUpaye mileMge, to kharca kama kara denaa| Aya ke anusAra vyaya karanA cAhie, nahIM ki vyaya ke anusAra Aya kA puruSArtha! kitane phAlatU kharca Apa loga kara rahe ho? 'phaizana' vyasana aura anukaraNa ne Aja logoM ke 'TeMzana' bar3hA diye haiN| satata 'TeMzana' meM jIne vAle loga kyA khAka dharmArAdhanA kareMge? 'phaizana' vyasana aura anukaraNa meM kitane rUpaye kharca ho jAte haiM? phira ve rUpaye kamAne ke lie koI bhI bure se burA dhaMdhA karane ko taiyAra hote haiM! saca bAta hai nA! ghara kI sajAvaTa 'leTesTa phaizana' kI! 'phaizanebala' kapar3e! 'phaizanebala heyara-DresiMga' | 'phaizanebala' jUte / 'phaizanebala henDa baiga' | cU~ki Apa logoM ko jJAnI puruSoM ke mArgadarzana ke anusAra nahIM calanA hai, duniyA ke logoM kA anukaraNa karanA hai| pazcima ke dezoM kA anukaraNa karanA hai|' sinemA ke 'ekTara' aura 'ekTresoM' kA anukaraNa karanA hai| aise aneka prakAra ke anukaraNa karane ke lie paise to Dhera sAre cAhie | nyAya-nIti aura prAmANikatA se saMbhava hai itane sAre paise nahIM mila sakate, yadi lAbhAntarAya karma kA udaya ho to| sinemA : bhayaMkara pApa : kitane vyasana praviSTa ho gaye haiM Apake jIvana meM | cAya, bIr3I aura sigareTa ke vyasana to aba mAmUlI vyasana gine jAte haiN| naye vyasana haiM klaboM meM jAkara juA khelane kA | pArTiyoM meM jAkara 'DriMksa' karane kA yAnI zarAba pIne kA | ___ mAMsAhArI hoTaloM meM jAkara aMDe... AmaleTa vagairaha khAne kA! vezyAoM ke vahA~ rAteM bitAne kA! ye sAre zubha kArya karane vAloM ko rUpaye to cAhie! rUpayoM ke binA ye sAre vilAsa nahIM ho sakate haiN| ye rUpaye kamAne ke lie gorakhadhaMdhe karane par3ate haiN| parantu saca kahU~ to aise pApakarma karane vAloM ke lie aise phaizanaparasta, vyasanagrasta aura anukaraNazIla jIvoM ke lie yaha mokSamArga hai hI nhiiN| jina logoM kI dRSTi hI bhogadRSTi hai, jina logoM ko duniyAdArI For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 47 pravacana-28 kA hI jIvana jInA hai, aise logoM ke liye yaha dharmopadeza hai hI nhiiN| bhogAsakta jIvoM ko anyAya anIti aura beImAnI akharatI hI nahIM hai| unako to rUpaye caahie| kisI bhI rAste milane caahie| vezyAgRha calAne se rUpaye milate hoM to vezyAgRha bhI calA leN| sinemAgRha to kucha jaina bhI calAte haiM aisA maiMne sunA hai! kitanA niMdanIya dhaMdhA hai sinemAgRha aura vezyAgRha calAne kA, kyA Apa loga jAnate ho? prazna : vezyAgRha calAnA to burA dhaMdhA hai, mAnate haiM, parantu sinemAgRha calAnA kyoM burA hai? uttara : vezyAgRha meM jAne kI preraNA sinemAgRha se milatI hai! corI, badamAzI, DAkUgirI jaise aneka pApoM kI preraNA sinemAgRha se milatI hai| pApoM kI preraNA-pyAU hai sinemAgRha! 'phAunTena oNpha oNla sinsa'! samajhe? sinemA jaisA pApa dUsarA nahIM hai| sinemAoM ne karor3oM logoM ke zIla bhraSTa kiye haiM, karor3oM logoM ko cora banAyA hai, DAkU banAyA hai, AvArA banAyA hai, aise sinemAgRha calAne kA dhaMdhA kyA acchA dhaMdhA hai? dhana ke lobhI loga hI aisA dhaMdhA kara sakate haiN| duniyA kA, duniyA ke jIvoM kA kitanA bhayaMkara ahita hotA hai sinemA dekhane se, yaha vicAra jinako nahIM haiM, ve loga hI sinemAgRha calA sakate haiN| aise pApapUrNa vyavasAya se mAna lo ki do cAra lAkha rUpaye kamA bhI liye, parantu ve rUpaye Tikane vAle nahIM hote| mAna lo ki kucha barasa Tika bhI gaye, para una rUpayoM se satkArya hone vAle nahIM! duSkarma hI hoNge| galata dhaMdhe se prApta rUpaye galata kAma hI karavAte haiN| sevAbhakti kI tIrthayAtrA karate raho : nyAya, nIti aura ImAnadArI se kamAyA huA dhana manuSya meM sadbuddhi paidA karatA hai| kamAne vAle kA citta svastha aura prasanna rahatA hai| dharma-ArAdhanA meM usakA mana lagatA hai| apane dhana kA sadupayoga karane kI icchA jagatI hai| dhana kA saba se zreSTha sadupayoga hotA hai dIna, anAtha, garIba aura rogI jIvoM kI sevA karane kA dUsarA zreSTha upayoga hotA hai paramAtmabhakti kA, sadguru kI sevA kA aura sAdharmika bhAI-bahanoM kI bhakti kaa| granthakAra AcAryazrI ne isI ko tIrthayAtrA kahA hai! jo tAre....duHkha se tAre... bhavasAgara se tAre..... usakA nAma tIrtha! dIna-duHkhI jIvoM kI sevA karane se, unakA uddhAra karane se apanI AtmA bhavasAgara taira jAtI hai| duHkhoM For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-28 48 kA dariyA taira jAtI hai| parantu yaha dIna-du:khI kI sevA honI cAhie vidhipUrvaka! yAnI una dIna-duHkhI jIvoM kI sevA sadbhAvanApUrvaka, snehasahita honI caahie| tiraskAra yA ahaMkAra se nhiiN| paramAtmA kI, gurujanoM kI aura dhArmika logoM kI sevA-bhakti pUjyabhAva se satkArapUrvaka, sanmAnasahita honI caahie| sAdhupuruSa to 'mobAIla' tIrtha hai : aisI nirAlI tIrthayAtrA karane se pAralaukika hita hotA hai| nyAya nIti se kamAyA huA thor3A bhI dhana aisI tIrthayAtrA meM kharca karane se Apako bahuta bar3A AtmasaMtoSa bhI hogaa| dIna, anAtha, rogI, apAhija jIvoM ko sahAnubhUti se sahayoga dene se, sahAya karane se unakI duHkhI AtmA ko kitanI zAnti milatI hai! dUsare jIvoM ko sukhazAnti aura samAdhi dene jaisA satkArya duniyA meM dUsarA nahIM hai| 'para upakAra samo nahIM sukRta; dhara samatA sukha kI, ___ pApa valI paraprANIpIr3ana hara hiMsA duHkha kI.... paropakAra jaisA koI sukRta nahIM hai| parapIr3ana jaisA koI pApa nahIM hai| paropakAra bahuta bar3I tIrthayAtrA hai| pratidina ghara para baiThe-baiThe Apa aisI tIrthayAtrA karake puNyadhana kamA sakate ho| vaise, jo pavitra puruSa haiM, guNavAna puruSa haiM, saMyamI-tyAgI-tapasvI sAdhaka puruSa haiM, unakA satkAra karate raho, unakI sevA-bhakti karate rho| cUMki aise puruSa jaMgama tIrtha haiM! 'mobAIla' tIrtha haiM ye puruSa! pArivArika AvazyakatAe~ pahale soca lenA : parantu isa prakAra tIrthayAtrA karate samaya eka khayAla rakhanA hai| Apake parivAra ke pAlana meM, Apa para jina-jina ke pAlana-poSaNa kI, yogakSema kI jimmedArI ho, usameM bAdhA nahIM pahu~canI cAhie | mAna lo ki Apa mahIne ke hajAra rUpaye kamAte ho, Apake ghara kA mAsika kharca ATha sau rUpayA hai, Apake pAsa do sau rUpaye bacate haiM, Apako dIna-anAtha vagairaha ke lie aura sAdhupuruSoM ke lie do sau se jyAdA kharca nahIM karanA caahie| yadi Apa jyAdA kharca kara doge to parivAra ke logoM ko takalIpha par3egI, isase ve nArAja hoMge! cUMki sabhI manuSyoM kI yaha kSamatA nahIM hotI hai ki ve svayaM For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 49 pravacana-28 takalIpheM sahana kara dUsaroM kA bhalA kareM! Apa meM ho sakatI hai kSamatA, parantu ApakI patnI meM nahIM ho sakatI! ApakI patnI meM ho sakatI hai kSamatA, parantu Apake lar3akoM meM nahIM ho sakatI hai! to parivAra vAloM ke mana kI prasannatA surakSita rakhanA bhI Avazyaka hai! anyathA ve loga Apako zAMti se nahIM jIne deMge! hA~, Apa unako paryApta sukha-suvidhA doge tabhI ve Apako sukha-zAMti deMge! sabhA meM se : pUrI sukha-suvidhA dene para bhI zAMti se nahIM jIne dete haiM! mahArAjazrI : yaha bAta to khUba kahI! una logoM se Apa jyAdA sukha bhogate hoMge....isakI IrSyA AtI hogI una logoM ko! athavA jitanA sukha unako milatA hogA paryApta nahIM lagatA hogA! cU~ki bhautika sukhoM meM kabhI tRpti nahIM hotI hai| atRpti kI Aga sulagatI hI rahatI hai| mere kahane kA tAtparya to itanA hI hai ki parivAravAloM ko jIvanayApana ke lie jo prAthamika AvazyakatAe~ hotI haiM, una AvazyakatAoM meM bAdhA paidA nahIM honI caahie| isa prakAra Apa dIna-anAthoM kI sevA karate raheM, guNavAn puruSoM kI bhakti karate rheN| yadi parivAra ke loga, unakI AvazyakatAe~ pUrNa hone para bhI Apako tIrthayAtrA nahIM karane deM to Apa parivAra vAloM kI bAteM nahIM sunnaa| Apako parezAna kareM to bhI Apa mata jhuknaa| karanA bhI nahIM : karane denA bhI nahIM : hA~, kucha logoM kI aisI Adata hotI hai, ve svayaM dIna-anAthoM kI sevA karate nahIM aura dUsaroM ko karane dete nahIM! paisA kamAnevAlA kamAtA hai aura satkArya meM kharca karatA hai, nArAja dUsare loga hote haiM! kahate haiM : 'kyA itanA kharca kara dete ho garIboM ke lie, kucha rUpaye baiMka meM jamA karAte raho, Age kAma AyeMge! isa prakAra hara mahIne Apa sAdhusantoM kI bhakti meM sau-do sau rUpaye kharca karate rahoge to bacegA kyA? jaba lar3akI bar3I hogI.... zAdI karanI hogI.... taba rUpaye kahA~ se lAoge?' ___ karate haiM na aisI bAteM gharavAle loga? Apako jaMcatI bhI hoMgI aisI bAteM? kyA Apa unako kahate ho ki 'yadi rUpaye bacAne hoM to sinemA dekhanA baMda karo, hoTaloM meM jAnA baMda karo, pikanikeM baMda karo, naye-naye kapar3e silavAne baMda karo! saundarya prasAdhana kharIdane baMda karo.... jo rUpaye bace, baiMka meM jamA karAte raho! maiM tIrthayAtrA karake pAralaukika baiMka meM jamA karAtA rahatA For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 pravacana-29 hU~.....Apa loga 'baiMka Apha inDiyA' meM jamA karate raho!' kahate ho kyA? yadi kaho, to bhI ApakI bAta ve loga mAneMge sahI....? __ parivAra ke jIvanayApana meM bAdhA na pahu~ce utanA lakSya rakhate hue Apa yaha abhinava tIrthayAtrA meM kucha rUpaye kharca karate rheN| arthopArjana meM nyAya-nIti aura ImAnadArI ko kabhI na bhuuleN| Apa vizvAsa kareM ki nyAya-nIti ke mArga para calane se Apako jIvananirvAha hetu paryApta dhana milegA hii| cU~ki nyAyanIti kA bhAva 'lAbhAntarAya karma' kA kSayopazama karatA hai| yaha siddhAnta vistAra se Age btaauuNgaa| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-29 51 ma. anyAya aura anIti se ikaTThe kiye hue paise Apako sukha se' jIne nahIM deNge| Apako ve caina kI nIMda sone nahIM deMge? lAkhoM rupaye kI saMpatti ke bIca bhI becainI ApakA pIchA nahIM chodd'egii| azAMti kI Aga meM rAta-dina Apako jalanA pdd'egaa| strI meM eka vizeSa prakAra kI zakti rahI huI hai| isalie to use 'zaktirUpA' kahA jAtA hai| vaha cAhe to apane puruSa ko paramAtmA bhI banA de...aura cAhe to zaitAna se bhI nIce utAra de| Aja to rASTra kI arthavyavasthA hI itanI ulajhana bharI aura parezAnI bharI ho gaI hai ki prajA to taubA kara cukI hai| rojaroja naye-naye kara DAlanA aura prajA ko cUsanA yahI jaise sarakAra kA mukhya kAma raha gayA hai| isalie karacorI yA Taiksa kI corI ko loga pApa mAnate hI nahIM haiN| pravacana : 29 mahAn zrutadhara AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI svaracita 'dharmabindu' graMtha meM gRhastha kA sAmAnya dharma batA rahe haiM | gRhasthajIvana kI tamAma kriyAe~ nyAyocita honI cAhie, yaha bAta granthakAra ne bar3e vistAra se batAyI hai| gRhasthajIvana kI AdhArazilA hai artha-sampatti / hara gRhastha ko apane jIvananirvAha hetu arthopArjana karanA hI par3atA hai| isalie arthopArjana kA puruSArtha gRhasthajIvana kA eka anivArya puruSArtha mAnanA hI pdd'egaa| parantu isa puruSArtha kI dizA yadi galata hai, anyAya, anIti, jAlasAjI, prapaMca, beImAnI.......se yadi yaha arthapuruSArtha kiyA jAtA hai, dhanavAn banane kI vAsanA se yadi arthapurUSArtha kiyA jAtA hai to yaha puruSArtha pApamaya bana jaaegaa| yaha puruSArtha duHkhadAyI bana jaayegaa| anyAya-anIti-beImAnI se mAna lo ki Apane rUpaye kamA liye, Dhera sAre rUpaye kamA lie, parantu ve rUpaye Apako zAnti se jIne nahIM deMge! zAnti se sone nahIM deMge! Apake pAsa lAkhoM-karor3oM rUpaye hone para bhI Apa sukha nahIM paayeNge| For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-29 ___ 52 anIti kA dhana : ghara ke nIce gAr3I huI haDDI-sA : ___ granthakAra AcAryazrI mAtra dharmagranthoM ke hI vidvAna nahIM the, ve mAnavajIvana ko sparza karane vAle dUsare bhI anya granthoM ke bhI vidvAna the! unhoMne anyAyopArjita dhana-sampatti kA tatkAla vinAza batAyA hai-eka bahuta hI acchA-sA udAharaNa dekara | unhoMne kahA hai ki jaise jamIna meM haDDiyA~ vagairaha zalya hoM aura usa para gRha banAyA jAya to usa ghara meM rahanevAloM kA ahita hotA hai, azubhaamaMgala hotA hai vaise anyAyopArjita dhana-sampatti kA ahita hotA hai yA usakI sampatti naSTa ho jAtI hai| ___ maiMne bhI eka zahara meM dekhA thA, eka makAna aisA thA ki usameM jo-jo vyakti rahane jAte, usa parivAra meM se kisI kI mRtyu avazya ho jAtI! tIna parivAroM meM aisI hI ghaTanA ghttii| bAda meM jaba eka vyakti ne usa makAna ko kharIdakara girA diyA, purAnA thA vaha makAna, girA kara jaba phira se nayA makAna banAnA zurU kiyA, jamIna ko khodA to usameM se bahuta sI purAnI haDDiyA~ nikliiN| una durghaTanAoM kA kAraNa logoM kI samajha meM A gyaa| jamIna kA bhI asara hotA hai : makAna banAne meM kSetrazuddhi honA ati Avazyaka hai| azuddha bhUmi para bane hue makAnoM meM rahane vAle loga duHkha pAte haiN| bhUmizuddhi ke lie apane deza meM bhUmipUjana kiyA jAtA hai| jahA~ makAna kA nirmANa karanA hotA hai, usa bhUmi kA pUjana kiyA jAtA hai| parantu Ajakala bar3I gar3abar3iyA~ cAlU ho gaI haiN| jahA~ jamIna milatI ho, vahA~ makAna banAye jA rahe haiN| zmazAna bhUmi yadi bikatI hai to use lekara usa para bhI makAna banAye jAte haiM! aise makAnoM meM rahane vAloM ko sukha zAnti nahIM mila sktii| kSetra ke bhI apane prabhAva hote haiN| nizcita rUpa se hote haiN| eka hI vyakti eka gA~va meM bhIkha mA~gatA phiratA hai, durbhAgya kA zikAra banA huA hotA hai, vahI vyakti dUsare gA~va meM jAkara zrImaMta bana jAtA hai! usake saubhAgya kA candra prakAzita ho jAtA hai! kSetra kA bhI prabhAva hotA hai aura kucha puNyakarma aura pApakarma aise hote haiM jo kSetra ke mAdhyama se udaya meM Ate haiN| kucha puNyakarma aura pApakarma aise hote haiM jo kAla ke mAdhyama se udaya meM Ate haiM! anyAya se arthopArjana mata kro| Apa mujhe batAiye ki Apa arthopArjana kisalie karate haiM? sukha pAne ke lie na? yadi arthopArjana karane para bhI, For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 53 pravacana-29 bahuta rUpaye kamAne para bhI sukha nahIM milatA ho, to ve rUpaye kisa kAma ke? Aja ke jamAne kI eka ghaTanA : eka AdarzavAdI lar3akA thaa| usakI mAtA ne usako bahuta hI acche saMskAra diye the| lar3akA grejyueTa ho gyaa| eka sarakArI vibhAga meM usako sarvisa mila gii| acchA daphtara milA thA usko| yadi vaha cAhe to beimAnI se pratidina pacAsa-sau rUpaye prApta kara sake / parantu yaha lar3akA to AdarzavAdI thaa| eka paise kI bhI rizvata vaha nahIM letA hai| usako sarakAra se jo tanakhvAha milatI hai usameM santoSa karatA hai| parantu usakI patnI ko yaha Adarza pasanda nahIM aayaa| usako to acchA baMgalA cAhie thA! acchA pharnIcara.... acche kapar3e.... sundara jevara aura sundara kAra cAhie thii| yaha saba jyAdA rUpaye se hI prApta ho sakatA thA? usane apane pati ko rizvata lene ke lie majabUra kiyaa| eka-do varSa to usa yuvaka ne patnI kI bAta para dhyAna nahIM diyA, parantu patnI ke pratidina ke Agraha se, jhagar3e se vaha taMga A gayA aura usane rizvata lene kI bAta svIkAra kara lii| usane apanI patnI ko kaha diyA ki 'anyAya se kamAyA huA dhana sukhI nahIM karegA, duHkhI karegA.... isalie Agraha chor3a de....' parantu patnI nahIM mAnI so nahIM hI maanii| sabhA meM se : hama logoM kI bhI yahI dazA hai! auratoM kI AkAMkSAe~ bar3hatI jA rahI haiM, AvazyakatAe~ kAphI bar3ha rahI haiN.....| unakI AvazyakatAoM ko pUrNa karane ke lie hama logoM ko anyAya-anIti karake bhI rUpaye kamAne par3ate haiN| patnI kA bahAnA banAkara chUTa jAnA hai Apako? mahArAjazrI : aura Apa logoM kI yAnI puruSoM kI AvazyakatAe~ nahIM bar3hI haiM.... AkAMkSAeM nahIM bar3hI haiM, yahI ApakA kahane kA matalaba hai na? mahilAoM kI vajaha se hI Apa anyAya-anIti se arthopArjana karane jAte ho? bar3e beImAna ho Apa loga! doSAropaNa kara diyA mahilAoM para, Apa bana gaye saMta puruSa! maiM jAnatA hU~ Apa logoM ko....lAkhoM rUpaye jamA kara baiThe ho, phira bhI dukAna kI mAyA nahIM chUTatI hai! do-cAra baMgale banA kara baiThe ho phira bhI vyApAra dhaMdhA nahIM chor3ate ho! kahie, ApakI dharmapatnI Apako kaha de ki 'aba maiM Apase jevara nahIM mAMgUMgI.... naye kapar3e mujhe nahIM cAhie.... nayA makAna.... nayI gAr3I nahIM cAhie....' to Apa nayA dhana kamAnA chor3a deMge? anyAyaanIti chor3a deMge? For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 pravacana-29 hA~, hotI haiM, kucha aisI mahilAe~, jo apane patidevoM ko anyAya anIti se dhanopArjana karane ke lie majabUra karatI haiM, parantu sabhI mahilAe~ aisI nahIM hotI haiN| dUsarI bAta yaha bhI hai ki yadi buddhimAna patnI jAna le ki 'mujhe mere pati ko anyAya-anIti se dhana kamAne denA nahIM hai....' to vaha kara bhI sakatI hai yaha kAma! sabhA meM se : aisA kahatI to hai vaha parantu hama loga mAnate nahIM haiN| kevala vartamAna jIvana ke bAre meM mata soco : mahArAjazrI : yadi vaha vicakSaNa hai, buddhimAna hai, to apanA prayatna chor3egI nhiiN| kisI bhI upAya se eka dina Apako nyAya-nIti ke mArga para vaha le aayegii| strI meM vizeSa prakAra kI zakti hotI hai| puruSa ko vaha deva banA sakatI hai aura zaitAna bhI banA sakatI hai| parantu Ajakala to vyasana aura phaizana ne strI aura puruSa.... sabhI ko kartavyamArga se bhraSTa kara diyA hai| vikAra aura vAsanA ke paravaza bane strI-puruSa anyAya-anIti aura apramANikatA ke galata rAste para cala par3e haiN| kisI bhI tarIke se dhana cAhie.....saMpatti cAhie | yadi hamAre pAsa Dhera sAre rUpaye hoMge to hama baMgalA banA sakeMge, kAra kharIda sakeMge klaboM meM jA sakeMge....hamArI sAmAjika 'pojizana' bar3ha jAyegI... samAja meM hamArI ginatI hogI... hameM acche gharAne kI lar3akI milegI, lar3akA milegaa| aisA hI socate ho na? mAtra vartamAna kSaNika jIvana kA hI vicAra karate ho| yaha suyogya vicAra nhiiN| pukhta vicAra nahIM! pAralaukika vicAra to AtA hI nahIM hogA ki 'AgAmI bhava meM merA janma kahA~ hogA? vahA~ mujhe kaunase duHkha mileMge?' aise vicAra to nahIM sahI, vartamAna jIvana ko bhI sukhI banAne kA saccA vicAra nahIM AtA hai! anyAya se, anIti se kamAyA huA dhana vartamAna jIvana ko bhI duHkhI kara detA hai| nyAya-nIti kI bAteM bacakAnI lagatI haiM! usa yuvaka ne apanI patnI ko samajhAne kA bharasaka prayatna kiyA parantu vaha nahIM maanii| mAnatI bhI kaise? usakI najara meM zrImaMtAI thI.... usako to hajAroM rUpaye caahie| yadi pati beImAnI se kamA sakatA hai bahuta dhana, to usako kamAnA hI caahie| Ajakala kauna beImAnI nahIM karatA hai? nyAyanIti kI pU~cha pakar3akara jIne se to kabhI bhI hamArA 'liviMga sTAnDarDa' U~cA nahIM uTha sakatA.....garIbI meM hI sar3ate rho| yaha thI usa strI kI vicAradhArA / For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 29 55 vipula dhanasaMpatti meM vaha sukha kA darzana karatI thI / nyAya-anyAya, nItianIti ke bheda use maMjUra nahIM the / pramANikatA se use lenA-denA nahIM thA ! usa yuvaka ne anIti kA dhana lene kI bAta svIkAra kara lii| vaha apanI oNphisa meM gyaa| eka vyakti se usane do sau rUpaye kI rizvata le lii| rUpaye jeba meM DAla diye| usake mana meM bahuta hI duHkha hotA hai / azubha kI AzaMkA ghera letI hai use / rizvata lI aura dUsarI maMjila para se baccA girA : zAma ko jaba vaha apane ghara pahu~cA, ghara baMda thaa| par3ausI ne batAyA ki 'ApakA lar3akA Aja dopahara ko dUsarI maMjila se jamIna para gira gayA hai, usako lekara ApakI patnI aspatAla gaI huI hai / ' vaha yuvaka vahA~ se sIdhA apanI sAyakala para haoNspITala phuNcaa| aspatAla ke dvAra para hI usakI patnI khar3I thii| jAte hI yuvaka ne pUchA : 'munne ko kaisA hai?' patnI ro pdd'ii| rote rote usane kahA : 'DaoNkTara ne batAyA hai ki munnA bhagavAna kI dayA se hI baca sakatA hai, hamAre upAya cAlU haiM para .......' kisane bacAyA bacce ko ? yuvaka ne kSaNabhara vicAra kara liyA / patnI se kahA : 'tuma ciMtA mata karo, yahA~ khar3I raho.... athavA munne ke pAsa calI jAo, maiM abhI AtA huuN|' vaha sAyakala para savAra huA aura zahara meM cala pdd'aa| jisa vyakti se usane do sau rUpaye kI rizvata lI thI, usake ghara jAkara usane do sau rUpaye vApasa de diye aura eka kSaNa kA bhI vilaMba kiye binA vaha aspatAla pahu~ca gyaa| usake pahu~cate hI patnI ne kahA : 'apanA munnA ThIka hai, hoza meM A gayA hai / ' yuvaka ne A~kheM mU~da kara paramAtmA se kSamA mA~ga lii| patnI kucha samajhI nhiiN| DaoNkTara ne kaha diyA, 'Apa apane munne ko le jA sakate ho, bhagavAna ne bacA liyA hai usako / ' munne ko lekara pati-patnI apane ghara Aye / bhojana ke bAda patnI ne pUchA : 'Apa aspatAla se vApasa kahA~ gaye the?' yuvaka ne kahA : 'munne kI davAI lene gayA thaa|' 'munne kI davAI ? kauna sI davAI ? kahA~ hai vaha davAI ?' patnI pati kI bAta kA marma nahIM samajha rahI thI / jaba pati ne batAyI sArI bAta .... taba patnI ko For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-29 hoza A gyaa| usane kaha diyA : 'hama sukhI haiM, mujhe jyAdA dhana nahIM cAhie | Apa kabhI bhI anyAya-anIti ke rUpaye nahIM lenaa| ApakI nIti kA dhana hI mere mana lAkhoM rUpaye barAbara haiN|' usa yuvaka ko kitanA Ananda huA hogA? yAda rakhanA, yaha koI kAlpanika kahAnI nahIM hai| satya ghaTanA hai| yadi Apa loga kucha samajho to acchA hai| parantu mere khayAla se Apa dUsarA hI vicAra karate hoNge| ___ sabhA meM se : ApakA anumAna sahI hai| hama loga to yaha socate haiM ki aise kisI ekAdha vyakti ke jIvana meM kissA bana gayA hogA, hama logoM ko aisA koI anubhava nahIM huA hai| mahArAjazrI : isakA artha yaha hai ki Apako anubhava hogA tabhI Apa anyAya-anIti chor3eMge? merA khayAla to yaha hai ki Apako isase bhI jyAdA kaTu anubhava hoMge to bhI Apa anyAya-anIti kA mArga nahIM chodd'eNge| jaba taka anyAya se rUpaye milate raheMge, anIti se dhana milatA rahegA, taba taka Apa nyAya-nIti kI bAta nahIM maaneNge| dUsaroM ke anubhava se Apa sabaka nahIM leNge| ThIka hai, hone do vaise vinAzakArI anubhava Apako svayaM ko| taba taka karate raho anyAya aura anIti | jyAdA kyA kahU~ Apa logoM ko? pApAnubaMdhI puNya kA udaya : saMbhava hai ki prabala pApAnubandhI puNya kA udaya ho to anyAyopArjita dravya jIvanaparyaMta naSTa na hoM, jIvanaparyaMta banA rahe, phira bhI usake bhayAnaka pariNAma bhavAMtara meM bhogane par3eMge hI avazyameva! prabala pApAnubaMdhI puNya ke udaya meM merI bAta Apake gale nahIM utaregI....cU~ki pApAnubaMdhI puNya kA udaya manuSya kI buddhi ko malina kara detA hai| malina buddhi meM jJAnI puruSoM kI bAta utara nahIM sktii| saccI aura acchI bAta bhI nirmala buddhi meM hI utara sktii| pApAnubaMdhI puNya ne Ajakala jyAdAtara logoM kI buddhi malina kara DAlI hai| draupadI evaM bhISma pitAmaha kA rocaka saMvAda : mahAbhArata kI eka rocaka kahAnI hai| zarazayyA para soye hue bhISma pitAmaha pAMDavoM ko upadeza de rahe the| draupadI bhI vahA~ khar3I thii| draupadI ko haMsI A gii| bhISma ne pUchA : 'beTI, ha~sane kA kyA kAraNa hai? draupadIne kahA : 'aisA koI kAraNa nahIM hai|' bhISma ne kahA 'nahIM beTI, jo bhI kAraNa ho, tU batA de / ' For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 29 57 bhISma kA ati Agraha hone para draupadI ne kahA : 'he pUjanIya ! Apa hamAre pitAmaha haiM, ApakA upadeza sunate-sunate mujhe bAra-bAra yAda AyA ki jaba bharI rAjasabhA ke bIca kaurava merI lAja lUTa rahe the taba Apa vahA~ mauna dhAraNa kiye hue the! to kyA jJAna mAtra korA upadeza dene ke lie hI hai? Apake upadeza kI niHsAratA para mujhe ha~sI A gaI / ' bhISma pitAmaha ne kahA : 'vatse, tU saca kahatI hai| jJAna mAtra upadeza dene ke lie nahIM hai, vyavahAra meM, AcaraNa meM utArane ke lie hai| mujhe usa samaya.... rAjasabhA meM jJAna thA parantu duryodhana kA anyAyapUrNa anna khA-khAkara merI buddhi itanI malina ho gaI thI ki merA jJAna vyavahAra meM nahIM A sakA, maiM dekhatA raha gayA.... parantu aba arjuna ke tIra mere zarIra meM lagane se, mere zarIra meM jo dUSita anna se banA huA khUna thA, vaha nikala gayA, aba maiM nirvikAra hU~, merI buddhi zuddha hai, maiM zAnta hU~ / ' jaisA hogA bhojana, vaisA banegA mana ! bhISma pitAmaha kI bAta Apa loga samajhe kyA ? anyAya se prApta dhanavaibhava kA upabhoga karane se manuSya kI buddhi malina ho jAtI hai| malina buddhi vAle manuSya meM saddharma kA janma hI nahIM ho sakatA! rAjasabhA meM jaba duHzAsana ne draupadI ke vastra khIMce the usa samaya vahA~ bhISma baiThe hue hI the, parantu unhoMne isa duSkRtya kA virodha nahIM kiyA / mauna rahe aura tamAzA dekhate rahe! kaise ve virodha karate? ve duryodhana ke Azrita the ! duryodhana kA anna jo khAte the na! vaha anna, sukha-suvidhA anyAyopArjita thI / duryodhana svayaM anyAya anIti kI pratikRti thA / 'jaisA khAye anna vaisA hotA mana !' sunI hai na yaha kahAvata ? Apa jaisA anna khAoge vaise vicAra Apake manameM ubhreNge| isalie hamAre bhAratIya sabhI dharmoM meM AhArazuddhi ko mahatva diyA gayA hai| jaina dharma meM AhArazuddhi ko mahattva diyA gayA hai| jaina dharma meM to AhArazuddhi ke prati kAphI lakSya diyA gayA hai| parantu durbhAgya hai ki Ajakala jaina loga bhI AhArazuddhi ke prati bar3e udAsIna bana gaye haiN| anIti kA paisA maMdira ko bhI apavitra karegA : sabhA meM se : anyAyopArjita rUpayoM kA upabhoga karane se, upabhoga karane For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 pravacana-29 vAloM kI buddhi malina hotI hai, vaise anyAyopArjita dhana maMdiroM ke nirmANa meM lagAyA jAye to kyA maMdira para usakA duSprabhAva par3a sakatA hai? mahArAjazrI : jina maMdira kA nirmANa nyAyopArjita dravya se hI karanA caahie| zAstroM meM bhI vaisA hI vidhAna hai| anyAyopArjita dravya jisa maMdira meM lagatA hai, usa maMdira meM paramAtma-bhakti ke bhAva utane nahIM ullasita hoMge; jitane nyAyopArjita dravya se nirmita maMdira meM ullasita hote haiN| Ajakala bahuta se loga pUchate haiM ki 'maMdira meM jAne para bhI mana paramAtmA meM jamatA nahIM hai, vahA~ para bhI mana kI caMcalatA banI rahatI hai....' vgairh| hAlA~ki isa roga ke kAraNa aneka ho sakate haiM, phira bhI maMdira meM lagA huA azuddha dravya bhI eka kAraNa hai! dUsarI bAta yaha bhI hai ki Aja kitane logoM ke pAsa nyAyopArjita dravya hogA? dhanavAnoM se, zrImantoM se pUcho ki unake pAsa nyAyopArjita dravya hai ki anyAyopArjita dravya hai? basa, itanI hI acchI bAta hai ki anyAyopArjita dravya kA bhI sadupayoga karane kA bhAva jagatA hai! acche kAryoM meM apane rUpaye kharca karane kA bhAva sabhI ko nahIM jagatA hai! pApAnubaMdhI puNya ke udaya se jo dhanasaMpatti milatI hai, yaha saMpatti manuSya meM durbuddhi paidA karatI hai, buddhi ko malina kara detI hai, isase manuSya unmArgagAmI bana jAtA hai| usakI saMpatti bure kAryoM meM hI calI jAtI hai| puNya ke udaya se dhana milatA hai| parantu usakA upayoga pApAcaraNa meM karatA hai.... to vaha puNyodaya pApAnubaMdhI ho gayA! puNya ke do prakAra : ___ puNyodaya ke do prakAra hote haiN| puNyAnubandhI aura pApAnubaMdhI / nirmala.....pavitra buddhivAloM kA puNyodaya puNyAnubaMdhI hotA hai| malina aura apavitra buddhivAloM kA puNyodaya pApAnubaMdhI hotA hai| pavitra buddhi manuSya ko acche kAryoM ke prati prerita karatI hai, malina buddhi manuSya ko bure kAryoM ke prati prerita karatI hai| yadi manuSya kA pApAnubaMdhI puNya udaya meM AtA hai to pavitra buddhi naSTa ho jAtI hai! buddhi malina ho jAtI hai! vaise puNyAnubaMdhI puNya kA udaya hone se malina buddhivAlA manuSya pavitra buddhivAlA bana jAtA hai! hA~, karmoM kA yaha prabhAva hai| buddhi para bhI karmoM kA prabhAva hotA hai| ___ yadi Apa anyAya-anIti karate ho, anyAya anIti karane kA Apake hRdaya meM duHkha bhI nahIM hai aura 'mujhe' anyAya-anIti nahIM karanA cAhie, merA For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 59 pravacana-29 vyavahAra zuddha honA cAhie, itanA vicAra bhI nahIM AtA hai to samajha lo ki gRhasthadharma ke pahale sopAna para bhI Apa nahIM car3he ho| Apake pApodaya se aisI sarakAra milI hai : Apa logoM ke durbhAgya kI sImA nahIM hai! Apako sarakAra bhI vaisI hI milI hai! arthavyavasthA aisI doSapUrNa bana gaI hai ki deza kI prajA parezAna ho gaI hai| itane sAre 'Taiksa' lagAye gaye haiM aura lagAye jA rahe haiM ki manuSya kA nyAyanIti ke mArga para calanA muzkila ho gayA hai| lAkha rUpayA kamAne vAle se sarakAra 65 hajAra rUpaye mA~gatI hai! kauna degA 65 hajAra sarakAra ko? isalie Aja jyAdAtara vyApArI varga 'Taiksa' kI corI karatA hai| 'Taiksa' ke rUpaye bacAne ke lie anIti karatA hai| sarakAra meM baiThe netA loga kyA yaha bAta nahIM jAnate haiM? jAnate haiM... aura unameM se bhI kaI netA svayaM 'Taiksa' bacAne kI pravRtti karate haiN| aisI doSapUrNa arthanItivAlA rAjyazAsana milanA yaha bhI pApakarma kA udaya hai! __ ina bAtoM kA sAra yaha hai ki yadi Apa kama AvazyakatAoM meM jiyo aura dhanavAn banane kI lAlasA chor3o, to hI Apa nyAya-nIti ke mArga para cala sakate ho| dUsarI bAta yaha hai ki Apa yadi vyApArI haiM to Apake grAhakoM ke sAtha anyAya na kreN| grAhakoM ke sAtha dhokhAdhar3I nahIM kareM| mAla meM milAvaTa nahIM kreN| sarakAra ke sAtha Apa ImAnadArI se vyavahAra nahIM kara sakate parantu prajA ke sAtha beImAnI nahIM kreN| yadi Apane prajA ke sAtha anyAya kiyA to prajA Apake sAtha anyAya karegI hI! Apa dUsaroM ko lUTeMge to kabhI na kabhI Apa bhI lUTe jaaoge| jaisA do vaisA hI lo : ___ eka gA~va thA | gA~va meM eka seTha kI anAja kirAne kI dukAna thii| dukAna meM anAja masAlA, gur3a ityAdi seTha becatA thaa| eka anapar3ha mahilA isa dukAna se hI dhAnya vagairaha letI thii| eka dina usane seTha kI dukAna se eka kilo gur3a khriidaa| gur3a lekara vaha apane ghara calI gii| idhara seTha ke ghara mehamAna Aye, ghara meM ghI nahIM thaa| seThAnI ne lar3ake ko ghI lene usI mahilA ke ghara bhejA | mahilA ke ghara para gAyeM thIM, gAya kA zuddha ghI usake ghara milatA For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 pravacana-29 thaa| seTha ke lar3ake ne mahilA se eka kilo ghI mA~gA | mahilA ke pAsa tolane ke lie vajana nahIM thaa| usane tarAjU meM seTha kI dukAna se lAyA huA gur3a rakha diyA aura eka kilo ghI tola diyaa| lar3akA ghI lekara ghara para aayaa| seTha bhI ghara para hI the| unhoMne apane tarAjU meM eka kilo kA vajana rakhakara ghI ko tolA, ghI do chaTAMka kama thA! seTha ne lar3ake se kahA : 'jA, usa aurata ko bulA laa|' lar3akA gayA aura usa aurata ko bulA laayaa| seTha ne kahA, 'itanI beImAnI karatI hai mere sAtha? eka kilo ke paise liye haiM aura ghI do chaTAMka kama diyA?' aurata ne kahA : 'seTha sAhaba, mere pAsa to kilo kA vajana hI nahIM hai! maiMne to ApakI dukAna se diye hue eka kilo gur3a se tolakara ghI diyA hai! jitanA Apane gur3a diyA, utanA maiMne ghI diyA!' ___ seTha ke ghara baiThe hue mehamAna eka dUsare ke sAmane dekhakara ha~sane lage! seTha kA mu~ha kAlA par3a gayA! vAstava meM seTha ne hI beImAnI kI thii| usa mahilA ko gur3a kama diyA thA, paisA pUrA eka kilo kA liyA thA! eka dUje kA zoSaNa karane kI spardhA ho rahI hai : ___'matsyagalAgala' nyAya jAnate ho? eka machalI dUsarI machalI ko khAtI hai to usase bar3A matsya usako nigala jAtA hai! vaisA hI yahA~ bana rahA hai| Apa mAno ki kapar3e ke vyApArI haiM, Apake pAsa ghI kA vyApArI kapar3A kharIdane AyA, Apane usake sAtha dhokhA kiyaa| aba Apa ghI kharIdane usakI dukAna para gaye, usane Apake sAtha dhokhA kiyA! aba Apa ghI kharIdane usakI dukAna para gaye, usane Apake sAtha dhokhA kiyA! phira vaha ghI kA vyApArI anAja kharIdane anAja kI dukAna para gayA, vahA~ usa vyApArI ne beImAnI kI! vaha anAja kA vyApArI davAI kI dukAna para gayA to davAiyoM ke vyApArI ne usako lUTA! davAiyoM kA vyApArI jauharI bAjAra meM gayA...to jauharI ne usako lUTA! cala rahA hai na aisA viSacakra Apake saMsAra meM? isase samagra mAnava-vyavahAra prapaMcamaya ho gayA hai| mAnavatA mRtaprAya ho gaI hai| eka dUsare kA zoSaNa karane para utArU ho gayA hai Aja kA aadmii| _ isase Apa logoM ko kyA mila rahA hai? Apane AtmazAnti kho dI, vizvasanIyatA kho dI, dharmaArAdhanA kho dI, pavitra buddhi kho dii| kitanA kitanA kho diyA hai, socA hai kabhI? parantu Apako to Dhera sAre rUpaye cAhie! For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-29 rUpaye milate hoM aura patnI bhI kho jAya to Apako cintA nahIM hai! pAMDavoM ne juA khelate-khelate draupadI ko kho diyA thA na? parantu Apa loga juA to nahIM khelate hoMge? sabhA meM se : yUM rAste meM baiThakara yA ghara meM nahIM khelate haiM....klaboM meM jAkara khelate haiN| mahArAjazrI : klaboM meM juA khelane jAte ho? Apa loga jaina ho? apane Apako jaina kahalAte ho aura juA khelate ho? kyoM jainatva ko badanAma karate ho? yadi aise hI anaitika dhaMdhe karate ho to apane Apako jaina kahalAnA banda kara do| juA khelakara lakhapati bana jAnA hai kyA? koI juArI lakhapati banA hai kyA? dhyAna rakhie, lakhapati ho to duHkhapati bana jAoge | bahuta burA dhandhA hai yaha / svayaM barabAda ho jAoge, parivAra ko bhI barabAda kara doge| do dhaMdhe bure haiM : juA aura taskarI : __ jaise juA khelanA atyanta kharAba dhaMdhA hai vaise 'smagaliMga' kA dhaMdhA bhI bahuta hI kharAba hai| AjakAla yaha dhaMdhA bar3e-bar3e zaharoM meM vyApaka banatA jA rahA hai| yaha corI kA dhaMdhA hai| anItipUrNa dhaMdhA hai| isa 'bijanesa' meM acche, samAja ke loga bhI praviSTa ho gaye haiN| kucha logoM ne isa dhaMdhe meM lAkhoM rUpaye kamA liye haiM... yaha dekhakara dUsaroM ke mana meM bhI isa dhaMdhe kA AkarSaNa jagA hai| loga to gatAnugatika haiN| parantu isakA natIjA acchA nahIM hai smagalaroM-taskaroM kI jindagI kitanI tanAvapUrNa va bhayabhIta hotI hai, yaha maiM jAnatA huuN| maiMne aise kucha taskaroM kI jindagI dekhI hai| pAsa meM lAkhoM rUpaye hone para bhI ve nirantara azAnta aura vyAkula hote haiN| unake rUpaye jyAdAtara bure kAryoM meM hI kharca ho jAte haiN| kabhI na kabhI unakI saMpatti naSTa ho ke rhegii| unakA jIvana saMkaToM meM burI taraha pha~sa jaayegaa| unako koI bacAnevAlA nahIM milegaa| jarA moha kama karo : jisa 'bijanesa' meM anIti-anyAya aura beImAnI karanI par3atI ho, vaisA 'bijanesa' mata kro| vaisI 'sarvisa' bhI mata kro| mAnoge merI bAta? galata rAste dhana kamAne kA moha chor3a do| sIdhe rAste calo, nyAya-nIti ke mArga para calate hue jitane rUpaye mileM, utane rUpayoM meM gujArA kara lo| apane parivAra For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 pravacana-30 ko bhI samajhA do ye sArI baateN| yadi ye bAteM Apa nahIM mAnoge aura galata rAste calate rahoge to jIvana hAra jaaoge| mRtyu ke samaya pachatAvA hogaa| pAralaukika jIvana barabAda ho jaaegaa| pazuyoni yA narakayoni meM cale gaye to kyA hogA? soco, zAnti se soco / bher3a kI taraha gatAnugatika calate rahe to durgati kI gaharI khAI meM gira par3oge | dhana-saMpatti yahIM para par3I raha jAyegI aura AtmA bhayAnaka duHkhoM kI Aga meM pha~sa jaayegii| dhana saMpatti kI tIvra Asakti se mukta hue binA nyAya-nIti ke mArga para calanA asaMbhava hai| Aja, basa itanA hI For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 mA. paise prApta karane ke lie koI jApa yA dhyAna yA homa-havana karane mms kI AvazyakatA nahIM hai... na kisI prakAra kI mAnatA mAnane kI yA DorA-dhAgA karane-karavAne kI jarUrata hai... AvazyakatA hai kevala nyAya-nIti ke rAste para kadama rakhane kii| .parigraha saMjJA-paise ekatra karane kI tIvra lAlasA jIvAtmA ko krUra banA DAlatI hai| usakA dila kaThora aura nirdaya ho jAtA hai| kaThora bane hue hRdaya meM Atmavizuddhi ke phUla nahIM khila sakate! jinazAsana kI rakSA kevala prabhAvazAlI bhASaNa jhAine se yA patra-patrikAe~ chapavAne mAtra se nahIM ho jAtI! isake lie cAhie kartavyapAlana kI pUrI samarpitatA! apanA sarvasva luTA dene kI taiyArI! * pravacana : 30 mahAna zrutadhara, pUjya AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI apane svaviracita 'dharmabindu' grantha meM gRhasthajIvana ke sAmAnya dharma kA svarUpa samajhAte haiN| sarvaprathama unhoMne arthopArjana kI carcA kI hai| anyAya, anIti aura beImAnI se arthopArjana karane kA mArga galata hai, ayogya hai aura arthaprApti meM pratibaMdhaka hai, yaha bAta siddha karake ve Age kahate haiM ki nyAya-nIti hI arthaprApti kA saccA mArga hai! arthaprApti kA yaha atyanta rahasyabhUta upAya hai| dhanaprApti kA saccA rAstA : arthaprApti ke lie koI dUsarA maMtrajApa karane kI AvazyakatA nahIM hai, koI deva-devI kI mAnatA mAnane kI jarUrata nahIM hai| jarUrata hai nyAya-nIti ke mArga para dRr3hatA se calane kii| durbhAgya to Apa logoM kA yaha hai ki Apa loga anyAya-anIti aura corI se arthaprApti karanA cAhate ho aura usameM saphalatA prApta karane ke lie deva-devI kI prArthanA karate ho! aneka prakAra ke maMtrajApa karate ho! sabhA meM se : yadi isa prakAra Apa anyAya-anIti kA niSedha kareMge aura hama loga anyAya-anIti kA tyAga kara deMge to hameM arthaprApti hI nahIM hogI! For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 pravacana-30 to phira hamArA jIvananirvAha kaise hogA? cittasamAdhi kaise rahegI? dharmaArAdhanA kaise hogI? Aja to sabako 'insTaMTa' zrImaMta ho jAnA hai : ___ mahArAjazrI : Apa loga pahale anyAya-anIti kA tyAga kara thor3e samaya ke lie anubhava to kareM! mAtra kalpanA karane se nahIM calegA | nyAya-nIti para Apa logoM kI zraddhA hI naSTa ho gaI hai| anyAya evaM anIti para dRr3ha zraddhA sthApita ho gaI hai| maiM Apako vizvAsa dilAtA hU~ ki Apa nyAya-nIti se vyApAra kareMge to jIvananirvAha hogA hI, cittasamAdhi rahegI hI aura dharmaArAdhanA bhI hotI rhegii| parantu Apa logoM ko mAtra jIvananirvAha ke lie hI arthopArjana karanA hai? nahIM re nahIM, Apa logoM ko to zrImaMta bananA hai, dhanavAn bananA hai! sundara baMgalA banAnA hai, baMgale ko lAkha-do lAkha ke pharnicara se sajAnA hai, eka-do kAra cAhie Apako, bar3hiyA se bar3hiyA vastra cAhie, zreSTha alaMkAra cAhie, duniyA meM pratiSThA cAhie! yaha saba zrImaMta bane binA asaMbhava hai! zrImaMta banane ke lie cAhie puNyakarma kA udaya! yadi nyAya-nIti ke rAste vaisA puNyakarma udaya meM nahIM AtA hai to anyAya-anIti ke mArga para puNyakarma ko khojate ho! khojate ho na? pApAnubaMdhI puNyodaya se buddhi bhraSTa ho jAtI hai : yaha mAtra mana kI bhramaNA hai| puNyakarma kA udaya A jAye to bhI kyA? jo puNyodaya pApakarmoM kA baMdhana karavAtA hai, jo puNyodaya ayogya anucita pApAcaraNa meM pravRtti karavAtA hai, jo puNyodaya jIvAtmA ko durgati meM le jAtA hai.... vaisA puNyodaya kisa kAma kA? pUrva janmoM meM upArjita pApAnubaMdhI puNyakarma kA yahA~ udaya hone para, anyAya evaM anIti karane para bhI arthaprApti hotI hai, parantu vaha arthaprApti hI anarthaparaMparA kI prApti karavAtI hai| pApAnubaMdhI puNya ke udaya se jaise manuSya ko aneka prakAra ke bhautika sukha prApta hote haiM vaise usako bhraSTa buddhi bhI prApta hotI hai| bhraSTa buddhi meM viveka nahIM hotA hai| bhraSTa buddhi manuSya ko pApAcaraNa ke prati prerita karatI hai| bhraSTa buddhi jIva ko parigraha meM Asakta banAtI hai| parigraha ko jAnate ho na? parigraha pApa hai yA puNya? ApakI sthAvara-jaMgama saMpatti kyA hai? usako parigraha mAnate ho kyA? parigraha yAnI pApa! ApakI sampatti pApa hai- jAnate ho? dhyAna rakhanA, yaha parigraha-saMjJA rAkSasI hai| isa For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 rAkSasI ne tInoM loka para apanA Adhipatya sthApita kara diyA hai| upAdhyAya zrI yazovijayajI ne 'jJAnasAra' meM kahA hai : 'parigrahagrahaH ko'yaM viDambitajagattrayA?' 'parigraha' nAma kA yaha kauna-sA graha hai, jisane tInoM loka ko viDaMbita kara rakhA hai? 'parigraha' kI paribhASA karate hue jJAnI puruSoM ne kahA hai : 'mUcchA pariggaho vutto' mUrchA-mamatva hI parigraha hai| Apako jisa-jisa vyakti para mamatva hai- vaha Apake lie parigraha hai| aba AtmasAkSI se soca lo ki kisa-kisa vastu para, kisa-kisa vyakti para ApakI mamatA hai| jisa vastu ke prati mamatA-Asakti baMdha jAtI hai, usa vastu ko pAne ke lie manuSya kyA nahIM karatA hai? pAyI huI priya vastu kI rakSA ke lie kyA-kyA karatA hai? jisa vastu para Apako gaharI mamatA hai, vaha vastu yadi calI gaI to Apake hRdaya meM kyA hogA? sabhA meM se : 'hArTa-eTeka' hI A jAya! mahArAjazrI : parigraha saMjJA se pIr3ita-vyathita manuSyoM ko hI jyAdAtara 'hArTa-eTeka' AtA hai| pAgalapana bhI ina logoM ko hI jyAdAtara AtA hai| yadi aise gaMbhIra rogoM se bacanA hai to parigraha kI saMjJA ko tor3a do, naSTa kara do| dhana-saMpatti ke prati pracura mamatA-Asakti hone se hI manuSya dhana-saMpatti pAne ke lie anyAya-anIti karatA hai| beImAnI aura aprAmANikatA se vyavasAya karatA hai| dravyAsakti meM DUbA huA manuSya anyAya-anIti ke pariNAma ko soca nahIM sktaa| dravyAsakti manuSya kI sadbuddhi ko, sUkSma buddhi ko naSTa kara detI hai| parigraha kI vAsanA ko aMkuza meM rakho : dhana-vaibhava kI tIvra mamatA jisa hRdaya meM hotI hai usa hRdaya meM pavitra vicAra nahIM Tika skte| 'puNyakarma ke udaya se prApta honevAlI saMpatti caMcala hotI hai, vinAzI hotI hai.... kSaNika hotI hai, mujhe aisI caMcala saMpatti para mamatA nahIM karanI cAhie, aisI kSaNika saMpatti ke prati rAgI nahIM bananA caahie| jar3abhautika saMpatti kA rAga jIvAtmA ko durgati meM le jAtA hai| pazuyoni meM paTaka detA hai| Age durgati kI paraMparA zurU ho jAtI hai| 'mujhe aba durgatiyoM meM nahIM bhaTakanA hai, durgati ke duHkha aba nahIM bhogane haiN| aba bhautika sampatti kA rAga nahIM karU~gA, aba maiM parigraha saMjJA ke vaza nahIM rhuuNgaa|' For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 30 66 yaha hai pavitra vicAradhArA ! bahatI hai na yaha vicAradhArA Apake hRdaya meM? parigraha saMjJA ke dAruNa vipAka soca sake vaisI dIrgha- dRSTi hai na akhaMDita ? parigraha kI saMjJA kI kuTilatA ko pahacAna sake vaisI sUkSma buddhi hai na salAmata? eka bAta kabhI na bhUleM ki saMpatti kI mamatA yAnI parigraha kI saMjJA chUmantara hue binA nyAya - nIti kA pAlana honA asambhava hai / anyAya aura anIti nahIM karane kA kitanA bhI joradAra upadeza hama loga Apako deM, parantu taba taka Apa para upadeza kA asara nahIM hogA jaba taka ApakI parigraha saMjJA puSTa hai, dRr3ha hai, prabala hai / paise kamAne ke galata tarIke chor3oge sahI? Apa logoM ne parigraha ko to sukha kA sAdhana mAna rakhA hai ! Apa bolate bhale hoM ki 'parigraha pApa hai, parantu Apa mAnate ho parigraha ko puNyakarma kA phala! puNyakarma ke udaya se jo-jo vaiSayika sukha ke sAdhana Apako mile haiM, Apa una sAdhanoM ke prati tIvra anurAgI bane ho / ApakI dRr3ha mAnyatA ho gaI hai ki 'hamAre pAsa jitanI jyAdA saMpatti hogI, hama utane hI jyAdA sukha ke sAdhana prApta kara sakeMge .... isalie jyAdA se jyAdA dhana kamA lo ! dhana kamAne meM nIti-anIti kA vicAra nahIM karanA caahie| jisa rAste se, jisa upAya se dhana milatA ho, le lenA cAhie, kamA lenA cAhie ! ' hai na aisI vicAradhArA? aisI vicAradhArA vAloM para upadeza kA asara kaise ho sakatA hai? eka gA~va meM hama gaye, eka zrImaMta gRhastha mere pAsa aayaa| usase merI jo bAta huI, mujhe jJAta huA ki usakA vyavasAya nyAyapUrNa nahIM thaa| hAlA~ki vaha kucha dharmakriyAe~ jarUra karatA thA parantu anyAya - anIti chor3ane ko taiyAra nahIM thaa| anyAya-anIti karanevAloM ke hRdaya komala nahIM hote, kaThora hote haiN| maiMne usa zrImanta se kahA : 'anyAya-anIti karane se hRdaya krUra banatA hai aura hRdaya meM dharma nahIM raha sakatA, isalie Apa yaha galata rAstA chor3a do|' jaba maiMne usakI dharmakriyAoM kI prazaMsA nahIM kI, usakI anIti aura beImAnI ko dUra karane kA upadeza diyA, usako pasanda nahIM AyA, vaha calA gayA ! jisa rAste se Apa logoM ko dhana milatA hai, vaha rAstA galata ho aura hama Apako vaha rAstA chor3ane kA upadeza deM, kyA Apako upadeza pasanda AyegA? kyA Apa vaha rAstA chor3a deMge ? For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 ___ 67 parigraha saMjJA krUratA meM se paidA hotI hai : __parigraha saMjJA kI sabase bar3I kharAbI yaha hai ki yaha saMjJA jIvAtmA ko krUra banA detI hai| hRdaya kI krUratA kaThoratA kabhI bhI Atmavizuddhi nahIM hone detii| AtmadRSTi khulane hI nahIM detii| udAyI rAjA kI hatyA kA kAraNa kyA thA? jAnate ho usa veSadhArI vinayaratna muni ko? udAyI rAjA kI usane kyoM hatyA kI thI? udAyI ke zatru rAjA ne ghoSita kiyA thA ki 'jo koI udAyI rAjA kI hatyA karegA usako maiM zreSTha inAma duuNgaa| zreSTha upahAra duuNgaa|' eka yuvaka ko inAma kI AkAMkSA jagI! 'mujhe lAkhoM rUpaye mileMge yadi udAyI rAjA kI hatyA kara dU~ to!' lAkhoM rUpaye kI lAlaca se prerita hokara usa yuvaka ne udAyI rAjA kI hatyA karane kA nizcaya kiyA, 'plAna' bhI bnaayaa| usane jAnakArI prApta kara lI ki udAyI rAjA kA pUrNa vizvAsa kisa vyakti para hai aura rAjA kahA~ para niHzastra hokara jAtA hai| usako jJAta huA ki udAyI rAjA jainAcArya zrI kAlikasUrijI kA ananya bhakta hai aura kAlikasUri para pUrNa vizvAsa rakhatA hai| parva ke dinoM meM vaha rAtri kA samaya kAlikasUri ke sAnnidhya meM vyatIta karatA hai| vinaya kA abhinaya : rajoharaNa meM churI : ___ usa yuvaka ne kAlikasUrijI kA ziSya bana jAne kA socaa| gayA vaha kAlikasUrijI ke pAsa aura vairAgI bana gayA! vairAgI hone kA aisA saphala abhinaya usane kiyA ki kAlikasUrijI jaise mahAna jJAnI AcArya bhI usake cakkara meM A gaye! unhoMne usa yuvaka ko dIkSA de dI, apanA ziSya banA liyaa| usa yuvaka kI eka yojanA saphala ho gii| usane kAphI hoziyArI se apane rajoharaNa meM, jo sAdhu ko jIva-rakSA ke lie apane pAsa hI rakhanA hotA hai, usameM churI chipA ke rakha lii| hAlA~ki sAdhvAcAra ke anusAra sAdhu ko dina meM do bAra rajoharaNa kholakara usakI pratilekhana kriyA karanI hotI hai, vaha yuvaka karatA hai vaha kriyA, parantu itanI sAvadhAnI se karatA hai ki sahavartI kisI sAdhu ko churI kA khayAla taka nahIM AtA hai| dIkSA ke dina se hI vaha yuvaka-sAdhu kAlikasUrijI kA zreSTha vinaya karatA For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 hai, uttama sevA karatA hai| kAlikasarijI bhI usa para prasanna hue| usakA nAma rakhA vinayaratna! vinaya aura sevA jAdU kA kAma karatI hai| vinaya zreSTha jAdU TonA hai| vinayaratna ne vinaya se kAlikasUrijI ko khuza kara diyaa| AcArya kA vizvAsa bhI saMpAdana kara liyA / AcArya kA vizvAsa saMpAdana karanA usake lie atyanta jarUrI thaa| kyoMki parvatithi ke dina, jaba rAjA udAyI ko pauSadha vrata karanA hotA thA, AcArya apane vizvAsapAtra ziSya ko sAtha lekara rAjamahala meM jAte the aura rAtri vahIM para vyatIta karate the| rAjamahala meM rAjA ne apanI pauSadhazAlA banAyI thI, usameM AcArya bhagavanta sthiratA karate the aura rAjA pauSadha vrata dhAraNa karatA thaa| udAyI kI hatyA kara dI : bAraha varSa vyatIta ho gaye isa taraha / eka dina kAlikasUrijI vinayaratna ko lekara rAjamahala meM gye| vinayaratna kA mana nAcane lgaa| usakI khuzI kA ThikAnA nahIM rhaa| Aja usakI yojanA pUrNa saphala honevAlI thii| saMdhyA ke samaya rAjA udAyI ne pauSadha vrata dhAraNa kara liyaa| pauSadha vrata meM koI bhI zastra pAsa meM nahIM rakhA jAtA hai| rAjA saMpUrNa niHzastra thaa| rAtri ke samaya dharmakriyAe~ aura dharmadhyAna kara rAjA AcArya ke pAsa hI so gayA / AcAryadeva bhI nidrAdhIna ho gye| vinayaratna jagatA hai! hAlA~ki so jAne kA abhinaya to kiyA usane, parantu vaha soyA nahIM, nIMda nahIM AyI usako / kaise AtI nIMda usako? jisa dina kA, jisa samaya kA vaha intajAra karatA thA, vaha dina, vaha samaya usake sAmane thA! usakI kalpanA meM lAkhoM rUpayoM kA Dhera thA! parigraha saMjJA ne usakA galA daboca liyA thaa| usakA hRdaya atyaMta krUra banA huA thaa| bAraha sAla se udAyI rAjA kI hatyA kA vicAra karatA AyA thaa| vaha dhIre se khar3A huA / rajoharaNa se churI bAhara nikaalii| kamare meM andherA thaa| ekadama cuppI sAdhe vaha rAjA ke pAsa phuNcaa| rAjA ke gale para churI calA dI, hatyA kara dI.... aura vahIM para churI chor3akara rAjamahala se bAhara nikala gayA, nagara chor3akara, rAtri ke andhakAra meM adRzya ho gyaa| udAyI rAjA.... jo ki rAjarSi-avasthA meM thA, usakI nirmama hatyA karake vaha bhAga gyaa| kisane karavAI yaha ghora hatyA? parigraha saMjJA ne! parigraha saMjJA ne AcArya ke sAtha vaMcanA karavAI, sAdhutA kA daMbha karavAyA, vizvAsaghAta kA ghora pApa karavAyA, rAjA kI hatyA krvaaii....| aisI bhayAnaka hai parigraha kI vAsanA / For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 AcAryadeva kI samayajJatA : churI se rAjA kA galA kaTa gayA thA, khUna kI dhArA baha rahI thI, khUna se AcAryadeva kA saMstAraka gIlA ho gyaa| AcAryadeva jaga gye| andherA thA, kucha spaSTa dikhAI detA nahIM thaa| hAtha pherakara dekhA, hAtha khUnavAlA ho gyaa| unhoMne 'vinayaratna....vinayaratna' karake vinayaratna ko AvAja dI, parantu vinayaratna ho to bole na? jaba vinayaratna kA pratyuttara nahIM milA, usakA saMstAraka khAlI par3A thA, taba AcAryadeva khar3e hue aura rAjA udAyI ko dhyAna se dekhA to ve stabdha ho gye| 'rAjA kI hatyA? kisane kI hogI?' ve socane lge| jaba vinayaratna dera taka nahIM AyA.... ve samajha gaye! 'vinayaratna ke veSa meM vaha udAyI kA zatru hI thaa| maiM dhokhe meM A gyaa| parantu aba kyA kiyA jAya? prAtaH jaba rAjamahala meM aura nagara meM rAjA kI hatyA kA samAcAra phaila jAegA, taba hatyA kA Aropa mujha para hI AegA....' jainAcArya ne udAyI rAjA kI hatyA kara dI....' isase mere dharma kI ghora nindA hogii| logoM ko sAdhuoM para vizvAsa nahIM rhegaa| sAdhu-sAdhvI ko saMyamapAlana karanA duSkara ho jAegA.... ghora anartha ho jaaegaa|' jinazAsana ke lie balidAna : kAlikasarijI gaMbhIratA se socate haiN| 'duniyA vinayaratna ko nahIM jAnatI hai, kAlikasUri ko jAnatI hai-rAtri ke samaya rAjA mere pAsa pauSadha vrata karatA hai, yaha bAta saba loga jAnate haiN| yahA~ dUsarA koI vyakti bAhara se AyA nahIM hai, isake sAkSI haiM mahala ke rakSaka sainik| Aropa mujha para hI aaegaa| isase paramAtmA jinezvara deva kA jinazAsana kalaMkita hogaa| yaha nahIM honA caahie|' 'jinazAsana kI niMdA nahIM honI cAhie, isakI gahana ciMtA ho AyI AcAryadeva ko| jinazAsana ko niMdA se bacA lene kA eka hI upAya unako hAtha lagA.... aura vaha upAya thA apanA svayaM kA balidAna! 'yadi isa churI se maiM AtmahatyA kara lU~ to jinazAsana niMdA se baca sakatA hai| loga jAneMge ki kisI duSTa ne rAjA aura AcArya donoM kI hatyA kara dii....|' ___ AcAryadeva apane zarIra ke prati bhI niHspRha the| zarIra para unakI koI mamatA nahIM thI, Asakti nahIM thii| unhoMne churI hAtha meM lI aura eka jhaTake se AtmahatyA kara ddaalii| dharmazAsana ko niMdA se bacA lene ke lie apanA balidAna de diyA! For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 pravacana-30 jinazAsana kI paraMparA meM aise mahAna AcArya ho gaye haiN| AcArya apanI jimmedAriyoM ko nibhAnevAle sattvazIla mahApuruSa hote haiN| zarIra ke prati bhI niHspRha! nirmama! zarIra para koI rAga nahIM, koI Asakti nhiiN| yadi zarIra para mamatA hotI kAlikasUrijI ko to kyA karate ve? bhavya balidAna kA itihAsa nahIM racA jaataa| zarIra kA moha hotA to ve socate ki 'kyA kareM aba? jo honA thA vaha ho gyaa| usa vinayaratna ne vizvAsaghAta kara diyA / sAdhu ke veSa meM DAkU thA vaha, hatyA kara bhAga gyaa| aba subaha rAjaparivAra ko maiM satya bAta batA duuNgaa| logoM ko bhI samajhAne kA prayatna kruuNgaa| jo honevAlA hotA hai vaha hokara rahatA hai| koI mithyA nahIM kara sktaa| bahuta bar3I durghaTanA ho gii....|' jinazAsana kI rakSA ke mukhauTe meM AzAtanA, niMdA : niHsattva, nirbala aura dehAsakta manuSya apanI surakSA pahale socatA hai aura siddhAntoM kA sahArA lekara AtmavaMcanA karatA hai| kartavyapAlana, jimmedArI kA pAlana karane ke lie manuSya meM sattva cAhie, niHspRhatA aura nirmamatA caahie| jinazAsana kI rakSA mAtra bhASaNabAjI karane se yA akhabArabAjI karane se nahIM hotii| vizvAsa meM dhairya rahatA hai : dhana-saMpatti kI mamatA, manuSya kA vartamAna jIvana aura pAralaukika jIvana, donoM jIvana ko naSTa kara detI hai| anyAya, anIti se dhanaprApti karane kA puruSArtha parigraha saMjJA karavAtI hai| 'dhanaprApti kA saccA upAya nyAya-nIti hI hai', yaha satya, parigraha saMjJA se behoza jIvAtmA nahIM samajha pAtA hai| dhanaprApti kA saccA upAya nyAya-nIti hI hai| cAhie vizvAsa aura dhIratA! hAlA~ki vizvAsa meM se dhairya utpanna hotA hai| vizvAsa uTha jAtA hai to dhairya bhI calA jAtA hai| suno eka choTI-sI ghaTanA : ___ karIbana cAlIsa varSa purAnI eka satya ghaTanA hai | bambaI meM yaha ghaTanA ghaTI thii| bambaI ke jauharI bAjAra meM eka yuvaka dalAlI karatA thA | jvelarI kA 'brokara' thA | bar3A prAmANika thaa| kabhI bhI usane beImAnI nahIM kI thii| bAjAra meM usakI acchI pratiSThA jama gaI thii| bar3e-bar3e vyApArI isa yuvaka ko lAkhoM For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 71 pravacana-30 rUpayoM kA mAla becane ke lie diyA karate the| yaha yuvaka apanI dalAlI bhI bar3I prAmANikatA se letA thaa| eka dina eka vyApArI se lAkha rUpaye ke javAharAta lekara yaha yuvaka dUsare vyApArI ke vahA~ jA rahA thaa| rAste meM eka anajAna parantu sajjana gRhastha mila gyaa| usane kahA : 'maiMne ApakI tArIpha sunI hai, Apa nyAya-nIti se vyApAra karate haiN| mujhe eka hAra kI AvazyakatA hai, yadi Apa dilavA sako to, Apa jo dalAlI cAheMge de duuNgaa|' isa yuvaka ne kahA : 'mere pAsa hAra hai, yadi Apako cAhie to usakA jo mUlya hai, de do aura mAla le jaao|' isa gRhastha ne kahA : 'hAra kI pasaMdagI merI patnI karegI, Apa mere ghara para padhAreM, vahA~ merI patnI hAra dekha legI aura maiM rUpaye bhI vahA~ de duuNgaa| dalAla ne bAta mAna lI, turaMta hI kirAye kI TaiksI kara lI aura donoM usameM baiTha gye| gAr3I daur3ane lgii| dAdara gayA, khAra gayA, aMdherI gayA..... gAr3I rukatI hI nahIM hai| aMdherI se Age gAr3I jaMgala meM daur3ane lgii|' dalAla ko zaMkA ho gii| usane DrAivara ko gAr3I rokane ke lie bAra-bAra kahA, parantu DrAivara ne gAr3I nahIM rokii| usa sajjana dikhane vAle gRhastha ne apanI jeba meM se rivolvara nikAlI aura dalAla ke kAna para rivolvara rakhakara bolA : 'cupa mara, yadi cillAyA to khopar3I phaTa jaaegii....|' dalAla ke sAtha dhokhA : dalAla stabdha raha gyaa| usake jIvana meM aisI bhayAnaka ghaTanA pahalI bAra hI ghaTa rahI thii| gAr3I jaMgala meM eka makAna ke Age jAkara ruka gii| DAkU ne dalAla ko gAr3I se utArA aura makAna meM le gyaa| tIna maMjilA makAna thaa| vaha DAkU dalAla ko tIsarI maMjila para le gayA aura kahA : 'yahA~ baiThanA thor3I dera, maiM vApasa AtA huuN|' DAkU nIce utara gyaa| dalAla apane mana meM socatA hai : 'aba yahA~ se bacakara nikalanA asaMbhava-sA lagatA hai| udhara bAjAra meM jaba vyApArI mujhe nahIM dekheMge, taba kyA soceMge? jisa pArTI kA mAla mere pAsa hai, vaha pArTI mere lie kyA socegI? merI nItimattA aura nyAyaparAyaNatA para unako avizvAsa ho jaaegaa| dUsare nItimAna logoM para bhI loga vizvAsa nahIM kareMge.... bar3A anartha ho jaaegaa....| yadi yaha DAkU merA mAla lekara, mujhe yahA~ se jindA jAne de, to bhI maiM usakA ehasAna mAnU~gA, parantu yaha mujhe yahA~ se jindA nahIM jAne degaa|' For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 72 vaha socatA hai aura idhara-udhara dekhatA hai| tIsarI maMjila para sirpha eka khir3akI hai| usane khir3akI se nIce dekhA | pIche jaMgala thA / jaMgala meM se eka rAstA gujaratA thaa| usake dimAga meM eka vicAra AyA, parantu yadi yojanA saphala na huI to prANa kA khatarA thaa| parantu sAhasa ke binA siddhi prApta nahIM hotI hai| usane sAhasa karane kA saMkalpa kiyaa| lAkha rUpaye kA mAla abhI usa ke pAsa meM hI hai| dalAla ko rAstA sUjhatA hai : vaha pAnI pIne ke bahAne nIce aayaa| vaha DAkU vahA~ bhojana kara rahA thaa| usane pUchA : 'kyoM nIce AyA?' isane kahA : 'mujhe bar3I pyAsa lagI hai, pAnI pInA hai|' naukara ne usako pAnI diyA, isane pAnI pI liyA aura car3hane lgaa| vaha DAkU bhojana karane meM vyasta thaa| usane.... usa dalAla ne Upara car3hakara pahalI maMjila kA daravAjA bhItara se baMda kara diyA, dhIre se...jarA bhI AvAja na ho vaise baMda kiyaa| phira dUsarI maMjila kA daravAjA baMda kara diyA aura tIsarI maMjila para pahu~ca kara usake daravAje bhI bhItara se baMda kara diye| aba nIce se jisako AnA ho, usako tIna daravAje tor3ane par3ate, to hI Upara jAyA jA sakatA thaa| dalAla ne tIsarI maMjila kI usa khir3akI se nIce girane kI taiyArI kara lii| javAharAta ko apane koTa meM barAbara rakha liyA, koTa meM se mAla gira na jAya, vaise paika kara liyA aura bhagavAna kA nAma lekara ke nIce kUda pdd'aa| dekho usa prAmANika dalAla kA bhAgya! jaba vaha nIce girA, nIce usa rAste se Traka anAja se bharI huI jA rahI thii| eka pArasI bAbA kI Traka thI vaha / dalAla sIdhA usa Traka meM jA girA! dhabAMga-sI AvAja huii| Traka kA DrAivara ghbraayaa| jaMgala thA...acAnaka Traka meM kisI ke girane kI AvAja sunakara pArasI bAbA bolA, 'Traka roko mata / spIDa bar3hA do| gAr3I ko sIdhI bambaI meM khar3I kara do|' dalAla baca jAtA hai : DrAivara ne gAr3I kI spIDa bar3hA dI / vaha dalAla to Traka meM girate hI behoza ho gayA thaa| pArasI bAbA ghabarA rahA thaa| kyA patA.... Traka meM kyA girA hai, kauna girA hai....? usane Traka ko bambaI meM pAyadhunI pulisa sTezana ke sAmane lAkara khar3A kara diyA / DrAivara aura mAlika donoM Traka ke Upara car3he, dekhA For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-30 73 to eka AdamI behoza par3A hai| donoM ne usako nIce utArA / usako hoza meM laaye| pUchA : 'tuma kauna ho? hamArI Traka meM kahA~ se gire?'.... bahuta prazna kiye| dalAla ne kahA : 'bhAI sAhaba, maiM Apako sArI bAta batAU~gA, pahale mujhe mere bAjAra meM jAne do, merA kAma nipaTAkara abhI maiM AtA huuN|' dalAla gayA sIdhA jauharI bAjAra meM | saMdhyA ho gaI thii| jisa vyApArI kA mAla thA, usako jAkara mAla de diyA aura kahA : 'Apa apanA mAla dekha leM, maiM isa mAla ko nahIM beca sktaa|' vaha pArasI bAbA bhI usake sAtha Aye the| dalAla ne usa jauharI aura pArasI bAbA ke sAmane jaba sArI ghaTanA sunAyI....jauharI aura pArasI bAbA hakke-bakke se raha gye| dalAla ne pArasI bAbA kA bar3A upakAra maanaa| 'yadi ApakI Traka meM nahIM giratA to maiM vahIM para hI mara jAtA...' pArasI bAbA ne kahA : 'bhAI, bhagavAna ne tumheM sahAyatA kI hai! bhagavAna kA upakAra mAno!' jauharI ne kahA : 'tumhArI nItimattA aura nyAyaparAyaNatA kI yaha jIta hai| tumhAre nyAyadharma ne, nItidharma ne tumheM bacA liyaa|' nyAyazIlatA se nirbhayatA AtI hI hai : nyAya aura nIti para vizvAsa hogA Apa logoM ko? granthakAra maharSi ne to dhanaprApti kA upAya hI batAyA hai nyAya ko! nIti ko! Apa dhIratA se nyAyanIti ke mArga para calate raho, Apako avazya dhanaprApti hogii| hA~, jaldabAjI mata karanA / nyAya-nIti ke sAtha ApakA bhAgya bhI cAhiegA na? 'lAbhAntarAya' karma kA kSayopazama bhI caahiegaa| alabattA, nyAya-nIti se lAbhAntarAya karma TUTegA jarUra, parantu samaya laga sakatA hai| dera ho sakatI hai, andhera nahIM hai| __ arthaprApti ke viSaya meM jJAnI puruSoM ne kitanA samyaka mArgadarzana diyA hai? arthapuruSArtha ko gRhasthajIvana kA mAnya dharma banAne ke lie nyAyasaMpannatA kA Adara karanA nitAnta Avazyaka hai| cittazAnti aura bhItarI Ananda ke lie bhI nyAyasaMpannatA bahuta hI Avazyaka hai| nyAyasaMpannatA se Apa nirbhaya bane rheNge| nirbhayatA bahuta bar3A sukha hai| nyAyaparAyaNatA se 'lAbhAntarAya' karma kA nAza kaise hotA hai, yaha Age btaauuNgaa| Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 pravacana-31 * yadi Apa apanI AvazyakatAe~ kama kara deM, to avazya nyAya-nIti evaM prAmANikatA se apanI AjIvikA maje se calA sakate ho! .AtmA aura karma kA saMyoga hI to saMsAra hai! AtmA jaba karmoM ke pAza se mukta banatI hai... basa, vahI mokSa hai, vahI nirvANa hai| * ajJAnatA, yaha jIvAtmA kI sabase bar3I duzmana hai| ajJAnatA jIva se na karavAne ke kArya karavAtI hai aura duHkha kI paraMparA khar3I karake rakha detI hai| * jIvana meM yadi kucha karane jaisA hai to vaha yahI ki karmoM ke bhAra tale dabI huI hamArI AtmA ko bAhara nikAla kara use ujalI banAe~... yahI parama evaM pavitra kartavya hai| . kisI se kucha mAMgane para bhI vaha nahIM de to usa para gussA karane ke bajAya apane 'lAbhAntarAya karma' ke bAre meM soco| pravacana : 31 mahAna zrutadhara AcAryazrI harIbhadrasUrIzvarajI 'dharmabindu' grantha meM gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma batA rahe haiN| isameM pahalA dharma batA rahe haiM 'nyAyasaMpanna vaibhava / ' gRhastha ko nyAya-nIti aura prAmANikatA se dhanaprApti kA puruSArtha karanA cAhie | Aja to loga aisA kahate haiM ki 'nyAya-nIti se yadi vyApAra karate haiM to hamArI AvazyakatAnusAra hama dhanaprApti nahIM kara sakate haiN|' __pahalI bAta to yaha hai ki Apa logoM kI AvazyakatAe~ dina-pratidina bar3hatI hI jA rahI haiN| una AvazyakatAoM ko pUrA karane ke lie Apako dinapratidina Aya bhI bar3hAnI hotI hai! nyAya-nIti se Aya bar3hatI nahIM hai isalie anyAya-anIti se Aya bar3hAne kA prayatna karate ho aura viSacakra meM ulajha jAte ho| ulajha gaye ho na? cintAe~ aura azAnti bar3ha gaI haiM na? sukha-duHkha kI AdhArazilA hai karma : jarA svastha dimAga se soco ki anyAya-anIti se dhana jyAdA milatA hotA to isa saMsAra meM kauna nirdhana hotA? sabhI anyAya-anIti karanevAle dhanavAn hote! mAtra nyAya-nIti se vyApAra karanevAle nirdhana hote! kyA hai aisA For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 75 pravacana-31 saMsAra meM? dikhatA hai aisA saMsAra meM? dhanaprApti kA AdhAra, mUla kAraNa dUsarA hI hai! Aja mujhe vaha kAraNa batAnA hai| vaha kAraNa batAne ke lie mujhe 'karmasiddhAnta' batAnA hogA | Apa loga zAyada karmasiddhAnta nahIM jAnate | jIva mAtra ke sukha-duHkha ke AdhAra ye karma haiM! anAdi kAla se pratyeka jIvAtmA karmoM se AvRtta hai, karmoM se abhibhUta hai| sabhA meM se : para AtmA ko karma lage kaba? mahArAjazrI : jisa prakAra AtmA anAdi hai, usI prakAra AtmA aura karmoM kA saMyoga bhI anAdi hai| kabhI bhI AtmA karmarahita nahIM thii| kabhI bhI AtmA vizuddha nahIM thii| hA~, karmarahita ho sakatI hai aatmaa| parantu AtmA ko karmarahita karanA AsAna kAma nahIM hai| aneka janmoM kA puruSArtha hone para AtmA parama vizuddha bana sakatI hai| yoM to karma ananta haiM, parantu mukhya prakAra mAtra ATha hI haiM : (1) jJAnAvaraNa (5) nAma (2) darzanAvaraNa (6) gotra (3) mohanIya (7) AyuSya aura (4) antarAya (8) vedniiy| karmoM kI parAdhInatA : AtmA ke apane svAbhAvika guNa ina karmoM se daba gaye haiM, AvRtta ho gaye haiN| AtmA svayaM pUrNa jJAnI hai, kevalajJAnI hai, parantu jJAnAvaraNa karma se AtmA kA pUrNa jJAna AvRtta ho gayA hai aura AtmA ajJAnI banI huI hai| AtmA kA apanA guNa hai anaMta darzana aura pUrNa jAgRti! darzanAvaraNa karma se vaha guNa abhibhUta ho gayA hai aura AtmA nidrA vagairaha doSoM kI zikAra banI huI hai| AtmA svayaM meM vItarAga hai, parantu mohanIya karma kI vajaha se rAga-dveSa vagairaha doSa AtmA meM bane hue haiN| AtmA svayaM meM ananta zakti se saMpanna hai, parantu antarAya karma ke prabhAva se usameM durbalatA vagairaha doSa dikhAyI dete haiN| AtmA anAmI, azarIrI hai, yaza-apayaza, saubhAgya-durbhAgya vagairaha AtmA ke svAbhAvika guNadoSa nahIM haiM; parantu nAmakarma ke prabhAva se nAma, zarIra vagairaha haiN| AtmA ke vizuddha svarUpa meM U~catA-nIcatA nahIM hai, gotra karma ke prabhAva se kabhI AtmA ucca kahalAtI hai, kabhI nIca kahalAtI hai| AtmA kI svAbhAvika sthiti meM For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 76 janma, jIvana aura mRtyu nahIM hai| parantu AyuSya karma kI vajaha se usakA janma vagairaha hotA hai| AtmA meM sukha-duHkha ke dvandva nahIM haiM parantu vedanIya karma ke prabhAva se AtmA ko sukha-duHkha kA anubhava karanA par3atA hai| ___ sabhA meM se : isa prakAra dekhA jAye to saMsAra kI hara bAta karmajanya lagatI hai| ___mahArAjazrI : hA~, AtmA aura karmoM ke saMyoga se hI to yaha sArA saMsAra hai! saMsAra meM jIva ke sAtha acchI-burI jo kucha bAta banatI hai, jo koI ghaTanA ghaTatI hai, jo koI paristhiti paidA hotI hai vaha saba karmaprerita hotI hai| jo manuSya isa tattvajJAna ko nahIM jAnatA hai vaha jIva meM hI kartRtva kA Aropa karatA hai| 'maiMne aisA kiyA, usane aisA kiyaa....|' isa prakAra rAga-dveSa meM ulajha jAtA hai| rAga-dveSa meM ulajhakara karmabaMdha karatA hai| anAdikAla se jIva yaha galatI kara rahA hai| yadi karma kA siddhAnta samajha le to yaha galatI sudhara sakatI hai| aMtarAya karma kI samajha : ATha karmoM meM jo aMtarAya karma haiM, ve pA~ca prakAra ke haiM : (1) dAnAMtarAya (2) lAbhAntarAya (3) bhogAntarAya (4) upabhogAntarAya aura (5) vIryAntarAya bar3e samajhane jaise haiM ye pA~coM antarAya karma! pahalA hai dAnAMtarAya karma : manuSya ke pAsa dAna dene yogya vastu ho aura sAmane lenevAlA yogya pAtra ho, to bhI dene kI icchA nahIM hotii| dAnAMtarAya karma dene kI icchA nahIM hone detaa| 'maiM dAna dU~,' aisI icchA nahIM hone detaa| lenevAlA acchA ho yA burA, supAtra ho yA kupAtra, usako dene kI bhAvanA hI nahIM jgtii| duniyA aise manuSyoM ko kaMjUsa kahatI hai, kRpaNa kahatI hai! parantu duniyA ke logoM ko yaha jJAna nahIM hai ki kRpaNatA ko janma denevAlA dAnAMtarAya karma hai! yadi Apa isa tattvajJAna ko pA lo to kRpaNa logoM ke prati Apake hRdaya meM tiraskAra paidA For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 pravacana-31 nahIM hogaa| Apake hRdaya meM aise jIvoM ke prati karuNA paidA hogii| "kaisA dAnAMtarAya karma kA udaya hai ki pAsa meM dene yogya sAmagrI hone para bhI, dAnadharma kI ArAdhanA nahIM kara sktaa....