Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ) pa la moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529)) JONEW0 anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA DJ saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri 239PepepeD DOODOOL UPE 2033 kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI CpCDC smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda 2005
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA sampAdakaH vijayazIlacandrasUri NOLOGoa ka00-6 chan 16 zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2005
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 Adya sampAdaka: DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdaka: vijayazIlacandrasUri samparkaH C/0. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda-380007 prakAzakaH kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAna: (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 . mUlya: Rs. 80-00 mudrakaH kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phona: 079-27494393)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA zrI lakSmIkallolagaNi racitA varddhamAnAkSarA caturviMzati-jinastutiH zrIguNavijayaracitA jAtivivRtiH // ma. vinayasAgara 01 saM. vijayazIlacandrasUri 23 vijayazIlacandrasUri 35 'bhuvanasundarIkathA' kI viziSTa bAtoM ___ kA saMkSipta avalokana taraGgavatI kathA tathA pAdaliptasUriH jaina ke ajaina ? vijayazIlacandrasUri 43 vizeSAvazyaka bhASyanuM zuddhipatraka (3) patracarcA SaDbhASAbaddha candraprabhastava ke kartA jinaprabhasUri haiN| ma. vinayasAgara 55 .. vihaMgAvalokana-33 upA. bhuvanacandra 57 TraeNka noMdha : eka vilakSaNa dhAtupratimA zI. 60
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana anusandhAnanA arthAt saMzodhana temaja kRtisampAdananA kSetramAM kAma karavuM gamatuM hoya temane mATe, agAU kyAreya nahotI tevI, ujjvala tathA mabalakha tako, Aje upalabdha che. asaMkhya apragaTa tathA viziSTa nAnI moTI racanAo hAthapothIomAM koI uddhArakanI rAha jotI vibhinna bhaNDAromAM paDI che. agaNita mudrita grantho zuddhIkaraNa ane punaH sampAdananI pratikSAmA che. pUrve prakAzita granthone, te sulabha bane eTalA mATe, yathAvat punaH mudrita karavAnI prathA atyAre pUrajozamAM pravarte che. upalabdha vipula sAmagrIno sadupayoga karavAnI darakAra ke parizrama lIdhA vinA, ArambhanAM pAnAM tathA nAma tathA tasavIro vageremAM anukUla parivartano mAtra karIne, jemanA tema te granthone chapAvI nAkhavA, emAM ghaNIvAra dhanano veDaphATa tathA nAma kamAI levAnI vRtti ja mukhyatve anubhavAya che. AmAM eka prakArano prajJAparAdha paNa che. AvI mana:sthiti maTe, ane suyojita - sugrathita paddhatithI zodhasampAdananI pravRtti phulephAle tevI bhAvanA. zI.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI lakSmIkallolagaNi racitA varddhamAnAkSarA caturviMzati-jinastutiH ma. vinayasAgara bhAratIya sAhitya kI aneka vizeSatAoM meM eka pramukha vizeSatA usakA vizAla stotra sAhitya bhI hai / stotra sAhitya bhAratIya sAhitya kA hRdaya kahA jA sakatA hai| sabhI jAtiyoM ne stotra racanA meM apanA bahumUlya yoga diyA hai / bauddhoM ne buddha bhagavAn kI, jainoM ne arhat kI, vaiSNavoM ne viSNu va unake aneka rUpoM kI, zaivoM ne ziva kI, zAktoM ne bhagavatI durgA kI aura anya logoM ne apane iSTadevoM kI stuti madhuratama gIyamAna stotroM dvArA kI hai, Atma-nivedana kiyA hai, zraddhA ke prasUna arpita kiye haiM / stotra dvArA bhakta-hRdaya svacchandatApUrvaka apane bhAvoM ko iSTadeva ke sammukha prastuta karatA hai / hRdaya kA AvaraNarahita svarUpa usameM dekhA jA sakatA hai / nirAvRtta va mukta-hRdaya kA Atma-nivedana aisI bhASA meM abhivyakta hotA hai, jise bhASA na jAnanevAlA bhI kisI-na-kisI taraha samajha letA hai / stotA kI bhASA vizuddha mAnava-hRdaya kI bhASA hotI hai jisa para buddhi va tajjanya prapaMcoM kA koI prabhAva nahIM par3atA / stotA kI madhura anubhUtiyoM ko svataH hI madhuratama zabda mila jAte haiM jisake lie racanA-kauzala kI utanI AvazyakatA nahIM jitanI anubhUti kI saghanatA kii| pAvasa-Rtu meM jaise jIvanadAyaka meghoM kI phuhAra par3ate hI bIjoM meM aMkura utpanna hone lagate haiM, usI taraha saghana-anubhUtiyA~ madhuratama zabdoM meM mUrta hone lagatI hai / isa kArya meM kisI taraha ke prayatnoM kA koI hAtha nahIM hotA / jaina manISi-puMgavoM ne bhagavat-stavanA karane meM do vidhAe~ apanAI haiM - 1. stotra, 2. stuti / 1. stotra - kisI tIrthaMkara vizeSa kI yA samanvita samasta tIrthaMkaroM kI yA kisI tIrthasthita tIrthaMkara vizeSa kI stavanA karate hue jo hRdaya