|' sabhA meM se : aisA dAnAntarAya karma manuSya kaise bAMdhatA hai? mahArAjazrI : dUsarA koI bhI manuSya dAna detA ho aura Apa use dAna nahIM dene dete haiM to dAnAntarAya karma baMdhatA hai| dAna denevAloM kI IrSyA karo to bhI yaha karma baMdhatA hai| dAna dene ke bAda pazcAttApa karo : 'are re.... maiMne kahA~ dAna de diyA? nahIM detA to acchA hotA....' vagairaha se bhI yaha karma baMdhatA hai| diyA huA dAna vApasa le lo to bhI yaha karma baMdhatA hai| jo loga yaha tattvajJAna nahIM jAnate ve loga isa prakAra pravRtti karate haiN| dAnAMtarAya karma bAMdhate rahate haiN| sAvadhAna rahanA! ajJAnatA jIva kA sabase bar3A zatru hai| ajJAna dazA meM jIva isa prakAra karma bAMdha letA hai aura duHkhI hotA hai| dAnAMtarAya karma ke udaya se jIva kRpaNa banatA hai itanA hI nahIM, usake pAsa jo kucha dhana-saMpatti hotI hai, usa para Asakta banatA hai! mamatvavAlA banatA hai| yaha Asakti aura mamatA jIva ko saMsAra meM rulAtI hai| kRpaNatA ke sAtha mamatA-Asakti jur3I huI hotI hai| dUsarA antarAya karma hai lAbhAntarAya : lAbha yAnI prApti / prApti meM rukAvaTa karanevAlA yaha karma hai| manuSya ke priya, abhilaSita sukha kI prApti nahIM hone detA hai yaha karma | Apa dhanaprApti kA prayatna karate hoM, parantu dhanaprApti nahIM hotI hai, to mAnanA ki lAbhAntarAya karma udaya meM hai| ApakI icchA makAna, vastra, strI ityAdi prApta karane kI hai; parantu yadi ye sukha ke sAdhana Apako nahIM mila rahe haiM to mAnanA ki lAbhAntarAya karma kA udaya hai| jo manuSya isa tattvajJAna ko nahIM jAnatA hai athavA nahIM mAnatA hai vaha dUsare jIvoM para Akroza karatA hai : 'isane mujhe dhanaprApti nahIM hone dI, isane mujha se zatrutA kI aura makAna nahIM milane diyA, isa zatru ne usa lar3akI ke sAtha merI zAdI nahIM hone dI....' isa prakAra jIvoM para Aropa lagAtA rahatA hai| yadi ApakA lAbhAntarAya karma udaya meM hogA to lAkha upAya karane para bhI Apa icchita dhana-saMpatti prApta nahIM kara skeNge| subaha se rAta ke bAraha baje taka mehanata-majadUrI karane para bhI Apako dhana-saMpatti nahIM milegii| For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 __78 rAjagRhI kA bhikhArI : rAjagRhI nagara ke usa bhikhArI kA udAharaNa Apa jAnate ho na? tIna dina taka nagara meM bhikSA ke lie bhaTakane para bhI usako bhikSA nahIM milI thii| kyA loga kharAba the? kyA sArA nagara kharAba thA? kyoM logoM ne usa bhikhArI ko bhikSA nahIM dI? dUsare bhikhAriyoM ko bhikSA milatI thI, loga unako dete the bhikSA, isako kyoM nahIM dete the? bhikhArI ko sabhI nagarajanoM ke prati gussA ho AyA thA, 'sabhI loga nikamme haiM....tIna tIna dina se bhaTaka rahA hU~ phira bhI roTI kA Tukar3A bhI nahIM dete haiM.... merI cale to sabhI ko mAra DAlU~....!' bhikhArI ko jJAna nahIM thA ki 'mere pApakarma kA yAnI lAbhAntarAya karma kA udaya hai, isalie mujhe bhikSA nahIM mila rahI hai| jisa bhikSuka kA pApakarma kA udaya nahIM hai usako bhikSA mila rahI hai| loga kharAba nahIM haiM apitu mere karma kharAba hai.... isalie logoM ke prati mujhe roSa nahIM karanA caahie......|' ajJAnadazA meM usa bhikSuka ne logoM ke prati tIvra roSa kiyA, tIvra raudradhyAna karane lgaa| jaba nagaravAsI loga eka dina nagara ke bAhara 'pikanika'-goTha manAne gaye, vaha bhikSuka bhI gyaa| usane socA ki 'loga jaba ghara se bAhara jAte haiM, aisI goThaM manAte haiM.... taba kucha udAra bana jAte haiN| yAcaka ko dAna de dete haiN....|' bhikhArI kI dhAraNA bilakula galata to nahIM thii| Aja bhI kabhI-kabhI aisA dekhane meM AtA hai ki apane ghara para kRpaNatA pradarzita karanevAle loga jaba tIrthayAtrA karane athavA paryaTana karane nikalate haiM taba unameM kucha udAratA dikhAI detI hai| parantu yadi yAcaka kA ghora pApodaya hotA hai, tIvra lAbhAntarAya karma udaya meM hotA hai to yAcanA karane para bhI usako kucha nahIM milatA / udAra manuSya bhI usako kucha nahIM detaa| aise vyakti ke sAmane Ane para udAra vyakti ke bhI manobhAva badala jAte haiN| pUrvagrahabaddhatA khataranAka hai : eka vyakti ne mujhe kahA : 'mahArAjazrI maiMne sunA thA ki ve bar3e dAnavIra haiM, udAra haiN| jo koI unake dvAra para jAtA hai, khAlI hAtha nahIM lauTatA hai| maiM bhI gayA unake baMgale para | maiMne apanI Arthika paristhiti batAyI aura kucha sahAyatA karane kI vinatI kI, parantu unhoMne mujhe eka rUpayA bhI nahIM diyaa| maiM khAlI hAtha lauTa aayaa| aise loga to mAtra kIrtidAna hI dete haiM... apanA nAma ho, vahA~ dAna dete haiM | garIba sAdharmikoM kI sahAyatA karane meM unakA nAma For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 79 amara nahIM hotA hai....|' vagairaha bahuta bAteM Akroza meM vaha bolA | usako jJAna hI nahIM thA karmasiddhAnta kA! maiMne usako samajhAne kA prayatna kiyA, kahA : 'tumhArA lAbhAntarAya karma udaya meM ho to udAra aura dAnavIra manuSya ko bhI tumheM kucha dene kI bhAvanA nahIM hogii| maiM jAnatA hU~ ki usa dAnavIra ne saiMkar3oM sAdharmika bhAI-bahanoM ko sahAyatA dI hai aura dete haiM, tumheM sahAyatA nahIM milI, isameM unakA doSa mata dekho, tumhAre pApakarma kA doSa dekho|' usako merI bAta se saMtoSa huA yA nahIM, maiM nahIM jAnatA, vaha to uTha kara calA gayA! saMbhava hai ki usane mere lie bhI galata dhAraNA banA lI ho| 'sAdhumahAtmA bhI zrImantoM kA hI pakSa lete haiM....' vgairh| __ yadi lAbhAntarAya karma kA 'kSayopazama' ho to iSTa aura priya padArtha alpa prayatna se mila jAte haiN| karmoM kI tIna prakriyAe~ : sabhA meM se : 'kSayopazama' kA artha kyA hai? mahArAjazrI : karma kA kucha nAza honA aura kucha zAnta honA, usako kSayopazama kahate haiN| 'kSaya' yAnI nAza aura 'upazama' yAnI zAnta honA / AtmA ke sAtha lage hue karmoM meM tIna prakriyAe~ hotI haiM : 0 upazama 0 kSayopazama 0 kSaya jisa prakAra pAnI meM girA huA kacarA, pAnI kA bartana sthira rakhane para pAnI meM nIce baiTha jAtA hai vaise AtmA meM rahe hue karma jaba zAnta ho jAte haiM, taba 'karmoM kA upazama huA' kahA jAtA hai| yaha upazama kucha samaya ke lie hI hotA hai| __ vaise, karma kucha naSTa ho aura kucha zAnta ho usako kSayopazama kahate haiN| karmoM kA kSayopazama-kAla dIrgha bhI ho sakatA hai| ___karmoM kA kSaya yAnI naash| sabhI karmoM kA nAza hone para AtmA kA mokSa hotA hai| nyAya-nIti se lAbhAMtarAya karma TUTatA hai : lAbhAntarAya karma kA kSayopazama karanA hai? saMpUrNa nAza to tabhI hogA jaba For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 __ 80 saMpUrNa antarAya karma kA nAza hogaa| antarAya karma kA samUla nAza tabhI hogA jaba mohanIya karma kA samUla uccheda hogaa| yadi kSayopazama karanA ho to ho sakatA hai| lAbhAntarAya karma kA kSayopazama karane kA upAya hai nyAya aura nIti! nyAya-nIti se lAbhAntarAya karma TUTate haiN| nyAyAd hi niyamataH bhavAntaropAttasya lAbhAntarAyakarmaNo vinaashH| 'dharmabindu' grantha ke TIkAkAra AcAryazrI ne yaha bAta kahI hai| isameM do bAteM mahattvapUrNa kahI gaI haiN| nyAya se hI lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hai, yaha eka bAta hai aura dUsarI bAta hai nyAya se avazya lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hai| ___ yadi Apako lAbhAntarAya karma kA nAza karanA hai aura icchita sukhasAdhana prApta karane haiM, to Apako nyAya-nIti kA pAlana karanA hI pdd'egaa| anyAya-anIti kA tyAga karanA hI pdd'egaa| anyAya-anIti ke pralobhanoM se dUra rahanA pdd'egaa| ___ yadi isa jIvana meM, nyAya-nIti se vyavasAya karane para Apako abhilaSita artha kI prApti nahIM hotI hai to samajhanA ki lAbhAntarAya karma kA udaya hai, parantu phira bhI yadi Apa nyAya-nIti ke mArga ko chor3ate nahIM ho, nyAya-nIti se jitanA milatA hai usameM saMtoSa karate ho, to avazya lAbhAntarAya karma kA nAza hogA aura Apako avazya dhana-saMpatti kI prApti hogii| yaha bAta ba~catI hai Apako? kisI bhI saMyoga meM anyAya-anIti nahIM karane kA saMkalpa karoge? yadi Apa vaiSayika sukhoM ke prati udAsIna banoge to hI aisA saMkalpa kara paaoge| kyoMki vaiSayika sukhoM kI tIvra spRhA hI anyAya-anIti karavAtI hai| 'nyAya-nIti se mujhe jitanA dhana milegA, usameM maiM apanA gujArA kara lU~gA; parantu anyAya-anIti to nahIM hI kruuNgaa|' aisA saMkalpa viSayoM se virakta jIvAtmA hI kara sakatI hai | vaha bhikhArI, nagara ke bAhara udyAna meM bhikSA lene gyaa| tIna dina kA vaha bhUkhA thA, kar3Ake kI bhUkha lagI thii| pikanika para Aye hue logoM ne vahA~ bhI usa bhikhArI ko bhikSA nahIM dii| aba vaha bhikhArI AgababUlA ho gyaa| usako nagaravAsiyoM ke prati ghora tiraskAra paidA huaa| 'ye saba maje se mAla-mevA ur3A rahe haiM, dinabhara khAte rahate haiM aura maiM tIna-tIna dina kA bhUkhA hU~, mujhe eka-do roTI bhI nahIM dete haiN| abhI maiM una saba ko batA detA hU~| pahAr3a para se caTTAna girAkara sabako mAra DAlU~gA.... kisI ko jiMdA nahIM chodduuNgaa....|' For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pravacana- 31 ajJAnatA tIvra rAga-dveSa ko paidA karatI hai : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 81 bhikhArI kitanA tIvra raudradhyAna karatA hai ? ajJAnI hai | ajJAna se rAga-dveSa paidA hote haiN| jyoM-jyoM samyakjJAna kA prakAza bar3hatA hai tyoM tyoM rAga-dveSa maMda par3ate haiM-ArtadhyAna aura raudradhyAna maMda par3atA hai| bacanA hai tIvra rAgadveSa se ? bacanA hai ArtadhyAna aura raudradhyAna se? to ajJAnatA ko miTAo / samyakjJAna prApta kro| karmasiddhAnta kA jJAna prApta karo, phira jIvana kI hara ghaTanA ko karmasiddhAnta ke mAdhyama se soco / isa bhikhArI ke pAsa aisA jJAna nahIM thA, vaha nahIM soca pAyA ki 'merA lAbhAntarAya karma prabala hai isalie ve loga mujhe bhikSA nahIM dete haiN|' to nagaravAsI logoM ke prati roSa nahIM AtA / bhikhArI rAjagRhI ke usa pahAr3a para car3hA, jisa pahAr3a kI talahaTI meM nagaravAsI loga 'pikanika' manA rahe the| pahAr3a para bar3I bar3I caTTAne thIM / usane apanI pUrI tAkata lagAkara eka caTTAna ko dhakkA diyA / caTTAna nIce kI ora lur3hakI, parantu sAtha-sAtha bhikhArI khuda bhI lur3hakane lagA / usI caTTAna ke nIce A gayA, daba gayA aura mara gayA ! caTTAna vahIM para ruka gii| bhikhArI nagaravAsiyoM ko nahIM mAra sakA, balki vaha svayaM mara gayA ! raudradhyAna meM marA, marakara naraka gati meM calA gyaa| lAbhAntarAya karma ke udayavAle jIvoM ko kAphI sAvadhAna rahanA cAhie / unako apanI icchA ke anusAra vastue~ prApta nahIM hotI, usa samaya dUsaroM ke prati durbhAva nahIM AnA caahie| unako icchAnusAra dhanaprApti nahIM hogI, usa samaya dUsaroM ke prati ghRNA nahIM karanI cAhie / sAdhu-sAdhvIjI bhI koI pUrNa jJAnI to nahIM haiM : yaha lAbhAntarAya karma jisa prakAra Apa logoM ko udaya meM A sakatA hai vaise hama logoM ko yAnI sAdhuoM ko bhI udaya meM A sakatA hai| jisa sAdhu ko isa karma kA udaya ho, vaha sAdhu bhikSA ke lie ghara-ghara phire, usako bhikSA nahIM milegI! yadi sAdhu jJAnI hogA to apane lAbhAntarAya karma kA vicAra kara, kisI ke prati roSa nahIM kregaa| yadi ajJAnI hogA to logoM ko kosegA ! azAnta banegA, krodhAdi kaSAyoM se abhibhUta ho jAegA / For Private And Personal Use Only sabhA meM se : sAdhu-sAdhvIjI to jJAnI hI hote haiM na? unako gussA kaise hogA ? mahArAjazrI : aisA niyama nahIM hai ki sabhI sAdhu-sAdhvI jJAnI hI hoM ! mAtra kitAbeM par3ha lene se jJAnI nahIM bana skte| jJAnI banane ke lie AtmasparzI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 82 cintana-manana caahie| apane mana kA samAdhAna karate AnA caahie| jaba pratikUla paristhiti paidA ho jAya taba mana kA samAdhAna kara, samatA-samAdhi banAye rakhanA, ajJAnI jIvoM ke lie zakya nahIM hai| sAdhu yA sAdhvI ke pAsa aisA jJAna ho ki ve pratikUlatAoM meM tattvadRSTi se apane mana kA samAdhAna kareM aura durdhyAna se baceM, to ve jJAnI haiN| bahuta muzkila kAma hai, phira bhI itanA hI mahattvapUrNa hai| tattvadRSTi se mana kA samAdhAna karanA sIkha lo to kAma ho jAya! anyAya-anIti karane para bhI paise kyoM nahIM milate? : 'nyAya-nIti se lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hI hai'- isa bAta para ApakA pUrNa vizvAsa ho jAnA cAhie | ho jAyegA na? ho yA na ho, Apa nizcita rUpa se mAnanA ki lAbhAntarAya karma kA kSayopazama hue binA sukhasaMpatti prApta honevAlI nahIM hai| Aja, vartamAna kAla meM yadi Apako anyAyaanIti karane para dhana-saMpatti mila rahI ho, to samajhanA ki ApakA lAbhAntarAya karma kA kSayopazama hai, isalie mila rahI hai| parantu Apa anyAya-anIti kara rahe ho isalie nayA lAbhAntarAya karma baMdha rahA hai| jaba vaha karma udaya meM AyegA taba anyAya-anIti karane para bhI dhana-vaibhava nahIM milegaa| Apa dekhate ho na saMsAra meM, ki aneka loga anyAya-anIti karate haiM, phira bhI unako rUpaye nahIM mila rahe haiN| aneka bure dhaMdhe karane para bhI nirdhana hI bane rahate haiN| isakA kAraNa kabhI bhI Apa logoM ne socA hai? duniyA to samajhadAra ko bhI pAgala kahatI hai : dimAga meM jaMcatI hai yaha bAta? arthapuruSArtha meM pAgala bane hue logoM ke dimAga meM yaha lAbhAntarAya karmavAlI bAta a~canevAlI nahIM hai| pAgala kabhI tattvajJAnI bana sakatA hai kyA? hA~, tattvajJAnI pAgala bana sakatA hai| yadi Apa tattvajJAnI bana jAyeM to ghara vAle loga Apako pAgala samajhane lageMge! prayoga karanA ho to Aja ghara para jAkara kara lenA! pitAjI ko, bhAI ko, pArTanara ko, kaha denA ki 'Aja se do naMbara kA dhaMdhA baMda kara denA hai| anyAya-anIti kA dhaMdhA aba nahIM karanA hai!' dekhanA, ve loga kyA kahate haiM aura kyA karate haiM? ve loga kaheMge : 'tuma pAgala ho gaye ho kyA? do nambara kA dhaMdhA baMda kara deMge to kyA kamAyeMge khAka? do naMbara ke dhaMdhe se to isa varSa do lAkha mile haiM, tabhI to nayA baMgalA bana rahA hai| Ajakala kauna do nambara kA dhaMdhA nahIM karatA hai? vaha to karanA hI hogaa| anyAya-anIti kiye binA kauna-sA dhandhA For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 31 83 ho sakatA hai, batAoge ? nIti - anIti kI bAteM chor3o, Aja kahA~ se le Aye ho ye phAlatU bAteM? dimAga kharAba ho jaayegaa.....|' aisI aisI bAteM sunAyeMge na? ina saMsAriyoM ne kaI tattvajJAniyoM ko pAgala mAnakara patthara bhI mAre haiM! gAliyA~ bhI dI haiM! aneka upadrava bhI kiye haiM! yaha karma bhI saMbaMdhita hai : lAbhAntarAya karma kA kSayopazama hone se pA~ca indriyoM ke viSaya-sukha mila gaye hoM, parantu yadi bhogAntarAya aura upabhogAntarAya karma kA udaya hogA to prApta viSaya-sukhoM kA bhoga-upabhoga nahIM kara paayeNge| prApta vaiSayika sukhoM kA bhoga-upabhoga ve hI jIva kara sakate haiM ki jinake bhogAntarAya-upabhogAntarAya karma kA kSayopazama huA ho / kucha udAharaNa : mAna lo ki gIta-saMgIta aura duniyA ke samAcAra sunane ke lie Apane rer3iyo ghara meM basAyA, lAbhAntarAya karma kA kSayopazama thA, isalie rer3iyo mila gayA, parantu acAnaka Apake kAna meM darda ho gayA, DaoNkTara ko batAyA, DaoNkTara ne oNparezana karA lene kA sujhAva diyA, oNparezana karAne para bhItara kA pardA phaTa gayA..... saMpUrNa baharApana A gayA ! aba rer3iyo kaise suna sakeMge? upabhogAMtarAya karma kA udaya ! vaise, Apako TI.vI. seTa basAne kI icchA huI, Apa bAjAra se kharIda lAye, lAbhAntarAya karma kA kSayopazama hone se TI.vI. seTa Apako milA / parantu ghara meM jisa dina TI.vI. AyA, ApakI A~khoM meM darda ho gayA, DaoNkTara ne TI.vI. dekhane kI manAhI kara dI ! upabhogAMtarAya karma kA udaya! ghara meM TI.vI. hone para bhI Apa nahIM dekha pAte / mAna lo ki hajAra-do hajAra rUpaye ke bar3hiyA kapar3e silavAyeM / socA thA ki dosta kI zAdI meM pahanakara jAyeMge, parantu acAnaka zarIra meM 'elarjI' ho gaI, zarIra para phor3e-phaphole ho Aye.....! zarIra para sUtI malamala ke kapar3e ke alAvA dUsarA koI kapar3A nahIM pahana sakate ! Terelina ke, poliyesTara ke kapar3e hone para bhI, sintheTika, rezamI kapar3e hone para bhI Apa nahIM pahana sakate! yaha hai upabhogAMtarAya karma kA udaya ! manapasaMda lar3akI ke sAtha zAdI huI ho, parantu zAdI hote hI manamuTAva ho gayA! patnI calI jAtI hai apane mAyake ! patnI hote hue bhI usakA sukha nahIM For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 pravacana-31 milatA hai! upabhogAMtarAya karma kA udaya! 22-22 varSa taka pavanaMjaya ko aMjanA kA sukha nahIM milA thA! aMjanA ko pavanaMjaya kA sukha nahIM milA thA... donoM ko upabhogAMtarAya karma kA udaya thaa| eka mahilA ke pAsa mAno ki hIre ke, sone ke uttama jevara haiM, parantu usakA pati usako pahanane nahIM detA hai! 'jevara pahana kara bAhara nahIM jAnA, kabhI koI DAkU lUTa legA....!' usa mahilA ko lAbhAMtarAya karma kA kSayopazama hai isalie manapasaMda jevara mile to sahI, paraMtu upabhogAMtarAya karma kA udaya hone se pahana nahIM sakatI! aura usa mammaNa seTha ke pAsa kitanA dhana thA? pure magadhadeza kA sAmrAjya kharIda le, utanA dhana thA mammaNa ke pAsa, parantu usa dhana kA upabhoga kara sakA kyA? na makAna banAyA, na acchA bhojana kiyA, na acche vastra pahane, na parivAravAloM ko acchA khilaayaa-pilaayaa| na usane dAna diyA! basa, usa saMpatti ko dekha-dekhakara khuza hotA rahA! mamatA aura Asakti bar3hAtA rahA....saMrakSaNa karatA rahA! bhogAMtarAya aura upabhogAMtarAya karma kA ghora udaya jo thA usako! __ghara meM ApakA manapasaMda bhojana banA hai, Apane bhI socA hai ki Aja jI bhara ke bhojana kareMge, parantu acAnaka peTa meM darda ho gayA aura aspatAla meM bhartI honA pdd'aa| bhojana milA parantu bhojana kara nahIM sake! bhogAMtarAya karma kA udaya! ___ kaI aise bar3e-bar3e zrImaMta loga haiM, jinake pAsa acche acche palaMga haiM, parantu unako lakar3I kI khATa para sonA par3a rahA hai| kaiyoM ko mAtra dUdha aura phalAhAra para hI jIvana pUrA karanA par3a rahA hai| kucha zrImantoM ko anicchA se bhI brahmacarya kA pAlana karanA par3a rahA hai | bhogAMtarAya aura upabhogAMtarAya karma kA udaya hone se isa prakAra kI paristhitiyA~ paidA ho sakatI haiN| pA~cavA~ aMtarAya karma hai vIryAntarAya : vIrya yAnI zakti, vIrya yAnI bhItarI ullAsa, utsAha umaMga! nirbalatA, nirvIryatA karma kA vipAka hai| koI thor3I-sI mehanata karate thaka jAtA hai, kisI ko acchA kAma karane kA utsAha nahIM jagatA hai, kisI ko 'mUDa' hI nahIM banatA, 'mUDalesa' banA rahatA hai..... yaha bhI vIryAntarAya karma ke udaya se banatA hai| vIryAntarAya karma kA kSayopazama hone para zArIrika zakti prApta hotI hai| cakravartI ko bhI parAjita kara dene kA bala, vIryAntarAya karma ke kSayopazama For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 31 85 se prApta hotA hai| yadi vIryAntarAya karma kA udaya hai aura manuSya apanI durbalatA miTAne ke lie cAhe kitanI bhI davAIyA~ kare, kitane bhI 'viTAminsa' khAe, usako zakti prApta nahIM hogii| DaoNkTaroM ko hajAroM rUpaye de deM, usakI nirbalatA jAne kI nahIM / jaba taka vIryAntarAya karma kA nAza nahIM karatA, usako zakti prApta hone vAlI nahIM / kyA soca rahe ho ? : hai na aMtarAya karma kA jIvAtmA ke Upara vyApaka prabhAva ? denA, lenA, bhoganA.... jIvana kI ye mahattvapUrNa pravRttiyA~ isI karma se saMcAlita haiM / nirdhanatA-daridratA aura zrImaMtAI.... isa aMtarAya karma para AdhArita haiM / isalie, karmoM kA kSaya karane kA puruSArtha karanA cAhie / naye antarAya karma nahIM baMdha jAyeM, isalie jAgrata rahanA cAhie | itanA jJAna to prApta kara lenA cAhie ki kyA-kyA karane se kauna - kauna - sA aMtarAya karma baMdhatA hai? kaisA kaisA dharmapuruSArtha karane se kauna-kauna- sA aMtarAya karma TUTatA hai ? prApta karanA hai na aisA jJAna ? 'nyAya-nIti se rupaye nahIM milate haiM to anyAya - anIti se rupaye kamA leM,' isa bhramaNA ko dimAga se nikAla deN| 'rupaye anIti - anyAya se nahIM milate haiM, rUpaye lAbhAMtarAya karma ke kSayopazama se milate haiM,' isa vAstavikatA ko svIkAra kara liyA jAye aura usa karma kA nAza karane kA dharmapuruSArtha kiyA jAye to rupayoM ke lie Apako nahIM bhaTakanA par3egA, rupaye Apako khojate aayeNge| eka sAvadhAnI rakhanA, aMtarAya karma ke kSayopazama ke sAtha mohanIya karma kA kSayopazama avazya honA cAhie / yadi mohanIya karma kA kSayopazama nahIM huA hai aura antarAya karma kA, lAbhAntarAya karma kA kSayopazama huA, to vaha kSayopazama vighAtaka bana jaaegaa| lAbhAntarAya karma ke kSayopazama se bahuta sAre vaiSayika sukha prApta hoMge aura rAga-dveSa (mohanIya karma) prabala hoMge, to ananta pApakarma baMdhavAyeMge / 'nyAya aura nIti se lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hai' - isa satya ko hRdaya meM sthira kareM, vizeSa bAteM Age karU~gA / Aja basa, itanA hI / For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 -. chala-kapaTa aura dagAbAjI karanevAlA marakara aksara to. jAnavaroM kI duniyA meM pahu~ca jAtA hai ki jahA~ para duHkha ke bhAra se jIvAtmA kucalI jAtI hai| bAhara jisa anAja kA dAnA bhI nasIba na hotA ho use to na jela kI moTI-moTI roTiyA~ bhI mIThI lagatI haiN| usake lie jela bhI mahala bana jAtA hai ki jisake pAsa rahane ke lie na to jhoMpar3I hai, na hI koI chappara hai! dhaMdhA karate samaya itanA to jarura socanA ki 'maiM jaina hU~, mujhe| aisA dhaMdhA nahIM karanA cAhie ki jisase merA dharma badanAma ho!' pApoM se yadi bacanA hai to paraloka ko A~khoM ke sAmane rakhakara jiyo! dhaMdhA bhI dharma ho sakatA hai yadi hama usake lie nizcita niyama evaM AcArasaMhitA kA kar3A pAlana kareM, anyathA to dharma ko bhI hama vyApAra banA ke rakha deNge| pravacana : 32 mahAna zrutadhara, pUjya AcAryazrI haribhadrasUrIzvarajI svaracita 'dharmabindu' grantha ke mAdhyama se gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma samajhA rahe haiM! dhanArjana karane meM nyAya-nIti aura prAmANikatA kA pAlana karanA sarvaprathama gRhastha dharma hai| anyAya-anIti karanevAle marakara tiryaMcagati meM : AcAryadeva ne eka bAta atyanta mahattvapUrNa batAI ki nyAya-nIti se lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hai| yaha bAta bar3I 'Teknikala' bAta hai| kAphI samajhane kI bAta hai| vaisI hI eka dUsarI 'Teknikala' bAta Aja batAtA hU~| anyAya-anIti karanevAlA marakara tiryaMcagati meM janma pAtA hai| yAnI ki pazu-pakSI kI yoni meM janma pAtA hai| kyA yaha bAta mahattvapUrNa nahIM hai? 'reDa signala' hai, anItianyAya karanevAloM ke lie| zrImad vimalAcAryajI ne paumacariuM meM batAyA hai : mAyAkuDilasahAvA kUDatulAkUDamANavavahArA / dhammaM asaddahaMtA tirikkhajoNI uvaNamanti / / For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-31 anIti-anyAya, mAyA-kapaTa ke binA ho nahIM skte| mAyA-kapaTa bar3e khataranAka tattva haiN| yadi Apake svabhAva meM mAyA-kuTilatA ghulamila gaye to Apako girAye binA nahIM chodd'ege| anIti-anyAya mAyAprerita to hote haiN| anIti-anyAya karane meM mAyA kiye binA, kapaTa kiye binA, vizvAsaghAta kiye binA cala nahIM sktaa| yadi vyApArI milAvaTa karatA hai-yAnI ki dUdha meM pAnI milAtA hai, ghI meM carbI kI milAvaTa karatA hai, kesara ke nAma para raMgA huA ghAsa becatA hai, kyA yaha saba mAyA-kapaTa ke binA hotA hai? kyA isameM vizvAsaghAta nahIM hai? vyApAra meM galata nApa-taula rakhanA kyA mAyA-kapaTa nahIM hai? barAbara yAda rakhanA, yaha saba karane se tiryaMcagati kA AyuSya-karma baMdha jAyegA aura marakara pazu-pakSI kI yoni meM janma lenA pdd'egaa| manuSya kA vizeSAdhikAra : cAhe jisa gati meM jA sakatA hai : Apa yaha bAta to jAnate ho na ki vartamAna bhava meM jIva jisa gati kA AyuSya-karma bA~dhatA hai, usI gati meM usako janma lenA par3atA hai| isa bAta kA artha samajhe? AnevAle jIvana kA nirNaya vartamAna jIvana meM ho jAtA hai| AnevAle jIvana kA AyuSya-karma vartamAna jIvana meM baMdha jAtA hai| manuSya cAroM gati kA AyuSya-karma bA~dha sakatA hai| devagati kA, manuSyagati kA, tiryaMcagati kA athavA narakagati kaa| cAroM meM se koI bhI eka gati kA AyuSya-karma bA~dhatA hai| kaba bA~dhatA hai? aisA mata pUchanA / bA~dhanevAlA bhI nahIM jAna sakatA ki usane kaba aura kauna-sA AyuSya-karma bA~dhA hai? jIvana ke kisI bhI kSaNa meM AyuSya-karma baMdha sakatA hai| AgAmI gati kA AyuSya-karma bA~dhe binA jIvAtmA kI mRtyu nahIM hotI hai| jIvAtmA kisI bhI gati meM ho, yaha niyama sabhI jIvoM ke lie samAna hai| manuSya aura kucha pazu-pakSI cAra gati meM se koI bhI gati kA AyuSya-karma bA~dha sakate haiN| jo deva-devI hote haiM, ve devagati aura narakagati kA AyuSya-karma nahIM bA~dha skte| vaise jo nArakI ke jIva hote haiM, ve devagati aura narakagati kA AyuSya-karma nahIM bA~dha skte| deva marakara manuSyayoni athavA tiryaMcayoni meM jAte haiM, nAraka marakara manuSyayoni athavA tiryaMcayoni meM jAte haiN| manuSya kisI bhI yoni meM jA sakatA hai| manuSya kA yaha vizeSAdhikAra hai| kahie, kauna-sI gati meM jAnA hai? athavA yaha kaheM ki kauna-sI gati meM nahIM jAnA hai? For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana- 32 kyA cAhate ho Apa ? www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 sabhA meM se : bhAvanA to aisI hotI hai ki sadgati meM hI jAya~ aura durgati meM nahIM jAya~, parantu hamAre kAma aise haiM ki hama sadgati meM nahIM jA skeNge| mahArAjazrI : to Apako lagatA hai ki Apa durgati meM jAyeMge? yAnI naraka athavA tiryaMcayoni meM jAyeMge ? jAnate ho narakayoni kA svarUpa? sAta naraka kI ghora vedanAoM kA jJAna hai? yadi Apako jJAna ho ki 'aisA kAma karU~gA to jela meM jAnA par3egA hI,' to kyA Apa vaisA kAma kareMge? yadi Apako jela kI jiMdagI kA jJAna hogA to vaisA kAma nahIM kreNge| narakagati aura tiryaMcagati ke duHkhoM kA jisako jJAna ho vaha vaise kAma karegA kyA? virATa pazugati-tiryaMcagati kA kabhI gaMbhIratA se ciMtana kiyA hai? usa gati ke bhayAnaka darda aura bharapUra duHkhoM kA kabhI vicAra kiyA hai ? kyoM jAnabUjhakara apane bhaviSya ko duHkhamaya banAte ho ? hA~, tiryaMcagati ke duHkhoM se bhI jyAdA du:kha isa jIvana meM hoM aura usa gati meM jAnA cAhate hoM to bhale anIti- - anyAya kro| bhale mAyA aura kapaTa karo / AdivAsI ko jela meM bhI majA A gayA ! abhI-abhI eka kahAnI par3hane meM AyI / bar3I dilacaspa kahAnI thI / ur3IsA prAnta meM bhISaNa duSkAla akAla kA AtaMka chA gayA thA / AdivAsI- pradeza meM logoM ke pAsa khAne ko anna kA, dhAnya kA eka dAnA bhI nahIM rahA thaa| pahanane ko pUre vastra bhI nahIM the / vahA~ kI mahilAe~ bhI ardhanagna dazA meM jI rahI thiiN| eka AdivAsI puruSa atyaMta bhUkhA .... eka kheta meM jamIna khoda rahA thA ! jamIna meM se vaha kaMda nikAla rahA thA ! itane meM usa kheta kA mAlika vahA~ pahu~ca gyaa| AdivAsI ko pakar3A, bahuta pITA aura jAkara pulisa ko supurda kara diyaa| pulisavAlA usako jela meM le gayA, usako eka mahIne kI sajA milii| AdivAsI bahuta khuza ho gyaa| kyoMki usako rahane ke lie pakkA makAna milaa| khAne ko peTabhara bhojana milaa| kitane dinoM se usane roTI ke darzana nahIM kiye the! vaha to usa kheta ke mAlika kA upakAra mAnane lagA, usa pulisavAle ko bhI dhanyavAda dene lagA ! For Private And Personal Use Only eka dina vaha pulisavAlA jela meM AyA huA thA, isa AdivAsI ne pulisavAle ko dekha liyA / daur3akara pahu~cA pulisavAle ke pAsa ! usake pairoM meM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-32 par3A.... bahuta bahuta zukriyA adA karane lagA aura kahA : 'aba mujhe yahA~ hI rahanA hai, mere ghara nahIM jAnA hai| Apane mujha para bar3I kRpA kI hai| pulisavAlA ha~sane lagA aura vahA~ se calA gyaa| vaha AdivAsI socatA hai : 'maiM to yahA~ ArAma se rahatA hU~, mujhe peTabhara dAla-roTI kA bhojana mila jAtA hai, parantu ghara para merI patnI, mere bacce.... becAre bhUkhe marate hoNge| yadi maiM unako bhI yahA~ le AU~ to? yahA~ rahane ko pakkA makAna mila jAegA, peTabhara bhojana mila jaaegaa| pahanane ko vastra mila jaaeNge| unako yahA~ lAne kA upAya to vaha hI hai| maiM jisa prakAra usa kheta meM gayA thA.... ThIka usI prakAra merI patnI aura baccoM ko bhI vahA~ le jAnA par3egA.... phira vaha AdamI AegA, hama sabako pITegA, pulisa ko supurda karegA.... pulisavAlA hameM yahA~ le aaegaa|' samajhate ho na isa kahAnI kA marma? bhArata meM aise karor3oM loga isa prakAra jIte haiM ki jinako pUrA bhojana nahIM mila rahA hai, jinako pUre kapar3e nahIM mila rahe haiM.... jinako rahane ko makAna nahIM mila rahA hai| una logoM se bahuta kucha acchA jIvana jela ke kaidiyoM kA jIvana hai| usa AdivAsI ko jela kA jIvana pasanda A gayA isalie usane jela meM jAne kA rAstA bhI pasanda kara liyaa| Apako yadi tiryaMcagati kA jIvana pasanda A gayA ho to anyAya-anIti evaM mAyA-kapaTa kA rAstA ThIka hI hai| Apa logoM ko jo mAnavajIvana milA hai, kyA isase tiryaMca kA jIvana bahuta acchA jIvana lagatA hai? tiryaMcagati ke duHkhoM se mAnavajIvana ke duHkha kyA jyAdA lagate haiM? nyAya-nIti ke dharma para vizvAsa hai? nyAya-nItipUrNa vyavahAra se lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hai, isa siddhAnta para vizvAsa hai? yadi nahIM hai to anyAyaanIti kA mArga chor3oge nhiiN| anyAya-anIti kA mArga kahA~ jAtA hai, yaha batA diyA! tiryaMcagati meM vaha mArga jAtA hai| yadi vahA~ jAnA hai, vahA~ jAne meM Dara nahIM lagatA hai, to Apase mujhe kucha kahanA nahIM hai| __granthakAra AcAryadeva kahate haiM ki nyAya-nIti se lAbhAntarAya karma kA nAza hotA hai aura Age jIvana meM alpa prayatna se arthaprApti hotI hai| isa vartamAna jIvana meM yadi lAbhAntarAya karma kA nAza huA hogA to hI arthaprApti hogii| yadi usa karma kA nAza nahIM huA hai to lAkha prayatna karane para bhI arthaprApti nahIM hogii| anyAya-anIti karane para bhI arthaprApti nahIM hogii| For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-32 ___90 tIna prakAra : pApa nahIM karanevAloM ke : dUsarI eka mahattvapUrNa bAta bhI suna lo / anyAya-anIti kA mArga khatare se khAlI nahIM hai| rAjya vyavasthA meM bhI anyAya-anIti varNya hai| anyAya-anIti karanevAle aparAdhI mAne jAte haiM, yadi ve pakar3e jAte haiM to sajA hotI hai, unako jela meM jAnA par3atA hai| unakI beijjatI hotI hai| unake parivAra ko aneka kaSTa sahana karane par3ate haiN| rAjadaMDa ke bhaya se bhI anyAya-anIti kA mArga chor3anA caahie| hAlA~ki uttama puruSa to svabhAva se hI aise pApa nahIM karate haiN| pApa nahIM karanevAloM ke bhI tIna prakAra batAye gaye haiN| (1) rAjadaMDa ke bhaya se pApa nahIM karanevAle, (2) paraloka ke bhaya se pApa nahIM karanevAle, (3) svabhAva se hI pApa nahIM krnevaale| rAjadaMDa ke bhaya se pApa nahIM karanevAle adhama kakSA ke jIva hote haiN| paraloka ke bhaya se pApa nahIM karanevAle madhyama kakSA ke jIva hote haiM aura svabhAva se hI pApa nahIM karanevAle uttama kakSA ke jIva hote haiN| jisako rAjadaMDa kA bhI bhaya nahIM hotA hai aura pApa karate haiM, unako kauna-sI kakSA meM DAleMge? sabhA meM se : adhamAdhama kakSA meM! mahArAjazrI : acchI kakSA khoja nikAlI! aisI nimnatara kakSA meM jaina to nahIM A sakate na? Apa loga jaina ho na? jinezvara ke anuyAyI ho na? rAgadveSa ko jinhoMne jIta liyA ve jinezvara aura rAga-dveSa ko jItane kA prayatna karanevAle jaina! cala rahA hai na rAga-dveSa ko jItane kA prayatna? jainatva ko kalaMkita na kareM : dhana-saMpatti kA itanA lobha to nahIM hI honA cAhie ki dhana-saMpatti pAne ke lie anyAya-anIti karanI par3e | mAyA-kapaTa karanA pdd'e| itanI Asakti nahIM honI cAhie | Apa logoM ke svabhAva meM anIti-anyAya nahIM hone cAhie | 'maiM jaina hU~, jinezvara paramAtmA kA anuyAyI hU~, maiM kisI hAlata meM anyAyaanIti se dhanopArjana nahIM kara sktaa| yadi maiM anyAya-anIti karU~gA to merA dharma kalaMkita hogA, mere nimitta dharma kI nindA hogii|' aise vicAra Ate For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-32 91 __ mere sAmane kaI bAra maiMne kucha logoM ko nindA karate pAye haiN| jo loga maMdira jAte haiM, sAdhu-saMtoM ke pAsa jAte haiM, kucha dharmakriyAe~ karate haiM aura phira bAjAra meM jAkara logoM ke sAtha anyAya-anItipUrNa vyavahAra karate haiN| aise logoM kI avazya nindA hotI hai| aise logoM ke sAmane loga acchI nigAhoM se nahIM dekhte| unakI dharmakriyAoM kI prazaMsA nahIM krte| kabhI kabhI aisA bolate haiM ki 'aise dharma karanevAloM se to hama loga acche haiM ki jo mandira-upAzraya nahIM jAte! dharmakriyAe~ nahIM karate!' vizvAsaghAta se dharma badanAma hotA hai : kucha loga kahate haiM : 'aise loga paramAtmabhakta aura gurubhakta hone kA dikhAvA isalie karate haiM kyoMki logoM kA una para vizvAsa ho jaaye| loga una bhaktoM para vizvAsa kareM to hI ve bhakta loga acchI taraha beImAnI kara sakeM nA Aja bhI logoM kA mAnasa, dharma karanevAloM ke prati vizvAsa karatA hai! "bhAI, itanA dharma karanevAlA kabhI vizvAsaghAta nahIM kara sakatA..... kabhI apane sAtha dhokhebAjI nahIM kara sakatA'.... vgairh| hAlA~ki aise bhadra.... sarala jIvoM ke sAtha vizvAsaghAta hotA hai, dhokhebAjI hotI hai.... phira bhI kucha vizvAsa TikA huA hai| yadi dhArmika logoM ne anyAya-anIti kA zIghra tyAga nahIM kara diyA to rahAsahA vizvAsa bhI naSTa ho jaaegaa| __ parantu durbhAgya hai ki dharmasthAnoM meM AnevAle jyAdAtara loga apanA hI svArtha dekhate haiM, apane hI bhautika sukhoM vicAra karate haiN| ve paramAtmA kA, sadguruoM kA, saddharma kA vicAra hI nahIM krte| 'mere nimitta paramAtmA kI nindA nahIM honI cAhie, gurujanoM kI nindA nahIM honI cAhie... saddharma kI nindA nahIM honI caahie..|' yaha vicAra Apa logoM ko AtA hai? nahIM, Apa logoM ko to Dhera sAre rUpaye caahie| kisI bhI rAste rUpaye milane cAhie! nyAya-anyAya, nIti-anIti kA vicAra hI nhiiN| acchA dhaMdhA ho yA burA dhaMdhA ho, koI vicAra hI nahIM! jisa dhaMdhe meM bahuta sAre rUpaye milate hoM, vaha dhaMdhA acchA! sahI bAta hai na? Apako kisI kA bhaya bhI nahIM lagatA? Apa loga rAjyaviruddha dhaMdhe bhI karate ho na? nirbhaya hokara karate ho na? For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 92 pravacana-32 sabhA meM se : sarakAra kA taMtra hI bhraSTa ho gayA hai.... sarakArI loga bhI to hama logoM ke dhaMdhe meM sahayogI bana jAte haiN| mahArAjazrI : jaba taka puNyakarma kA udaya hogA taba taka ve loga sahayogI baneMge, jaba puNyakarma samApta hogA, ve loga hI Apake zatru bana jaayeNge| dUsarI bAta yaha hai ki galata dhaMdhA karanevAle hamezA azAnta bane rahate haiM, cintAgrasta bane rahate haiM....isalie Ajakala 'hArTaeTeka' jaise hRdayaroga bar3ha gaye haiN| nirantara cintAoM se vyagra rahanevAloM ko hRdaya ke roga ho jAte haiN| galata kAma karanevAloM ko bhaya banA rahatA hai aura ve roga ke zikAra bana jAte haiN| kyA tumheM paraloka kA vicAra AtA hai? : mAna lo ki Apako sarakAra kA bhaya nahIM lagatA hai, parantu paraloka kA bhaya to lagatA hai na? paraloka kA vicAra to AtA hai na? 'isa jIvana meM maiM anIti, anyAya, beImAnI karatA hU~, isase jo pApakarma baMdhate haiM, una pApakarmoM kA paraloka meM jaba udaya hogA taba kaise-kaise duHkha AyeMge?' isa prakAra paraloka-viSayaka vicAra Ate haiM yA nahIM? duHkhoM kA bhaya nahIM lagatA hai? sabhA meM se : isa jIvana meM AnevAle duHkhoM kA bhaya to lagatA hai, parantu paraloka meM AnevAle duHkhoM kA bhaya nahIM lagatA hai| mahArAjazrI : paraloka kA vicAra nahIM AtA hai to phira paraloka meM AnevAle duHkhoM kA vicAra kahA~ se AyegA? aura paraloka kA vicAra hI nahIM AtA hai to pApoM se bacanA asaMbhava hai| kyoMki pApoM kA phala vizeSakara AnevAle janmoM meM milatA hai| vartamAna jIvana meM yadi puNyakarmoM kA udaya hotA hai to pApAcaraNa kA burA phala yahA~ nahIM milatA hai| pApa karane se sukha kA anubhava hotA hai! phira manuSya pApoM kA tyAga kyoM karegA? 'pApa karane se pApakarma baMdhate haiM aura jaba ve pApakarma udaya meM Ate haiM taba jIva ko duHkha dete haiM, isa siddhAnta ko samajhe aura mAne to hI pApAcaraNa se jIva chuTakArA pA ske| ___ anyAya-anIti se arthalAbha kA honA nizcita nahIM hotA, anartha to avazya hogA hii| anartha hone meM koI zaMkA nahIM, koI saMdeha nhiiN| anartha kA artha mAtra daridratA yA nirdhanatA mata samajhanA, anartha aneka prakAra ke ho sakate haiN| dhanaprApti nahIM honA, rAjadaMDa honA, bImAriyA~ AnA, parivAra meM kisI kI mRtyu honA, svayaM kI mauta honA, cora-DAkuoM kA AtaMka honA.... vagairaha For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 93 pravacana-32 asaMkhya prakAra ke anartha ho sakate haiM / bambaI meM kucha varSa pUrva eka satya ghaTanA ghaTI thI, maiMne jisa prakAra sunI hai Apako batAtA huuN| sabhI anarthoM kI jar3a : anIti : do mitra the| eka mitra sarvisa karatA thA, dUsarA mitra jauharI bAjAra meM dalAlI karatA thaa| jo sarvisa karatA thA usake pAsa rahane kI jagaha thI yAnI eka kamarA thA, vaha pAyadhunI-vistAra meM rahatA thaa| dalAla mitra ko rahane kI jagaha nahIM thii| vaha laoNja meM bhojana karatA thA aura apane sambandhI vyApArI kI per3hI para so jAyA karatA thaa| parantu bhojana ke bAda ArAma karane vaha apane mitra ke ghara jAyA karatA thaa| yaha usakA pratidina kA kAryakrama thaa| dalAlI kA kAma acchA calatA thaa| vaha apane 'bijanesa' kI sArI bAteM apane mitra se kiyA karatA thaa| usake mitra kI sarvisa to acchI thI parantu dalAla ke jitanA vaha nahIM kamA sakatA thaa| ___ eka dina kI bAta hai| chuTTI kA dina thA usa sarvisa vAle mitra kaa| usake ghara para vaha akelA hI thaa| usakI patnI aura bacce bAhara kahIM gaye hue the| madhyAhna kA samaya huA, vaha dalAla mitra ke ghara phuNcaa| usane jAte hI apane mitra se kahA : 'Aja maiM AdhA ghaMTA hI ArAma karU~gA... mujhe eka vyApArI ke pAsa eka baje pahu~canA hai, acchA saudA honevAlA hai|' usane apanA koTa nikAlA, khUTI para laTakA diyA aura mitra ko kahA : 'Aja sAvadhAnI rakhanA, koI mere koTa ko chue nahIM, eka lAkha rupaye kA mAla hai usameM / ' __mitra ne kahA : 'apana donoM kamare bhItara se banda karake hI sote haiM.... phira kisI ke Ane kA prazna hI nahIM utthtaa|' usane kamarA bhItara se banda kara diyA aura donoM mitra so gye| jauharI dalAla to turanta hI nidrAdhIna ho gyaa| usake mitra ko nidrA nahIM AtI hai| usake mana meM anyAya ke, vizvAsaghAta ke aneka vicAra umar3ane lage | vaha socane lagA : 'yadi yaha eka lAkha rupaye kA mAla mere pAsa A jAya to? mujhe naukarI nahIM karanI par3egI.... merI jindagI ArAma se kaTegI.... maiM vatana meM calA jAU~gA aura sukha se jIvana basara kruuNgaa....|' ___ 'parantu yaha merA mitra hai, mere prati usako pUrNa vizvAsa hai| yadi maiM usakI jeba se mAla nikAla lU~gA to vizvAsaghAta hogA... jaba vaha jAnegA ki 'mere For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-32 94 koTa meM se mAla gAyaba ho gayA hai, to usake mana meM mere prati hI zaMkA hogI... aura saMbhava hai ki pulisa meM riporTa bhI kara de...' paise ke lie khUna bhI kara diyA : vaha kucha kSaNa socatA rahA.... zIghratA se socatA rahA, mitra jAga uThe isake pahale hI kAma nipaTAnA thA! eka lAkha rUpaye kI lAlaca ne usako ghora vizvAsaghAta kA pApa karane ko uttejita kara diyA / itanA hI nahIM, usane apane mitra kI hatyA kara DAlane kA bhI bhayAnaka vicAra kara liyaa| 'yadi yaha jindA rahegA to mere lie Aphata paidA kara sakatA hai| isako jindA hI nahIM rakhanA caahie|' vizvAsaghAta aura mitravadha! lAkha rupaye pAne ke lie vaha donoM pApa karane taiyAra ho gyaa| usane apane soye hue mitra kI ora dekhA.... tIkSNa zastra hAtha meM liyA, mitra ke gale para calA diyaa| do kSaNa meM bhayAnaka durghaTanA ghaTa gii| pahalA kAma usane lAkha rupaye kI usa 'jvelarI' ko chupAne kA kiyA / phira kamare se bAhara nikala kara, kamare ko tAlA lagAkara bAjAra calA gyaa| lohe kI eka majabUta peTI kharIda kara lAyA / eka kirAye kI TaiksI bhI taya kara lii| TaiksIvAle se kahA : 'tuma isa bilDiMga ke nIce khar3e raho, maiM isa peTI meM purAnI bahiyA~ bharakara, rassI se nIce utArU~gA | peTI gAr3I ke andara rakha denA, phira apana juhU caleMge, vahA~ samudra meM peTI DAlakara vApasa lautteNge| tumheM pUrA kirAyA mila jaayegaa|' TeksIvAle ne jyAdA kirAyA maaNgaa| isane maMjUra kara liyA aura kahA ki vApasa lauTane para usakA kirAyA mila jaayegaa| krUratA kitanI khataranAka hai : lohe kI peTI lekara vaha apane kamare meM AyA / usane kamarA bhItara se banda kara diyaa| mitra ke mRtadeha ke usane Tukar3e kiye aura usa peTI meM bhara diye| peTI banda kara dI, tAlA lagA diyA aura kamare ko sApha kara diyA / khUna se sane hue kapar3oM ko bhI usane usa peTI meM DAla diyA thaa| hatyA kA eka bhI sabUta ghara meM usane nahIM chodd'aa| peTI ko usane rassI se bAdhA aura sIdhe nIce ror3a para utAra diyaa| DrAivara ne peTI gAr3I meM rakha dii| vaha hatyArA nIce AyA aura gAr3I meM baiTha For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 32 95 gyaa| DrAivara ne 'phula spIr3a' se gAr3I juhU kI ora daur3AyI / juhU pahu~cakara, peTI nikAla kara, donoM ne samudra meM DAla dii| vApasa gAr3I meM baiThakara ve pAyadhunI para Aye / DrAivara ne gAr3I rokI aura apanA kirAyA mA~gA / usane kahA ki 'itanA kirAyA nahIM milegA / ' DrAivara ke sAtha jhagar3A ho gyaa| DrAivara ko kucha zaMkA to ho hI gaI thI.... usane turanta hI gAr3I sTArTa kara dI aura pulisa sTezana para le jAkara gAr3I khar3I kara dii| pulisa sTezana ke bAhara hI gorA pulisa sArjaMTa khar3A thaa| DrAivara ne sArjaMTa se kahA : 'plIja, Apa isa AdamI ko 'eresTa' kara lIjie, mujhe zaMkA hai ki isane kisI kI hatyA kI hai ..... / ' pulisa sArjaMTa ne zIghra hI usako pakar3a liyA, usake hAtha-paira bA~dha diye gaye / DrAivara ne kahA : 'yadi Apa abhI mere sAtha juhU caleM to jo peTI isane samudra meM DAla dI hai, usa peTI ko khola kara dekheM.... Apa merI gAr3I meM par3e khUna ke nizAna bhI dekha sakate haiN| peTI samudra meM DAlane ke bAda ye nizAna mere dekhane meM Aye haiM / ' pulisa ne turaMta hI TaiksI meM par3e khUna ke nizAna dekhe aura aMgreja sArjaMTa usI TaiksI meM baiThakara juhU kI ora daur3a pdd'aa| vaha peTI samudra ke kinAre ke pAnI meM hI DAlI huI thI.... so DrAivara ne AsAnI se peTI nikAla lI / tAlA tor3a diyA gyaa| peTI kholI, mRtadeha ke Tukar3e dikhAI diye / peTI ko TaiksI meM DalavA kara sArjaMTa pulisa sTezana para A gayA / galata kAma kA phala to bhugatanA hI hogA ! usa mitra ne mitra-hatyA kI bAta svIkAra kara lii| pulisa ne usake ghara kI talAzI lI.... eka pAnI se bhare miTTI ke baratana meM se lAkha rUpaye kI 'jvelarI' pulisa ne prApta kara lii| kesa calA, usa hatyAre ko AjIvana kArAvAsa kI sajA ho gii| jisa lAkha rupaye ke lobha meM Akara usane mitradroha kiyA, mitrahatyA kI, kyA aMjAma AyA? kyA lAkha rupaye usako mila gaye ? lakhapati bana gayA ? sArI jindagI aba usako kArAvAsa meM gujAranI hogI na? kyA huA usakI patnI kA ? kyA huA hogA usake baccoM kA ? anyAya - anIti se utpanna honevAle anarthoM kI paraMparA kA khayAla karo / dimAga se soco| For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 32 96 zAyada Apa socate hoMge ki 'unako aise anarthoM kA bhoga honA par3A, hama logoM ko vaise anartha nahIM hoNge|' kyoM aisA hI socate ho na? koI bhI ho, jo manuSya beImAnI karatA hai, usako burA phala milatA hI hai| kudarata ke insApha meM koI lAga-lapeTa nahIM calatA hai| anIti nahIM karane kA saMkalpa kara lo : isalie kahatA hU~ ki nyAya - nIti aura prAmANikatA ke mArga para calate raho / nyAya-nIti se jo kucha mile, jitanA mile, usameM saMtoSa kro| apanI jIvana-vyavasthA vaisI banA lo / yadi Apa nyAyayukta dhanArjana kareMge to ApakA jIvana kaSTapUrNa nahIM bnegaa| Apa zAnti se sAdagIpUrNa jIvana vyatIta kara skeNge| ja~catI hai merI bAta ? nirNaya karoge ki 'aba hama anyAya se dhana nahIM kamAyeMge, beImAnI kabhI nahIM kreNge|' aisA kucha nirNaya to kara hI lo / yadi Apake mana meM zaMkA ho ki 'lar3ake nahIM mAneMge, lar3akoM kI mA~ nahIM mAnegI.... kyoMki anyAya se prApta honevAle hajAroM rUpaye kA lobha ve nahIM chor3a skeNge....|' to Apa unako mere pAsa le aayeN| maiM unako samajhAU~gA, mujhe zraddhA hai ki ve samajheMge aura anyAyapUrNa vyavasAya - vyavahAra kA tyAga kreNge| pahale Apa logoM ke dimAga meM yaha bAta ja~canI cAhie / Aja maiM sAmAnya gRhastha dharma ke pahale dharma 'nyAyasaMpanna vaibhava' kA vivecana pUrNa karatA huuN| sAta dinoM se isa prathama dharma para vivecana calA rahA hai, Aja AThavAM dina hai| ATha dinoM meM isa sAmAnya dharma ke aneka pahaluoM para vicAra kiyA hai| Apa anyAya-anIti kA tyAga karanA asaMbhava bAta nahIM smjheN| Apa nyAya-nItipUrNa vyavasAya - vyavahAra ko azakya nahIM smjheN| sattvazIla manuSya ke lie koI bAta azakya nahIM hotI hai / cAhie sahI dizA meM sahI puruSArtha / yadi Apa isa dizA meM Thosa puruSArtha zurU kara deM to Apako saphalatA milegii| Aja phira se maiM kucha bAteM yAda dilAtA hU~ : 1. koI bhI khAdya padArtha meM yA davAiyoM meM milAvaTa nahIM kreN| 2. vastu lene-dene meM galata nApa-taula nahIM rakheM / 3. jaisA sempala dikhAyeM, vaisA hI mAla saplAI kreN| 4. jyAdA paisA lekara kama mAla nahIM deM, pUrA mAla deN| For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 32 5. kisI kI amAnata Apake pAsa ho, usako har3apanA nahIM / 6. yadi byAja kA dhaMdhA karate ho, to jyAdA byAja nahIM leM / For Private And Personal Use Only 97 7. kisI se rupaye vasUla karate samaya krUra nahIM bneN| 8. smagaliMga taskarI ( avaidha dhaMdhA ) jaise dhaMdhe nahIM kreN| 9. juA nahIM kheleM / yadi dRr3ha manobala se ye sArI bAteM jIvanavyavahAra meM lAne kA prayatna karoge to gRhasthadharma kI nIMva majabUta bana jaayegii| ApakA dhArmika jIvana dUsare manuSyoM kA Adarza bana jaayegaa| logoM ke hRdaya meM paramAtmA ke prati, sadguruoM ke prati aura saddharma ke prati sadbhAva paidA hogaa| dharma kI saccI prabhAvanA isa prakAra hotI hai / mAtra per3e yA batAse bA~Takara dharmaprabhAvanA nahIM kI jAtI / nyAyapUrNa vyavahAra se upArjita dhana-sampatti Apake mana meM pavitra vicAra paidA kregii| jahA~-jahA~ bhI Apa usa dhana kA dAna doge, vahA~ bhI unnati hogii| nyAya-saMpannatA ko akhaMDa rakhate hue, gRhasthajIvana ke dUsare sAmAnya dharmoM kA pAlana kara mokSamArga kI ArAdhanA karate raho, yahI maMgala kAmanA / Aja basa, itanA hI / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana- 32 www.kobatirth.org vijAtIya AkarSaNa Attraction of Opposite Sex kI samasyA Adi anAdi se parezAna kara rahI hai hara eka jIva ko ! * dunyavo tamAma puruSArthoM kA eka hI lakSya ho jAtA hai ki pA~ca iMdriyoM ke viSayasukha prApta karanA ! narakagati meM jIvAtmA ko maithuna-vAsanA suSupta rahatI hai, kyoMki vahAM para mAnasika-zArIrika vedanA ho asahanIya hotI hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * 'maiM kisI ke lie kucha kara rahA hU~' isa taraha ke kartRtva ke abhimAna meM kabhI bhI khiMca mata jAnA | sabase pahale zAdI vyavasthA bhagavAna RSabhadeva ke samaya meM astittva meM AI hai| zAdI meM bhI eka dUsare ke sukha-duHkha meM sahabhAgI bane rahane kA Adarza jIvaMta rakhanA hogaa| eka dUsare ke lie paraspara vizvAsa, sahanazIlatA, udAratA aura gaMbhIratA kA svIkAra honA jarUrI hai| pravacana : 33 98 anur meM mahAna zrutadhara, pUjya AcArya zrI haribhadrasUrijI ne svaracita 'dharmabiMdu' graMtha gRhastha jIvana kA sAmAnya dharma batAyA hai / isI grantha meM Age gRhastha jIvana kA vizeSa dharma aura sAdhudharma bhI batAyA hai| isa samaya yahA~ gRhastha ke sAmAnya dharma kA vivecana ho rahA hai| For Private And Personal Use Only gRhastha jIvana paise ke binA nahIM cala sakatA, isalie arthaprApti kA puruSArtha karanA anivArya hotA hai / vaha arthapuruSArtha kisa prakAra karanA cAhie, isa viSaya para vistAra se Apako samajhAyA hai| Aja se apana gRhastha jIvana ke kAmapuruSArtha para vivecana prArambha kreNge| kAmavAsanA : manuSya meM sAhajika : manuSya dhana isalie kamAtA hai ki vaha pA~ca iMdriyoM ke viSayasukha prApta kara sake aura bhoga-upabhoga kara sake / vaiSayika sukhoM ko bhoganA hI kAmapuruSArtha kahalAtA hai| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-32 kAnoM se priya gIta-saMgIta sunanA! A~khoM se priya rUpa kA darzana karanA! nAka se priya suvAsa-sugaMdha kA AsvAda karanA! jihvA se priya rasoM kA anubhava karanA! sparzendriya se priya sukhadAyI sparza kA anubhava karanA! puruSa ko strI kA sparza-sukha aura strI ko puruSa kA sparzasukha priya lagatA hai| puruSa ko strI ke prati aura strI ko puruSa ke prati sahaja AkarSaNa hotA hai| devaloka ke deva-devI hoM, tiryaMcagati ke pazu-pakSI hoM yA manuSyagati ke strI-puruSa hoM, vijAtIya kA AkarSaNa hotA hI hai| kyoMki saMsAra ke sabhI jIvoM meM 'maithuna saMjJA' hotI hI hai| kisI jIva meM maithuna saMjJA jAgrata hotI hai to kisI jIva meM suSupta hotI hai| maithuna saMjJA : zAstrIya paribhASA meM puruSa kI maithuna saMjJA 'puruSaveda' kahalAtI hai, strI kI maithuna saMjJA strIveda' kahalAtI hai aura napuMsaka kI maithuna saMjJA 'napuMsakaveda' kahalAtI hai| ye puruSaveda, strIveda aura napuMsakaveda mohanIya-karma ke hI prakAra haiN| sabhI saMsArI jIva 'mohanIya-karma' ke prabhAva se prabhAvita haiN| jo jIvAtmA AtmajJAnI banatA hai aura mohanIya-karma ke prabhAvoM se prabhAvita nahIM hotA hai, arthAt tapa, tyAga, jJAna, dhyAna aura saMyama se Atmanigraha karatA hai, vaha maithuna saMjJA se parAbhUta nahIM banatA hai| ___ naraka gati meM jIvoM ko itanI prabala zArIrika aura mAnasika vedanAe~ hotI haiM ki vahA~ unakI maithuna saMjJA jAgrata hI nahIM ho pAtI hai| yoM bhI, manuSya ke jIvana meM bhI ghora vedanAe~ aura bhayAnaka vyAdhiyA~ ubharatI haiM taba maithuna saMjJA jAgrata nahIM hotI hai, yAnI jAtIya vRttiyA~ suSupta raha jAtI haiN| devagati meM deva aura deviyoM meM maithuna saMjJA jAgrata hotI hai aura vahA~ to janma hote hI deva-deviyoM kA saMbaMdha zurU ho jAtA hai| jina-jina devalokoM meM deviyAM nahIM hotI haiM vahA~ devoM kI maithuna saMjJA suSupta hotI hai aura unameM deviyoM ke prati AkarSaNa hI paidA nahIM hotA hai| uccatama devalokoM meM devoM kI Atmasthiti nirvikAra hotI hai| parantu jina-jina devalokoM meM deviyA~ hotI haiM vahA~ deva-devI ke zArIrika saMbaMdha hote hI haiM, ve loga brahmacArI nahIM bana For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 pravacana-33 skte| brahmacarya ko acchA mAnane para bhI ve brahmacarya kA pAlana nahIM kara skte| maithuna saMjJA para vijaya pAnA unake lie azakya hotA hai| ___ jo deva-devI samyakadRSTi hote haiM, ve samajhate haiM ki abrahma kA sevana pApa hai, brahmacarya kA pAlana dharma hai, phira bhI ve abrahma kA tyAga nahIM kara sakate aura brahmacarya kA pAlana nahIM kara sakate! una para maithuna saMjJA kA utanA prabala asara hotA hai| tiryaMcayoni meM yAnI pazu-pakSI kI yoni meM bhI maithuna saMjJA kA vyApaka asara hotA hai| jina pazu-pakSI aura kIr3oM meM mana nahIM hotA hai, jo jIva paMcendriya nahIM hote haiM una jIvoM meM maithuna saMjJA jAgrata nahIM hotI hai, suSupta hotI hai| parantu jo tiryaMca paMcendriya haiM aura manavAle haiM unameM yaha saMjJA jAgrata hotI hai| ye jIva bhI avikArI banane kA puruSArtha nahIM kara sakate haiM, saMjJAnigraha nahIM kara sakate haiN| hA~, zArIrika vedanA se grasta hone para unakI jAtIya vAsanA zAnta ho jAtI haiN| sazakta aura nirogI zarIra meM jAtIya vAsanA kI uttejanA vizeSa rUpa meM hotI hai, isalie mumukSu AtmA jo avikArI bananA cAhatA hai usake lie tapa aura tyAga kA mArga batAyA gayA hai| tapa-tyAga se zarIra durbala aura azakta banatA hai, aise zarIra meM maithuna saMjJA kI uttejanAe~ kama hotI haiN| mana kI vAsanA jJAna-dhyAna se zAnta ho jAtI hai| parantu ye tapa-tyAga aura jJAna-dhyAna naraka meM aura tiryaMcayoni meM saMbhava nahIM haiM! yaha sAdhanA to mAtra manuSyajIvana meM hI ho sakatI hai| manuSya ko tIna vedoM meM se kisI bhI veda kA udaya ho sakatA hai| kisI ko puruSaveda kA udaya, kisI ko strIveda kA udaya, kisI ko napuMsakaveda kA udaya! jaba puruSaveda kA udaya hotA hai taba strIsparza kI icchA hotI hai aura jisako napuMsakaveda kA udaya hotA hai usako strIsparza aura puruSasparza-donoM kI icchA hotI hai| mohanIya-karma ko naSTa karane kA lakSya cAhie : ___ maiMne Apako pahale hI batA diyA ki ye tInoM veda mohanIya-karma ke prakAra haiN| manuSya mohanIya-karma kA nAza kara sakatA hai! yadi karanA ho to! eka bAta acchI taraha se dhyAna meM rakhanA ki mohanIya-karma kA nAza kiye binA, upazama kiye binA cittazAnti, Atmazuddhi, mana kI sthiratA prApta honevAlI nahIM hai| For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 101 yadi Apa cAhate ho cittazAnti, Atmazuddhi aura manaHsthiratA, to mohanIyakarma kA kSaya-upazama karane kA prayatna karanA hI pdd'egaa| ApakI dharmaArAdhanA kA lakSya mohanIya-karma kA nAza hI honA caahie| mohanIya kA mAyAjAla : AThoM karmoM meM yaha mohanIya-karma hI ati prabala hai| jIvAtmA para pUrA chA gayA hai! jIva rAgI banatA hai, dveSI banatA hai, krodha karatA hai, abhimAna karatA hai, mAyA-kapaTa karatA hai, lobha karatA hai, ha~satA hai, zoka-Akranda karatA hai, khuza hotA hai, nAkhuza hotA hai, bhayabhIta hotA hai, kisakI vajaha se yaha saba hotA hai? kauna nacAtA hai? mohanIya-karma! yaha saba Apako pasanda hai| rAga-dveSa vagairaha karane meM maz2A AtA hai? kSaNa meM ha~sanA, kSaNa meM ronA! kSaNa meM khuza honA, kSaNa meM nAkhuza honA! kSaNa meM prema karanA, kSaNa meM ghRNA karanA, yaha eka nATaka nahIM lagatA hai? lajjAspada nATaka hai yh| eka sAmAnya jar3a padArtha ananta zaktivAle AtmA ko nacAtA hai, yaha kyA lajjAspada nahIM hai? 'maiM caitanyasvarUpa ananta zakti-sampanna AtmA hU~ aura mujhe jar3a padArtha nacAye? maiM vItarAga svarUpa hU~ aura rAga-dveSa mujhe nacAye?' AtA hai aisA vicAra? kaise AyeM aise vicAra? nAcane meM majA lUTa rahe ho na? nAcate raho! anantakAla se saMsAra meM nAcate Aye ho| bhinna-bhinna rUpa aura bhinna-bhinna veza dhAraNa kara jIva nAcate rahe haiM, nacAnevAlA hai mohanIya-karma! nAcanevAle haiM mohamUr3ha jIva! eka kahAnI rAmalIlA kI : ___ eka choTe gA~va meM rAmalIlA karanevAlI eka maMDalI aayii| gA~va meM logoM ko mAlUma ho gayA ki Aja rAta ko rAmalIlA honevAlI hai| rAmalIlA karanevAle ke pAsa dUsarA to saba sAmAna thA parantu rAjA ko pahanane kA koTa nahIM thA! koTa honA anivArya thA, koTa ke binA rAjA kA abhinaya nahIM ho sakatA thaa| turaMta hI vaha naTa-abhinaya karanevAlA gA~va ke darajI ke pAsa gyaa| gA~va meM eka hI darajI thA aura zAdI kA mausama thA! darajI ke pAsa Dhera sArA kAma thaa| naTa ne jAkara namratA se darajI ko kahA : 'bhAI, Aja rAta ko mujhe nATaka karanA hai aura maiM koTa bhUla AyA hU~, to mujhe rAjA pahanatA hai vaisA koTa zAma taka taiyAra karake do, tuma jitanA rUpayA lenA cAho le lenaa|' darajI ne kahA : 'mujhe ina dinoM meM marane kI bhI phurasata nahIM hai.... itanA sArA kAma par3A hai, dikhatA nahIM hai? maiM koTa nahIM banA sktaa|' darajI ne For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 102 A~kha uThAkara usa naTa ke sAmane dekhA taka nahIM, vaha apanA kAma karatA rhaa| naTa ne phira se darajI ko bar3I namratA se kahA : 'mere bhaiyA, isa gA~va meM dUsarA darajI nahIM hai.... dUsare gA~va jAne meM samaya lagatA hai aura zAma taka koTa taiyAra nahIM ho sakatA hai, isalie kRpA karake itanA kAma kara do|' darajI ne jhuMjhalAkara kahA : 'eka bAra maiMne manA kara diyA na? maiM koTa nahIM banA sakatA, merA sara mata khapAo!' naTa ko darajI kI bAta bahuta akhrii| usane bhI taiza meM Akara kahA : 'dekho, tuma darajI ho to maiM bhI nATaka karanevAlA hU~.... merA apamAna karake sAra nahIM nikAloge| eka bAra aura prArthanA karatA hU~ ki merA koTa sI do|' darajI gusse meM A gayA, khar3A ho gayA aura jora-jora se bolane lagA : 'calA jA yahA~ se, tU naTa hai to tere ghara kA, maiM terA koTa nahIM sIU~gA, nahIM sIU~gA.... tere se ho so kara lenA.... kyA tU mujhe gA~va se nikAla degA?' 'hA~ hA~! maiM naTa hU~, maiM cAhU~ to gA~va se bhI nikAla dU~!' naTa ne bhI gusse meM Akara kaha diyaa| 'nikAla denA, tere se maiM DaratA nahIM hU~, calA jA yahA~ se....|' naTa to calA gayA apanI dharmazAlA meN| darajI kucha samaya bar3abar3a karatA rhaa| gA~va meM eka hI darajI thA, sAre gA~va ke kapar3e yahI darajI sItA thaa| vaha apanI mahattA jAnatA thaa| logoM kI garaja ko jAnatA thA, isalie vaha nirbhaya thaa| 'mere binA gA~va ko cala hI nahIM sakatA! gA~va ko merI garaja hai, mujhe gA~va kI garaja nahIM hai|' aise vicAravAle loga kabhI na kabhI Thokara khAte haiM, kabhI duHkhI hote haiN| saMsAra meM sabhI kSetroM meM aisA dikhAI detA hai! ajJAnI, mUrkha aura mUr3ha jIvoM kI aisI hI dazA hotI hai| ghara meM eka hI vyakti kamAtA hai, yadi vaha samajhadAra nahIM hai to kyA mAnatA hai, jAnate ho na? kyA bolatA hai gharavAloM ke sAmane? 'maiM kamAtA hU~ to ghara calatA hai, yaha sArI sukha-suvidhA maiM hU~ to milatI hai....tumhAre lie itanAitanA karatA hU~ phira bhI tumheM merI koI kadra hI nahIM hai...|' sabhA meM se : aisA to hama loga bhI bolate haiM! mahArAjazrI : kyoMki Apane mAna liyA hai ki Apake binA sabhI gharavAle bhUkhe mareMge! Apake binA ve loga beghara bana jAyeMge! yaha ApakA mithyA abhimAna hai| yaha ApakI ghora ajJAnatA hai| Apa nahIM jAnate ki sabhI jIva apana apane For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 103 karma lekara janamate haiM? saba ke apane-apane puNyakarma aura pApakarma haiN| Apa bhUla jAyeM ki Apa hI saba ke sukhadAtA haiM! Apa bhUla jAyeM ki Apa hI saba kA sahArA ho! mAna lo ki kala Apa paraloka ke yAtrI bana gaye to kyA parivAra para AsamAna gira jAyegA? Apake pIche sArA parivAra jalasamAdhi le legA? darajI mAnatA hai ki 'yadi maiM calA jAU~ isa gA~va se to gA~va ke sabhI loga naMge ho jAyeMge! unako kauna kapar3e sI kara degA?' hai na ghora ajJAnatA? vaha gA~va se calA jAyegA to duniyA meM dUsarA darajI nahIM milegA kyA? vaha naTa apane sthAna para pahu~cA aura usane apane sAthiyoM se kahA : 'Aja rAta ko apana rAmalIlA nahIM kareMge parantu darajIlIlA kareMge!' usane darajI ke ghara ko, usakI patnI ko, usake baccoM ko - sabako dekha liyA thaa...| pAsa vAle gA~va meM jAkara darajI kI kaiMcI vagairaha sAmAna le aayaa| rAta ko rAmalIlA dekhane sArA gA~va ikaTThA ho gyaa| vaha darajI bhI apane parivAra ke sAtha rAmalIlA dekhane A gayA thaa| sTeja kA paradA uThA aura maMgalAcaraNa zurU huaa| maMgalAcaraNa pUrA hote hI darajIlIlA kA prAraMbha ho gayA / eka tarapha se darajI sTeja para AyA aura dUsarI tarapha se darajI kI patnI aayii| saMvAda zurU ho gyaa| logoM ko to maz2A A gayA! gA~va ke darajI jaisA hI abhinaya ho rahA thA / darajI kI patnI kA abhinaya bhI vaisA hI bar3hiyA ho rahA thA! loga to peTa pakar3akara ha~sane lage! kucha loga to gA~va kA darajI jahA~ baiThA thA usakI ora dekhakara ha~sane lage! darajI kI patnI darajI ke pAsa hI baiThI thI, usane darajI se kahA : 'kyA dekhate ho? apanI lIlA ho rahI hai.... loga apanI ora dekhakara ha~sa rahe haiN| calo uTho, apana ko nahIM rahanA hai isa gA~va meN...|' __ darajI apanI patnI ke sAtha uThakara ghara para A gyaa| bailagAr3I meM sAmAna bharane lagA aura gA~va chor3akara jAne kI taiyArI karane lgaa| logoM ko bAta mAlUma ho gii| logoM meM Apasa meM kAnAphusI zurU ho gaI.... udhara usa naTa ko khayAla A gayA ki kucha bAta jarUra banI hai| usane gA~va ke mukhiyA ko pUchA : 'kyoM bhAI, nATaka dekhane Aye ho yA bAteM karane?' / ___ mukhiyA ne kahA : 'tumane yaha darajIlIlA kA khela kiyA aura hamArA darajI rUTha gayA... gA~va chor3akara jA rahA hai|' For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 ___ 104 'to jAne do usako! hama loga to koI bhI nATaka kara sakate haiN|' 'lekina abhI vaha calA jAyegA to hamArA kAma bigar3a jaayegaa| gA~va meM pA~ca-pacIsa zAdiyA~ haiM, sAre kapar3e usako sIne ke liye diye haiN|' 'to kyA karanA hai Apako? darajI ko vApasa lAnA hai?' 'hA~, vApasa lAnA hI hogA, hama loga jAkara usako manAte haiN|' gA~va kA mukhiyA 4-5 dUsare logoM ko lekara darajI ke ghara para phuNcaa| darajI aura usakI patnI to bailagAr3I meM baiTha gaye the aura calane kI taiyArI thI.... ____ mukhiyA ne darajI se kahA : 'bhAI, aise tumheM gussA nahIM karanA cAhie | tuma mata jAo, tumhAre jAne se hamArA kAma bigar3a jaayegaa|' 'nahIM, maiM to jAU~gA hI! tuma loga merA nATaka dekho aura ha~sate raho! mujhe aba isa gA~va meM nahIM rahanA hai|' mukhiyA ne bahuta samajhAyA parantu darajI nahIM mAnA aura usane apanI gAr3I calA dii| mukhiyA vagairaha naTa ke pAsa pahuMce aura kahA : 'vaha to jA rahA hai, hamane bahuta samajhAyA parantu mAnA nhiiN|' naTa ne kahA : 'Apa loga kaheM to maiM jA kara vApasa lA sakatA hU~! mujhe batAo ki vaha gA~va ke kisa daravAje se nikalegA?' gA~va ke logoM ne rAstA batAyA, daravAjA batAyA / naTa turaMta hI nikala par3A aura usa daravAje ke pAsa Akara khar3A rhaa| thor3I dera meM darajI kI bailagAr3I vahA~ A gii| daravAje meM jyoM hI bailagAr3I aaii| naTa sAmane Akara khar3A raha gyaa| darajI ne pUchA : 'kauna hai? rAste se haTa jaao|' __ naTa ne kahA : 'yaha to maiM hU~....tumhArA nATaka karanevAlA! maiMne subaha hI kahA thA na ki maiM tujhe gA~va se nikAla dUMgA! nikAlA na?' gAr3I ke pAsa jAkara naTa ne cuTakI lete hue kahA / darajI gusse meM A gayA aura bolA : 'tU kauna hotA hai mujhe gA~va meM se nikAlanevAlA?' apanI patnI ko kahA : 'calo vApasa, nahIM jAnA hai apana ko dUsare gA~va, yaha kauna hotA hai apana ko nikAlanevAlA? calo ghara, vApasa cleN|' darajI ne bailagAr3I ko vApasa liyA aura zIghratA se ghara kI ora claa| naTa jora-jora se ha~sane lgaa| aisA hI hai mohanIya-karma : naTa ne darajI ko kaisA nacAyA? kaisA mUrkha banAyA? vaise mohanIya-karma For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 105 jIvAtmA ko nacAtA hai| kabhI ha~satA hai to kabhI rulAtA hai! kabhI krodhI banAtA hai to kabhI dIna-hIna banAtA hai! jAtIya vAsanA se uttejita bhI yahI mohanIyakarma karatA hai| samajha lo isa karma aura usake vyApaka prabhAvoM ko| yadi mohanIya-karma ke prabhAvoM ko rokane kA prayatna nahIM kiyA to AtmA kI durdazA ho jaayegii| yadi yaha prayatna nahIM kiyA to ananta pApakarmoM se AtmA ba~dha jAyegI aura durgati meM calI jaayegii| mAnavajIvana meM Apa mohanIya-karma kA nAza kara sakate ho, usake prabhAvoM ko roka sakate ho| ___ abrahma kA sevana, maithuna kI kriyA mohanIya-karma-prerita hotI hai | yadi Apa abrahmasevana karanA nahIM cAhate haiM to Apa brahmacarya kA pAlana kreN| yadi Apa apanI jAtIya vAsanAoM para saMpUrNa saMyama rakhane meM samartha nahIM haiM, saMpUrNa brahmacarya kA pAlana karane meM samartha nahIM haiM to Apako kisI yogya vyakti se zAdI kara lenI caahie| zAdI se saMbaddha vyakti se hI Apa apanI sparza-vAsanA ko zAMta kara sakate haiN| yugalikoM kA samaya : __ bhArata meM zAdI kI prathA isa hetu se zurU huI hai| apanI jaina-paramparA ke anusAra bhagavAna RSabhadeva se zAdI kI paramparA zurU huI hai| usake pahale yugalika manuSyoM kI sRSTi thii| yugala yAnI jodd'aa| lar3akA aura lar3akI kA yugala janma letA thA, donoM sAtha meM bar3e hote the aura pati-patnI kA saMbaMdha bhI una donoM meM hotA thaa| hAlA~ki zAdI kI kriyA saMpanna nahIM hotI thI, svAbhAvika rUpa se hI una donoM kA jAtIya saMbaMdha ho jAtA thaa| yugalika strI-puruSa bar3e prAmANika, saMtoSI aura prazAnta hote the| kabhI bhI puruSa parastrI kA abhilASI nahIM banatA thA, kabhI strI para-puruSa kA saMga nahIM karatI thii| hara yugalika eka jor3e ko janma de detA thA aura unakA Apasa meM sambandha ho jAtA thaa| strI aura dhana ke nAma koI lar3AI nahIM thI, koI jhagar3A nahIM thaa| isalie usa kAla meM rAjyavyavasthA nahIM thI, nyAyAlaya nahIM the| sabhI mAnava prakRti ke niyamoM kA anusaraNa karate the| vahI unakA dharma thaa| ve loga kisI bhI jIva kI hiMsA nahIM karate the, kabhI asatya nahIM bolate the, kabhI corI nahIM karate the, kabhI vyabhicArI nahIM banate the aura parigraha bhI nahIM rakhate the| hai na yaha mahAna dharma? isake prabhAva se sabhI yugalika manuSya marakara svarga meM jAte the| koI bhI yugalika narakagati, tiryaMcagati aura manuSya gati meM nahIM jAtA thaa| usa kAla meM manuSya hI nahIM pazu bhI prazAnta hote the| For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 pravacana-33 jaba bhagavAna RSabhadeva hue usa samaya eka durghaTanA huii| eka yugala meM se puruSa mara gayA, strI jiMdA raha gii| logoM ne socA ki 'isa strI kA kyA kiyA jAya?' ve usa lar3akI ko lekara bhagavAna RSabhadeva ke pitAjI nAbhikulakara ke pAsa gye| nAbhikulakara ko bAta btaayii| unhoMne kahA ki usa lar3akI kI zAdI RSabha se kara dI jAya | aura lar3akI kI zAdI RSabhakumAra se kara dI gaI! isa prakAra isa bhArata meM sarva prathama zAdI racAyI gaI aura puruSa ko do patnI bhI prathama bAra hI huii| bhagavAna RSabhadeva kI do patniyA~ thIM - sunandA aura sumaMgalA | yugalika puruSoM ko eka hI patnI hotI thii| zAdI kyoM? : eka bAta mata bhUlanA ki mAnavajIvana dharmapuruSArtha ke dvArA mokSa prApta karane ke lie hai| isa dharmapuruSArtha meM kaSAyoM kI upazAnti aura jAtIya vAsanAoM kI upazAnti atyanta Avazyaka mAnI gaI hai| yadi Apa apanI maithuna kI vAsanA para pUrNa saMyama nahIM rakha pAte haiM to hI Apako zAdI kA, vivAha kA mArga lene kA hai| vivAha se saMbaddha vyakti ke sAtha viveka se Apa apanI vAsanA kI Aga zAnta kara sakate ho aura citta-vRttiyoM ko sthira rakha sakate ho| vivAhita strI ke alAvA dUsarI kisI bhI strI ke prati rAgadRSTi se dekhane kA bhI nhiiN| vivAhita puruSa ke alAvA dUsare kisI bhI puruSa ke prati mohadRSTi se dekhane kA bhI nhiiN| kyoMki Apako karanA hai dharmapuruSArtha! uddIpta vAsanA Apako dharmadhyAna meM aura dharmakriyA meM sthira nahIM banane detI hai; asthiratA, caMcalatA paidA karatI hai; isalie usa vAsanA ko zAnta karanA Avazyaka hotA hai| tapa-tyAga se aura jJAna-dhyAna se usa maithuna kI vAsanA ko Apa zAnta nahIM kara pAte haiM to bhoga-saMbhoga se bhI usa vAsanA ko zAnta-upazAnta karake Apako dharmapuruSArtha meM tallIna bananA hai| udIpta vAsanAe~ dharmapuruSArtha meM bAdhaka : koI bhI indriya, jaba taka apane viSayoM ke prati AkarSita hai, jaba taka manovRttiyA~ vaiSayika sukhoM meM ramatI haiM taba taka dharmapuruSArtha nahIM ho sakatA hai| isameM bhI kSudhA aura bhogecchA-ye do jaba uddIpta hote haiM taba to tana-mana dharmaArAdhanA meM saMlagna ho hI nahIM skte| atyanta kSudhAtura manuSya, yadi vaha mahAmuni yA mahAtmA nahIM hai to bhakSya-abhakSya kA viveka nahIM kara sktaa| vaise atyanta kAmAtura manuSya gamya-agamya kA viveka nahIM kara sktaa| atyanta For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 33 107 kSudhAtura aura atyanta kAmAtura manuSya meM viveka Tika hI nahIM sakatA / usako to apanA viSaya cAhie ! usa viSaya kA bhoga - upabhoga cAhie ! viSaya kaisA bhI ho! bhakSya ho yA abhakSya, gamya ho yA agamya ! jIvAtmA kI manovRttiyoM ko dekhakara, jAnakara pUrNajJAnI mahApuruSoM ne dharmapuruSArtha kA mArga batAyA hai| jisa prakAra brahmacarya kA mArga batAyA usa prakAra zAdI kA bhI mArga batAyA / gRhasthadharma btaayaa| yadi Apa sampUrNa brahmacarya kA pAlana karane meM samartha nahIM ho to Apa zAdI kara, usI vyakti se ApakI kAmecchA ko zAnta karo, svapatnI meM hI saMtoSa karo / jo tumhArI patnI nahIM hai, jo tumhArA pati nahIM hai, usakI kabhI icchA bhI mata karo / yaha hai gRhasthadharma | zAdI-vivAha kisase karanA, kaise karanA, ye bAteM batAnI haiM; parantu isake pahale eka aura bAta batA dU~ : kAmecchA .... bhogecchA honA svAbhAvika hai parantu usa icchA ko prabala mata hone denA / yadi prabala bhogecchA ho to usako 'normala' banAne kA prayatna karanA / icchA 'normala' ho sakatI hai| yadi bhogecchA prabala banI rahI to saMbhava hai ki Apa vyabhicAra ke mArga para cale jAoge / parastrIgAmI bana jAoge, vezyAgAmI bana jaaoge| yadi isa galata rAste para cale gaye to jIvana barabAda ho jaayegaa| jIvana meM se dharma to calA jAyegA, naitikatA bhI naSTa ho jAyegI / parastrIgAmI aura vezyagAmI puruSa kabhI bhI kisI dharmaArAdhanA meM sthira nahIM bana sakatA / mAno ki vaha mandira meM bhI jAyegA, to bhI vahA~ para vaha sthiratA nahIM pAyegA, usakA mana caMcala hI banA rhegaa| vaha upAzraya meM pravacana sunane AyegA to bhI usakA mana to vezyAoM meM hI bhaTakatA rahegA / yadi Apa acchA gRhasthajIvana jInA cAhate ho, pratiSThita sAmAjika jIvana cAhate ho, sukhI pArivArika jIvana cAhate ho to Apako tIvra bhogecchA ko zAnta karanA hI par3egA / bhogecchA meM se tIvratA dUra karanI pdd'egii| sabhA meM se : bhogecchA tIvra nahIM ho, parantu ghara kI strI bhI puruSa ko yadi santoSa nahIM detI hai to puruSa parastrIgAmI athavA vezyAgAmI bana jAte haiM, aise udAharaNa dekhane meM Ate haiN| mahArAjazrI : sambhava hai, ApakI bAta saMbhavita hai, isalie to jJAnI puruSoM ne, kaisI strI ke sAtha zAdI karanI cAhie, isa viSaya meM spaSTa aura sucArU mArgadarzana diyA hai| Apa logoM ne vaha mArgadarzana lekara zAdI kI hai na? sabhA meM se : aisA mArgadarzana hamako kisI ne Aja taka nahIM diyA hai| For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 108 ___ mahArAjazrI : lekina aisA mArgadarzana mile to usI mArgadarzana ke anusAra lar3ake-lar3akiyoM kI zAdI karoge na? sabhA meM se : lar3ake-lar3akiyoM kI zAdI aba hamako nahIM karanI par3atI hai, ve loga svayaM kara lete haiN| mahArAjazrI : to phira mArgadarzana una logoM ke kAma aayegaa| yadi unako Apasa ke saMgharSoM se bacanA hai to| Ajakala lar3ake-lar3akiyA~ jo svayaM pasandagI kara zAdI kara lete haiM, unameM se nabbe pratizata zAdiyA~ niSphala jA rahI haiM, kyoMki unako pasandagI karanA hI nahIM AtA hai| zAdI koI paise kamAne kA tarIkA thor3e hI hai! yaha galata paramparA jo zurU huI hai usameM nimitta to Apa loga hI bane ho| Apa logoM ne apanI lar3akI kI zAdI mAtra dhana-saMpatti ke mAdhyama se karanA zurU kara diyA / kanyAvikraya aura varavikraya kyA hai? kisI pradeza meM kanyAvikraya hotA hai to kisI pradeza meM varavikraya hotA hai| yaha 'vikraya' kyA hai? bhayAnaka vikRti! mAtra rUpaye ke mAdhyama se kanyA becI jAtI hai, lar3akA becA jAtA hai| isa prakAra kI zAdiyA~ kaise saphala ho sakatI haiM? zAdI ke bAda jaba pati aura patnI ke bIca tanAva paidA ho jAtA hai, manamuTAva ho jAtA hai, jhagar3A hone lagatA hai, mArapITa zurU ho jAtI hai; taba donoM ke jIvana meM ghora abhAva, ghora azAnti paidA ho jAtI hai| eka-dUsare se asantuSTa ve loga galata rAste para cale jAte haiN| zAdI koI paisA kamAne kA vyApAra nahIM hai| zAdI mAtra manoraMjana aura jAtIya sukha kA hI mArga nahIM hai, zAdI jisa strI-puruSa ke bIca hotI hai una donoM ke jIvana sadAcArI bane rahane caahie| donoM kA dharmapuruSArtha sucArU rUpa se honA caahie| unakI saMtati bhI saMskArI aura sadguNoMvAlI honI caahie| rUpa aura rupayoM kI rAmAyaNa hai : ___ pati-patnI ke bIca jahA~-jahA~ bhI vaira-virodha aura vidveSa paidA hotA hai vahA~ ve donoM galata mArga para cale jAte haiN| zAyada hI koI strI yA puruSa aise vyabhicAra se bacatA hogaa| isalie, strI-puruSa kA Apasa meM acchA snehasadbhAva honA caahie| yaha sneha-sadbhAva svArthamUlaka nahIM honA caahie| ekadUsare ke sukha-duHkha meM sahabhAgI banane kA Adarza honA cAhie | eka-dUsare ke prati sahanazIla, udAra aura gaMbhIra bane rahanA cAhie | For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-33 ___109 __ Ajakala jo lar3ake aura lar3akiyA~ svayaM pasandagI kara zAdI kara lete haiM vahA~ rupaye se bhI jyAdA rUpa kA mAdhyama rahatA hai| purAne loga rUpaye ko mAdhyama banAte the, vartamAna samAja ne rUpa ko pasandagI kA mAdhyama banAyA hai| inameM bhI do vibhAga haiN| lar3ake vizeSa kara rUpavatI lar3akI pasanda karate haiM to lar3akiyA~ vizeSa kara zrImanta lar3ake pasanda karatI haiN| ye donoM mAdhyama, pasandagI ke viSaya meM apUrNa haiN| rUpa aura rupaye hI sukhI jIvana ke AdhAra nahIM haiN| rUpa aura rupaye se sneha, prema aura sadbhAva prApta nahIM hotA hai| sneha, prema aura pArasparika sadbhAva hI sukhI gRhastha jIvana ke AdhArastaMbha haiM | rUpa dekhakara zAdI kI, zAdI ke bAda usa strI kA aisA darda huA ki usakA rUpa calA gyaa| phira kyA hogA? usako pati kA pyAra milegA kyA? nahIM, pati ko to rUpa kA moha thA, patnI meM aba rUpa nahIM rhaa| basa, patnI ghara meM majadUrI karatI rahegI aura pati dUsarI rUpavatiyoM ke pIche bhaTakatA phiregaa| vaise strI ne rupaye dekhakara pati pasanda kiyA, zAdI ke pazcAt pati ko vyApAra meM nukasAna huA, rupaye cale gaye, baMgalA beca denA par3A, kAra bhI calI gaI.... aba kyA usa patnI ko apane pati meM rasa rahegA? nahIM, dUsarA jo koI puruSa usako mauja-majA karAtA hogA, sinemA dikhAne le jAtA hogA, 'mArkeTiMga' karane rupaye detA hogA.... usa puruSa kI rakhaila bana jaayegii| Ajakala sabhya samAja jo kahalAtA hai, usa samAja meM aisI pracchanna vezyAoM kI saMkhyA bar3ha rahI hai| vaise AvArA yuvAnoM kI saMkhyA bhI bar3ha rahI hai| ___ Ajakala manuSya kA vyaktigata jIvana, pArivArika jIvana, sAmAjika jIvana aura rASTrIya jIvana kitanA giratA jA rahA hai? kitanA azAnta banatA jA rahA hai? kitanA hiMsAmaya, klezamaya aura pApamaya bana gayA hai? kyoMki zAdI ke Adarza hI TUTa gaye haiM | strI-puruSa ke saMbaMdha atyanta nimnastara ke bane haiN| dharmapuruSArtha aura mokSadRSTi jIvana se bahiSkRta ho gaye haiN| granthakAra AcAryadeva gRhasthadharma kA vivecana karate hue dUsarA dharma batA rahe haiM vivAha ke aucitya kA | aucitya kA vicAra Age kareMge.... Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 110 '. strI-puruSoM ke bIca ke saMbaMdha dharma-ArAdhanA meM kSati pahu~cAnevAle nahIM hone cAhie! ArAdhanA-upAsanA ke rAste para paraspara sabhA eka-dUsare ke pUraka-sahAyaka banakara unheM jInA caahie| 'misTara' aura 'misisa' donoM yadi 'kvAliphAiDa' - DigrIdhArI hoMge, donoM ke dimAga yadi teja tarrAra hoMge to unakA jIvana azAMti, kleza aura saMtApa kA zikAra bana jaaegaa| Ajakala to majadUra se lekara 'minisTara' taka meM zarAba kI burAI phailI huI hai....mAMsAhAra aura aMDA-AhAra bhI Ajakala taMdurustI evaM tAkata ke nAma para kiye jAne lage haiM! . samAja meM Ajakala par3he-likhe bevakUphoM kA aura zrImaMtAI ke naze meM cUra hue garIboM kA bolabAlA ho rahA hai! na jAne yaha saba samAja ko kahA~ para le jAkara paTakegA? pravacana : 34 mahAna zrutadhara, pUjya AcArya zrI haribhadrasUrijI 'dharmabiMdu' grantha ke mAdhyama se gRhastha jIvana ke sAmAnya dharma kA vivecana kara rahe haiN| zAdI-vivAha kI kriyA gRhastha jIvana kI eka pramukha kriyA mAnI gaI hai| asaMkhya varSoM se strIpuruSa ke vivAha kI paramparA calI A rahI hai| kaise-kaise strI-puruSa ke bIca vivAha-saMbaMdha honA cAhie, ye sArI bAteM AcAryazrI ne spaSTa kI haiN| strI-puruSa kA saMbaMdha aisA nahIM honA cAhie ki unakI dharmaArAdhanA meM kSati phuNce| unakI mokSayAtrA meM vikSepa paidA ho jaayeN| saMbaMdha aisA honA cAhie ki mokSayAtrA meM eka dUsare ko sahAyaka bana sakeM, eka-dUsare ke lie preraNAstrota bana skeN| strI-puruSa ke bIca pA~ca bAtoM kI samAnatA honI cAhie, vivAha se pUrva ina pA~ca bAtoM kI samAnatA dekhanI hI caahie| 1. kula kI samAnatA, 2. zIla kI samAnatA, 3. vaibhava kI samAnatA, For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 111 pravacana-34 4. veSa kI samAnatA, 5. bhASA kI smaantaa| kula kI samAnatA : pahalI samAnatA dekhanI cAhie kula kii| kula kaho yA vaMza kaho, usakI samAnatA honI caahie| jo kula puruSa kA ho, vahI kula strI kA honA caahie| apane deza meM aneka prakAra ke kula, aneka prakAra ke vaMza cale A rahe haiN| prAcInakAla meM ugrakula, rAjanyakula, kSatriyakula, bhogakula jaise aneka kula astitva meM the| vaise sUryavaMza, caMdravaMza jaise vaMzo kA bhI astitva thaa| Aja zAyada Apako khayAla nahIM hogA ki Apa kauna-se kula-vaMza ke haiM! rAjasthAna, madhyapradeza jaise pradezoM meM osavAla, poravAla, zrImAla jaise vaMza dekhe jAte haiN| koI kahatA hai 'hama osavAla vaMza ke haiM, koI kahatA hai 'hama poravAla vaMza ke haiM'.... koI kahatA hai 'hama zrImAla haiM!' koI kula-vaMza ucca gine jAte the, koI kula-vaMza nIca gine jAte the| samAja meM kula-vaMza kI uccatA-nIcatA kI kalpanAe~ mAnya thI aura kula-vaMza ke mAdhyama se vyaktitva mApA jAtA thaa| vahA~ kula kI samAnatA dekhakara zAdIvivAha karanA samucita thaa| Aja bhI jahA~, jisa pradeza meM kula-vaMza yA vaMzaparaMparAgata khAnadAnI ke mAdhyama se manuSya kI uccatA-nIcatA kI kalpanA pracalita hoM vahA~ kula-vaMza kI samAnatA dekhakara hI zAdI karanI caahie| eka gA~va meM eka vaNika parivAra kA do yA tIna pIr3hI se rAjagharAne ke sAtha saMbaMdha thaa| usa parivAra ke pitA....pitAmaha rAjA ke maMtrI rahe hue the| yaha parivAra Aja bhI apane ko ucca parivAra mAnatA hai, jaba ki rAjA cale gaye aura maMtrIpada bhI calA gayA! usa parivAra kA lar3akA kaoNleja meM par3hatA thA, vahA~ kisI lar3akI se paricaya huA, paricaya se prema huA aura zAdI kara lene kA nirNaya kara liyaa| lar3akI bhI thI vaNika parivAra kI, parantu vaha parivAra Arthika dRSTi se madhyama kakSA kA thA, zrImaMta nahIM thA aura usakI vaMzaparaMparA meM koI pUrvaja sattA ke siMhAsana para baiThA huA nahIM thaa| parantu lar3akA to lar3akI ko dekhatA thA, usako lar3akI pasanda thI, usane apane mAtA-pitA ko bAta batA dii| mAtA-pitA ne pahale to manA kara diyaa| parantu lar3ake kA dRr3ha nirNaya dekhakara sammati de dii| zAdI ho gii| lar3akI sasurAla meM A gii| ATha-dasa dina bIte hoMge aura sAsa ke udgAra nikalane lage : 'dekho bahU, For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 34 112 yaha tumhAre bApa kA ghara nahIM hai, hamArA to tIna pIr3hI se rAjagharAne ke sAtha saMbaMdha hai, yahA~ to bar3e-bar3e loga AyA karate haiM, isalie yahA~ DhaMga se raho.... bolane kA khayAla kro|' basa, phira to bAta-bAta meM sAsa putravadhU ko yaha batAtI rahatI hai ki hamArI vaMzaparaMparA ucca hai aura tumhAre pitA kI vaMzaparaMparA hI hai! kabhI kabhI sasurajI bhI apane pitA kI, pitAmaha kI kathA isa prakAra putravadhU ko batAte haiM ki putravadhU ke svamAna ko AghAta lge| kabhI kabhI usakA pati bhI usakA tiraskAra kara detA hai : 'tUMne tere pitA ke ghara kyA dekhA hai? kyA hai tere pitA ke ghara ? hamArA khAnadAna kahA~, tumhArA kahA~....?' usa lar3akI kA ghara meM koI mAna-sammAna na rahA, saba loga usako hIna dRSTi se dekhate the| mAnasika trAsa itanA asahya ho gayA ki eka dina usane agnisnAna kara liyA / sabhA meM se : Ajakala to isa prakAra zAdI karanevAle zAdI ke bAda alaga hI rahane lagate haiM, sAsa aura sasura se alaga! mahArAjazrI : sAsa aura sasura se alaga rahate hoMge, parantu pati - patnI to sAtha rahate haiM na? yadi pati ke dimAga para apane vaMza kA gaurava chAyA huA hogA to? kabhI na kabhI apane kula vaMza kI uccatA ke guNagAna vaha karegA hI? patnI ke pitRpakSa kI nindA karegA hI ! taba kyA hogA ? jhagar3A hogA yA nahIM ? manamuTAva hogA yA nahIM ! aura Aja kI 'kvAliphAiDa' patnI pati kI aisI harakateM sahana kara legI? 'kvAliphAiDa...' DigrIvAlI patniyA~ jyAdAtara svamAnI hogI hI! unameM namratA aura sahanazIlatA Apa zAyada hI dekhoge / yadi pati-patnI donoM aMgrejI DigrIvAle hoMge, donoM svamAnI hoMge, donoM teja-tarrAra dimAga ke hoMge to sArA kAma tamAma samajho ! eka-dUsare kA eka bhI kaTu zabda, eka bhI AkSepa, eka bhI kaTAkSa sahana nahIM kareMge ! prema kI bAteM havA meM ur3a jAyeMgI! 'DAivarsa' lene taiyAra ho jAyeMge / jisa prakAra pati kA kula ucca ho aura patnI kA kula madhyama, to patipatnI ke saMbaMdha acche nahIM raha pAte, vaise patnI kA kula vaMza ucca ho aura pati kA nIca ho yA madhyama ho, to bhI donoM ke saMbaMdha bigar3ate dera nahIM hogI / manuSya kA mana bar3A vicitra hai / mana ke vicAra bar3e parivartanazIla haiN| bahuta prema karanevAle pati ko nIcA dikhAnevAlI patniyA~ Apane dekhI haiM? maiMne prAyaH dekhI to nahIM, sunI avazya haiN| apane pitRvaMza kI bAta-bAta meM birudAvalI gAtI rahatI haiN| 'mere pitAjI ke vaMza meM aise aise mahApuruSa hue, hamArI For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 113 kulaparaMparA yAnI zreSTha kulprNpraa...|' apanI zreSThatA ke gIta svayaM gAne jaisI mUrkhatA dUsarI hai kyA? parantu mana ko aisI mUrkhatA bhI pasaMda A jAtI hai! kabhI mana bar3A buddhimAna banatA hai to kabhI mUrkhatA bhI kara detA hai| mAnava-mana ko jAnanevAle jJAnI puruSoM ne isalie strI-puruSa ke sambandha meM kula-vaMza kI samAnatA dekhane kI AvazyakatA smjhii| yadi Apa loga jJAnI puruSoM kA mArgadarzana lekara jIvana jiyo to ApakA jIvana aneka anarthoM se baca jaay| zIla kI samAnatA : ___ zAdI meM strI-puruSa kI dUsarI samAnatA dekhane kI hai zIla kii| 'zIla' kA artha yahA~ eka patnIvrata yA eka pativrata nahIM kiyA gayA hai| apane yahA~ zIla kA yaha artha vizeSa pracalita hai| zIla kA artha brahmacarya bhI kiyA jAtA hai| yahA~ vaha artha bhI nahIM liyA gayA hai| yahA~ zIla kA artha hai mAMsa-bhakSaNa kA tyAga, madyapAna kA tyAga, rAtribhojana kA tyAga / __ pati-patnI ke jIvana meM yaha samAnatA honA kAphI Avazyaka hai| donoM ke jIvana meM mAMsa-bhakSaNa kA, madyapAna kA aura rAtribhojana kA tyAga honA caahie| Aryadeza kI saMskRti aura sabhyatA ke anusAra bhI ye tIna pApa nahIM hone caahie| phira bhI mAna lo ki kisI kula yA vaMza meM mAMsAhAra hotA hai aura Apake parivAra meM mAMsAhAra pUrNatayA varNya hai to Apako usa parivAra ke sAtha zAdI kA saMbaMdha nahIM bA~dhanA caahie| Apake ghara meM zarAba varNya hai to zarAba pInevAle parivAra ke sAtha zAdI kA saMbaMdha nahIM karanA caahie| vaise Apake ghara meM rAtribhojana nahIM hotA hai to rAtribhojana karanevAloM ke sAtha zAdI kA saMbaMdha nahIM racAnA caahie| eka duHkhada ghaTanA : ___ eka zahara meM thor3e varSa pUrva hI eka karuNa ghaTanA banI thii| eka vaNika parivAra kI lar3akI jo mAMsAhAra aura madyapAna ko sarvathA varNya mAnatI thI aura kabhI bhI usane apane jIvana meM mAMsAhAra kiyA nahIM thA, madyapAna kiyA huA nahIM thA, usa lar3akI ne eka sindhI lar3ake ke sAtha zAdI kara lI, mAtApitA ke virodha ko usane nahIM maanaa| hAlA~ki lar3akI ne usa sindhI lar3ake ko zAdI se pUrva kaha diyA thA ki tujhe mAMsAhAra chor3anA hogaa| lar3ake ne bAta ko svIkAra bhI kiyA thaa| parantu zAdI ke bAda kucha samaya bItA aura lar3ake ne mAMsAhAra karanA zurU kara diyA! lar3akI ko mAlUma par3a gyaa| usane virodha For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 114 kiyA parantu lar3akA nahIM mAnA / Apasa meM jhagar3A hone lagA, lar3akI ko bahuta duHkha hone lgaa| pati ko usane samajhAyA... parantu vaha nahIM maanaa| Upara se usa lar3ake ne patnI ko bhI mAMsAhAra karane kA Agraha kiyaa| lar3akI ne to kaha diyA : 'prANa jAye to bhale jAye, maiM mAMsAhAra nahIM kara sktii|' vAtAvaraNa itanA taMga hotA calA ki lar3akI kA jInA muzkila ho gayA / eka dina usane agnisnAna karake jIvana kA anta lA diyaa| kaisA karuNa aMta AyA? usane zAdI se pUrva zIla kI samAnatA nahIM dekhii| usane vizvAsa kara liyA ki yaha mAMsAhAra chor3a degA! parantu jisakI vaMza-paraMparA meM mAMsAhAra calA AyA ho, vaha kaise mAMsAhAra chor3a sakatA hai? lAkha meM se koI eka chor3anevAlA mila jAye to kismata! vaisA hI zarAba ke viSaya meM hai| yadi lar3akI zarAba nahIM pItI hai, to usako zarAbI ke sAtha zAdI nahIM karanI caahie| bhale zarAbI AzvAsana de, vizvAsa dilAye ki 'maiM tujhe zarAba pIne ke lie majabUra nahIM karU~gA athavA maiM zarAba chor3a dUMgA....' parantu vaha vizvAsa kA pAlana nahIM kara paayegaa| eka dina patnI ko bhI zarAba pIne ke lie Agraha kregaa| patnI manA karegI to vaha zarAbI mArapITa bhI kara sakatA hai| pati-patnI ke jIvana meM kleza, saMgharSa aura vaira bar3hatA rhegaa| yA to lagnaviccheda hogA athavA ghara se patnI kA niSkAsana hogA yA patnI AtmahatyA kara legii| zAdI se pUrva galata AzvAsana denA, jhUThA vizvAsa dilAnA to Aja sAdhAraNa bAta ho gaI hai| mAMsAhAra meM aMDoM kA upayoga to kitanA vyApaka banatA jA rahA hai| sarakArI zikSA meM aMDoM kA bhakSaNa karanA ucita batAyA jA rahA hai| mAMsAhAra kA joroM se pracAra ho rahA hai| sarakAra madyapAna kA niSedha kara rahI hai parantu madyapAna itanA hI vyApaka bana rahA hai| zrImanta parivAroM meM aura majadUra varga meM, kaoNleja ke chAtroM meM aura chAtrAoM meM zarAba pInA svAbhAvika ho gayA hai| Aja aisI sAmAjika maryAdA to rahI hI nahIM ki jo mAMsAhAra karegA aura zarAba-pAna karegA usako samAja meM sthAna nahIM rahegA! samAja meM to dhanavAnoM kA aura par3he-likhe 'kvAliphAiDa' logoM kA sthAna bana gayA hai| bhale ve mAMsAhAra karate hoM aura zarAba bhI pIte hoM! samAja meM unako rokanevAlI koI zakti bacI nahIM hai| dharmaguruoM kA upadeza thor3A bahuta asara karatA hai parantu isa bhayAnaka bAr3ha ko rokane meM vaha bhI asamartha rahA hai| paristhiti itanI For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 pravacana-34 sphoTaka bana gaI hai ki vyakti ko svayaM apane Apako bacA lenA hI zeSa rahA hai| dUsaroM ke sAmane dekhe binA, sujJa puruSa apanI AtmA ko ina burAiyoM se bacA le vahI ucita hai| ___ Apa logoM ko sAvadhAna ho jAnA caahie| yadi ye do burAiyA~ Apake parivAra meM, Apake jIvana meM praviSTa nahIM huI hai to Apa puNyazAlI ho| AnevAle samaya meM vizeSa sAvadhAna raheM....kisI bhI paristhiti meM ina burAiyoM ko jIvana meM praveza nahIM hone deN| zAkAhArI aMDoM ke nAma para mAMsAhAra kA pracAra : Apake lar3ake aura lar3akiyoM ko kama se kama itanA to samajhA do ki ve mAMsAhAra se aura madyapAna se dUra rheN| aMDe bhI nahIM khAyeM / zAkAhArI aMDoM kI bAta abhI-abhI calI hai| aMDA aura zAkAhArI? zAka-sabjI jaise jamIna meM paidA hotI hai vaise aMDe bhI jamIna meM paidA hote hoMge? murgI ko ghora trAsa dekara kRtrima aMDe paidA karavAkara, una aMDoM para 'zAkAhAra' kA lebala mAra dene se aMDe zAkAhAra nahIM bana skte| bhale una aMDoM se bacce paidA nahIM hote hoM, itane mAtra se aMDe zAkAhAra nahIM kahalA skte| tamAzA to dekho! 'dUdha mAMsAhAra hai' aisA pracAra karanevAle 'aMDe kA AhAra zAkAhAra hai' vaisA pracAra karate haiM! dUdha gAya-bhaiMsa ke zarIra se nikalatA hai isalie mAMsAhAra!! aura aMDe kahA~ se nikalate haiM? jamIna meM se nikalate haiM? vRkSa para paidA hote haiM? murgI ke peTa se nikalanevAle aMDe zAkAhAra aura gAyabhaiMsa ke zarIra se nikalanevAlA dUdha mAMsAhAra!! hai na buddhimattA kA pradarzana? hai na mAMsAhAra ke samarthakoM kA bhrAmaka jAla? dUdha meM jIvatva nahIM hotA hai phira bhI usako mAMsAhAra kahakara usakA tyAga karavAnA aura aMDe meM jIvatva hone para bhI usako nirjIva kahakara usakA upayoga karavAnA yaha logoM ko pathabhraSTa karane kI cAla nahIM hai to kyA hai? logoM ko gumarAha karane kI suniyojita cAla nahIM hai to kyA hai? nazA burI bAta hai : Aja lar3akiyoM kI zAdI karate samaya bar3I sAvadhAnI se jA~ca karanA ki lar3akA nazA to nahIM karatA hai na? mAMsAhArI to nahIM banA hai na? lar3ake ke mAtA-pitA ko, saMbhava hai ki khayAla na bhI ho, lar3ake ke mitroM se hI sahI jAnakArI mila sakatI hai| mAna lo ki lar3ake kI pasandagI Apako nahIM For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 ___ 116 karanI hai, lar3akI svayaM pasandagI karatI hai, to lar3akI ko samajhA denA, gaMbhIratA se samajhA denA ki 'soca-vicAra karake usase zAdI kA nirNaya karanA / 'prAiveTa' jA~ca karanA ki vaha zarAba to nahIM pItA hai na? mAMsAhAra to nahIM karatA hai na? yadi karatA hai vaha madyapAna aura mAMsAhAra, to usake sAtha zAdI mata kara, yadi kara lI zAdI to bAda meM pchtaayegii| terA jIvana naSTa ho jAyegA | vaha tujhe sukhI nahIM karegA, duHkhI kregaa| vaha tujhe zarAba pIne ko kahegA, tU zarAba piyegI kyA? vaha tujhe usake sAtha aMDA khAne ko kahegA, tU khAyegI kyA?' isa prakAra Apa lar3akiyoM ko sAvadhAna to kara sakate ho na? vaha mAnatI hai to acchA hai, nahIM mAnatI hai to usakI bAta vaha jAne / saMbhavita hai ki rAgadazA meM, vikAraparavaza avasthA meM jIvAtmA saccI aura acchI bAta nahIM mAnatA hai| ThIka hai, mAnanA na mAnanA usakI marjI, apanA kartavya hai sahI rAstA batAne kA! zIla kI samAnatA vivAhita-jIvana meM ati Avazyaka hai| strI-puruSa donoM ke jIvana meM mAMsAhAra aura madyapAna kA tyAga honA caahie| tIsarA zIla hai rAtribhojana kA tyaag| rAtribhojana kA pApa : rAtribhojana bhI bar3A pApa hai, yaha bAta jAnate ho? rAtribhojana kA niSedha mAtra jaina dharma meM hI hai aisA nahIM, vaidika dharma meM bhI rAtribhojana kA niSedha kiyA gayA hai| dharmazAstra aura dharmaguru bhale hI niSedha kareM lekina kyA Apa loga rAtribhojana kA tyAga karoge? 'rAtribhojana karanA bar3A pApa hai, itanI bAta gaMbhIratA se mAnoge? kisa ghara meM rAtribhojana nahIM hotA hai? rAtribhojana nahIM hotA ho aise ghara kitane pratizata mileMge Apake samAja meM? jaina-samAja ke sabhI saMpradAyoM ke, sabhI gacchoM ke sabhI sAdhu-sAdhvI rAtribhojana ke tyAgI haiN| eka bhI sAdhu yA sAdhvI rAtribhojana karanevAle nahIM mileNge| aise jainasamAja ke gRhastha parivAroM meM rAtribhojana itanA vyApaka kyoM ho gayA? prastuta meM to hai zIla kI samAnatA kI bAta, yAnI strI-puruSa donoM rAtribhojana ke tyAgI hone cAhie! bAta bilkula viparIta hai.... strI-puruSa donoM rAtribhojana karate haiM! yaha zIla kI nahIM, duHzIla kI samAnatA ho gaI! yadi lar3akI rAtribhojana kI tyAgI hai to usakI zAdI rAtribhojana ke tyAgI For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 ___117 lar3ake se honI caahie| vaise, lar3akA yadi rAtribhojana kA tyAgI hai to rAtribhojana kI tyAgI lar3akI se usakI zAdI honI caahie| yadi patnI rAtribhojana nahIM karatI hai aura pati rAtribhojana karatA hai to kabhI saMgharSa ho sakatA hai| pati ke pahale sUryAsta hone se pUrva patnI bhojana kara legI, pati ke lie alaga thAlI meM bhojana rakha legii| pati svAbhAvika rUpa se nahIM cAhatA hai ki patnI pahale bhojana kara le / yA to sAtha meM kare athavA bAda meM kare, pati prAyaH isI abhiprAya kA hogaa| hA~, koI sujJa aura vivekI puruSa ho to alaga bAta hai! 'merA to durbhAgya hai ki mujhe rAtribhojana karanA par3atA hai, merA vyavasAya hI aisA hai ki maiM sUryAsta ke pUrva bhojana kara hI nahIM sakatA hU~, yadi ghara meM sabhI loga rAtribhojana nahIM kareM to acchA hI hai| aisI vicAradhArA vAle loga kitane mileMge? eka aurata ko to aise patideva mile the, bar3e vidvAna the! vaha mahilA zAdI se pUrva rAtribhojana nahIM karatI thii| zAdI ke bAda jaba vaha rAtribhojana nahIM karatI hai, sUryAsta se pahale bhojana kara liyA karatI hai, eka dina usake patideva ne kahA : 'kauna-sA dharma bar3A? pati ko bhojana karAkara bhojana karanA bar3A dharma hai yA rAtribhojana nahIM karanA bar3A dharma hai? pativratA strI pati ke bhojana ke pazcAt hI bhojana karatI hai! tU yadi pativratA hai to tujhe mere pahale bhojana nahIM karanA cAhie / ' hai na bar3A tattvajJAnI!! khuda to rAtribhojana karatA hai, patnI ko bhI vaha pApa karane kA upadeza detA hai| patnI usake upadeza kA pAlana nahIM karatI hai to kahatA hai : 'terA mere prati prema nahIM hai! prema hotA to mujhe khilAye binA tU kaise khA sakatI hai?' phira bhI patnI rAtribhojana nahIM karatI hai to kahatA hai : 'mere lie bhojana mata rakhanA, maiM bAhara bhojana kara lU~gA!' jIvana meM jaba aisA ekAdha bhI saMgharSa zurU ho jAtA hai taba usameM se dUsare aneka saMgharSa paidA ho jAte haiN| eka matabheda meM se asaMkhya matabheda paidA ho jAte haiM aura jaba matabheda manabheda paidA kara detA hai taba jIvana meM tanAva paidA ho jAtA hai| dharmaArAdhanA meM mana nahIM lagatA hai| tattvaciMtana nahIM ho sakatA hai, satsaMga aura zAstra adhyayana nahIM ho sakatA hai| isalie jIvanasAthI kI pasandagI meM zIla kI samAnatA kA aura kula kI samAnatA kA vicAra karanA Avazyaka batAyA hai| For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana- 34 vaibhava kI samAnatA : www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 yadi lar3akI garIba ghara kI hai to usako zrImaMta ghara kA pati kabhI bhI pasaMda nahIM karanA caahie| vaise, lar3akA yadi garIba ghara kA hai to usako patnI kabhI bhI zrImaMta ghara kI pasaMda nahIM karanI cAhie / vara-kanyA meM vaibhava kI asamAnatA to ghora azAnti kA nimitta banatI hai / zrImantAI ke sAtha ahaMkAra aura tiraskAra prAyaH jur3e hue hI hote haiM / zrImanta parivAra meM AyI huI garIba ghara kI lar3akI kA kisa prakAra apamAna aura tiraskAra hotA hai .... vaha Apa loga kyA nahIM jAnate? zAyada hI koI zrImanta parivAra aisA gaMbhIra aura samajhadAra hogA ki jahA~ garIba mA~ - bApa kI beTI ko mAna-sammAna aura pyAra milatA ho / mAna lo ki zrImanta pati kI ora se, sAsa aura sasura kI ora se, devara aura nanada kI ora se sammAna milatA hai, pyAra milatA hai, parantu mAnavamana kI vicitratA hai ! vaha putravadhU svayaM hIna bhAvanA se bhara gaI to ? 'maiM to garIba ghara kI lar3akI hU~...ye saba zrImanta haiM, jaise mere prati dayA bhAva rakhate ho vaise mujhe dekhate haiN|' apanI garIbI kA khayAla manuSya ko udAsa kara detA hai| kabhI bhUla se bhI kisI ne usake sAtha ghRNApUrNa vyavahAra kara diyA to usake dila ko gaharI coTa phuNcegii| vaise, zrImanta ghara kI lar3akI ne garIba ghara ke athavA madhyama kakSA ke ghara ke lar3ake se zAdI kI to bhI viSamatA paidA hogii| yadi lar3akI meM zrImantAI kA abhimAna hogA to sasurAla meM sabake sAtha abhadra vyavahAra karegI, sabako nIcA dikhAne kI pravRtti karegI, kabhI apane pati kA bhI apamAna kara baitthegii| aura isa durvyavahAra se vaha sasurAla meM apriya bana jaayegii| sasurAla meM usako kisI kA prema nahIM milegaa| pati ke sAtha usakA Antarika prema-saMbaMdha nahIM rhegaa| jhagar3A karatI rahegI, azAnti paidA kregii| sabhA meM se : Ajakala lar3akiyoM kI zAdI kA prazna to ati vikaTa bana gayA hai| Apa batAte haiM vaise lar3ake kahA~ khojane jAya~ ? ThIka ThIka par3he-likhe aura kamAkara khAnevAle lar3ake bhI 25-30 hajAra se kama nahIM lete! zrImanta ghara kI lar3akI ke bApa ko to lAkha-lAkha rupaye dene par3ate haiN| For Private And Personal Use Only mahArAjazrI : lAkha rupaye dene ke bAda bhI kyA vaha lar3akA apanI patnI ko, ApakI lar3akI ko sukhI hI karegA, vaisA vizvAsa kara sakate ho ? nahIM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 119 na? lar3akI ke sAtha-sAtha lAkha rUpaye dene para bhI lar3akI kA jIvana salAmata nahIM hai! zrImanta parivAra lar3akI ke lie jaba zrImanta parivAra kA lar3akA nahIM milatA hai, garIba parivAra ke lar3ake taba mahaMge ho jAte haiM.... lAkha rupaye do to tumhArI lar3akI se zAdI kara sakatA hU~!' 'pacAsa hajAra do to zAdI kruuNgaa....|' zAdI bhI ho jAtI hai, parantu isa prakAra kI zAdiyoM meM lar3akI kA utpIr3ana hI hotA rahatA hai| pati samajhatA ho ki patnI kA pitA mAladAra hai! jaba-jaba cAhie patnI ko taMga karatA hai : 'jA tere pitA se rupaye dasa hajAra le A, pA~ca hajAra le A!' yadi patnI pitA se lAkara detI hai to ThIka hai, yadi nahIM lA detI hai to patnI ko parezAna karatA rahatA hai| ___ abhI-abhI maiMne sunA hai ki bambaI meM eka lar3ake kI zrImanta parivAra kI lar3akI ke sAtha zAdI huii| lar3akA par3hA-likhA to thA parantu AvArA thaa| usake pitA mahIne ke 500/600 rUpaye kamAte the| lar3akA koI kAma-dhandhA nahIM karatA thaa| sasura ne zAdI meM 50 hajAra rupaye kA phleTa diyA aura 50 hajAra nagada diye| zAdI ke bAda tIna-cAra mahIne to sukha-zAnti se vyatIta hue | usake bAda patnI ko usake pitA ke ghara bheja diyaa| do mahIne bIta gaye parantu patnI ko vaha lene nahIM gyaa| patnI svayaM calakara AyI to turaMta hI nikAla dI....pitA ke ghara bheja diyaa| lar3akI ke pitA ne jaba pUchA ki 'merI beTI ko kyoM bheja diyA? to usane galata Aropa lagAye patnI para, aura kaha diyA ki aba kabhI bhI maiM usako apane ghara meM nahIM rakhUgA.... Apa cAheM to dUsare kisI ke sAtha usakI zAdI kara do!' lar3akI ke pitA ne kahA : 'to yaha phleTa khAlI kara do aura 50 hajAra rupaye vApasa kara do|' lar3ake ne nirlajja hokara kaha diyA : 'yadi yahA~ Akara aba kabhI bhI phleTa kI yA rupaye kI bAta kI hai to yaha dekha lenaa|' kahakara kamara se bar3A cAkU nikAlA! becArA vaha sadgRhastha-lar3akI kA pitA to stabdha raha gayA, kucha bolA nahIM.... cupacApa apane ghara lauTa aayaa| ___ paristhiti to kAphI sphoTaka bana gaI hai / pA~coM prakAra kI samAnatAvAlA zAdI-saMbaMdha kAphI durlabha hai / ananta puNya kA udaya ho taba hI aisA saMbaMdha ho sakatA hai| kula-vaMza kI samAnatA milatI hai to zIla kI samAnatA nahIM milatI! zIla kI samAnatA milatI hai to vaibhava kI samAnatA nahIM milatI! vaibhava kI samAnatA milatI hai to zIla kI samAnatA nahIM milatI! bar3I samasyA hai na? hAlA~ki saMsAra hI sabase bar3I samasyA hai! ananta viSamatAoM se bharA For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 34 120 huA yaha saMsAra hai| viSamatAoM meM samAnatA pAnA kitanA muzkila kAma hai ? hAlA~ki Apa loga vaibhava kI samAnatA to dekhate hoMge ? samAnatA dekhate ho ki adhikatA ? yadi dhana-saMpatti ke mAdhyama se lar3ake-lar3akiyoM kI pasandagI karate hoMge to dhana kI adhikatA hI dekhate hoMge? bhogadRSTivAle jIvoM kI pasandagI kA mAdhyama to rUpa aura rUpayA hI hotA hai| dharmapuruSArtha kI dRSTi se yadi pasandagI ho, to kula - zIla- vaibhava vagairaha kI samAnatA dekhane kA prayatna hogaa| sabhA meM se : pasandagI barAbara karane para bhI sukha - duHkha kA AdhAra to zubhAzubha karma hI mAnane par3eMge na? mahArAjazrI : zubhAzubha karma to pradhAna kAraNa hai hI, parantu yadi samucita pasaMdagI hotI hai to itanA AzvAsana rahatA ki pasandagI meM to bhUla nahIM huI hai, ho sake itanA prayatna kara liyA hai.... phira bhI acchA pariNAma nahIM AyA, to azubha karma kA udaya hI kAraNa hai|' dUsarI bAta : 'zubhAzubha karma ke udaya se sukha-duHkha Ate haiM,' isa siddhAnta kI zraddhA hone se, duHkhoM ko samatA bhAva se sahana karane kI zakti milatI hai| pahale jJAnI puruSoM ke mArgadarzana anusAra puruSArtha karanA caahie| vaisA puruSArtha karane para bhI sAnukUla pariNAma nahIM AtA hai to azubha karma kA udaya mAnakara samatAbhAva banAye rakhanA hai| pahale se hI karma ke sahAre saba chor3akara puruSArtha nahIM kiyA to bar3I bhUla hogI / aisI bhUla nahIM karanA / Aja, zAdI-vivAha ke viSaya meM tIna bAtoM kI samAnatA ke viSaya meM vivecana kiyA, zeSa do bAtoM kI samAnatA ke viSaya meM Age vivecana kreNge| Aja, basa itanA hI / For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-34 6. zAdI karate samaya bhI, sahajIvana jIte samaya bhI bhItara meM lagana to saMyama kI hI rakhanA hai| .sAMsArika kriyA meM bhI yadi aucitya kA dhyAna rakhA jAye aura jJAnIpuruSoM ke mArgadarzana ke mutAbika jIvana jiyA jAye to vaha dharma bana jAtA hai| dharmakriyA kA rupa ho jAtA hai| palI kI saccI aura acchI bAta bhI khule dila va khule dimAga se mAna lenevAle pati Ajakala kitane mileMge? zAyada khojane jAnA hogA.... dIyA lekara nahIM para 'phlaDalAITa' lekara khojanA hogaa| sarvisa karanevAlI patniyA~ bahudhA apane pati yA apane parivAra se bhI jyAdA dhyAna apane 'baoNsa' yA seTha kA rakhatI haiM....kyoMki noTa to vaha detA hai! * kisI kI bhI ruci yA Adata kA parivartana jhuMjhalAkara yA baukhalAkara nahIM karavA sakoge Apa! isake lie Apako zAMta, svastha evaM samajhadAra honA hogaa| pravacana : 35 mahAna zrutadhara, pUjya AcArya zrI haribhadrasUrijI 'dharmabindu' graMtha ke mAdhyama se gRhastha jIvana kA sAmAnya dharma batA rahe haiN| sAmAnya dharma vizeSa dharma kI AdhArazilA hai| vrata-niyama aura dharmAnuSThAnarUpa vizeSa dharma tabhI AtmasAta ho sakatA hai jaba sAmAnya dharma kA jIvana meM samucita pAlana ho| sAmAnya dharma kI upekSA karake vizeSa dharma kI ArAdhanA karanA vastrarahita zarIra para AbhUSaNa pahanAne jaisA hai| naMge zarIra para AbhUSaNa zobhate haiM kyA? vaise sAmAnya dharma kA pAlana kiye binA vizeSa dharma kI ArAdhanA zobhA nahIM bar3hAtI hai| logoM kI nigAhoM meM vizeSa dharmArAdhanA hAsyAspada banatI hai | nyAyanIti aura prAmANikatA kI upekSA kara dhana kamAnevAle loga jaba paramAtmamaMdira meM jAte haiM, sAmAyika pratikramaNa kI dharmakriyAe~ karate haiM, upadhAnatapa, varasItapa jaisI tapazcaryAe~ karate haiM... ye loga zobhate nahIM haiN| unase pUchanA, unakA mana dharmakriyAoM meM sthira rahatA nahIM hogaa| dharmakriyAe~ karane para bhI AtmAnanda kA anubhava nahIM hotA hogaa| For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 122 zAdI meM bhI Adara saMyama kA : __sAmAnya dharma ke 35 prakAra batAye gaye haiN| inameM pahalA dharma, nyAyasampanna vaibhava kA Apako btaayaa| dUsarA dharma hai samAna kula, zIlavAloM ke sAtha vivAha | yadi Apa saMpUrNa brahmacarya-vrata kA pAlana nahIM kara sakate ho to Apako zAdI karanI par3egI, zAdI karanA vaha dharma nahIM hai, zAdI meM aucitya kA pAlana aura jJAnI puruSoM kI AjJA kA pAlana karo, vaha dharma hai| dharmapuruSArtha kA dhyeya, vaha dharma hai| zAdI karate samaya bhI ApakA dhyeya to mokSamArga kI ArAdhanA kA hI honA caahie| zAdI karake bhI viSayopabhoga meM DUba jAnA nahIM hai, bhogavilAsa meM lIna ho jAnA nahIM hai| kriyA bhale maithuna kI ho, lakSya brahmacarya kA rakhanA hai| 'kaba maiM apanI viSaya-vAsanA para saMpUrNa saMyama kara sakU~ aura kaba brahmacarya kA pAlana karU~...' yaha vicAra banA rahanA caahie| jisa vyakti se zAdI karanA ho unameM pA~ca bAtoM kI samAnatA dekhane kI hai| kula-vaMza kI, zIla kI, vaibhava kI, veza kI aura bhASA kii| yadi ina pA~ca bAtoM kI viSamatA rahI to jIvana viSamatAoM se bhara jaayegaa| kleza, saMtApa aura azAnti ke zikAra bana jaaoge| veza kI samAnatA : jisa pradeza meM Apa rahate ho, jisa samAja meM Apa rahate ho, jisa parivAra meM Apako jInA hai, usake anurUpa veza-bhUSA honI cAhie | hAlA~ki Ajakala veza-bhUSA ke viSaya meM to koI niyama yA maryAdAe~ rahI hI nahIM haiM, sAmAjika baMdhana bhI nahIM rahe haiN| jisako jo veza pasanda AtA hai, pahanatA hai! gujarAtI mahArASTriyana veza bhI pahana sakatA hai aura paMjAbI veza-bhUSA bhI dhAraNa kara sakatA hai! rAjasthAnI sindhI yA paMjAbI veza pahana sakatA hai | paMjAbI gujarAtI yA rAjasthAnI....manacAhA veza dhAraNa kara letA hai| aMgrejI veza-bhUSA to dezavyApI hI nahIM, vizvavyApI bana gaI hai| veza-bhUSA meM, apanI saMskRti ke anusAra jo pArivArika aura sAmAjika maryAdAoM kA lakSya rakhane kA thA, vaha aba nahIM rhaa| zArIrika svAsthya kA lakSa bhI nahIM rhaa| zArIrika suvidhA kA lakSya bhI nahIM rhaa| lakSya ho gayA hai mAtra sauMdarya kA, phaizana kA aura philmI anukaraNa kaa| veza-paridhAna meM manuSya aisA mUDha ho gayA hai ki 'aisA veza pahanane se maiM acchA lagatA hU~ yA bhaddA....' yaha bhI soca nahIM sakatA hai| For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pravacana- 35 kapar3e bhI karavA dete haiM jhagar3e : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 123 veza-bhUSA ko lekara kabhI-kabhI pati-patnI meM matabheda paidA ho jAtA hai.. jhagar3A ho jAtA hai| puruSa cAhatA hai ki usako jo pasanda hai vaha veza patnI phne| patnI yaha cAhatI hai ki usako jo pasanda hai vaha veza pati pahane! ekadUsare ko pasanda veza pahaneM to to koI bAta nahIM, parantu apane apane 'coisa' ke kapar3e pahaneM aura eka-dUsare ko pasanda nahIM AyeM to jhagar3A hogA! itanA hI nahIM, pati-patnI ne eka-dUsare kI pasanda ke kapar3e pahane, parantu mAtA-pitA ko vaha veza-bhUSA pasanda nahIM hogI athavA maryAdAhIna veza-bhUSA hogI to ghara meM virodha hogA, takarAra hogI, kahA- sunI hogI / AntarprAntIya aura AntararASTrIya 'mereja' karanevAloM ke jIvana meM isa prakAra ke jhagar3e hone kI saMbhAvanA jyAdA hotI hai / prAnta - prAnta kI aura dezadeza kI veza-bhUSA bhinna hotI hai| jaba taka zAdI nahIM hotI hai, jaba taka donoM alaga rahate haiM, taba taka vezaparidhAna kA prazna nahIM uThatA hai, parantu zAdI ke bAda sahajIvana meM kabhI na kabhI yaha prazna uThatA hai aura saMgharSa zurU ho jAtA hai| eka yugala ke jIvana meM veza-bhUSA ko lekara saMgharSa itanA bar3ha gayA ki puruSa AtmahatyA karane ko taiyAra ho gayA ! puruSa acchA vakIla thA, suprima korTa kA vakIla thA / patnI kA yaha Agraha thA ki vakIla ko korTa meM 'penTa zUTa' meM jAnA caahie| vakIla sAdagI pasanda karatA thA, vaha pAyajAmA aura kamIja pahanakara korTa meM jAyA karatA thA / patnI kA vakIla para sneha bharapUra thA, parantu Agraha bhI utanA hI bharapUra thA ! rojAnA patnI isa bAta ko lekara jhagar3A karatI rhtii| vakIla parezAna ho jAtA .... vaha bhI gussA karane lagA / bAta kAphI bar3ha gaI aura vakIla kI mAnasika sthiti asvastha bana gii| AtmahatyA karane taiyAra ho gaye ! bhAgyavaza eka dina ve mere paricaya meM Aye .... donoM ko samajhAyA aura samAdhAna kiyA / For Private And Personal Use Only eka saMskArI aura dhArmika parivAra kI lar3akI thI / eka zrImanta parivAra meM vaha putravadhU banakara AyI / lajjA, maryAdA, vinaya - viveka vagairaha guNoM kI mUrti thI vaha ldd'kii| jisake sAtha zAdI huI vaha lar3akA bhArata meM par3hAI karane ke bAda do varSa videza meM par3hAI karake AyA thA / videza kI vikRti ko lekara AyA thA sAtha meN| yoM to lar3akI bhI 'grejyueTa' thI, parantu vinamra thI / buddhimAna Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 124 thI parantu bahuta kama bolatI thii| lar3ake ne patnI ko bilkula 'morDana' Adhunika nArI banAne kA socA / AdhunikatA tabhI pradarzita ho sakatI thI ki jaba vaha strI apanI bhAratIya veza-bhUSA chor3akara videzI aura philmI vezabhUSA pahane! 'hera-sTAIla' badale aura lipsTika evaM pAuDara vagairaha saundarya ke prasAdhanoM kA upayoga kare | usa lar3ake ne apanI patnI se kahA : 'yaha terI vezabhUSA mujhe jarA bhI pasanda nahIM hai| maiM cAhatA hU~ ki tU klaba meM mere sAtha cale, sinemA meM bhI sAtha cale.... pArTiyoM meM bhI mere sAtha le cluuN| mere mitra bhI apanI-apanI patniyoM ke sAtha Ate haiM.... mujhe bhI kahate haiM : tU terI 'vAipha' ko lekara kyoM nahIM AtA? maiM unakI bAta ko TAla detA hU~| aba tU tere purAne khayAla chor3a de| yaha purAnI vezabhUSA ghara meM karanI ho to karanA, mere sAtha bAhara cale taba bilkula 'morDana' banakara calanA hogaa| mere mitroM ke sAtha vaisA hI mukta vyavahAra karanA cAhie ki unako lage : ye donoM mukta vicAra ke aura mukta vyavahAra ke loga haiN|' usa samaya to lar3akI ne pati kI bAta suna lI zAnti se, parantu eka dina avasara dekhakara usane apane pati se kahA : 'ApakI hara bAta maiM mAnane ko taiyAra hU~ parantu pahale merI kucha bAteM Apa suno aura vicAra kro| bAda meM Apa jo kaheMge vahI maiM kruuNgii| Apa mujhe 'morDana' vezabhUSA meM dekhanA cAhate ho to vaisI vezabhUSA kara maiM Apake sAmane A sakatI hU~.... parantu vaisI vezabhUSA pahana kara duniyA ke sAmane jAnA maiM pasanda nahIM karatI hU~ | mujhe merA rUpa Apako batAnA hai, duniyA ko nhiiN| duniyA rUpa kI zikArI hai| maiMne zAdI Apase kI hai, ApakA mujha para saMpUrNa adhikAra hai| maiM jAnatI hU~ ki ApakA mere prati ananya sneha hai, maiM bhI Apako pUrNa vaphAdAra rahanA cAhatI hU~| Apake mitroM kA apane ghara para maiM ucita Adara-satkAra karU~gI, parantu mere zIla aura sadAcAra kI rakSA kA merA lakSya rahegA | maiM eka bhAratIya nArI hU~, eka saMskArI jainaparivAra kI lar3akI hU~....maiM maryAdApUrNa jIvana pasanda karatI hU~, Apake sAtha A sakatI hU~, parantu aise sthAnoM meM apana ko nahIM jAnA cAhie ki jahA~ apane vicAra bigar3ate hoN| Apa kahiye, maiM jo bhAratIya vezabhUSA pahanatI hU~ usameM merA saundarya Apako dikhatA hai na? Apa kRpA kara mujhe AdhunikatA meM nahIM khIMceM aura merI maryAdAoM kA pAlana karane deN|' lar3akA to patnI kI bAta sunatA hI rhaa| usako patnI kI bAta meM saccAI For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 125 dikhAyI dii| usane apanA Agraha chor3a diyA, itanA hI nahIM usane svayaM dhIre dhIre klaboM meM aura pArTiyoM meM jAnA kama kara diyaa| usane bhI bhAratIya vezabhUSA pasanda kara lii| parantu aise puruSa kitane mileMge? patnI kI saccI bAta ko kitane pati svIkAra karate hoMge? 'maiM hI samajhadAra hU~,' aisA abhimAna rakhane vAle puruSa patnI kI saccI bAta ko bhI svIkAra nahIM krte| 'tU kucha nahIM samajhatI hai, tU unnIsavIM zatAbdi meM jI rahI hai, samAja ke sAtha rahanA cAhie, duniyA kitanI Age bar3ha rahI hai tU nahIM jAnatI hai|' aisI to aneka bAteM Aja ke Adhunika pati karate rahate haiN| __ isase viparIta, aise puruSa Aja haiM ki jo maryAdAvAlI veza-bhUSA pasanda karate haiM, parantu unakI patniyA~ Adhunika veza pasanda karatI haiN| hAlA~ki zAdI ke pUrva yaha bAta socane kI hotI hai| parantu mAnoM kI isa bAta para dhyAna nahIM gayA aura zAdI kara lI, bAda meM veza-bhUSA kA prazna khar3A huA aura jhagar3A cAlU! striyoM ko naukarI nahIM karanI cAhie : zAdI ke bAda jo patniyA~ sarvisa karatI haiM yAnI naukarI karatI haiM ve patniyA~ jyAdAtara vaisI veza-bhUSA pasanda karatI haiM, jo vezabhUSA unake 'baoNsa' ko pasanda AtI ho! ve patniyA~ aisI 'heyara sTAila' pasanda karatI haiM jo unake 'baoNsa' ko priya hotI hai! patniyA~ apane pati se bhI jyAdA apane 'baoNsa' ko khuza rakhane ko tatpara rahatI hai! kyoMki rupaye 'baoNsa' detA hai! sabhA meM se : to kyA patniyoM ko naukarI nahIM karanI cAhie? mahArAjazrI : kyoM karanI cAhie? strI ko aisA pati pasanda karanA cAhie ki jo patnI kA pAlana kara sakatA ho / mAna lo ki zAdI ke bAda paristhiti badala gaI aura pati arthopArjana karane meM samartha nahIM rahA, usa samaya patnI ko arthopArjana kA prayatna karanA cAhie | parantu vaisA vyavasAya athavA vaisI sarvisa pasanda karanI cAhie ki usako puruSoM ke saMparka meM nahIM AnA pdd'e| apane zIla aura sadAcAra kI surakSA pahale socanI caahie| sarvisa ke bahAne kyA-kyA cala rahA hai? : Ajakala to sukhI aura zrImaMta gharAne kI mahilAeM bhI naukarI karatI haiM! kahatI hai : 'ghara para TAima pAsa nahIM hotA hai|' kaise 'TAima pAsa' hogA? ghara For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 pravacana- 35 kA kAma to karatI nahIM ! ghara kA aura pati kA kAma to naukara karate haiM! patnI to seThAnI banI rahatI hai| koI kAma karatI nahIM isalie 'kAma' usako satAtA hai! phira idhara-udhara bhaTakatI hai / 'maiM sarvisa karatI hU~' kahakara 'baoNsa' ke sAtha pikcara dekhanA, klaboM meM jAkara nAcanA, gArDanoM meM ghUmanA vagairaha anucita aura vighAtaka pravRttiyA~ karatI haiN| pati kI to paravAha hI nahIM karatI haiN| rupaye kamAnevAlI mahilA prAyaH pati kA anAdara hI karegI / prasanna dAmpatya jIvana Aja kisakA rahA hai ? prasanna dAmpatya jIvana kA Adarza bhI kisako yAda hai ? Aja manuSya svakendrita banatA jA rahA hai| pati ko patnI ke sukha-duHkha kA vicAra nahIM, patnI ko pati ke sukha - duHkha kA vicAra nahIM! santAnoM ko mAtA-pitA kA vicAra nahIM aura mAtA-pitA ko santAnoM kI cintA nahIM ! saba apane-apane sukha kI khoja meM pathabhraSTa ho rahe haiM / veza-bhUSA kI pasandagI hara vyakti svayaM kara rahA hai| snehI svajanoM kI pasandagI nahIM calatI hai| pati ko pasanda ho yA na ho, patnI apanI icchA ke anusAra vezabhUSA pahanane lagI hai| patnI kI pasandagI kI paravAha kiye binA pati apanI icchA ke anusAra veza-bhUSA pahanane lagA hai| phira eka-dUsare para apanI pasandagI kA Agraha thopane kA prayatna karate haiM- pariNAma ? kleza aura jhagar3A! yadi pati-patnI ke mana isa prakAra azAnta, asaMtuSTa rahe to unakA mana dharmaArAdhanA meM lagegA nahIM / unake bhItara ArAdhanA karane kA ullAsa bhI rahegA nhiiN| kulAcAra se mandira meM jAyegA to bhI paramAtmA meM usakA mana sthira banegA nahIM / jIvana nIrasa bana jAne para kisI dharmaArAdhanA meM usako Ananda AyegA nahIM / itanA hI nahIM, gRhastha dharmoM ke pAlana meM bhI asamartha bana jAyeMge / apaneapane kartavyoM kA pAlana nahIM kreNge| itanA bahuta kharAba prabhAva santAnoM para giratA hai| bacce jaba apane mAtA-pitA ke Apasa ke jhagar3e dekhate haiM, kaTu zabda sunate haiM, durvyavahAra dekhate haiM... unake komala mana para kaisA burA asara par3atA hai, Apa logoM ne kabhI socA hai ? pati-patnI kI veza-bhUSA ke viSaya meM itanI bAteM kyoM kahI jAtI haiM ? kyoMki veza-bhUSA ke nimitta Apasa meM koI matabheda khar3A na ho / vezaza-bhUSA ke nimitta Apasa meM jhagar3A na ho, takarAra na ho / jisa prakAra U~ca-nIca kula ke nimitta visaMvAda nahIM honA cAhie, jisa prakAra khAne-pIne kI bAta ko lekara For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 127 manamuTAva nahIM honA cAhie, jisa prakAra vaibhava-saMpatti ke nimitta kleza nahIM honA cAhie; vaise veza-bhUSA ke kAraNa Apasa meM TakarAva nahIM honA caahie| bhASA kI samAnatA : pati-patnI ke bIca bhASA kI samAnatA honA bhI atyanta Avazyaka hotA hai| bhASA kI viSamatA kabhI bahuta bar3I galataphahamI paidA kara sakatI hai| mAna lo ki Apa gujarAtI haiM, Apake lar3ake ko paMjAba kI lar3akI se zAdI karanA hai| lar3akI paMjAbI bhASA bolatI hai athavA hindI bhASA bolatI hai, lar3ake ko paMjAbI bhASA kA yA hindI bhASA kA pUrA jJAna honA cAhie aura lar3akI ko gujarAtI bhASA kA ThIka-ThIka jJAna honA caahie| kyoMki lar3akA to hindI yA paMjAbI bhASA jAnatA hai, parantu lar3ake ke mAtA-pitA aura bhAI-bahana nahIM jAnate haiM, to putravadhU kA una logoM ke sAtha bolanA muzkila bana jaayegaa| sAsa-sasura vagairaha bhI putravadhU se bAta nahIM kara skeNge| putra aura putravadhU koI bAta paMjAbI bhASA meM karate hoMge taba lar3ake ke mAtA-pitA zaMkA kI dRSTi se dekha sakate haiM! 'ye donoM kyA bAta karate hoMge? apane se viruddha to koI bAta nahIM karate hoMge?' ve loga lar3ake ke sAtha saMgharSa meM A sakate haiN| kama se kama, patnI jitanI bhASAe~ jAnatI ho utanI bhASAoM kA jJAna pati ko honA cAhie hii| patnI paMjAbI bhASA jAnatI hai aura pati nahIM jAnatA hai, koI samaya kisI paMjAbI purUSa se patnI paMjAbI bhASA meM bAta karatI hai, pati bhASA nahIM jAnatA hai to usake mana meM zaMkA hogI : 'isane paMjAbI bhASA meM usa puruSa ke sAtha kyA bAta kI hogI? koI prema kI bAteM to nahIM kI hogI?' yoM bhI manuSya kA mana zaMkAzIla to hotA hI hai! pati ko patnI ke viSaya meM jaldI zaMkA A jAtI hai| samAna bhASA meM, samAna mAtRbhASA meM bAta karane kA Ananda vizeSa hotA hai banisbat dUsarI bhASA meN| pati-patnI donoM kI mAtRbhASA eka ho aura usa bhASA meM ve bAteM kareMge to eka-dUsare kI bAta samajhane meM saralatA rhegii| dUsarI bhASA meM utanI saralatA nahIM rahatI hai| snehI-svajanoM ke sAtha aura mitravarga ke sAtha bhI vArtAlApa meM aura vyavahAra meM saralatA rahatI hai| bhinna bhASAvAloM ke sAtha, unakI bhASA meM bAta karane para bhI kabhI samajhane-samajhAne meM dikkata paidA hotI hai| isalie zAdI se pUrva bhASA kI samAnatA kA bhI lakSya rakhanA Avazyaka hai| For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 128 granthakAra AcAryadeva ne kula aura zIla kI samAnatA dekhane ko kahA; TIkAkAra AcAryazrI ne vaibhava kI, veza aura bhASA kI bhI samAnatA dekhane kA nirdeza kiyA, maiM aura tIna bAtoM kI samAnatA dekhanA Avazyaka mAnatA hU~| vartamAnakAla meM samagra samAja-vyavasthA badalatI jA rahI hai, athavA to samAjavyavasthA hI dhvasta ho gaI hai| aisI viSama paristhiti meM strI-puruSa ko bar3I sAvadhAnI se pati-patnI kI pasandagI karanI cAhie ki jisase dAmpatya jIvana meM paraspara kI kaTutA na ubhare aura dharmaArAdhanA meM pragati ho ske| dUsarI tIna samAnatAe~ jo maiM batAnA cAhatA hU~, ve haiM 1. rUpa kI samAnatA 2. ruci kI samAnatA 3. rasa kI samAnatA pahale jo pA~ca prakAra kI samAnatAe~ batAyI haiM ve to dekhane kI haiM hI, sAtha hI ye tIna samAnatAe~ bhI utanI hI apekSita haiN| rUpa kI samAnatA : ___ pati rUpavAna hai to patnI kA rUpavAna honA jarUrI hai| pati rUpavAna hai aura patnI rUpavAna nahIM hai, to patnI ke mana meM kabhI bhI pati ke viSaya meM zaMkA paidA ho sakatI hai... jaba kisI rUpavatI strI ke sAtha pati bAta karegA, ha~segA yA kisI vastu kA AdAna-pradAna karegA taba patnI ke mana meM IrSyA....zaMkA paidA ho sakatI hai| ___saMbhava hai ki pati ko vaisI rUpahIna patnI pasanda na Aye / dhana-daulata yA zikSA ke mAdhyama se zAdI to kara lI, parantu bAda meM patnI ke prati anurAga na rahe aura dUsarI koI rUpavatI strI se prema kara le! kyoMki Ajakala manuSya meM rUpa kA AkarSaNa kAphI bar3ha gayA hai| pahale rUpa kA AkarSaNa nahIM thA, vaisA merA kahanA nahIM hai, pahale bhI rUpa kA AkarSaNa to thA hI, parantu Aja jitanA hai, utanA nahIM thaa| Aja to rUpahIna, saundaryahIna patnI kA tyAga karake dUsarI rUpavatI strI se saMbaMdha kara lenA mAmUlI bAta ho gayI hai| vaise, pati rUpahIna hai, saundaryarahita hai aura patnI rUpavatI hai to bhI jIvana meM viSamatA paidA ho sakatI hai| baMgalA-moTara-dhana-saMpatti vagairaha dekhakara zAdI to kara lI rUpahIna puruSa se, parantu rUpahIna pati pasanda nahIM hai.... usake prati prIti-anurAga paidA nahIM hotA hai.... taba dUsare rUpavAna puruSoM ke prati For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 129 patnI kA AkarSaNa bana jAtA hai| yadi vaise kisI rUpavAna puruSa se paricaya ho gayA to saMbhava hai ki vaha caritrahIna bana jaaye| apane pati ko dhokhA de de| yadi pati rUpavAna hai to rUpavatI patnI ko dUsare rUpavAna puruSoM ke prati prAyaH AkarSaNa nahIM hogA rUpa ke mAdhyama se! dUsare kisI mAdhyama se parapuruSa ke samparka meM jAya, vaha dUsarI bAta hai| pati rUpavAna hai parantu nirdhana hai, to saMbhava hai ki usakI patnI kisI zrImanta rUpavAna puruSa ke cakkara meM jAya! isalie jJAnI puruSoM ne vaibhava-saMpatti kI samAnatA ko mahattva diyA hai| __ pati rUpavAna ho, dhanavAn ho, kulavAn ho aura zIlavAn bhI ho, parantu phira bhI ati kAmAtura patnI parapuruSa kA saMga kara letI hai! apane rUpa aura saundarya se parapuruSa ko AkarSita kara letI hai| vaise ati kAmAsakta puruSa bhI apanI sundara patnI ke alAvA dUsarI rUpavatI mahilAoM meM Asakta bana jAtA hai| ati kAmAsakti, strI ho yA puruSa ho, usakA patana karavAtI hai| bhartRharI rAjA kI patnI piMgalA kyoM parapuruSagAminI banI thI? kyA bhartRharI meM rUpa nahIM thA? bhartRharI kyA balavAna nahIM thA? bhartRharI kulavAna nahIM thA? zIlavAna nahIM thA? saba kucha thA phira bhI piMgalA usase saMtuSTa na ho pAyI thI aura parapuruSa kA saMga kiyA thA na? vyabhicAriNI bana gaI thii| saMsAra kI ye viSamatAe~ to kabhI bhI TalanevAlI nahIM haiM, phira bhI isI saMsAra meM raha kara mokSamArga kI ArAdhanA kI jAtI hai, isalie dharmapuruSArtha ke lie anukUla parivAra kI apekSA kI jAtI hai| yadi puNya kA udaya ho to pasandagI kA parivAra milatA hai, anyathA nhiiN| jahA~ taka apanI buddhi, apanA jJAna pahu~ce vahA~ taka jJAnI puruSoM ke mArgadarzana ke anusAra pAtra kI khoja karanI hai, bAda meM to bhAgya hI nirNAyaka banatA hai| gaMdA evaM burA hai yaha saMsAra : saMsAra to aisI viSamatAoM se bharA huA hai ki apana ko Azcarya ho jAya! rUpavAn pati ko chor3akara kurUpa puruSa kA saMga karanevAlI rUpavatiyA~ hotI haiM! pUrvakAla meM thIM aura vartamAnakAla meM bhI haiM! vaise, ghara meM rUpavatI aura zIlavatI patnI hote hue bhI vezyAoM ke vahA~ jAnevAle puruSa pUrvakAla meM the aura vartamAnakAla meM bhI haiM! yaha saMsAra hai! burAiyoM se, asaMkhya burAiyoM se bharA huA yaha saMsAra hai| pasanda A gayA hai na? kucha gaMbhIratA se socate ho yA nahIM? apane sarvajJa vItarAga paramAtmA ne saMsAra ko kyoM tyAjya batAyA? cAritryadharma ko kyoM upAdeya batAyA? yadi saMsAra viSamatAoM se paripUrNa nahIM For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 130 hotA to mokSa meM jAne kI maiM bAta hI nahIM karatA! mAtra eka hI jagaha hai ki jahA~ eka bhI viSamatA nahIM hai, vaha hai mokSa! __ mokSamArga hai samyakadarzana-jJAna aura cAritrya kaa| usa mArga para calane kI saccI bhAvanA ko hRdaya meM salAmata rkhnaa| Aja usa mArga para calane kI zakti na ho aura saMsAra meM rahanA par3e to bhI saMsAra ke bhrAmaka jAla meM pha~sanA mata | zAdI karanI ho to bhI saMbhala ke karanA! yadi ajJAna dazA meM kupAtra se zAdI ho gaI ho to aba kupAtra ko supAtra banAne kA prayatna karanA! supAtra nahIM bane to tyAga karake hamAre pAsa A jAnA! ruci kI samAnatA : eka-dUsare kI ruci-abhiruci kI samAnatA bahuta jarUrI hai| jo pati kI ruci vahI patnI kI ruci| jo patnI kI ruci vahI pati kI ruci! to zAnti rahegI, prasannatA rhegii| ruci kI bhinnatA to bar3A anartha kara detI hai| pati kI sinemA dekhane kI ruci hai.... patnI kI sinemA dekhane kI aruci hai; pati kI gArDana meM ghUmane kI ruci hai, patnI ko ghUmane jAne kI hI aruci hai | pati ko tIrthayAtrA karanA pasanda hai, patnI ko kazmIra kA saphara karanA pasanda hai.... phira dekhanA tamAzA! eka-dUsare kI abhiruci eka-dUsare para thopane kA prayatna hogA, eka-dUsare kA virodha karegA! phira kleza jhagar3A aura manamuTAva kA viSacakra zurU ho jaayegaa| pati-patnI kI abhiruciyA~, unake 'caoNIsa' yadi bhinna hote haiM to pratidina donoM parezAna rahate haiN| __ pati ko sampatti kA pradarzana priya ho aura patnI sAdagI pasanda ho to saMgharSa! pati ko bar3hiyA khAnA-pInA priya ho aura patnI ko tapazcaryA priya ho to saMgharSa! pati ko maMdira-upAzraya meM jAnA pasanda ho aura patnI ko sinemA...nATaka aura sarkasa dekhanA pasanda ho to saMgharSa! isalie kahatA hU~ ki ruci kI samAnatA dekho| ___ hA~, Apa manovaijJAnika haiM aura bhinna rucivAlI patnI ko ApakI ruci ke anusAra banA sakate haiM to koI cintA nahIM, parantu hai Apake pAsa manovijJAna kA jJAna? dUsaroM ko apanI abhirucivAlA kaise banAyA jAye, usakI zikSA pAyI hai kyA? dhyAna rakhanA, gAliyA~ bakane se yA cillAne se dUsaroM kA jIvana-parivartana yA ruci-parivartana nahIM kara skoge| sajA karane se yA mArane se dUsaroM kI abhiruciyA~ nahIM badala skoge| For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 35 sabhA meM se : hama logoM ke ghara meM to aisA hI ho rahA hai! 131 mahArAjazrI : isase kyA dUsaroM kI ruci meM parivartana AyA ? nahIM AyA hai na? phira bhI galata mArga Apa chor3ane ko taiyAra nahIM haiM! abhI-abhI eka bhAI ne mujhe kahA thA ki usakI patnI usako tapazcaryA karane kA itanA Agraha karatI hai ki taubA usase ! 'maiM tapa karatI hU~ to Apa bhI mere sAtha tapa karo, karanA hI par3egA!' vaha bhAI tapa nahIM kara sakatA thA, usakI tapa meM ruci hI nahIM thii| usane patnI se kahA : tU tapa kara sakatI hai, maiM manA nahIM karatA, parantu maiM tapa nahIM kara sakatA hU~... mujhe tapa karane kA Agraha mata kr| terI tapazcaryA pUrNa hone para tU kahegI to do-cAra hajAra rUpaye acche kArya meM kharca kara dU~gA...para tapa nahIM kara sakatA / ' parantu patnI roja parezAna karatI hai! pati ko zAnti se bhojana bhI nahIM karane detI hai! kaTu zabdoM meM pati ko latAr3atI rahatI hai ! pati becArA zAnta dimAga kA hai suna letA hai... javAba hI nahIM detA hai ! parantu yadi patnI nahIM samajhegI aura durAgraha nahIM chor3egI to mujhe bhaya lagatA hai ki usakA pati ghara chor3akara bhAga jAyegA kahIM para / For Private And Personal Use Only pati kI ruci kA parivartana isa prakAra nahIM kiyA jA sakatA / priya vyavahAra se aura madhura zabdoM se, dhairya se aura buddhimattA se ruci kA parivartana sambhavita bana sakatA hai / parantu kauna samajhAye Apa logoM ko ? rasa kI samAnatA : jisa prakAra rUpa kI aura ruci kI samAnatA dekhate hai vaise rasa kI samAnatA bhI dekhanI caahie| rasa kI samAnatA kA artha hai khAne-pIne kI samAnatA / khAne-pIne kI rasavRtti meM yadi virodhAbhAsa hotA hai to pati-patnI ke bIca jhagar3A ho jAtA hai / isa viSaya meM pati kI rasavRtti kA khyAla patnI ko rakhanA hotA hai| jo patniyA~ pati ke 'TesTa' ko jAnakara bhojana banAtI haiM aura prema se khilAtI haiM unako pati kI ora se vizeSa sneha prApta hotA hai| jahA~ bhakSya aura abhakSya kA prazna ho vahA~ patnI ko bar3I zAnti se, dhairya se aura samatA se kAma lenA caahie| hAlA~ki yaha bAta to zAdI se pUrva hI socane kI hotI hai| yadi strI svayaM abhakSya nahIM khAtI hai to usako aisA pati pasaMda karanA cAhie ki jo abhakSya nahIM khAtA ho ! abhakSya bhakSI pati pasaMda kiyA to phira sahanazIla bananA hogaa| patnI athavA pati se rasavRtti kA zAnti se Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 132 parivartana karanA hogaa| dAmpatya jIvana meM ye sArI bAtoM kI samAnatA kyoM apekSita haiM, yaha bAta samajha gaye na? yaha mAnava-jIvana hai, dharmapuruSArtha kara lene kA zreSTha jIvanakAla hai| cAritryadharma svIkAra karane kI kSamatA nahIM hai, gRhastha jIvana jInA par3atA hai to gRhastha jIvana isa prakAra jInA cAhie ki thor3A bhI dharmapuruSArtha ho ske| vaha tabhI ho sakatA hai jaba manuSya kI cittavRttiyA~ upazAnta ho| viSaya-vAsanA se yA krodhAdi kaSAyoM se cittavRttiyA~ uttejita hotI haiN| isalie vAsanA kI tIvratA se bacanA cAhie evaM krodhAdi kaSAyoM se bacanA hai| aise nimitta hI paidA nahIM karane cAhie ki kaSAya se citta caMcala bne| ina sArI samAnatAoM kA dhyAna rakhate hue zAdI-vivAha karanevAle jyAdAtara loga kaSAyoM kI tIvratA se baca sakate haiM evaM viSamatAoM ke bIca samatA rakha sakate haiN| gRhastha jIvana ke 35 sAmAnya dharmoM kI vivecanA karanI hai| yaha dUsarA gRhastha dharma hai vivAha-aucitya kA / sAmAnya dharmoM kI upekSA karake vizeSa dharma kI kriyAe~ karanevAle vAstava meM dharmArAdhaka nahIM bana pAte haiM! Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-35 133 H.pahale ke jamAne meM sAmAjika vyavasthA meM vinaya aura maryAdA, - aucitya evaM jimmedArI kA bar3A hI mahattvapUrNa sthAna thaa| . Aja kA sAmAjika jIvana to itanA vikRta huA jA rahA / hai ki jisakI carcA karane meM bhI zarama mahasUsa hotI hai! .Ajakala maryAdAe~ to marane par3I haiM... aucitya-viveka jaise - ki kahIM kho gaye haiN| * acche saMbaMdhoM ko dekho, kabhI bhI tor3a mata denA! acche saMbaMdhoM kA setu bar3I kaThinAI se banatA hai! usa saMbaMdha kI kImata samajhakara use bacAye rakhane kI koziza krnaa| . sadgurujanoM kA paricaya saccA karanA hogA! unakA jJAna, unakI karuNA, unakA vAtsalya-ina sabakA paricaya yahI saccA paricaya hai| lokapriyatA-janapriyatA yaha to lAkhoM kI daulata prApta karane kA tarIkA hai| sabhI ke dila meM jagaha kara lenA koI sarala bAta nahIM hai| pravacana : 36 mahAna zrutadhara, 1444 dharmagranthoM ke racayitA AcAryadeva zrI haribhadrasUrijI ne svaracita 'dharmabindu' grantha meM gRhastha ke sAmAnya dharma kA nirUpaNa karate hue dUsarA sAmAnya dharma batAyA hai zAdI-vivAha ke aucitya kaa| samAna kula aura samAna zIla vagairaha vAle strI-puruSa ke bIca zAdI ho to pati-patnI ke jIvana meM saMvAditA raha sakatI hai aura parivAra kA dharmapuruSArtha ullAsa se saMpanna ho sakatA hai| ye sArI bAteM vistAra se Apako batAI gaI haiN| Aja ye bAteM batAnI haiM ki kisa kisa prakAra ke parivAroM ke sAtha zAdI kA saMbaMdha nahIM jor3anA caahie| pArasparika evaM pAraMparika maryAdA kI AvazyakatA : granthakAra AcAryazrI kahate haiM ki samAna gotravAle parivAra ke sAtha zAdI nahIM karanI caahie| samAna gotra kI paribhASA karate hue TIkAkAra AcArya deva zrI municandrasUrijI kahate haiM : eka puruSa kI paramparA ko samAna gotra kahate haiN| jaise eka puruSa ke cAra lar3ake haiM, cAroM ke ghara meM cAra-cAra lar3ake hue unake For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 134 vahA~ bhI cAra-cAra lar3ake hue, unake parivAroM meM lar3ake-lar3akiyA~ paidA hue to unake Apasa meM zAdI-saMbaMdha nahIM hone caahie....| eka pitA kI, pitAmaha kI, prapitAmaha kI paramparA ko samAna gotra kahate haiN| samAna gotravAloM ko Apasa meM zAdI-sambandha karane meM choTe-bar3oM ke ucita vyavahAra meM kSati hotI hai| mAna lo ki kanyA kA pitA bar3A hai, saba parivAravAle aura gotravAle unake sAtha pUjya kA vyavahAra karate haiM, umra meM aura vaibhavAdi meM vaha bar3A hai, jamAI kA pitA umra meM aura vaibhavAdi se choTA hai, aba kyA hogA? kanyA ke pitA ko, choTe samadhI ke Age yAnI jamAI ke pitA ke sAmane bhI vinamra honA par3egA! pahale kanyA kA pitA pUjya mAnA jAtA thA, aba usa pUjya puruSa ko jamAI ke pitA ke sAmane hAtha jor3ane pdd'eNge| pUjA kA pAtra pUjaka bana jAyegA, pUjaka pUjya bana jAyegA! aisA hone meM sAmAjika maryAdAoM kA bhaMga ho jAtA hai aura vaha bhaMga anarthakArI banatA hai| ___ samAna gotravAloM ke sAtha zAdI nahIM karane kA vidhAna kisalie kiyA gayA hai, Apa loga samajhe na? prAcInakAla kI sAmAjika vyavasthA meM vinaya aura maryAdA kA kitanA mahattva hogA? choTe-bar3oM meM pUjya-pUjaka bhAva kitanA mahattva rakhatA hogA? eka pitA kI saMtAna-paraMparA meM eka-dUsare ke sAtha kitanA aucityapUrNa vyavahAra hogA? usa aucityapUrNa maryAdAoM ke pAlana ko akhaMDa rakhane ke lie paraspara kA zAdI-saMbaMdha niSiddha thaa| kanyA ke pitA ko vinamra honA cAhie : dUsarI eka bAta yaha phalita hotI hai ki pUrvakAlIna sAmAjika vyavahAroM meM dAmAda ke pitA kA sthAna, kanyA ke pitA se bar3hakara hotA thaa| dAmAda kA pitA kanyA ke pitA se vizeSa mahattva rakhatA thaa| kanyA ke pitA ko dAmAda ke pitA kI vizeSa khAtiradArI karanI par3atI thI! apanI lar3akI ko zAdI ke bAda koI kaSTa na ho, koI takalIpha na ho isalie dAmAda ko, dAmAda ke pitA ko, dAmAda kI mAtA ko, bahanoM ko... kanyA kA pitA sabako khuza rakhanA cAhe, vaha svAbhAvika bhI hai| ___ kahane kA tAtparya yaha hai ki samAna gotravAloM meM zAdI karane se, unake paraspara ke vyavahAroM meM, paraspara ke choTe-bar3e ke sambandhoM meM bAdhA AtI hai, mAnahAni evaM svamAnabhaMga Adi hone kI saMbhAvanA hotI hai.... isalie samAna gotravAloM ke sAtha zAdI kA sambandha nahIM rakhanA caahie| sAmAjika jIvana meM hara vyakti mAna-apamAna ko vizeSa mahattva detA hai| For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 135 pravacana-36 saMpatti kA srota : snehabhare saMbaMdha : Ajakala sAmAjika jIvana itanA vikRta ho gayA hai ki jisakI carcA karanA bhI zobhA nahIM detaa| bahuta thor3e samAjoM meM kucha niyama aura maryAdAe~ cala rahI haiN| jyAdAtara samAjoM meM choTe-bar3oM kI maryAdAe~ naSTa ho gaI haiN| isase vyakti ko koI vizeSa lAbha hotA ho, aisA bhI dikhatA nahIM hai| maryAdAbhaMga anartha hI paidA karatA hai| Aveza meM Akara manuSya avinaya evaM auddhatyapUrNa AcaraNa karake acche sambandhoM kA viccheda kara DAlatA hai, parantu socatA nahIM hai ki saMsAra meM acche sambandhoM kA kitanA mahAna mUlya hai! acche snehapUrNa sambandhoM ko to sabhI saMpattiyoM kA mUla batAyA gayA hai| 'janAnurAgaprabhavatvAt saMpattinAm' / dUsarI bAta isase bhI jyAdA mahattvapUrNa batAyI hai| aise logoM ke sAtha zAdI nahIM karanI cAhie ki jo loga rAjya ke aparAdhI hoN| jo loga samAja kI dRSTi meM aparAdhI hoM, nagara meM, deza meM kukhyAta hoN| gA~va-nagara meM jinake bahuta virodhI loga hoM, jo corI jaise dhaMdhe karate hoN| aise logoM ke sAtha zAdI-vivAha karane se ApakI pratiSThA bhI Ahata hotI hai| saMbhava hai ki Apa bhI aparAdhI bana jaao| Apa para mithyA Aropa A sakatA hai| Apake viSaya meM loga zaMkAzIla bana sakate haiM | Apa para saMkaTa A sakatA hai| sarakAra jaba aparAdhI ko pakar3atI hai taba usake saMbaMdhiyoM kI bhI talAzI letI hai| bhale, kula kI samAnatA ho aura zIla vagairaha kI samAnatA ho, yadi vaha bhUtakAlIna aparAdhI hai athavA vartamAnakAla kA AropI hai to usake sAtha zAdI to nahIM, mitratA kA bhI saMbaMdha nahIM rakhanA caahie| ___ sabhA meM se : kyA kulavAn aura zIlavAn vyakti aise aparAdhI ho sakate zAdI kA nAtA kisake sAtha nahIM karanA : mahArAjazrI : kulavAn isalie kahA jA sakatA hai ki usake pUrvajoM kA itihAsa ujjvala hai, parantu isakA artha yaha nahIM hai ki kulavAn puruSoM kI paramparA meM sabhI kulavAna hI paidA hoN| kulAMgAra bhI paidA hote haiM na? pUrvajoM kI ujjvala kIrti ko kalaMkita karanevAle putroM ko nahIM dekhA hai kyA? pUrvajoM ke For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 ___ 136 paropakArI kAryoM se, uccatama balidAnoM se samAja meM 'kulavAn' kI pratiSThA jama gaI hotI hai....parantu ajJAnI, lobhI evaM mAyAvI puruSa apane kula kI pratiSThA ko nahIM dekhate, ve to rUpa athavA rupaye ke lie bure se bure kAma kreNge| vaise, zIlavAn kA artha itanA hI hai ki vaha mAMsa-bhakSaNa nahIM karatA ho, madyapAna nahIM karatA ho, rAtribhojana nahIM karatA ho| khAne-pIne kI itanI paraheja karanevAle loga bhI jaba lobhadazA meM andha banate haiM taba karacorI, taskarasahAyatA, avaidha vyApAra jaise duSkarma karate haiM, aisA dekhane meM AtA hai| isalie jJAnI puruSa kahate haiM ki kula-zIlAdi kI samAnatA hone para bhI, yadi vyakti galata kAryoM meM saMlagna hai aura logoM kI dRSTi meM girA huA hai to usase zAdI nahIM karanI caahie| yadi Apa apanI ujjvala pratiSThA banAye rakhanA cAhate ho to yaha bAta hai| sadguruoM kA paricaya pApoM se bacAyegA : sabhA meM se : Aja to hama loga sabhI choTe-bar3e aparAdhoM meM phaMse hue haiN| bhAgya se koI bacA huA ho! 