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 ke udgAra prakaTa hote haiM, ve stotra kahalAte hai| ina stotroM ke mAdhyama se anekAnta syAdvAda kI prarUpaNA, bhagavAn kI dezanA athavA dArzanika vivecana kA svarUpa cintana bhI hotA hai / bhagavat guNoM kA varNana karate hue aSTa mahAprAtihArya, 34 atizaya, 35 vANI ityAdi kA bhI samAveza kiyA jAtA hai / bhagavAna ke sAtha tAdAtmya sambandha sthApita karate hue apanI laghutA bhI pradarzita kI jAtI hai aura svakRta pApoM kI AtmagarhA bhI / stuti - stuti yaha kevala 4 padyoM kI hotI hai| prathama padya meM kisI tIrthaMkara vizeSa kI yA sAmAnya jina kI, dUsare padya meM samasta tIrthaMkaroM kI, tIsare padya meM bhagavat prarUpita dvAdazAMgI Agama kI aura caturtha padya meM tIrthaMkara vizeSa, ke zAsana devatA kI / ina lakSaNoM para AdhArita kaI sAmAnya stutiyA~ bhI prApta hotI haiM aura kaI viziSTa stutiyA~ bhI / jisameM yamaka aura zleSAlaMkAra Adi kA chandavaividhya ke sAtha uktivaicitrya kA samAveza hotA hai, ve vizeSa kahalAtI hai / AcArya bappabhaTTisUri aura zobhanamuni Adi kA stuti sAhitya viziSTa koTi meM hI AtA hai / zrIbhuvanahitAcArya Adi racita stutiyoM meM chandavaividhya pAyA jAtA hai / bar3hate hue akSaroM ke sAtha chandoM meM racanA karanA vaiduSya kA sUcaka hai hI / zrI lakSmIkallolagaNi racita caturviMzatistuti bhI isI vidhA kI racanA hai / lakSmIkallolagaNi - stutikAra ne prAnta puSpikA meM "u. zrI harSakallolaprasAdAt" likhA hai / ataH isase evaM anya pramANoM se nizcita hai ki ye zrI harSakallolagaNi ke ziSya the / AcArya somadevasUri kI paramparA se kamala-kalaza aura nigama-mata nikale the / somadevasUri tapA0 somasundarasUri ke ziSya the, kintu unhoMne 1522 ke lekha meM lakSmIsAgarasUri kA ziSya bhI likhA hai / inake ziSya ratnamaNDanasUri hue / ratnamaNDanasUri kI paramparA meM zrIAgamamaNDanasUri ke praziSya aura zrIharSakallolagaNi ke ziSya 1. tripuTI mahArAja : jaina paramparAno itihAsa - bhAga 3, pR. 560 2. tripuTI mahArAja : jaina paramparAno itihAsa - bhAga 3, pR. 566
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara lakSmIkallogagaNi the / inake atirikta inake sambandha meM koI ullekha prApta nahIM hai / inakA paricaya, janma, dIkSA, pada Adi bhI ajJAta hai| lakSmIkallolagaNi Agama-sAhitya aura kAvya-sAhitya zAstra ke praur3ha vidvAn the / Agama granthoM para inakI do TIkAe~ prApta hotI haiM : 1. AcArAGga sUtra tattvAgamAre TIkA prApta hotI hai jisakA racanA samvat 1596 diyA huA hai / jaina sAhityano saMkSipta itihAsa meM TIkA ke sthAna para avacUrNI likhA hai / 2. jJAtAdharmakathAGga sUtra 'mugdhAvabodha TIkA- isameM racanA samvat prApta nahIM hai| zrI desAI 6 ke matAnusAra somavimalasari ke vijayarAjya meM vikrama samvat 1597-1637 ke madhya racanA kI gaI hai / isase inakA sAhitya racanAkAla 1590 se 1640 taka nirdhArita kiyA jA sakatA hai / Agama sAhitya para TIkA racanA se yaha spaSTa hai ki Agama sAhitya para inakA cintana aura manana ucca koTi kA thA / ina donoM TIkAoM ke atirikta svatantra kRtiyoM ke rUpa meM kucha stotra bhI prApta hote hai ve nimna haiM : 1199 jina stava (samasyASTaka) 1342 sAdhAraNa jina stavaH (samasyASTaka) 1440 RSabhadeva stava 1772 mahAvIra stotra (sAvacUri) 5089 samasyASTaka 6232 sAdhAraNa jina stava (parAga zabda ke 108 artha) jinaratnakoza : pRSTha 24, isake anusAra isakI prati A descriptive Catalogue of the Mss. in the B.B.R.A.S. Vol. No. 1397 4. pRSTha 520, pairA naM. 761 jinaratnakoza : pRSTha 147, isake anusAra isakI prati A descriptive Catalogue of the Mss. in the B.B.R.A.S. Vol. No. 1473 6. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, pRSTha 520, pairA naM. 761