'karacorI aura smagaliMga' to bahuta vyApaka bana gayA hai| ___ mahArAjazrI : taba to koI bAta nhiiN| coroM kI coroM se samAnatA ho jAyegI! yadi samAja itanA girA huA hai to mokSamArga kI ArAdhanA kahA~ dekhane milegI? yadi sadaguruoM ke paricaya meM rahanevAle aura unakA dharmopadeza sunane vAloM kI bhI yaha zocanIya dazA ho jAya... to dUsaroM kI nindA kaise kareM? dUsaroM ke doSa kaise dekheM? vAstava meM dekhA jAya to Apa logoM ko sadguru kA paricaya hI nahIM huA hai! dharmopadeza sunate hue bhI nahIM sunate! sadguru kA paricaya Apake pApoMkA nAza kiye binA nahIM rahe! Apake durAcaraNoM ko miTAye binA nahIM rhe| honA cAhie sahI artha meM pricy| ___ sadguru kA nAma jAnanA aura kAma jAnanA itanA hI paricaya nahIM hai| sadguru kI sevA-bhakti aura pUjA kara lenA hI paricaya nahIM hai.... sadguru ke upadeza se do rUpaye kharca kara denA mAtra hI paricaya nahIM hai| paricaya ina saba bAtoM se Upara kI bhAvanAtmaka bAta hai| sadguru kA paricaya unake niSpApa jIvana kA paricaya hai| unakI jJAnadRSTi kA paricaya hai| unakI niHsvArthavRtti aura karuNA kA paricaya hai| kiyA hai sadaguru kA aisA paricaya? aisA paricaya hone para DAkU bhI sAdhu bana gaye! aise paricaya ke abhAva meM zrAvaka bhI DAkU jaise bana gye| For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 137 rASTra ke, prajA ke, samAja ke aparAdhI bano vaise kAma chor3a do| jIvana nirmala aura niSpApa banA lo| prAmANikatA se aura sajjanatA se jitane sukha ke sAdhana mileM, unameM saMtuSTa raho / galata kAma kara sukha pAne kA irAdA chor3a do| yadi eka parivAra, eka samAja bhI aisA Adarza sthApita kare to deza ko, duniyA ko batAyA jA sake ki isa prakAra kA pavitra jIvana isa kAla meM jIyA jA sakatA hai| tRpti aura saMtoSa ke binA niSpApa-nirmala jIvana saMbhavita nahIM hai| jo sadaiva atRpta aura asaMtuSTa rahate haiM ve niSpApa nahIM bana paayeNge| paidA hotI hai niSpApa jIvana jIne kI prabala bhAvanA? __ Apa svayaM duSkAryoM kA tyAga kareM, lokaviruddha pravRttiyoM kA tyAga kareM aura vaise janapriya, samAjapriya, nagarapriya logoM ke sAtha zAdI kA saMbaMdha sthApita kreN| Apa yadi aise niMdanIya kAryoM kA tyAga kareMge to Apa bhI janapriya bneNge| janapriyatA, lokapriyatA eka aisA tattva hai ki sampatti ko vaha khIMca lAtA hai| Apa apanI janapriyatA ko akhaMDa banAye rakheM, kabhI bhI janapriyatA ko khoyeM nhiiN| yaha bAta acchI taraha samajha leN| Apa sampatti cAhate ho na? Apako dhanavaibhava cAhie na? isalie Apa, anucita pravRtti karate ho na? Apa chor3a deM anucita pravRtti aura janapriyatA prApta karane kA prayatna kreN| logoM kA sneha sampAdana kareM, logoM kA vizvAsa prApta kareM.... phira Apa dekhanA ki dhanasaMpatti prApta hotI hai yA nahIM? lokapriyatA lakhapati bhI banA de : abhI thor3e dina pahale eka bhAI ne kissA sunaayaa| gujarAta kA eka yuvaka vyavasAya ke lie bambaI AyA / bambaI meM jisa snehI ke ghara vaha ThaharA thA, usa ghara meM yaha yuvaka sabakA priya bana gayA.... do-cAra dina meM hii| usa snehI ne isa yuvaka ko zeara bAjAra meM sarvisa dilA dii| jisa seTha ke vahA~ sarvisa milI vaha seTha vaiSNava dharma kA anuyAyI thaa| lar3ake kA oNphisa meM sabake sAtha itanA acchA vyavahAra rahA ki 10-15 dina meM sabakA priya bana gayA / itanI pramANikatA se vaha kAma karane lagA ki seTha kA atyanta vizvAsapAtra bana gyaa| yaha yuvaka jaina thaa| rAtribhojana nahIM karatA thA, rAta meM pAnI bhI nahIM pItA thaa| sUryAsta ke pahale oNphisa meM hI eka jagaha baiThakara, namaskAra maMtra kA smaraNa kara pAnI pI letA thaa| jaba seTha ko mAlUma huA ki yaha yuvaka zAma ko bhojana nahIM karatA hai.... bhUkhA rahatA hai aura oNphisa kA kAma karatA For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 138 hai| zIghra hI yuvaka ko apane pAsa bulAkara kaha diyA : 'tuma pA~ca baje oNphisa se chuTTI le lenA, bhojana kara lenaa|' yuvaka ne kahA ki 'oNphisa kA merA kAma pA~ca baje pUrA nahIM hotA hai, adhUrA kAma chor3akara kaise jAU~gA? Apa cintA nahIM kareM, mujhe zAma ko bhojana karane kI Adata nahIM hai... maiM oNphisa kA apanAkAma pUrA karake hI jaauuNgaa|' seTha ne kahA : 'oNphisa kA kAma adhUrA rahe to dUsare dina Akara karanA, parantu mere yahA~ rahanevAlA vyakti eka samaya bhI bhUkhA rahe, vaha maiM nahIM caahtaa|' yuvaka ne kahA : 'ApakI kRpA hai, Apa udAra hRdaya ke haiM, isalie Apa mujhe pA~ca baje chuTTI dete haiN| parantu maiM jo Apase tanakhvAha letA hU~ vaha to pUre samaya kI letA hU~.... to kAma bhI mujhe pUre samaya kA karanA caahie| mere dharma ne mujhe sikhAyA hai ki anIti kA dhana nahIM lenaa| yaha anIti hogI.... rupaye pUre samaya ke lene aura kAma adhUrA karanA.... Apa mujhe kSamA kareM, maiM zAma ko sAta baje hI jaauuNgaa|' seTha to yuvaka kI nItimattA se itane prabhAvita ho gaye ki zAma kA apanA bhojana unhoMne oNphisa meM ma~gavAnA zurU kiyA aura usa yuvaka ko apane sAtha bhojana karAne lge| dhIre-dhIre yaha yuvaka sAre bAjAra meM priya bana gyaa| seTha ne usako dhaMdhe meM apanA sAjhI banAyA... aura jaba seTha ne vyApAra se nivRtti le lI taba isa yuvaka ko zeara bAjAra kI apanI oNphisa de dii| isa yuvaka ne lAkhoM rUpaye kamAye / Aja to vaha yuvaka vRddha bana gayA hai aura usane bhI vyApAra se nivRtti le lI hai| dharmakSetra meM bhI usakI Aja acchI lokapriyatA hai| lokapriyatA ne usako sampatti dI aura pratiSThA bhI dii| Apa kaheMge ki 'puNya kA udaya hotA hai to saMpatti milatI hai| parantu puNya ko udaya meM lAne ke rAste Apa jAnate ho? sadAcaraNa se puNya udaya meM AtA hai| paropakAra ke kAryoM se puNya udaya meM AtA hai| durAcaraNa se puNya udaya meM nahIM aataa| kabhI tatkAla Apako puNya udaya meM AtA huA dikhatA hogA, parantu vaha puNyodaya kSaNika hotA hai| duSTa aura adhama kArya karanevAloM ke puNyodaya naSTa hote Apane nahIM dekhe kyA? isalie kahate haiM jJAnI puruSa ki durAcaraNa chor3o aura sadAcAroM kA pAlana kro| janapriya bane raho, janapriya vyakti se hI zAdI-saMbaMdha kro| isase ApakI ijjata bar3hegI, pratiSThA bar3hegI aura sampatti bhI bddh'egii| ye saba sukha ke sAdhanoM kA dharmapuruSArtha meM upayoga karanA hogaa| For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 36 139 TIkAkAra AcAryazrI municandrasUrijI ne prastuta meM jainetara vicAradhArA ko bhI batAyA hai yAnI vaidika paramparA ke zAstra zAdI-vivAha ke viSaya meM kyA mArgadarzana dete haiM, vaha bhI batAyA hai / zAdI kI umra : strI 12 barasa kI, puruSa 16 barasa kA : vaidika paramparA ke zAstroM meM sarvaprathama vayamaryAdA batAyI gaI hai| strI kI bAraha varSa aura puruSa kI solaha varSa kI umra zAdIyogya batAyI hai| vartamAnakAla meM yaha umra zAdI yogya nahIM mAnI gaI hai| zAdI ke AdarzoM meM hI antara par3a gayA hai| kisI bhI paramparA ke dharmagrantha AtmavikAsa aura Atmavizuddhi kI dRSTi se hara bAta meM mArgadarzana dete haiM, jabaki sAmAjika vicAradhArA meM 'Atmatattva' ko sthAna nahIM hotA hai| sAmAjika zAstra aura manovijJAna, manuSya kI zArIrika aura mAnasika, Arthika aura bhautika paristhiti ko hI lakSya meM letA hai| RSi-muniyoM ne apanI jJAnadRSTi meM, strI ko bAraha varSa kI umra meM zAdI yogya dekhI hogii| bAraha varSa kI lar3akI meM itanI jAtIya vAsanA..... kAmabhoga kI vAsanA jAgrata hotI huI dekhI hogI, yadi usakI vaha bhogavAsanA saMtuSTa na ho to saMbhava hai ki vaha kisI bhI puruSa se saMbhoga kara apane zIla kA bhaMga kara de| jaba taka usakI zAdI na ho, vaha aneka puruSoM se saMbhoga kara, bhogAsakta banakara dharmaArAdhanA se vaMcita rahegI, caritrabhraSTa hokara jIvana ko barabAda kara degii| sAmAjika vicAradhArA aisI banI huI hai ki kaumAryavrata akhaNDa rahanA caahie| zAdI se pUrva strI yA puruSa ko maithuna se dUra rahanA cAhie, yAnI strI-puruSa kI saMbhogakriyA nahIM honI cAhie / jo strI-puruSa zAdI se pUrva maithunasevana karate haiM, samAja kI dRSTi meM hIna - pApI mAne jAte haiN| loga unakI ora ghRNA kI dRSTi se dekhate haiN| zAdI se pUrva, jo lar3akI apanI kAmavAsanA para saMyama nahIM rakha pAtI vaha strI chipa kara bhI kisI puruSa se maithunasevana kara hI legii| yadi samAja ko usakA durAcaraNa mAlUma ho gayA to phira usa lar3akI se koI zAdI karane ko taiyAra nahIM hotaa| zAdI se pUrva yadi lar3akI kisI puruSa ke saMbhoga se garbhavatI ho gaI to usa para bar3I Apatti A jAtI hai| sabhA meM se : aba kumArikAoM ko yaha bhaya nahIM rahA hai| sarakAra ne saMtati-niyamana ke sAdhana upalabdha karA diye haiM.... jisake upayoga se strI garbhavatI nahIM banatI / For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 36 140 mahArAjazrI : Aja kI bAta abhI nahIM karanA hai, abhI to apana apanI prAcIna paramparA ko lekara soca rahe haiN| kyoM RSi-muniyoM ne bAraha varSa kI umra meM strI ko zAdI yogya mAnA, usa para ciMtana kara rahe haiN| zAdI se pUrva strI kA saMpUrNa brahmacAriNI honA anivArya mAnA gayA hai| Apa loga mAnate ho na ki ApakI lar3akiyA~ zAdI se pUrva brahmacAriNI banI raheM? parantu brahmacArI bane rahane ke lie kitanA dRr3ha manobala cAhie, kitanA pavitra vAtAvaraNa cAhie, kitanA sAttvika bhojana cAhie, kaisI veza-bhUSA cAhie yaha saba Apane socA hai ? uddIpta kAmavAsanA para saMyama rakhanA, maithunasevana nahIM karanA, yaha mAmUlI bAta nahIM hai| sabhI strI-puruSa vaise saMyamI nahIM ho sakate / pA~ca pratizata aise saMyamI strI-puruSa hoM to bhI bahuta hai / yoM bhI maithunasaMjJA manuSya meM prabala hotI hai| pazuoM se bhI jyAdA prabala maithunasaMjJA manuSya meM hotI hai| devoM kI kAmavAsanA se jyAdA prabala kAmavAsanA manuSya meM hotI hai| aisI vAstavika paristhiti meM manuSya ko kucha varSa taka brahmacarya kA pAlana karanA, divyadRSTA RSi-muniyoM ne sarala paayaa| bAraha varSa kI umra meM strI kI pA~coM indriyoM kA pUrNa vikAsa hotA hai, mAnasika vikAsa bhI paryApta mAtrA meM hotA hai, yadi usakI zAdI solaha varSa ke puruSa ke sAtha ho to vaha strI patnI ke kartavyoM kA pAlana karane meM sakSama bana sakatI haiM / usakI kAmavAsanA zAnta hotI hai aura pathabhraSTa, caritrabhraSTa hone se baca sakatI hai / jisa strI kA zAdI se pUrva saMpUrNa brahmacaryapAlana hotA hai aura zAdI ke bAda apanA pativrata akhaMDa hotA hai, usa strI kI saMtAna prAyaH sAttvika, guNavAna aura zIlavAn hotI haiN| aisI prajA se hI mokSamArga banA rahatA hai| AtmajJAnI divyadRSTA RSi-muniyoM kI dRSTi meM, jaba kanyA rajasvalA banatI hai, taba vaha zAdI yogya banatI hai / strI kA rajasvalA honA, zAdI kI yogyatA kA sUcaka mAnA gayA hai| zikSA kI dRSTi se, strI ke jIvana meM jitanI Avazyaka zikSA cAhie, utanI zikSA usako bAraha varSa kI umra meM mila sakatI hai| strI ko vyApAra nahIM karanA hotA hai, naukarI nahIM karanI hotI hai / usakI saMpUrNa jimmedArI pati kI hotI hai| T bhAratIya jIvana vyavasthA ke anusAra Arthika jimmedArI puruSa kI hotI hai aura ghara kI jimmedArI strI kI hotI hai| ghara ko svaccha rakhanA; parivAra ko samaya para bhojanAdi denA; vastra dhonA; saMtAnoM kI sevA, zikSA aura pAlana karanA; atithi kA satkAra karanA; ghara kI zobhA bar3hAnA; parivAra ko sneha se, For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 141 vAtsalya se harAbharA rakhanA aura dharmapuruSArtha meM jAgrata rakhanA vagairaha strI ke kartavya hote haiN| dhana kamAne kI, parivAra kI surakSA karane kI, parivAra kI Arthika AvazyakatAoM kI pUrti karane kI, santAnoM kI zikSA se zAdI taka kI jimmedArI puruSa kI hotI hai| isa prakAra strI-puruSa apanI apanI jimmedArI prema se, kartavya se nibhAte haiN| vartamAna meM zAdI bar3I umra meM kyoM? : __ kucha varSoM se isa viSaya meM bahuta bar3A parivartana A gayA hai| zAdI kI umra bar3ha gaI hai| lar3akiyoM kI zAdI 18 varSa se kama umra meM nahIM hotI haiM aura lar3akoM kI 20-22 varSa pahale nahIM hotI hai| choTe gA~voM meM choTI umra meM kahIM kahIM para hotI haiM zAdiyA~, parantu prAyaH apane jainasamAja meM nahIM hotI haiN| ___'moDarna' gine jAnevAle logoM meM to lar3akiyA~ pacIsa-pacIsa varSa kI Ayu meM zAdI karatI haiM! lar3ake 28-28 varSa kI umra meM zAdI karate haiM! cU~ki zAdI se pUrva prAyaH ina logoM meM maithuna-pravRtti praviSTa ho hI gaI hotI hai| kAmavAsanA ko zAMta karane ke lie, bhinna-bhinna prakAra ke sajAtIya-vijAtIya saMbaMdha ye loga karate rahate haiN| kAleja meM lar3ake-lar3akiyoM kI saha-zikSA hotI hai| yauvanakAla meM strI-puruSoM kA mukta sahacAra maitrI taka maryAdita nahIM raha sakatA hai, ve vAsanAvivaza bana hI jAte haiM aura aMtatogatvA zArIrika saMbaMdha ho jAtA hai| strI ko bhI vahI zikSA dI jA rahI hai jo puruSa ko dI jAtI hai! strI ke jIvana meM anupayogI zikSA pAne ke lie 5-7 varSa aise hI bekAra vyatIta ho jAte haiN| zikSA kA to mAtra nAma hotA hai, lar3akI 'DigrI' lekara aura brahmacarya ga~vAkara kAleja se bAhara nikalatI hai| phira vaha naukarI khojane lagatI hai| rupaye pAne ke lie Ajakala lar3akiyA~ kaisI nimnastara kI naukariyA~ karatI haiM, Apa loga jAnate hoMge? kucha bolane jaisA nahIM hai| caritrabhraSTatA kI bhayAnaka khAI meM strI gira gaI hai| ___ Aja svayaM ke cAritra kI dRSTi se zAdI ke viSaya meM socA nahIM jAtA hai, Aja socA jAtA hai sukha-suvidhA kI dRSTi se! svataMtratA kI dRSTi se! zAdI ke bAda bhI Aja strI parapuruSa ke sAtha ghUmane jAne kI, ghaMToM taka ekAMta meM baiThane kI, klaboM meM jAne kI resTaranToM meM bhojana karane kI svataMtratA cAhatI hai| For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pravacana- 36 strI-svAtaMtrya ke nAma para zIla kI holI : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 puruSa bhI vaisI svataMtratA le rahA hai / vaha bhI dUsarI striyoM ke sAtha bhaTakatA rahatA hai! phira donoM eka-dUsare ke Upara Aropa mar3hate rahate haiM....lar3atejhagar3ate rahate haiN| 'strI-svAtaMtrya' ke mohaka nAma para striyoM kA zIla-sadAcAra lUTane kA hI kAma ho rahA hai| naukarI ke mAdhyama se paisevAle loga naukarI karanevAlI striyoM ke zarIra ko hI kharIda lete haiN| dhana kI lAlaca meM strI apanI deha beca rahI hai| strI-svAtaMtrya kI himAyata karanevAle kyA strI ke zIla kI cintA karate haiM ? 'strI kA zIlapAlana honA cAhie, yaha vicAra hai unako ? nahIM, unako strI ke bhautika sukhoM kA vicAra hai / strI - svAtaMtrya kI kalpanA meM strI-puruSa ke premapUrNa saMbaMdhoM kI kalpanA kho gaI hai| strI - svAtaMtrya kI kalpanA meM strI apane pati kA prema, apane santAnoM kA prema khotI jA rahI hai| isase pArivArika prema aura pArivArika vyavasthA naSTa hotI jA rahI hai| kahate haiM ki 'yaha yuga striyoM kI gulAmI kA nahIM hai, strI ko gulAma nahIM rahanA cAhie, strI ko cAra dIvAroM ke bIca jIvana pUrA nahIM karanA cAhie....!' aisA kahanevAle loga strI ko bIbhatsa vijJApana kA mAdhyama banA rahe haiN| aisA bolanevAle loga strI ko puruSa kI kAmavAsanA saMtuSTa karanevAlA yaMtra mAna rahe haiN| kahA~ hai strItva kA gaurava ? kahA~ hai striyoM ke prati Adara aura sadbhAva ? kyA ise strI-svAtaMtrya kaheMge? strI apane pati kI aura parivAra kI nisvArtha sevA kare, kyA yaha gulAmI hai? strI apane ghara kA kAma kare, kyA yaha gulAmI hai ? strI apane baccoM ko acchI zikSA dekara acchA mAnava banAye, kyA yaha gulAmI hai ? ghara meM rasoI banAne kA kAma naukara ko sauMpakara strI klaboM meM ghUmatI phire, yaha svataMtratA hai kyA? strI apane baccoM ke naukara ke hAthoM meM sauMpa kara sinemAgRhoM meM jAkara baiThe vahI svatantratA hai? strI apane pati ko chor3akara dUsare puruSa ke sAtha hila sTezanoM para calI jAye vahI svatantratA hai ? For Private And Personal Use Only kahate haiM : 'choTI umra meM zAdI karane se lar3akI ko skUla-kAleja kI zikSA nahIM mila pAtI / kyA karanA hai kAleja kI zikSA ko ? kAleja kI zikSA manuSya ko prAyaH abhimAnI banA detI hai / strI kA hRdaya to vinamra aura sneha se bharA huA cAhie / Adhunika zikSA ne strI ke snehapUrNa aura vAtsalyamaya Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 143 vyaktitva kA nAza kara diyA hai| Adhunika zikSA ne strI kA niHsvArtha patnI kA rUpa khaMDita kara diyA hai| Apa logoM ko anubhava hai yA nahIM? vyaktigata parivartana ho sakatA hai : __ maiM yaha nahIM kahatA ki choTI umra meM hI zAdI karanI cAhie | merA kahanA yaha hai ki zAdI se pUrva strI kA brahmacarya akhaMDa rahanA caahie| puruSa ko bhI zAdI se pUrva brahmacArI hI rahanA caahie| zAdI ke bAda zAdI ke AdarzoM kA pAlana karanA cAhie | sAmAjika vyavasthA isa prakAra kI honI cAhie | maiM jAnatA hU~ aura mAnatA hU~ ki Aja yaha parivartana honA asaMbhava-sA hai, phira bhI koI parivAra, koI vyakti yadi himmata se aisA parivartana karanA cAhe to kara sakatA hai| use koI roka nahIM sktaa| acchA parivartana karane ke lie himmata cAhie, sattva cAhie, apanI bAta ko siddha karane kI buddhi cAhie | lar3akiyoM ko kAleja kI zikSA denA jarUrI nahIM hai : merI rAya meM to lar3akiyoM ko kAleja meM bhejanA hI nahIM cAhie | yadi Apa apanI lar3akiyoM kA jIvana zAntimaya banAnA cAhate ho to! ___ sabhA meM se : yadi lar3akiyoM ko kAleja kI par3hAI nahIM karAte haiM to unase zAdI karanevAle lar3ake nahIM milate haiN| ___ mahArAjazrI : Apake lar3ake bhI haiM na? Apa apane lar3ake ke lie, jo lar3akI kAleja meM gaI nahIM ho, vaisI lar3akI pasanda kreN| Apa apane lar3ake ke lie, kAleja pAsa kI huI lar3akI kA Agraha chor3a deM....to ApakI lar3akI ko bhI lenevAle lar3ake mila jAyeMge! usameM dUsarI yogyatAoM kA acchA vikAsa karate rheN| guNavAna aura zIlavAna kanyA kabhI bhI duHkhI nahIM hogii| yadi koI pApakarma se duHkha AyegA to bhI samatA se duHkha sahana karegI parantu apanI cittazAnti ko akhaMDa rkhegii| lar3ake aura lar3akiyoM ko jo zikSA dI jAye, usa zikSA kA lakSyabindu yahI honA cAhie ki vaha duHkhoM meM dIna na ho, sukhoM meM lIna na ho| isa kendrabindu ke AsapAsa zikSA kA prasAra honA caahie| jIvana kI saphalatA ke ye do mukhya tattva haiN| duHkha meM dIna nahIM honA, sukha meM lIna nahIM honaa| For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 144 amarIkA meM aba eka parivartana AyA hai| jo mahilAe~ bar3I umra taka zAdI nahIM karatI thIM, una mahilAoM ne apane kaTu anubhavoM ke AdhAra para batAyA ki 'zAdI solaha varSa kI Ayu meM kara lenI caahie|' aura Ajakala vahA~ lar3akiyA~ 16-17 varSa kI Ayu meM zAdI karane lagI haiN| ___ jo mahilAe~ ghara kI jimmedAriyoM se mukta hokara svatantratA se jInA pasanda karatI thIM, mahilAeM apane kaTu anubhavoM se bodha lekara ve 'Return to Home' ghara kI tarapha calane lagI haiN| mujhe lagatA hai ki apane deza kI mahilAe~ bhI kaTu anubhava nahIM hogA taba taka vApasa nahIM lauttegii| abhI to ve ghara se dUra-dUra svarga dekha rahI haiM aura udhara daur3a rahI haiN| mokSamArga batAnevAle, mokSamArga kI ArAdhanA batAnevAle, adhyAtma kA upadeza denevAle ye donoM mahAna zrutadhara AcArya zrI haribhadrasUrijI aura zrI municandrasUrijI, gRhastha jIvana kI vivAha-paddhati ke viSaya meM jaba mArgadarzana de rahe haiM taba apana ko samajhanA cAhie ki isa bAta kA saMbaMdha mokSamArga se hai| dharmapuruSArtha ke sAtha isakA saMbaMdha hai| anyathA aise mahAtmA, puruSa zAdI-vivAha ke viSaya ko sparza bhI nahIM krte| eka mahAna jJAnI puruSa bhagavAna umAsvAtI ne kahA hai| 'lokaH khalu AdhAraH sarveSAM brahmacArINAm / ' loka yAnI samAja, loka yAnI prajA, prajA to sabhI saMyamI puruSoM kA AdhAra hai| sabhI saMyamI strI-puruSa kA jo AdhAra hai, vaha AdhAra kitanA vizuddha aura sudRr3ha honA cAhie? yadi AdhAra azuddha hogA, DhIlA hogA, kamajora hogA to kabhI Adheya ko giraayegaa| prajA yadi kulavAn, zIlavAn aura guNavAn nahIM hogI to saMyamI strI-puruSoM kA Adara dhvasta ho jaayegaa| saMyamI jIvana kA astitva hI khatare meM par3a jaayegaa| zIla aura saMyama kA mUlyAMkana karanevAle samAja meM hI sAdhutA kA, saMyama kA pAlana acchI taraha ho sakatA hai| jisa samAja meM zIla aura saMyama kA mUlyAMkana nahIM rahA, usa samAja meM sAdhu-sAdhvI bhI zIla aura saMyama se bhraSTa ho gye| prAcIna bhArata meM kitane prakAra ke vivAha hote the, kaise hote the....vagairaha bAteM Age btaauuNgaa| Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AN = pravacana-36 145 5. vaidika paraMparA meM zAdI-vivAha ke ATha prakAra batalAye gaye haiM... Aja ke pariveza meM ve saba jyoM ke tyoM prastuta nahIM ho sakate! . strI ko garbhAvasthA ke daurAna garbha kI bar3I acchI taraha dekhabhAla karanI caahie| strI kI tamAma vRtti yA pravRtti kA asara kama yA jyAdA aMza meM peTa meM rahe hue bacce para avazya par3atA hai| . apana jo kucha bhI dekhate haiM, sunate haiM yA par3hate haiM, socate haiM... una sabakA asara apane pUre vyaktitva para hotA hai! . saMskArI evaM snehabharA parivAra yaha to sabase jyAdA kImatI cIja hai| parivAra yadi premasabhara, samajhadAra aura suvyavasthita hogA to ApakI dharmaArAdhanA nirApada evaM AnaMdabharI banI rahegI! . ghara ko naukaroM ke bharose aura baccoM ko naukarAnI ke bharose chor3a doge taba phira saMskAra AyeMge kahA~ se? * pravacana : 37 mahAna zrutadhara, pUjya AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI dvArA viracita 'dharmabindu' grantha ke mAdhyama se gRhastha ke sAmAnya dharma ke viSaya meM apanI vivecanA cala rahI hai| zAdI-vivAha meM aucitya kA pAlana, dUsarA sAmAnya dharma hai| zAdI ke viSaya meM granthakAra ne kAphI spaSTa, tarkasaMgata aura sarvAMgINa mArgadarzana diyaa| aba TIkAkAra AcAryazrI isI saMdarbha meM kucha vizeSa bAteM batAte haiN| _ vivAha kI paribhASA karate hue unhoMne batAyA ki 'yuktito varaNavidhAnam agnidevAdisAkSikaM ca pANigrahaNaM vivaahH|' kula-zIlAdi kI jA~ca karanA yukti hai, usa yukti se pasanda kara, agni aura deva vagairaha kI sAkSI se vara kanyA kA pANigrahaNa kareM, usako vivAha kahate haiN| yaha paribhASA vaidika paramparA kI hai| jaina-paramparA ko bhI yaha paribhASA amAnya nahIM hai| prAcIna bhArata meM koI eka prakAra kI vivAha-paddhati nahIM thI, yahA~ para TIkAkAra AcAryazrI ne anya vaidika paraMparA ke zAstroM se uddhRta karake ATha prakAra kI vivAha-paddhatiyA~ batAyI haiN| saMkSepa meM AThoM prakAra ke vivAha kI paddhatiyA~ batAtA hU~| For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 pravacana-36 1. brAhma-vivAha : kanyA ko vastrAlaMkAroM se sajAkara vara ko sauMpA jAye, sauMpate samaya kanyAdAna karanevAle kanyA ko kahe ki : 'tU isa mahAbhAga puruSa kI sahadharmacAriNI bana / ' aisA kahate hue jo vivAha kiyA jAya use 'brAhmavivAha' kahate haiN| ___ zAdI ke bAda strI ko apane pati ke sAtha jIvana vyatIta karanA hotA hai| jaba patnI pati ko pUrNa samarpita ho jAtI hai tabhI vaha sahadharmacAriNI bana sakatI hai| pati ke padacihnoM para calanevAlI banatI hai| pati ke sukha-duHkha meM sahabhAgI bana sakatI hai| kanyA ko zAdI ke samaya jo AzIrvacana diyA jAtA hai vaha brAhma-vivAha meM, dAmpatya jIvana kI cAbI hai| 2. prAjApatya-vivAha : jaba kanyA kA pitA kanyA ko dhana-vaibhava ke sAtha dAmAda ko kanyAdAna detA hai taba 'prAjApatya-vivAha' kahalAtA hai| dAmAda mA~ge yA nahIM mA~ge, kanyA kA pitA apanI icchA se dhana pradAna karatA hai| apanI putrI ke prati sneha hone se saMpanna pitA lar3akI ko dhana-vaibhava de, yaha svAbhAvika hai| 3. ArSa-vivAha : kanyAdAna ke sAtha sAtha kanyA kA pitA do gAyoM kA bhI dAna de, usako 'ArSa-vivAha' kahate haiN| 4. daiva-vivAha : vivAha ke samaya jo yajJa kiyA jAtA hai, vaha yajJa karane vAle brAhmaNa ko kanyA hI dakSiNA ke rUpa meM dI jAye yAnI usa yAjJika ke sAtha hI kanyA kA vivAha kiyA jAye usako 'daiva-vivAha' kahate haiM | ye cAra prakAra ke vivAha mAtA-pitA kI anumati se hote haiM, isalie aura ina vivAhoM meM strI-puruSa ke jIvana meM gRhasthocita devapUjA vagairaha dhArmika kartavyoM kA pAlana saralatA se ho sakatA hai| isalie ina vivAhoM ko dharmazAstroM ne prAmANita mAnA hai| aba zeSa cAra vivAha jo batAtA hU~ ve vivAha zAstrasaMmata nahIM haiM, parantu hote the.... isalie batAye gaye haiN| 5. gAMdharva-vivAha : strI-puruSa paraspara prema ho jAne se zAdI kara leM, usa ko 'gAMdharva-vivAha' kahate haiN| Aja kI bhASA meM 'lava-mereja' yAnI 'premavivAha' kaha sakate haiN| 6. Asura-vivAha : kisI prakAra kI saudAbAjI karake kanyA dI jAye, usako 'Asura-vivAha' kahate haiN| kanyAvikraya isa prakAra meM A sakatA hai| 7. rAkSasa-vivAha : kanyA kA apaharaNa kara, balAt usake sAtha zAdI kI jAye, usako 'rAkSasa-vivAha' kahate haiN| For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-36 147 8. paizAca-vivAha : soI huI athavA pramatta kanyA kA apaharaNa kara le jAnA aura kanyA kI anicchA hote hue bhI usake sAtha zAdI karanA 'paizAca-vivAha' hai| ye cAra prakAra ke vivAha dharmaniSiddha vivAha haiM, parantu yadi strI-puruSa donoM kI paraspara prIti ho to dharmavihita hai| usa prIti meM koI bhaya athavA lAlaca nahIM honI caahie| sahaja svAbhAvika Antara prIti se vivAha huA ho to adhArmika nahIM banatA hai| rAmAyaNa meM eka kissA AtA hai| zrIkaMTha nAma kA rAjakumAra apane vimAna meM AkAza-mArga se jA rahA thaa| eka nagara meM bAhya udyAna meM usane eka rAjakumArI ko dekhii| zrIkaMTha vimAna ko kucha nIce lAyA, rAjakumArI ne kumAra ko dekhA....donoM anurAgI bana gaye / tatkAla zrIkaMTha ne rAjakumArI kA apaharaNa karane kA nirNaya kiyaa| vimAna jamIna para utAra kara, rAjakumArI ko lekara AkAza-mArga se bhAgane lgaa| rAjakumAra ne apaharaNa kiyA parantu rAjakumArI kI saMmati se kiyaa| jaba rAjakumArI ke pitA vidyAdhara rAjA ko mAlUma par3A ki usakI kanyA kA apaharaNa ho gayA hai, zIghra hI senA ke sAtha AkAza-mArga se usane pIchA kiyaa| zrIkaMTha to sIdhA pahu~ca gayA laMkAdvIpa para | laMkA kA rAjA kIrtidhavala zrIkaMTha kA bahanoI thaa| zrIkaMTha ne jAkara kIrtidhavala se sArI bAta kaha dii| kIrtidhavala ne zrIkaMTha ko Azraya diyaa| usane laMkA ke dvAra baMda karavA diye aura apane sainya ko sajaga kara diyaa| __kIrtidhavala ne eka dUta ko apanA saMdeza lekara vidyAdhara rAjA ke pAsa bhejA / dUta ne jAkara laMkApati kA saMdeza sunAyA : 'Apa upazAnta hoM, ApakI lar3akI apanI icchA se rAjakumAra zrIkaMTha ke sAtha AI hai| zrIkaMTha ne balaprayoga se apaharaNa nahIM kiyA hai| yoM bhI kanyA parAyA dhana hai, kisI bhI suyogya rAjakumAra se usakI zAdI karane kI hI hogI, to phira jaba kanyA ne svayaM pati kA varaNa kara liyA hai taba Apako gussA nahIM karanA cAhie, parantu donoM ko prema se AzIrvAda dekara zAdI kara denI caahie|' dUta ne saMdezA sunAyA, itane meM eka dAsI ne Akara rAjA se kahA : 'mahArAjA, maiM devI padmA kA saMdezA lekara AI hU~ | usane kahA hai ki maiM apanI icchA se zrIkaMTha ke sAtha AI hU~, zrIkaMTha kA koI doSa nahIM hai| maiM mana se zrIkaMTha kI patnI bana gaI hU~, isalie Apa gussA nahIM kreN|' rAjA ne socA ki donoM ne paraspara ke anurAga se kAma kiyA hai, to aba For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 148 mujhe donoM kI zAdI kara denI caahie| usane laMkA meM Akara donoM kI zAdI kara dii| __ puruSa kI apekSA se zAdI kA prathama phala hai vizuddha patnI kI prApti kaa| yadi akhaMDa kaumArya vratavAlI patnI milatI hai, guNavAna aura zIlavAna patnI milatI hai to zAdI saphala banatI hai| garbhavatI strI garbha kA dhyAna rakhe : aisI patnI prApta hone kA phala hai acche saMtAnoM kI praapti| yadi mAtA sazIla, saMyamI aura saMskArI hogI to unakI saMtAna prAyaH suzIla, saMyamI aura saMskArI hI paidA hogii| jaba se strI garbhavatI banegI tabhI se vaha sAvadhAna ho jaayegii| usako mAlUma ho jAyegA ki 'maiM mAtA bananevAlI hU~...' tabhI se vaha apane samagra jIvana meM parivartana kara degii| peTa meM rahe hue jIva ko kisI prakAra kI zArIrika aura mAnasika pIr3A na ho, kisI prakAra ke kusaMskAra usa para na par3eM; isalie vaha sajaga bana jAtI hai| vaha apane Ananda-pramoda aura sukhabhoga ko chor3akara garbhastha jIva kI sukha-zAtA kA vicAra karatI hai| vaha jAnatI hai ki merI mana-vacana-kAyA kI hara eka pravRtti kA asara sUkSma rUpa se garbhastha jIva para par3egA hii| usa para koI burA asara na par3eM isalie vaha apane vicAroM ko bhI pavitra rakhane kA prayatna karatI hai | garbhastha bacce kA asara mA~ ke mana para : aisA bhI banatA hai ki garbha meM AnevAlA jIva pavitra AtmA hotI hai, mahAna honevAlA hotA hai to mAtA ko acche svapna Ate haiM! isakA artha yaha hotA hai ki garbhastha jIva ke acche-bure karmoM kA prabhAva mAtA ke vicAroM para par3atA hai | parantu jAgrata mAtA samajha letI hai ki mere peTa meM kaisA jIva AyA hai| usakA prayatna to vahI rahatA hai ki santAna suzIla aura sadAcArI bne| santAna nirogI aura svastha banI rahe | usakI pA~coM indriyA~ paripUrNa hoN| yadi mAtA kA yaha lakSya nahIM ho to saMbhava hai ki mAtA kI duSpravRttiyoM se santAna rogI, asvastha aura kSatiyukta indriyoMvAlI janme! garbhavatI strI kI vRtti-pravRtti kA asara baccoM para : jo garbhavatI strI reDiyo, rekArDa vagairaha sunatI rahatI hai usakA baccA baharA janmatA hai| jo strI dinabhara sinemA, nATaka, sarakasa, TI.vI. viDiyo vagairaha For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 ___149 dekhatI rahatI hai, to usakI santAna aMdhI athavA kamajora A~khoMvAlI paidA hotI hai| jo strI bahuta mIThA, tIkhA, khaTTA khAtI hai, bahuta garma athavA bahuta zItala bhojana karatI hai usakA baccA rogI, azakta aura zArIrika kSativAlA paidA hogaa| jo strI daur3atI hai, jyAdA ha~satI hai, bahuta bolatI hai, usakA baccA bhI zArIrika kSativAlA paidA hogaa| usake dAMta kAle hoMge, usake hoMTha bhI kAle hoMge... vagairaha | jo strI zarIra para tela kI mAliza karatI rahatI hai, pAvaDara vagairaha lagAtI hai, usake bacce ko carmaroga hotA hai | atyaMta phiTa-TAiTa vastra se garbhastha jIva ke zarIra kA vikAsa ruka jAtA hai| maithuna-sevana to atyaMta hAnikartA banatA hai| yadi strI karuNAmayI hogI to garbhastha jIva ko jarA bhI kaSTa nahIM hone degii| garbhapAta kA pApa bar3ha rahA hai : sabhA meM se : Ajakala to 'eborazana' sAmAnya bAta ho gaI hai| samAja meM acche kahalAne vAle loga bhI yaha ghora pApa karane lage haiN| ___ mahArAjazrI : bhrUNa-hatyA kA pApa kaisA bhayAnaka pApa hai, mujhe samajhAnA par3egA kyA? strI-puruSa meM kitanI tIvra krUratA ho taba yaha pApa hotA hai? garbhastha jIva ke prati itanI nirdayatAvAle strI-puruSa dharmakSetra meM praveza karane ke lie yogya nahIM hai, dharmasthAnoM meM Ane yogya nahIM haiN| dUsarI bAta : jo strI itanI nirdaya ho sakatI hai vaha suzIla nahIM raha sakatI, usakI kulInatA nahIM rahatI, usameM dharmAcaraNa kI yogyatA nahIM rhtii| aisI mahilAoM ko prAyaH santAna nahIM hotI, yadi ho, to bhI ve santAna suzIla evaM saMskArI nahIM ho sktii| sarakAra bhI pApoM ko uttejanA de rahI hai : bhArata ke itihAsa meM Apane kahIM para bhI par3hA hai ki sarakAra ne prajA ko 'eborazana' bhrUNahatyA karane kI ijAjata dI ho? bhArata meM musalamAna rAjAoM kA bhI rAjya thA, parantu una rAjAoM ne bhI kabhI garbhapAta kI ijAjata nahIM dI thii| aMgrejoM ke rAjya meM bhI garbhapAta karanA-karAnA aparAdha mAnA jAtA thA, parantu svataMtra bhArata ke netAoM ne isa pApa ko bar3hAvA diyA hai| saMtati-niyamana ke sAdhanoM kA dezavyApI pracAra kara durAcAra-vyabhicAra ko uttejanA dI hai| madyapAna kA bhI sarakAra niSedha nahIM karatI hai| mAMsAhAra ko bar3hAvA detI hai.... aisI paristhiti meM manuSya ko pApoM se mukta karanA kitanA muzkila bana gayA For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 37 150 hai ? yadi manuSya svayaM jAgrata ho, svayaM AtmajJAnI baneM aura ina burAiyoM se bacanA cAhe to hI baca sakatA hai, anyathA nahIM / strI ke lie garbhastha jIva kA pAlana karanA bar3A dharma hai / yadi dharmapAlana kareM to acchI saMtAna, acchI prajA paidA ho sakatI hai / sAttvika aura saMskArI prajA kaba paidA hogI ? dhyAna rakhanA, mokSamArga kI ArAdhanA sAttvika prakRti kI prajA hI kara sakatI hai| sAttvika prajA kI utpatti suzIla, saMskArI aura karuNAmayI mahilAe~ hI kara sakatI haiN| rajoguNI aura tamoguNI mahilAoM kI prajA bhI rajoguNI aura tamoguNI hogI / aisI prajA mokSamArga kA anusaraNa nahIM kara sakatI, Atmatattva kI upalabdhi nahIM kara sakatI / acchI prajA ke lie, sAttvika prajA ke lie mahilAe~ bhI sAttvika caahie| puruSa bhI sAttvika caahie| mAtra zArIrika sukha pAne kI dRSTi se zAdI kA mArga nahIM batAyA gayA hai| vaha sukha to binA zAdI kiye bhI manuSya pA sakatA hai| zAdI kA prayojana sAttvika prajA kI utpatti kA hai / sAttvika kA artha zaktizAlI nahIM hai, sAttvika kA artha hai suzIla, sahanazIla, sthira, dhIra aura viir| aisI prajA kaSTabharapUra dharmapuruSArtha karane meM samartha hotI hai| aisI prajA hI AtmA ko anaMta kaThora karmoM ke baMdhanoM se mukta karAne meM samartha hotI hai| niHsattva, kAyara aura kaSTabhIru prajA dharmapuruSArtha to nahIM, apane rASTra kI rakSA karane bhI samartha nahIM hotI hai / atyaMta vilAsitA manuSya ko niHsattva, kAyara, asthira aura caMcala banA detI hai| Aja ke manuSya kI sthiti dekho / vilAsitA meM manuSya DUba rahA hai| zAdI ke AdarzoM ko bhUla gayA hai / AtmadRSTi hI nahIM rahI hai| mAtra bhogadRSTi aura bhoga-upabhoga kI sRSTi meM bhaTakanA ! prajA nirvIrya aura niHsattva paidA ho rahI hai| zurUAta svayaM se hogI : yadi pUrA deza nahIM, prAnta nahIM, eka jaina samAja bhI ina AdarzoM ko sajIvana kareM aura jJAnI puruSoM ke mArgadarzana anusAra jIvana-paddhati banA deM to unakA to AtmakalyANa hogA hI, deza kA bhI bhalA hogaa| dUsarI prajA ko eka bhavya Adarza milegA / cAhate ho Apa loga vaisA bhavya Adarza prasthApita karanA? Apa logoM se kyA maiM AzA kara sakatA hU~? yadi Apa loga AzA For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 37 151 pUrNa nahIM karoge to kauna karegA? Apa hI batAie, maiM kisa samAja ke pAsa jAU~ aura prayAsa karU~ ? dharma ke ina prAthamika upadezoM kI upekSA karake, dharmazAsana ko bahuta bar3A nukasAna pahu~cAyA gayA hai| jo dharma hamArA bhalA karanA cAhatA hai, hamArA kalyANa karanA cAhatA hai, usa dharma kA hama burA kara rahe haiM ! usako dhokhA de rahe haiM! gRhastha jIvana ke ina sAmAnya dharmoM kA adhyayana karake, samajhakara use jIvana meM sthAna do, Apa vizvAsa kareM ki isase ApakA hita hI hogA / yadi patnI suzIla, sAttvika aura saMskArI hai, saMtAna bhI suzIla, tejasvI aura vinayAdi guNavAle haiM; to ApakA citta, ApakA mana zAnta rahegA, Apako mAnasika prasannatA milegii| Apa svastha aura prazAnta bane rheNge| citta kI svasthatA aura prasannatA banI rahatI hai to phira dUsarA kyA cAhie ? yadi vaha svasthatA prasannatA nahIM hai aura duniyA kI saMpatti mila jAya to bhI kisa kAma kI vaha saMpatti ? asvastha, azAnta aura udvigna cittavAle zrImantoM ko pUcho ki 'Apa sukhI ho?' kyA javAba milatA hai, sunanA / parivAra ko saMskArI banAie : AtmakalyANa kI ArAdhanA meM, Atmavizuddhi kI ArAdhanA meM manuSya kA mana nirAkula banA rahanA atyanta jarUrI hotA hai / zAnta aura svastha mana se hI dharmArAdhanA sucArU rUpa se ho sakatI hai| acchA parivAra hone se mana zAnta aura svastha raha sakatA hai / pratikula parivAra ke bIca rahate hue mana kI zAnti aura svasthatA banAye rakhanA sarala nahIM hai / sabhA meM se : acchA anukUla parivAra to puNyodaya se prApta hotA hai na? mahArAjazrI : sabhI sukha puNyodaya se prApta hote haiM / Apa loga sukha pAne kA puruSArtha nahIM karate ho na ? puNyodaya ke binA dhana-saMpatti prApta hotI hai kyA? to puruSArtha kisalie karate ho? acchA parivAra puNyodaya se prApta hotA hai, phira bhI parivAra ko acchA banAne kA prayatna karanA atyanta Avazyaka hotA hai / parivAra ko acchI zikSA mile, acche saMskAra mileM, acchA vAtAvaraNa mile, isalie koI prabandha karate ho? koI prabandha nahIM ! vaise hI puNyodaya ho jAyegA aura parivAra sudhara jAyegA, isa AzA se baiThe raho aura AkAza ke tAre ginate raho! acchA parivAra cAhie to sarvaprathama kulavAn, zIlavAn aura samajhadAra strI For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 ___ 152 se zAdI-saMbaMdha karanA caahie| saMtAna ko garbhAvasthA se susaMskArI banAne kI mAtA kI jAgrati cAhie | janma hone ke bAda bacce ko kuzalatA se zikSA denI caahie| Apako apane dimAga ko 'kanTrola' meM rakhate hue parivAra ke sAtha acchA vyavahAra karanA caahie| darzana-zravaNa-vAcana meM sAvadhAna rahanA jarUrI hai : Apake aura Apake parivAra ko tIna bAtoM meM pUrNa sAvadhAnI baratanI hogii| darzana, zravaNa aura vAcana meM sAvadhAnI honI cAhie | manuSya meM koI bhI acchAI yA burAI kA praveza tIna dvAroM se hotA hai| ___ Apa jo dekhoge, sunoge aura par3hoge, Apake mana para usakA asara hogA hii| tatkAla asara kA khyAla bhI nahIM AyegA, dhIre-dhIre asara bar3hatA jAyegA, Apake AcaraNa meM vaha bAta A jAyegI! Apa Azcarya karoge ki 'mujha meM yaha parivartana kaise A gayA?' vaha parivartana kucha dekhane se athavA kucha sunane se athavA kucha par3hane se! corI karanevAle kucha yuvaka jaba pakar3e gaye, unhoMne nyAyAdhIza ke sAmane kabUla kiyA ki 'phalAM sinemA dekhane se corI karane kI icchA huii| corI karane kI paddhati bhI pikcara se hI sIkhI....!' kisI kI hatyA karanevAloM ne kabUla kiyA hai ki 'amuka vyakti se maiMne sunA ki usa vyakti ne merI patnI se durvyavahAra kiyA hai, aura mujhe tIvra roSa AyA, rivaoNlvara lekara pahu~cA udhara aura usa vyakti para golI chor3a dI.... mAra diyA usko|| ___ abhI-abhI videza kA eka kissA par3hane meM aayaa| eka yuvaka jAsUsI upanyAsa bahuta par3hatA rahatA thaa| eka upanyAsa meM DAkU baiMka lUTatA hai aura lAkhoM rUpaye lekara bhAga jAtA hai| basa, usa yuvaka ne bhI baiMka lUTane kI skIma bnaaii| jisa paddhati se upanyAsa ke DAkU ne baiMka lUTA thA, usI paddhati se vaha baiMka lUTane calA.... baiMka ke Age pahu~cA aura turanta pakar3A gayA! yadi parivAra acchA cAhie to sinemA dekhanA, TIvI dekhanA.... parastrI ko dekhanA zIghra baMda kara do| paranindA sunanA, phAlatU bAteM sunanA, gaMde gIta sunanA baMda kara do| jAsUsI upanyAsa par3hanA, sAmAjika vIbhatsa kahAniyA~ par3hanA, philmI megez2Ina par3hanA chor3a do| itanI sAvadhAnI to rakhanI hI hogii| pati-patnI donoM kI vicAradhArA samAna hogI aura donoM apanI saMtAnoM ko guNavAn, zIlavAn aura saMskArI banAne kI icchAvAle hoMge to hI yaha kAma For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 153 saphala ho sakatA hai, anyathA nhiiN| bhinna vicAravAle pati-patnI ke lar3akelar3akiyoM kA acchA jIvananirmANa nahIM ho pAtA hai| mAtA kI zikSA alaga, pitA kI rAya alaga... bacce dvidhA meM par3a jAte haiN| do meM se kisI kI bAta ve mAnate nahIM haiM.... apane manamAne DhaMga se jIvana jIte haiN| yadi parivAra ko sAnukUla banAne kA prayatna karoge to lAbha Apako hI hai| jisa parivAra meM strI aura santAna suzIla, vinayI aura vivekI hotI hai usa parivAra meM sabhI loga prasannacitta rahate haiN| sabhI ke citta prasanna rahane se, sabhI kI rAya eka hone se, dharma kI ArAdhanA-upAsanA meM ve pragati karate rahate haiM | dharmArAdhanA meM ve apUrva Ananda kA anubhava karate haiN| koI atyaMta tanAva nahIMkoI durAgrahI nahIM, koI zaMkA-kuzaMkA nhiiN| eka Adarza jaina-parivAra : __ aisA eka parivAra mere dekhane meM aayaa| dUsare bhI aise parivAra hoNge| yaha to jo mere paricaya meM AyA usa parivAra kI bAta karatA huuN| pati-patnI aura do saMtAna - eka lar3akA aura eka ldd'kii| do saMtAna prApta hone para pati-patnI ne saMpUrNa brahmacarya-vrata dhAraNa kara liyA thaa| pati 'grejyueTa' hai yAnI suzikSita hai| lar3ake-lar3akI ko bhI par3hAyA, donoM grejyueTa hue....parantu kAleja kA eka bhI dUSaNa unameM nahIM aayaa| jaba bhI maiMne isa parivAra ko dekhA hai prasanna aura praphullita dekhA hai| kabhI kisI ke mukha para gussA yA nArAjI to dekhI hI nhiiN| kabhI na jhagar3A, na manamuTAva | sabakI apanI apanI dharmArAdhanA calatI rahatI hai| maiMne usa parivAra ko zraddhAvAn, jJAnavAn aura suzIla paayaa| isase viparIta parivAroM kI to koI sImA hI nahIM hai| vAstava meM dekhA jAya to mAtA-pitA kA lakSya hI nahIM rahA ki parivAra sadAcArI aura prasannacitta banA rhe| pitA zrImanta banane kI tRSNA meM daur3a rahA hai aura mAtA apanI sAja-sajjA, maujamajA aura sAmAjika vyavahAroM meM ulajhI huI hai| samAja meM bar3e banane kI, bar3e dikhane kI lAlasA bar3hI huI hai| aisI jIvanapaddhati meM zAnti, svasthatA aura prasannatA kahA~ se AyegI? sthira citta-dharmArAdhanA kaise ho sakatI hai? ___ zAdI kI saphalatA ke viSaya meM apanI bAta cala rahI hai| acchI patnI aura acchI santAna hone para cittaprasannatA prApta hotI hai| ghara ke sabhI gRhasthocita kArya sucArU rUpa se saMpanna hote haiN| ghara kI vyavasthA banI rahatI hai| bhojanAdi samaya para hotA hai| ghara svaccha rahatA hai... yaha bhI zAdI kA eka phala hai na? For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 ___154 zAdI kI niSphalatA ke kAraNa : sabhA meM se : yaha phala Ajakala hama logoM ko kama milatA hai| ghara ke bahuta se kAma naukara se karavAye jAte haiM! mahArAjazrI : Apa logoM kI to kaisI durdazA ho gaI hai? isameM bhI jo zrImaMta haiM unako to saMbhavataH patnI kA banAyA huA bhojana bhI kismata se hI milatA hogA! rasoiyA hI rasoI banAtA hai aura zAyada vaha hI seTha sAhaba ko parosatA hogA? seThAnI reDiyo sunatI rahegI yA to akhabAra par3hatI rahegI athavA kisI sahelI ke vahA~ baiThI hogii| ghara kA koI kAma zAyada hI vaha karegI! isakA pariNAma Apa dekhate haiM na? moTA zarIra, 'Dabala Dekara boDI' aura davAiyA~! phAlatU kharca aura durAcaraNa! madhyama sthiti ke parivAroM meM aura garIba parivAra meM to phira bhI ghara kI mahilAe~ ghara kA kAma svayaM karatI haiN| bambaI jaise nagaroM meM madhyama sthiti ke parivAroM meM bhI naukaroM kA rAjya A gayA hai| zrImaMta parivAroM kA andhAnukaraNa cala par3A hai! __ aisI paristhiti kA nirmANa kyoM huA? pahalI galatI to ApakI pasandagI meM huI hai! dUsarI galatI ApakA dhana kA pAgalapana hai aura tIsarI galatI hai dharmArAdhanA ke lakSya kA abhAva | jisa prakAra isa 'dharmabindu' grantha meM patnI kI pasandagI kA mArga batAyA hai usa prakAra kI pasandagI kI patnI ho aura suzIla santAna ho to parivAra meM vyavahArazuddhi banI rhegii| gRhasthocita AcAroM meM zuddhi banI rhegii| vyavahArazuddhi gRhastha jIvana meM mahattva kI bAta hotI hai| hamAre sAdhujIvana meM bhI vyavahArazuddhi mahattvapUrNa batAI gaI hai na! jaba taka vyavahAradazA meM apana haiM taba taka apane ucita kartavyoM ke pAlana meM tatparatA honI hI caahie| gRhastha jIvana meM paraspara ke vyavahAroM kA pAlana bahudhA strI kara sakatI hai! puruSa ko utanA samaya bhI nahIM mila sktaa| strI meM vyavahAra-kuzalatA ho to vaha apane ghara kI zAna bar3hAtI hai, ijjata bar3hAtI hai| snehI-sage-saMbaMdhI ke sAtha saMsAra meM saMbaMdha rakhane par3ate haiN| saMbaMdhoM ko banAye rakhane ke lie eka-dUsare ke kucha kArya karane ke hote haiN| ghara kI strI kA khyAla hotA hai ki kisake sAtha kaba, kitanA aura kauna-sA kAma karanA hai! pati kI anupasthiti meM bhI vaha vyavahAroM ko nipaTAtI rahatI hai| ghara meM aisI vyavahAradakSa patnI ho to vyavahArazuddhi banI rahatI hai, yaha bhI zAdI kA eka lAbha hai na? hAlA~ki vartamAnakAlIna dhvasta pArivArika vyavasthA meM vyavahArazuddhi nahIM rahI hai| pramAda aura vilAsa ne For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 37 155 manuSya ko kartavya-vimukha banA diyA hai / jIvana - vyavahAra meM bahuta-sI azuddhiyA~ praviSTa ho gaI haiN| strI kA gaurava kaise bar3hegA? T zAdI kA eka mahattvapUrNa phala batAyA hai atithisatkAra kA ! snehI - saMbaMdhI kA satkAra / puruSa jaba apane vyavasAya ke lie bAhara hotA hai, ghara para koI sAdhu-saMta padhAra jAya to ghara kI strI unakA ucita satkAra karatI hai| snehIsaMbaMdhI A jAya to unakA satkAra karatI hai| jisa ghara meM isa prakAra AgaMtukoM kA Adara-satkAra hotA hai usa ghara kI zobhA bar3hatI hai, pratiSThA bar3hatI hai| AgaMtukoM kA madhura zabdoM se satkAra karanA ucita Asana pradAna karanA, bhojanAdi se sevA karanA, sabhyatA se bAta karanA .... vagairaha ucita vyavahAra ke pAlana se strI kA bhI gaurava bar3hatA hai / devI anupamA kI udAratA : jaba gujarAta para rAjA vIradhavala rAjya karatA thA, usake mahAmaMtrI the vastupAla aura senApati the tejapAla / vastupAla - tejapAla gujarAta ke itihAsa ke amara pAtra haiN| tejapAla kI patnI thI anupamAdevI / jisakI koI upamA nahIM mile vaisI thI vaha anupamAdevI / eka dina eka munirAja gaucarI lene tejapAla kI havelI meM pdhaare| ghara meM vastupAla-tejapAla nahIM the, anupamAdevI thI / munirAja kA svAgata kiyA aura bhikSA svayaM dene lgii| munirAja ke pAtra meM ghI DAlate - DAlate pAtra bAhara se ghIvAlA ho gyaa| anupamAdevI apanI sAr3I se pAtra ko poMchane lagI taba munirAja ne kahA : 'devI, dUsare vastra se sApha karo, yaha sAr3I bigar3egI / ' taba anupamAdevI ne kahA : 'gurudeva! aisA merA saubhAgya kahA~ ki munirAja ke pAtra kA merI sAr3I ko sparza mile! sAr3I to dUsarI bhI milegii| jaba mere sara para paramAtmA jinezvaradeva haiM, Apa jaise sadgurudeva haiM, mahArAjA vIradhavala jaise mAlika haiM, phira mujhe kisa bAta kI kamI hai?' munirAja to 'dharmalAbha' kA AzIrvAda dekara padhAra gaye, parantu vahA~ eka dUsarI hI ghaTanA ghaTI thI ! rAjA vIradhavala bheSa-parivartana kara tejapAla kI havelI ke dvAra para khar3A thA, vastupAlatejapAla ke virodhiyoM ne rAjA ke kAnoM meM kucha galata bAteM bharI thIM, rAjA svayaM dekhane AyA thA! usane dvAra para khar3e khar3e anupamAdevI ke zabda sune...... vaha stabdha raha gayA! jisa ghara kI strI ke hRdaya meM mere prati itanI zraddhA..... For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 156 itanA Adara hai usa ghara meM mere viruddha SaDyaMtra nahIM cala sakatA.... mujhe jo bAteM kahI gaI hai ve saba galata hai....|' rAjA kA mana niHzaMka ho gayA! yadi anupamAdevI ke vaise zabda nahIM nikalate to rAjA kA mana zaMkArahita nahIM banatA! anupamAdevI ne to vastupAla-tejapAla ko AbU-delavAr3A para amara kara diyA hai! unakI hI preraNA se vastupAla-tejapAla ne AbU-delavAr3A meM bhavya jinamandira banavAyA thaa| strI preraNA kI pAvana pratimA bane : __ ghara meM suzIla patnI hotI hai, buddhimAna aura vivekI sannArI hotI hai, to vaha kabhI saMkaTa Ane para parivAra ko bacA letI hai| rAmAyaNa meM, zrI rAma ke pUrvajoM ke itihAsa meM, rAjA naghuSa kI rAnI siMhikA kA vRttAnta AtA hai na? par3hI hai na jaina-rAmAyaNa? jaba naghuSa dakSiNApatha ke rAjAoM ke sAtha lar3ane gayA thA, ayodhyA ko uttarApatha ke rAjAoM ne ghera liyA thA, usa samaya rAnI siMhikA ne bahAdurI se senA ke sAtha una rAjAoM se yuddha kara unheM bhagAyA thA! ayodhyA kI rakSA kI thI! ___ zAdI ke ye lAbha batAkara TIkAkAra AcAryazrI ne strI kI gRhasaMsAra meM kitanI mahattA hotI hai vaha batA diyA hai! strI ke kartavyoM kA nirdeza kara diyA hai| patnI ke bhavya vyaktitva ko batA diyA hai| yadi mahilAe~ isa prakAra apane vyaktitva kA vikAsa kareM to apane jIvana ko to dhanya banAe~, sAtha sAtha apane parivAra ko dharmapuruSArtha meM sahAyaka bana jaaeN| preraNAmUrti bana jaaeN| strI ke prati puruSa kA kaisA vyavahAra honA cAhie, patnI kI surakSA kisa prakAra karanI cAhie aura patnI ke prati pati ko kaisI vaphAdArI nibhAnI cAhie.... vagairaha bAteM Age kruuNgaa| Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 157 .dharma to jIne ke lie hai! jindagI kI hara eka sA~sa ke sAtha dharma kI suvAsa gumphita ho jAnI caahie| naI bAta yA nayA abhigama apanAne ke lie bhI sattva caahie| niHsattva AdamI kabhI krAMti nahIM kara sakatA! krAMti ke lie to lauha hRdaya, phaulAdI vyaktitva cAhie! varnA krAMti kevala bhrAMti banakara raha jAyegI! yadi Apa parivAra meM bar3e ho, bujurga ho... to Apake pAsa samajhadArI, gaMbhIratA, udAratA jaise maulika guNa hone atyaMta jarurI haiM! ye bAteM hoMgI to hI Apa parivAra ko pUrA nyAya de pAoge! duniyA ke pravAha meM bahakara yadi jIte rahe to patana kI gaharI khAI meM phisala jAoge! jarA soca-samajhakara jIvana jIo! . strI apane parivAra kI sevA kare, pUre parivAra ko prema-uSmA se sarAbora rakhe, saMskAroM se suvAsit kare... kyA yaha = dakiyAnUsI hai? * pravacana : 38 mahAna zrutadhara, AcAryazrI haribhadrasUrijI 'dharmabindu' graMtha meM gRhastha kA sAmAnya dharma batA rahe haiN| sAmAnya dharma vAstava meM dekhA jAye to vizeSa dharma se bhI jyAdA mahattva rakhatA hai| pAlana kI dRSTi se dekhA jAye to bhI sAmAnya dharmoM kA pAlana, vizeSa dharmoM ke pAlana se jyAdA duSkara hai| sAmAnya dharma asAmAnya... asAdhAraNa dharma hai! kyoMki sAmAnya dharma jIvanadharma hai | jIvana kI hara kSaNa kA, zvAsozvAsa kA dharma hai! sAmAnya dharma jIne kA hai, karane kA nahIM hai! Aja manuSya dharma karane ko phira bhI taiyAra ho jAtA hai, dharma jIne ko taiyAra nahIM hotA! dAna dene ko taiyAra hotA hai parantu apramANika dhandhA chor3ane ko taiyAra nahIM hotA! sAmAyika karane ko taiyAra hotA hai parantu krodha, roSa, vaira ko chor3anA nahIM cAhatA! paramAtmA kI pUjA karane ko taiyAra hotA hai, parantu paramAtmA kI AjJA kA pAlana karane ko taiyAra nahIM hotA! pratikramaNa karane ko taiyAra hogA, pApoM kA tyAga karane ko taiyAra nahIM hotA! For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 pravacana-37 sAmAnya dharma kI upekSA na kareM : sAmAnya dharma jIne kA dharma hai| yadi Apa loga vividha sAmAnya dharmoM ko samajhakara jIne kA puruSArtha karoge to dharma kI apAra mahimA kA anubhava kara sakate ho| parantu durbhAgya yaha hai ki Apako jIne haiM pApa aura karanA hai dharma! pasanda hai pApamaya jIvana aura karanA hai thor3A-sA dharma! vaha bhI isalie ki pApoM ke phala bhogane na pdd'eN| parantu isa prakAra kiyA huA vizeSa dharma Apako durgati meM jAne se bacA nahIM sakegA | sAmAnya dharma kI upekSA karake, vizeSa dharma kI kucha kriyAe~ karanevAle durgati se nahIM baca pAte haiM, aise kaI udAharaNa zAstroM meM milate haiN| kucha gaMbhIratA se soco to kAma bana paayegaa| mAtra suna kara cale jAoge to kucha bhI jIvana-parivartana honevAlA nahIM hai| nyAya-nIti aura pramANikatA ko arthapuruSArtha meM sthAna do| kula-zIla-vaibhava-veza aura bhASA kI samAnatA ko kAmapuruSArtha meM sthAna do| jyAdA tarka-vitarka mata kro| sAttvika bano aura hiMmata se parivartana ke patha para clo| dAmpatya jIvana ko lekara kucha vizeSa bAteM yahA~ batAI jA rahI haiM, jisase Apake dharmapuruSArtha kA mArga nirbAdha, nirAkula aura prazasta bana ske| Apa prasannacitta banakara AtmakalyANa kI sAdhanA kara skeN| __mAna lo ki Apane kula-zIla vagairaha kI samAnatA dekhakara bhinna gotra kI kanyA ke sAtha, yogya umra meM zAdI kI, parantu usa kanyA kI, jo ApakI patnI banakara AI hai, usakI surakSA bhI Apako karanI hogii| usake tana kI aura usake mana kI cintA karanI hogI, yAnI usake zArIrika svAsthya kI aura mana ke vicAroM kI sadvicAroM kI surakSA karane kI ApakI jimmedArI hotI hai| ___ ApakI patnI nahIM ho, putravadhU ho to putravadhU kI zArIrika evaM mAnasika surakSA Apako karanI hI hogii| yadi Apa upekSA karoge to bar3A anartha ho sakatA hai| eka kahAnI bahU kI : eka bar3e nagara meM eka zrImanta parivAra rahatA thaa| seTha ko eka hI putra thaa| putra suzIla thA, saMskArI thaa| eka suyogya kanyA se putra kI zAdI kara dI gii| zAdI ke bAda eka varSa meM hI lar3akA svargavAsI ho gayA, usakI akAla mRtyu ho gii| mAtA-pitA aura patnI ke duHkha kI koI sImA na rahI.... parantu duHkha sahana kare binA dUsarA koI rAstA nahIM thaa| jyoM-jyoM samaya bItatA gayA For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-37 159 tyoM-tyoM duHkha kama hotA gyaa| seTha-seThAnI svastha hue taba unhoMne putravadhU kA vicAra kiyaa| putravadhU kA yauvanakAla thA / javAnI meM vaidhavya AyA thA.... vaidhavya kI kaThora vedanA usako sahanI thii| unhoMne usa putravadhU para putra jaisA hI prema rakhA / usako acchI sukha-suvidhA dene lge| seThAnI to putravadhU ke pAsa ghara kA eka bhI kAma nahIM karavAtI hai| jaba putravadhU kAma karane AtI hai taba seThAnI kahatI hai - 'beTI, tumheM koI kAma nahIM karanA hai, maiM kara lU~gI sArA kAma | aura ghara meM naukara bhI to haiM hI, tuma to Ananda se raho, kisI bAta kI kamI ho to mujhe kaho!' putravadhU apane kamare meM baiThI rahatI hai| dina aura rAta vaha kyA kAma kare? jaba kamare meM baiThe-baiThe Uba jAtI hai taba havelI ke jharokhe meM jAkara khar3I rahatI hai| havelI ke Age rAjamArga thaa| rAjamArga se aneka strI-puruSa gujarate rahate haiM.... rAste para aneka ghaTanAe~ bhI banatI rahatI haiM, vaha saba dekhatI rahatI hai putravadhU aura apane mana ko bahalAtI rahatI hai| phAlatU mana khataranAka hai : eka dina rAste para se gujarate eka yuvaka ne jharokhe meM khar3I usa putravadhU ko dekhA, putravadhU ne bhI usa yuvaka ko dekhA, donoM kI A~kheM milIM, parantu usa dina to putravadhU turanta hI apane kamare meM calI gii| dUsare dina bhI jharokheM se putravadhU ne usa yuvaka ko dekhA, yuvaka ke muMha para muskarAhaTa chA gaI, putravadhU bhI muskarA gaI aura apane kamare meM calI gii...| aba to pratidina ve donoM isa prakAra milate rahe | putravadhU ke mana para vaha yuvaka chA gayA.... dina-rAta usake vicAroM meM DUbI rahatI hai| dUsarA koI gRhakArya to usake pAsa thA nhiiN| svAdhyAya, adhyayana, paramAtmabhakti jaisI koI dharmapravRtti bhI usake pAsa nahIM thii| pariNAma yaha AyA ki putravadhU usa yuvaka ke prati AkarSita ho gii| vAsanA se vyAkula bana gii| eka dina apanI dAsI se kahA - 'maiM tujhe kala subaha eka yuvaka batAU~gI, zAma ko aMdherA hone para usa yuvaka ko mere pAsa le aanaa|' dAsI ne hA~ bhara lii| dUsare dina putravadhU ne dAsI ko jharokhoM se usa yuvaka kI pahacAna karA dii| dAsI usa parivAra kI vaphAdAra dAsI thii| usane socA ki 'mujhe yaha bAta seTha ko batA denI cAhie, anyathA isa bahU kA jIvana naSTa ho jaayegaa|' usane seTha ko sArI bAta batA dii| seTha bar3e samajhadAra the| unhoMne sArI paristhiti kA zIghratA se adhyayana kara liyaa| putravadhU kI zIlarakSA kA upAya bhI soca For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-38 ___160 liyaa| zAma ko jaba seTha bhojana karane baiThe, bhojana karake unhoMne seThAnI se kahA - 'merA mana putra kI mauta ke bAda aba isa zahara meM, isa havelI meM nahIM lagatA hai| vyApAra meM bhI mana nahIM lagatA hai| maiMne socA hai ki apana apane choTe gA~va meM cale jAya~ aura zeSa jIvana vahIM bitAyeM! tumhArI kyA rAya hai?' seTha kI bAta putravadhU bhI suna rahI hai| seThAnI ne kahA : 'bAta to ApakI sahI hai, lar3ake kI mRtyu ke bAda merA mana bhI udAsa rahatA hai...apane choTe gA~va meM jAnA mujhe bhI pasanda aayegaa|' seTha ne kahA : 'to aisA karo ki kala prAtaH hI tuma putravadhU ko lekara gA~va calI jaao| naukaroM ko bhI sAtha le jAnA, Avazyaka sAmagrI bhI le jAo, maiM do dina meM dukAna kA kAma nipaTAkara A jaauuNgaa| kala kA muhUrta acchA hai gA~va jAne ke lie|' seThAnI ne svIkRti de dii| putravadhU ko Azcarya to huA ki acAnaka sasura ne aisA nirNaya kyoM liyA.... parantu vaha yaha bhI jAnatI thI ki usake sAsa-sasura ko putra-mRtyu kA AghAta prabala lagA thaa| putra kI mRtyu ke bAda ve loga sAdagI se rahate the, miSTAnna kA bhI tyAga kara diyA thA, acche vastra pahanane bhI chor3a diye the| unake mukha para udAsI chAyI rahatI thii| vaha jaba apane kamare meM pahu~cI to vaha dAsI vahA~ khar3I thii| dAsI ne kahA 'usa yuvaka ne kahA hai ki do dina ke bAda vaha aayegaa....|' putravadhU mauna rahI aura apane palaMga para jA girii| dAsI vahA~ se calI gii| seThAnI ne putravadhU ke pAsa Akara kahA - beTI, kala apana yahA~ se apane choTe gA~va caleMge, so taiyArI karanI hai| calo mere sAtha, apana mila kara taiyArI kreN| putravadhU sAsa ke sAtha calI gaI aura AdhI rAta taka taiyArI karatI rhii| prAtaHkAla gAr3I meM baiThakara seThAnI putravadhU ke sAtha vahA~ se apane gA~va cala pdd'ii| seTha kA mana zAnta huaa| gA~va meM jAkara kyA karanA hai vaha bhI seTha ne soca liyA thaa| do dina meM dukAna kA kAma nipaTA kara, munimoM ko dukAna sa~bhalA kara seTha bhI pahu~ca gaye apane vatana ke gA~va meM| yahA~ ghara thA, kheta the, bAr3I thii| seTha ne seThAnI se kahA - 'maiMne socA hai ki yahA~ apana kucha gAyoM aura bhaiMsoM ko rakha leM...choTA-sA gokula basA leM....! apane kheta haiM isalie ghAsa ke paise lageMge nahIM aura AmadanI bhI acchI hogii...|' ___ seThAnI ne kucha socakara kahA - 'parantu gokula kA kAma bahuta rahatA hai...merI akelI se....|' 'tuma akelI kahA~ ho? tumhArI putravadhU sAtha hai| AdhA kAma to vaha For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 38 161 smhaalegii| vaha par3hI-likhI bhI hai ....so hisAba vagairaha bhI samajhegI ....' putravadhU vahIM para thii| usane saharSa svIkRti de dii| seTha khuza ho gye| ghara ke pIche hI seTha kA bar3A bagIcA thA, usameM 50-50 gAya aura bhaiMsa basA diiN| naukara bhI rakha diye / gokula kI pUrI jimmedArI putravadhU para DAla dI gii| seTha to mAtra Upara-Upara se nigarAnI rakhate haiM / putravadhU aba subaha se zAma taka itanI vyasta rahatI hai ki usako bhojana karane kA bhI samaya nahIM mila pAtA hai| dUsare phAlatU vicAra to AyeM hI kaise ? dUdha-dahIM... makkhana aura ghI kA hisAba lagAtI rahatI hai| gAyoM aura bhaiMsoM kI dekhabhAla karatI rahatI hai| thakIpakI jaba rAta ko sotI hai, taba palaMga meM par3ate hI gaharI nidrA meM lIna ho jAtI hai! usake mana se vaha yuvaka nikala gayA aura usake tana-mana taMdurusta bana gye| parizrama se zarIra svastha rahatA hai aura buddhipUrvaka gRhakArya meM vyasta rahane se bure vicAra mana meM Ate nahIM haiN| isalie jJAnI puruSa kahate haiM ki strI ko gRhakArya meM vyasta rakho / yadi strI ghara ke aneka kAryoM meM vyasta rahegI to usake mana meM pApavicAra praveza nahIM pAyeMge / parizrama karane se usakA zarIra rogI nahIM banegA / kAma kI auSadhi kAma hai| seTha kI gaMbhIratA aura dakSatA : kucha samajhate ho isa udAharaNa se ? 'putravadhU kA mana parapuruSa meM lagA hai,' yaha jAnakara seTha ghabarA nahIM gaye, putravadhU ke prati krodha bhI nahIM kiyA, usako upadeza bhI nahIM diyA / buddhi se, zAntacitta se socakara kaisA bar3hiyA rAstA nikAlA? seThAnI ko bhI putravadhU kI gupta bAta nahIM batAI / putravadhU ko bhI nahIM jAnane diyA ki ve usakI gupta bAta jAna gaye haiN| kitanI gaMbhIratA ? parivAra kA bujurga kaisA honA cAhie! bujurga ho yA yuvaka ho, yadi vaha parivAra kA pramukha vyakti hai to usameM gaMbhIratA honI hI cAhie / kAryakSamatA honI caahie| parivAra ke sabhyoM ke tana-mana svastha aura pavitra bane raheM isalie unako suyogya kAryoM meM niyojita karane kI buddhi aura kSamatA honI cAhie / to hI parivAra burAiyoM se baca sakatA hai| sevA karane meM zarama kyA ? : yauvanaprApta patnI ho yA praur3hAvasthA kI patnI ho, usako gRhakArya meM niyojita karanA hI caahie| vaha svayaM ghara ke sAre kArya karatI rahegI, ullAsa se karatI rahegI to usakA zarIra svastha rahegA aura usakA mana bhI For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-38 162 bAhara kI duniyA meM nahIM bhttkegaa| bhale Apa zrImanta ho, naukara rakha sakate ho, phira bhI sabhI gRhakArya naukara se nahIM krvaayeN| apane parivAra kI sevA karane meM strI ko zarma nahIM honI caahie| hA~, kucha mahilAoM ko gRhakArya karane meM zarma AtI hai! kisa bAta kI zarma? pApa karanA ho to zarma Aye, kisI kA burA karanA ho to zarma Aye, sevA karane meM zarma? Azcarya kI bAta hai! jo strI parivAra kI sevA karatI hai, parivAra kA usake prati prema bar3hatA hai| paraspara kA sneha dRr3ha hotA hai| strI ke pAsa adhika paise nahIM hone cAhie : strI kI yogyatA dekhakara hI usako rupaye dene cAhie / kharca karane kI usakI paddhati dekhanI cAhie | jo strI apane pati kI Aya ke anusAra vyaya karatI ho, phAlatU kharca nahIM karatI ho, jitanA Avazyaka ho utanA hI kharca karatI ho, usa mahilA ko Apa tijorI sauMpa do to koI cintA nhiiN| parantu aisI mahilAyeM bahuta kama mileNgii| jyAdAtara mahilAe~ aisI mileMgI ki yadi unake pAsa paise Aye to Avazyaka kharca ke sAtha anAvazyaka kharca bhI kara DAleMgI! eka sAr3I kI AvazyakatA hogI, kharIdegI AdhA darjana sAr3iyA~! lene gaI hogI eka alaMkAra, le AyegI tIna-cAra alaMkAra! yadi usake pAsa paise haiM to apane vastra aura jevara meM, apane AnaMda-pramoda meM kharca kara ddaalegii| isalie strI ke pAsa thor3e hI rupaye hone caahie| jo mahilAe~ svayaM dhana kamAtI haiM, unake lie yaha niyama nahIM lAgU hogA! usakI kamAI ke rupaye kA upayoga vaha manamAne DhaMga se kregii| hA~, yadi vaha kisI jimmedArI ko nibhAtI hai, usa para apane parivAra ke pAlana kI jimmedArI hai to vaha phAlatU kharca nahIM kregii| jisa mahilA para aisI koI Arthika jimmedArI nahIM hotI hai aura rupaye kamAtI hai, vaisI mahilAe~, yadi usameM vivekadRSTi nahIM hai to vaha vyartha arthavyaya karatI rahegI aura apane jIvana ko kSati bhI phuNcaayegii| vivekI aura pArivArika jimmedArI ko samajhanevAlI vicakSaNa mahilAe~ to isa prakAra dhanasaMcaya karatI haiM ki avasara Ane para apane pati kI sahAyaka bana jAtI haiM, parivAra ko Arthika saMkaTa se ubAra letI haiN| prAcInakAla ke aise kucha udAharaNa par3hane meM Ate haiN| vartamAnakAla meM bhI aise kucha kisse sunane meM Ate haiN| aisI strI jisa parivAra meM ho, vahA~ saMpatti surakSita rahatI hai| puruSa kA viveka caahie| usako apanI patnI kI yogyatA kA khyAla honA caahie| For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 pravacana-38 strI ko svacchaMdatA ke hada kI svataMtratA na deM : tIsarI bAta yaha batAI gaI hai ki strI ko jyAdA svataMtratA nahIM denI cAhie | strI-svAtaMtrya ke isa yuga meM yaha bAta zAyada mahilAoM ko pasanda nahIM aayegii| parantu eka bAta dhyAna se suna lenA ki strI-svAtaMtrya kI bAta karanevAle mokSapuruSArtha aura dharmapuruSArtha ko nahIM mAnate! unakI dRSTi meM mokSa nahIM hai, dharma nahIM hai| ve socate haiM mAtra kAmapuruSArtha kI dRSTi se! ___ maiM jo bAta yahA~ batA rahA hU~ vaha dharmapuruSArtha kI aura mokSaprApti kI dRSTi se batA rahA huuN| yadi strI ko apane zIladharma kI rakSA karanI hai to usako vaisI svataMtratA nahIM lenI caahie| apane pati kI parataMtratA, parataMtratA nahIM hai parantu samarpaNa hai| samarpaNa meM duHkha yA vedanA nahIM hotI, samarpaNa meM sukha aura Ananda hotA hai| _ 'bhAratIya saMskRti meM strI ko gulAma jaisA banA diyA gayA hai, yaha mithyA Aropa hai| bhAratIya saMskRti meM strI ko jo sammAna diyA gayA hai, dUsarI kisI saMskRti meM nahIM diyA gyaa| strI ko Atma-kalyANa kI sAdhanA kA pUrNa adhikAra diyA gayA hai| yadi strI mokSapuruSArtha kI ora agrasara hotI hai to vaha vaMdanIya bana jAtI hai| isalie strI-svAtaMtrya kI bAteM karanevAloM para jarA bhI vizvAsa nahIM karanA / aisI bAteM karanevAloM ne pArivArika saMbaMdhoM para prahAra kara diyA hai, paraspara ke sneha-sambandhoM ko tor3ane kA pApa kiyA hai| strI ko para-puruSoM kI ora jAne kA rAstA batAyA hai, isase strI ke zIla aura sadAcAra kA nAza huA hai| strI apane pati kI, apane bujurgoM kI parataMtra rahe, vahI usake lie hitakArI hai| alabattA, strI kA utpIr3ana nahIM honA cAhie, usake sAtha mAnavatArahita vyavahAra nahIM honA caahie| kucha avivekI, tAmasI aura abhimAnI puruSa patnI ke sAtha aura baccoM ke sAtha pazu jaisA vyavahAra karate haiM, ve loga vAstava meM apanA hI ahita karate haiN| kisI bhI jIva ke sAtha ApakA vyavahAra maitrIpUrNa, karuNAmaya aura saujanyazIla honA caahie| jaise kucha puruSa apane parivAra ke sAtha durvyavahAra karate haiM vaise kucha mahilAe~ bhI apane parivAra ke sAtha vivekazUnya aura dayAhIna vyavahAra karatI haiN| isase ve apanA mahattva khaMDita karatI haiN| parivAra meM aura snehI-svajanoM meM unakA mahattva nahIM rhtaa| phira ve dUsaroM ke prati roSa karatI haiM, dUsaroM ke For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-38 164 doSoM ke chidroM ko dekhatI haiM aura doSAnuvAda karane lagatI haiN| bahuta tIvra gati se ve apanA vyaktitva kho detI haiN| anucita svataMtratA ke naze meM Aja lAkhoM mahilAe~ zarAba vagairaha naze karane lagatI haiN| aneka galata rAstoM para calatI huI mahilAeM apane Apako vizeSa parataMtra banA rahI haiN| kauna samajhAye unako? yadi kulavadhU kI rakSA karanI hai, usako Adarza gRhiNI banAnA hai to ina bAtoM para gaMbhIratA se socanA hogaa| yadi nahIM soceMge to Apa kulavadhuoM ke zIla kI rakSA nahIM kara pAoge, una kulavadhuoM se suyogya saMskArI santAnoM kI apekSA nahIM rakha sakoge, una kulavadhuoM ke ayogya AcaraNa se Apake dimAga para 'Tenzana' banA rahegA, Apa sadaiva vyagra rhoge| Apake ghara ke kAma suvyavasthita nahIM hoNge| sArA ghara naukaroM ke bharose raha jaayegaa| ghara para AnevAle snehI-svajanoM kA ucita Adara-satkAra nahIM hogaa| AcAra-vyavahAroM kI zuddhi nahIM rhegii| svataMtra kulavadhU atithi-satkAra bhI nahIM kregii| use to ghara kArAvAsa jaisA lgegaa| strI ke pAsa paise hoM aura svataMtratA ho, phira kyA cAhie? aisI mahilAoM se susaMskArI parivAra-vyavasthA nahIM nibha sktii| isalie aisI ApakI parivAra-vyavasthA honI cAhie ki kulavadhue~ hI gRhakArya kareM | kulavadhuoM ke pAsa parimita hI rupaye hone caahie| kulavadhuoM ko akele ghUmane-phirane kI svataMtratA nahIM honI caahie| cauthI bAta bhI utanI hI mahattvapUrNa hai : kulavadhU ke pAsa mAtA ke samAna praur3ha evaM vRddha mahilAe~ rahanI caahie| ghara meM akelI eka-do yuvAna mahilAe~ nahIM rahanI cAhie, akelI yuvAmahilA to rahanI hI nahIM caahie| yaha bAta to Apa mAnoge na? yuvAstrI ko akelI mata rakheM : thor3e samaya pahale eka bhAI mile| yuvAna the, par3he-likhe the aura eka sarakArI kArakhAne meM naukarI karate the| the rAjasthAna ke aura sarvisa karate the madhyapradeza meM / zAdI ke bAda vaha apanI patnI ko apane sAtha madhyapradeza meM le gye| sarakAra kI tarapha se rahane ke lie makAna milA thaa| patnI ko le jAkara ghara basAyA aura Ananda se rahane lge| parantu jaba ye mahAnubhAva subaha sarvisa para cale jAte, taba ghara meM akelI unakI patnI raha jAtI! AsapAsa rahanevAle loga aise-aise pradeza ke the ki eka-dUsare kI bhASA nahIM samajha skte| sabakI apanI-apanI svataMtra jIvanapaddhati thii| kucha loga to mAMsAhArI bhI the, zarAba bhI pIte the| vaha aurata to hairAna-parezAna hone lgii| zAma ko jaba usakA pati ghara For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 pravacana-38 AtA taba jAkara usako kucha zAnti miltii| parantu pariNAma yaha AtA ki usa strI kA mAnasika svAsthya bigar3ane lgaa| zarIra para bhI asara hone lgaa| usane kahA - 'maiM yahA~ nahIM raha sakatI, mujhe apane ghara bheja do, vahA~ Apake mAtA-pitA ke sAtha maiM rhuuNgii| yahA~ para to maiM pAgala bana jaauuNgii|' yaha paristhiti koI eka-do parivAroM kI hai aisA mata socanA, yaha paristhiti vyApaka bana gaI hai| zAdI ke bAda yA to putra alaga rahanA cAhatA hai athavA putravadhU kA Agraha hotA hai alaga rahane kA | yA to lar3ake ko apane mAtA-pitA ke sAtha rahanA pasanda nahIM hotA yA to putravadhU ko sAsa-sasura ke sAtha rahanA nahIM suhAtA! alaga ho jAte haiN| pati kI anupasthiti meM yuvAna patnI akelI ghara meM raha jAtI hai....kyA usako akelApana pasanda AyegA? na kisI se bolanA, na kisI se bAta krnaa| vaha AsapAsa ke gharoM se saMbaMdha rkhegii| vaha unake ghara jAyegI, ve loga usake ghara AyeMge, sambandha kA prArambha mahilAoM se hogA.... dhIre-dhIre puruSoM se hone lgegaa| puruSoM se bAteM karegI, ha~segI...ghara para bulAkara cAya-nAstA karavAyegI, paricaya bar3hatA jaayegaa| dopahara ko phira paricita puruSa ke sAtha sinemA dekhane jAyA karegI... pariNAma kyA AtA hai? vaha mahilA apane pati ko dhokhA degii| parapuruSa se zArIrika saMbaMdha bA~dha legI... yadi usake pati ko isa saMbaMdha kA khyAla A jAyegA to vaha patnI ko maaregaa| usa puruSa ke sAtha vaira baMdha jaayegaa| saMbhava hai ki kisI kI koI hatyA bhI kara de! Ajakala deza aura duniyA meM yaha saba ho rahA hai| saMyukta parivAra kI jIvana-paddhati TUTatI jA rahI hai| yuvAna putraputravadhuoM ko parivAra ke sAtha rahanA pasanda nahIM AtA hai| alaga ho jAte haiM aura aneka bAhya-Antarika nukasAna mola lete haiN| zAdIzudA putra kA apamAna mata karo : yuvAna kulavadhU ko mAtA samAna praur3ha mahilAoM ke sAtha rakhane kI bAta bar3I mahattvapUrNa hai| kulavadhU ko sAsa kI ora se mAtA jaisA aura sasura kI ora se pitA jaisA vAtsalya milanA caahie| yadi aisA vAtsalya mile to putravadhU alaga rahane ko prAyaH taiyAra hI nahIM hogI / putra kA bhI ghara meM yathocita sthAna honA caahie| bar3e putroM kA dUsare logoM ke sAmane, putravadhU ke sAmane apamAna nahIM honA caahie| mAtA-pitA ko apane putroM ke sAtha saujanyapUrNa vyavahAra karanA caahie| vizeSa kAryoM meM putroM ke sAtha parAmarza karanA caahie| putroM kI bAta ucita ho to svIkAra karanA cAhie | mAtA-pitA ke hRdaya meM putra For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-38 166 evaM putravadhU ke prati vaisA sneha honA cAhie ki ve kaise sukha-zAMti se jIvana vyatIta kareM evaM dharmArAdhanA se apane jIvana ko saphala banAyeM / yadi paraspara kA snehapUrNa aura aucityapUrNa sambandha banA rahe to binA prayojana putra ko alaga nahIM honA pdd'e| vizeSa paristhiti meM alaga rahanA par3e, dUsare gA~va meM rahanA par3e to patnI ke sAtha mAtA-pitA ko bhI apane sAtha le jAne caahie| yadi ve nahIM A sakate hoM to patnI ko mAtA ke sAtha rakha sakatA hai, vaha bhI saMbhava na ho to kisI snehI-svajana meM se vizvAsapAtra praur3ha yA vRddha mahilA ko ghara para rakha sakatA hai| kisI bhI paristhiti meM patnI ko akelI ghara para nahIM rakhanA caahie| _zIla aura sadAcAra kA zreSTha mUlyAMkana karoge to hI yaha bAta Apake dimAga meM jNcegii| dhana-saMpatti aura sukha-suvidhAoM se bar3hakara zIla aura sadAcAra hai- yaha bAta UMcI hai hRdaya meM? yaha bAta bhI jAne do, Apa apanI patnI se yadi mAnasika aura zArIrika saMtoSa pAnA cAhate ho to bhI Apako ye sArI bAteM dhyAna meM lenI caahie| yadi patnI se mAnasika zAMti aura zArIrika saMtoSa prApta na ho, ghara ke sAre kArya sucAru rUpa se saMpanna na hoM to phira zAdI kisalie? yadi patnI kisI parapuruSa ke prema meM baha gaI aura zArIrika saMbaMdha kara liyA....to kyA Apa usa patnI se zAnti saMtoSa pAoge? usase Apa sukha-suvidhA kI apekSA karoge? duniyA ke sAmane mata dekhanA | duniyA meM to saba kucha calatA hai....saMsAra pApamaya hai| Apako yadi bacanA hai to Apa baca sakate ho duniyA kI aneka burAiyoM se / duniyA ke pravAha meM bahate rahe to vinAza nizcita hai| Apa jJAnI puruSoM kA mArgadarzana lete raho aura mArgadarzana ke anusAra apanA jIvana banAne kA prayatna karate rho| sabhA meM se : isa mArgadarzana ke anusAra isa yuga meM to jInA muzkila lagatA hai| mArga acchA hai parantu deza-kAla pratikUla hai! ___ mahArAjazrI : muzkila to hai hI, parantu asaMbhava nahIM hai| pratikUla dezakAla meM bhI acchA jIvana jInevAle loga haiM na? sattva cAhie, dRr3hatA cAhie aura pUrNa zraddhA caahie| jJAnI puruSoM ke batAye hue gRhasthadharma ke anusAra jIvana jIne se avazya sukha-zAnti milegI aura dharmapuruSArtha hogaa| vezyAsaMga nikRSTa hai : ___ yadi koI manuSya kahe : zAdI-vivAha kI isa ulajhana meM ulajhane ke bajAya, jaba kAmavAsanA jage taba vezyA kA saMga karanA acchA! paisA diyA aura For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-38 167 kAma ho jAya!, kucha loga zAdI karane para bhI apanI tIvra kAmavAsanA ko saMtuSTa karane ke lie vezyAgAmI banate haiM aura apane tana-mana ko naSTa karate haiN| hA~, vezyAgAmI puruSa aneka rogoM ke zikAra bana jAte haiN| rupaye-paise se bhI barabAda ho jAte haiN| aneka vyasanoM kA sevana karane lagate haiN| vezyA : dhobI kA patthara : ekamAtra zArIrika sukha pAne kI lAlasA meM aise loga kitanI burAiyoM meM pha~sa jAte haiM? vezyA kA prema vAstava meM prema nahIM hotA....unako to matalaba hotA hai rupayoM se! jJAnI puruSoM kI dRSTi meM vezyA dhobI ke patthara jaisI hotI hai! dhobI jisa patthara para kapar3e dhotA hai, usa patthara para dUsare bhI loga kapar3e dhote haiM na? vaise vezyA koI eka puruSa kA saMga nahIM krtii| aneka puruSa usase zArIrika saMbaMdha karate haiM.... yAnI vezyA aneka puruSoM kI bhogyA hotI hai| aisI strI ke sAtha kulIna aura sajjana puruSa ko saMga nahIM karanA caahie| vezyA : kuttoM kA jheMpU : ___ kuttoM kA jheMpU dekhA hai? jheMpU meM loga roTI ke Tukar3e DAlate haiM aura aneka kutte usameM mu~ha DAlakara khAte haiM! jheMpU eka aura kutte anek| vaise strI eka aura puruSa aneka! kyA buddhimAna sajjana puruSa aisI strI meM Asakta bana sakatA hai? kabhI bhUla se bhI usa rAste mata jAnA | isa galata rAste jo-jo loga gaye unhoMne apanA saba kucha kho diyA hai| prAcIna kAla ke bhI aise aneka dRSTAMta par3hane meM Ate haiM ki vezyA ke vahA~ jAkara, vezyA ko khuza karane ke lie lAkhoM rUpaye dene para bhI eka dina vezyA ke ghara se usako apamAnita kara nikAlA gayA! vartamAnakAla ke bhI aise prasaMga sunane ko milate haiN| __ vezyA ko kitanA bhI dhana do, usako kitanA bhI prema do, vaha to tumhArI honevAlI nahIM! cU~ki vaha vezyA hai! kisI eka puruSa se vaha saMtuSTa raha hI nahIM sktii| yadi vaise hI jIvana jInA hotA to vaha vezyA kA vyavasAya kyoM apanAtI? usakA mana aneka puruSoM kA saMga cAhatA rahatA hai| jo bhI usake yahA~ jAtA hai, vezyA usase prema karegI, Adara degI, puruSa kA mana bahalAyegI....parantu yaha saba mAtra dhanaprApti ke lie karatI hai| puruSa ko vaha apanA zarIra sauMpa degI! usako dhana cAhie! yadi kisI puruSa ne Asakti kara lI vezyA meM, to usakI durdazA hI hogii| yA to apamAnita hogA athavA mauta hI hogii| puruSa usa para kitanA bhI upakAra kare, vezyA usako 'apanA' nahIM For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-38 168 maanegii| bAhya rUpa, bAhya kalAe~ aura bAhya snehapradarzana se mohita ho jAne vAle puruSoM kI ghora kadarthanA hotI hai| ___ eka bAra vezyAgamana karane para, usa galata rAste se vApasa lauTanA muzkila bana jAtA hai| usa puruSa kA mana itanA kAmAsakta bana jAtA hai ki usa para mUr3hatA chA jAtI hai| vaha apane kula kI, parivAra kI ijjata kA vicAra nahIM kara sktaa| vaha apane ghora patana kI khAI ko dekha nahIM sktaa| vaha apanI AtmA kI durdazA kA vicAra nahIM kara sakatA | vaha to DUba jAtA hai viSayavAsanA ke samudra meN| usake jIvana meM dharmapuruSArtha ko sthAna nahIM rhtaa| ___ vezyA ho yA parastrI ho, usa tarapha dekho bhI mata | unake viSaya meM soco bhI mata / rAga se dekhoge to mana se socoge hii| isalie unakI tarapha dekhanA hI nhiiN| kAmavAsanA para saMyama rakho / sva-patnI meM saMtoSa rkho| mAnavajIvana ko dharmapuruSArtha se saphala banAne kA dRr3ha saMkalpa kro| yadi Apako apanI kAmavAsanA para saMyama rakhanA hai to : 1. parastrI kA paricaya mata kro| 2. sinemA-nATaka mata dekho| 3. vIbhatsa sAhitya mata pddh'o| 4. gaMde citra mata dekho| 5. jyAdA pauSTika bhojana mata kro| 6. rAtribhojana kA tyAga kro| 7. sAdhu-saMtoM kA samAgama rkho| 8. brahmacarya kI bhAvanA ko puSTa kro| 9. strIviSayaka carcAe~ mata kro| itanI sAvadhAniyA~ avazya rkho| paramAtmA se hamezA prArthanA karo ki 'he bhagavaMta! mujhe avikArI banA do| mere mana ke vikAroM ko naSTa kara do| mujhe AtmA kA zuddha svarUpa pradAna kro|' ___ zAdI-vivAha ke aucitya ke viSaya meM paryApta vivecana kiyA hai| Apa ina bAtoM para ciMtana-manana kareM, jo bhI naye prazna paidA hoM, Apa mere pAsa Akara samAdhAna kara sakate haiN| isa viSaya para Aja vivecana samApta karatA hU~| Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana- 38 VISIO www.kobatirth.org 169 BOLLY gRhastha kA sAmAnya dharma maMdira - upAzraya yA dharma-sthAna meM karane kA dharma nahIM hai... parantu ghara para, dukAna para aura bAjAra meM, svajanoM ke bIca jone kA yaha jIvanadharma hai| * dUsaroM ke sAtha anyAya karanevAlA svayaM kabhI bhI nirbhaya nahIM ho sktaa| anyAya karanevAle ke duzmana bhI hoMge ho / vaha sukha-caina se jo nahIM sakatA! kAna kholakara suna lo : tumane yadi kisI ke bhI sAtha anyAya durvyavahAra kiyA hai to usakA badalA tumheM vyAja ke sAtha cukAnA hogaa| karmoM ke rAjya meM dera bhI nahIM, aMdhera bhI nahIM! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukta sahacAra ke nAma para jo kucha ho rahA hai.... apane samAja ko taMdurustI ke lie khataranAka hai| hameM kAphI gaharAI se socane ko jarUrata hai| pravacana : 39 mahAn zrutadhara pUjanIya AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI ne 'dharmabindu' grantha meM gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma batAyA hai| sAmAnya dharma yAnI prAthamika dharma / vrata-niyama vagairaha to vizeSa dharma hai, vizeSa dharma kI ArAdhanA karane kI pAtratA sAmAnya dharma meM rahI huI hai, yAnI sAmAnya dharma ko apane jIvana meM jInevAlA manuSya vizeSa dharma kI ArAdhanA ke liye pAtra banatA hai / sAmAnya dharma kI upekSA karane vAlA manuSya vizeSa dharma kI ArAdhanA karane kA pAtra nahIM hai / rojaroja jIne kA dharma : sAmAnya dharma kI bAta gRhastha jIvana kI hara kriyA ke sAtha jur3I huI bAta hai| sAmAnya dharma maMdira vagairaha dharma sthAnoM meM karane kA dharma nahIM hai, ghara, dukAna, bAjAra aura svajana - parivAra meM jIne kA dharma hai| jo manuSya apane jIvana meM sAmAnya dharma kA yathocita pAlana karatA hai vaha manuSya aneka upadravoM se, saMkaToM se baca jAtA hai / jisa manuSya ko svasthatA se, prasannatA se jIvana vyatIta karanA hai usako upadravoM se bacanA caahie| saMkaToM se bacakara jInA cAhie / For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 38 170 upadrava aneka prakAra ke hote haiN| Arthika, pArivArika, sAmAjika, rAjakIya, zArIrika aura mAnasika .... kaI prakAra ke upadrava hote haiM saMsAra meN| kisI bhI upadrava meM Apa phaMseM nahIM, vaise sAvadhAna, satarka rahanA cAhie / isa sAvadhAnI ko, satarkatA granthakAra ne 'bhaya' kahA hai / aisA bhaya honA hI cAhie / kucha upadrava tAtkAlika paidA hote haiM, kucha upadrava kAlAntara se utpanna hote haiM, to kucha upadrava janmAntara meM Ate haiM! ina sabhI upadravoM se bacane ke lie sAvadhAnI se jIvana jInA hogaa| aisA eka bhI AcaraNa apanA nahIM honA cAhie ki jisase aneka upadrava apane ko ghera leM aura jIvana ko naSTa kara ddaaleN| batAU~gA, jisase Apa una durAcaraNoM se baca sakeM aura nirUpadravI jIvana jI skeN| nirUpadravI jIvana pasanda hai na? hA~, jina ko upadravapUrNa jIvana pasanda hogA unako merI bAteM pasanda nahIM AyegI! anyAya yAnI vipatti ko nimaMtraNa denA : pahalI bAta hai anyAyapUrNa vyavahAra kI / mAna lo ki Apake pAsa choTI-bar3I koI sattA hai athavA Apa dhanavAna ho, Apane yadi dUsare logoM ke sAtha anyAyapUrNa vyavahAra kiyA to saMbhava hai ki tatkAla Apako saphalatA mila bhI jAya, parantu eka na eka dina to Apa saMkaTa meM pha~sa hI jAoge / cUMki Apane jina-jina ke sAtha anyAya kiyA hogA, damana kiyA hogA, anIti kI hogI, una sabhI ke mana meM Apake prati ghRNA, dveSa .... tiraskAra... bharA huA hogA, parantu ve zakti ke abhAva meM dabe hue hoMge, ve cAhate hoMge ki kaba aisI zakti, aise saMyoga AyeM.... aura anyAya kA badalA le leM! anyAya karane vAle sattAdhIza athavA dhanavAn loga bharose meM raha jAte haiM aura ghora Apatti meM pha~sa jAte haiM / janama se kauna gunahagAra hotA hai ? caMbala ke prasiddha DAkuoM meM mAnasiMha aura mAdhosiMha ke nAma Ate haiM / ve janma se DAkU nahIM the| unake sAtha gA~va ke kucha dhanavAnoM ne, kucha ThAkuroM ne anyAya kiyA thA, durvyavahAra kiyA thA / atyaMta namratA se samajhAne para bhI nahIM samajhe the aura 'tere se jo ho, kara lenA...' aise zabda sunAye the.... taba unhoMne bagAvata kara dI thI, ve bAgI bana gaye the / bAgI banane ke bAda unhoMne sarvaprathama una anyAya evaM krUra vyavahAra karane vAloM kI hI hatyA kara DAlI thI! hatyA ke pUrva jaba una dhanavAnoM ko aura sattAdhIzoM ko patA laga gayA thA ki 'mAnasiMha bAgI bana gayA hai... mAdhosiMha bAgI bana gayA hai....' to ve ghabarAne lage the....| For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 38 171 bhayabhIta bana kara ghara meM chipane lage the| usakA sArA parivAra bhaya se vyAkula banA rahatA thaa| anyAya badalA letA hai : dUsaroM ke sAtha anyAya karane vAlA nirbhaya raha hI nahIM sakatA hai / anyAya karane vAle ke zatru hote hI haiM, kaba una zatruoM kA hamalA Aye, patA nahIM ! patA lagane para bhaya kI sImA nahIM rahatI! jyAdAtara anyAya karane vAle hote haiM sattAdhIza aura dhanavAna loga! sattA aura dhana manuSya ko prAyaH abhimAnI banA dete haiN| abhimAnI banA sattAdhIza aura dhanavAn nyAya-anyAya kA bheda bhUla jAtA hai| aise loga bhramaNA meM hote haiM ki 'aba hamArI sattA zAzvat rahegI, hamArI saMpatti zAzvat rahegI!' aisI bhramaNA meM ye loga anyAyapUrNa vyavahAra karate rahate haiN| garIboM ko satAte rahate haiM / prajA kA utpIr3ana karate rahate haiM / parantu jaba unakI bhramaNA TUTatI jAtI hai, sattA aura saMpatti calI jAtI hai..... ve apane kiye hue anyAyoM kI bali bana jAte haiM / karma kI vasUlI bar3I tagar3I hotI hai : rAjA-mahArAjAoM ne prajA ke sAtha ghora anyAya kiyA to una rAjAoM kI kaisI durdazA huI ? rAjya to cale gaye, vizeSAdhikAra bhI cale gye| kaI rAjA to barbAda ho gye| jamIMdAroM kI vaisI durdazA huI hai| Aja jina-jina dezoM meM julmI zAsaka haiM unakI bhI vaisI hI durdazA hone vAlI hai / yugAnDA (aphrIkA) ke julmI IdI amIna ko bhAganA pdd'aa| kitane ghora atyAcAra kiye the usane ? samAja meM bhI jo vyakti apane samAja ke logoM ke sAtha anyAyapUrNa vyavahAra karate haiM, eka dina vaha svayaM saMkaToM meM pha~sa jAtA hai / parivAra meM jo vyakti anucita-ayogya vyavahAra karatA hai vaha bhI upadravoM ko AmaMtraNa de detA hai| Apa kisI se bhI anyAya karoge to eka dina Apa para bhI Apatti Ane vAlI hI hai, yaha bAta kAna kholakara suna lo| isalie jJAnI puruSa kahate haiM ki kisI bhI jIvAtmA ke sAtha anyAyapUrNa vyavahAra mata kro| yadi Apako isa mAnavajIvana meM Atmazuddhi kA mahAn kArya karanA hai, Atma-utkrAnti ke patha para calanA hai, Atma ke bhItara baja rahA divya saMgIta sunanA hai....to vyavahAra mArga para sIdhe calate rho| kisI ke bhI sAtha durvyavahAra mata kro| aisA koI bhI akArya mata karo ki jisake pariNAmasvarUpa Apako AphatoM ke jAla meM pha~sanA par3e / For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 pravacana-39 juA yAnI prema-prasannatA ko lagA dhuA~ : yadi Apako saMkaToM se bacanA hai to dUsarI bAta hai juA khelane kii| juA nahIM khelanA caahie| juArI kabhI bhI prasannatA se jIvana nahIM jI sktaa| juArI kA mana kisI bhI dharma-ArAdhanA meM lIna nahIM ho sktaa| juArI apane parivAra meM prAyaH apriya banatA hai| cUMki vaha parivAra ke yogakSema kI cintA nahIM karatA hai| Apa yadi kisI juArI ko jAnate ho to Apako khayAla hogA ki vaha kabhI na kabhI kisI Aphata meM pha~sA hI hogaa| juArI caMdUlAla kI dAstAna : hamAre eka dUra ke riztedAra the, usa samaya merA to bacapana thA, lekina maiMne sunA thA ki ve juA khelate the| zurU-zurU meM unhoMne kucha rupaye kamAye the| ghara meM jaba ve rupaye dete the ghara vAle khuza ho jAte the....aura juA khelane se koI rokatA nahIM thaa| galata rAste se rupaye kamAne vAle pati ko dhanapremI patnI kaise roka sakatI hai? isa candUlAla kI patnI ne candulAla kI patnI ne candulAla ko nahIM rokA | candUlAla bhI juA khelane kA vyasanI bana gyaa| jue khelane ke aDDe meM jAkara rAtabhara juA khelatA thA / juebAja usake mitra bana gaye the| do-tIna-varSa meM usane eka lAkha rUpaye kamA liye| usako yaha dhaMdhA acchA lgaa| hAlA~ki kucha svajana-mitroM ne usako yaha dhaMdhA chor3a dene ko bahuta samajhAyA thA parantu vaha kahA~ samajhane vAlA thA? ___ juA khelanA bhayAnaka vyasana hai| isa vyasana kA nazA yudhiSThira jaise dharmAtmA para bhI chA gayA thA to phira candUlAla kI kyA haisiyata thii| jaba taka juArI jItatA rahatA ho, Apa usako juA nahIM chur3avA sakoge | yaha bhI eka taraha kA nazA hai| naze meM cakacUra manuSya ko zabdoM se nahIM samajhAyA jA sakatA, usako to DaMDe se hI samajhAyA jA sakatA hai| nazebAja ko hoza meM lAne ke lie prahAra karanA par3atA hai| candUlAla para kudarata ne prahAra kara diyaa| kalajuga kA yudhiSThira : aba candUlAla hArane lgaa| jyoM-jyoM hAratA jAtA hai tyoM-tyoM dAva bar3A bar3A lagAtA jAtA hai| hajAroM rUpaye hArane lgaa| aba usakA svabhAva bhI cir3acir3A banane lgaa| patnI ko bhI mArane-pITane lgaa| snehI-svajanoM ke sAtha usake saMbaMdha bigar3ane lage| candUlAla ko snehI-svajanoM kI koI paravAha nahIM thii| usa ko to juA khelakara lAkhoM rupaye banA lene the| eka dina For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 173 pravacana-39 candUlAla saba kucha hAra gayA aura atyaMta mUr3ha bana gyaa| ghara meM yuvAna patnI rotI thI bilakhatI thii| pati ko samajhAne jAtI to pati lAtoM se bAta krtaa| eka dina candUlAla bhI yudhiSThira bana gyaa| usane bhI patnI ko dAva para lagA diyA aura hAra gyaa...| patnI ko patA nahIM thA para eka dina candUlAla patnI ko lekara surata jAne ke lie niklaa| sUrata sTezana para vaha apanI patnI ko juArI ke hAthoM sauMpa dene kA taya kara AyA thaa| gAr3I ahamadAbAda se chUTa cukI thI, idhara candUlAla kI patnI ke bhAI ko kahIM se bhI patA laga gayA.... usane TaiksI kara lI aura pahu~ca gayA sUrata / juArI ko paisA dekara, apanI bahana ko lekara A gayA apane ghara | bAda meM candUlAla ne juA khelanA chor3a diyA aura dUsarA dhaMdhA zurU kara diyaa| aise to juArI bane hue aneka candUlAla apanA jIvana aura apane parivAra kA jIvana naSTa kara rahe haiN| deza-videza meM kucha klabeM bhI aisI cala rahI haiM... jahA~ juA khelA jAtA hai| zikSita kahalAne vAle bhI kaI loga klaboM meM jA kara juA khelate haiN| ___ sabhA meM se : juA khelane kI Adata kaise par3a jAtI hai, jaba loga jAnate haiM ki juA khelane se pAMDava bhI saba kucha hAra gaye the....? _mahArAjazrI : juA khelane vAle yudhiSThira ko nahIM dekhate, duryodhana ko dekhate haiN| duryodhana jIta gayA thA na! vAstava meM dekhA jAya to manuSya kI binA mehanata dhana kamA lene kI vRtti hI isa bAta meM jimmedAra hai| binA parizrama kiye lakhapati-karor3apati bana jAne kI lAlasA isa bAta meM jimmedAra hai| manuSya kI isa kamajorI kA lAbha kucha vyApArI uThAte haiM, vaise sarakAra bhI uThA rahI hai| 'laoNTarI' kyA hai? eka prakAra kA juA hI hai| eka rUpaye kI TikaTa lo aura lAkha rUpaye kA inAma kamAo / Aja deza meM lAkhoM-karor3oM manuSya isa laoNTarI ke cakkara meM pha~se haiN| vaise bhinna-bhinna vastuoM kA saTTA bhI loga khelate haiM! sone kA saTTA, cAMdI kA saTTA, rUI kA saTTA, zakkara kA sttttaa....| aise saTTe khelakara kauna lakhapati banA? mAnoM ki eka-do bAra lAkhoM rUpaye kamA bhI liye, kyA ve rUpaye Tikate haiM? juA khelanA barabAdI kA mArga hai| juArI-saTTAkhora kabhI bhI mAnasika zAnti, mAnasika sthiratA nahIM pA sktaa| nirantara ArtadhyAna meM lIna rahatA hai| hAra-jIta kI kalpanA nirantara usako udvigna banAye rakhatI hai| karmabandha kI dRSTi se soceM to roMgaTe khar3e ho jaayeN| ArtadhyAna meM kitane aura kaise pApakarma baMdhate haiM isakA gaMbhIratA se vicAra karanA cAhie | pApakarma For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 39 174 ke bandhana se r3arate ho to bAta hai / parantu ajJAnI jIvoM ko pApakarma bAMdhate samaya vicAra nahIM AtA hai ki jaba ina karmoM kA udaya AyegA taba kaise bhayAnaka duHkha aayeNge| kaisI ghora vedanAyeM anubhava karanI pdd'eNgii| lAlaca bar3I khataranAka hotI hai : jaba koI mitra athavA snehIjana jo ki juA khelane para kucha rupaye kamAyA ho, Apake pAsa Akara bAta kare ki 'kyoM itanI majadUrI karate ho, majadUrI karane se jiMdagI meM kabhI lakhapati nahIM bana sakoge, kabhI baMgalA nahIM banA skoge| dekho, maiMne eka mahIne meM pacIsa hajAra kamA liye....I merI mAno to calo mere sAtha.... khelo maje se juA.... bhAgya cmkegaa....|' aisI bAteM karane vAle mila jAyeMge usa samaya sAvadhAna rahanA! lAlaca meM pha~sanA nahIM / ApakA dRr3ha manobala hogA tabhI baca sakoge / alpa prayAsa meM lakhapati bana jAne kI lAlaca bhArI hotI hai! isa lAlaca ke sAmane ar3iga rahane ke lie jIvana meM dRr3ha pratijJA honI cAhie ki 'kisI bhI hAlata meM juA nahIM khelU~gA / ' yadi koI juA khelatA ho to zIghra vahA~ jAnA baMda kara denaa| vaise sthAnoM meM jAnA hI nahIM ki jahA~ juA khelA jAtA ho| vaise logoM ke sAtha paricaya nahIM rakhanA ki jo loga juA khelate hoN| mAnoge yaha bAta ? tana-mana aura dhana se barabAda nahIM honA ho to mAnanA yaha bAta ! nirbhayatA aura nizciMtatA se jIvana jInA ho to mAnanA yaha bAta / parastrI - saMbaMdha se sAvadhAna ! tIsarI bAta hai parastrI kI / jo parAyI strI hai, jo ApakI patnI nahIM hai, usase rAga nahIM karanA, usase sneha saMbaMdha nahIM bAMdhanA / bar3A khatarA hai isa mArga pr| sva-strI se Aja logoM ko parAyI strI jyAdA acchI lagatI hai! manuSya kI manovRttiyA~ atyaMta vikRta banatI jA rahI haiN| hAlA~ki isa bAta meM badalI huI jIvanapaddhati bahuta jimmedAra hai, phira bhI jisa manuSya ko ApattiyoM se bacanA hai, aneka bhayoM se bacanA hai, usa manuSya ko apanI jIvanapaddhati ko badalanA hogA / sabhA meM se : parAyI strI se mitratA to ho sakatI hai na? mahArAjazrI : kyA puruSa mitroM kA akAla par3a gayA hai ? ApakI strI mitra nahIM bana sakatI hai kyA ? aise pha~de meM mata pha~sanA .... anyathA ghora saMkaTa meM pha~sa jAoge / parastrI ke sAmane mata dekho ! For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 39 175 sabhA meM se : oNphisoM meM kAma karane vAlI mahilAoM ke sAtha to bAteM karanI par3atI haiM..... mahArAjazrI : aura kyA kyA karanA par3atA hai... bola do! bAteM karate-karate kitane Age nikala jAte haiM loga? parastrI ke sAtha ApakI mitratA kA jJAna jaba ApakI patnI ko hogA taba kyA pratikriyA hogI ? jaba usa strI ke pati ko mAlUma hogA taba kyA pratikriyA hogI ? saMkaTa A sakate haiM yA nahIM? ghara meM kleza aura bAhara jhagar3A hogA na ? saMbhava hai usa strI kA pati strI ko athavA Apako yamaloka meM bhI pahu~cA de ! azAMta mana se ArAdhanA asaMbhava : eka bar3e zahara meM eka bhAI niyamita pravacana sunane AyA karatA thA / eka dina rAtri ke samaya mere pAsa Akara unhoMne apanI duHkhada kahAnI sunAyI / unakI patnI dUsare puruSa se prema karatI thI / usa puruSa ke sAtha ghUmatI-phiratI / patnI ko isa bhAI ne dekha liyA thA / vaha puruSa 'dAdA' TAipa kA thA / ye mahAnubhAva vyApArI the| apanI patnI ko samajhAne kI bharasaka koziza karane para bhI patnI inkAra karatI rhii| taba unako bhayAnaka krodha ho AyA ... eka do bAra patnI ko mArA bhI / parantu patnI ne parapuruSa kA tyAga nahIM kiyA.... taba unake sAmane samasyA khar3I ho gaI.... 'aba kyA karanA?' ghara meM do bacce the ! samAja meM ijjata aura pratiSThA thii| talAka le to baccoM kA prazna thA aura ijjata kA prazna thA....! strI ko lAkha bAra samajhAne para bhI samajhane ko taiyAra nahIM thI / isa bhAI kA 'Tenzana' bhArI ho gayA thA / unako lagatA thA ki ve zAyada pAgala bana jAyeMge / duniyA kI nigAhoM meM ve sukhI the! bAjAra meM dukAna thI... paise the.... patnI thI, bacce the ! ijjata thI... pratiSThA thI....! parantu Antarika paristhiti viparIta thI ! bAhya sukha ke sAdhana upalabdha hone para bhI ve duHkhI the, azAnta the, saMtapta the ! unako bhaya thA ki kabhI krodhAveza meM ve patnI kI hatyA na kara DAleM ! patnI ke premI kI hatyA karane kI to zakti nahIM thI! bhaya avazya thA... ki 'vaha 'dAdA' kabhI merI hatyA na kara DAle!' patnI yadi usake premI ko kaha de ki 'mere pati ko ThikAne pahu~cA do,' to kAma ho jAya pUrA aisI paristhiti meM... ghora azAnti meM vaha kaise dharmaArAdhanA kara sake ? kaise AtmadhyAna... paramAtmadhyAna kara sake ? kaise dharma kriyAoM meM lInatA anubhava kara sake ? For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 pravacana-39 parapuruSa ke paricaya se dUra rahanA cAhie : suzIla aura samajhadAra mahilAoM ko yadi bhaya aura cintAoM se mukta rahanA hai to unako parapuruSoM ke paricaya se dUra rahanA caahie| pati ke mitroM ke sAtha bhI maryAdita paricaya hI rakhanA caahie| apanI maryAdAoM kA dRr3hatA se pAlana karanA cAhie | parapuruSa ke sAtha musAphirI nahIM karanI cAhie, tIrthayAtrA bhI nahIM karanI caahie| parapuruSa ke sAtha sinemA-nATaka dekhane yA hoTala meM bhI nahIM jAnA cAhie | puruSa ko jaise parastrI ke viSaya meM sAvadhAna rahanA hai vaise strI ko parapurUSa ke viSaya meM sAvadhAna rahanA hai| parastrI kA AkarSaNa hI bar3A khatarA hai| sItA ke prati rAvaNa kA AkarSaNa hI usake sarvanAza kA kAraNa bnaa| kyA rAvaNa ke antaHpura meM rAniyA~ nahIM thIM? hajAroM rAniyA~ thIM, phira bhI parastrI-sItA ke prati vaha AkarSita ho gayA... aura parastrI ko svastrI banAne kA duSprayatna kiyA.... pariNAma kyA AyA, Apa jAnate ho| parastrI ko svastrI banAne kI icchA chor3a do| parastrI se prema karane kI kalpanA bhI dimAga meM se nikAla do| mukta sahacAra : sarvanAza kI sar3aka : __ paristhiti gaMbhIra hai| bar3e nagaroM meM parastrI aura parapuruSa ke sAtha ghUmanA phiranA, bAteM karanA, ha~sanA aura nAcanA... phaizana ho gayA hai| zArIrika saMbaMdha bhI hone lage haiN| parantu una logoM ke sAmane dharma aura mokSa kI bAta hI nahIM hai| AtmA aura paramAtmA kI kalpanA bhI nahIM hai| pApa aura puNya kI bAteM zAyada unhoMne sunI bhI nahIM hogii| unako raMga-rAga aura bhoga-vilAsa hI jIvana lagA hai| 'marakara phira se janama lenA par3egA....' yaha vicAra bhI unako nahIM hai| kauna samajhAye unako? Apa loga unakA anukaraNa karane jAoge to barabAda ho jaaoge| sinemA meM, TI.vI. meM, megajhinoM meM... aisA dekhane ko milatA hai aura mUrkha ajJAnI jIva unakA anukaraNa karane laga jAte haiN| jyoM puruSa parastrI meM Asakta huA, jyoM strI parapuruSa meM Asakta huI, ki unako pArivArika jIvana meM azAnti paidA ho jaaegii| parivAra meM avyavasthA phaila jaaegii| pArasparika sneha kama hotA jaayegaa| jhagar3e zuru ho jAyeMge... Arthika girAvaTa bhI A sakatI hai| sAmAjika pratiSThA giratI jAtI hai....aura eka dina sarvanAza ho ke rhegaa| strI-puruSa ke sambandhoM ko lekara Ajakala akhabAroM meM, patrikAoM meM, For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 39 177 seminAroM meM evaM carcA sabhAoM meM bahuta bAteM hotI haiN| jyAdAtara strI-puruSa ke mukta sahacAra ke pakSa meM tarka diye jAte haiM / mere khyAla se ye loga dharma evaM mokSa ko kendrabindu banAkara nahIM socate / ve socate haiM sAmAjika vyavasthA ko lekara athavA manovaijJAnika dRSTi se| kucha loga to lagnavyavasthA ko bhI nirarthaka batA rahe haiM! kucha sAhityakAra to patnI ke alAvA preyasI rakhane kA bhI samarthana kara rahe haiN| akhabAroM meM, megejhinoM meM yaha saba chapatA hai aura prajA par3hatI hai ! jisake pAsa paripakva buddhi nahIM hotI hai, svayaM meM pukhta vicAra karane kI kSamatA nahIM hotI, vaise manuSya zabdoM ke mAyAjAla meM pha~sakara 'mukta sahacAra' ke usa mArga para cala dete haiN| bhale, alpa samaya ke lie usa mArga para ve aindrika kSaNika sukha kA anubhava karate hoM parantu mAnasika svasthatA aura prasannatA ko ve kho dete haiN| kucha sAmAjika saMkaTa meM pha~sa jAte haiN| dharmapuruSArtha se vimukha bana jAte haiN| 'prema' aura 'sneha' ke nAma para ve loga vAsanA ke viSacakra meM pha~sa jAte haiN| zArIrika rogoM se ghira jAte haiM / parastrIgamana kA niSedha mAtra dhArmika niSedha hI nahIM hai, rAjya ke kAnUna se bhI niSiddha hai / parastrIgamana rAjya kA bhI aparAdha hai| samAja kA bhI aparAdha hai| samAjaviruddha evaM rAjyaviruddha pravRtti manuSya ko Aphata meM DAla detI hai| dharmapuruSArtha karane vAle manuSya ko aisI koI pravRtti nahIM karanI cAhie ki jisase mana bhayAkrAnta banA rhe| aura cintAoM se vyAkula banA rahe / parastrIgAmI puruSa ko aura parapuruSagAmI strI ko pUchanA ki unake mana kI sthiti kyA hai? akhabAroM meM Apa kaI bAra par3hate ho ki 'usa vyakti ne apanI strI ke duzcaritra ko dekhA aura hatyA kara dI...' usa vyakti ne apanI patnI ke premI ko mAra ddaalaa|' usa strI ke pati aura premI ke bIca lar3AI ho gaI .... / ' aise samAcAra par3hakara kucha socate ho yA nahIM ? parastrI se milane vAle sukha ko pAne kI icchA bhI mata karo / eka kahAnI : lalitAMga kI : zreSThiputra lalitAMga kA udAharaNa Apane sunA hogA ? parastrI ke mohapAza meM pha~sakara vaha kitanA duHkhI ho gayA thA ? sundara vastra dhAraNa kara vaha rAjamArga se jA rahA thaa| rAjA kA mahala rAjamArga para thA / mahala ke jharokhe meM rAnI baiThI thii| zreSThiputra ne jharokhe ke sAmane dekhA, rAnI ne bhI lalitAMga ko dekhaa| rAnI rUpavatI thI to lalitAMga bhI rUpavAna thA / rAnI kI nigAhoM meM lalitAMga ke prati rAga ubhara aayaa| rAnI kAmavikAraparavaza ho gii| For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 pravacana-39 lalitAMga ko rAnI kA rUpa bhA gayA.... vaha ekaTaka rAnI ko dekhate hI rhaa| rAnI ne usako saMketa se apane pAsa Ane kA samaya aura sthAna batA diyA / lalitAMga rAnI kA saMketa samajha gyaa| vaha khuza ho gyaa| usake mana meM saMyogasukha kI kalpanA ubhara AyI....vaha vikAraparavaza ho gyaa| rAnI ne sUryAsta ke bAda gupta rAste se mahala meM Ane kA saMketa kiyA thaa| lalitAMga ThIka samaya para pahu~ca gayA mahala meM | rAnI aura lalitAMga premasAgara meM DUbane lge....| kucha kSaNa bIte hoMge tyoM rAnivAsa meM rAjA ke Ane kI AhaTa sunI! rAnI ghabarA gayI! yaha samaya rAjA ke Ane kA nahIM thA, akasmAt hI rAjA A gayA thaa| lalitAMga bhI ghabarA gayA! rAnI ne zIghra hI lalitAMga ko chipA denA cAhA.... parantu kahA~ chipAye? usakI najara bhItara ke pAyakhAne kI ora gii| usane lalitAMga ko pAyakhAne meM chipa jAne ko khaa| eka kSaNa kA bhI vilaMba kiye binA lalitAMga pAyakhAne meM ghusa gayA! rAjA ne rAnivAsa meM praveza kiyaa| rAnI ne prema se rAjA kA svAgata kiyaa| rAnI kA hRdaya to kAMpa rahA thA.... bhaya se tharrA rahA thA.... phira bhI rAnI catura thI, usane apane mu~ha para prasannatA rkhii....| rAjA ne rAnivAsa meM idhara-udhara dekhA aura rAnI se kahA : 'mujhe pAnI do, maiM pAyakhAnA jaauuNgaa| rAnI kSaNabhara stabdha ho gii| pAyakhAne meM chipe hue lalitA~ga ne bhI rAjA kI bAta sunI! bhayabhIta ho gayA.... rAjA kI talavAra se bacane ke lie vaha pAyakhAne meM utara gayA.... viSTAbharI gaTara meM utara gayA! bhaya se AkrAnta manuSya kyA nahIM karatA hai? rAjA ne jaba pAyakhAne kA daravAjA kholA, rAnI kI sAMsa U~cI ho gaI.... parantu jaba lalitAMga ko pAyakhAne meM nahIM dekhA taba jAkara use zAnti huii| vAsanA hamezA svArthabharI hotI hai : rAnI apanI salAmatI cAhatI thii| yadi pAyakhAne meM lalitAMga pakar3A jAtA to mAtra lalitAMga ko hI sajA nahIM hotI, rAnI ko bhI sajA hotI! saMbhava thA ki rAjA donoM kA katla kara detA | rAnI ne jaba dekhA ki lalitAMga pAyakhAne meM nahIM hai-vaha khuza ho gaI! vaha khuzI thI usakI svayaM kI salAmatI kI! kyA vaha rAnI nahIM samajha sakI hogI ki lalitAMga pAyakhAne meM se kahA~ gayA hogA? usa gaTara meM lalitAMga kA kyA hogA, usakI kalpanA usako nahIM AyI hogI? parantu rAnI ne yaha kucha bhI nahIM socaa| vaha kaise soca sakatI thI! usake hRdaya meM lalitAMga ke prati prema nahIM thA, vaha to lalitAMga ko mAtra For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-39 179 apanI kAmavAsanA pUrNa karane kA sAdhana mAnatI thii| rAjA se saMtoSa nahIM hotA hogA...isalie lalitAMga ko bulAyA hogaa| lalitAMga gaTara meM calA jAya yA mara jAya, rAnI ko koI aphasosa nahIM thA / lalitAMga se sukha nahIM milA to dUsarA koI puruSa milegaa| vikArI strI-puruSa ke hRdaya meM kabhI nirmala premasneha ho nahIM sktaa| parastrI meM laMpaTa bane lalitAMga kI kaisI durgati huI? rAnI kA sukha to dUra rahA, ghora Apatti meM pha~sa gyaa| lalitAMga gaTara meM utara gayA aura gaTara meM bahatA rahA....behoza ho gayA thA....kaI dinoM taka behozI meM bahatA rahA.... sar3atA rhaa| usake pitA ne putra kI sAre nagara meM talAza krvaaii| mA~ rotI hai| putra ko khojane ke lie AkAza-pAtAla eka kara diye seTha ne... parantu putra nahIM milA.... taba seTha atyaMta nirAza ho gye| kucha dinoM ke bAda lalitAMga gaTara meM bahatA huA gA~va ke bAhara nikalA....zarIra sar3a gayA hai....nizcetana avasthA meM par3A hai| vahA~ se gujarane vAle kucha logoM ne usa zarIra ko dekhA | gA~va meM bAta phailI ki gA~va ke bAhara gaTara meM kisI manuSya kA mRtadeha sar3A huA par3A hai| sunakara aneka loga dekhane ke lie pahuMce vahA~ / sabhI ne usa zarIra ko dekhA parantu koI pahacAna nahIM pAyA ki yaha lalitAMga hai| jaba seTha ne bAta sunI, seTha daur3ate hue vahA~ phuNce| unhoMne apane naukaroM se usa deha ko gaTara se bAhara nikalavAyA, pAnI se sApha karavAyA taba ve pahacAna gaye ki yaha lalitAMga hai| zIghra hI seTha ne vaidya ko bulAkara jA~ca karavAyI ki putra jiMdA hai yA mara gayA hai| vaidya ne zarIra ko acchI taraha se dekhA aura kahA ki 'lar3akA jiMdA hai|' seTha turanta hI lalitAMga ko ghara le gye| dIrgha samaya taka auSadhopacAra kiye taba jAkara lalitAMga svastha aura nirogI huaa| yadi jIvana ko nirupadravI banAye rakhanA hai, nirbhaya aura nizcita jIvana jInA hai to 1. anyAyapUrNa vyavahAra kA tyAga karo 2. juA khelanA baMda karo 3. parastrI kA pApa chor3a do| Aja ye tIna bAteM batAyI haiM, zeSa do bAteM Age batAU~gA, Aja basa itanA hI! For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-39 180 zA. dharmaArAdhanA karanevAloM kA dila, Atmavizuddhi kA puruSArtha karanevAloM kA mana nirAkula evaM ciMtArahita honA jarUrI hai| tAkata kA AdhAra kevala AhAra nahIM hai| mAMsAhAra nahIM karanevAle aneka mahAbalavAna mahApuruSa vizva ke aMdara itihAsaprasiddha bane haiN| zarAba pInevAle isa jIvana meM bhI pazu kA jIvana jIte haiM... AnevAle jIvana meM to jAnavara banate hI haiN| galata kArya hamezA mana ko bhayabhIta banAye rakhatA hai| AdamI na to caina se jI sakatA hai, na hI sukha se mara pAtA hai| burI yAdeM usakA pIchA nahIM chodd'tiiN| pravacana : 40 parama karuNAnidhi pUjya AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI 'dharmabindu' grantha meM sAmAnya dharma kA nirUpaNa karate hue tIsarA sAmAnya dharma batA rahe haiM parokSapratyakSa ApattioM se sAvadhAnI! ihalaukika-pAralaukika kaSToM se bacate rho| eka bAta acchI taraha samajha lo! kucha kaSTa kucha ApattiyA~ jIvAtmA ke pApakarmoM ke udaya se AtI haiM, kucha kaSTa aura duHkha jIvAtmA ke duSTa AcaraNa se Ate haiN| Apa koI duSTa AcaraNa nahIM karate yAnI Apa nyAya-nIti aura ImAnadArI se vyavahAra karate ho, Apa juA nahIM khelate ho, Apa parastrIgamana nahIM karate ho, Apa mAMsabhakSaNa nahIM karate ho, zarAba nahIM pIte ho phira bhI Apa Apatti meM pha~se jAte ho, akalpita duHkhoM meM pha~se jAte ho to samajhanA ki pUrva janmoM meM upArjita pApakarmoM kA udaya huA hai| parantu yadi Apa anyAyapUrNa vyavahAra karate ho aura Apatti AtI hai, yadi Apa juA khelate ho aura kaSTa AtA hai, yadi Apa parastrIgamana karate ho aura Aphata meM pha~sa jAte ho, yadi Apa mAMsabhakSI bane ho aura kaSTa Ate haiM, yadi Apa madirApAna karate ho aura Apatti meM pha~sate ho...to samajhanA ki Apake hI bure AcaraNa se Apa duHkhI banate ho| jIvana kisa ke lie : dharma-ArAdhanA karane vAloM kA mana, Atmazuddhi kA puruSArtha karanevAloM kA For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-39 181 mana nirbhaya nirAkula aura cintArahita banA rahanA cAhie | duSTa aura ayogya AcaraNa karane vAle kabhI bhI nirbhaya aura nizcita nahIM raha sakate / bhaya aura cintA se unakA mana caMcala, asthira aura rugNa banA rahatA hai| aise loga dharmaArAdhanA nahIM kara skte| isalie Apa logoM ko kahatA hU~ ki Apa pahale AtmasAkSI se nirNaya kara leM ki isa mAnavajIvana meM dharmapuruSArtha kara lenA hai, azuddha AtmA ko vizuddha karane hetu bharasaka prayatna kara lenA hai| yadi ApakA yaha nirNaya hogA to hI Apako nirbhayatA aura nizcintatA kI yaha bAta samajha meM aayegii| galata kAma se satata 'Tenzana' : Apa nizcita rUpa se mAnanA ki bure kAma karane vAle bhayAkrAMta hI rahate haiM, cintAoM se vyAkula hI rahate haiN| hA~, unake vastra ujale aura kImatI ho sakate haiM, unake pAsa lAkhoM rUpaye bhI ho sakate haiM, ve loga samAja meM, nagara meM, deza meM, sattA ke siMhAsana para bhI ho sakate haiN| ha~sakara ve bola sakate haiM aura zAMti para laMbA caur3A bhASaNa bhI de sakate haiM! parantu bhItara meM ve bhayabhrAnta hote haiM, cintAoM kI Aga meM sulagate hote haiM! eka dina, jaba unakA puNyodaya samApta ho jAtA hai aura pApodaya zurU ho jAtA hai, ve loga Apatti meM pha~se jAte haiN| aise loga zAnti se prasannatA se kaise dharmaArAdhanA kara sakate haiM? dharmaArAdhanA to dUra rahI apane jIvana meM aise loga zAnti aura prasannatA kA anubhava hI nahIM krte| apane jIvana-vyavahAroM meM bhI ve loga svastha aura niyamita nahIM raha paate| gaharI hotI jAtI burAiyoM kI jar3eM : kala maiMne Apako tIna burAiyoM ko jIvana meM praveza nahIM dene ko kahA thA : anyAyapUrNa vyavahAra nahIM karanA, jUA nahIM khelanA aura parastrI kA samAgama nahIM karanA / Aja zeSa do burAiyoM ke viSaya meM samajhAnA hai| mAMsAhAra aura madirApAna ke viSaya meM kucha vistAra se samajhanA par3egA! yoM to apanA jaina samAja mAMsAhAratyAgI aura madyapAnatyAgI mAnA jAtA hai, isalie Apa logoM ke sAmane mAMsAhAra aura madyapAna nahIM karane kA upadeza denA, koI mahatva nahIM rakhatA hai, parantu pichale 25 varSa meM apane jaina samAja meM bhI ye do burAiyA~ vizeSa phailI haiM aura phailatI jA rahI haiM, isalie ina do burAiyoM ke aniSTa batAne hI pdd'eNge| For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-39 182 vizeSataH jo loga bar3e zrImanta haiM aura ajaina mAMsAhArI mitroM ke sAtha klaboM meM, resTorenToM meM haoNTaloM meM jAte haiM, ve loga mAMsAhArI aura zarAbI bana gaye haiN| jo loga videzoM meM jAte Ate haiM aura jinameM dharmaniSThA nahIM rahI hai ve loga mAMsAhArI aura zarAbI bana gaye haiM | jo yuvaka-yuvatiyA~ koleja meM par3hate haiM, kAleja-haoNsTela meM rahate haiM, unameM se jyAdAtara yuvaka-yuvatiyA~ 'alTrAmorDana' kahalAne ke lie ati-Adhunika banane ke vyAmoha meM mAMsAhAra karane lage haiM aura zarAba pIne lage haiN| kucha loga zArIrika tAkata pAne ke bhrama meM aura mAnasika zAnti pAne ke bhrama meM mAMsAhAra aura madyapAna karane lage haiM! dUSaNoM ko uttejita karanevAlI rAjanIti : Ajakala bhArata meM rAjanIti bhI vaisI hI banI huI hai ki jo ina dUSaNoM ko uttejana detI hai| prajA ko mAMsAhAra karane hetu lAlAyita kara rahI hai, madyapAna karane kI suvidhAyeM de rahI hai| sabhA meM se : deza ke netAgaNa aisA kyoM kara rahe haiM? mahArAjazrI : prajAtaMtra hai na? prajAtaMtra meM, prajA ke mata cAhie netA banane ke lie! prajA ke mata prApta karane ke lie prajA ko khuza karanI par3atI hai| musalamAnoM ke voTa-mata lene ke lie unako mAMsAhAra dene kA vacana diyA jAtA hai! zarAba pIne vAloM ko zarAbabaMdhI nahIM karane kA vacana diyA jAtA hai! zarAba kI botaleM, cunAva ke samaya lAkhoM kI saMkhyA meM bA~TI jAtI haiM! __ zarAbabaMdI kI bAteM karanevAle ummIdavAroM ko zarAba pInevAle voTa nahIM dete! mAMsAhAra niSedha karane vAloM ko mAMsAhArI loga voTa nahIM dete! aise to sattAniHspRhI loga haiM nahIM deza meM ki jo sattA kI paravAha kiye binA, aniSToM kA, dUSaNoM kA, vyasanoM kA DaTakara mukAbalA kreN| koI virala manuSya nikalatA hai aura burAiyoM kA virodha karatA hai to cunAva meM hAra jAtA hai! cUMki usake pratispardhI ummIdavAra burAiyoM ko uttejanA dekara prajAmata jyAdA prApta kara letA hai! isalie merA to yaha anumAna hai ki jaba taka prajAtaMtra rahegA, cunAvapaddhati rahegI taba taka rASTrIya stara para mAMsAhAra aura madyapAna para pratibaMdha AnevAlA nahIM hai| AjAdI kyA milI....saMskRti marane lagI : AjAdI prApta hone ke bAda deza meM bUcar3akhAne kitane bar3ha gaye? aMgreja loga bhAratIya prajA se thor3e Darate the, bhArata ke logoM kI dharmabhAvanA ko najaraaMdAja For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 183 pravacana-39 nahIM karate the| AjAdI ke bAda svadezI sattAdhIzoM ne bhAratIya dharmabhAvanA ko kucalane kA hI kAma kiyA hai| ahiMsApradhAna deza meM jagaha jagaha hiMsA kI tAMDava lIlA khelI jA rahI hai| kArakhAnoM meM pratidina lAkhoM pazuoM kI krUra hatyA ho rahI hai| paradezoM meM mAMsa kA niryAta kara videzI mudrA kamAyI jAtI hai! mAMsa kA vyApAra! zarAba kA vyApAra! bhagavAna mahAvIra kI isa dharatI para kyA ho rahA hai, Apa soca sakate ho kyA? aise badale hue dezakAla meM mAMsAhAra se bacanA, madyapAna se bacanA, itanA AsAna kAma to nahIM hai! phira bhI bacanA anivArya hai| dRr3ha manobala hogA tabhI baca skoge| vyasanoM meM phisalane ke mArga aneka haiN| kAphI sAvadhAnI baratanI hogii| suzIla aura saMskArI parivAra ke loga bhI phisala rahe haiN| galata sohabata ke kaTu pariNAma : / zrI rAmacandrajI ke pUrvajoM ke itihAsa meM bhI aisI eka ghaTanA paDhane meM AtI hai| ayodhyA ke rAjasiMhAsana para usa samaya rAjA nadhuSa rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma thA siNhikaa| siMhikA mahAsatI sannArI thii| satItva ke prabhAva se usane naghuSa kA dAhajvara zAnta kara diyA thaa| rAjakumAra sodAsa ko siMhikA ne suzIla aura saMskArI banAne meM koI kasara nahIM chor3I thii| parantu tarUNa sodAsa kI purohita putra se mitratA thii| purohita putra AnaMda mAMsAhArapriya thaa| sodAsa nahIM jAnatA thA ki usakA mitra mAMsAhArI hai| dhIre-dhIre mitra ke Agraha se sodAsa jamInakaMda khAne lgaa| hAlAMki sodAsa apanI mAtA se DaratA thA, isalie apanI mAtA ko mAlUma na ho usa prakAra chupa-chupa kara vaha jamInakaMda khAtA thaa| mitra usako pUrA sahayoga detA thaa| siMhikA rAnI ko patA nahIM thA ki usakA putra mitra ke saMga jamInakaMda khAne lagA hai| rasalolupatA bhayAnaka hotI hai| abhakSyabhakSaNa meM rasavRtti uttejita hone para manuSya ko vApasa lauTanA muzkila ho jAtA hai| bAra-bAra abhakSya bhakSaNa karane se rasavRtti prabala hotI jAtI hai| prArambha meM lajjA hotI hai, samaya bItane para nirlajjatA A jAtI hai| phira bhI to pApoM kA bhaya nahIM rahatA? lokabhaya.... apayazabhaya nahIM rahatA hai| sodAsa kA rAstA taba sApha ho gayA jaba rAjA naghuSa aura siMhikA ne saMsAra tyAga kara diyA, cAritrya le liyA! sodAsa ayodhyA ke sAmrAjya kA For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 184 rAjA bana gyaa| sattAdhIza bana gyaa| purohitaputra kI bhI padonnati ho gii| usane dhIre-dhIre sodAsa ke bhojana meM pracchanna rUpa se mA~sa kI milAvaTa karavAnI zurU kii| rasoighara ke rasoiye ko svarNamudrAeM dekara cupa kara diyA gayA thaa| mAMsamizrita bhojana sodAsa ko bar3A priya lgaa| usane rasoiye ko kahA : 'Ajakala bhojana bahuta hI acchA bana rahA hai....kyA kAraNa hai? adbhuta svAda kA anubhava ho rahA hai|' AnaMda ne sodAsa ko mAMsAhArI banA DAlA : ___ mitra aura rasoiyA donoM haMsane lge| purohitaputra sodAsa ke sAtha hI bhojana karatA thaa| sodAsa ne mitra se pUchA : 'AnaMda, kyA bAta hai? kyoM tuma donoM haMsate ho?' Ananda ne kahA bAda meM batAU~gA....! Ananda ne abhaya kA vacana lekara sodAsa ko batAyA ki 'bhojana mAMsamizrita bana rahA hai|' sodAsa nArAja to huA.... parantu Ananda ne prema se samajhAyA.... taba vaha zAnta ho gayA, mAMsabhakSaNa karane ke lie sahamata bhI ho gyaa| prathama tIrthaMkara paramAtmA RSabhadeva se hI ayodhyA kI rAjaparamparA ahiMsApradhAna saMskRti kA svIkAra karatI AyI thii| ayodhyA ke rAjA nirAmiSa AhArI the| prajA meM bhI mAMsAhAra varNya mAnA jAtA thaa| aise vAtAvaraNa meM prakaTarUpa se mAMsAhAra karanA rAjA ke lie bhI sarala nahIM thaa| rAjAoM ko bhI saMskRti kA anukaraNa karanA Avazyaka thaa| prajA kI dharmabhAvanA kA khayAla karanA jarUrI thaa| sodAsa mAMsabhakSI bana gayA / aba mitra Ananda mAMsAhAra ke lie pazuoM kI katla karavAne lgaa| eka dina jaba kahIM se bhI mAMsa nahIM milA to usakA rasoiyA mRta bacce kA kalevara uThA lAyA aura rAjA ko naramAMsa kA bhojana khilA diyaa| rAjA ko naramAMsa kA bhojana jyAdA rasabharapUra lgaa| aba usane naramAMsa kA bhojana pratidina banAne kI AjJA dii| nagara meM pratidina eka bacce kI corI hone lagI, apaharaNa hone lagA | mahAjana aura maMtrImaMDala cintAmagna bnaa| guptacaroM ne apaharaNa karane vAle ko pakar3a liyA....aura pApa kA bhaMDA phUTa gyaa| ___ maMtrImaMDala ne sodAsa ko padabhraSTa kiyA, rAjakumAra siMhastha kA rAjyAbhiSeka kara diyaa| sodAsa jaMgala meM calA gyaa| usakA mitra to kabhI kA jaMgala meM bhAga gayA thaa| narabhakSI sodAsa hAtha meM talavAra lie, jaMgala meM bhaTakatA hai, jahA~ kahIM kisI akele bacce ko yA kizora ko dekhatA hai, hatyA kara detA hai aura khAne lagatA hai| For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 ___185 aura sodAsa narabhakSI ho gayA : ayodhyA kA rAjA narabhakSI bana gayA! kisane banAyA narabhakSI? mAMsabhakSaNa kI burI Adata ne! kaI barasoM taka vaha bhaTakatA rahA....mAMsa-bhakSaNa karatA rahA...aneka saMkaTa aura upadravoM meM pha~satA rhaa| Apa loga soceM.... sodAsa ke patana ko kalpanA kI A~khoM se dekho....usane kyA nahIM khoyA? rAjya, rAnI, putra parivAra se bichar3a gayA....sattA-saMpatti calI gaI....mAna-sammAna calA gayA....kyA rahA usake pAsa? atRpti kI Aga sulagatI rahI usake hRdaya meN| aneka nirdoSa baccoM kI krUra nirmama hatyA karatA rahA....pApoM se AtmA ko malIna banAtA rahA....| bAda meM usakA bhAgyodaya huA aura acAnaka sadguru kA yoga mila gayA, mAMsAhAra kA tyAga kara diyA, yaha to sodAsa kI bAta hai, sabhI ko isa prakAra sadguru kA yoga milatA nahIM aura utthAna hotA nhiiN| sadguru kA yoga milane para bhI sabhI ko AtmajJAna honA nizcita nahIM! kaI aise jIva hote haiM ki sadguru milane para bhI unakI jJAnadRSTi nahIM khulatI hai, usa mArga se vApasa nahIM lauTa sakate haiN| bhagavAna mahAvIra deva ke samaya meM 'kAlasaukarika' nAma kA kasAI ho gyaa| pratidina 500 bhaisoM kI hatyA karatA thaa| rAjA zreNika ne bahuta samajhAyA to bhI usane hiMsA kA tyAga nahIM kiyaa| jaba eka dina kue meM kAlasaukarika ko laTakAyA gayA, to vahA~ kue kI bhiti para kalpanA se bhaiMsoM ke citra banAkara kATane lagA! usakA samagra jIvana vaisA hI hiMsApUrNa vyatIta huaa| ahiMsaka-zAkAhArI aMDe kA bhrama : aMDe aura machalI kA vyApaka pracAra bhArata sarakAra ke dvArA ho rahA hai| kyA patA.... logoM ko aMDe khAne vAle banAkara sarakAra kyA cAhatI hai| mAMsAhAra-tyAgI prajA ko mAMsAhArI banAne ke itane sAre prayatna kyoM ho rahe haiM? 'ahiMsaka aMDe' ke nAma para aMDe kA pracAra ahiMsaka prajA meM zikSA ke mAdhyama se ho rahA hai| ___ bhautika....zArIrika lAbhoM ko batAkara mAMsAhAra karane prajA ko utsAhita kiyA jAtA hai| dhAnya se aura vanaspati se mAMsa meM jyAdA 'viTAminsa' batAye jAte haiM jo ki sarvathA asatya hai| mAMsa se jyAdA viTAminsa dhAnyoM meM pAye jAte haiM, vanaspati meM pAye jAte haiN| mAMsAhArI kI zArIrika zakti se mAMsAhArItyAgI For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 pravacana-40 kI zakti kama nahIM hotii| zakti kA AdhAra mAtra AhAra nahIM hotA hai, AhAra se banane vAlA khUna aura vIrya hotA hai| mAMsAhAra nahIM karane vAle aneka mahAbalI parAkramI strI-puruSa vizva ke itihAsa meM prasiddha haiN| mAMsAhAra evaM tAkata kA ulaTA gaNita : 'mAMsAhAra nahIM karane vAle strI-puruSa nirbala hote haiM aura mAMsAhArI loga balavAn hote haiM, aisA koI niyama nahIM hai| mAMsAhArI loga bhI aneka rogoM se akrAnta ho sakate haiM, ve bhI nirbala ho sakate haiM aura marate bhI haiN| zArIrikazakti ke pralobhana se bhI mAMsAhAra karane jaisA nahIM hai| zArIrika zakti pAne ke lie nirAmiSa AhAra meM aneka dravya mila sakate haiN| zaktidAyaka aneka dravya upalabdha ho sakate haiN| isalie kahatA hU~ ki zaktizAlI banane ke pralobhana se bhI mAMsAhAra na kreN| ___ mAMsAhAra se jisa prakAra ihalaukika nukasAna hai vaise pAralaukika nukasAna bhI hai| hiMsA ke aneka upAya zAstroM meM batAye haiN| ahiMsA se yAnI ahiMsA ke pAlana se Arogya aura saubhAgya kI prApti hotI hai vaise hiMsA se roga aura durbhAgya kI prApti hotI hai| roga aura durbhAgya hiMsA kA phala hai| jIvAtmA hiMsA karatA hai yAnI roga aura durbhAgya ko nimaMtraNa detA hai| pAralaukika dRSTi se yaha bAta batAtA huuN| yahA~ isa jIvana meM rasanendriya kI paravazatA se jo jIva mAMsAhAra karake majA lUTatA hai, paraloka meM aneka rogoM kA zikAra banatA hai, usakA jIvana durbhAgya se bhara jAtA hai| jIvahiMsA se 'azAtA-vedanIya' karma baMdhatA hai| jaba yaha karma udaya meM AtA hai taba zarIra rogoM se bhara jAtA hai| jIvadayA se 'zAtAvedanIya' karma baMdhatA hai| isa karma kA udaya hone para nirogitA prApta hotI hai| sabhA meM se : aisI davAiyA~ bhI hotI haiM ki jo jIvahiMsA se banI huI hotI haiM....jaise koDalIvara oNIla, sevana pilsa vagairaha.... mahArAjazrI : aisI davAiyA~ bhI nahIM lenI caahie| davAI lenI ho to DaoNkTara ko pUcha lenA cAhie ki isa davAI meM koI hiMsAjanya tattva nahIM hai na? ahiMsaka davAiyA~ bhI milatI haiN| davAI lene vAle ko sAvadhAnI rakhanI cAhie | Aja to hara bAta meM sAvadhAnI rakhanA anivArya ho gayA hai / pazuoM ke camar3e meM se, carabI meM se, haDDiyoM meM se aneka vastue~ banane lagI haiN| kaI miThAiyA~ 'maTana-Telo' meM banatI haiN| bAjAra se miThAI kharIdane vAloM ko isa For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 187 pravacana-40 viSaya meM jAgrata rahanA caahie| pazuoM ke camar3e meM se kaI maujazauka kI vastueM banatI haiN| pazuoM ko krUratA se mArA jAtA hai aura camar3A utAra kara vaisI vastueM banAyI jAtI haiN| jiyo aura jIne do : __ aisI vastuoM kA upabhoga karane vAle loga parokSarUpa se hiMsA ko uttejanA dete haiN| 'jiyo aura jIne do' sUtra bhulAyA jA rahA hai| 'dUsaroM ko mAra kara bhI maujazauka kro|' sUtra kA anusaraNa ho rahA hai| manuSya dayAhIna....krUra banatA jA rahA hai| dhyAna rakhanA, yadi manuSya dUsare jIvoM ke prati krUra banA to kudarata manuSya ke prati krUra bana jaayegii| lAkhoM-karor3oM manuSyoM ko krUratA se marane kA samaya A sakatA hai| kudarata ke bhI siddhAnta haiN| isalie kabhI bhI mAMsAhAra karane kA socanA nhiiN| hiMsAjanya padArthoM kA upabhoga karanA nhiiN| dharmaArAdhanA prasannacitta se karane ke lie ye bAteM batAtA hU~| insAna ko haivAna banAnevAlA madyapAna : pAMcavA aniSTa hai madyapAna kaa| zarAbI manuSya AtmakalyANa kA mahAn dharmapuruSArtha nahIM kara sakatA hai| zarAba manuSya ko haivAna banA detA hai| zarAbI kauna-sA burA kAma nahIM karatA hai? zarAba ko lekara liyo TaoNlasTAya ne eka kahAnI likhI hai, bahuta mArmika aura bodhaprada kahAnI hai, Apa zAnti se vaha kahAnI suneN| eka kahAnI eka kisAna thaa| prAtaH nAste ke lie eka pAUM roTI lekara apane kheta meM gyaa| usane roTI apane koTa meM lapeTa lI aura koTa ko vRkSoM kI ghaTA meM rakha diyaa| usane khetI kA kAma zurU kiyA / madhyAhna taka usane khetI kA kAma kiyA, jaba usakA ghor3A thaka gayA, jisako hala ke sAtha jor3A thA, usako chor3a diyA aura khuda bhI kSudhA zAnta karane ke lie apanA koTa lekara baitthaa| koTa meM roTI khojatA hai parantu roTI nahIM milI.... usane irdagirda dekhA... parantu roTI nahIM milii| kisAna ko bar3A Azcarya huA.... 'bar3A Azcarya! idhara koI manuSya to kyA, koI pazu bhI nahIM AyA hai... to roTI kauna le gayA?' kisAna svayaM bolatA thaa| dUra vRkSaghaTA meM zaitAna kA dUta khar3A ha~sa rahA thaa| kisAna kI roTI vahI For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana - 40 188 uThA le gayA thA ! vaha dekhanA cAhatA thA ki kisAna apanI roTI khojane ke lie kyA karatA hai| vaha mAnatA thA ki 'kisAna avazya gusse hogA, gAliyA~ bakegA aura mujhe yAda karegA!' kisAna ko roTI nahIM milane se duHkha to huA parantu usane dhairya se kAma liyaa| usane apane Apa se kahA : 'jo honA thA ho gayA, eka roTI nahIM khAne se maiM mara jAUMgA nahIM, jo koI merI roTI le gayA hogA, usako mujhase jyAdA AvazyakatA hogI... bhagavAna usakI AvazyakatA pUrNa kareM!' aisA bolakara kisAna apane kue para gayA, peTa bhara ke pAnI piyA, vizrAma kiyA aura punaH khetI ke kAma meM juTa gayA / zaitAna ke dUta ko bhArI duHkha huA / usakA dAva niSphala gayA thaa| vaha kisAna ko pApa se malina nahIM kara sakA / vaha vahA~ se zaitAna ke pAsa gyaa| zaitAna ko usane kisAna kI bAta kaha sunAyI / zaitAna atyanta becaina ho gayA aura bolA : 'yadi usa kisAna ne tujha para vijaya pA lI hai to terA hI doSa hai, tujhe kAma karanA nahIM AtA hai| yadi sabhI kisAna aura unakI patniyA~ isa prakAra vyavahAra karate raheMge to apanA nAmonizAna sApha ho jAyegA / apana ko bar3I gaMbhIratA se socanA pdd'egaa| jAo, tIna sAla kA samaya detA hU~ / tIna varSa yadi tUne kisAna ko vaza meM kara liyA to tujhe uttama baksIsa dI jAyegI, terI padonnati kI jAyegI / ' dUta zaitAna kI AjJA pAkara punaH isa dharatI para AyA / kisAna ko apane vaza karane ke aneka upAya vaha socane lagA / eka yukti usake dimAga meM AI, vaha harSita ho gyaa| usane maz2adUra kA veza dhAraNa kiyA aura kisAna ke vahA~ naukarI kara lii| pahale varSa zaitAna ke dUta ne kisAna ko rAya dI vaha gehUM kheta meM nahIM, parantu kheta ke nimna bhAga meM DhalAna meM boye / kisAna ne usI prakAra gehUM ke bIja bo diye| usa varSa varSA nahIM hone se dUsare kisAnoM kI phasala dhUpa meM jala gaI jabaki isa kisAna ko bahuta acchI phasala milii| AvazyakatA se jyAdA gehU~ mile / dUsare varSa zaitAna ke dUta ne rAya dI ki isa varSa gehUM pahAr3I dharatI para hI bone caahie| isa varSa ativRSTi hone se khetoM meM pAnI bhara gayA aura phasala naSTa ho gaI, parantu pahAr3I para bahuta acchI phasala milii| gehUM kA pahAr3I-sA ho gyaa| kisAna ko cintA huI ki itane sAre gehUM kA kyA karanA cAhie / For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 189 pravacana-40 usane majadUra vezadhArI zaitAna ke dUta se puuchaa| usane kahA : 'jitane gehUM jyAdA hoM, unakI zarAba banA denI caahie|' kisAna ne kahA : 'zarAba kaise banAyI jAtI hai?' dUta ne kahA : 'maiM zarAba banAnA jAnatA huuN|' kisAna bar3A khuza ho gayA aura zarAba banAne kI ijAjata de dii| zaitAna ke dUta ne tIvra nazevAlI zarAba bnaayii| kisAna ne jAma bharabhara piyA aura apane mitroM ko bhI pilAyA / zaitAna kA dUta apanI saphalatA para garvita huA aura pahu~cA zaitAna ke pAsa / zaitAna ko 'riporTa' de dii| zaitAna svayaM usa jagaha para pahu~cA ki jahA~ kisAnoM ne zarAba pInI zurU kI thii| zaitAna jaba usa kisAna ke ghara pahu~cA, usane dekhA to usake ghara ke Age aneka strI-puruSoM kI bhIr3a jamI huI thii| zarAba kI mahaphila jamI huI thii| kisAna kI patnI mehamAnoM ko zarAba de rahI thii| acAnaka patnI ke hAtha meM se pyAlA jamIna para gira gayA aura zarAba jamIna para dulaka gyii| kisAna krodha se gAliyA~ bakane lgaa| zaitAna ke dUta ne zaitAna se kahA : dekhA? yaha vahI kisAna hai ki jisane apanI eka hI roTI kisIne chIna lI thI taba eka bhI burA zabda nahIM bolA thaa| zaitAna kA sInA phUla gayA : kisAna ne patnI ke hAtha meM se zarAba kI pyAlI le lI aura mitroM ke sAtha mastI meM zarAba pIne lgaa| itane meM eka garIba kisAna vahA~ se gujarA usane isa zrImanta kisAna ke yahA~ mahaphila jamI huI dekhI aura vaha bhI mahaphila meM ghusa gyaa| sakhta mehanata se vaha kAphI thaka gayA thaa| zarAba dekhakara usake muMha meM pAnI Ane lgaa| usako icchA huI ki 'mujhe bhI isa zarabata ke do cAra cUMTa mila jAyeM to kitanA acchaa|' parantu yajamAna kisAna ne usako zarAba dI nahIM aura bar3abar3a karane lagA 'isa prakAra calate-phirate logoM ko maiM zarAba detA rahU~gA to merA divAlA hI nikala jAyegA na!' yaha dRzya dekhakara zaitAna ke harSa kA ThikAnA nahIM rhaa| apane data kI pITha thapathapAtA bolA 'bahuta acchA, mere dosta! yaha to abhI prArabhbha hai....Age dekhate rho|' zarAba pIne kA pahalA daura samApta huaa| sabhI kisAna naze meM cakacUra bana kara jhUmane lage....eka dUsare ko gale lagAne lage aura cApalUsI karane lge| zaitAna ne dUta se kahA : madirApAna manuSyoM ko itanA nIca va adharma banA detA hai ki ve eka-dUsare ko dagA dene lagate haiN| aba zIghra hI ye loga hamAre paravaza For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana - 40 190 ho jaayeNge|' dUta ne kahA : 'yaha to zurUAta hai, zarAba kA dUsarA daura calane do.... usa samaya ina logoM kI avadazA pUMcha paTapaTAte kuttoM jaisI ho jAyegI.... bAda meM khUMkhAra bher3iye jaise bana jAyeMge aura lar3ane lageMge!' zarAba kA dUsarA daura zurU huaa| aba kisAnoM ke vAda-vivAda meM ugratA evaM pazutA A gii| eka dUsare ko gAliyA~ bakane lage / jhagar3ane lage..... mukkebAjI karane lge| zaitAna isa rasaprada dRzya ko dekhakara atyaMta prasanna ho gayA, apane dUta kahane lagA : 'tUne bahuta acchA kAma kara dikhAyA !' dUta ne kahA : 'dekhate raheM Apa! tIsarA daura zurU hone do! abhI ye loga eka-dUsare kI ora ghUra rahe haiM... aba ve pAgala suara se bana jAyeMge !' pAgala banate jA rahe haiM : zarAba kA tIsarA daura zurU huaa| sabhI ne eka-eka pyAlA piyA aura sabane apane hoza ga~vA diye| sabhI cillAne lage, ha~sane lage.... aura jamIna para girane lge| mahaphila samApta huii| kucha loga lar3akhar3Ate hue akele ghara kI ora jAne lge| kucha loga do-do tIna kI TolI meM jAne lage / yajamAna kisAna apane mitroM ko bidA karane kucha dUrI taka gayA, vApasa lauTate samaya aMdhakAra meM, eka gaTara meM vaha gira gyaa| pUrA kA pUrA gaMdagI se sana gyaa| vahIM para par3A-par3A bar3abar3Ane lagA....| zaitAna kI khuzI kA ThikAnA nahIM thA / usane dUta se kahA : tUne vAstava meM adbhuta peya khoja nikAlA hai| roTI ke samaya terI jo bhUla huI thI vaha kSamApAtra hai| parantu tU mujhe yaha batA ki tUne yaha peya padArtha banAyA kaise ? avazya tUne sarva prathama isa peya meM siyAra kA khUna DAlA hogaa| jisakI bajaha se ye kisAna siyAra kI taraha eka-dUsare ke virUddha dAva khela rahe the| usake bAda tUne usameM bheDiye kA khUna milAyA hogA / cUMki usake asara se ve loga bher3iye kI taraha ghurrA rahe the| aura isake bAda tUne suara kA rakta DAlA hogA zarAba meN| cUMki ve loga vAstava meM suara bana gaye the| zarAba meM bahatA jAnavaroM kA khUna : dUta ne kahA : 'nahIM, nahIM, aisA kucha bhI maiMne isameM nahIM DAlA thaa| maiMne to itanI hI karAmAta kI thI ki usa kisAna ko AvazyakatA se kAphI jyAdA For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 191 gehU~ mila jAyeM vaisA mArgadarzana diyA thA! pazu kA khUna to manuSya kI nabja meM bahatA hI hotA hai| jaba taka AvazyakatAnusAra khurAka milatI rahatI hai taba taka pazu kA khUna kAbU meM rahatA hai| jaba AvazyakatA se jyAdA vastu milane lagatI hai taba bekAbU bana jAtA hai vaha pazu kA khUna! merA kAma to itanA hI thA ki maiMne kisAna ko madyapAna kA svAda karA diyaa| usane gehUM meM se zarAba banAyI....aura usakI nabjoM meM siyAra, bher3iye aura suara kA khUna daur3ane lgaa| yadi vaha madyapAna meM DUbA rahegA to usakI pAzavikatA kAyama rhegii|' ___ madyapAna ke viSaya meM yaha kahAnI saba kucha kaha detI hai| vizeSa rUpa se kahU~ to madyapAna karane vAle loga mAtra isa jIvana meM hI pazutA kA jIvana jIte haiM itanA hI nahIM, paraloka meM bhI unako pazutA hI prApta hotI hai...Age ke jIvana meM nArakIya vedanAyeM sahana karanI par3atI haiN| zarAba aura mAMsAhAra ko dUra se hI salAma kara do : / pratyakSa aura parokSa, ihalaukika aura pAralaukika saMkaToM se, upadravoM se bace rahane ke lie ina pA~ca aniSToM ko jIvana meM praveza mata do| zAnti se, prasannatA se, pavitratA se jIvana vyatIta karanA cAhate ho, nizcita aura nirbhaya banakara Atmazuddhi kA puruSArtha karanA cAhate ho, to ina pA~ca pApoM kI parachA~I bhI mata lo| aise sthAnoM meM jAo hI mata ki jahA~ aise pApa hote rahate hoN| aise mitroM kA tyAga kara do ki jo ina pApoM kA AcaraNa karate hoN| aisA sAhitya mata par3ho ki jisa sAhitya meM ina pApoM kI kartavyatA batAyI jAtI ho| dRr3ha saMkalpabala se ina pApoM se bacate rho| isa viSaya ko Aja pUrNa karatA huuN| kala se cauthe sAmAnya dharma kI vivecanA zurU kruuNgaa| Aja basa, itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 192 5.burAiyoM se bacane ke lie niMdA kA tyAga atyaMta jarUrI hai, usI taraha saMskArI banane ke lie sajjanoM ke guNoM kI ra prazaMsA karanA bhI anivArya evaM Avazyaka hai| jIvana meM dharma ke phUloM ko khilAnA caahie| jIvana dharma se spaMdita honA caahie| isake lie kramazaH viziSTa guNoM ko prApta karanA caahie| ziSTa puruSoM ke sadAcaraNa kI prazaMsA hamezA karate rahanA caahie| unake guNoM kI jayagAthA gAte rahanA caahie| * sukha ke phUloM meM DUba mata jaao| .duHkha ke kA~ToM meM ulajha mata jAo! . upakArI ke prati kRtajJatA rakhanA jIvana kA sabase bar3A mahatvapUrNa guNa hai! upakArI ko bhUla jAne se bar3hakara kRtaghnatA kyA hogI? - pravacana : 41 mahAn zrutadhara paramakarUNAsindhu AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI svaracita 'dharmabindu' grantha meM sarvaprathama gRhastha kA sAmAnyadharma batA rahe haiM / isa grantha meM kramika mokSamArga kA sundaratama pratipAdana kiyA gayA hai| jisa manuSya ko kramika AtmavikAsa karanA hai, vAstavika dharmapuruSArtha karanA hai, usa manuSya ke lie 'dharmabindu' grantha zreSTha mArgadarzaka bana sakatA hai| gAiDa kA kAma kara sakatA hai| gRhastha kA sAmAnya dharma jIvanadharma hai! Atmadharma kI bAteM to bAda meM kareMge, pahale jIvanadharma kI bAteM Avazyaka haiN| jIvana meM dharma karanA, eka bAta hai, jIvana ko dharmamaya jInA, dUsarI bAta haiM! jIvana meM do-cAra dharmakriyAyeM kara lenA, kabhI thor3A-sA dAna de denA yA tapazcaryA kara lenA, kabhI thor3A-sA vrata-niyamoM kA pAlana kara lenA, yaha hai jIvana meM dharma karane kI bAta! parantu jIvana ko dharmamaya jIne ke lie to cAhie nyAya-nIti aura prAmANikatA se arthopArjana kA puruSArtha! anyAya nahIM, anIti nahIM, beimAnI nahIM, paravaMcanA nahIM! jIvana ko dharmamaya jIne ke lie cAhie vivAha kA aucitya! jIvana ko dharmamaya jIne ke lie cAhie nirvyasanI jIvanapaddhRtti aura adhamakRtyoM se nivRtti! For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 193 pathya kA pAlana anivArya : Aja cauthA jIvanadharma batAnA hai| vaha hai ziSTapuruSoM ke caritra kI prazaMsA! yaha hai vAcika jIvana dhrm| kisI kI nindA nahIM karanA, ziSTapuruSoM ke pavitra AcaraNa kI prazaMsA karanA! ziSTapuruSoM ke caritra kI prazaMsA karane kI hI! aziSTa-abhadra puruSoM kI nindA nahIM karane kI aura ziSTa-bhadra puruSoM kI prazaMsA karane kI! kitanI mahatvapUrNa bAta batA rahe haiM granthakAra maharSi! zarIra ko hAni pahu~cAne vAle padArtha nahIM khAne mAtra se kAma nahIM banatA, kupathya kA tyAga karanA jaise Avazyaka hai vaise pathya kA sevana bhI anivArya hotA hai| rogoM se bacane ke lie kupathya kA tyAga Avazyaka hai vaise zArIrika zakti ke liye pathyasevana bhI anivArya hai| burAiyoM se bacane ke lie nindA kA tyAga Avazyaka hai vaise acchAiyoM kA upArjana karane ke lie 'prazaMsA' karanA anivArya hai! apanI svayaM kI prazaMsA nahIM, varan ziSTapuruSoM kI prazaMsA / guNAtmaka evaM kriyAtmaka : do prakAra kA caritra : ziSTa puruSoM ke alAvA kisI kI bhI prazaMsA karane kI hai! yAnI vArtAlApa meM viSaya hone cAhie ziSTapuruSoM ke caritra! ye caritra hote haiM guNAtmaka aura kriyAtmaka / ziSTapuruSoM ke guNoM kI prazaMsA aura unake sadAcAroM kI prazaMsA / jaba kisI se vArtAlApa karane kA prasaMga na ho taba mauna dhAraNa karane kA! sabhA meM se : ziSTa puruSa kisako kahate haiM? mahArAjazrI : jo puruSa, vratadhArI aura jJAnavRddha mahApuruSoM ke paricaya meM rahate haiM aura unase vizuddha zikSA pAye hue hote haiM, ve puruSa ziSTa kahalAte haiN| paricaya honA cAhie vratastha aura AtmajJAnI mahApuruSoM kaa| vaha paricaya mAtra nAma-rUpa kA nahIM, mAtra bAhya upacAra nahIM, parantu nirmala....niSkAma hRdaya kA paricaya! usa paricaya se AtmajJAna kI prApti honI caahie| jIvana dharmamaya bananA cAhie | aneka viziSTa guNoM kI upalabdhi honI cAhie | yaha saba jaba hotA hai, taba manuSya meM ziSTatA AtI hai| __ hAlA~ki yaha cauthA sAmAnya dharma ziSTa banane kI bAta nahIM karatA hai, ziSTapuruSoM ke prazaMsaka banane ko kahatA hai| ziSTatA prApta ho jAya to bahuta hI acchA! parantu prAthamika avasthA meM ziSTatA prApta karanA muzkila to hai hii| hA~, ziSTapuruSoM ke prazaMsaka avazya bana sakate haiN| For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 194 guNadRSTA bano : sabhA meM se : ziSTa puruSoM kI pahacAna kaise ho? mahArAjazrI : unake viziSTa aura vizaddha AcaraNoM se! eka bAta sadaiva yAda rakhanA ki ziSTa puruSa koI paripUrNa sarvajJa vItarAga nahIM hote haiM! ye ziSTa puruSa saMsArI hote haiM yAnI saMsAra meM rahane vAle jIva hote haiM, chadmastha hote haiM, isalie unake koI doSa bhI ho sakate haiM, ve kabhI koI galatI bhI kara sakate haiM, parantu Apako dekhane haiM mAtra guNa! doSa dekhane nahIM haiN| ziSTa puruSoM kI ziSTatA dekhane ke lie cAhie guNadRSTi! yadi ApakI guNadRSTi hogI to hI Apa ziSTapuruSoM kI ziSTatA dekha pAoge, anyathA nahIM! doSadRSTi to sarvajJa vItarAga meM bhI doSa nikAla sakatI hai! guNadRSTivAlA manuSya hI ziSTa puruSoM kA prazaMsaka bana sakatA hai| doSadRSTivAlA svArthavaza bhale hI prazaMsA kara le, usakI prazaMsA hArdika nahIM hogii| usakA mana nahIM jur3egA usa prazaMsA meM! ziSTatA-sajjanatA pAnA jisakA lakSya hai, dhyeya hai, usako ziSTa puruSoM kI hArdika prazaMsA karanI hI hogii| aisA vyakti prazaMsA karegA hI, usake mu~ha se prazaMsA ke svara mukharita ho hI jAyeMge! ziSTatA saMpAdana karane kI tamannA ziSTa puruSoM kI khoja karavAyegI, paricaya karavAyegI aura prazaMsA karavAyegI! Antarika nirIkSaNa karo, ziSTatA prApta karane kA lakSya banA hai? dekho, dhyAna se dekho, sajjanatA pAne kI tamannA jagI hai? hA~, yadi Apako sajjanoM kI jIvanacaryA pasanda A gaI hai, Apa unake satkAryoM ke prazaMsaka bane hue ho, to nizcita hai ki Apa ziSTa banane jA rahe ho! manobala ke bagaira muzkila hai : eka udAharaNa lekara yaha bAta samajhatA hU~ : ApakA eka mitra hai, zAdI ho gaI hai uskii| ghara meM suzIla patnI hai| donoM kA jIvana gaMgA ke pravAha kI taraha baha rahA hai| jaba dekho taba donoM pati-patnI prasanna dikhAI dete haiN| eka dina jaba Apa usa mitra se milate haiM, vaha udAsa dikhAyI detA hai....kucha gaMbhIra aura vicAramagna | Apane usase udAsI kA kAraNa pUchA, Agraha karake pUchA, usane thor3I sI jhijhaka ke sAtha batAyA...ki jisa Aphisa meM vaha kAma karatA hai, vahA~ eka mahilA bhI sarvisa karatI hai| Aphisavarka kI vajaha se donoM kA Apasa meM mitratA kA sambandha huA, parantu mAtra Aphisa meM hI bAtacIta! bAhara nikalane ke bAda usa mahilA ke sAmane bhI nahIM dekhatA...na For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-40 195 usake hRdaya meM koI durbhAvanA yA vikAra-vivazatA! eka dina usa mahilA ne isase zArIrika saMbaMdha karane kI bAta kara dI aura yaha sAvadhAna ho gayA....isane spaSTa zabdoM meM inakAra kara diyA, bAta vahA~ samApta ho gaI....parantu aba Aphisa meM usa mahilA ke sAtha sarvisa karanA eka bhayasthAna bana gayA....isI vajaha se usake mana meM udAsI aura muMha para gaMbhIratA chAyI huI hai...| vaha koI bhI galata kAma karanA nahIM caahtaa....| AtmA kA adhaHpatana ho aura duniyA meM badanAmI ho vaisA galata kArya karane ko vaha jarA bhI taiyAra nahIM hai| __ mitra kI yaha bAta sunakara yadi Apa prasanna hote ho, usakI zIla-dRr3hatA aura sadAcArapriyatA dekhakara usako hArdika abhinandana dete ho to samajhanA ki Apa ziSTatA ke prazaMsaka ho| saMbhava hai ki Apa itanI zIla-dRDhatA na bhI rakha sakate ho, ApakI isa viSaya meM kamajorI ho, phira bhI Apa apane mitra kI zIladRr3hatA ke prazaMsaka bana sakate ho| Adarza kI prazaMsA meM Adarza kI pratiSThA : 'parastrI ke prati rAgadRSTi se nahIM dekhanA cAhie, parastrIgamana to prANa jAne para bhI nahIM karanA cAhie, yaha Adarza hotA hai ziSTa puruSoM kA | cUMki unako koI viziSTa jJAnI puruSa se yaha zikSA milI huI hotI hai| saMyamI....aura jJAnI puruSa ke alAvA aisI zikSA kauna detA hai? aisI zikSA ko pAkara usakA samucita pAlana, ziSTa puruSa ke alAvA dUsarA vyakti kara bhI nahIM sktaa| dRr3ha manobala ke alAvA manuSya meM ziSTatA A nahIM sakatI, A bhI gaI, to Tika nahIM sktii| AtmA kA adhaHpatana na ho aura samAja meM burAI na ho-isa bAta kI sAvadhAnI rakhane vAloM kI Apa prazaMsA kara sakoge? usake sAmane hI prazaMsA karo, aisA Agraha nahIM hai, Apa apane mitroM ke pAsa, apane parivAra ke pAsa prazaMsA kara sakate ho / prazaMsA karane se, jisa AcaraNa kI Apa prazaMsA karoge usa AcaraNa kI pratiSThA bar3hatI hai| jisa AcaraNa kI pratiSThA sthApita hotI hai usa AcaraNa ke prati janatA AkarSita hotI hai| ___ AdarzoM ke phailAva meM Adarza kI prazaMsA mahatvapUrNa kAma karatI hai| jisa AcaraNa kI pratiSThA sthApita hotI hai, prazaMsA hotI hai logoM meM, usa AcaraNa kI cAha bar3hatI hai| eka vyakti nindita, garhita, anucita kArya nahIM karatA hai, pralobhanoM ko ThukarA ke apane sanmArga para dRr3hatA se calatA rahatA hai, yaha asAdhAraNa bAta hai| usakI prazaMsA karanI hI cAhie | saMgha-samAja meM koI bhI For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 pravacana-41 vyakti usa vyakti kI burAI kara sake vaisA eka bhI burA kAma usake jIvana meM nahIM hai, to mAnanA ki vaha ziSTa puruSa hai! ziSTa puruSa lokanindA ke pAtra nahIM banate! yaha ziSTapuruSa kA pahalA paricaya hai| pahalA lakSaNa hai! ziSTa jana kA lakSaNa : nisvArtha sevA : __aise sajjana puruSoM ko dIna-duHkhI nirAdhAra manuSyoM ko sahAyatA pahu~cAne meM rasa hotA hai| aise jIvoM kA uddhAra karane ke lie ve prayatnazIla hote haiN| ziSTa puruSoM kA yaha jIvanakArya hotA hai| kisI bhI prakAra kI 'pablisiTI' ke binA, kisI prakAra kI spRhA ke binA ve satpuruSa dIna-duHkhI aura trasta jIvoM ke jIvana meM khuzI, Ananda aura prasannatA bhara dete haiN| jIvana jIne ke lie Avazyaka-sAdhana-sAmagrI pradAna karate haiM aura unako svAvalambI banA dete haiN| jaba Apako aise koI satpuruSa kI aisI satpravRtti kA khayAla A jAya, Apake hRdaya meM khuzI ubhara Aye, Apake mu~ha se prazaMsA ke zabda nikala jAyaM....nirdabha hRdaya se Apa usa satpuruSa kI pravRtti kA anumodana karate ho to samajhanA ki Apa meM cauthA sAmAnya dharma A gayA hai| sabhA meM se : aisI anumodanA to ho jAtI hai! mahArAjazrI : acchA hai yadi anumodanA karate ho to! parantu kisI dUsarI bAta ko lekara nindA to nahIM karate ho na? jaise : vaha bhAI dIna-duHkhI ke uddhAra kA kArya to acchA karate haiM... parantu maMdira meM pUjA karane nahIM Ate athavA upAzraya meM pravacana sunane nahIM Ate...athavA tapazcaryA nahIM karate, aisIaisI nindA to nahIM karate ho na? yA phira, aise satpuruSa kI prazaMsA karatA huA dUsarA vyakti Apake pAsa AtA hai, jisakI vaha prazaMsA karatA hai vaha ApakA koI riztedAra hai...to prazaMsA sunakara IrSyA to nahIM hai na Apako? dUsaroM kI prazaMsA sunakara prasanna honA-yaha koI mAmUlI guNa nahIM hai, bahuta bar3A guNa hai| guNavAn honA sarala hai, guNAnurAgI bananA muzkila kAma hai| sabhI guNavAna guNAnurAgI hI hoM, aisA niyama nahIM hai! guNAnurAgI aura guNaprazaMsaka vahI bana sakatA hai ki jo vinamra hotA hai| svayaM guNavAna hone para bhI jo apane ApakI mahattA nahIM cAhate, svayaM kI prazaMsA sunanA nahIM cAhate! jo loga svaprazaMsA ke bhUkhe hote haiM, ve loga prAyaH dUsaroM kI nidaMbha hRdaya se prazaMsA nahIM kara sakate haiM, prazaMsA suna bhI nahIM sakate haiN| For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana- 41 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 197 kSudra AdamI ko hI svaprazaMsA acchI lagatI hai : svaprazaMsA karanA aura sunanA kSudra jIvoM ko bahuta pasanda hotA hai / dUsare satpuruSoM kI prazaMsA ve kara hI nahIM sakate / suna bhI nahIM skte| aise loga gRhasthajIvana ko dharmamaya nahIM banA sakate, gRhastha jIvana ko suzobhita nahIM kara skte| isalie kahatA hU~ ki gRhasthajIvana meM ina sAmAnya dharmoM ko sthAna do| sAmAnya dharmoM se jIvana ko bhara do, suvAsita banA do / ziSTa puruSoM ke sadAcaraNoM kI hArdika prazaMsA karane se sadAcaraNa Apake jIvana meM bhI AyeMge aura Apa bhI ziSTapuruSa bana jAoge ! ziSTa bananA to hai na ? zrImaMta banane kI dhuna meM ziSTa banane kI bAta zAyada bhUla gaye hoMge ! zrIpAla zreSTha ziSTa puruSa : prAcIna kAla ke aneka rocaka aura bodhaka udAharaNoM meM mujhe zrIpAla kA udAharaNa ziSTatA kI dRSTi se zreSTha pratIta hotA hai| zrIpAla ziSTa zreSTha mahApuruSa the| Apako jAnakara bar3A Azcarya hogA... ki zrIpAla apanI patnI mayaNA sundarI ke paricaya se vizuddha zikSA pAye the / mayaNAsundarI kA samyakdarzana ujjvala thaa| usake pAsa samyakdarzana kA prakAza thA... aura samyakcAritra kA sucArU pAlana thaa| rAjasabhA meM mayaNAsundarI ne kuSTharogI zrIpAla ko pati ke rUpa meM svIkAra kara liyA thA / pitA rAjA the, pitA ke AhvAna ko sahajatA se jhela liyA thaa| zrIpAla bhI eka rAjya ke rAjakumAra hI the parantu prakaTa nahIM the, pracchanna the| mayaNA ke sAhasa se jJAnadRSTi se aura aneka mUlyavAna guNoM se zrIpAla prabhAvita hue the| jaba mayaNA ne 'zrI siddhacakra mahAyaMtra' kI ArAdhanA-upAsanA se zrIpAla kA kuSTha roga dUra kara diyA, taba to zrIpAla khuzI se jhUma uThe the / zrIpAla ke hRdaya meM zrI siddhacakrajI kI to pratiSThA ho gaI, mayaNAsundarI kI bhI pratiSThA ho gaI, preraNAmUrti ke rUpa meM! Adarza kI pratimA ke rUpa meM / For Private And Personal Use Only isa 'dharmabindu' grantha meM ziSTapuruSa ke jitane sadAcaraNa batAye gaye haiM ve sabhI sadAcaraNa zrIpAla ke jIvana meM pAye jAte haiM! unnIsa prakAra ke sadAcAra yahA~ batAye gaye haiM, ve sabhI zrIpAla ke jIvana meM dekhane ko milate haiM, isalie maiM zrIpAla kA hamezA prazaMsaka rahA hU~, unake jIvana kI hara ghaTanA meM, hara prasaMga meM unakI zreSTha ziSTatA ke maiMne darzana kiye haiM / zrIpAla kI kahAnI kI rocakatA to hai hI, parantu maiM kahAnI kI dRSTi se bAta nahIM kara rahA huuN| unake Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-41 198 jIvana meM bahuta bar3e saMgharSa Aye the, unako jitane duHkhoM se saMgharSa karanA par3a rahA thA usase bhI jyAdA unako sukha ke sAdhana prApta hue the, parantu donoM avasthAoM meM ve tulya vRtti ke dikhAyI dete haiM! duHkhoM meM ve kabhI dIna nahIM bane, sukhoM meM kabhI lIna nahIM bane! asAdhAraNa ziSTatA hai yaha! yaha to karama ke khela : ___ zrI siddhacakrajI kI ArAdhanA se jaba zrIpAla kA aura unake sAtasau sAthiyoM kA kuSTharoga naSTa ho gayA, zrIpAla nirogI bana gaye, sundara, khUbasUrata rAjakumAra bana gaye taba rAjA aura prajA Azcarya se mugdha bana gye| rAjA ko apanI galatI mahasUsa huI, rAjA calakara mayaNA-zrIpAla ke pAsa AyA, samAdhAna ho gyaa| rAjA ne mayaNA-zrIpAla ko Adara diyA aura sukha suvidhAyeM pradAna kii| zrIpAla azvArohI banakara nagara ke rAjamArga se gujaratA hai taba loga unakI ora dekhate hue kahate haiM 'yaha apane rAjA kA jamAI jA rahA hai! kitanA rUpavAna aura puNyazAlI hai! mayaNAsundarI ke bhAgya khula gaye!' lokanindA ko lokaprazaMsA meM badalo : __ zrIpAla ke kAnoM para ye zabda TakarAte haiM, ve kSubdha ho jAte haiN| 'merA paricaya mere zvasura ke mAdhyama se? mere lie zobhArUpa nhiiN| merA paricaya merI pahacAna, mere nAma se hI honA caahie| mujhe zvasura kA Azraya chor3a denA cAhie / 'rAjA kA jamAI'-ina zabdoM meM apanI nindA pratIta huI! ve lokanindA pasanda nahIM karate the! ve samajhate the ki Age calakara loga kaheMge- 'zrIpAla gharajamAI banakara baiThA hai, usakA svayaM kA koI parAkrama nahIM!' usane turaMta hI zvasura kA nagara aura rAjya chor3akara videza jAne kA nirNaya le liyaa| mayaNAsundarI ko apanA nirNaya batAkara, apanI mAtA kamalaprabhA kA AzIrvAda lekara, ve akele hI nagara se nikala par3e! ziSTapuruSa lokApavAda pasanda nahIM krte| mayaNAsundarI ne bhI lokApavAda pasanda nahIM kiyA thaa| rAjasabhA meM rAjA ne kuSTharogI anajAna zrIpAla ke sAtha mayaNA kI zAdI kara dI thI taba nagaravAsiyoM ne mayaNA kI aura usake jainadharma kI nindA karane meM kasara nahIM chor3I thii| 'dekhI mayaNA kI siddhAntahaThatA...pitA ke sAmane puNya-pApakarmoM kI bAta karane calI to kaisA kor3hI pati-milA! rojAnA mandira jAtI thI, jainAcAryoM kA upadeza sunatI thI, For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-41 199 dharmakriyAyeM karatI thI....usakA phala milA / yadi usake jainadharma meM sata hotA to acchA pati kyoM nahIM milA? aisI to aneka bAteM loga karane lage the! mayaNA dharma kI nindA sunakara duHkha mahasUsa karatI thI, isalie gurUdeva AcArya zrI municandrasUrijI ke pAsa jAkara usane yahI bAta kahI thI ki'gurUdeva, loga dharmanindA ke pApa se bace vaisA upAya batAne kI kRpA kareM! yadi inakA (zrIpAla kA) kuSTha roga calA jAtA hai to logoM ko nindA chor3anI par3egI aura dharma kI prazaMsA karanI par3egI!' mayaNA kI prArthanA sunakara gurUdeva ne zrI siddhacakra yantra kI ArAdhanA batAyI aura mayaNA ne zrIpAla ke sAtha ArAdhanA kii| zrIpAla kA kuSTha roga dUra ho gyaa| ziSTajana yAnI dIna duHkhI kA uddhAraka : ziSTa puruSoM kA dUsarA lakSaNa hotA hai dIna duHkhI kA uddhAra karane kI tatparatA / zrIpAla aura mayaNA ke hRdaya kitane karUNAsabhara the yaha bAta batAtA huuN| jaba zrIpAla nirogI bane, unako apane sAtasau kuSTarogI sAthI yAda gaye! ve mAtra sAthI nahIM the, upakArI bhI the! zrIpAla ke jIvana-rakSaka the! zrIpAla ke prANa bacAnevAle the! kRtajJa-zrIpAla : zrIpAla kA janma rAjaparivAra meM huA thaa| abhI to vaha baccA hI thA, usake pitA-rAjA kA dehAvasAna ho gayA aura rAjakhaTapaTeM zurU ho giiN| zrIpAla ke cAcA ne rAjya ke lAlaca se rAjya ke vArisadAra zrIpAla ko mAra DAlane kA SaDyaMtra racA | mahAmaMtrI ko SaDyaMtra kA patA laga gayA! unhoMne rAnI ko sAvadhAna kara diyA aura rAjakumAra ko lekara bhAga jAne kI rAya dii| rAnI kamalaprabhA apane choTe se putra ko lekara rAtri ke aMdhakAra meM nagara se dUra-dUra nikala gii| usako patA thA ki pIche sainika loga AyeMge hii| isaliye kAMToM aura kaMkaroM kI paravAha kiye binA rAnI daur3atI hI rhii| mA~ kI cintA : rAnI jaMgala meM daur3atI jAtI hai...parantu usane apane pIche par3e hue ghuDasavAroM kI AvAja sunii| vaha ghbraayii| aba putra kI rakSA kaise hogI? prabhAta ho gayA thaa| usane usI jaMgala meM dUra kucha logoM ko dekhaa| 'zAyada ye merI rakSA kareM to' isa AzA se vaha una logoM ke pAsa phuNcii| dekhA to vaha saiMkaDoM For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-41 200 kuSTharogiyoM kA samuha thA! rAnI ne A~khoM meM AMsuoM ke sAtha do hAtha jor3akara una logoM ko prArthanA kI : Apa loga dayAlu dikhate ho, mere putra kI rakSA karoge? suniye, ghur3asavAroM kI AvAja A rahI hai, ve loga mere putra ko mAra ddaaleNge|' rAnI ne saMkSepa meM apanI bAta batA dii| kuSTha rogI ke mukhiye ne kahAH 'mere bhAI, Apa rakha lo bacce ko, usako kuSTharoga hogA to maiM auSadhopacAra se ThIka karavA dUMgI, usake prANoM kI rakSA karanA anivArya hai| maiM yahA~ se calI jAtI hU~, bacce ko Apa chipA lo|' rAnI ne zrIpAla ko sauMpa diyA kuSTha rogiyoM ke hAtha meM aura svayaM tIvra gati se jaMgala meM adRzya ho gii| kuSTharogiyoM ne zrIpAla ko apane Dere meM aise chipA diyA ki sainika usako dekha hI na sake / sainika Aye aura pUchAH 'tuma logoM ne yahA~ se eka aurata ko bacce ke sAtha jAte hue dekhA? kisa ora gaI hai?' kuSTharogiyoM ne kahA : 'hameM patA nhiiN|' sainika ko kucha vahama AyA, pUchA : 'tuma logoM ne to usa aurata ko chipAyA nahIM hai na?' 'hama loga kyoM chipAyeM? hamane dekhA bhI nhiiN|' sainika ne gusse meM Akara kahA : 'hama loga tumhArA DerA dekheMge, yadi mila gaI aurata to tuma saba ko yamaloka pahu~cA deNge|' ___ 'are bhagavAna! Apa hamArA DerA dekha sakate ho parantu dhyAna rakhanA ki hama saba kuSTarogI haiM, hamAre sparza se Apa loga bhI kuSTharogI bana jAoge! ApakI icchA ho to dekha lo!' sainika ghabarAye! unhoMne dekhA ki ye kuSTharogI saiMkar3oM kI tAdAda meM haiM aura ve sainika the cAra-pAMca / yadi bIsa-paccIsa bhI kuSTharogI sainika ko cipaka jAya~ to kAma pUrA ho jAye / sainika ghabarAye aura vahA~ se bhAga gye| zrIpAla surakSita raha gyaa| kaI varSoM taka una kuSTharogiyoM ne zrIpAla kI rakSA kii| jaba zrIpAla yauvana meM Aye taba unake pUre zarIra meM kuSTharoga vyApta ho gayA thaa| sAthiyoM ne unako apanA rAjA banAyA thA aura gA~va-nagara meM phirate rahate the| zrIpAla nIrogI bane ki turaMta hI apane una sAthiyoM ko bhI nIrogI banAne kA socA! mayaNAsundarI ko bAta khii| mayaNAsundarI ne zrI siddhacakrajI kA smaraNa karake, jisa snAtrajala se zrIpAla nIrogI bane the, usI snAtrajala se una sAtasau kuSTharogiyoM ko nIrogI banA diyA / isa ghaTanA meM se do bAteM pAyI jAtI haiN| dIna-duHkhI ke prati apAra karUNA aura kRtajJatA! apane upakAriyoM ke upakAra nahIM bhUlanA aura upakAra kA For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-41 201 badalA cukAne kI tatparatA! ziSTapuruSoM kA yaha tIsarA lakSaNa hai! ziSTapuruSoM kA yaha eka sadAcaraNa hai| upakAriyoM ke upakAroM ko sadaiva yAda rakhate hue, jaba avasara mile taba pratyupakAra karane kI jAgrati rkhnaa| roga calA gayA, sundara aura sadaguNI patnI milI, rAjA milA sasura ke rUpa meM! logoM kA sammAna milA, phira bhI zrIpAla mAtA ko nahIM bhUle the! mAtA ke prati pUrNa Adara aura bahumAna thaa| apane lie mAtA ne kitane kaSTa uThAye the| yaha bhI zrIpAla nahIM bhUle the| jaba mandira ke dvAra para acAnaka hI mAtA mila gaI....zrIpAla mAtA ke caraNoM meM gira par3e! pahale to mAtA putra ko pahacAna hI nahIM pAyI, cUMki usane zrIpAla ko kuSTharogI ke rUpa meM dekhA thA! aura sAmane khar3A huA zrIpAla to kAmadeva jaisA rUpavAna hai! zrIpAla gadgad thA...mAtA ne jaba putra ko pahacAnA....vaha bhI harSa se gadgad ho gaI! 'vatsa, maiM to tere lie auSadha kI talAza meM bhaTakatI hU~...aura tU to saMpUrNa nIrogI bana gayA hai! beTA, yaha kaise huA?' __ zrIpAla ne pAsa meM khar3I huI mayaNAsundarI kI ora izArA karate hue kahA : mA~, yaha sArA prabhAva terI isa putravadhU kA hai!' mayaNAsundarI lajjita ho gaI aura apanI sAsa ke caraNoM meM praNAma kara bolI : 'nahIM mAtAjI, isameM merA koI prabhAva nahIM hai, yaha sArA upakAra pUjya gurudeva kA hai|' kitanI udAtta kutajJatA hai ina donoM kii| zrIpAla mayaNA ko mAtra patnI ke rUpa meM hI nahIM dekhate, upakAriNI ke rUpa meM bhI dekhate haiN| patnI ke upakAra ko nahIM bhUlanA-yaha sAmAnya guNa nahIM hai, asAdhAraNa guNa hai | mAtA ke sAmane patnI ke upakAra kI bAta karate hue, zrIpAla gadgad ho gaye the| mayaNA ke prati zrIpAla ke hRdaya meM kitanA pyAra, kitanI zraddhA aura kaisA AdarabhAva hogA, usakI kalpanA kara sakoge? ___ zrIpAla ne kabhI bhI mAtA ke prati roSa karate hue nahIM kahA thA ki 'mA~, tUne to mujhe kuSTharogiyoM ke hAtha sauMpakara mujhe kuSTharogI banA diyA thaa| tU calI gaI aura maiM ina kuSTha rogiyoM ke sAtha gA~va-gA~va nagara-nagara bhaTakatA rahA....isase to acchA thA ki tU mujhe sainika ke hAtha sauMpa detI to mujhe itane kaSTa sahane nahIM pdd'te| eka daphA maranA to thA....mara jAtA sainikoM ke haath....| yaha to merI kismata....ki aisI patnI milI aura usane merA aura mere sAthiyoM kA roga miTA diyA....aba tU AyI hai yhaaN....|' For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-41 202 yadi aisI AkrozapUrNa bAta karatA to mAtA ke hRdaya kA kyA hotA? jisa putra ke lie, putra ko bacAne ke lie kaSTa sahana kiye gA~va-nagaroM meM bhaTakatI phirI, usa putra ke mu~ha se aisI bAteM sunane ko mile to mAtRhRdaya jiMdA nahIM raha sktaa| mAtA ke upakAroM ko nahIM samajhane vAle putra isase bhI jyAdA Akroza karake mAtA ke hRdaya ko tor3a DAlate haiN| kRtajJatA guNa ke abhAva meM aisA honA svAbhAvika hotA hai| zrIpAla-mayaNA ke jIvana meM uccastarIya kRtajJatA guNa dekhakara usakI prazaMsA kiye binA rahA nahIM jAtA hai| sabhA meM se : Ajakala to 'kRtajJatA' guNa dekhane ko hI nahIM milatA hai| koI kisI kA upakAra mAnane ko hI taiyAra nahIM hai, isameM bhI bacce to....? guNoM kI prazaMsA karake guNoM kI pratiSThA ko baDhAvA do : mahArAjazrI : isa meM mAtra baccoM kA hI doSa nahIM hai| Apane kabhI bhI kyA parivAra ke sAmane ziSTa puruSoM ke 'kRtajJatA' guNa kI prazaMsA kI hai? kRtajJatA guNa kI prazaMsA kara usakI pratiSThA sthApita kI hai? Apane kabhI mAtA-pitA ke guNa gAye haiM Apake baccoM ke sAmane? Apane Apake Apake mAtA-pitA kA vinaya-Adara karate gue kabhI kahA thA ki 'he mA~, tere upakAroM kA badalA maiM kabhI nahIM cukA sktaa| tUne jo mujhe saMskAra diye haiM, maiM tujhe kabhI nahIM bhUla sakatA huuN|' isI prakAra, jina jinakA upakAra Apake Upara hoM, unakI prazaMsA karate hue Apake saMtAnoM ko Adarza diyA kyA? saMgha-samAja aura nagara meM dUsare ziSTa puruSoM meM yaha guNa dekhakara kyA Apane prazaMsA kI? guNoM kI prazaMsA kara guNoM kI pratiSThA ko bar3hAo, tabhI duniyA ke loga usa guNa kA gaurava kreNge| prAcIna zrIpAla kI jagaha arvAcIna koI zrIpAla hotA to mayaNAsundarI ko upakAriNI mAnatA kyA? nhiiN| vaha to kaha detA sApha sApha : 'isameM mere Upara kAhe kA upakAra kara diyA? usako to apane dharma kI nindA baMda karavAnI thii| yadi dharma ke prabhAva se maiM nIrogI bana jAUM to usake dharma kI prazaMsA ho, isalie mujhe nIrogI kiyA....mujhase bhI jyAdA prema usako dharma kA hai....maiM to akasmAt usake jIvana meM A gyaa....|' aisI-aisI to aneka mUrkhatApUrNa bAteM karatA rhe| maulika yogyatA jisa manuSya meM nahIM hotI hai vaha manuSya upakArI kA upakAra mAnane ko taiyAra nahIM hotA hai| ziSTa puruSoM kA kRtajJatAguNa usako dikhatA nahIM hai| dekha bhI liyA to prazaMsA nahIM karegA, upahAsa kregaa| For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana - 41 bAta ko sahI DhaMga se samajho : www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 203 , eka lar3akA videza meM adhyayana kara M. S. kI DigrI lekara bhArata vApasa aayaa| usakI mA~ vatana ke gA~va meM rahatI thI / vaha sIdhA usa gA~va meM pahu~cA / galI ke nukkar3a para gAr3I roka dI gAr3I se nikala kara galI meM AtA hai, apanI mAtA ko rAste para hI khar3I dekha liyA / vaha daur3A .... aura rAste para hI mA~ ke caraNoM meM gira pdd'aa| mA~ aura beTA, donoM gadgad the.... isa dRzya ko cAra-pA~ca yuvakoM ne dekhA ve loga kAleja meM par3hate the.... / ve ha~sane lage / aura AlocanA karane lage 'rAste para mA~ ke caraNoM meM girane kI kyA AvazyakatA thI? ghara meM jAkara mA~ ke caraNa chU nahIM sakatA thA? parantu bhAI, yaha bhI eka dikhAvA hai| duniyA ko batAnA hai ki maiM videza meM par3hakara AyA hU~ phira bhI mAtRbhakta huuN| aisI to aneka bAteM karate rheN| karate hI raheMge jaise loga aisI baateN| mA~ ko gAliyA~ bakane vAle aura pitA ke sAtha lar3ane-jhagar3ane vAle loga dUsarA aura kyA kareMge! ziSTa puruSoM ke sadAcAroM ko bhI saMzaya se dekhanevAle loga sadAcaraNoM ke prazaMsaka nahIM bana sakate / For Private And Personal Use Only jo loga sarala hote haiM, guNadRSTi vAle hote haiM ve hI ziSTapuruSoM ke sadAcAroM ke prazaMsaka bana sakate haiN| ziSTa zreSTha zrIpAla ke jIvana prasaMgoM ke mAdhyama se apana ziSTatA kA paricaya kareMge aura ziSTatApUrNa AcaraNoM ke prazaMsaka bneNge| Aja, basa itanA hI / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 pravacana-41 mA. vizuddhi ke rAste para Age bar3hanA hogA to kucha bhItara kA ma chor3anA hogA....kucha bAhara kA chor3anA hogaa| * parAyI nindA nahIM karanI caahie| paraniMdA sabase bar3A pApa hai| yaha bAta jo loga mAnate haiM-jAnate haiM vaise loga hI niMdA - nahIM karanevAloM kI prazaMsA kara paaeNge| jo AdamI kisI kA ekAdha bhI doSa nahIM dekhatA hai aura kevala guNoM ko hI dekhatA hai...vaha vyakti hI guNAnurAgI bana sakatA hai| duHkha kI ghar3I bhI khuzI meM gujAre unakA nAma sadiyoM taka jana-jana kI jubAna para rahatA hai| pArivArika prasannatA kI kImata kama mata aaNknaa| choTI-choTI bAtoM ko lekara kahAsunI karane se parivAra meM kalaha bar3hatA hai| pravacana : 42 mahAna zrutadhara pUjya AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI 'dharmabindu' grantha meM gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma batAte haiN| sAmAnya dharma kI dRr3ha bhUmikA para hI vizeSa dharma kA mahala khar3A raha sakatA hai| prabala jhaMjhAvAta meM bhI vaha mahala giregA nhiiN| yadi vizAla maMdira kA nirmANa karanA hai to nIMva utanI hI gaharI aura pakkI banAnI hotI hai| jamIna zuddha aura samatala banAnI par3atI hai| to kyA AtmabhUmi para paramAtmamaMdira kA nirmANa karane ke lie AtmabhUmi ko zuddha nahIM karanA par3egA? samatala nahIM banAnA par3egA? chor3ane meM duHkha hotA hai : jAnate ho ki AtmabhUmi kitanI azuddha hai? kitanI viSama hai? AtmanirIkSaNa karo to mAlUma pdd'egaa| paraMtu pahalI bAta to yaha hai ki AtmA ko paramAtmA banAne kA vicAra AtA hai? 'mujhe paramAtmadazA prApta karanA hai, mujhe azuddha AtmA ko vizuddha karanA hai, isalie isI jIvana meM puruSArtha karanA hai, aisA saMkalpa kiyA hai? eka bAta nizcita mAnanA ki zuddhi ke binA sukha nahIM milegaa| azuddhi meM duHkha hai, vizuddhi meM sukha hai | isa satya ko svIkAra karanA For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 205 pravacana-41 hI hogaa| hAlA~ki azuddha AtmA ko zuddha karane kI prakriyA meM kucha kaSTa sahana karane hoNge| azuddhiyA~ vaise hI, binA tapa kiye, binA jJAna pAye dUra nahIM hotI haiN| manuSya basa, yahA~ ghabarAtA hai| azuddhiyoM ko miTAne ke liye svecchA se jo tapa-tyAga ke kaSTa sahana karane hote haiM, vahA~ manuSya DaratA hai| azuddhijanya duHkha sahana karanA svIkAra hai, vizuddhi prApta karane hetu duHkha sahana karanA asvIkAra hai| vizuddhi ke mArga para kucha bhItara kA chor3anA hai, kucha bAhara kA chor3anA par3atA hai| jo pakar3A huA hai usako chor3ane meM manuSya duHkha mahasUsa karatA hai| bAhara kA chor3ane meM duHkha aura bhItara kA chor3ane meM bhI duHkha | isalie Aja manuSya aisA dharma khojatA hai ki jo dharma chor3ane kI bAta na karatA ho| jo pakar3A huA hai-vaha chUTe nahIM, aura mukti dilA deM! kucha buddhimAnoM ne isameM acchA 'bijanesa' dekhA / duHkhabhIru logoM ko dharma ke nAma para pha~sAne kA jAla bichaayaa| 'tumheM ghara chor3ane kI jarUrata nahIM, vyApAra chor3ane kI jarUrata nahIM, Anandapramoda aura bhoga-vilAsa chor3ane kI jarUrata nahIM, bhItara kI vAsanAe~ bhI chor3ane kI nahIM....icchAoM ko kucalanA nahIM....basa. mere pravacana suno, par3ho, gAo aura nAco / mukti nikaTa hai|' mAyAjAla kA phailAva : bhASA para prabhutva, vaktRtva chaTA, vizAla pracArataMtra aura dikhAvA sAdhusaMnyAsI jaisA | buddhimAna aura par3he-likhe kahalAne vAle loga bhI isa mAyAjAla meM pha~sa gaye the| cUMki ve kaSTabhIrU haiN| azAnti se mukta honA hai parantu binA chor3e hue! sukha pAnA hai parantu binA kucha chor3e hue! tyAga jo ki mokSamArga kI ArAdhanA meM anivArya aMga hai, usakA upahAsa kiyA jA rahA hai| tapazcaryA ko aura tapasviyoM ko hInadRSTi se dekhA jA rahA hai| zIla aura sadAcAra kI paribhASA hI badala dI hai ina siraphire logoM ne! manaHkalpita paribhASA! durAcAra-vyabhicAra jaise pApoM kA AcaraNa karane kI ijAjata de dI 'mukta sahacAra' ke nAma para | mAMsabhakSaNa aura madyapAna niSiddha nhiiN| phira bhI logoM ko samajhAye jAte haiM ki 'tuma zIghra hI mukta ho jaaoge|' aura pAgala loga bahakAve meM A bhI jAte haiN| hamAre sarvajJa-sarvadarzI vItarAga paramAtmA ne batAyA hai ki azuddha AtmA ko tapa se, tyAga se, vrata se, jJAna se, dhyAna se hI vizuddha banAyA jA sakatA haiN| For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 pravacana-41 unhoMne Asakti ko aura Asakti ke viSayoM ko chor3ane kA upadeza diyA / Asakti kI ghora nindA kI, Asakti ke viSayoM kI bhI asAratA btaayii| anAsakta manuSya binA kaSTa ke, tyAga kara sakatA hai| ziSTajanoM kA upahAsa nahIM varan prazaMsA karo : gRhasthajIvana kA cauthA sAmAnya dharma batAte hue granthakAra maharSi eka burI Adata kA tyAga karane ko kaha rahe haiN| sajjana puruSoM kI nindA kA tyAga karane ko kahate haiN| ziSTa puruSoM kA upahAsa mata kro| ziSTapuruSoM kI prazaMsA karo / parantu Ajakala to ziSTa puruSoM kI hI jyAdA nindA ho rahI hai| jo kisI kI nindA nahIM karate, AlocanA pratyAlocanA nahIM karate, unakI hI nindaa| jo ziSTa puruSa hote haiM ve kisI kI bhI nindA nahIM krte| nindAtyAga, ziSTa puruSoM kA eka lakSaNa hai| 'yaha kitanA acchA puruSa hai....kabhI kisI kI nindA nahIM karatA hai....|' isa prakAra kabhI prazaMsA karate ho Apa loga? nahIM, cUMki 'nindA karanA bahuta bar3A pApa hai-'yaha satya Apake hRdaya meM sthira nahIM huA hai| nindA kA bhI rasa hai| mIThA rasa hai| jisako yaha rasa pasanda A gayA, chUTanA muzkila hotA hai| 'nindA karanA pApa hai-'yaha bAta usako pasanda nahIM aayegii| nindA karane vAle loga usako pasanda aayeNge| nindA nahIM karane vAloM ke sAtha baiThanA-uThanA pasanda nahIM aayegaa| nindA karane vAloM kA saMga hI pasaMda aayegaa| do-cAra loga milakara nindArasa kA pAna karate haiM to unako bar3A majA AtA hai| 'paranindA karanA bar3A pApa hai, paranindA nahIM karanI caahie|' yaha bAta jo loga mAnate haiM, ve loga hI nindA nahIM karane vAloM kI prazaMsA kara paaeNge| 'sarvatra nindAsantyAga :'yaha eka vizeSatA hotI hai ziSTa puruSoM kii| ve kahIM para bhI nindA nahIM karate / bAhara bhI nahIM karate, ghara meM bhI nahIM krte| sArvajanika rUpa se nahIM karate vaise guptarUpa se bhI nahIM karate! zabdoM meM nahIM karate, vicAroM meM nahIM krte| nindA kA samyaka tyAga to hI ho sakatA hai| zrIpAla caritra meM mayaNAsundarI kA vyaktitva aisA pAyA jAtA hai| kuSTharogI yuvaka ke sAtha zAdI karAne vAle pitA kI kabhI bhI mayaNAsundarI ne nindA nahIM kI! apane pati ke sAmane bhI apane pitA kI nindA nahIM kI! mayaNAsundarI kA yaha vyaktitva Apako pasanda AtA hai? isa dRSTi se mayaNA kI Apa prazaMsA karate ho? For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana -41 207 mAna lo ki Apako nindA karane kI Adata hai, Apa yaha Adata nahIM chor3a sakate, phira bhI kyA Apa mAnate ho ki nindA karanA bahuta burI bAta hai ? yadi ApakI yaha mAnyatA hogI to hI Apa sajjanoM kI 'nindAtyAga' kI ziSTatA kI prazaMsA kara sakoge / mauna kA artha hamezA sahamati nahIM hotA : mAna lo ki Apa kisI kI nindA kara rahe ho, Apake pAsa aisA hI eka ziSTa puruSa khar3A hai, jo ApakI nindA meM zAmila nahIM hotA hai, mauna rahatA hai... mauna svIkRta bhI nahIM detA hai, to Apake mana meM kyA hogA? Apa usako kyA kahoge? sabhA meM se : hama usako 'nAsamajha' kaheMge, usakA upahAsa kreNge| mahArAjazrI : to samajhanA cAhie ki 'nindA' ko Apa pApa nahIM mAnate ! nindA ko doSa nahIM maante| Apa sajjanoM kI 'nindAtyAga' kI vizeSatA ko dekha nahIM skoge| unakI prazaMsA nahIM kara sakoge / sabhA meM se: hamArI nindA karane vAloM kI nindA to ho hI jAtI hai| mahArAjazrI : vaha bAta akharatI hai kyA ? nindA karane ke bAda pazcAttApa hotA hai kyA? 'nindA nahIM karanI cAhie,' aisA samajhate ho kyA ? yadi samajhate ho to nindAtyAgI puruSoM kI prazaMsA ho hI jAegI ! jyoM-jyoM prazaMsA karate jAoge tyoM tyoM nindA kA vyasana chUTatA jAyegA / nindA kA rasa besvAda lagatA jaaegaa| isalie kahatA hU~ ki ziSTa puruSoM kI prazaMsA karate rho| jo guNa pAnA ho, usa guNa ko, guNavAnoM kI prazaMsA karate raho / Apa meM ve guNa AyeMge hii| guNAnuvAda ke prati anurAga rakhanA sIkho : ziSTa puruSa- sajjana puruSa jaise kisI kI nindA nahIM karate vaise ve sajjanoM kI, sAdhucarita puruSoM kI prazaMsA karate rahate haiM ! cUMki ve loga guNAnurAgI hai ! guNAnurAgI vyakti guNavAnoM kA prazaMsaka hogA hI! jaba jaba Apa unakI bAteM suneMge, Apako kisI mahAtmA ke guNa hI sunane ko mileMge! guNavAnoM kI prazasti hI sunane ko milegI ! ziSTa puruSa kI isa vizeSatA ke prati apane hRdaya meM AkarSaNa jagegA to unakI prazaMsA ho hI jaaegii| 'guNAnuvAda' eka viziSTa guNa hai, isa guNa kA hamAre hRdaya meM anurAga honA cAhie ! bhale Aja For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 208 apana kisI kA guNAnuvAda nahIM karate haiM parantu guNAnuvAda karane vAloM ke prati sadbhAva to honA hI caahie| jo manuSya kisI kA doSa nahIM dekhatA hai, mAtra guNa hI dekhatA hai, vaha manuSya guNAnurAgI bana sakatA hai| guNAnurAgI hI guNAnuvAda kara sakatA hai! hAlA~ki yaha kAma sarala nahIM hai! guNadarzana bhI eka divyakalA hai! guNa-doSoM se bhare hue jIvoM meM mAtra guNa dekhanA, doSa nahIM dekhanA yaha kAma sulabha to nahIM hai! parantu sulabha banAnA to hogA hI! azakya yA asaMbhava nahIM hai! aisA hotA to bAta hI nahIM krtaa| doSa sabhI jIvoM meM hote haiM, phira bhI doSa, dekhane ke nahIM haiM! Apa loga kaheMge ki 'manuSya meM doSa hote haiM tabhI dikhAI dete haiM na!' to merA kahanA yaha hai ki manuSya meM guNa bhI hote haiM! ve guNa kyoM nahIM dikhAI dete? Apa guNa kyoM nahIM dekhate? __ jisa bAta kA hamAre hRdaya meM anurAga hotA hai, jisa vastu ke prati hamArA hRdaya AkarSita hotA hai, dUsare jIvoM meM vahI dikhAI detI hai! hamArI cAhanA ke anurUpa dUsare jIvoM meM darzana hotA hai! yadi cAhanA guNoM kI hogI to dUsare jIvoM meM guNa dikhAI deMge, yadi cAhanA doSoM kI hogI to dUsare jIvoM meM doSa dikhAI deNge| vizva ke bAjAra meM saba kucha milatA hai! ApakI dRSTi usa mArkeTa meM usa vastu ko hI khojegI jo ki Apako priya hogI! jisake prati ApakI cAhanA Apako hogii| jIvoM meM guNa bhI haiM, doSa bhI haiM! ApakI cAhanA guNoM kI hogI to avazya Apako guNa dikhAI deNge| ApakI cAhanA doSoM kI hogI to Apako doSa dikhAI deMge! isakA artha yaha hai ki jo hotA hai vahI dikhAI detA hai- aisA ekAnta niyama nahIM hai, hamArI jo cAhanA hotI hai vaha hameM dikhAI detA hai| guNadarzana kiye binA guNAnuvAda karoge kaise? guNadarzana ke binA guNAnuvAda nahIM ho skegaa| guNadarzana ke binA guNAnurAgI guNAnuvAda karane vAloM kI prazaMsA hI nahIM hogii| guNAnurAgI kI prazaMsA kiye binA jIvana meM guNasamRddhi AyegI hI nhiiN| guNasamRddhi ke binA mokSamArga para pragati hogI nhiiN| jIvana meM AtmAnanda kI anubhUti hogI nhiiN| zrIpAlamayaNAsundarI donoM guNavAnoM ke prazaMsaka the| zrIpAla ne to apanI mAtA ke sAmane mayaNA kI prazaMsA kI thI, mayaNA ke guNoM kI prazaMsA kI thii| guNadRSTi honA atyanta Avazyaka hai| gRhasthadharma kA pAlana sucArU rUpa se For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 209 pravacana-42 karane ke lie guNadRSTi honA anivArya hai| isa dRSTi ke abhAva meM Aja gRhasthajIvana asaMkhya kleza-klaha meM pha~sa gayA hai| pArivArika jIvana bhI naSTa huA jA rahA hai| eka-dUsare ke doSa hI doSa dekhe jA rahe haiM... doSadarzana aura doSAnuvAda se dveSa bar3hatA jA rahA hai| dveSa kI bhayAnaka Aga meM sneha jala gayA hai| doSadarzana jaba taka rahegA doSAnuvAda jaba taka rahegA, sneha kA amRta nahI milegaa| __ zAdI ke bAda lar3akA apanI patnI ke sAmane apanI mA~ kI prazaMsA karatA hai, mA~ ke guNoM kI prazaMsA karatA hai, yadi patnI guNadRSTivAlI nahIM hai to pati kI bAteM usako pasanda nahIM aayeNgii| vaha pati kI bAta kA galata arthaghaTana karegI : 'merA pati mA~ kA bhakta hai, usako mA~ hI pyArI hai, mere prati pyAra nahIM hai!' phira vaha pati ko apanA banAne ke lie sAsa kI nindA karanA zurU kara degI! aneka kaSTa-saMkaTa sahana karake jisa mA~ ne putra ko bar3A kiyA hai, usa putra ko mA~ se alaga karane kA pApa kregii| aisA karane se pati kA sukha mila jAtA hai kyA? mAtRbhakti kI nirmama hatyA karane vAle ko sukha mila hI nahIM sakatA! doSadRSTi aura doSAnuvAda usako naSTa kara ke rahatA hai| pati ko bhI vaha doSadRSTi se dekhegI! pati kA bhI doSAnuvAda karegI! pariNAma kyA AegA? paraspara dveSa aura kalaha! phira jIvana meM kyA raha jAegA? aba dUsarA prasaMga dekheM : zAdI ke bAda lar3akA yadi apanI patnI ke guNoM kI prazaMsA mAtA ke sAmane karatA hai, mA~ yadi guNadRSTi vAlI nahIM hai, to usako putravadhU kI prazaMsA pasanda nahIM aaegii| vaha samajhegI ki lar3akA patnI ke moha meM pha~satA jA rahA hai! aura merI upekSA ho rahI hai| aura vaha mA~ putravadhU ke doSoM ko dekhegI...doSAnuvAda karegI! putra aura putravadhU ke bIca dveSa paidA karegI! jisa putra ko sukhI karane ke irAde se mA~ lar3ake kI zAdI karatI hai, usI lar3ake ko duHkhI karane kA kAma karane lagatI hai| putra ke doSa dekhatI hai, putravadhU ke doSa dekhatI hai aura dUsare logoM ke sAmane doSAnuvAda karatI hai| vRddhAvasthA meM bahuta duHkha pAtI hai| ArtadhyAna-raudradhyAna meM yadi maratI hai to durgati meM calI jAtI hai| doSadarzana duHkha kA kaMTIlA rAstA : paradoSadarzana, doSacintana aura doSavacana ArtadhyAna hai | ArtadhyAna jaba tIvra banatA hai, jaba nirantara calatA hai, taba raudradhyAna bana jAtA hai| ArtadhyAna aura For Private And Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 210 raudradhyAna meM kaise pApakarma baMdhate haiM, vaha to Apa jAnate ho na? una pApakarmoM ke phala kA bhI jJAna hai na? kabhI zAnta citta se socA hai? aisA kaho ki 'ye sArI bAteM socane kA samaya nahIM hai!' koI bAta nahIM! mata soco, duSpariNAma bhogane ke lie taiyAra rahanA! yadi doSadRSTi hogI to Apako duniyA meM koI ziSTa puruSa hI nahIM dikhAI degA! sarvatra doSa hI dikhAI deNge| ziSTa puruSa nahIM dikhegA to phira ziSTapuruSa ke guNa kaise dikhAI deMge? guNa nahIM dekheMge to guNAnuvAda kaise karoge? guNaprazaMsA kaise hogI? saMbhava hai ki Apa loga ziSTa puruSoM kI bhI nindA karane laga jAoge? sarvatra doSadarzana karane vAle loga bolate haiM na ki 'Aja to duniyA meM koI sAdhupuruSa dikhatA hI nhiiN| aise loga jahA~ para bhI jAte haiM, ve doSa dekhate rahate haiN| chidrAnveSaNa kI unakI manovRtti hotI hai| aise logoM ke mu~ha se kabhI bhI Apa kisI ziSTa puruSa kI prazaMsA nahIM suna sakoge! ApakI nigAhoM meM jo ziSTa dikhAI dete hoMge, ve mahApuruSa unake doSAnuvAda karate hoNge| cU~ki ve kisI ko ziSTa puruSa hI nahIM mAnate! isa duniyA meM eka hI ziSTa puruSa hai aura vaha hai doSadRSTivAlA doSAnuvAda karane vAlA mahAnubhAva svayaM! doSadRSTivAlA manuSya kisI ko bhI ziSTa puruSa mAnane ko taiyAra nahIM hotaa| phira ziSTa puruSoM ke guNoM kI prazaMsA karane kI to bAta hI kahA~? ziSTa puruSoM ke guNoM kI prazaMsA karanA, gRhastha kA sAmAnya dharma hai| mayaNA kI saiddhAntika mAnyatA : mayaNAsundarI rAjakumArI thI, mAtA-pitA kA unake prati apAra sneha thaa| usako kalpanA bhI nahIM hogI ki usako eka kuSTa rogI yuvaka se zAdI karane kA saMkaTa A jaaegaa| bAta-bAta meM pitA ke sAtha vivAda chir3a gyaa| saiddhAntika vivAda ho gyaa| pitA cAhatA thA ki rAjakumArI usakA upakAra maane| rAjakumArI saiddhAntika rUpa se pitA kA upakAra maane| rAjakumArI saiddhAntika rUpa se pitA kA upakAra mAnane ko taiyAra nahIM thii| vyavahAraloka-vyavahAra se, aura kRtajJatA ke mAdhyama se vaha mAtA-pitA ke upakAroM ko mAnatI thI parantu siddhAnta se nhiiN| siddhAnta kahatA hai 'pApAd dukhama, dharmAt sukham / ' pApoM se duHkha, dharma se sukha | jIvAtmA pApakarmoM kA udaya duHkhI hI hotA hai, puNyakarmoM ke udaya se sukhI hotA hai| yadi jIva kA pApakarma kA For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 __ 211 udaya hai to usako koI sukhI nahIM kara sktaa| yadi jIva kA puNyakarma kA udaya hai to usako koI duHkhI nahIM kara sktaa| rAjA isa siddhAnta ko mAnya karane hetu taiyAra nahIM thA | mayaNAsundarI isa siddhAnta ko chor3ane hetu taiyAra nahIM thii| usane pitA ko sApha sApha zabdoM meM sunAyA-'pitAjI, yadi merA pApakarma kA udaya hotA to Apa mujhe sukhI nahIM kara sakate the| sukha-duHkha manuSya ke apane puNya-pApa karmoM para AdhArita hai| 'Apa kisI ko sukhI nahIM kara sakate, Apa kisI ko duHkhI nahIM kara skte|' rAjA ko yaha bAta bahuta hI akharane lgii| rAjA ko gussA A gyaa| vaha Ape se bAhara ho utthaa| sabhA meM se : santAnoM ko mAtA-pitA ke upakAra mAnane cAhie aisA siddhAnta nahIM hai kyA? ___ mahArAjazrI : siddhAnta hai parantu aupacArikatA mUlaka siddhAnta hai| vAstavikatA dUsarI hai| saMsAra ke sAre saMbaMdha hI aupacArika haiM! mithyA haiN| phira bhI vyavahAramArga meM apekSA se una saMbaMdhoM kI upAdeyatA svIkRta hai| jaba pAramArthika dRSTi se soceM taba vyavahAradRSTi gauNa ho jAtI hai| sukha duHkha kA AdhAra jIvAtmA ke puNya-pApakarma haiN| nirapekSa bAta siddhAnta nahIM bana sakatI : bar3I samajhane jaisI bAta hai yaha! siddhAnta sApekSa hote haiN| nirapekSa bAta siddhAnta nahIM bana sakatI / apekSAoM kA anusaMdhAna karanA cAhie | mayaNAsundarI ke pAsa samyakjJAna thaa| siddhAntoM kI sApekSatA vaha acchI taraha jAnatI thii| pitA ke kartRttva kA abhimAna vaha tor3anA cAhatI thI, sAtha-sAtha pAramArthika satya samajhAnA cAhatI thii| pAramArthika satya prakAzita karane para pitA nArAja ho jAye to ho jAye.... vaha nirbhaya thI!' 'pitAjI nArAja hoMge to mere sukha cale jAeMge, aisA koI bhaya nahIM thA usake mana meN| rAjA bahuta nArAja huA, parantu mayaNA ne apanA siddhAntapakSa nahIM chodd'aa| rAjA baukhalA gyaa| mayaNA ko sabaka sikhAne kA saMkalpa kiyA aura eka dina eka paradezI kuSTarogI yuvaka ko rAjasabhA meM bulavA kara rAjA ne kumArI se kahA : 'le tere karma tere lie yaha pati lAye haiM! kara le isake sAtha zAdI!' mayaNAsundarIne pitAjI kI bAta zAnti se sunii| koI pratikriyA nahIM! yAnI koI inakAra nahIM, jarA bhI gussA nahIM, koI dInatA nahIM, koI rudana For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 212 nahIM! usane niHsIma dhIratA ke sAtha usa kuSTha rogI yuvaka ko apane pati ke rUpa se svIkAra kara liyaa| rAjakumArI ko kuSTharogI ke sAtha zAdI karanI par3e...yaha koI choTI Aphata hai? yaha koI mAmUlI Apatti hai? phira bhI mayaNA ne koI dInatA nahIM kii| usake mana meM koI aphasosa nahIM huaa| yaha prasaMga sunate-sunate mayaNA ke adInabhAva kI prazaMsA mana meM hotI hai kyA? mayaNA ke prati prazaMsA ke gIta phUTa par3ate haiM kyA? to mAna lenA ki gRhastha jIvana kA cauthA sAmAnya dharma ApameM A gayA hai! Apa sajjanoM kI ziSTatA ke prazaMsaka hai| __ Apatti ke samaya sajjanoM ko, dInatA nahIM AtI, ve loga Apatti ko prasannatA se svIkAra lete haiN| kuSTharogI pati ke sAtha mayaNAsundarI jaba ujjayinI nagarI ke rAjamArga se gujara rahI thI taba nagaravAsI loga usakI ghora nindA karate the, usake jainadharma kI nindA karate the| yaha bhI eka bar3I Apatti thii| mayaNAsundarI ne svanindA suna lI prasannatA se | dharmanindA sunakara use avazya duHkha huA aura vaha honA svAbhAvika bhI thaa| vaha duHkha dInatA nahIM thA, vaha duHkha dharmaprema meM se paidA huA thaa| Aphata meM svasthatA : ziSTajanoM kA lakSaNa : zrI 'siddhacakra' ke ArAdhana se zrIpAla kA kuSTharoga dUra ho gayA aura loga mayaNAsundarI kI prazaMsA karane lge| jainadharma kI prazaMsA karane lge| mayaNA ke saMkaToM kA anta A gayA....parantu zrIpAla ke jIvana meM to aneka saMkaTa Ate raheM! zrIpAla kI videzayAtrA meM aneka saMkaTa Aye the, parantu zrIpAla kabhI dIna nahIM bne| jisa dhavala seTha ke jahAja meM zrIpAla ne videza yAtrA kA prAraMbha kiyA thA, usI dhavala seTha ne zrIpAla ko duHkha dene meM kasara nahIM chodd'ii| zrIpAla ko mAra DAlane ke bhI prayatna usane kiye the! zrIpAla kI saMpatti aura zrIpAla kI patniyoM ko pA lene ke lie dhavala seThane aneka adhama upAya kiye the phira bhI zrIpAla dIna nahIM bane the| 'Apatti meM adInatA, ziSTa puruSoM kA eka lakSaNa hai| hameM bhI unake adInabhAva ke prazaMsaka bananA hai to apana bhI eka dina vaisI adInatA pA leNge| ___ saMsAra meM jyAdAtara loga Apatti meM rote haiN| dIna-hIna banate haiN| yaha bahuta bar3A doSa hai| aise loga koI mahAn kArya nahIM kara skte| aise loga kAryasiddhi nahIM kara skte| cU~ki acche kArya meM saikaDoM vighna Ate haiN| For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 42 213 kAryasiddhi meM avarodha paidA karate haiM / yadi dRr3ha manobala nahIM hogA, yadi bhAva nahIM hogA to kArya ruka jAyegA / kArya chUTa jAyegA / itanA hI nahIM, kaSTabhIru loga galata rAste bhI cale jAte haiM / duHkhoM meM jaba unakI dhIratA nahIM rahatI haiM, sukha pAne ke lie idhara-udhara bhaTaka jAte haiN| du:khoM me, kaSToM meM, ApattiyoM meM jo strI-puruSa dIna nahIM bane, adhIra nahIM bane, kAyara nahIM bane, unake nAma prAtaHsmaraNIya bana gaye / unakA jIvana AdarzabhUta bana gyaa| aise mahApuruSoM ke sadAcaraNoM kI prazaMsA karate raho / sukha vaibhava meM vinamra bane raho : 'saMpadi namratA' saMpatti ke samaya namratA, yaha bhI sajjanoM kI eka viziSTatA hai / jaba koI vaibhavazAlI ko, zrImanta ko, sattAdhIza ko aura namra dekho, usakI namratA kI prazaMsA karo | zrImanta aura sattAdhIza meM namratA honA asAdhAraNa guNa hai| dekhate ho na duniyA meM ? zrImanta aura sattAdhIza meM prAyaH abhimAna hI pAoge / jo zrImanta ziSTapuruSa hotA hai, jo sattAdhIza ziSTa puruSa hotA hai, usameM namratA dikhAI degI! aise loga gurUjanoM ke sAmane to namra hote haiM, garIboM ke sAmane bhI namra hote haiN| kabhI ve dUsaroM kA tiraskAra nahIM karate / anAdara nahIM krte| jisa samaya gujarAta meM rANA vIradhavala kA rAjya thA usake mahAmaMtrI the vastupAla-tejapAla / vastupAla - tejapAla saMpattizAlI to the hI, sattAdhIza bhI the, parantu vaise hI vinamra the| unake jIvana kI eka romAMcaka ghaTanA sunAtA hU~ / vastupAla-tejapAla kI vinamratA kitanI ? vi. saM. 1286 kI yaha ghaTanA hai| nAgapura ke zreSThi punar3a ne zatruMjayagirirAja (pAlItAnA) kA paidala saMgha nikAlA / saMghayAtrA meM hajAroM strI - puruSa the| tejapAla ne sAmane jAkara saMghapati ko vinatI kI ki 'dholakA' (gujarAta kI tatkAlIna rAjadhAnI) meM hokara padhAro / saMghapati ne vinatI ko svIkAra kiyA / jaba saMgha dholakA ke nikaTa pradeza meM pahu~cA, mahAmaMtrI saMgha ke sAmane gaye / hajAroM strI-puruSa paidala cala rahe the / 1800 bailagADiyA~ cala rahI thIM, kAphI dhUla ur3a rahI thI / vastupAla ke sAtha jo zreSThigaNa thA, usane mahAmaMtrI se kahA : 'isa rAste para jyAdA dhUla ur3a rahI hai isalie apana dUsare rAste se For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 214 cleN|' mahAmaMtrI ne kahA : 'mahAnubhAva, isa raja kA sparza to mahAn puNya se prApta hotA hai| isa raja ke sparza se pAparaja kA nAza hotA hai| zAzvat girirAja ke mArga para calane vAle hajAroM strI-puruSa ke caraNa-sparza se, isa mArga kI raja pavitra banI hai, isa raja ke sparza se apana bhI pavitra bneNge|' vastupAla ne saMgha ke sAtha padhAre hue AcArya zrI naracandrasUrijI ko vaMdanA kI aura saMghapati punar3a ko gale lgaayaa| nagara ke bAharI sarovara ke kinAre saMgha kA par3Ava lgaa| vastupAla ne sakala saMgha ko bhojana kA nimantraNa diyaa| nimantraNa ko svIkAra kiyA gayA / vastupAla ke hRdaya meM saMghabhakti karane ke uccatama bhAva umar3a rahe the| saMghabhakti karane ke lie mahAmaMtrI ne zreSTha bhojana taiyAra krvaayaa| sabhI saMghayAtrikoM kA svAgata karane mahAmaMtrI svayaM upasthita hue| eka-eka yAtrika ke paira ve svayaM dhote haiM aura tilaka karate haiN| do prahara yAnI 6 ghaMTe bIta gae....taba tejapAla ne Akara kahA : 'he nAtha, Apa bhojana ke lie padhAreM, yaha kAma apane dUsare svajanoM ke pAsa krvaayeNge|' vastupAla ne kahA : 'bhAI, mujhe bilkula thakAna nahIM AyI hai, merA ullAsa bar3hatA jA rahA hai aura phira aisA avasara to anaMta anaMta puNya se prApta hotA hai|' saMghabhakti kyA cIja hai? __AcAryadeva naracandrasUrijI ko jJAta huA ki 'mahAmaMtrI ne abhI taka bhojana nahIM kiyA hai aura ve svayaM saMghayAtrikoM kA pAdaprakSAlana kara rahe haiN|' unhoMne mahAmaMtrI ko kahalavAyA ki 'parivAra ke mukhya puruSa kA yatna se rakSaNa karanA cAhie, unakA nAza hone se parivAra kA nAza hotA hai| isalie Apako bhojana kara lenA caahie|' mahAmaMtrI ne gurUdeva ko namratApUrNa vacanoM meM saMdeza bhejA : 'he gurUdeva, Aja mere pitA kI AzA paripUrNa huI! Aja merI mAtA ke AzIrvAda saphala hue! devAdhideva paramAtmA RSabhadeva ke yAtriyoM kA maiM prasannacita se pUjana kara rahA hU~... mujhe jarA bhI kheda nahIM hai, thakAna nahIM hai|' 'saMpadi namratA' isako kahate haiN| vastupAla-tejapAla ke pAsa vaibhava thA, sattA thI...lokapriyatA thI.... phira bhI ve nirAbhimAnI the| vinamra the| aisI vinamratA dekhakara unakI prazaMsA ho hI jAyeM | nAgapura ke saMgha ko bahumAnasahita bhojana karavAyA aura sundara vastra bheMTa kiye / saMghapati punar3a harSa se gadgad ho gyaa| vastupAla-tejapAla kI guNasamRddhi dekhakara vizeSakara unakI namratA For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 215 dekhakara harSavibhora ho gayA | usane vastupAla ko AgrahapUrNa prArthanA kI : 'Apa hama saba ke sAtha pAlItAnA pdhaareN|' vastupAla ne vinatI ko svIkAra kiyaa| aisI vinamratA dekhakara prazaMsA ho hI jAye na? yadi mu~ha se prazaMsA ke puSpa bikhara jAyeM to samajhanA ki gRhasthajIvana kA cauthA sAmAnya dharma Apa meM A gayA hai| jaise bhUtakAla kI aisI ghaTanAe~ sunakara hRdaya harSa se pulakita ho jAtA hai, vaise vartamAnakAla meM koI aisI ghaTanA dekhane ko mile yA sunane ko mile to hRdaya Anandita honA cAhie | guNAnuvAda ho jAnA caahie| vipattiyoM meM dInatA nahIM aura saMpatti meM abhimAna nahIM-yaha hai sajjanoM kI asAdhAraNa vizeSatA! apane jIvana meM yadi aisI vizeSatA pAnA hai to guNAnurAgI bano / guNoM ke prazaMsaka bano / guNoM kI prazaMsA karate hI rho| eka dina aisA AyegA ki Apa aisI asAdhAraNa vizeSatAoM ke dhanI bana jaaoge| guNavAna banane ke lie guNAnurAgI bane rahanA, Avazyaka hI nahIM varan anivArya hai| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 216 . pahale taya karo ki tumheM kyA honA hai? kaisA bananA hai? basa, phira vaise logoM kI prazaMsA karate raho, duSTa bananA ho to duSToM kI aura sajjana bananA ho to sajjanoM kI prazaMsA karate rho| .sukha-saMpatti meM vinamra bane rho| aprastuta aura aprAsaMgika bolane se bahuta se nirarthaka vivAda-jhagar3e ho jAte haiN| isalie bolane meM sAvadhAnI rakho....viveka rkho| jabAna para lagAma jarUrI hai| dhArmikatA aura beImAnI ke bIca mela jamatA hI nahIM, dhArmikatA ke sAtha mela jamatA hai prAmANikatA kA-ImAnadArI kaa| dhArmikatA ke sAtha saMvAda hotA hai dayA aura karuNA kA, nyAya evaM nIti kaa| .jIvana meM dogalApana khataranAka hai....saMvAditA evaM sAmaMjasya se hI jIvana nikhregaa| pravacana : 43 mahAn zrutadhara pUjanIya AcArya zrI haribhadrasUrizvarajI svaracita 'dharmabindu' grantha meM gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma batA rahe haiN| cauthA sAmAnya dharma batAyA hai ziSTapuruSoM ke caritra kI prazaMsA / kyA bananA hai? doSajanya duSTatA miTAne ke lie guNajanya ziSTatA saMpAdana karanI caahie| duSTatA aura ziSTatA ke bIca setu hai prazaMsA kA! ziSTa puruSa yadi duSTatA kI prazaMsA karane lagegA to vaha avazya duSTa banegA! duSTa puruSa yadi ziSTatA kI prazaMsA karatA rahegA to vaha jarUra ziSTa banegA! jisa manuSya ko jaisA bananA ho, vaise manuSyoM kI prazaMsA karatA rahe to vaha vaisA bana jaayegaa| krodhI bananA ho to krodhI kI prazaMsA karo, kSamAzIla bananA ho to kSamAvAna kI prazaMsA karo! abhimAnI bananA ho to abhimAnI kI prazaMsA karo, vinamra bananA ho to vinamra puruSoM kI prazaMsA karo / mAyAvI bananA ho to mAyAvI kI prazaMsA karo, sarala bananA ho to sarala jIvoM kI prazaMsA kro| parigrahI bananA ho to parigrahI kI prazaMsA karo, aparigrahI bananA ho to aparigrahI kI prazaMsA kro| For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 __217 pahale nirNaya kara lo ki Apako kaisA bananA hai| basa, phira vaise logoM kI prazaMsA karate rho| duSTa bananA ho to duSToM kI, aura ziSTa bananA ho to ziSToM kI prazaMsA karate rho| prazasya...prazaMsApAtra jIvana jIne ke lie manuSya ko ziSTa bananA anivArya hai| sadgRhastha kA jIvana vyatIta karane ke lie manuSya ko ziSTatA kA saMpAdana karanA hI hogaa| dhArmika yA AdhyAtmika jIvana basara karane ke lie manuSya ko ziSTa bananA hI hogaa| Apa loga dvidhA meM na raheM, duSTatA kA sukha aura ziSTatA kA sukha-donoM ke sukha pAne kI Adata chor3a deM! bhItara meM duSTatA aura bAhara se ziSTatA banAe rakhane kI vRtti kA tyAga karanA hogaa| maz2A to dekho : manuSya duSTatApUrNa AcaraNa bhI karatA hai koI sukha pAne kI dhAraNA se! bahuta-sI galata dhAraNAyeM manuSya ne bA~dha rakhI haiN| hiMsA, jhUTha, corI, durAcAra Adi pApAcaraNa, manuSya sukha pAne kI dhAraNA se hI karatA hai| 'maiM asatya bolU~gA to mujhe rupayA jyAdA milegA, mujhe kaSTa nahIM AyegA, maiM kaSTa se mukti paauuNgaa...|' isa dhAraNA se manuSya jhUTha bolatA hai| dUsarI bhI aisI kaI taraha kI dhAraNAeM hotI haiN| parantu, parivAra meM samAja meM, deza meM jhUTha bolanA, corI karanA, durAcArasevana karanA burA kAma mAnA gayA hai, isalie manuSya aise pApAcaraNa chipAnA cAhatA hai| use duSTatA priya hai parantu ziSTatA kA dikhAvA karatA hai| duSTatA kA prema banA rahatA hai....aura eka dina usakI dikhAvaTI ziSTatA kA jarjarita paradA phaTa jAtA hai| duSTatA kA prema aura ziSTatA kA pradarzana jaba taka banA rahegA taba taka ziSTatA-sajjanatA prApta nahIM hogii| ziSTatA koI dikhAve kI yA pradarzana kI vastu nahIM hai| sabhA meM se : sabhyatA to rakhanI cAhie na? ziSTatA kyA hai? mahArAjazrI : sabhyatA bAharI vyavahAra hai, ziSTatA Antarika yogyatA hai| bhItara meM ziSTatA ho aura bAhara sabhyatA ho-taba Apa pUrNa sadgRhastha bana jaaoge| are, bhItara meM mAna lo ki ziSTatA nahIM hai parantu ziSTatA kA prema hai, ziSTatA ke prati AkarSaNa hai, to bhI bahuta hai| vaha AkarSaNa ke prati prema jAgrata karane ke lie aura usa prema ko banAye rakhane ke lie, Apako ziSTa For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 pravacana-42 puruSoM kI prazaMsA karanI hogii| ziSToM kI zreSThatA ko svIkAra karanA hogA aura apanI adhamatA kA ikarAra karanA hogaa| vyavahAra meM Apa sabhyatA banAye rakhane kA jitanA khayAla karate ho, bhItara meM ziSTatA banAe rakhane kA bharasaka prayatna karate rho| ziSTatA kyA hai, acchI taraha samajha lo| 0 dIna-duHkhI ke uddhAra meM dilacazpI ziSTatA hai, : 0 nindita kAryoM se DaranA ziSTatA hai, 0 upakArI ke upakAroM ko yAda rakhanA ziSTatA hai, 0 nindA kA tyAga ziSTatA hai, 0 sajjanoM kI prazaMsA karanA ziSTatA hai, 0 Apatti meM dInatA nahIM karanA ziSTatA hai 0 aura saMpatti meM namratA rakhanA bhI ziSTatA hai| jaba kisI vyakti ko Apatti meM pha~sA haA dekho, Apatti meM bhI usako adIna-svastha dekho, Apa usakI adInatA kI svasthatA kI madhyasthatA kI prazaMsA kro| jaba Apa kisI vyakti ko saMpatti ke bIca bhI namra dekho, Apa usakI prazaMsA kro| cUMki Apatti meM dIna nahIM honA aura saMpatti meM abhimAnI nahIM honA, bahuta bar3I bAta hai, asAdhAraNa bAta hai| isalie vaha bAta prazaMsApAtra hai| ___ 'maiM Apatti meM, du:kha meM, saMkaTa meM dIna nahIM banU~, maiM saMpatti-vaibhava meM abhimAnI nahIM banU~...' aise vicAra Ate haiM? aisI icchA hotI hai? TaTolo apane Apako! yadi aisI icchA hotI ho to Apa vaise mahApuruSoM kI prazaMsA kro| bhUtakAlIna mahApuruSoM kI prazaMsA karo, vartamAnakAlIna aise ziSTa puruSoM kI prazaMsA kro| Apa ke parivAra meM aisA vyakti ho to usakI bhI prazaMsA kro| Apake mitroM meM, snehIsvajanoM meM aisA vyakti ho to usakI prazaMsA kro| eka ghaTanA para socane kA sahI tarIkA : eka parivAra hai, Apa usa parivAra ko jAnate ho, parivAra bahuta sukhI thA, lAkhoM rUpaye the, baMgalA thA, kAra thI, parantu acAnaka bar3A nukasAna ho gayA...baMgalA bika gayA, kAra bhI bika gaI....saMpatti calI gii| ve loga eka For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-42 219 kirAye ke makAna meM rahane cale gae...| Apake hRdaya meM usa parivAra ke prati sahAnubhUti hai, Apa eka dina milane ge| Apa pahu~ce vahA~, ApakA svAgata huaa| Apane vahA~ kisI ke mu~ha para dInatA nahIM dekhI, zoka nahIM dekhA! jaba Apa sahAnubhUti ke do zabda bolate ho to usa parivAra kI mukhya mahilA kahatI hai : 'saMsAra meM aisA to hotA rahatA hai...karmoM kA khela hai, hameM koI gama nahIM hai| hamArI dharmaArAdhanA sucArU rUpa se cala rahI hai|' aisI bAta sunakara Apa kA hRdaya unakeprati, unakI adInatA ke prati sadbhAva se bhara jAtA hai, to mAnanA ki 'ziSTacaritaprazaMsanam' nAma kA guNa Apane pA liyA hai| parantu unakI bAta sunakara yadi Apa dUsare DhaMga se socane lagate ho ki 'eka to duHkhI-duHkhI ho gaye haiM...phira bhI dharma kI bAta karate haiN| dekhA bar3e dharmAtmAoM ko| bar3I muzkila se gujArA karate haiM....phira bhI ha~sane kA dikhAvA karate haiN....|' socane kA bhI tarIkA badalanA jarUrI hai : aisA socoge to kabhI bhI Apa Apatti meM dhairya rakhane kI zakti nahIM pAoge | Apatti meM dhairya rakhanA bahuta bar3A guNa hai| sadgRhastha kA lakSaNa hai| jaisA Apatti meM adhIrA nahIM honA hai vaise saMpatti meM abhimAnI nahIM bananA hai| yadi kisI vyakti ko saMpatti meM nirabhimAnI dekhate ho to kyA socate ho? mAna lo ki ApakA koI mitra daridratA se grasita hai, vyavasAya karane bambaI gayA....vahA~ usakA bhAgya khula gayA... cAra-pA~ca varSa meM pA~ca-dasa lAkha rUpaye kamA liye, Apa kisI kAryavaza bambaI cale gye| mitra ko milane usake ghara gye| Apako dekhate hI mitra sAmane AtA hai.... Apako gale lagAtA hai, apane zrImaMta mitroM se ApakA paricaya detA hai...ApakI acchI Avabhagata karatA hai...to Apako khuzI hogI yA nahIM? hAlA~ki ApakA sadbhAva bar3hegA yA nahIM? saMpatti meM bhI usakI namratA, Apako priya lagegI na? Apa usakI namratA kI sarAhanA karoge na? yadi aisI sarAhanA karate rahoge to Apa bhI saMpatti meM namra bane rahoge! abhimAna ko sulagA do : saMpatti meM abhimAna nahIM karanA, yaha bAta mAtra dhana-saMpatti se hI jur3I huI hai, isakA saMbaMdha bala-saMpatti se bhI hai, rUpa-saMpatti se bhI hai, buddhi kI saMpatti For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-43 220 se bhI hai, jJAna-saMpatti se bhI hai, tapa-saMpatti se bhI hai! isameM se koI bhI saMpatti ho, phira bhI abhimAna na ho to vaha mahAn ziSTa puruSa hai, yaha samajha lenA / ___ advitIya bala hone para bhI kamajora vyakti ke sAmane jo bala kA abhimAna pradarzita nahIM karate haiM-sadgRhastha kI viziSTa zreSThatA hai| koI usakA apamAna karatA hai phira bhI vaha balapradarzana nahIM karatA hai-yaha dekhakara Apa yadi AkarSita ho jAte ho to usakI prazaMsA kie binA nahIM rhoge| prazaMsA ho hI jaaegii| adbhuta rUpa hone para bhI rUpa kA jisako abhimAna nahIM hotA hai, apane rUpa kI prazaMsA karatA nahIM phiratA hai, usako dekha kara Apa ke dila meM kyA hogA? usake prati sadbhAva jagegA na? usakA rUpa Apako jitanA AkarSita karegA usase bhI jyAdA usakI nirabhimAna dazA Apako vizeSa AkarSita kregii| Apa usakI prazaMsA kie binA nahIM rahoge? __ prasiddha vaijJAnika 'AinsTIna' kitane bar3e buddhimAna the? kitane bar3e vaijJAnika the? phira bhI unako nahIM thA buddhi kA abhimAna, nahIM thA apane jJAna kA abhimAna! ve jahA~ rahate the, unake ghara ke sAmane eka parivAra rahatA thA, usa parivAra kI eka choTI lar3akI hamezA 'AinsTIna' ke pAsa AyA karatI thI aura gaNita ke 'savAla' AinsTIna se sulajhAtI thI hala karatI thI! AinsTIna bar3e pyAra se usa choTI baccI ke sAtha bAteM kiyA karate the aura use gaNita sikhAte the! jaba usa lar3akI ke mAtA-pitA ne yaha bAta jAnI, ve stabdha raha gae! 'itane bar3e vaijJAnika hamArI lar3akI se bAta karate haiN| gaNita sikhAte haiM?' ve 'AinsTIna' kI namratA ke prazaMsaka bana ge| 'AinsTIna' bar3e vaijJAnika to the hI, bar3e ziSTa puruSa bhI the| unakI ziSTatA kI prazaMsA karane vAle meM eka dina ziSTatA avazya AegI hii| prazaMsA se ziSTatA milatI hai : jJAnI hone mAtra se ziSTatA nahIM AtI hai, jJAnI hone para bhI abhimAnI nahIM honA, ziSTatA hai| zreSTha buddhimattA hone mAtra se sajjanatA nahIM A jAtI, buddhimattA hone para bhI abhimAna nahIM honA, sajjanatA hai| jJAnI hone para bhI yadi abhimAnI hai, buddhimAna hone para bhI garva karatA hai to vaha ziSTa puruSa nahIM khlaaegaa| binA ziSTatA ke, jJAnI ho yA buddhimAn ho, AtmakalyANa kI yAtrA nahIM kara sakatA hai| AtmakalyANa kI yAtrA meM ziSTatA honA anivArya For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-43 221 hai| isalie AcArya zrI haribhadrasUrIzvarajI, ziSTa puruSoM ke caritra kI prazaMsA karane kA upadeza dete haiN| prazaMsA karane se ziSTatA prApta hotI hai| prazaMsA kRtrima nahIM honI cAhie, svAbhAvika honI cAhie, hArdika honI caahie| bolo para tolakara : ziSTa puruSoM kI eka aura vizeSatA hotI hai 'prastAve mitabhASitvam'! ziSTa puruSa mitabhASI hote haiM, bahuta kama bolate haiN| jo bolate haiM vaha bhI prasaMga ke anusAra bolate haiN| jaisA prasaMga ho, jaisI bAta ho, usI ke anurUpa bolate haiM....vaha bhI thor3A hI bolate haiN| ___ jIvanavyavahAra meM yaha bAta bahuta mahatva rakhatI hai| jyAdAtara logoM ko bahuta bolanA pasanda hotA hai| loga bolate hI rahate haiN| hara jagaha bolate haiM, hara bAta meM apanI TA~ga ar3Ate rahate haiM! jisa viSaya kI jAnakArI ho usa viSaya meM bolate haiM aura jisa viSaya meM jAnakArI nahIM hotI hai usa viSaya meM bhI bolate rahate haiN| mauna rahanA upavAsa karane se bhI jyAdA muzkila lagatA hai! duniyA meM jyAdA anartha, jyAdA jhagar3e....ye bahuta bolane vAle loga hI kiyA karate haiN| kahA~ bolanA, kitanA bolanA, kyA bolanA...jyAdAtara loga jAnate nahIM haiM...aura bole binA raha nahIM sakate! yaha aziSTatA hai, asabhyatA hai| sadgRhastha ko zobhA nahIM detA hai| prastuta evaM prAsaMgika bolanA sIkho : aprastuta aura aprAsaMgika bolane se kaI nirarthaka vivAda paidA hote haiN| jahA~ mauna rahanA Avazyaka hotA hai vahA~ bolane se jhagar3A ho jAtA hai| eka lar3akA hai, usako ghara meM yA dukAna meM bole binA caina nahIM par3atA hai| bhAI aura bhAbhI kI bAta meM bhI vaha bolegA! mAtA aura pitA kI bAta meM bhI bolegA! pariNAma yaha AyA hai ki vaha lar3akA ghara meM apriya bana gyaa| ghara meM usakI bAta koI nahIM sunatA.... 'merI bAta koI nahIM mAnatA! kauna sunegA usakI bAta? __vAstava meM, jaba dUsaroM kI bAta calatI ho, taba binA pUche Apako bolanA nahIM caahie| vaise, bAta calatI ho vyavasAya kI, usa samaya Apako gharelU bAta nahIM karanI caahie| bAta calatI ho parivAra kI usa samaya vyavasAya kI bAta nahIM karanI cAhie | bAta calatI ho mandira kI, usa samaya sAdhu kI bAta nahIM karanI cAhie, yA dUsarI bAteM nahIM karanI caahie| For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 pravacana-43 jo ziSTa-sajjana puruSa hote haiM ve bolane meM sAvadhAna hote haiM, saMyama rakhate haiM, bahuta hI alpa bolate haiM yAnI jitanA Avazyaka hotA hai utanA hI bolate haiM, prAsaMgika hI bolate haiN| sajjanoM kI isa vizeSatA kI Apa tabhI prazaMsA karoge jaba Apako prastuta aura mitaparimita bolanA acchA lgegaa| sabhA meM se : yadi prastuta aura parimita bolanA pasanda hai, to phira vaha vaisA hI bolegA na? ___ mahArAjazrI : aisA niyama nahIM hai! pasaMda hai prAsaMgika aura parimita bolanA, phira bhI Adata par3a gaI hai aprAsaMgika aura bahata bolane kI Adata se lAcAra manuSya, jo ThIka nahIM mAnatA ho, vaisA AcaraNa kara letA hai| jaba pariNAma acchA nahIM AtA hai, burA pariNAma AtA hai taba jAkara use apanI galtI mahasUsa hotI hai| parantu yadi yaha vyakti, sajjanoM ke prAstavika aura parimita bolane kI prazaMsA karatA rahe to Adata se mukta ho sakatA hai| ___ kucha bhASaNa karanevAle loga bhI prasaMga se, viSaya se viparIta bolane lagate haiM taba zrotA 'bora' ho jAte haiM, bhASaNa kA koI acchA prabhAva nahIM par3atA hai| asaMbaddha pralApa zrotAoM ko viSayabodha nahIM karA sktaa| bhASaNa kA viSaya deza kI Arthika samasyA kA...aura bhASaNa de mAre saMtati-niyamana para! viSaya ho AtmavikAsa kA, bhASaNa kara de Arthika vikAsa kA! aise vaktAoM kA bhASaNa lokapriya nahIM bana sktaa| vaise bAtUnI loga saphala nahIM hote : adhyApaka ko par3hAnA ho itihAsa, varga itihAsa kA ho aura par3hAne lage nAgarika zAstra! par3hane kA viSaya calatA ho gaNita kA aura calA jAya vijJAna ke viSaya meM! aise adhyApaka adhyApanakArya meM niSphala jAte haiN| dukAna lekara baiThA ho kapar3e kI aura grAhaka ke sAtha bAteM kare sone-cA~dI kI! vyavasAya karatA ho davAiyoM kA aura grAhaka ke sAtha bAteM kare kapar3e kI! kyA calegA usakA vyApAra? kyA pAegA vaha saMpatti? ___ ghara para mehamAna Aye hoM ApakI lar3akI ko dekhane aura Apa bAteM zurU kara do Apake vyavasAya kI, Apake vaibhava kI to kyA hogA? lar3akI ko dekhe binA hI ravAnA ho jAeMge na? eka lar3akI bar3I umra taka ku~vArI raha gaI...cUki usakA pitA hamezA lar3akoM ke sAtha aura lar3ake ke bhAiyoMpitAoM ke sAtha aprastuta bAta hI kiyA karatA thaa| eka mitra ne jaba usakA dhyAna AkarSita kiyA taba jAkara kAma banA! For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-43 223 kucha logoM ko bolane meM samayamaryAdA kA bhAna nahIM rahatA hai! ve loga prastuta-aprastuta bolate hI rahate haiM....sunanevAle becAre 'bora' ho jAte haiN| dUsarI daphA usake pAsa jAnA hI pasanda nahIM krte| unakI bAtoM para vizvAsa bhI nahIM krte| aziSTa puruSa vizvAsapAtra nahIM rahatA, aisA bolanevAle loga vizvasanIya nahIM bana skte| bAta a~catI hai na? aprastuta bolanA, jyAdA bolanA, nukasAna karanevAlA hai, vaha bAta a~ca gaI na? Adata se mukta honA hai na? mukta ho sakoge, 'mujhe isa Adata se mukta honA hI hai, aprAsaMgika bolanA nahIM hai, jyAdA bolanA nahIM hai,' aisA dRr3ha saMkalpa kara lo! saMkalpa karane ke pazyAt vaise ziSTa puruSoM kI prazaMsA karanA zurU kara do| eka maharSi ne kahA hai : 'atibhuktirativoktiH sadyaH praannaaphaarinnau|' jyAdA khAnA aura jyAdA bolanA, tatkAla prANoM kA nAza karanA hai! samajhe isa kathana kA tAtparya? jyAdA khAne se ajIrNa ho jAya aura manuSya maraNAsanna ho jAye! mara bhI jAye! bahuta bolane kI Adata vAle ko 'maiM kyA bolatA hU~, isakA bhAna nahIM rahatA hai! hoza ga~vA detA hai| na bolane kI bAteM bola detA hai! Ajakala bahuta se dezanetA....ki jo dina meM do-cAra pravacana dete rahate haiM....bolate rahate haiM....aisI asaMbaddha bAteM karate haiM....ki jaba akhabAra meM ve bAteM chapatI haiM....dezanetA ghabarAte haiM aura dUsare dina usI akhabAra meM spaSTIkaraNa chapavAte haiM ki 'maiM aisA nahIM bolA thA, athavA aisA bolane meM merA irAdA yaha nahIM thA! vaise muniyoM se kahanA bhI kyA ? koI-koI dharmagurU bhI, ki jo hamezA pravacana dete rahate haiM yadi joza meM hoza ga~vA dete hai to asaMbaddha aura asatya pratipAdana kara dete haiM | thor3e dina pUrva eka bhAI ne mujhe kahA : 'maiM baMbaI gayA thA, vahA~ eka munirAja pravacana dete the, maiM sunane gayA thA, kAphI jora-jora se cillAkara pravacana dete the....unhoMne kahA : 'Ajakala vAtAvaraNa itanA vilAsI ho gayA hai ki eka bhI strI pativratA nahIM ho sakatI!' to kyA yaha pratipAdana sahI hai? ___ maiM to sunakara stabdha ho gayA! kaisA avicArI pratipAdana thA? eka bhI strI, una munirAja kI dRSTi meM pativratA nahIM! munirAja kI dRSTi meM sabhI mahilAeM For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-43 224 vyabhicAriNI thiiN| sabhI mahilAoM meM unako janma dene vAlI mAtA kA samAveza hogA yA nahIM? unakI bahanoM kA samAveza hogA yA nahIM? ziSTa puruSoM kI bhASA, unakA vaktavya asaMbaddha nahIM hotA / asaMbaddha bolanevAle ziSTa puruSa nahIM khlaate| parantu kisako ziSTatA aziSTatA kI par3I hai? kucha aziSTatAoMne ziSTatA ke vastra pahana liye haiM! kucha asabhyatAoM ne sabhyatA kA nakAba or3ha liyA hai| aneka vikRtiyoM ne saMskRti kA lebala lagA liyA hai| pracAra ke isa yuga meM, 'jyAdA bolo....bolate raho....apanI bAtoM kA pracAra karane ke lie jyAdA bolo!' yaha mAnyatA ho gaI hai| duniyA meM Aja 'mauna' kA avamUlyana huA hai| mitabhASitva kA upahAsa ho rahA hai| bahuta bolane vAle mahAn mAne jAne lage haiM! isa duniyA meM raha kara, mitabhASitA kA Adarza banAe rakhanA sarala to nahIM hai, phira bhI asaMbhava nahIM hai| sabhA meM se : mitabhASI ko to Ajakala apane ghara meM bhI sahana karanA par3atA hai| mahArAjazrI : usase bhI jyAdA sahana karanA par3atA hai amitabhASI ko! jyAdA bolanevAle ko! marane kA dina A jAtA hai! mitabhASitA para vizvAsa kro| Apako nukasAna to nahIM, lAbha hI hogaa| sajjana puruSa mitabhASI hote haiM : sajjanoM kI pahacAna ke aneka lakSaNoM meM yaha eka lakSaNa hai ki ve mitabhASI hote haiN| jo bolate haiM prAstavika bolate haiN| hoza meM bolate haiN| sva-para ko nukasAna na ho-vaisA socakara bolate haiN| Apa unakI prazaMsA karate haiM to gRhasthajIvana kA cauthA sAmAnya dharma Apa meM A gayA samajha leN| ziSTa puruSoM kI eka aura vizeSatA hai avisNvaaditaa| unakI vANI meM visaMvAda nahIM hotA, unake AcaraNa meM visaMvAda nahIM hotaa| hotI hai sNvaaditaa| vANI aura vartAva meM saMvAditA hotI hai| ___ saMsAra meM jyAdAtara loga bolate hote haiM kucha, karate hote haiM kucha! isa prakAra jIvana jIne se manuSya duHkhI hotA hai| azAnti bhogatA hai| duniyA kI eka aisI cAla hai ki svayaM visaMvAdI bole, aura dUsaroM se saMvAdita vacanoM kI apekSA rakhe! visaMvAdI bolane vAle ke prati duniyA avizvAsa se dekhatI hai| 'isake bolane para bharosA mata rakho, isake bolane kA koI ThikAnA nahIM For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 43 225 hai ..... kabhI kyA bolegA, kabhI kyA ! yaha bolegA kucha aura karegA kuch|' duniyA cAhatI hai ki Apa jaisA bolo, vaisA karo ! bAta bhI ThIka hai! jaisA boleM vaisA karanA cAhie! bolane meM bhI saMvAditA honI cAhie ! kabhI ahiMsA kI bAta kareM aura kabhI hiMsA karane kA upadeza deM, kabhI satya kA pratipAdana kareM aura kabhI jhUTha bolane para utArU ho jAyaM ! kabhI prAmANikatA kI bAta kareM aura kabhI beImAnI kI upAdeyatA batAe~.... aise loga bharosepAtra nahIM bnte| eka siddhAnta nahIM hone se aise loga Aphata meM pha~sa jAte haiM / vyApAra meM aise loga saphalatA nahIM pA skte| samAja meM priyatA nahIM pA sakate / dharmakSetra meM to usakA praveza hI nahIM ho sktaa| aise loga 'Thaga' mAne jAte haiN| vANI-vartana meM saMvAda rakhanA sIkho : Apa loga yahA~ upAzraya meM dharmasthAna meM Ate ho, dharmakriyAe~karate ho, maMdira meM jAte ho aura paramAtmA ke darzana-pUjana karate ho .... duniyA Apako dekhatI hai 'yaha kitanA acchA AdamI hai!' Apake lie ucca kalpanA hotI hai| parantu jaba Apa bAjAra meM jAte ho, dukAna para jAte ho athavA daphtara meM jAte ho, vahA~ Apa grAhakoM ke sAtha anItipUrNa vyavahAra karate ho, anyAya karate ho, krUratApUrNa AcaraNa karate ho .... taba duniyA Apako dekhatI hai 'yaha kaisA beImAna aura krUra AdamI hai....' Apake lie nimna stara kI kalpanA banatI hai ! aba dekhane vAloM ke mana meM visaMvAda paidA hotA hai! Apake jIvana meM visaMvAda dekhane ko milA! dharmasthAnoM meM maMdira meM ApakA rUpa dekhA dhArmikatA kA, dukAna - daphtara meM ApakA rUpa dekhA zaitAniyata kA ! dhArmikatA aura zaitAniyata meM saMvAditA nahIM hotI / dhArmikatA ke sAtha zaitAnI kA visaMvAda hotA hai ! dhArmikatA aura beImAnI kA melajola nahIM hotA ! dhArmikatA ke sAtha melajola hotA hai ImAnadArI kA, dayA aura divya karuNA kA, nyAya aura nIti kA / vizeSa prakAra kI dharmakriyAe~ karane vAloM meM sAmAnya dharma yadi hote haiM, sAmAnya dharmoM kA pAlana hai to jIvana meM saMvAditA sthApita hotI hai| vizeSa prakAra kI dharmakriyA karane vAloM ke jIvana meM, nyAya-nIti ityAdi sAmAnya dharmoM kA pAlana nahIM hotA hai to visaMvAditA pragaTa hotI hai| aise loga na to zAnti pAte haiM na, hI lokapriyatA ! kevala paisoM ke lie itanI krUratA kyoM ? eka zahara meM eka nyAyAdhIza ne mujhe batAyA thA ki 'mahArAjazrI Apake For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 43 226 pravacana meM jo niyamita Ate haiM aura Age prathama paMkti meM baiThate haiM usa seTha ne, eka garIba jo ki jaina hai, usa para mukaddamA dAyara kara rakhA hai| seTha usase eka hajAra rUpaye mA~gate haiM, vaha bhAI nirdhana hai, rUpaye vApasa nahIM lauTA sakatA hai....seTha ne usakA ghara le lenekA socA hai .... becArA vaha AdamI rAste kA bhikhArI bana jAyegA....kyA maMdira meM aura aise dharmasthAnoM meM AnevAle bhI dayAlu nahIM bana sakate? paise ke lie itanI krUratA ?' saMvAditA : sneha-sadbhAva kI jananI : nyAyAdhIza ne usa seTha ke jIvana meM visaMvAda pAyA ! seTha ke jIvana meM dharmakriyA ke sAtha krUratA dekhI.... dayAhInatA dekhI ! isI kA nAma visaMvAda ! yadi seTha ke jIvana meM dharmakriyA ke sAtha dayA- karuNA dekhane ko milatI nyAyAdhIza ko, to seTha ke prati aura dharmakriyAoM ke prati sadbhAva paidA hotA! saMvAditA, sneha aura sadbhAva ko janma detI hai / jo manuSya maMdira nahIM jAtA hai, sAdhupuruSoM ke pAsa nahIM jAtA hai, vizeSa prakAra kI dharmakriyAyeM nahIM karatA hai, vaisA manuSya yadi anIti karatA hai, beImAnI karatA hai, krUratApUrNa vyavahAra karatA hai....to dekhanevAloM ke mana meM visaMvAda paidA nahIM hogA ! duniyA samajhatI hai ki yaha AdamI to aisA hI hai....nahIM maMdira meM jAtA, na hI dharmasthAnoM meM jAtA, na hI koI dharmakriyA karatA.... phira to aise galata kAma karegA hI....!' logoM ke mana meM visaMvAda paidA nahIM hogaa| adhArmikatA ke sAtha anyAya - anIti beImAnI vagairaha pApoM kA melajola hai! saMvAditA hai ! jo maMdira meM nahIM jAtA hai parantu klaboM meM jAkara juA khelatA hai, jo sAdhu puruSoM ke pAsa nahIM jAtA hai parantu nRtyAMganA ke pAsa jAtA hai, jo jJAnAmRta kA pAna nahIM karatA hai parantu madirApAna karatA hai vaisA manuSya anyAya-anIti, krUratA, vizvAsaghAta jaise pApa karatA hai....to visaMvAda paidA nahIM hotA hai| ziSTa puruSoM kA jIvana saMvAdI hotA hai / ve kabhI vAda-vivAda nahIM karate! unako saMvAda hI priya hotA hai! saMvAditA kA saMgIta hI unakI jIvanavINA meM se jhaMkRta hotA rahatA hai / vAda-vivAdoM ko miTAne kI unakI bhAvanA banI rahatI hai| kyA unakI saMvAda -priyatA prazaMsanIya nahIM ho sakatI? yadi Apako vAda-vivAda aura visaMvAda priya nahIM haiM to hI Apako saMvAditA - asaMvAditA priya lagegI aura Apa usake prazaMsaka baneMge / For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-43 227 sabhA meM se : hama logoM ko to vAda-vivAda karanA aura visaMvAdI jIvana jIne meM hI majA AtA hai| __mahArAjazrI : majA AtA hai? bhale Aye majA, parantu vAda-vivAda aura visaMvAda kI burAI kA khayAla A gayA na? 'vAda-vivAda nahIM karanA cAhie, jIvana meM visaMvAda nahIM honA cAhie' yaha bAta acchI lagatI hai na? 'burAI meM majA lenA acchA nahIM hai,' aisA bodha ho jAya to eka dina vaha burAI chUTa jAyegI, burAI meM majA nahIM aaegaa| ziSTa puruSoM kI prazaMsA karate rahane se Apa meM ziSTatA AyegI hii| galata AdamI kI prazaMsA mata karo : prazaMsA karate samaya do bAtoM kA khayAla rakhanA cAhie | galata vyakti ke sAmane prazaMsA nahIM karanA! dUsarI bAta hai - jisa guNa kI, jisa vizeSatA kI prazaMsA kareM usa guNa kI aura vizeSatA kI hara dRSTi se siddhi karane kI kSamatA rakheM! saMbhava hai ki Apa jisa bAta kI prazaMsA karoge, sunane vAle prativAda bhI kareMge! usa samaya dimAga garama nahIM hone denA! cupa bhI nahIM honA! svasthatA se aura dRr3hatA se usa bAta kI upAdeyatA siddha krnaa| yadi Apa meM aisI tarkazakti yA samajhAne kI zakti nahIM hai, to prativAda karanevAle ko mere pAsa le AnA! ziSTatA hara samaya upAdeya hotI hai, deza aura kAla ke baMdhana se ziSTatA mukta hotI hai| ziSTatApUrNa jIvana jIne kA Ananda apUrva hotA hai! ziSTatApUrNa AcaraNa sva-para ke lie kalyANakArI hotA hai| ziSTatA kA saMpAdana karane kA upAya kitanA sarala batAyA gayA hai? ziSTatA kI mAtra prazaMsA karate rho| ziSTa puruSoM ke zeSa viziSTa guNoM kA, unake AcaraNoM kA vivecana Age kreNge| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana- 43 UTA www.kobatirth.org mana kA mAyAjAla ajIba hai.... vaha AdamI ko taMdurusta bhI banA sakatA hai aura bImAra banAkara mauta ke mu~ha meM bhI dhakela detA hai| kisI bhI saMjoga meM mana ko kamajora nahIM banane denA caahie| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * saMskRti ho Atmadharma ko AdhArazilA hai.... isase saMskRti ko TikAne vAle kulAcAroM ko, kula-dharmoM ko kabhI bhI niMdA yA TIkA-TippaNI nahIM karanA / * lakora ke phakora banakara aMdhAnukaraNa meM mata pha~sa jAo! kama se kama jindagI ko to soca-samajhakara jio / * AvazyakatAe~ kama karo... sAdagI se jInA siikho| phAlatU aura binajarUrI kharce baMda karo / * kisI ko sahAyatA para jonevAloM ko vyasanoM se mukta honA jarUrI hai| pravacana : 44 228 For Private And Personal Use Only BROW mahAn zrutadhara AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI, 'dharmabiMdu' grantha ke prArambha meM gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma batA rahe haiN| ve kahate hai ki 'Apa loga apane jIvana ko yadi guNamaya aura sukhamaya banAnA cAhate ho to guNanidhAna ziSTa puruSoM kI prazaMsA karate raho! cAhe Aja Apa Apatti meM adainya aura saMpatti meM namratA nahIM rakha sakate haiM, Aja cAhe ApakA jIvana avisaMvAdI nahIM hai, visaMvAdoM se bharA huA hai.... parantu Apa vaise guNavAnoM kI prazaMsA karo....mukta mana se prazaMsA karo.....eka dina AegA, jisa dina Apa guNavAn banoge ! Apa bhI Apatti meM dhIra rahoge aura sampatti meM vinamra rhoge| dhanavAn banane kI tamannA vAle loga, kyA dhanavAnoM kI prazaMsA nahIM karate ? jJAnI banane kI icchA vAle loga, kyA jJAnI puruSoM kI prazaMsA nahIM karate ? vijJAnI banane kI kAmanA vAle loga, kyA vaijJAnikoM kI prazaMsA nahIM karate ? prazaMsA karane se AtmavizvAsa dRr3ha hotA hai / 'maiM bhI jJAnI - vijJAnI bana sakatA hU~.... maiM bhI guNavAn bana sakatA hU~....' / aisA AtmavizvAsa prabala banatA hai| mana ko kamajora mata hone do : svayaM ke prati azraddhA, avizvAsa, manuSya ko avanati ke khaDDe se bAhara nahIM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pravacana- 43 229 nikalane detA hai| 'maiM to pAmara hU~.... thor3A sA duHkha bhI mujhe caMcala kara detA hai, thor3A sA sukha mujhe lalacA detA hai / mujha meM dhIratA nahIM hai.... vIratA nahIM hai .... maiM isa jIvana meM kabhI bhI AtmavikAsa nahIM kara sakU~gA.... merA mana asthira.... caMcala hai.... / ' aise vicAra manuSya kA patana karate haiM, nirAzA manuSya ko ghera letI hai| apane Apako azakta mAnanA, manuSya mana kI bar3I vikRti hai / Apa apane mana kI agAdha zakti ko samajho! mana kI zakti aparaMpAra hai| mana manuSya ko taMdurusta banA sakatA hai, mana manuSya ko mauta ke mu~ha meM pheMka sakatA hai| kisI bhI hAlata meM mana ko nirbala nahIM hone denA cAhie / kamajora nahIM par3ane denA cAhie / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir magadhabhUmi para yuddha cala rahA thA, candragupta ke sAtha mahAmAtya cANakya bhI yuddhabhUmi para the, usa samaya eka guptacara ne Akara kahA : 'mahAmAtyajI, apane sainya ke senApati zatru ke sAtha mila gaye haiM aura senA bhI saMbhavataH dagA degii....|' pUrNa svasthatA ke sAtha cANakya ne kahA : 'dUsaroM ko bhI zatru ke pAsa jAnA ho to cale jAyeM, kevala merI buddhi nahIM jAnI cAhie !' naMdarAjA kA nikaMdana nikAla kara candragupta ko magadha samrATa banAne vAle cANakya ke pAsa sudRDha mana thA! kabhI ve nirAza nahIM hue / saMkaTa bhI Aye the, bar3I-bar3I samasyAe~ bhI paidA huI thI, parantu unakA mana .... unakI buddhi vicalita nahIM huI thii| pahale sajjana bananA hai ... bAda meM sAdhu : sajjana mAnava banane kA kama se kama, dRr3ha saMkalpa to honA hI cAhie / zrAvaka banane kI aura sAdhu banane kI bAta to bahuta dUra hai, sajjana banane kI bAta mahatvapUrNa hai| sajjana bane binA zrAvaka nahIM bana sakate, sajjana hue binA sAdhu nahIM bana skte| hA~, Ajakala binA sajjanatA ke hI jyAdAtara zrAvaka dekhane ko mileMge! binA sajjanatA ke hI jyAdAtara sAdhu dekhane ko mileNge| cU~ki saMgha aura samAja meM mUlyAMkana bhakta zrAvakoM kA hai aura mUlyAMkana sAdhuoM kA hai! sajjanatA ke abhAva meM bhI samAja sAdhu - zrAvakoM ko mAna-sammAna detA hai| isalie zrAvaka bana jAnA.... sAdhu bana jAnA sarala ho gayA hai ! sabhA meM se: sAdhu banane se sajjanatA to A hI jAtI hogI na ? mahArAjazrI : binA sajjanatA sAdhu kaise banA jA sakatA hai ? sAdhu kA veza dhAraNa kara lene mAtra se kyA sajjanatA A jAtI hai? sajjanatA nahIM hai aura For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 pravacana-43 sAdhu bana jAtA hai to usa sAdhu meM durjanatA hI bar3hane vAlI hai| cUMki Apa loga sajjanatA ke pakSapAtI nahIM rahe! Apa sAdhu aura zrAvaka ke pakSapAtI bana gaye ho| sAdhutA se aura sajjanatA se Apako kucha lenA denA nahIM hai| sAdhu meM sAdhutA na ho parantu acchA vaktA ho athavA tapasvI ho....basa, Apa usake guNa gAoge! zrAvaka meM jainatva na ho parantu vaha yadi zrImanta hai athavA sattAdhIza hai to basa, Apa usake guNa gAte phiroge! phiroge na? sajjanatA ke binA, ziSTatA ke binA, ziSTatA ke pakSapAta ke binA, dhArmika yA AdhyAtmika nahIM banA jaataa| binA mAnavatA ke mAnava kaise? mAnavatA kA anurAga, mAnavatA kA pakSapAta hue binA mAnava kaise? parantu Ajakala binA mAnavatA kA mAnava bhI svIkRta ho gayA hai! binA sajjanatA ke bhI sajjana mAnA jAtA hai! binA sAdhutA ke bhI sAdhu mAnA jAtA hai! aisI duniyA meM jInA aura ziSTatA-sajjanatA saMpAdana karanA, kitanA muzkila kAma hai? phira bhI dRr3ha saMkalpa se kaunasI siddhi prApta nahIM ho sakatI hai? 'maiM ziSTa sajjana bana sakatA hU~, mujhe ziSTatA prApta karanA hai, aise saMkalpa ke sAtha, Apa ziSTa puruSoM ke sadAcaraNoM kI prazaMsA karanA zurU kara do| liyA huA kArya pUrNa karo : ziSTa puruSoM kI kucha nayI viziSTatA Aja btaauuNgaa| ye mahApuruSa koI bhI acchA kAma hAtha meM leMge, use pUrA kara ke hI choDeMge! kAma hAtha meM lene se pUrva, kArya svIkAra karane se pUrva, ve ziSTajana hara dRSTi se soca leMge! kArya kI yogyatA-ayogyatA kA, apanI buddhi se aura zAstradRSTi se nirNaya kreNge| kArya kI yogyatA kA nirNaya hone ke bAda, 'yaha kArya mujhe karanA hI hai, vighna AyeMge, to bhI maiM kArya nahIM chodduuNgaa...|' aisA sudRDha saMkalpa karate haiM aura kArya zurU karate haiN| kAryasiddhi meM vighna to Ate hI haiM! acche kAryoM meM to hajAroM vighna AyeMge! isalie eka maharSi ne kahA hai - 'zreyAMsi bahuvighnAni'! vighnoM se, AphatoM se ziSTajana Darate nahIM haiN| vighnoM para vijaya pAne ke lie, vighnoM ko kucalane ke lie, ve bharasaka prayatna karate haiN| jaba taka kAryasiddhi na ho taba taka ve prayatna jArI rakhate haiN| vighnoM se Darakara, nirAza ho kara kArya chor3a nahIM dete haiN| adhUrA kArya chor3anA unake svabhAva meM hI nahIM hotA! paraduHkhabhaMjaka rAjA vikrama kA jIvanacaritra par3hA hai? vaha jo kArya hAtha meM For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 231 pravacana-43 letA, pUrA karake chor3atA thaa....| Apa loga par3hoge to prazaMsA kie binA nahIM raha skoge| dInatA aura nirAzA to usake pAsa bhI nahIM jA sakatI thI! jo kArya uThA liyA, pUrNa karake chor3ane kA! yaha vizeSatA sAmAnya nahIM hai, bahuta bar3I vizeSatA hai| jisa vyakti meM yaha vizeSatA dekho, Apa Ananda vyakta karo, prazaMsA kro| vaise mahApuruSoM ke jIvana-caritra par3ho, unake mahAna kAryoM kI siddhi kA varNana par3ho yA....par3hate-par3hate unake satva kI hArdika prazaMsA karate calo! 'kaisA apUrva satva....kaisI vIratA....kaisI nirbhayatA aura kaisI kAryasiddhi? soca vicAra kara kArya uThAo : jyAdAtara loga, soce-samajhe binA hI kArya zurU kara dete haiM! jaba koI choTA-bar3A vighna AyA, kArya adhUrA chor3a dete haiN| jaba isa prakAra cAra-pA~ca kArya adhUre chUTa jAte haiM, manuSya AtmavizvAsa kho detA hai| apanI nirbalatA ko svIkAra kara letA hai, hatAza-nirAza bana kara bhaTaka jAtA hai| doSa hotA hai apanI asthiratA kA, nirbalatA kA, niHsatvatA kA, aura vaha doSa detA hai apane karmoM ko, apane durbhAgya ko! mere pApakarma udaya meM Aye haiM isalie mujhe kisI bhI kArya meM saphalatA nahIM milatI....koI kAryasiddhi nahIM hotii| jIvanaparyaMta nirAzA kA rUdana karatA haA jItA hai| aise logoM ke jIvana meM nahIM hotA hai ullAsa! nahIM hotA hai utsAha! kaise jIvana jInA hai? taya kara lo, abhI bhI kucha bigar3A nahIM hai.... sabhA meM se : bahuta kucha, bigar3a gayA hai...utsAha TUTa gayA hai....| abhI bhI bAjI hAtha meM hai : mahArAjazrI : bo bigar3a gayA hai, yAda mata kro| jo bigar3A nahIM hai vaha yAda rakho! Apa kA zarIra svastha hai, pA~coM indriyA~ kAryarata haiM, ApakI buddhi salAmata hai, phira kyA bAta hai? kitanA kucha hai tumhAre pAsa? __ eka bhAI mere pAsa Aye the, unhoMne kahA : merA to saba kucha naSTa ho gayA....vyApAra meM saba saMpatti ga~vA diyA... 'pArTanara' ne dhokhA diyA...aba marane ke sivAya koI mArga nahIM dikhatA...' maiMne kahA : 'Apa zAnti rkheN| mana ko vicAroM se mukta kareM, kucha kSaNoM ke liye, aura maiM pUchU usakA uttara deN| For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 pravacana-44 maiMne pUchA : ApakA zarIra nIrogI hai na? usane kahA : 'hA~, merA zarIra bilkula nIrogI hai, kaI varSoM se maiMne davAI nahIM lI hai| ___ maiMne kahA : to, eka bAta likha lo-merA zarIra svastha hai| aba batAiye ki ApakI patnI hai? kaisI hai? usane kahA : merI zAdI hue paccIsa varSa ho gaye, merI patnI mere sAtha hai aura usane mujhe kahA hai ki maiM kabhI bhI kisI bhI hAlata meM Apako chor3a ke nahIM jaauuNgii|' maiMne kahA : to dUsarI bAta likho : merI patnI mere sAtha hai| aba yaha batAyeM ki Apa ke saMtAna haiM? kitane haiM? kaise haiM? usane batAyA : mere tIna santAna haiM, do lar3ake aura eka lar3akI, tInoM acche haiM ora mere prati sneha rakhate haiM!' maiMne kahA : to tIsarI yaha bAta likho : 'mere bacce mere sAtha haiN|' aba yaha batAo ki Apa ke koI mitra haiM? kaise haiM? usane kahA : mere kucha mitra haiM aura acche haiN| jaba merI sampatti calI gaI, taba ve mere pAsa Aye the aura mujhe madada karane kI tatparatA batAI thii...|' ___maiMne kahA : to, yaha cauthI bAta likho : mere mitra mere sAtha haiN|' aba yaha batAo ki rahane ke lie ghara aura bAjAra meM dukAna hai yA nahIM? usane turaMta kahA : 'hA~ hA~, ghara merA apanA hai aura dukAna hai kirAye kii|' maiMne kahA : to, likho pA~cavI bAta : 'mere pAsa ghara aura dukAna hai! aba yaha kaho ki 'vyavasAya karane kI buddhi hai yA nahIM?' usane kahA : 'avazya! maiM do-tIna taraha ke vyavasAya kara sakatA hU~!' maiMne kahA : to, likho chachI bAta : 'mere pAsa buddhi hai!' aba kaho, ki paramAtmA ke prati zraddhA hai yA nahIM?' ___ usane kahA : 'riyalI, Ai bilIva ina gaoNDa' maiM saca kahatA hU~, merI zraddhA hai paramAtmA meM! ___ maiMne kahA : to, likho sAtavIM bAta : 'mujhe paramAtmA meM zraddhA hai|' aba Apake pAsa kyA-kyA hai, usakA 'karanTa lisTa' par3ho : 1. merA zarIra nIrogI hai| For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana -44 2. merI patnI mere sAtha hai| 3. mere saMtAna mere prati sneha rakhate haiM / 4. mere mitra mujhe sahAyatA karane ko taiyAra haiM / mere pAsa ghara aura dukAna hai| merI buddhi salAmata hai / 7. paramAtmA meM merI zraddhA hai| 5. www.kobatirth.org 6. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 233 maiMne kahA : mahAnubhAva, itanI sAta-sAta bAteM Apake pAsa haiM, phira marane kI bAta kyoM socate ho? itanA saba kucha hone para nirAzA kyoM ? aba to cAhie ina sAdhanoM kA sadupayoga karane kA utsAha ! kAryasiddhi kA dRr3ha saMkalpa! paramAtmA ke caraNoM kI zaraNAgati !' vaha harSa se gadgad ho gayA aura utsAha lie calA gayA / kAryasiddhi ke lie cAhie utsAhI mana! ullAsapUrNa hRdaya aura sthira ....zAnta buddhi / ziSTa aura sajjanoM meM ye bAteM hotI haiM unake paricaya se, unakI prazaMsA se ye bAteM Apake jIvana meM A sakatI haiN| ziSTa puruSoM kA eka nayA paricaya hai kuladharmoM kA pAlana! apanI kulaparaMparA meM jo bhI paramArtha-paropakAra kI dharmapravRtti calI A rahI ho usakA pAlana ziSTa puruSa karate rahate haiN| mAna lo ki pIr3hI dara pIr3hI sadAvrata calA A rahA ho, pyAU calI A rahI ho, ziSTa puruSa usako baMda nahIM kregaa| hA~, jaba taka usakI zakti hogI taba taka vaha calAtA rahegA / jaise prAcInakAla meM kSatriyoM kA kuladharma thA zaraNAgata kI rakSA karane kA / kulaparamparA meM yaha dharma calatA rahatA thA... abhI na to rahe vaise kSatriya aura na rahA vaha dhrm| kucha kula paramparAoM meM atithisatkAra kA dharma calatA rahatA thaa| jaba taka aisI kulaparamparAoM meM ziSTa puruSa hote rahe taba taka kuladharmoM kA pAlana hotA rahA, dhIre-dhIre ziSTa puruSoM kA abhAva hotA gayA aura kuladharmoM kA pAlana bhI samApta hone lgaa| phira bhI, kahIM para, kisI parivAra meM kuladharmoM kA pAlana hotA huA dikhAI de to prazaMsA karanA / saMskRti : Atmadharma kI AdhArazilA : For Private And Personal Use Only jisa kuladharma ke pAlana meM hiMsA, jhUTha, corI, durAcAra, vyasana - sevana ityAdi pApa na hote hoM vaise kuladharma kA pAlana prazaMsanIya hotA hai / vAstava meM Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-44 234 dekhA jAe to kuladharmoM ke pAlana se AryasaMskRti jIvaMta rahatI hai| saMskRti hI to Atmadharma kI ArAdhanA kA AdhAra hai| isalie saMskRti ko TikAne vAle kuladharmoM kI kabhI nindA nahIM karanI caahie| kuladharmoM meM bhinnatA ho sakatI hai| sabhI parivAroM ke kuladharma samAna nahIM hote, kucha kuladharma samAna hote haiM, kucha bhinna hote haiN| ziSTa puruSoM ke jIvana kI paddhati meM dharma aura saMskRti kA samanvaya hotA hai| kaI viziSTa sAMskRtika dhArAeM unake jIvana meM bahatI rahatI haiN| isalie samAja meM aura rASTra meM aise ziSTa puruSa uccatama Adarza bane hue hote haiM, preraNAsrota bane hue hote haiN| cAhie apanI guNadRSTi, cAhie viziSTatA ko parakhane kI suukssmbuddhi| durvyaya se sadA-sarvadA dUra raho : ziSTa puruSoM kI jIvanacaryA meM eka viziSTatA hotI hai asadvyaya ke parityAga kii| ziSTa puruSa tana-mana-dhana kA durvyaya nahIM krte| durvyaya aura savyaya kI bhedarekhA ve jAnate hote haiN| durvyaya-sadavyaya ko parakhane kI jJAnadRSTi hotI hai unake pAsa / zakti kA durvyaya rokane se unameM zakti kA saMgraha hotA hai| ve zaktipuMja banate haiM, isalie acche kAryoM meM unheM zIghra saphalatA milatI hai| ve mahApuruSa, phAlatU aura nimna stara ke vicAra nahIM karate! gaMde vicAra nahIM karate, kalpanAjAla nahIM bunate! isase mana kI zakti kA durvyaya nahIM hotA hai| phAlatU aura pApa vicAra karane se mana kI zakti kSINa hotI hai | mana nirbala banatA hai| satkArya karane meM mana ullasita nahIM bntaa| ziSTa puruSoM kI saphalatA kA rahasya yaha hai ki ve mana kI zakti kA durvyaya nahIM karate apitu saMgraha karate haiN| tana kI zakti kA, zArIrika zakti kA bhI ve mahApuruSa durvyaya nahIM krte| nirarthaka daur3adhUpa nahIM krte| niSprayojana gamanAgamana nahIM krte| soca samajhakara hI ve zarIrazakti kA upayoga karate haiN| isalie jaba koI viziSTa-mahatvapUrNa prayojana upasthita hotA hai, taba zarIra zakti bharapUra mAtrA meM unake pAsa hotI hai| ve thakate nahIM haiM, zarIra meM sphUrti banI rahatI hai| jIvana sadAcArI hone se vIryazakti kA saMcaya hotA rahatA hai, usase zarIra sazakta aura sphUrtivAlA banA rahatA hai| For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-44 __ 235 dhanazakti ke durvyaya se bhI bacanA cAhie : dhanazakti kA, ziSTapuruSa durupayoga nahIM krte| dhana bhI gRhastha kI eka bar3I zakti hai| usa zakti kA durvyaya nahIM karane vAle hI sadvyaya kara sakate haiN| dhana kA, paise kA durupayoga aura sadupayoga kise kahate haiM, yaha to Apa jAnate ho na? dhana kA durvyaya nahIM karate ho na? dhana kA durvyaya nahIM karane vAloM ke prati kisa dRSTi se dekhate ho? ___ 'mujhe merI lakSmI kA durupayoga nahIM karanA hai, aisA ApakA dRr3ha saMkalpa hogA to hI Apa durupayoga nahIM karoge aura parivAra ko bhI apanI bAta samajhAne meM saphalatA paaoge| hA~, parivAra ko samajhAnA anivArya hai| anyathA Apa to durupayoga nahIM karoge parantu patnI, putra, putrI vagairaha karate rheNge| Apa sinemA dekhane nahIM jAyeMge, parantu ve loga jAyeMge! Apa hoTala meM nahIM jAyeMge, ve loga jAyeMge! Apa phaizanebala kapar3e nahIM pahanoge, ve loga pahaneMge! Apa dasa rUpaye ke jUte se kAma calA loge ve loga sau-do sau rUpaye se kama kImata ve jUte nahIM phneNge| Apako bAhara jAnA hogA, paidala jAoge yA basa meM jAoge, ve loga TaiksI meM ghUmanA pasanda kreNge| Apa ghara meM alpa 'pharanIcara' pasanda kareMge, ve loga 'pharanIcara' se ghara bhara denA pasanda kreNge| Apa sAdA bhojana lenA pasanda kareMge, ve loga viziSTa bhojana pasanda kareMge! bAta eka Adarza parivAra kI : isalie, parivAra ko dhana kA apavyaya nahIM karane kI bAta, zAnti se aura tarka se samajhAnI pdd'egii| dhana kA sadupayoga samajhAnA pdd'egaa| eka karor3apati parivAra ke nikaTa pandraha-bIsa dina rahane kA avasara AyA thaa| usa parivAra ke do lar3ake kaoNleja jAne ke lie nikale, maiMne donoM ko dekhA....mujhe sukhada Azcarya huaa| usa samaya to maiM kucha bolA nahIM, jaba zAma ko ve kaoNleja se vApasa Aye, bhojanAdi se nivRtta hokara mere pAsa Akara baiThe, maiMne unase pUchA'tuma hAtha para ghar3I kyoM nahIM bAMdhate?' unhoMne kahA : ghar3I kI AvazyakatA hI nahIM rahatI! ghara meM ghar3I dekhakara jAte haiM, rAste meM TAvara samaya batAtA hai aura kaoNleja meM ghar3I hai hI! klAsa meM bhI ghar3I hotI hai! maiMne kahA : tumheM zauka nahIM hai ghar3I bA~dhane kA? athavA tumhAre mitra nahIM kahate ki 'zrImaMta hokara eka acchI ghar3I bhI nahIM bA~dhate?' dUsare zrImanta mitroM For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-44 236 ke hAtha para acchI ghar3I dekhakara tumhArA mana nahIM hotA ghar3I bA~dhane kA? ___ do bhAI meM se eka bhAI ne kahA : hameM aisA zauka nahIM hai| zurUAta meM mitra pUchate the to hamane unako kahA thA : ghar3I bAMdhanA koI zrImantAI kA pratIka nahIM hai! aura, 'hama zrImanta haiM' aisA duniyA ko batAne kI hameM cAha bhI nahIM hai! basa, tabhI se koI 'hamAre' sAtha ghar3I ke viSaya meM bAta nahIM karatA! maiMne kahA : 'isa se, tuma kaMjUsa ho, vaisA 'imprezana' nahIM banA? unhoMne kahA : nahIM jI, kaoNleja meM jaba koI acchA kArya hotA hai, hama acchA Donezana-dAna dete haiM! jaise, garIba vidyArthiyoM ko kitAbeM phrI denA, unako Arthika sahAyatA denA....vagairaha / aisI pravRtti karane se kaoNleja meM sabhI vidyArthI hamArI ora prema se dekhate haiN| ___ maiMne dUsarA prazna pUchA : maiM dekhatA hU~ ki pratidina tuma donoM bhAI simpalasAde vastra pahanakara kaoNleja jAte ho....tuma bar3hiyA...mUlyavAn aura phaizanebala vastra kyoM nahIM pahanate?' sAdagI meM hI zobhA amIrI kI : unhoMne kahA : hama choTe the tabhI se pitAjI ne hamako ye saMskAra diye haiM! ve kahate the 'sAdagI se zrImantAI zobhatI hai! sAdagI se jioge to acche kArya karane kI zakti bddh'egii| apanI lakSmI satkArya karane ke lie hai, apane svayaM ke mauja-zauka ke lie nahIM hai! pitAjI svayaM sAdagI se jIte haiM! aura lAkhoM rupaye kA dAna dete haiM! jaba dAna kI bAta AI, maiMne bAta pakar3a lI aura pUchA : 'tumhAre pitAjI lAkhoM rupaye kA dAna dete haiM, kyA tuma logoM ko pasanda AtA hai?' __ donoM bhAI ha~sa par3e....aura kahane lage : 'hameM kyoM pasanda nahIM Aye? pitAjI kamAte haiM aura kArya karate haiM! hamArA nArAja hone kA prazna hI nahIM uThatA!' eka paise kA bhI durvyaya nhiiN| na ve hoTala meM jAte the, nahI kabhI bAhara kA kucha khAte | zrImanta hote hue bhI phAlatU kharca nhiiN| jIvana jIne kI yaha uttama paddhati hai| antima do dazaka meM, apane deza meM, apane samAja meM bhI phAlatU arthavyaya bar3ha gayA hai| zrImanta to karate hI haiM, madhyamavarga aura garIba loga bhI paise kA durvyaya kara rahe haiN| For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pravacana-44 237 madhyama kakSA ke parivAra meM sinemA dekhane kA mAsika kharca kitanA ? bIsapacIsa rUpaye to AsAnI se kharca ho jAte haiN| bIDI-sigareTa aura hoTala kI cAya kA kharca kitanA? mAsika pacAsa rUpaye to mAmUlI kharca ! sAbuna kA kharca kitanA? ghara meM kitane prakAra ke sAbuna cAhie? kitane prakAra ke pAvaDara cAhie? dhobI kA kharca alaga! ghara meM hara vyakti kA paoNkeTa-kharca alaga! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itane sAre phAlatU kharca karanA aura phira cillAnA ki 'madhyama kakSA ke parivAra du:khI haiM...unakI sahAyatA karanA cAhie ! unako Arthika madada denI cAhie!' itanA hI nahIM aba to juA khelanA 'maTakA' khelanA bhI sAmAnya ho gayA hai| isa prakAra paise kA durvyaya karane vAle loga kaise satkArya kara sakate haiM ? durvyaya karate haiM, phira bhI mAnane ko taiyAra nahIM ki 'hama durvyaya karate haiM!' nahIM, ve to mAnate haiM ki 'hama saba kucha ThIka hI karate haiM! isa jamAne meM yaha saba kucha to honA cAhie / ' kucha loga to samAja kI, dhArmika saMsthAoM kI yA dAnavIroM kI sahAyatA lekara - Arthika sahAyatA prApta karake mauja-majA karate haiM! vyasana-sevana karate haiM! vyasanoM meM Dube hue ko sahAyatA kaisI ? eka gA~va meM hama varSAkAla vyatIta kara rahe the / eka dina eka 35-40 varSa kA yuvaka mere pAsa aayaa| usane mujhe kahA : 'merI sarvisa chUTa gaI hai, merI patnI 'pregananTa' hai, mere pAsa paise nahIM hai, kRpA kara kisI vyakti se yA saMsthA se mujhe kucha Arthika sahAyatA karavAiye athavA 'sarvisa' mila....jAye...vaisA prabandha karavAne kI kRpA kareM / ' maiMne usakA nAma patA le liyA aura kahA ki 'kala aanaa|' vaha calA gyaa| 3. parastrI kA tyAga karanA, 4. pratidina maMdira jAnA, maiMne usa vyakti ke viSaya meM kucha jAnakArI prApta kii| dUsare dina vaha AyA, baitthaa| maiMne kahA : 'tumheM naukarI to mila sakatI hai mAsika 300/400 rUpaye mila sakate haiM, parantu merI cAra bAteM mAnanI pdd'eNgii| cAra pratijJAeM lenI hoMgI!' usake mu~ha para cintA kI rekhAeM ubhara AI ! maiMne kahA : 1. juA nahIM khelanA, 2. zarAba nahIM pInA, For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 pravacana-44 itanI pratijJA kara lo aura kala se hI naukarI para laga jaao| apanA jIvana sudhAro aura parivAra kA jIvana bhI sudhaaro|' usane kahA : 'maiM socakara kala aauuNgaa....|' khar3A huA aura calA gayA! Aja dina taka vApasa nahIM AyA! aba Apa batAiye ki, ye bAteM jo nahIM mAneM usako Arthika sahAyatA karanI cAhie? yadi Apa loga karoge sahAyatA, to usakA upayoga kyA hogA? aura, aise vyakti ko Apane 100/200 rUpaye de bhI diye, to kyA karegA? kyA parivAra ke lie kharca karegA? nahIM, vaha pahale zarAba kI botala kharIdegA! bAda meM juA khelegA...svayaM hoTala meM jAkara peTa bharegA aura jAegA vezyA ke koThe para! isalie kahatA hU~ ki Arthika madada karane se pahale una logoM ko vyasanoM se mukta karanA hogaa| paise kA durvyaya nahIM kareM, vaisI sthiti kA nirmANa karanA hogaa| manuSya ko sarvaprathama yaha bodha honA cAhie ki 'maiM lakSmI kA durvyaya karatA hU~, mujhe nahIM karanA caahie|' itanI samajhadArI AegI to hI vaha ziSTa puruSoM kI prazaMsA kara sakegA ki 'ye mahAnubhAva eka paise kA bhI durvyaya nahIM krte|' prasanna jIvana jIne kA sahI rAstA : __ paise kA durvyaya karanA bhI phaizana bana gayA hai! sAmAjika 'sTeTasa' mAnA jAtA hai! 'Apa loga 'pikcara' dekhane nahIM jAte? Apa loga 'kenTIna' meM cAya nahIM pIte? Apa loga aise-aise kapar3e nahIM pahanate?....Apa loga ghara meM 'phrIja' nahIM lAte?....reDio nahIM bajAte? TI. vI. nahIM hai Apake ghara meM? abhItaka Apane 'DAyaniMga Tebala' nahIM basAyA? abhI taka ghara meM naukara nahIM? saba kAma Apa svayaM karate ho?....' paise ke durvyaya ko phaizana mAnane vAle loga aisI bAteM karake apanA gaurava batAte phirate haiM! durvyaya nahIM karane vAloM ko hIna bhAva se dekhate haiM! aise loga ziSTa puruSoM kI prazaMsA kaise kareMge? ve to upahAsa kareMge!' yaha to kaMjUsa hai...aThThArahavIM zatAbdI meM jItA hai 'oNrthoDoksa' hai...' aisA-aisA boleMge! ___ziSTa puruSoM kA lakSya hotA hai Atmahita kaa| lakSya hotA hai mana kI prasannatA kA aura tana kI pavitratA kaa| isa lakSya se jIvana jIne vAle ziSTa puruSa, kama se kama AvazyakatAoM se jIvana jIne kI paddhati apanAte hue jIte haiN| ve kisI kA anukaraNa nahIM krte| ve calate haiM jJAnI puruSoM ke mArgadarzana ke anusAra / dekhA-dekhI aura andha-anukaraNa unako kataI pasanda nahIM aataa| For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-44 239 vAstava meM yaha saccA mArga hai prasannatApUrNa jIvana jIne kA | manuSya jyoM-jyoM bhautika-vaiSayika sukha ke sAdhana bar3hAtA jAtA hai, usakI manaHzAnti naSTa hotI jAtI hai| usake pavitra vicAra naSTa hote jAte haiN| vaha aneka ulajhanoM meM pha~satA jAtA hai| cintA, santApa aura udvega se vaha bhara jAtA hai| koI nahIM bacA sakatA aise logoM ko| yadi Apa loga samajha jAo aura durvyaya baMda kara do saMpatti kA, to baca jAoge aneka aniSToM se| taba tuma mahasUsa karoge.... 'tana-mana aura dhana kA apavyaya nahIM karanA cAhie, isa satya ko svIkAra kara lo, tabhI Apa ziSTa puruSoM kI prazaMsA karoge / ApakA bhI Adarza banegA ki 'mujhe apavyaya se bacanA hai|' kabhI Apa durvyaya kara doge athavA parivAra ke loga apavyaya kara deMge, to Apako burA lagegA | maiMne acchA nahIM kiyA, phAlatU kharca kara diyaa....|' aphasosa hogaa| __ 'morDana' banane kA moha chor3a do| duniyA kA andha anukaraNa chor3a do| 'sinemA' ke parde para jo kucha dekhate ho, usakA anukaraNa karanA chor3a do| aura, yadi mahilAe~ yaha bAta mAna jAyeM, unake hRdaya meM yaha bAta a~ca jAye to Apake parivAroM meM bahuta acchA parivartana A jAya / lakSmI kA durvyaya ruka jaaye| sajjanoM kA 'durvyaya tyAga' Apako AkarSita karatA rhegaa| __ziSTacarita prazaMsanama' ke viSaya meM vistRta vivecana isalie kara rahA hU~ cUMki Apako ziSTa-sajjana banAnA hai! sajjanoM kI jIvana paddhati kA paricaya isalie karA rahA hU~, cUMki Apa vaisI jIvana paddhati ko pasaMda kareM, vaise jIvana ke prazaMsaka bneN| ziSTa puruSoM ke caritra kI dUsarI viziSTa bAteM Age kruuNgaa| Aja, basa itanA hI, For Private And Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pravacana -44 UTAS www.kobatirth.org acchA vicAra karanA sarala bAta hai... acchA kArya karanA utanA sarala nahIM hai! acchA kArya karane ko tAkata na ho to bhI acche kArya ko prazaMsA to karanI hI caahie| acche kArya ke prati hamezA pakSapAtI bane raho! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haraeka kArya ke lie ucita samaya aura ucita sthAna hotA hai| isa aucitya kA jJAna AdamI ko honA jarUrI hai| pramAda- Alasa- lAparavAhI ye saba AdamI ke bar3e zatru haiN| AtmavikAsa ko yAtrA ke avarodhaka hai| AtmavikAsa ke lie pramAda kA tyAga evaM satata puruSArtha karanA hI hogA ! mahatvapUrNa kArya ko chor3akara idhara-udhara kI bAtoM meM bhaTakane vAle kyA khAka kucha kara gujareMge? pravacana : 45 240 For Private And Personal Use Only YOU mahAn zrutadhara AcAryadeva zrI haribhadrasUrIzvarajI ne svaracita 'dharmabindu', grantha meM sarvaprathama gRhastha kA sAmAnya dharma batAyA hai / cauthA gRhasthadharma batAyA hai : ziSTa puruSoM ke caritra kI prazaMsA kA / ziSTa puruSoM kA saccaritra kaisA hotA hai, vaha vistAra se maiM isaliye batA rahA hU~, tAki Apako ziSTa puruSoM ke caritra kA jJAna ho aura Apa usakI prazaMsA kara sakeM / prazaMsA karate-karate Apa bhI vaise ziSTa puruSa bana jAyeM! kabhI, mAna lo ki ve guNa Apa meM nahIM A pAye, taba bhI una guNoM kA pakSapAta Apa meM prasthApita hogA aura bhavAntara meM ve guNa Apa meM avazya AeMge / prazaMsA kA pakSapAta saMskAraprada : Apa isa siddhAnta ko acchI taraha samajha lenA / manuSya jisa bAta kI prazaMsA karatA rahatA hai, usa bAta kA pakSapAta usake mana meM dRr3ha hotA jAtA hai| jisa bAta kA pakSapAta ho jAtA hai, usake gAr3ha saMskAra AtmA meM sthApita hote haiM aura ye saMskAra AtmA ke sAtha janmAntara meM calate haiM! janmAntara meM ve saMskAra manuSya meM prakaTa hote haiN| saMbhava hai ki sabhI acchI bAteM vartamAna jIvana meM na bhI A pAyeM, parantu Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-44 241 acchI bAtoM kA pakSapAta to hRdaya meM ho sakatA hai| jo manuSya dAna nahIM de sakatA hai vaha dAna dharma kA pakSapAtI to bana sakatA hai! brahmacarya kA pAlana jo nahIM kara sakatA hai vaha brahmacarya kA prazaMsaka to bana sakatA hI hai! nyAya-nIti pramANikatA kA pAlana nahIM kara sakane vAlA manuSya bhI nyAya-nIti aura pramANikatA kA pakSapAtI to jarura bana sakatA hai| sabhA meM se : jisa bAta kA pakSapAta ho usa bAta kA pAlana kyoM nahIM hotA hai... isake pIche kAraNa kyA hai? ___ mahArAjazrI : aisA niyama nahIM ho sakatA ki jisa bAta kA pakSapAta ho usakA pAlana hogA hI! nahIM bhI ho sakatA hai| pakSapAta vaicArika bhUmikA hai, pAlana kartavya kI bhUmikA hai| vaicArika bhUmikA se kartavya kI bhUmikA bar3hakara hotI hai| kartavya kI bhUmikA nibhAne meM vizeSa zakti apekSita hotI hai| acchA vicAra karanA sarala hai, acchA kAma karanA muzkila hotA hai| jise acche kAma karane kI zakti na ho, use acche kAma kI prazaMsA to karanI hI cAhie, use acche kAma kA pakSapAta to honA hI cAhie | prazna : kAma burA karatA ho aura vicAra acchA karatA ho....to kyA phAyadA? uttara : bahuta bar3A phAyadA hai! vAstava meM yadi vaha vicAra acche karatA hai to eka dina vaha burA kAma chor3a degA! bure kAma chUTa jAyeMge! yaha fAyadA kyA kama hai? isalie uttama puruSoM ke satkAryoM kI prazaMsA karate rho| ___sajjana jo bhI kArya karate haiM, ucita sthAna para karate haiN| hara kAma karane ke ucita sthAna hote haiN| jisa sthAna para jo kArya karanA ho usI sthAna para vaha kArya karanA caahie| jIvana-vyavahAra meM kSetra aura kAla kA mahatva hotA hai| hara kArya kA ucita samaya aura ucita sthAna hotA hai| manuSya ko isa aucitya kA jJAna honA cAhie | sthAna kA aucitya bhI anivArya : ziSTa puruSa kabhI bAjAra meM khar3e khar3e nahIM khAyeMge! bAjAra meM kisI se jhagar3A nahIM kreNge| rAste meM khar3e-khar3e ha~sI-majAka nahIM kreNge| rAste meM parAyI aurata se jyAdA bAteM nahIM kreNge| ye sArI kriyAe~ karane ke lie bAjAra yA rAstA anucita sthAna hai| khAnA khAyeMge lekina ghara meM baiThakara! kisI se do kaTu zabda kaheMge parantu makAna meM, ha~sI-majAka bhI kareMge parantu ghara meM! For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 pravacana-44 ghara meM bhI ucita sthAna kA khayAla rakhanA Avazyaka hotA hai| patnI ko upAlaMbha denA hai, baccoM kI upasthiti meM nahIM denA caahie| jaba ghara meM bacce nahIM ho taba jo upAlaMbha denA ho, de sakate ho| vaha bhI, sAre par3osI ikaTThe ho jAyeM vaise zabdoM meM nahIM! ghara kI cAra dIvArI ke bAhara ApakI AvAja nahIM jAnI caahie| yuvAna putra putrI ko gambhIra bAta kahanI hai to ekAnta meM kho| dUsaroM ke sAmane, mitroM ke bIca yA gharavAloM ke bIca meM unako upAlaMbha mata diyA kro| kisI ko upAlaMbha denA, eka kriyA hai| vaha kriyA ucita sthAna para honI caahie| jo kriyA gupta sthAna meM karane kI hotI hai usa kriyA ko prakaTa nahIM karanA caahie| jo kriyA prakaTa meM karane kI hotI hai, use gupta sthAna meM nahIM karanA caahie| buddhimAna vaise ziSTa puruSa, sthAna kA aucitya samajha kara hara kriyA karate haiN| yadi Apa nahIM karate ho to unakI prazaMsA to kara sakate ho na? bambaI-ahamadAvAda-dillI jaise bar3e zaharoM meM, jahA~ hajAroM parivAroM ko eka-eka kamare meM hI pArivArika jIvana jInA hotA hai vahA~ sthAna kI maryAdAoM kA pAlana prAyaH nahIM ho pAtA hai| sArI kriyAyeM eka hI kamare meM karane kI hotI haiM! strI-puruSa kI maryAdA nahIM rahatI, mAtA-pitA aura saMtAnoM kI maryAdA nahIM rhtii| baccoM ko nahIM dekhane yogya dRzya dikhAI dete haiM aura unake mana meM vikRtiyA~ praviSTa ho jAtI haiM | grAmya saMskRti kI Aja ho rahI upekSA : sabhA meM se : kyA kareM? AjIvikA ke lie bar3e zaharoM meM jAnA par3atA hai, gA~voM meM to vyApAra-dhaMdhA rahA hI nhiiN| mahArAjazrI : kyA Aja manuSya ko AjIvikA kI hI icchA hai? jinako AjIvikA kA prazna nahIM hai, kyA ve loga zahara chor3akara gA~va meM nahIM lauTa sakate? nahIM, Aja hara AdamI ko dhanavAna bananA hai! hara vyakti ko alpa mehanata se jyAdA dhana kamA lenA hai| zaharoM meM rahakara mauja-majA karanA hai| grAmya jIvana pasanda hI kisako hai? zaharoM kI vikRtiyA~ pasanda haiM, grAmya jIvana kI saMskRti aba upekSita ho gaI hai| kSetra-kAla kI maryAdAoM kA pAlana, bar3e zaharoM meM asaMbhava sA bana gayA hai| yA to Apa loga, jinako aba AjIvikA kamAne kI cintA nahIM hai, zaharoM ko chor3o athavA zaharoM kI vikRtiyoM ke bhoga banakara mAnava jIvana ko barabAda For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-44 243 hote dekhate rho| dhanavAna banane kI tIvralAlasA meM pAgala bane hue Apa logoM kA insAna bananA bar3A vikaTa prazna bana gayA hai| dhanavAna banane kI dhuna se kyA bana sakoge? yaha dhuna bhUta-pizAca se bhI jyAdA bhayAnaka hai| lAkhoM karor3oM rupaye mila jAne para bhI isa dhuna se mukta honA muzkila hai| kAphI soca samajha kara jJAnadRSTi ke prakAza meM dhanasaMpatti kI asAratA ko hRdayastha kara isa dhuna se chuTakArA pA lo| dhanavAna banane kI dhuna se mukta bano : dhanavAna banane kI dhuna se chuTakArA pAne vAlA hI mAnava jIvana ke zRMgArabhUta ina sAmAnya dharmoM kA pAlana kara sakatA hai| karanA hai pAlana? jIvana ko guNoM ke puSpoM se sajAnA hai na? guNoM ke suvAsita puSpoM se suzobhitajIvana kA jo Ananda, jo prasannatA Apa cAhate ho vaha Ananda, vaha prasannatA Apako 'eyarakaMDIzanDa' baMgale meM bhI nahIM mila skegii| yaha bAta Apa ke hRdaya meM a~canI caahie| guNamaya jIvana jIne kA ApakA sadRr3ha saMkalpa honA caahie| ___ ziSTa puruSoM kA prazaMsA karane yogya eka AcaraNa hai 'pradhAnakArye nirbaMdhaH' / kArya to aneka hote haiM, parantu kucha kArya sAmAnya hote haiM, kucha kArya mahattvapUrNa hote haiN| kucha kArya tatkAla karane ke hote haiM, kucha kArya nahIM chor3e jA skte| ziSTapuruSoM kI aisI prajJA hotI hai, buddhi hotI hai ki ve hara kArya kI gauNatA-pradhAnatA kA viveka kara sakate haiM aura kAryasaphalatA prApta sakate haiN| ___jaba aneka kArya eka sAtha upasthita ho jAte haiM taba kisa kArya ko mukhyatA denA, kisa kArya ko mahatva denA, yaha viveka para nirbhara karatA hai| kArya kI agratA para zrI rAma kA dRSTAMta : rAmAyaNakAla meM, vAnaradvIpa para eka dina aisI hI ghaTanA bana gaI! vAnaradvIpa kA adhipati thA sugrIva | sugrIva kI paTarAnI thI taaraa| rAjakumArI tArA ke sAtha zAdI karanA cAhatA thA vidyAdharakumAra saahsgti| jabaki tArA kI zAdI ho gaI sugrIva ke sAtha, taba sAhasagati sugrIva ko duzmana mAnane lgaa| sugrIva sAhasagati se jyAdA balavAna thA, isalie sAhasagati tArA kA apaharaNa karane meM samartha nahIM thA, parantu usake hRdaya meM to tArA ke prati prabala rAga banA huA thaa| kisI bhI taraha tArA ko pAne kI usakI tIvra icchA thii| For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-45 244 __ tAkata se to sugrIva kA sAmanA karanA usake basa meM nahIM thaa| sAhasagati ne vidyAsiddhi karane kA nirNaya kiyA | vaha himavaMtagiri kI guphA meM jA baiThA / usane 'pratAriNI' vidyA kI sAdhanA zurU kii| kucha samaya kI sAdhanA ke bAda vidyA siddha huii| vaha khuzI ke mAre jhUma uThA / ajJAnI jIva jaba koI ekAdha kArya siddha ho jAtA hai taba mAna letA hai ki 'aba mere sabhI kArya siddha ho gaye!' usako karmoM kI kuTilatA kA bhAna nahIM hotA hai....ki naiyA kinAre para bhI DUba sakatI hai! 'pratAriNI' vidyA ke sahAre tArA ko prApta karanA, sAhasagati ko AsAna lagA....vaha vAnaradvIpa para jA phuNcaa| __usane sugrIva kA rUpa kara liyaa| rUpa parAvartana karane kI vidyA usane pA lI thii| vaha rAjadhAnI kiSkindhA ke udyAna meM jA phuNcaa| usane dekhA ki sugrIva bAhya udyAna meM krIr3A karane gayA hai, isa avasara kA usane lAbha utthaayaa| usane nagara meM praveza kara diyaa| nagara-rakSakoM kI dRSTi meM vaha sugrIva hI thA! vaha sIdhA rAjamahala meM phuNcaa| rAjamahala ke rakSakoM ne bhI sugrIva ko praNAma kiyA aura natamastaka hokara mArga de diyA / nakalI sugrIva ne to sIdhA antaHpura kA rAstA liyA ki jahA~ tArA rAnI thI! antaHpura ke rakSakoM ne nakalI sugrIva ko acAnaka besamaya antaHpura ke dvAra para dekhA....unako Azcarya huA....unhoMne praNAma karake kahA : abhI hama mahArAnI ko Apake padhArane kI sUcanA dekara Ate haiM Apa yahIM pratIkSA kareM! rakSakoM ne antaHpura meM jAkara tArA rAnI se kahA : 'mahArAjA dvAra para padhAre haiM!' tArA rAnI snAna karane jA rahI thI....usako Azcarya huA, parantu usane kahA : mahArAjA ko kaho ki maiM snAnAdi se nivRtta hokara, dvAra para svAgata karane AtI hU~| asalI nakalI sugrIva : __ rakSakoM ne nakalI sugrIva ko kahA : 'mahArAnI snAnAdi se nivRtta hokara svayaM svAgata ke lie dvAra para A rahI haiM, Apa yahA~ pratIkSA karane kI kRpA kreN|' nakalI sugrIva ke mana meM tArA se milane kI tIvra utkaMThA thI parantu kyA kareM? rAjamahala kI rIta-rasamoM kA Adara karanA Avazyaka thA! vaha antaHpura ke dvAra para Tahalane lgaa| ___ udhara nagara ke dvAra para bar3I gar3abar3I maca gii| saccA sugrIva bAhya udyAna meM krIr3A karake vApasa lauTA to nagara ke dvAra para nagararakSakoM ne usako rokaa| 'mahArAjA sugrIva to kabhI ke nagara meM padhAra gaye haiM, Apa dUsare sugrIva kahA~ se padhAra gaye?' sugrIva ko bar3A Azcarya huaa....| usane kahA : 'saccA sugrIva For Private And Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-45 245 maiM hU~, mere pahale yadi koI sugrIva nagara meM gayA hai to vaha nakalI hai|' nagararakSaka dvidhA meM par3a gye| donoM sugrIva eka samAna the! asalI aura nakalI kA bheda karanA, unake lie muzkila kAma thaa| dvArarakSakoM ne sugrIva ko nagara meM praveza nahIM karane diyA aura zIghra hI rAjamahala meM jAkara yuvarAja candrarazmi ko paristhiti se paricita kiyaa| maMtrImaMDala ko bhI sAvadhAna kara diyaa| kiSkindhA meM do sugrIva! saba ke sAmane vikaTa prazna paidA ho gayA / yuvarAja candrarazmi ne socA : kauna asalI sugrIva hai aura kauna nakalI sugrIva hai, isakA nirNaya karanA eka kArya hai, dUsarA mahattvapUrNa kArya hai kisI bhI sugrIva ko antaHpura meM praveza karane se rokanA! tIsarA kAma hai asalI-nakalI sugrIva kI pahacAna kara sake, aise jJAnI puruSa kI khoja krnaa| antaHpura kI surakSA pramukha kartavya thA : usane ina kAryoM meM sarvaprathama mahattva diyA antaHpura kI rakSA karane kA / usane senApati se kahA : Apa nagara ke dvAra para jAkara usa sugrIva ko vahIM para roko | maiM antaHpura ke dvAra para khar3A rahU~gA, kisI bhI sugrIva ko antaHpura meM praveza nahIM karane duuNgaa| maMtrImaMDala ko usane kahA : Apa aisA upAya soco ki zIghra asalI-nakalI sugrIva kA bheda khula jAye! dekho, candrarazmi kI kAryakSamatA! sabhI kAryoM meM pradhAna kArya usane dekhA antaHpura kI rakSA kA aura vaha kArya kisI dUsare ko nahIM sauMpA, vaha svayaM usa kArya ko karane ke lie cala pdd'aa| candrarazmi, vAnaradvIpa kA sarvazreSTha yoddhA thA, ajeya parAkramI puruSa thaa| vIra vAlI kA vaha putra thaa| sugrIvane bhatIje ko yuvarAja kA pada diyA thaa| candrarazmi zastrasajja banakara zIghra hI antaHpura ke dvAra para pahu~ca gayA aura antaHpura ke rakSakoM ko sAvadhAna kara diyA / sainikoM ne antaHpura ko cAroM ora se ghera liyaa| nakalI sugrIva isa nayI Aphata ko dekhakara baukhalA utthaa| itane meM mahArAnI tArA antaHpura ke dvAra para AyI, usane dvAra para zastrasajja candrarazmi ko khar3A dekhA....! usako Azcarya huA, pUchA : 'candra! beTA tU yahA~ aura zastrasajja hokara? kyA bAta hai?' candrarazmi ne tArA rAnI ko paristhiti batAyI aura kahA : Apa anta:pura ke gupta kakSa meM calI jAiye / maiM yahA~ khar3A hU~, Apa nizcita rheN|' tArA rAnI asamaMjasa kI sthiti meM antaHpura ke gupta kakSa meM calI gii| For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-45 246 nakalI sugrIva antaHpura meM praveza karane ke lie Age bar3hA | candrarazmi ne usako rokA | sugrIva ke kahA : 'maiM hI saccA sugrIva hU~, maiM hI antaHpura meM jAne kA adhikArI huuN|' candrarazmi ne kahA : 'Apa sacce sugrIva haiM yA nagara ke dvAra para khar3e hue sugrIva sacce haiM - isa bAta kA jaba taka nirNaya na ho taba taka Apa dhairya dhAraNa kreN|' nakalI sugrIva candrarazmi ke sAtha yuddha karane tatpara ho gayA, candrarazmi ne usako vahA~ se httaayaa| ___ parantu maMtrImaMDala ke lie asalI-nakalI sugrIva kA bheda karanA azakya ho gyaa| sainika do vibhAga meM baMTa gye| loga bhI do vibhAga meM baMTa gye| donoM sugrIva ke pakSakAroM ke bIca yuddha prAraMbha ho gyaa| kiSkindhA nagarI kI galIgalI meM yuddha hone lgaa| maMtrImaMDala candrarazmi ke pAsa pahu~cA | candrarazmi ne kahA : jaba taka asalI-nakalI sugrIva kA bheda nahIM khulegA, Antarika vigraha hone vAlA hI hai | Apa bheda ko dUra karane kA prayatna kareM, maiM yahA~ aMtaHpura se haTane vAlA nahIM huuN| ___ jo asalI sugrIva thA, apane nagara kI aura senA kI durdazA dekhakara ro par3A | do sugrIvoM ke bIca bhayAnaka yuddha huA parantu koI kisI ko harA nahIM sakA.... | mAmalA bar3A pecIdA bana gayA / nakalI sugrIva punaH antaHpura ke dvAra para phuNcaa| candrarazmi ne usako rokaa| nakalI sugrIva atyanta krodha se candrarazmi ke sAtha yuddha karane lgaa| candrarazmi ne nakalI sugrIva ke sAre zastra tor3a diye aura use jamIna para paTaka diyaa| usake sIne para kaTArI rakha dI aura kahA : 'maiM isalie tujhe jindA chor3atA hU~....cUki tU yadi asalI sugrIva ho, to anartha ho jAya terI mauta se / parantu yadi dUsarI bAra antaHpura meM praveza karane kI koziza karegA to jindA nahIM rhegaa|' nakalI sugrIva vahA~ se bhAgA aura asalI sugrIva ke pAsa pahu~cA | asalI sugrIva ko ghera kara kiSkindhA kA senApati senA ke sAtha khar3A thA / nakalI sugrIva apanI chAvanI meM pahu~ca gyaa| sugrIva kI sahAyatA ke lie zrIrAma : __ asalI sugrIva ne, isa saMkaTa se mukta hone ke lie zrI hanumAnajI ko bulAvA bhejaa| hanumAnajI aaye| unhoMne donoM sugrIvoM ko dekhA! ve bhI ulajhana meM pha~sa gye| hanumAnajI dekhate rahe aura nakalI sugrava ne asalI sugrIva ko bahuta piittaa....| hanumAnajI cale gye| asalI sugrIva bar3A aphasosa karane lgaa| vaha apane mitroM ko yAda karane lagA.... usako khara vidyAdhara yAda For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 45 247 aayaa| parantu khara vidyAdhara to lakSmaNajI ke dvArA yuddha meM mArA gayA thaa| sugrIva ke dimAga meM acAnaka vicAra kauMdhA ! zrI rAma-lakSmaNa ne khara vidyAdhara ko mAra kara, virAdha ko pAtAla laMkA kA rAjA banAyA hai.... sunA hai rAmalakSmaNa jaise parAkramI haiM, vaise dayAlu bhI haiM! yadi ve yahA~ padhAreM to merA saMkaTa Tala sakatA hai| sugrIva ne turanta hI senApati ko bulavAyA aura zrIrAma-lakSmaNa ke nAma sandeza dekara, usako pAtAla laMkA bhejA / zrI rAma-lakSmaNa sItAjI ke apaharaNa ho jAne ke bAda, virAdha ke sAtha pAtAla laMkA gaye the aura vahIM para ruke the / virAdha sItAjI kI khoja karavA rahA thA, parantu sItAjI kA patA nahIM mila pA rahA thA / sugrIva kA senApati pAtAla laMkA pahu~cA / usane virAdha ko sugrIva kA saMdeza diyA, virAdha ne rAmacandrajI ko sugrIva kI paristhiti kaha sunAyI / zrI rAma ne kiSkindhA jAne kI anumati pradarzita kii| mahApuruSoM kA yaha svabhAva hotA hai.... jaba kisI kA duHkha dekhate haiM, kisI kI Apatti dekhate haiM, usakI sahAyatA karane tatpara ho jAte haiM / usa samaya ve apanA duHkha bhUla jAte haiN| 'paropakAra parAyaNatA' kA saMgIta mahApuruSoM ke zvAsocchvAsa meM sunAyI par3atA hai / sugrIva kA koI paricaya zrI rAma ko nahIM thA, virAdha ne sugrIva kA paricaya diyA, usakI Apatti kaha sunAyI aura zrI rAma vAnaradvIpa para jAne ko taiyAra ho gye| senApati kiSkindhA pahu~cA aura sugrIva ko samAcAra diyA / sugrIva harSa se gadgad ho gyaa| zIghra vimAna lekara pAtAla laMkA pahu~cA aura zrI rAma ke caraNoM meM namana kiyA / jarA bhI vilaMba kiye binA sugrIva ke sAtha zrIrAmalakSmaNa vimAna meM baiTha gaye / virAdha bhI sAtha claa| rAste meM virAdha ne sugrIva ko sItAjI ke apaharaNa kI bAta kaha sunAyI aura sItAjI kI khoja karane kI bAta khii| zrI rAma ne virAdha ko vApasa pAtAla laMkA bheja diyA / vimAna kiSkindhA ke bAhya pradeza meM utarA / zrIrAma ne pratyakSa do sugrIvoM ko dekhA! donoM apane Apako saccA sugrIva batAne lge| zrIrAma ne kSaNabhara socA aura turanta apanA vajrAvarta dhanuSa uThAyA / dhanuSa kA aisA TaMkAra huA ki sArI kiSkindhA stabdha raha gaI...! sAhasagati kI 'pratAriNI' vidyA Tika nahIM sakI / vidyAzakti naSTa ho gaI.... sAhasagati kI pola khula gii| asalI-nakalI sugrIva kA bheda khula gyaa.....| zrIrAma atyaMta roSAyamAna hue aura tIra mAra kara sAhasagati ko yamasadana meM pahu~cA diyaa| For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-45 248 sugrIva ke Ananda kI sImA nahIM rhii| vaha zrIrAma ke caraNoM meM gira pdd'aa| zrIrAma-lakSmaNa ke sAtha sugrIva rAjamahala meM aayaa| candrarazmi bhI zrIrAmalakSmaNajI ke pAsa pahu~cA aura caraNoM meM praNAma kiyaa| sugrIva ne candrarazmi kA paricaya zrIrAma ko diyA aura usane kisa taraha antaHpura kI rakSA kI, bAta btaayii| zrIrAma ne candrarazmi ko bahuta-bahuta dhanyavAda diyA aura kahA : saba se zreSTha kArya tumane kiyA hai| tumhArI kAryakSamatA adbhuta hai| sItAjI kI khoja : pramukha kArya : jaba sugrIva ne zrI rAma ke caraNoM meM baiThakara kahA : 'he pUjya, Apake upakAroM kA maiM kabhI badalA nahIM cukA sakatA hU~, phira bhI mujhe ApakI sevA kA avasara pradAna kreN|' zrI lakSmaNajI ne kahA : 'sugrIva, isa samaya sItAjI kI khoja karanA hI hamArA saba se bar3A kArya hai|' sugrIva ne kahA : 'kRpAnAtha, Apa yahA~ birAjeM, maiM sItAjI kA patA hara kImata para lagA ke rhuuNgaa| Apa hI aba vAnaradvIpa ke mAlika haiM, maiM to ApakA anucara huuN|' zrI rAmacandrajI ne kiSkindhA ke bAhya udyAna meM rahanA pasanda kiyA / sugrIva ne bAhya udyAna ko nandanavana-sA banA diyaa| zrI rAma kI sevA meM aneka kuzala sevakoM ko niyukta kara diyA aura sugrIva vahA~ se pahu~cA apane antaHpura meM tArArAnI ke paas| saMsArI jIvoM kA yaha prAyaH svabhAva hotA hai ki bahuta duHkha sahane ke bAda jaba sukha milatA hai vaha sukha meM DUba jAtA hai! duHkha meM bane sAthiyoM ko bhI bhUla jAtA hai! sugrIva dinarAta tArArAnI ke prema meM DUba gayA! vaha zrI rAma-lakSmaNajI ko bhI bhUla gayA! sItAjI kA zodhakArya bhI bhUla gyaa| sugrIva apane mahattvapUrNa kArya ko bhUla gayA! pradhAnakArya ke prati usakA dhyAna nahIM rhaa| udhara zrI rAma aura lakSmaNa, sugrIva kI pratIkSA karate dina gujArate rhe| sItAjI kI khoja kA koI samAcAra nahIM milane se ve udvigna hone lge| lakSmaNajI ko sugrIva ke prati tIvra roSa paidA huaa| 'sugrIva namakaharAma hai, apanA kAma ho gayA, aba vaha kyoM hamArA dhyAna rakhegA? parantu maiM usase miluuNgaa....|' For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 249 pravacana-45 lakSmaNajI kI garjanA : lakSmaNajI ne zrIrAma ke sAmane apanA gussA vyakta kiyA / aura zrIrAma kI anumati lekara lakSmaNajI pahu~ce sugrIva ke rAjamahala meM | mahala meM praviSTa hote hI unhoMne garjanA kI : 'kahA~ hai sugrIva?' rAjamahala meM ghabarAhaTa phaila gii| antaHpura ke rakSakoM ne antaHpura meM jAkara sugrIva ko lakSmaNajI ke Agamana ke samAcAra diye / sugrIva kAMpa utthaa| usako turanta apanI galatI khayAla meM A gii| vaha daur3atA huA AyA aura lakSmaNajI ke sAmane hAtha jor3akara natamastaka hokara bolA : 'he kSamAnidhi, mujhe kSamA kara do, merA bahuta bar3A pramAda ho gayA hai....|' parantu ye to lakSmaNajI the! krodha se ve lAla lAla ho gaye the... sugrIva kA tiraskAra karate hue : 're durjana, terA kAma ho gayA...basa, baiTha gayA antaHpura meM... diyA huA vacana bhUla gayA? kyA sAhasagati ke pIche tujhe bhI yamasadana meM jAnA hai? abhI taka sItAjI kI khoja tUne cAlU bhI nahIM kI hai aura hama tere bharose yahA~ baiThe haiN...|' sugrIva lakSmaNajI ke caraNoM meM gira pdd'aa| punaH punaH kSamAyAcanA karane lagA aura lakSmaNajI ke sAtha bAhya udyAna meM zrI rAmacandrajI ke pAsa aayaa| zrIrAma ke caraNoM meM girakara punaH punaH kSamA mA~gane lgaa| 'he karUNAsindhu, mujhe kSamA kro| maiM abhI hI sItAjI kI khoja karane nikala jAtA hU~| Apa yahIM para birAjeM, alpa samaya meM Apako sItAjI ke samAcAra mila jaayeNge|' zrIrAma to kSamAnidhi the| sugrIva ko koI upAlaMbha nahIM diyaa| unakA pradhAna kArya thA sItAjI kI parizodha! sugrIva ke sAtha jhagar3A karake usa kArya ko ulajhAnA nahIM cAhate the, vilaMba meM DAlanA nahIM cAhate the| sugrIva kI mitratA unako bhaviSya meM upayogI siddha honevAlI thii| mukhya kArya ke prati sajjana sajaga rahate haiM : ziSTa puruSoM kA mukhya kArya ke prati lakSa jAgrata hotA hai| unakI yaha vizeSatA sarAhanIya to hai hI, anukaraNIya bhI hai| jo manuSya mahattva ke kArya ko chor3akara tuccha kAryoM meM apanI zakti kA vyaya kara DAlatA hai vaha manuSya kAryasiddhi nahIM kara sktaa| ye do bAteM 1. ucita sthAna meM kriyA karanA aura 2. mukhya kArya ko prAthamikatA denA, mahatvapUrNa bAteM haiN| yogI ho yA bhogI ho, sAdhu ho yA saMsArI ho, ye do bAteM sabhI ke lie mahattva rakhatI haiN| pratidina ke jIvanavyavahAra For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 pravacana-45 meM bhI ye bAteM mahattva rakhatI haiN| kAryadakSatA, kArya kuzalatA prApta karane ke lie ina bAtoM kA pUrA khayAla karanA anivArya hotA hai| uttama puruSoM meM aisI kAryadakSatA dekhakara prazaMsA karate rho| puruSArtha ke lie pramAda-tyAga anivArya : eka aura vizeSatA ziSTa puruSoM meM pAyI jAtI hai, vaha hai pramAda kA tyAga! Upara jo bAteM batAyIM unake sAtha isakA pragAr3ha saMbaMdha hai| pramAdatyAgI manuSya hI apane pradhAna kArya kI siddhi ke lie puruSArthazIla bana sakatA hai aura ucita deza-kAla kA lakSya rakha sakatA hai| candrarazmi apramAdI thA, kSaNa kA bhI pramAda kiye binA usane sugrIva ke antaHpura kI rakSA kii| yadi thor3A sA bhI pramAda karatA yA lAparavAhI dikhAtA to nakalI sugrIva antaHpura meM praveza kara detA aura tArArAnI kA apaharaNa bhI kara sakatA thA! ziSTa puruSoM ke jIvana meM nidrA, vikathA vagairaha pramAda nahIM hote| sadaiva apramattatA, ziSTa puruSoM kI vizeSatA hotI hai| isa guNa kI prazaMsA karate rahoge.... hRdaya se prazaMsA karate rahoge to ApakA pramAda bhI dUra ho sakatA hai| pramAda, Alasya, lAparavAhI.... manuSya ke bar3e zatra haiN| na hone dete haiM AtmavikAsa, nahIM hone dete hai bhautika vikAsa | pramAdI manuSya unnati nahIM kara sakatA hai| yadi Apa logoM ko unnati karanI hai, AtmavikAsa karanA hai....to pramAda kA tyAga karanA hI hogaa| satata puruSArthazIla rahanA hogaa| ziSTa-sajjana puruSoM kI ye sArI vizeSatAe~ jAnakara Apa unake prazaMsaka bane raheM aura una vizeSatAoM ko pAne ke lie puruSArthazIla bane raho, isalie ye sArI bAteM batA rahA huuN| aba, ziSTa puruSoM kI tIna aura vizeSatAe~ batAnI zeSa haiM, ye batAkara yaha viSaya samApta kruuNgaa| Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 251 pravacana-45 mA. pratyeka AdamI ko cAhie ki vaha acche aura sarvajana sAdhAraNa paropakAra ke kArya karake lokapriyatA kA arjana kreN| .aucitya-pAlana mAnavIyaguNoM kA avibhAjya aMga hai| gRhastha jIvana ho yA sAdhu kA jIvana.... aucitya pAlana atyaMta Avazyaka hai, anivArya hai| svArthI, AlasI aura viSayAsakta AdamI kartavyapAlana kara hI nahIM sakatA! ThIka hai, kartavya-pAlana zAyada na ho sake.... para kartavya-pAlana karanevAloM kI prazaMsA to ho sakatI hai na? / vicAroM kI bhUmikA ko samRddha banAnA atyaMta jarUrI hai| vicArazuddhi para pUrA dhyAna brto| =. jIvanavyavahAra ko badalane kA kar3A saMkalpa karanA hogaa| pravacana : 46 mahAn zrutadhara pUjya AcAryadeva zrI haribhadrasUrijI ne svaracita 'dharmabiMdu' grantha meM, sarvaprathama gRhasthajIvana kA sAmAnya dharma batAyA hai| isa sAmAnya dharma kA, dharmakriyAoM se saMbaMdha nahIM hai, jIvanavyavahAra se isakA saMbaMdha hai| isa sAmAnya dharma kA yoga, dhyAna yA adhyAtma ke sAtha bhI sIdhA saMbaMdha nahIM hai| parantu ina sAmAnya dharmoM ke pAlana ke binA yoga, dhyAna yA adhyAtma kI sAdhanA phalavatI nahIM bana sakatI hai, yaha bAta nizcita hai| sAmAnya dharmoM kI upekSA kara ke jo manuSya yoga-sAdhanA yA dhyAna-sAdhanA karane jAtA hai vaha manuSya vAstavika rUpa meM sAdhanA nahIM kara pAtA hai| hA~, usakA abhimAna avazya puSTa hotA hai! jinameM ziSTatA nahIM hai, ziSToM ke prati Adara yA prema bhI nahIM hai, aise vyakti Ajakala apane Apako 'yogI' 'dhyAnI' kahalAne lage haiN| kucha to 'bhagavAna' bhI bana gaye haiM! sarva prathama insAna bano, AdamI bano : khaira, banane do jisako jaisA bananA ho! Apa loga sAvadhAna bana jAyeM dhanopArjana kI dRSTi se kaI yogAzrama khule haiM aura khula rahe haiM, apane mata ke phailAva kI dRSTi se kaI dhyAna zibireM ho rahI haiM, adhyAtma ke nAma para kaI For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-45 252 pAkhaMr3a phaila rahe haiM.... bAhya ADaMbara.... akhabAroM ke AkarSaka vijJApana Adi se bhramita mata ho jaanaa| sAmAnya dharmoM kI ghora upekSA ke sAtha yaha saba ho rahA hai| mAnava mAnava nahIM bana pAtA, yogI kaise banegA? dhyAnI kaise banegA? pahale mAnava bananA Avazyaka hai| jIvana vyavahAra ko sucAru banAnA Avazyaka hai| __ sabhA meM se : yaha kramika AtmavikAsa kI prakriyA se bar3hakara 'akrama vijJAna' kI bAta eka bhagavAnazrI kara rahe haiM....kahate haiM ki sIdhe mokSa meM pahu~cane ke lie 'akramavijJAna' zreSTha hai! ___ mahArAjazrI : aisI bAta karane vAle bhagavAna se pUcho ki aba taka kitanoM ko mokSa meM pahu~cAyA? AtmavikAsa kI kramika sAdhanA kA niSedha karane vAle ve bhagavAn zarIrasvAsthya meM krama kA pAlana karate haiM! dainika kAryakrama meM krama kA pAlana karate haiM! dezabhramaNa meM gA~va nagaroM kA krama banAte haiN| saMsAra kI sabhI bAtoM meM krama kA pAlana aura mokSa kI sAdhanA meM akrama! ve bhagavAn apane pAsa Ane vAle strI-puruSoM ko apanA caraNasparza karavAte haiM! haiM ve eka sAmAnya gRhastha | gujarAta ke paTela haiN| bolate haiM to gAliyA~ bhI baka dete haiN| unakI kitAba meM bhI gAliyA~ par3hane ko mila jaaeNgii| dharmagranthoM meM kucha aise vyaktiyoM ke jIvana caritra Ate haiM ki jo DAkU the aura sAdhu bana gye| jinhoMne vartamAna jIvana meM koI kramika dharmaArAdhanA nahIM kI thI aura kucha nimitta milane para kevalajJAnI bana gaye | basa, akramavijJAna kI bAteM karanevAloM ko yaha zAstrIya pramANa mila gyaa| unhoMne pUrva janmoM kI ArAdhanA kA vicAra nahIM kiyaa| janma-janmAntara kI AtmavikAsa kI yAtrA ko nahIM dekhA.... mAtra vartamAna kAla kI pUrNatA ko dekhA aura usako rAjamArga mAna liyaa| jaTAzaMkara kA sapheda jhUTha : eka bAra jaTAzaMkara rAste se jA rahA thA, dhyAna nahIM rahA aura Thokara laga gaI... jamIna meM se patthara nikala pdd'aa....| jaTAzaMkara ko bar3I pIr3A hone se baiTha gyaa| usane usa patthara ko dekhA aura patthara nikalane se jamIna meM jo khaDDA par3a gayA thA usa khaDDe meM dekhA.... kucha pIlA pIlA dikhAyI diyaa| Asa-pAsa dekha liyA 'koI mujhe dekhatA to nahIM hai n|' aura hAtha DAlakara usane pIlI pIlI vastu bAhara nikaalii| sone kA TukaDA thaa| turaMta jeba meM For Private And Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 253 pravacana-45 TukaDA DAlakara vaha ghara phuNcaa| basa aba kyA puuchnaa| dhana kamAne kA akramavijJAna mila gayA usako / usane socA : dhana kamAne ke liye 10/15 sAla par3hAI karanA, phira sarvisa karanA.... dukAna kholanA.... yaha sArA krama bekAra hai| dhana kamAne ke lie sIdhA rAstA hai Thokara khAnA | jamIna meM gar3e hue patthara se Thokara khAo jamIna meM se sonA milegaa|' basa, phira to jaTAzaMkara sabhI jagaha dhana kamAne kA akramavijJAna batAtA claa| apanA anubhava bhI batAne lagA : 'maiMne Thokara khAyI aura dekho, yaha sonA mujhe milA / ' kucha mUrkha loga mila gaye jaTAzaMkara ko! jinako binA mehanata aura binA vilaMba zrImanta bana jAnA thA! ThokareM khAyIM parantu sonA nahIM milA.... to pahu~ce jaTAzaMkara ke pAsa | jaTAzaMkara ne kahA : 'tumane galata jagaha para Thokara khAyI hogI isalie dhana nahIM milA, maiM batAU~ usa jagaha Thokara khAnA..... avazya milegA sonaa|' jaTAzaMkara ne apanI bAta ko siddha karane ko yojanA bnaaii| kucha lAlacI loga bhI usake bhakta to bana hI gaye the.....| eka bhakta ke dvArA jaTAzaMkara ne nizcita sthAnoM para thor3I thor3I sonAmuhareM rakhavA dIM, usa para patthara rakhavA diye, aura naye naye bhaktoM ko usa nizcita sthAna para Thokara khAne kA camatkArika nirdeza dene lagA! bhaktoM ko sonAmuhareM milane lagIM! basa, jaTAzaMkara kA kAma bana gayA / jyAdA dhana pAne kI lAlasA meM bhakta loga thor3A-thor3A dhana jaTAzaMkara ko dene lage! thor3A-thor3A karate usake pAsa pA~ca lAkha rUpaye bana gye| akramavijJAna yA cakramavijJAna? parantu jaba kucha bhaktoM ko jyAdA dhana nahIM milane lagA, ve saMzaya se 'bhagavAn jaTAzaMkara' ko dekhane lage.... taba jaTAzaMkara ghabarAyA! usane videza bhAga jAne kA socA aura eka dina vaha bhArata se ur3a gayA! Apako nahIM milegA! mokSa pAne kA akrama vijJAna batAnevAle bhagavAna bhArata meM bhI mileMge! abhI to unakI lIlA cala rahI hai.... kala kyA hogA.... vaha to kevalajJAnI jAne! ___ 'mAnavIya guNoM ke binA bhI AtmA kA mokSa ho sakatA hai, aisI bAteM karanevAloM para Apa loga vizvAsa kaise kara sakate ho? vAstava meM dekhA jAya to mokSa kI bAta to eka paradA mAtra hotI hai, bhItara meM hotI hai vaiSayika For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-45 254 sukhabhoga kI pAzavIya lIlA! isalie kahatA hU~ ki aisI mAyAjAla se bacate rhnaa| apanI bAta cala rahI hai gRhastha jIvana ke sAmAnya dharmoM kii| cauthA sAmAnya dharma hai 'ziSTacarita prshNsnm'| yAnI sajjanoM ke caritra kI prazaMsA karanA / sajjanoM kI jIvanacaryA kaisI hotI hai, yaha bAta kucha dinoM se batA rahA hU~ | Aja yaha viSaya samApta kruuNgaa| sajjanoM kI jIvanacaryA ke tIna vizeSa avaziSTa AcAra aura batAne haiN| 1. sajjana puruSa lokAcAroM kA pAlana karanevAle hote haiN| 2. sajjana puruSa sarvatra aucitya kA pAlana karanevAle hote haiN| 3. sajjana puruSa garhita-nindita pravRtti kA tyAga karanevAle hote haiN| kucha lokAcAra aise hote haiM jinameM kisI eka dharma se saMbaMdha nahIM hotaa| sabhI lokAcAra dharma se saMbaMdhita nahIM hote| aise lokAcAroM kA pAlana bhI ziSTa puruSa karate hote haiN| jina lokAcAroM meM vizeSa hiMsA vagairaha pApa nahIM hote hoM, jina lokAcAroM meM nindanIya kutsita kriyAyeM nahIM hotI hoM, vaise lokAcAroM kA pAlana karanA caahie| jisa gA~va nagara meM Apa rahate ho, usa gA~va-nagara kI prajA ke sAtha ApakA vyavahAra aisA rahanA cAhie ki Apa prajApriya bneN| galata kAma karake prajApriyatA saMpAdana nahIM karane kI hai, acche aura sarvajanasAdhAraNa paropakAra ke kAma karake lokapriyatA prApta karane kI hai| ___ lokAcAroM ke pAlana meM, samAja vyavahAra meM aucitya kA pAlana honA Avazyaka hotA hai| lokAcAra hI nahIM, dharmAcAroM ke pAlana meM bhI aucitya kA pAlana karanA Avazyaka hotA hai| ghara meM, bAjAra meM nagara meM, maMdira meM aura upAzraya meM sarvatra aucitya kA pAlana karanA caahie| ziSTa puruSoM kI prajJA hI vaisI hotI hai ki sarvatra ucita kartavya kA bodha ho hI jAtA hai| samagra lokavyavahAra meM ziSTa puruSa apane ucita kartavyoM kA pAlana karate rahate haiM aura garhita-nindanIya kAryoM se dUra rahate haiN| kitanA prazaMsanIya jIvanavyavahAra hotA hai ziSTa puruSoM kA! ___ laMkA meM rAma kA jaba bhISaNa yuddha huA, lakSmaNajI ke dvArA jaba rAvaNa mArA gayA, usa samaya zrIrAma-lakSmaNajI vagairaha ne lokAcAra kA kitanA sundara pAlana kiyA thA! kaisA sundara aucityapAlana kiyA thA! jAnate ho na? For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 255 pravacana-45 lokAcAra ke pAlaka zrI rAmacaMdrajI : vaizAkha kRSNA ekAdazI kA vaha dina thaa| sUrya asta hone meM thor3I dera thI aura lakSmaNajI ne rAvaNa kA vadha kiyaa| rAkSasasainya meM hAhAkAra maca gyaa| vibhISaNa kI preraNA se rAkSasasainya ne zrI rAma kI zaraNAgati svIkAra kara lii| vibhISaNa rAvaNa ke mRtadeha ko dekhatA rahA, usakA hRdaya bhrAtRviraha se vyAkula ho gyaa| vaha daur3A aura rAvaNa ke mRtadeha se lipaTa gyaa| karuNa vilApa karane lgaa| rAvaNa ke vadha kA samAcAra laMkA ke rAjamahala meM pahu~ca gayA....maMdodarI vagairaha rAniyoM kA karUNa kalpAnta zuru ho gyaa| sabhI rAniyA~ daur3atI yuddhabhUmi para aayii| rAvaNa kA mRtadeha dekhate hI maMdodarI mUrchita hokara gira pdd'ii| zrIrAma, lakSmaNa, sugrIva, bhAmaMDala, hanumAna, nala nIla.... aMgada vagairaha vahA~ mauna khar3e khar3e rAniyoM ke duHkha meM sahAnubhUti vyakta kara rahe the| vibhISaNa burI taraha ro rahA thA / usane apanI kamara se churI nikAlI aura AtmahatyA karane ke lie tatpara banA.... turaMta hI zrIrAma ne vibhISaNa kA hAtha pakar3a liyA, churI chIna lI aura usake sara para hAtha pherane lage, AzvAsana dene lge| ___usa samaya zrI rAma ne laMkA ke rAjaparivAra ko gaMbhIra dhvani se AzvAsana dete hue kahA : zrI rAma kI zraddhAMjali : rAvaNa ko : ___'yaha vaha dazamukha rAkSasezvara hai ki jisakA parAkrama devaloka meM prazaMsita huA hai| usane vIragati prApta kI hai| vaha kIrti kA pAtra banA hai| usakA yuddhakauzalya, prajApriyatA vagairaha guNa, yugoM taka prajA yAda karatI rhegii| isalie usake pIche zoka na kareM, kalpAMta na kreN| rAkSasezvara ke mRtadeha kA ucita uttara kArya karake nivRtta ho|' zrI rAma ne kuMbhakarNa, indrajita, meghavAhana....vagairaha yuddhabaMdiyoM ko mukta kara diyaa| jaba ve sabhI, rAvaNa ke mRtadeha ke pAsa Aye, ro pdd'e| kuMbhakarNa ke pAsa baiThakara zrI rAma ne AzvAsana diyaa| indrajit aura meghavAhana ko apane utsaMga meM le liye aura bar3e vAtsalya se kahA : 'he vatsa, tuma zoka mata karo, vilApa mata kro| rAkSasezvara rAvaNa ne apane parAkrama se svarga ko dharA para utArA hai| usa svarga ko chor3akara ve cale gaye, aba yaha svarga tumhArA hai, pitA kA apUrva parAkrama tumheM prApta hai| donoM bhAI apane jIvana meM sukha-zAnti aura samRddhi prApta kroge|' For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-46 radda zrI rAma kA aucitya : __ zrI rAma ne apane uttarIya vastra se indrajita-meghavAhana ke A~sa poMche / dUsarI ora, rAvaNa ke mRtadeha kI antima kriyA kI sabhI taiyArI ho gaI thii| rAvaNa kI deha ko sugaMdhayukta jala se snAna karAyA gyaa| zreSTha vastra pahanAye gaye | candana kI citA para pArthiva deha ko rakhA gayA....aura indrajita ne citA meM agni prajvalita kii| zrI rAma-lakSmaNa vagairaha vahA~ khar3e rhe| jaba citA zAnta huI, zrIrAma Adi padmasarovara meM snAna karane gye| kuMbhakarNa, vibhISaNa, indrajita, meghavAhana, maMdodarI vagairaha ne bhI padmasarovara meM snAna kiyaa| snAnAdi se nivRtta hokara saba, zrI rAma ke pAsa ikaTThe hue| zrIrAma ne, laMkA ke rAjaparivAra ko madhura vANI se saMbodhita karate hue kahA : __ 'he vIra puruSo, Apa pUrvavat apanA rAjya samhAlo, prajA kA pAlana karo, hameM ApakI rAjya saMpatti kA koI prayojana nahIM hai | ApakA maiM kuzala cAhatA ___ zrI rAma ke vacana sunakara kuMbhakarNa Adi kI A~kheM azrupUrNa ho giiN| sabhI gadgad ho gye| sabake mana meM zrIrAma ke prati apAra sneha prakaTa huaa| ___ zrI rAmacandrajI kA lokAcAra-pAlana kaisA thA? zatru kI mRtyu hone para zatru parivAra ke prati, zatru ke rAjya ke prati, mRta zatrudeha ke prati zrI rAma ne kaisA ucita vyavahAra kiyA? rAvaNa kI mauta ke bAda eka zabda bhI avarNavAda kA, zrI rAma ke mu~ha se nahIM niklaa| vaisA upadeza bhI nahIM diyA ki kuMbhakarNa Adi ke dila meM coTa lage! 'dekho, rAvaNa kI mauta parastrI ke kAraNa huI, tuma loga isa ghaTanA se bodha lenA, kabhI bhI parastrI kI icchA nahIM karanA....' isa prakAra kA upadeza nahIM diyA / mRtyu ke bAda, mRta vyakti ke parivAra ke samakSa, snehI-svajanoM ke samakSa kaise zabdoM meM AzvAsana denA cAhie, isameM viveka caahie| kisa samaya, kisa vyakti ko, kaise zabdoM meM upadeza denA, AzvAsana denA, yaha gaharI sUjha kI bAta hai| zrI rAma ne indrajita Adi kI ora kaisI snehapUrNa sahAnubhUti vyakta kI? aMtima saMskAra ke samaya ve upasthita rhe| sItAjI ke pAsa jAne kI koI jaldabAjI nahIM kii| lakSmaNajI ko bhI sItAjI ke pAsa nahIM bhejaa| yaha aucityapAlana thaa| laMkA para vijaya prApta kara lI thI zrI rAma ne, phira bhI unhoMne usI samaya For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 46 257 apanA adhikAra uThA liyA aura indrajita vagairaha ko kaha diyA : 'yaha rAjya tumhArA hai, tuma rAja karo, prajA kA pAlana karo !' kaisI adbhuta udAratA ! aisA bhI nahIM kahA ki 'tumheM rAjya sauMpatA hU~, mere AjJAMkita rAjA banakara rahanA hogA.....' aisI koI zarta nahIM kI / sahajatA se rAjya kA tyAga kara diyA! 'maiM upakAra karatA hU~.... aura tuma para dayA AtI hai.... tuma kahA~ kahA~ bhaTakoge? isalie tumhArA rAjya tumheM sauMpatA hU~....' isa prakAra kI koI bAta nahIM kI ! koI nindanIya bAta nahIM kI / yadi zrI rAma cAhate to rAvaNavadha hone ke bAda turaMta ve sItAjI ke pAsa jA sakate the! yadi ve cAhate to kuMbhakarNa vagairaha ko kArAvAsa meM baMda rakha sakate the! yadi ve cAhate to laMkA kA rAjA bana sakate the! parantu yadi aisA karate to ve lokAcAra - virUddha kArya karate ! unakI ziSTatA khaMDita ho jaatii| aucityabhaMga ziSTatA kA bhaMga hai / A~sU bane vairAgya ke phUla : zrI rAmacandrajI ke isa prakAra ke zreSTha lokAcAra ke pAlana ne, zreSTha kakSA ke aucitya ke pAlana ne, kuMbhakarNa, indrajita, meghavAhana aura maMdodarI vagairaha ke Upara kaisA adbhUta prabhAva DAlA ? zrI rAma kI udAratA ne, niHspRhatA ne, vAtsalya ne... nirdaMbha sneha ne indrajita ke hRdaya ko virakta banA diyA ! indrajita kA antaHkaraNa saMsAra ke sukhoM se virakta bana gayA aura usane vahIM para zrI rAma ke sAmane saMsAratyAga karane kI bhAvanA vyakta kI / zramaNajIvana jIkara, mAnavajIvana kA zreSTha dharmapuruSArtha kara lene kA nirNaya pragaTa kiyaa| zrIrAma ne indrajita ko apane utsaMga meM lekara, gadgad svara meM samajhAne kA prayatna kiyaa| 'tuma saMsAratyAga mata karo....' laMkA kA vizAla sAmrAjya tuma bhogo....tumheM kisI prakAra kA duHkha nahIM rhegaa|' bahuta samajhAyA, parantu indrajita kA nirNaya nahIM bdlaa| meghavAhana ne bhI zramaNajIvana aMgIkAra karane kA nirNaya ghoSita kiyaa| kuMbhakarNa bhI mokSamArga kI sAdhanA karane tatpara banA / maMdodarI vagairaha rAniyoM ne bhI saMsAra kA tyAga kara sAdhvIjIvana svIkAra karane kI bhAvanA vyakta kI / zrI rAma, lakSmaNajI, sugrIva, bhAmaMDala vagairaha rAvaNa ke parivAra kI uttamatA dekhakara natamastaka ho ge| sabhI kI A~kheM A~sU bahAne lgiiN| rAkSasezvara kI mRtyu N se laMkA kI prajA atyanta zokAtura thI, usa prajA ne jaba rAjaparivAra kI For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-46 ___ 258 saMsAra-tyAga kI bAta sunI....taba hajAroM strI-puruSa rote-bilakhate vahA~ para Aye ki jahA~ zrIrAma vagairaha baiThe the| prajAjanoM ne bhI kuMbhakarNa vagairaha ko saMsAra-tyAga nahIM karane kI prArthanA kI, parantu indrajita ne prajA ko, saMsAra kI niHsAratA samajhAyI, mAnavajIvana kI mahattA samajhAyI, mokSasukha kI avinAzitA btaayii| prajA ko Azvasta kiyaa| laMkA zokasAgara meM DUba gaI thii| usa samaya laMkA ke kusumAyudha udyAna meM mahAmuni aprameyabala ko kevalajJAna kI prApti huI thii| jaba bhI kisI mahAmuni ko kevalajJAna prakaTa hotA hai taba devaloka ke deva pRthvI para Ate haiM, duMdubhi bajAkara Ananda kI abhivyakti karate haiN| kusumAyudha udyAna meM hajAroM deva Aye haiM aura duMdubhi bajA rahe haiN| rAtri, padmasarovara ke kinAre para sabhI ne vyatIta kii| prabhAta meM udyAnapAlaka ne Akara zrI rAmacandrajI Adi ko samAcAra diyA ki mahAmuni ko kevalajJAna pragaTa huA hai aura devoM ne mahotsava manAyA hai| zrI rAmacandrajI, rAvaNa ke parivAra ke sAtha kusumAyudha udyAna meM gye| ___mahAmuni aprameyabala ko tIna pradakSiNA dekara bhAvapUrvaka vaMdanA kI | mahAmuni ne vahA~ dharmopadeza diyA / indrajita vagairaha kI vairAgya-bhAvanA ati prabala bnii| mahAmuni apane jJAna prakAza meM indrajita-meghavAhana ke pUrvajanmoM ko dekhA.... kaha sunAyA.... donoM bhAI khar3e ho gaye aura mahAmuni ko kahA : 'gurudeva, hama sabhI saMsAra se virakta bane haiM, hameM cAritryadharma dene kI kRpA kareM, bhavasAgara meM Apa hamArI jIvananaiyA ke niyAmaka baneM.... hameM tArane kI kRpA kreN|' zrIrAmacandrajI khar3e ho gaye....indrajita ko apane bAhupAza meM jakar3a liyA.... azrupUrNa A~khoM se aura gadgad svara se, unhoMne indrajita ko saMnyAsa lene se rokane kA prayAsa kiyaa| parantu indrajita vagairaha saMpUrNa virakta bane hue the| unakI jJAnadRSTi khula gaI thii| ___kuMbhakarNa, indrajita aura meghavAhana ne zramaNa jIvana aMgIkAra kara liyaa| maMdodarI vagairaha hajAroM rAniyA~ sAdhvI bana gaIM! kaisA gajaba parivartana! kaisA adbhuta tyAga! zrIrAmacandrajI vagairaha ne nUtana munivaroM ko vaMdanA kI, stuti kii| vibhISaNa ne zrIrAma se kahA : 'he pUjya, aba Apa laMkA meM padhAreM aura devI sItA ko darzana dekara unakA citta prasanna kreN|' For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 259 pravacana-46 kartavyapAlana kA mUlya : amUlya : acita kartavyoM kA pAlana karane ke lie manuSya meM kitanA dhairya cAhie? yadi sItAjI se milane kI adhIratA hotI to zrIrAma apane ucita kartavyoM kA pAlana nahIM kara skte| rAvaNa ke parivAra ko mokSamArga para calane kI preraNA prApta nahIM hotI....aura itihAsa hI badala jAtA! aucityapAlana, mAnavatA kA avibhAjya aMga hai | gRhasthajIvana ho yA sAdhujIvana ho, aucityapAlana Avazyaka hotA hai| __ zreSTha puruSoM ke jIvana meM ucca koTi kA aucityapAlana dekhakara, hameM unakI prazaMsA karanI caahie| kartavyapAlana ke prati yadi ApakA lagAva hogA, kartavyapAlana kA mUlyAMkana yadi Apa karate hoMge, to hI Apa usa guNa ke prazaMsaka bana skoge| dUsare jIvoM ke prati apane kartavyoM kA bodha honA caahie| kartavya kI bhItarI icchA honI caahie| sabhA meM se : Ajakala to kartavyapAlana kI bhAvanA hI naSTa ho gaI hai| sabako apane kartavyoM se bacanA hai! mahArAjazrI : ucita kartavyoM kA pAlana karane ke lie bahuta sI yogyatAe~ caahie| svArthI, AlasI aura viSayalolupI jIvAtmA kartavyapAlana kara hI nahIM sktaa| Aja ye tIna bAteM jIvoM meM vizeSa rUpa se praviSTa ho gaI haiN| svArtha kI koI sImA nahIM rahI hai| Alasya aMga-aMga meM bharA par3A hai aura viSayalolupatA kA vistAra hotA hI jA rahA hai| aisI paristhiti meM kartavyapAlana honA asaMbhava sA hI hai| merA kahanA to yaha hai ki bhale kartavyapAlana na ho, para kartavyapAlana karanevAle ziSTa puruSoM kI prazaMsA to honI cAhie na? karate ho prazaMsA? prazaMsA karo to bhI bahuta hai| ___ jo puruSa nindanIya kArya nahIM karate haiM, kyA unakI prazaMsA karate ho? prazaMsA to nahIM Upara se upahAsa karate ho! juA khelanevAle juA nahIM khelanevAle kI khillI ur3Ate haiM! zarAba pInevAle zarAba nahIM pInevAloM para ha~sate haiM! bIbhatsa aura maryAdAhIna veza pahananevAle, jo vaisI vaizabhUSA nahIM karate unakI ha~sI ur3Ate haiN| abhakSya khAne vAle, abhakSyabhakSaNa nahIM karane vAloM kI nindA karate haiN| dUsaroM kA duHkha dUra karane ke lie svayaM duHkha sahana karanevAloM kI AlocanA ve loga karate haiM ki jo dUsaroM ke duHkhoM ke prati ha~sate rahate haiM! For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-46 ve insAna kahalAne ke lAyaka nahIM hai! : ziSTa-sajjanoM ke sadAcAroM kI prazaMsA bhI jo nahIM kara sakate, ve mAnava kahalAne lAyaka bhI haiM kyA? deha mAnava kA aura jIvana pazu kA banatA jA rahA hai| yadi pazutA hI pasanda ho to isa dharmopadeza kI Apako koI AvazyakatA nahIM hai | gRhastha jIvana ko svastha, sundara aura sukhamaya banAne kI tIvra icchA ho, gRhastha jIvana ko Ananda aura ullAsa se jIne kI bhAvanA ho to duniyA kI rIta-rasamoM ko chor3o aura ina sAmAnyadharmoM ko jIvana meM jIne kA prayatna zurU kara do| 'DivAina lAipha' banAne kA 'plAna' bnaao| dRr3ha saMkalpa karanA hogA : __ vaicArika bhUmikA ko samRddha banAnA ati Avazyaka hai| vaicArika stara svaccha unnata aura pavitra banAne kA drar3ha saMkalpa kro| sajjanoM kI jIvanacaryA viziSTa guNasamRddhi aura uccatama aucityapAlana kI bAteM suna kara, unake prati ahobhAva se....prazaMsA kI dRSTi se dekho aura apane Apa ko vaisA banAne kI kalpanA kro| jIvanavyavahAra ko badalane kA dRr3ha saMkalpa Apako karanA hogaa| 'ziSTacarita prazaMsanam' cauthA sAmAnya dharma hai| saba milAkara 35 sAmAnya dharmoM kA, granthakAra ne pratipAdana kiyA hai| ye 35 sAmAnya dharma, yadi jIvana vyavahAra meM otaprota ho jAe~ to jIvana nandanavana bana jaay| sacce artha meM mAnava mAnava bana jAya / Aja, basa itanA hii| For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-46 261 ba. guNoM kI prApti evaM prApta hue guNoM kI sthiratA jIvana meM taba hI jAkara saMbhavita hogI jabaki AdamI apanI indriyoM kA gulAma na bne| indriyoM kI paravazatA se dUra rhe| kAma-krodha, lobha, mAna, mada aura harSa-ye chaha apane bhItara meM ghusakara baiThe hue zatru haiN| ina zatruoM para vijaya prApta karanA hogaa| inheM bhItara se khader3anA hogaa| . indriyavijetA vyakti Atmasukha kI jo anubhUti karatA hai...indriyavivaza vyakti usa sukha kI kalpanA bhI nahIM kara sakatA! . indriyaparavaza jIvAtmA jisa duHkha-azAMti se ghira jAtA hai, indriyavijetA ko usa duHkha kI chAyA bhI chU nahIM sakatI! . auroM para vijaya pAnA sarala hai, apane Apa para kAbU pAnA kaThina to hai, para pAnA hI hogaa| ka pravacana : 47 parama kRpAnidhi mahAn zrutadhara AcArya zrI haribhadrasUrijI svaracita 'dharmabiMdu' grantha meM, gRhasthajIvana ke sAmAnya dharma kA pratipAdana karate hue 35 guNoM kA nirdeza karate haiN| kisI bhI vizeSa dharma kA pAlanaArAdhanA karane se pahale ina guNoM kA arjana-ArAdhanA karanA ati Avazyaka hai | kucha guNa haiM vyavahArazuddhi ke aura kucha guNa haiM vicArazuddhi ke / __ guNoM kI prApti aura prApta guNoM kI jIvana meM avasthiti, tabhI sahaja aura svAbhAvika ho sakatI hai jaba manuSya apanI indriyoM kA vijetA ho| yAnI jo manuSya indriyaparavaza nahIM hotA hai vaha manuSya hI vaicArika zuddhi aura vyavahArika zuddhi pA sakatA hai| zatru kauna? jo ahita kare? : ___ Apa jAnate ho kyA, Apake vicAroM aura Apake vyavahAroM ko azuddhaapavitra aura asaMskRta kara dene vAle kauna haiM? azuddhiyoM ke udbhava sthAnautpatti sthAna kauna-kauna se haiM, isakA jJAna honA ati Avazyaka hai| jo-jo For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 pravacana-46 tattva hamAre vicAra-vyavahAra ko azuddha kara dete haiM ve sAre tattva hamAre zatru haiM! jo hameM nukasAna pahuMcAte haiM, jo hamArA ahita karate haiM, jo hamArI saMpatti lUTa lete haiM, jo hamArA sarvanAza kara dete haiM.... ve hamAre zatru haiN| kauna haiM ve hamAre zatru? jAnate ho? jAna lo una zatruoM ko, pahacAna lo una zatruoM ko! ___ kAma, krodha, lobha, mAna, mada aura harSa-ye haiM hamAre zatru! hamAre bhItara baiThe haiM ye zatru! ina zatruoM ne hamArI pA~coM indriyoM para kabjA kara liyA hai, adhikAra sthApita kara diyA hai| ye zatru rahate haiM hamAre mana meM | mana ke 'heDakvArTara' meM rahate hue unhoMne sAre zarIra para adhikAra kara liyA hai| tana-mana kI mAlika 'AtmA' soI huI hai, behoza hai....| aura aise behoza jIvAtmAoM ko mujhe jagAne haiM! unakI behozI dUra karanI hai.....! behozI dUra hogI tabhI to ve suna pAyeMge na? jaba suneMge tabhI samajheMge na? jaba samajheMge tabhI una zatruoM ke sAtha lar3ane kA soceMge aura lar3anA zurU kareMge na? ___ sabhA meM se : hama loga to jage hue haiM na? yadi jage hue nahIM hote to yahA~...Apake pAsa kaise Ate? ___ mahArAjazrI : yahI to bhramaNA hai! kAma-krodha Adi zatruoM ke prabhAva meM rahA huA jIva bhI apane Apa ko jAgrata mAnatA hai! aise jAgrata loga dharmasthAnoM meM Ate bhI haiM....parantu Ane mAtra se kyA? kAma-krodhAdi ke prabhAva se prabhAvita loga jo yahA~ Ate haiM ve dharmopadeza sunane nahIM aate| ve loga baiThate haiM mere sAmane, parantu dekhate haiM mahilAoM kI ora! eka badanAma satyakathA : rAjasthAna ke bar3e nagara meM hamArA cAturmAsa thaa| eka lar3akA jo ki kAleja ke cauthe varSa meM par3hatA thA, pratidina pravacana meM AtA thA, darzana karane bhI AyA karatA thaa| saMgha ke kucha logoM ne mujhe kahA : 'mahArAjazrI, yaha lar3akA kabhI bhI upAzraya meM nahIM AtA thA, Apa padhAre haiM, taba se niyamita pravacana sunane AyA karatA hai....yoM to AvArA-sA hai, aba zAyada sudhara jaaegaa....|' ve saba khuza the! cUMki Ama dhAraNA aisI hI hotI hai ki dharmasthAnoM meM Ane vAle loga sudhara jAte haiM! parantu loga yaha nahIM socate ki dharmasthAnoM meM kabhI-kabhI kutte bhI A jAte haiM aura AvArA pazu bhI A jAte haiM! kyA ve sudhara jAte haiM?' do mahIne cAturmAsa ke vyatIta ho gaye aura eka dina, pravacana pUrNa hone ke bAda, eka lar3akI ko dhakkA detA huA vaha lar3akA pakar3A gayA? usa lar3akI For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 46 263 kI mA~ bhI sAtha thI aura usane usa majanU kI cappala se AratI utAra dI ! lar3akA isalie pravacana meM AtA thA, cU~ki vaha lar3akI bhI pravacana sunane AtI thI! usa lar3akI ke prati vaha lar3akA mohita thA aura usake sAtha zAdI karanA cAhatA thaa| pravacana meM jaise puruSa Ate haiM vaise mahilAeM bhI AtI haiN| vaha lar3akI mahilA vibhAga meM baiThatI thI to yaha lar3akA puruSa vibhAga meM aisI jagaha baiThatA thA ki jahA~ se vaha usa lar3akI ko dekha sake aura ... !! aba kahiye, usa lar3ake ko jAgrata mAnanA yA soyA huA ? 'kAma' zatru ke prabhAva meM thA vo lar3akA ! bAhara se jagatA huA bhI vaha bhItara se soyA huA thA / dharmopadeza vaha sunatA kaise ? jaba taka manuSya kAma-krodha-lobha -mada-mAna aura harSa ko mitra mAna rahA hai aura unake sahAre jIvana jI rahA hai, taba taka vaha soyA huA hai, usa para behozI chAyI huI hai| bhAgya se jaga jAyaM .... to kAma ho jAya / sabhA meM se : Apa jagAne Aye ho aura jagAne kA bharasaka prayatna karate ho, to jageMge hI! mahArAjazrI : jIvoM ko jagAnA, to merA parama kartavya hai aura jagAne kA prayatna karane meM thakAna bhI mahasUsa nahIM hotI hai! saba jIva jage, sune, samajhe aura zatruoM ko mAra bhagAyeM....aisI merI abhilASA hai| aisI merI zubhecchA hai, parantu vAstavikatA dUsarI hai ! bahuta kama loga jagate haiM! jyAdAtara loga nahIM jagate! yugoM taka nahIM jageMge ! kucha jIva to anantakAla taka nahIM jgeNge| jagAne vAle tIrthaMkara mileMge, to bhI kucha jIva nahIM jageMge! jageMge nahIM to suneMge kaise ? suneMge nahIM to samajheMge kaise? samajheMge nahIM ki 'ye mere zatru haiM' to lar3eMge kaise? bhItara meM suno : bhItara meM samajhane kI koziza karo : yadi Apa loga samajheMge ki 'ye kAma, krodha, lobha, mada, mAna aura harSa - zatru haiM, hamArI AtmA kA ahita karane vAle haiM, duHkhI karane vAle haiM, to maiM mAnU~gA ki Apa sunate haiN| sunate haiM isalie Apa jAgrata haiM! Apa jage haiM! bhItara meM jaganA hai| bhItara meM sunanA hai, bhItara meM samajhanA hai| isalie bhItara meM jAnA pdd'egaa| bhItara meM tabhI jAoge, jaba bAhara meM majA nahIM AegA / bhItara meM tabhI Aoge, jaba bAhara meM parezAnI mahasUsa hogI / athavA, bhItara meM kyA kyA bharA par3A hai, vaha jAnane-dekhane kI jijJAsA se bhI bhItara jAyA jA sakatA hai| For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-46 264 kaise bhI Apa apane bhItara jAkara dekho| apane mana meM baiThe una kAma-krodha Adi zatruoM ko dekho | mana meM se jitane bhI vicAra nikalate haiM ve sabhI vicAra ina kAma-krodhAdi se prabAvita hokara hI nikalate haiM - aisA mAlUma hogaa| koI vicAra kAmavAsanA se pracura hotA hai to koI vicAra krodha se bharA huA hotA hai| koI vicAra lobha se AvRtta hotA hai to koI vicAra mada se unmatta hotA hai! koI vicAra mAna se raMgA huA hotA hai to koI vicAra harSa se uchalatA huA hotA hai! isa prakAra samagra manaHsRSTi para ina chaha zatruoM ke giroha kA prabhAva prasthApita hai| bhItarI zatruoM ko samajho : ye zatru apane sAtha kauna-kauna sA zatrutApUrNa vyavahAra karate haiM, kyA Apa jAnate ho? apanA kaisA kaisA ahita karate haiM ve zatru, kyA Apa jAnate ho? jAna lo, acchI taraha jAna lo| mitroM ke rUpa meM baiThe hue zatruoM kA paricaya prApta kara lo| ___ pahalA zatru hai kAma | kAma yAnI jAtIya vAsanA / kAma yAnI abrahmasevana kI icchA | yaha kAmavAsanA sajAtIya aura vijAtIya, donoM prakAra ke jIvoM ke viSaya meM ho sakatI hai| puruSa ko strIbhoga kI jaise icchA hotI hai vaise puruSabhoga kI bhI icchA ho sakatI hai| yaha kAmecchA aura viSayopabhoga jIvAtmA ko priya lagate haiN| kAma kI yahI vizeSatA hai ki vaha jIvAtmA ko pahale mahasUsa nahIM hone detA hai ki 'yaha zatru hai.... pahale to use sukha kA AbhAsa detA hai parantu bAda meM duHkhI-duHkhI kara degaa|' __ kAmecchA jAgrata hotI hai aura mana caMcala banatA hai| kAmecchA tIvra banatI jAtI hai aura mana kI asthiratA bar3hatI jAtI hai| viSayopabhoga kara lene se kSaNika tRpti kA anubhava hotA hai... parantu yaha tRpti kA anubhava bhI eka dhokhA hI hai| isa kSaNika tRpti ko manuSya sukha mAna letA hai! sukhAnubhava samajha letA hai| vaha sukhAnubhava to usa kutte ke sukhAnubhava jaisA anubhava hai| kabhI kutte ke mu~ha meM haDDI kA Tukar3A A jAtA hai, kuttA usa haDDI ko cabAne kA cUsane kA prayatna karatA hai... haDDI to nahIM TUTatI hai parantu usake mu~ha meM ghAva jarUra ho jAtA hai! usa ghAva meM se khUna risatA hai, TapakatA hai....kuttA samajhatA hai ki haDDI meM se rasa TapakatA hai....! apanA khUna gale utAratA jAtA hai aura sukhAnubhava karatA hai! For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-46 265 sukha nahI sukhAbhAsa : pazu-pakSI aura manuSya kI maithunajanya tRpti aisI hI hai| apane hI zarIra kI eka dhAtu kA srAva ho jAtA hai....aura jIvAtmA mAnatA hai ki mujhe sukha mila rahA hai! upabhogya pAtra mujhe sukha de rahA hai! isalie vaha apanA upabhogya pAtra khojatA rahatA hai| jaba taka vaisA pAtra nahIM milatA hai, vaha becainI mahasUsa karatA rahatA hai| isalie to strI-puruSa ke bIca zAdI kA saMbaMdha sthApita huA hai| strI yA puruSa, jo isa kAmavAsanA ke paravaza hote haiM, viSayabhoga meM sukha mAnate haiM, aura maithunajanya sukha pAne ko lAlAyita hote haiM, ve apanI icchA ke anusAra sukha prApta kara sakeM, isalie zAdI kara lete haiN| phira unako pAtra DhUMr3hane nahIM jAnA par3atA hai| strI ko puruSapAtra aura puruSa ko strIpAtra mila jAtA hai| pati-patnI kA saMbaMdha isa hetu se prasthApita huA hai| parantu, eka sukha.... jo ki vAstava meM sukha nahIM hai, sukhAbhAsa hai.... usako pAne ke lie manuSya kaisA bandhana svIkAra kara letA hai! zAdI karake strI puruSa kA aura puruSa strI kA bandhana svIkAra kara letA hai| eka baMdhana meM se naye naye aneka baMdhana hote jAte haiN| sAre saMbaMdha bandhana hI to haiM! ___ sabhA meM se : zAdI nahIM kareM aura kisI bhI pAtra ke sAtha viSayopabhoga kareM taba to phira baMdhana nahIM raheM! ___ mahArAjazrI : jaba taka icchAe~ raheMgI taba taka baMdhana raheMge hI! jisa kisI ke sAtha zArIrika saMbandha karanevAle bhayAnaka rogoM ke zikAra bana jAte haiN| jisa kisI ke sAtha sambandha karanevAloM ke mana ati caMcala bana jAte haiN| tana aura mana ke aneka roga aise logoM ko ghera lete haiN| isalie, do rAste haiM.... yA to brahmacArI bano yA to zAdI karake gRhasthAzramI bano! brahmacArI nahIM rahanA hai aura zAdI bhI nahIM karanI hai... taba to parezAnI kA pAra nahIM rhegaa| Apa svayaM duHkhI banoge aura samAja kA dUSaNa bnoge| aise loga jinakA eka strI se lagAva nahIM hotA hai, aneka striyoM se saMbaMdha rakhate haiM, samAja ke lie abhizApa rUpa bana jAte haiN| samAja kI mahilAoM ke lie yaha khatarA bana jAtA hai| kAmavAsanA isa taraha Antarika zAnti kA nAza kara detI hai| Antarika zAnti, Antarika prasannatA, Antarika Ananda....hamArA dhana hai, hamArI saMpatti hai, kAmavAsanA isa saMpatti kI lUTa karatI hai| durAcAra aura vyabhicAra karanevAle loga isa Antarika saMpatti ko sarvathA kho dete haiN| For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 266 bhItarI vaibhava ko pahacAno : nirbhayatA aura nizciMtatA manuSya kI Antarika saMpatti hai, Antarika vaibhava hai| tIvra kAmavAsanA se prerita manuSya jaba durAcAra-vyabhicAra ke kutsita mArga para cala detA hai taba vaha apanA Antarika vaibhava kho detA hai| nirbhayatA calI jAtI hai, nizcitatA calI jAtI hai....bhaya aura cintAoM se vaha ghira jAtA hai| aisI manaHsthiti bana jAne para manuSya na to dharmaArAdhanA kara sakatA hai, na arthapuruSArtha kara sakatA hai| jabaki gRhastha ko kAmapuruSArtha isa prakAra karanA cAhie ki dharmapuruSArtha aura arthapuruSArtha meM bAdhA na phuNce| ___ cAra prakAra ke puruSArtha to Apa jAnate ho na? dharma, artha, kAma aura mokSa, ye cAra puruSArtha haiN| do puruSArtha sAdhya haiM aura do asAdhya haiN| kAma aura mokSa sAdhya haiM, dharma aura artha sAdhana haiN| mokSa pAne kA sAdhana hai dharma aura kAma yAnI bhogopabhoga kA sAdhana hai artha! ina cAra puruSArtha meM kisI bhI eka puruSArtha ko kSati na pahu~ce isa prakAra gRhastha ko apanI jIvanavyavasthA sthApita karanI caahie| dharmapuruSArtha usa prakAra karanA cAhie ki artha aura kAma puruSArtha meM vighna na ho| mokSa ke prati gati hotI rahe, mokSa kA lakSya banA rahe aura dharma hotA rahe / arthapuruSArtha usa prakAra karanA cAhie ki dharmapuruSArtha meM vikSepa na ho aura kAmapuruSArtha meM asaMtoSa na ho| mokSadRSTi khulI rahanI caahie| kAmapuruSArtha bhI usa prakAra karanA cAhie ki dharmakAryoM meM vikSepa na ho aura arthapuruSArtha meM kSati na ho| isa prakAra kI jIvanavyavasthA honI cAhie Apa logoM kii| kyA hogA hamArA? : sabhA meM se : hama loga mAtra jIte haiM....nahIM hai jIvanadRSTi, nahIM hai koI jIvana-vyavasthA....! kyA hogA hamArA? mahArAjazrI : cintA mata karo, mahAnubhAva! Aja dina taka Apake pAsa jIvanadRSTi nahIM thI, jIvanavyavasthA kA jJAna nahIM thA, parantu aba to dRSTi aura vyavasthA kA jJAna upalabdha ho rahA hai na? nirAza kyoM hote ho? nirAza nahIM honA hai| utsAha se jIvanavyavasthA meM parivartana lAnA hai| asta-vyasta jIvanavyavasthA ko vyavasthita karanA hai | maiM jaise kahU~ vaise jIvanavyavasthA banA lo, sukhI banoge! prasannatA milegii| kAmapuruSArtha yAnI strI-puruSa kI saMbhoga-kriyA meM kucha maryAdAoM kA pAlana karanA, yahI Apa logoM kA indriya jaya hai| sparzendriya kA jaya hai| Apa gRhastha For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 267 haiM, yadi abhI taka vizeSa gRhasthadharma kA pAlana karane kI bhUmikA prApta nahIM kI hai, maithunakriyA kA tyAga karane kI kSamatA prApta nahIM kI hai, to ApakA indriya vijaya vahA~ taka hI sImita rahegA ki Apa parastrI kI icchA na kareM, kumArikA kI icchA na kreN| ApakA saMbaMdha svastrI se hI rahanA caahie| vaise mahilA ke lie parapuruSa varNya honA cAhie, apariNIta yuvaka bhI varmya honA caahie| inakI icchA bhI nahIM karanI caahie| apane hI vivAhita puruSa ke sAtha bhoga-saMbhoga honA cAhie, dUsaroM ke sAtha nhiiN| bhoga-saMbhoga kA sukha Apa logoM ko yadi cAhie, Apa sarvathA maithuna kA tyAga nahIM kara sakate ho, Apa bhoga-saMbhoga kareM, parantu apane hI vivAhita vyakti ke sAtha hI ApakA sambandha ho| to Apa indriyavijetA haiN| ApakI gRhasthocita bhUmikA para Apa indriyavijetA ho| sabhA meM se : indriyavijetA banane ke lie indriyoM kA damana nahIM kareM, parantu indriyoM ko viSayabhoga karane deM....to kyA galata hai? Ajakala kucha philosaoNphara aisI bhI bAta karate haiM! mahArAjazrI : yadi viSayabhoga karane se indriyavijetA bananA saMbhava hotA to Apa loga kabhI ke vijetA bana gae hote! kitane varSoM se viSayabhoga karate ho? Apa logoM se pahale....vezyAyeM aura vezyAgAmI puruSa indriyavijetA zIghra bana jAne caahie| kitanI vezyAyeM kAmavijetA banIM? kitane vezyAgAmI puruSa kAmavijetA bane? kucha apanI buddhi se soco| bolanevAle to bolate rheNge| apane deza meM vANI svAtaMtrya hai na? jisako jo UMce yaha bola sakate haiN| sunane vAloM kA dimAga ThikAne honA caahie| kucha logoM ko ulaTI bAteM karane kI Adata par3I huI hai| jaba kI tIrthaMkaroM ne, avatAroM ne, RSi-muniyoM ne indriyoM ke damana aura zamana kI bAta kI hai, taba ye 'imITezana philaoNsaphara' ulaTI hI bAta karate haiN| damana aura zamana nahIM karane kI bAta karate haiN| aura, ulaTI bAteM karanevAloM kI ora logoM kA dhyAna jaldI khiMca jAtA hai| jIvoM meM kAmavRtti vaise bhI prabala hotI hai| jaba aise logoM ko kAmavRtti aura kAmapravRtti kI aniSTatA kA jJAna nahIM hotA hai, kAmavRtti ke bhayAnaka pariNAmoM kA jJAna nahIM hotA hai, taba ve loga aise ulaTI bAteM karanevAloM ke cakkara meM suvidhAyeM cAhie ve suvidhAeM jahA~ bhI mila jAtI ho, nirbhayatA se jahA~ bhoga-saMbhoga ho sakatA ho, bhale hI vaha vezyAgRha ho yA Azrama ho, loga cale jAyeMge! nAma 'Azrama' kA aura kAma vezyAgRha kA! Azrama ke nAma para For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 pravacana-47 vezyAgRha calAne meM kucha prapaMcI logoM ko saphalatA mila rahI hai! sanyAsI kA veza pahanakara vyabhicAra sevana karane meM unako saphalatA mila rahI hai! vAsanA-vijaya ke upAya : viSayopabhoga se kabhI bhI icchAe~ zAnta nahIM hotI haiN| viSayopabhoga se icchAe~ prabala banatI jAtI haiN| prabala icchAeM mana ko aura tana ko rogI banA detI haiN| prabala kAmecchA, svasthatA, sthiratA, prasannatA aura pavitratA ko naSTa kara detI hai| isalie jJAnI puruSa kahate haiM ki icchAoM ko prabala mata hone do| icchAeM prabala banane ke aneka nimitta hote haiM, aneka AlaMbana hote haiN| kucha nimitta batAtA huuN| (1) avivAhitA, parastrI aura vidhavA mahilAoM kA saMparka mata rkho| inake sAtha baiThane se, jyAdA bAteM karane se zarIrasparza karane se kAmecchA prabala ho sakatI hai| (2) kAmakrIr3A ke vibhinna dRzya dekhane se kAmecchA tIvra bana sakatI hai| Ajakala vaise sinemA calate haiM, jahA~ strI-puruSa kI kAmakrIr3AeM dekhane ko milatI haiN| sinemA nahIM dekhane vAle kitane loga? Apa loga ki jo maMdira meM jAte haiM, dharmasthAnoM meM Ate haiM, ve bhI jyAdAtara loga sinemA dekhate rahate haiN| seksI-vilAsI sinemA hI jyAdA bana rahe haiN| 'prema' ke nAma, parastrI se yA avivAhitA se athavA vidhavA strI se saMbaMdha sthApita kie jAte haiM aura bhogasaMbhoga ke prasaMga batAe jAte haiN| dekhanevAloM ke dimAga para inakA bar3A burA asara par3atA hai| (3) lar3ake aura lar3akiyoM kI sahazikSA bhI kAmavRtti ko prabala banAtI hai| prAthamika zAlA meM, mAdhyamika zAlA meM aura kAleja meM....sarvatra sahazikSA dI jA rahI hai| taruNa avasthA meM aura yuvAvasthA meM hI kAmavAsanA ke zikAra bana jAte haiM lar3ake aura lar3akiyA~ / aneka lar3akoM ke jIvana, lar3akiyoM ke jIvana naSTa ho rahe haiN| par3hAI kA rasa aba nahIM rahA hai aba rasa rahA 'seksI' pravRttiyoM kaa| jinake pAsa dhana aura yauvana hai, ve yuvaka aura yuvatiyA~ bhoga-saMbhoga karate hue aneka mAnasika evaM zArIrika bImAriyoM ke zikAra bana rahe haiN| (4) sarakAra ne bhI ina logoM ko suvidhAe~ de rakhI haiN| saMtati-niyamana ke sAdhana bAjAroM meM bikane lage haiN| vaisI hoTaleM banI haiM aura bana rahI haiM ki jahA~ strI-puruSoM ko cAhie vaisA ekAnta mila jAtA hai| aura vaisA kAmottejaka bhojana mila jAtA hai aisI hoTaleM bhI haiM ki jahA~ puruSa ko cAhie vaisI strI mila jAtI hai! yAnI hoTala ke sAtha sAtha vezyAgRha bhI calate haiM! For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 269 pravacana-47 sadAcArI honA kisako hai? : aise sthAnoM meM jAnA AnA Ajakala phaizana mAnA jAtA hai! bar3e zaharoM meM to koI saMkoca hI nahIM rahA hai| puruSa kA parastrI ke sAtha, strI kA parapuruSa ke sAtha saMbaMdha bar3hatA jA rahA hai| isake pArivArika sAmAjika aura rASTrIya pariNAma kaise A rahe haiM, yaha jAnate ho? parivAra chinnabhinna ho rahe haiN| samAja jaisA kucha rahA hI nahIM hai! rASTrIya caritra kI zAna naSTa ho rahI hai| zAna kA mAdhyama sadAcAra nahIM rahA hai, zAna ke mAdhyama artha aura kAma bana gaye haiN| amarIkA kI rASTrIya zAna kisa bAta para nirbhara hai? sadAcAra para? nahIM, usakI zrImantAI para usakI zAna hai duniyA meM | bhArata ko bhArata nahIM rahane denA hai, bhArata ko amarIkA banAnA hai! bhArata ko 'phrAnsa' banAnA hai, bhArata ko 'raziyA' banAnA hai! bhAratIya saMskRti zIghra gati se naSTa hotI jA rahI hai| sItA aura damayaMtI ke satIttva kI kathAe~ mAtra sunane kA viSaya bana gaI haiN| kisa nArI ko sItA bananA hai? kisa nArI ko damayaMtI bananA hai? kisa puruSa ko sadAcArI sudarzana zreSThi bananA hai? ___ parAyeM puruSoM ke sAtha, parAyI mahilAoM ke sAtha isa taraha saMbaMdha ghaniSTa banate jA rahe haiM, ki kAmavRtti para saMyama pAnA ati muzkila bana gayA hai| isa burAI se jo ghara, jo strI, jo purUSa bacA ho, vaha dhanyavAda kA pAtra hai| vaha abhinandanIya-prazaMsanIya hai! gRhastha jIvana kI bhUmikA para kAmanigraha kA artha itanA hI hotA hai ki parastrI kA tyAga karanA aura parapuruSa kA tyAga karanA / puruSa ko parastrI kA saMsarga nahIM rakhanA hai| muMja aura mRNAla kI itihAsa-kathA : __jo puruSa parastrI kA saMga karatA hai vaha aneka ApattiyoM ko mola letA hai| mAlavapati muMja kA nAza isI kAraNa huA thaa| jaba tailapa ne muMja ko apane kArAvAsa meM DAlA thA, muMja tailapa kI bahana mRNAla ke saMparka meM AyA thaa| mRNAla muMja ke lie bhojana lekara pratidina muMja ke pAsa AyA karatI thii| muMja aura mRNAla kA premasaMbaMdha kArAvAsa meM sthApita huaa| kAmavAsanA kitanI prabala hotI hai! zatru ke ghara meM zatru kI bahana ke sAtha prema saMbaMdha bAMdha liyA muMja ne! muMja rAjA buddhimAna thA, jJAnI thA, parantu kAmavAsanA ne muMja ko vivekahIna banA diyA! eka anajAna nArI ke sAtha muMja ne prema kara liyA! For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 pravacana-47 hAlA~ki mRNAla itanI rUpavatI bhI nahIM thI! parantu kAmavAsanA rUpa ko nahIM dekhatI, usako to cAhie nArIdeha! mRNAla kumArikA thii| usameM bhI kAmavAsanA prabala thI... anyathA vaha svayaM muMja ke lie bhojana lekara kyoM AtI? usakA to irAdA hI thA muMja ke sAtha viSaya-bhoga karane kA | muMja kA rupavAna aura zaktizAlI deha mRNAla ko pasaMda A gayI thii| kAmavAsanA para saMyama rakhanA, usake vicAroM meM hI nahIM thA / vaha cAhatI thI vAsanA kI tRpti! pAtra mila gayA muMja kA | muMja bhI apanA viveka kho baitthaa| mRNAla ke sAtha viSayabhoga kA sukha anubhava karatA rhaa| muMja ke buddhimAna maMtriyoM ne muMja ko kArAvAsa se mukta karAne kI yojanA bnaaii| dharatI meM rAstA banAyA / kArAvAsa bhUmigRha meM thaa| jaba bhUgarbha rAstA kArAvAsa meM khulA taba muMja ko patA lagA ki usake lie mukti kA maukA A gayA hai| maMtrI ne bhUgarbha rAste se Akara muMja ko sArI yojanA batA dii| muMja bahuta khuza ho gyaa| jaba mRNAla bhojana lekara AI, muMja ko jyAdA khuza dekhakara vaha zaMkAzIla bnii| bhojana karate samaya mRNAla ne muMja se pUchA : 'Aja Apa bahuta khuza haiM, kyA bAta hai?' muMja ne kahA : 'tumheM dekhakara khuzI ho rahI hai!' mRNAla ne kahA : 'maiM rojAnA AtI hU~..itanI khuzI kabhI nahIM dekhI! bAta koI dUsarI honI cAhie...batAiye...kyA bAta hai?' ___ bAta atyanta gopanIya thI, gaMbhIra thI, kisI ko bhI batAne jaisI nahIM thii| muMja mauna rahatA hai| mRNAla atyanta Agraha karatI hai| muMja socatA hai ki 'mRNAla ko bhI mere sAtha le calUM....usane mujhe isa kArAvAsa meM itanA sukha diyA hai...gaharA prema diyA hai....vaha avazya mere sAtha clegii|' muMja ne mRNAla para vizvAsa kara liyA aura kArAvAsa se bhAgane kI sArI yojanA batA dI! bAta sunakara mRNAla khuza ho gii| 'muMja mujhe apanI rAnI banA degA, isa kalpanA ne usako Ananda se bhara diyA, usane muMja se kahA : 'maiM apane gahanoM kA DibbA lekara AtI hU~, maiM Apake sAtha hI calU~gI, Apa merA intajAra krnaa|' mRNAla kA vicAra kyoM badalA? : mRNAla gaI, apane mahala meM jAkara usane socA : 'muMja ke antaHpura meM aneka rAniyA~ haiN| sabhI rAniyA~ rUpavatI haiM....maiM rUpavatI nahIM hU~....vahA~ jAne ke bAda muMja yadi mere sAmane nahIM dekhegA to? yahA~ to mere alAvA dUsarI koI For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 271 nahIM hai, isalie vaha mere sAtha prema karatA hai....| usako yahIM para rakhanA cAhie....tabhI mujhe sukha mila sakatA hai|' __ socanA, mRNAla apane sukha kA vicAra karatI hai| muMja ke sukha duHkha kA vicAra vaha nahIM kara sakatI hai| saMsAra meM aisA hI banatA rahatA hai| saba loga apane apane sukha kA vicAra karate haiN| apane sukha ke lie, apanA sukha pAne ke lie dUsaroM ko duHkhI karane se bhI nahIM hickicaate| hAlA~ki mRNAla kA irAdA nahIM thA muMja ko duHkhI karane kA, parantu 'muMja yahA~ se nahIM jAnA cAhie, muMja yahIM para rahanA cAhie,' isa vicAra ne mRNAla ko vivekahIna banA dii| mRNAla ne socA : 'mere kahane se, mere Agraha se muMja yahA~ nahIM rukegaa| vaha bhUgarbha ke rAste se calA jaaegaa| yadi usako rokanA hai to mere bhAI ko gupta bAta batA denI caahie| merA bhAI hI usako roka sakatA hai|' mRNAla ne jAkara tailapa ko bAta batA dI, bhUgarbha rAste kii| udhara muMja mRNAla kA intajAra karatA rhaa| jyoM usane kArAvAsa ke dvAra para tailapa ko naMgI talavAra lie khar3A huA dekhA, muMja ko hoza A gyaa| usakI A~kheM khula giiN| usakA moha dUra huaa| muMja vaise hI vidvAna thA, usane mRNAla kA doSa nahIM dekhA, apane svayaM kA doSa dekhaa| tailapa ne muMja ke pAsa ghara-ghara bhikSA maMgavAI, usa samaya muMja ne saccAI kI bAteM kI haiM....ve adbhuta haiN| tailapa ne muMja ko hAthI ke pairoM tale kucalavA diyA thA, usa samaya bhI muMja kI svasthatA adbhuta thii| indriyavijetA bano : kAmavAsanA Antara zatru hai| manuSya kI saba se bar3I zatru maithuna kI vAsanA hai| usa vAsanA para vijaya pAne kA lakSya cAhie | usa vAsanA para vijaya pAne kA satata prayatna jArI rahanA caahie| 'indriya-vijetA' hI saccA vijetA hai| vizvavijetA se bhI indriyavijetA mahAn hai / indriyavijetA Antarika sukha kA anubhava karatA hai, usa sukha kI kalpanA bhI indriyaparavaza jIvAtmA nahIM kara sakatA / indriyaparavaza jIvAtmA jo duHkha aura azAnti pAtA hai, usa duHkha kI parachA~I bhI indriyavijetA para nahIM A sktii| pahalA Antarazatru 'kAma' hai| usa para vijaya pAne ke kucha upAya Age btaauuNgaa| Aja, basa itanA hI For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 272 mA. AMtarikazatruoM ke sAtha yuddha karate raho....tuma avazya vijayI bnoge| vijayI banakara pUrNatA ko prApta karoge....tuma pUrNa bana jAoge! . sinemA kA manoraMjana chor3a do! sinemA dekhane se asaMkhya mAnasika vikRtiyA~ paidA ho jAtI haiN| . vaisA mata dekho....mata par3ho....mata suno jisase ki vAsanA ko uttejanA mile| kAmazazu para vijaya pAne kA yahI eka sarala upAya hai| * vastra paridhAna meM yaha dhyAna rakho ki svayaM yA anya kI vAsanA bhar3ake nahIM! tumhArI vezabhUSA vaisI honI cAhie ki dekhane vAloM ke dila aura A~khoM meM vAsanA na ubhare...na hI vikRti kI cinagArI bhdd'ke| pravacana : 48 parama kRpAnidhi mahAn zrutadhara AcArya zrI haribhadrasUrijI, svaracita 'dharmabindu' grantha meM gRhastha jIvana ke sAmAnya dharma batA rahe haiN| sAmAnya dharma yAnI sabhI gRhasthoM ke lie 'kaoNmana riliijn'| jisa kisI gRhastha ko, gRhastha jIvana jIte hue mAnavatA ko ujAgara karanA hai, una sabhI ke lie yaha sAmAnya dharma upAdeya hai| mAnavatA ko sadaiva ujAgara karane ke lie manuSya ko apane antaraMga zatruoM kI pahacAna kara lenI cAhie aura una zatruoM kA nigraha karate hue indriyasaMyama karanA cAhie | parantu paristhiti aura hI hai! antaraMga zatruoM kI zaraNAgati svIkAra kara lI gaI hai! Antarika zatruoM ke sahAre jIvana jIne kA nirNaya kara liyA gayA hai| sahI bAta hai na? kAma, krodha, lobha, mAna, mada aura harSainake binA jIvana jIne kA vicAra bhI kabhI kiyA hai? kabhI apane Apako pUchA hai ki___ 'he Atmana, tU kAmavikAroM kI tIvratA kA kaba tyAga karegA? tU krodha kI tIvra vAsanA se kaba mukta hogA? tU lobha kI pracaMDa Aga meM kaba taka jalatA rahegA? tU abhimAna meM pakar3A huA kaba taka rahegA? vividha prakAra ke madoM meM kaba taka unmAdI banA huA rahegA? durvyasanoM meM kaba taka harSonmatta banA huA For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 273 rahegA? ina Antarika zatruoM ke sahAre jIvana jIne meM tU ananta pApakarma bAMdha rahA hai yaha tU jAnatA hai kyA? Antarika zatruoM ke sahAre terI pA~ca indriyA~ kitanI unmAdI banI huI haiM-isakA tU vicAra karatA hai kyA? ina Antarika zatruoM ke kAraNa tU dharmapuruSArtha nahIM kara sakatA hai-isa bAta para tU kabhI socatA hai kyA? ina zatruoM ke kAraNa arthapuruSArtha meM evaM kAmapuruSArtha meM bhI tU saphalatA prApta nahIM kara sakatA hai, isa bAta para gaMbhIratA se tUne kabhI socA hai?' isa prakAra kA cintana-manana karane kA kabhI samaya nikAlate ho kyA? thor3A samaya nikAla kara, ina bAtoM para socoge taba to tumhAre jIvana meM parivartana aayegaa| acchA parivartana aayegaa| kAma-krodha vagairaha zatru haiM-ve hI sacamuca zatru haiM, itanI bAta samajha meM A jAne para bhavya parivartana A jaayegaa| bhagavAna RSabhadeva ke 98 putroM ke jIvana meM kaisA adbhuta parivartana AyA thA? suno vaha romAMcaka ghaTanA, maiM sunAtA huuN| bharata kI virATa mahatvAkAMkSA : bhagavAna RSabhadeva ke 100 putra the| jaba RSabhadeva ne saMsAra tyAga diyA thA taba unhoMne 100 putroM ko, rAjya kA ba~TavArA karake sabako svataMtra rAjya de diye the| sabase bar3A putra bharata thaa| bharata ko cakravartI samrATa honA thA! samagra bhArata kA adhipati honA thaa| kaI varSoM taka bharata ne anya rAjAoM ke sAtha yuddha kiye| bhArata ke sabhI rAjAoM ne bharatakI AjJA zirodhArya kii| bharata apanI rAjadhAnI meM lauTa aayaa| eka aisA niyama hotA hai ki cakravartI hone vAlA rAjA jaba saMpUrNa bhArata vijetA bana jAtA hai taba unakA sarvazreSTha zastra 'cakra' usakI AyudhazAlA meM svataH praviSTa ho jAtA hai| 'aisA kaise hotA hai? kyoM hotA hai-'isa kI carcA abhI nahIM karatA hU~, abhI to mujhe bharata cakravartI ke choTe 99 bhrAtAoM ke jIvanaparivartana kI mahatvapUrNa bAta batAnI hai| jaba zastrAgAra meM 'cakra' praviSTa nahIM huA taba bharata vicAra meM par3a gye| 'bhArata ke chaha khaNDa para maiMne vijaya prApta kara liyA hai, phira bhI 'cakra' zastrAgAra meM kyoM praviSTa nahIM hotA?' usane apane mahAmaMtrI ko puuchaa| mahAmaMtrI ne kucha samaya soca kara kahA : 'mahArAjA, Apane saMpUrNa bhArata para vijaya pA liyA, parantu Apake 99 choTe bhAiyoM ne Apa kI AjJA zirodhArya nahIM kI hai? jaba taka 99 bhAI ApakI AjJA zirodhArya nahIM kareMge - taba taka For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 274 'cakra' AyudhazAlA meM praviSTa nahIM hogA, aisA hameM lagatA hai|' bharata ko mahAmaMtrI kI bAta ThIka lgii| unhoMne turanta 99 bhAiyoM ke pAsa apane dUta ravAnA kiye aura saMdeza bhejA ki 'tuma mere AjJAMkita rAjA bana jaao|' dUta bharata kA saMdeza lekara 99 bhAiyoM ke pAsa phuNce| saMdeza diyaa| bAhubalI ne to dUta ko dhutakAra diyaa| zeSa 98 bhAI bhI bharata kA saMdeza sunakara roSAyamAna ho gye| ___98 bhAI ekatra hue aura bharata ke saMdeza para vicAra-vimarza kiyaa| kisI ko bhI bharata kI bAta acchI nahIM lgii| 'jaba pitAjI ne hama sabhI ko svatantra rAjya diyA hai taba bharata kaise hama sabakA mAlika banane kI icchA karatA hai? bharata hamArA jyeSTha bhrAtA hai, hama unakA Adara karate haiM, parantu isakA artha yaha to nahIM hotA ki vaha hamAre rAjya kA mAlika bana jAye, vaha hama para adhikAra sthApita kre| hameM use yAda dilAnI cAhie ki pitAjI ne hama sabako svatantra rAjya diyA hai, tuma apanA rAjya karo, hama hamArA rAjya kreN|' 98 bhAiyoM ne bharata ke dUta ko saMdeza dekara vApasa bhejaa| parantu bharata nahIM mAnA, taba 98 bhAiyoM ne milakara bharata se lar3a lene kA nirNaya kiyaa| bhAIbhAI ke madhura saMbaMdha ko tor3ane ke lie ye sabhI taiyAra ho gye| rAjya kA lobha! lobha hai Antarikazatru! bharata ko thA cakravartI banane kA lobha aura 98 bhAiyoM ko thA apane-apane rAjya kA lobha! lobha sabhI pApoM kA bApa hotA hai! lobha meM se aneka pApa paidA hote haiN| aneka doSa paidA hote haiN| jaba 98 bhAiyoM ne bharata kI adhInatA svIkAra nahIM kI, taba bharata gusse ho gyaa| krodha se AgababUlA ho gayA / 98 bhAiyoM ke sAtha yuddha karane ko taiyAra ho gyaa| dUsarI ora, 98 bhAI bhI bharata ke anyAya ko dekhakara atyanta kruddha ho gye| sabhA meM se : anyAya ke prati to Akroza honA cAhie na? mahArAjazrI : Akroza honA cAhie Antarika zatruoM ke prati! nyAya aura anyAya to manuSya ke puNyakarma aura pApakarma para nirbhara hote haiN| yadi 98 bhAiyoM ke hRdaya meM rAjya kA lobha nahIM hotA, rAjya kI Asakti nahIM hotI to bharata anyAyI nahIM lagatA! 'bharata bar3A bhAI hai, usako cakravartI honA hai, to caleM, usakI AjJA mAna leM! apanA rAjya rahegA to apane hI pAsa, mAtra mAlika kahalAyegA bharata....bar3A bhAI hai....mAlika kahalAyegA to duniyA meM burA nahIM lagegA....parantu isa bAta ko lekara bharata se lar3anA nahIM hai| bhagavAna RSabhadeva ke putra yadi Apasa meM lar3eMge to duniyA meM apayaza phailegaa|' aisA ve For Private And Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana -47 275 loga soca sakate the na ? parantu nahIM socA aisA, unhoMne socA Antarika zatruoM se prerita hokr| nyAya-anyAya kA vicAra manuSya apanI buddhi se karatA hai| aura buddhi to kabhI galata nirNaya bhI kara letI hai / buddhi ke nirNaya ko kabhI aMtima nirNaya mata maano| aMtima nirNaya dharmazAstra ke mAdhyama se kiyA karo | buddhi ke nirNaya ko zAstra ke mAdhyama se jAMcate raho, parakhate raho / 98 bhAIyoM ne zAstra kA mAdhyama to nahIM liyA, cU~ki usa samaya zAstra hI nahIM the! parantu unhoMne bhagavAn RSabhadeva ke pAsa jAne kA nirNaya kiyA aura unakI rAya lekara Age bar3hane ke lie socaa| jahA~ bhagavAna RSabhadeva vicarate the vahA~ 98 bhAI gye| jAkara vaMdanA kI aura sArI bAta kaha sunAyI / bhagavAn ne unakI sArI bAta sunI aura kahA : kaba taka lar3ate rahoge isa taraha ? : 'mahAnubhAva, tumhAre rAjya para bharata apanA Adhipatya sthApita karanA cAhatA hai isalie tuma saba bharata ko zatru mAna rahe ho aura usase yuddha karane ko tatpara hue ho| parantu tuma Age soco, mAna lo ki tumane bharata ko parAjita kara diyA, kyA dUsarA koI zatru paidA nahIM hogA? usake sAtha bhI tuma lar3oge...usako parAjita karoge... kyA nayA zatru paidA nahIM hogA ? kaba taka lar3ate rahoge? kisake lie lar3ate rahoge ? jisa rAjya ke lie yuddha karate rahoge, vaha rAjya kyA tumhAre sAtha paraloka calegA? rAjya yahA~ raha jAyegA aura tuma anaMta pApakarma lekara paraloka cale jaaoge....| pApakarmoM kA phala duHkha hai| tuma anaMta duHkha pAoge / isa vizva meM koI bhI jIva kisI kA bhI zatru nahIM hotA / zatru hote haiM hara jIvAtmA ke bhItara pale hue kAma, krodha, lobha vagairaha anaMta doSa / bhItara ke zatruoM ko phcaano| jaba taka bhItara ke zatru bane raheMge taba taka duniyA meM tumheM zatrutA kI buddhi hotI rhegii| sAre anartha bhItara ke zatru karavAte haiN| jaba taka jIvAtmA para bhItara ke zatruoM kA prabhAva chAyA huA rahatA hai taba taka vaha jIvAtmA duHkhamaya saMsAra meM paribhramaNa karatA rahatA hai / ananta duHkha, trAsa aura vedanAyeM bhogatA rahatA hai| isalie tumheM maiM kahatA hU~ ki tuma bhItara ke zatruoM se ldd'o| isa mAnava jIvana meM hI Antarika zatruoM se lar3a sakoge aura vijaya pA sakoge / aisI vijaya pAoge ki phira kabhI parAjaya nahIM hogI / aisI ananta, akSaya saMpatti pA loge ki phira dUsarI koI saMpatti pAne kI icchA hI paidA nahIM hogI / For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-47 276 tuma yuddha karo Antarika zatruoM se| jaba tumheM vijaya prApta hogI tuma pUrNatA pA loge| pitA kI bAta putroM ke hRdaya meM utara gii| sabhI....98 putroM ke mana meM bAta a~ca gii| unhoMne usI samaya bhagavAna RSabhadeva ke caraNoM meM jIvana samarpaNa kara diyA / Antarika zatruoM se yuddha karanA zurU kara diyA / yuddha kA maidAna thA zramaNa jIvana / zramaNa jIvana meM saralatA se Antarikazatru para vijaya pAyI jA sakatI hai| krodha para to vijaya pA hI lI thii| unake hRdaya meM aba bharata ke prati koI zatru-bhAva nahIM rhaa| kisI jIva ke prati zatrubhAva nahIM rhaa| darzana-zravaNa-vAcana meM sAvadhAna-sajaga raheM : __ kala maiMne Apako batAyI thI kAma-zatru para vijaya prApta karane kI bAta | yadi kAmavAsanA para vijaya pAnA hai to tIna bAtoM meM kAphI sAvadhAnI baratanI hogii| pahalI sAvadhAnI darzana meM rakhanI hogii| dekhane meM sAvadhAnI! kAmavAsanA uttejita ho vaise drazya mata dekho| sinemA to dekhanA hI nhiiN| sinemA kA manoraMjana chor3anA hogaa| asaMkhya mAnasika vikRtiyA~ paidA hotI haiM sinemA dekhane se| dUsarI sAvadhAnI rakhane kI hai zravaNa meN| aisI bAteM, aise gIta aura aise vArtAlApa mata suno ki jisa se kAmavAsanA uttejita hotI ho, jisase manovikAra paidA hote hoN| reDiyo para jyAdAtara gaMde gIta 'rile' hote haiM na? mata suno| mitroM meM vaisI hI nimnastara kI kutsita bAteM hotI rahatI hai na? mata suno| yuvAna lar3ake-lar3akiyoM ke vArtAlApa bhI jyAdAtara 'seksI' hote haiM na? mata suno| yadi kAmazatru para vijaya pAnI hai to aisA saba sunanA baMda karanA hogaa| hai na taiyArI? tIsarI bAta hai par3hane kii| aise akhabAra, aise patra, aisI pustakeM mata par3ho, ki jisake par3hane se ApakI kAmavAsanA prajvalita hotI ho| Ajakala to aisA sAhitya bahuta chapatA hai....loga jyAdA par3hate haiM....yadi Apako kAmavijaya pAnI hai kAmavAsanA ko saMyama meM rakhanA hai.... to aisA gaMdA sAhitya kabhI bhI mata pddh'o| ina tIna bAtoM ke alAvA dUsarI bhI kucha sAvadhAniyA~ baratanI hoNgii| khAnepIne meM sAvadhAna rahanA | phaizana aura maujamajA ke lie Ajakala apane samAja ke loga bhI abhakSya khAne lage haiM aura apeya pIne lage haiN| abhakSya khAne se aura apeya kA pAna karane se kAmavAsanA prabala hotI hI hai| aMDe khAnevAle, For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 277 pravacana-47 mAMsabhakSaNa karanevAle aura zarAba pIne vAle loga kyA apanI kAmavAsanA ko saMyama meM rakha sakate haiM? kAmottejaka auSadhiyoM kA to tyAga karanA hI hogaa| vastraparidhAna bhI vaisA karanA cAhie ki jisa se kAmavAsanA saMyama meM rhe| vastraparidhAna ke sAtha kAmavAsanA kA saMbaMdha hai! isaliye maryAdA meM rahate hue vastraparidhAna karanA caahie| ApakI vezabhUSA aisI honI cAhie ki Apako dekhane vAle dUsare logoM ke mana aura nayana vikRta na ho! baccoM ko bhItarI zatruoM kA paricaya do : sabhA meM se : Ajakala to hamAre lar3ake-lar3akiyA~ aise vastra pahanate haiM aura aisI vibhUSA karate haiM ki unakI aura logoM kI nigAha jAye binA na rhe| lar3ake cAhate haiM ki lar3akiyA~ unako dekhatI rheN| lar3akiyA~ cAhatI haiM ki lar3ake unako dekhate rhe| mahArAjazrI : aisA kyoM hotA hai? Antarika zatruoM kA unheM koI khayAla hI nahIM hai! Antarika pApavRttiyoM kI unheM pahacAna hI nahIM hai! unheM cAhie indriyoM ke priya viSaya | unheM cAhie viSayabhoga | unheM cAhie mAtra bAharI AnaMda-pramoda | unakI duniyA hI dUsarI hai| Antarika zatruoM kA paricaya kyA Apa logoM ne apanI saMtAnoM ko kabhI diyA hai? bAlyakAla meM yadi baccoM ko sarala bhASA meM Apa Antarika zatruoM kA paricaya dete, indriyasaMyama kI bAteM karate aura Apa svayaM vaisA udAharaNa prastuta karate to Aja jo vikRta paristhiti paidA huI hai, vaha paidA nahIM hotii| yuvA pIr3hI ko kaise samajhAyeM ki kAma-vAsanA Antarika-zatru hai| cUMki ve loga kAmavAsanA ko mitra mAna rahe haiN| kAmavAsanA ke mAdhyama se hI ve sukha kA, aindriyaka sukha kA anubhava karanA cAhate haiN| zatru ko mitra mAnakara calane vAloM ko sahI bAta samajhAnA, sarala kAma nahIM hotaa| ___ merA abhI yaha kahanA nahIM hai ki Apa sabhI brahmacArI bana jaao| hAlAMki, brahmacArI bana jAo to mujhe khuzI avazya hogI, parantu Apa sabhI brahmacArI bana jAye, vaha saMbhava nahIM lgtaa| kyoM ThIka bAta hai na? brahmacArI nahIM, sadAcArI to bane rho| zAdI na ho vahA~ taka : jaba taka zAdI na ho, taba taka to avazya brahmacarya kA pAlana honA cAhie | zAdI se pUrva vijAtIya zArIrika saMbaMdha nahIM honA cAhie | sajAtIya zArIrika For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 pravacana-48 saMbaMdha bhI nahIM honA caahie| taruNa avasthA taka zarIra kA gaThana hotA hai | yadi usa avasthA meM brahmacarya kA pAlana hotA hai to zarIra kA DhAMcA acchA banatA hai, zArIrika zakti kA acchA nirmANa hotA hai| yuvAvasthA ke prArambha se manuSya ke mana kA vikAsa hotA hai| yadi brahmacarya kA pAlana hotA hai to mana kI smaraNa zakti kA aura cintanazakti kA acchA vikAsa hotA hai | jaba taka kAmavAsanA para saMyama raha sake vahA~ taka brahmacArI bane rahanA cAhie | jaba kAmavAsanA para saMyama rakhanA azakya bana jAye taba suyogya vyakti se zAdI kara lenI caahie| zAdI ke bAda : _jisa vyakti ke sAtha zAdI kI ho, usa vyakti ke alAvA dUsare kisI vyakti ke sAtha yauna-saMbaMdha nahIM karanA caahie| vivAhita vyakti ke alAvA dUsare vyakti ke sAtha maithuna-sevana karane se zArIrika, mAnasika, pArivArika aura sAmAjika aneka aniSTa paidA hote haiN| zarIra meM roga, mana meM azAnti aura bhaya, parivAra meM kleza aura jhagar3e, samAja meM beijjatI aura tiraskAra! AdhyAtmika dRSTi se pApakarma kA baMdhana aura durgati-gamana! __ kAmavAsanA para saMyama rakhane ke lie, Apa logoM ko dUsarI mahilAoM kA saMparka-paricaya nahIM karanA caahie| dUsarI mahilAoM ke sAtha niSprayojana bAteM nahIM karanI cAhie, ha~sanA nahIM cAhie, ekAnta meM milanA nahIM cAhie aura zArIrika sparza nahIM karanA cAhie / vaise mahilAoM ko apane pati ke alAvA dUsare puruSoM ke sAtha jyAdA bAteM nahIM karanI cAhie, ha~sanA nahIM cAhie aura ekAnta meM milanA nahIM cAhie | parapuruSa kA sparza bhI nahIM karanA cAhie | sabhA meM se : Ajakala to mahilAe~ bhI puruSoM ke sAtha 'sarvisa' karatI haiN| isalie para puruSoM kA aura para striyoM kA Apasa meM milanA-julanA aura mitratA honA svAbhAvika ho gayA hai| mahArAjazrI : isalie to unake jIvana meM aneka aniSTa praviSTa ho gaye haiM na? aisI 'sarvisa' karane vAle strI-puruSoM meM se eka pratizata bhI sadAcArI loga mila jAyeM to maiM khuza ho jaauuN| 'saravisa' karane vAlI kaI mahilAoMne apane zIla ko kho diyA hai| sAmAjika dRSTi se 'pApI' nahIM kahalAne ke lie vaise sAdhana kA upayoga kara letI haiN| sarakAra ne 'barthakanTrola' ke sAdhana sulabha kara For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-48 279 die haiN| una sAdhanoM kA upayoga durAcAra ke sevana meM karane se kauna rokatA hai? __yadi gRhastha jIvana ke sAmAnya dharma kA pAlana karanA hai, mAnavatA ke puSpoM ko jIvana-vana meM ugAnA hai to Antarika zatruoM se bacanA hogaa| Antarika zatru para vijaya pAnA hogaa| indriyoM para AMzika saMyama bhI rakhanA hogaa| jIvanapaddhati meM thor3A parivartana kareM : Aja kA vAtAvaraNa jo ki atyaMta kaluSita aura vilAsI hai, usameM kAmavAsanA para saMyama rakhane kA kAma sarala nahIM hai, yaha bAta maiM jAnatA hU~, parantu phira bhI kahatA hU~ ki dRr3ha manobala se yadi Apa cAheM to saMyama rakha sakate haiN| jIvana jIne kI paddhati meM kucha parivartana karanA hogA aura parivAra ke sabhyoM ko Antarika zatruoM para vijaya pAne ke abhiyAna meM sahayogI banAne hoNge| yadi parivAra ke loga Apake sahayogI baneMge aura Antarika zatruoM para vijaya pAne ke kArya meM Apako sAtha deMge to Apa saphala bneNge| jisa prakAra kAmavAsanA zatru hai usa prakAra krodha bhI Antarika zatru hai| krodha zatru hai, cUMki vaha zatruoM ko paidA karatA hai| cUMki vaha jisake tana-mana meM praveza karatA hai usako barabAda karake rahatA hai| yaha bAta bhI maiM mAnatA hU~ ki Apa krodha kA sarvathA tyAga nahIM kara sakate, parantu Apa krodha ko zatru to mAna sakate ho na? krodha ko mitra mAnakara usakA satkAra mata karo, yaha merA kahanA hai| yadi mitra mAnakara krodha ko tana-mana meM sthAna de diyA, to barabAda ho jaaoge| zarIra se barabAda, dhana saMpatti se barabAda, saMbaMdhoM se barabAda aura parivAra se bhI barabAda ho jaaoge| krodha ko mitra mAnane kA artha yaha hotA hai : 'yadi gussA nahIM karatA hU~ to lar3ake kahA nahIM mAnate, patnI bhI kahA nahIM mAnatI hai| isalie gussA to karanA hI par3atA hai|' __ 'yadi gussA nahIM karate haiM to jinake pAsa hama paisA mAMgate haiM, ve dete nhiiN| do-cAra gAlI bakate haiM....A~kha lAla karate haiM....tabhI paisA milatA hai|' _ 'yadi gussA nahIM karate haiM, to lar3ake-lar3akiyA~ bigar3a jAte haiM, par3hate nahIM haiM, anuzAsana meM nahIM rahate haiM....isalie hama mAsTaroM ko gussA to karanA hI par3atA hai|' For Private And Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-48 280 isa prakAra kI mAnyatAyeM jaba bana jAtI haiM taba krodha se mitratA baMdha jAtI hai| jyoM-jyoM mitratA dRr3ha hotI hai tyoM-tyoM krodha prabala banatA jAtA hai| basa, anarthoM kI paraMparA zurU ho jAtI hai| gussA manuSya ke vaza nahIM rahatA, manuSya gusse ke vaza ho jAtA hai / gusse ko mitra banA lo : bar3I mahatva kI bAta hai yaha / krodha Apake vaza meM rahatA ho taba taka vaha ApakA nahIM bigaadd'egaa| Apako vaha upayogI bhI bana sakatA hai / jaise, sarpa jaba taka sapere ke vaza meM rahatA hai taba taka sarpa se saperA paisA kamAtA hai, parantu saperA yadi sA~pa ke vaza ho gayA to .... mauta hI hotI hai, vaise manuSya para yadi krodha hAvI bana jAtA hai to manuSya aneka janmoM taka barabAda hotA rahatA hai| yoM to sAdhu ko bhI vizeSa prasaMga meM krodha karane kI ijAjata tIrthaMkaroM ne dI hai| parantu vaise sAdhuoM ko dI hai ki jo sAdhu krodha ko zatru mAnatA huA, usake vaza na ho| krodha ko apane vaza meM rakhatA huA, mAtra usakA upayoga kara le! krodha ko mAtra sAdhana ke rUpa meM hI istemAla kre| vaise Apa logoM ko, gRhasthoM ko bhI vaisI sAvadhAnI rakhane kI hai ki Apa krodha ke 'kanTrola' meM nahIM raheM / krodha Apake 'kanTrola' meM rhe| krodha Apako nahIM ncaaye| Apa krodha ko nacA sako / yAnI krodha karate samaya bhI jAgrata rahanA hai| saMsAra ke artha- puruSArtha aura kAma puruSArtha meM jaba kabhI krodha kA sahArA lenA par3e taba jAgrata rahakara krodha kA upayoga karanA hai| AvazyakatA se jyAdA jarA bhI upayoga na ho jAye, isa bAta kI saMpUrNa jAgRti rahanI caahie| DaoNkTara ko jaba dardI kA oNparezana karanA hotA hai taba vaha kitanA sAvadhAna rahatA hai? chUrI se peTa ko cIratA hai.... parantu yadi eka iMca kA ghAva karanA hai to savA iMca kA nahIM kregaa| jahA~ cIranA hogA vahIM para hI cIregA / cIrane ke bAda roga dUra karake zIghra hI ghAva to baMda kara degaa| cU~ki usakA lakSya marIja ke roganivAraNa kA hotA hai / vaisA ApakA lakSya yadi dUsaroM ke doSa dUra karane kA hogA, aura kSamA se athavA samajhAne se kArya nahIM hotA hogA aura Apako krodha karanA Avazyaka hI lagatA hogA to Apa krodha kareMge parantu utanA hI krodha Apa kareMge.... ki jitanA Avazyaka hogaa| Apako AvazyakatA kA aMdAjA honA caahie| For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana- 48 281 krodha karanA eka bAta hai, krodha ho jAnA dUsarI bAta hai / krodha karanA par3e aura karo, to nukasAna nahIM, parantu krodha ho jAyA karatA hai, to nukasAna hue binA nahIM rhegaa| krodha ho jAnA manuSya kI kamajorI hai / krodha karanA manuSya kI eka prakAra kI samajhadArI hai / sva- para hita kI dRSTi se yadi manuSya krodha karatA hai to usakA khayAla hotA hai ki mujhe kaba krodha karanA hai, kitane samaya taka karanA hai, kisake sAtha karanA hai, kitanI mAtrA meM karanA hai / vaha yaha bhI jAnatA hai ki krodha karane ke bAda usakA nivAraNa kaise kiyA jA sakatA hai / krodha se yadi viparIta asara paidA ho gayA to usako kaise miTAyA jA sakatA hai| gusse kA pariNAma : pArAvAra duHkha : aisI krodha karane kI kalA prApta karane ke lie sarvaprathama to Apako 'krodha merA Antarika zatru hai,' isa bAta ko acchI taraha samajha lenA hogaa| acchI taraha samajha lene ke bAda krodha ke prabhAva se mukta hone kA prayatna karanA hogA / cUMki apanI AtmA ananta janmoM se, ina Antarika zatruoM ke ghere meM phaMsI huI hai| apanI AtmA para krodhAdi zatruoM kA prabala prabhAva chAyA huA hai / usa prabhAva ko naSTa kara denA hai / isalie krodha se hone vAle anarthoM kA, nukasAnoM kA yathArtha bhAna honA caahie| krodha hone ke kAraNoM kA yathArtha jJAna honA caahie| jina-jina kAraNoM se krodha hotA hai, una kAraNoM kA jJAna hone se apana krodha se baca sakate haiM / jinako bAta-bAta meM krodha ho jAtA hai, jinako mAmUlI pratikUlatA meM bhI krodha ho jAtA hai, jinako sAmAnya prasaMgoM meM bhI krodha A jAtA hai - una saba ko anubhava hogA hI ki unako kitane nukasAna hue haiN| kisI bhI kSetra kA manuSya ho, krodha se usane nukasAna hI pAyA hogA / Arthika nukasAna, pArivArika nukasAna, mAnasika nukasAna aura zArIrika nuksaan| abhI-abhI maiMne isI nagara kI eka ghaTanA sunii| eka lar3akA juA khelane kI Adata meM phaMsa gayA thaa| usake pitA ne usako eka dina thor3A sA upAlaMbha diyaa| lar3ake ko gussA A gayA / ghara chor3a kara nikala gayA .... aura Trena kI paTarI para jAkara so gayA.... gAr3I ke nIce kaTa gayA.... / isa prakAra gusse meM Akara kaI mahilAe~ bhI AtmahatyA kara letI haiM na? jahara pIkara mara jAtI haiM na? For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana-48 bhagavAn umAsvAtIjI ne krodha ke nukasAna batAte hue kahA hai : 'krodhaH paritApakaraH sarvasyodvegakArakaH krodhaH | vairAnuSaGgajanakaH krodhaH krodhaH sugatihantA / / ' 1. krodha se manuSya ke mana meM paritApa paidA hotA hai| yAnI krodha karane se krodha karane vAle kA mana tapatA hai| dimAga tapatA hai, azAnti se bhara jAtA hai| yaha hai mAnasika nukasAna / 282 2. krodha karane se Asa-pAsa ke sabhI logoM ko udvega hotA hai| sabhI ke mana azAnta hote haiN| vAtAvaraNa dUSita hotA hai, yaha hai pArivArika nukasAna / 3. krodha karane se dUsare jIvoM ke sAtha vairabhAvanA baMdhatI hai| vairabhAvanA aneka janmoM taka jIva ko duHkha detI hai / yaha hai pAralaukika nukasAna / 4. krodhAndha vyakti sadgati meM nahIM jAtA, mara kara vaha durgati meM jAtA hai / isalie krodha sadgati kA ghAtaka banatA hai| For Private And Personal Use Only krodha dUsarA Antarikazatru hai| bar3A khataranAka zatru hai| usakA nigraha karate hue indriyavijetA bananA hai| gRhasthajIvana meM manuSya sarvathA to krodharahita nahIM bana sakatA, parantu krodha kI tIvratA to kama kara sakatA hai| tIvra krodha nahIM honA caahie| krodha kI tIvratA kama karane kA prayatna karate rahanA caahie| Aja basa itanA hI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA tIrtha Acharya Shree Kailasasagarsuri Gyanmandir Shree Mahavir Jain Aradhana Kendra Koba Tirth, Gandhinagar-382 007 (Guj.) INDIA Website : www.kobatirth.org E-mail: gyanmandir@kobatirth.org ISBN: 978-81-89177-19-5 (ISBN SET : 978-81-89177-17-1 For Private And Personal Use Only