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 ye sAre kramAMka kaiTalaoNga oNpha saMskRta eNDa prAkRta mainuskRpTa munirAja zrI puNyavijayajI saMgraha bhAga-1, 2 lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyA mandira, ahamadAbAda ke die gaye haiM / camatkRti pradhAna ina stotroM ko dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki zrI lakSmIkallolopAdhyAya sAhitya aura lakSaNazAstra ke bhI udbhaTa vidvAna the| inake atirikta svatantra kRti ke rUpa meM 'varddhamAnAkSarA caturviMzati jinastuti' prApta hotI hai / isameM 24 tIrthaMkaro kI stuti ke sAtha antima gautama gaNadhara kI bhI stuti prApta hai / ekAkSara se prArambha kara 25 akSaroM taka ke vibhinna chandoM meM pratyeka kI stuti kI hai jo ki isake pariziSTa meM diye gaye chandasUci se spaSTa hai / chanda-zAstra ke ye ajor3a vidvAn the| ina chandoM meM kaI chanda aise haiM jo ki prAyaH prayoga meM nahIM Ate haiM / prAnta puSpikA meM 'anuprAsAlaGkAramayyazca' arthAt pratyeka stuti meM anuprAsAlaGkAra kA vizeSa rUpa se prayoga kiyA hai / pratyeka stuti kA avalokana kiyA jAe to pratyeka zloka ke pahale aura dUsare caraNa meM, tIsare aura cauthe caraNa meM ekAkSara yA vyakSara meM anuprAsa kA prayoga dRSTigocara hotA hai| udAharaNa ke rUpa meM dekhie - vimalanAtha kI stuti prathama padya, prathama caraNa 'namAmaH' aura dUsare caraNa meM ramAmaH 'mAmaH' kA prayoga hai / isI stuti meM dUsare zloka ke tIsare-cauthe zloka meM 'vantAM' kA prayoga hai / isa prakAra pratyeka padya ke samagra caraNoM kA avalokana kareM to antyAnuprAsa kI chaTA sarvatra dRSTigocara hogI / kavi kA abhISTa bhI anuprAsAlaGkAra pratIta hotA hai / zleSa, upamA, rUpaka, yamaka Adi alaMkAra bhI sthAna-sthAna para muktAoM kI taraha guMthe hue najara Ate haiM / isa kRti kI pratiyA~ bhI atyanta durlabha haiM / vikrama samvat 2001 meM zraddheya gaNivarya zrI buddhimunijI mahArAja ne jAmanagara meM rahate hue isakI pANDulipi taiyAra kI thii| unakI kRpA thI ki svalikhita prati mujhe bhijavA dI, vahI Aja prakAzita kI jA rahI hai / gaNivarya likhita pANDulipi meM kisa bhaNDAra kI prati se unhoMne isakI pratilipi kI hai, isakA saMketa na hone kI vajaha se yaha kahane meM asamarthatA hai ki yaha kisa bhaNDAra kI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara prati hai ? __ina stutiyoM prAtaH evaM sAyaM pratikramaNa meM isakA upayoga kiyA jA sakatA hai / pAThako ke rasAsvAdana ke lie prastuti kRti prastuta hai : nitA zrI lakSmIkallolagaNi racitA varddhamAnAkSarA caturviMzati-jinastutiH [paNDita zrI 5 zrIlakSmIkallolagaNi-caraNakamalebhyo namaH] 1 - zrIRSabhajinastutiH, - (zrIchandasA) me'ghaM / syA'rhan // 1 // no'jAH / syuryaiH2 // 2 // no'kaM / navyam // 3 // gI: zaM / vo'vyAt // 4 // 2 - zrIajitajinastutiH (strIchandasA) anyaH, sArvaH / siddhiM, dadyAt // 1 // sArvAH, sarve / sAtaM, dadyuH // 2 // sArvA, vAcaH / naH zaM, kuryuH // 3 // vANI, devI / lakSmyai, bhUyAt // 4 // 1. jinAH / 2. lakSmyai / 3. kriyAt / 4. ajitaH /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 3 - zrIzambhavajinastutiH (nArIchandasA) tIrthezastArtIyaH / vRddhiM vaH, prAduSyet // 1 // ye'rhantaste pApaM / bhaktAnAM, chindyAsuH // 2 // sArvIyaH, siddhAntaH / maccittaM, popUyAt // 3 // sutrAsyaH, sAdhUnAM / vighnaughaM, lolUyAt // 4 // 4 - zrIabhinandanajinastutiH (sumaticchandasA) plavagAGka, galitAGkam / hatajAlaM, bhajatAlam // 1 // jinavRndaM, kRtabhanda(?)m / kanakAcchaM, dadatAccham // 2 // jinavAkyaM, jitazAkyam / bhaja bhavyaM, muninavyam // 3 // zrutadevI, padasevI / aghahIM, sukhakIM // 4 // 5 - zrIsumatijinastutiH . (abhimukhIchandasA)5 sumatijinaM, gatavRjinam / zraya munipaM, cidavanipam // 1 // 5. prakaTIkarotu / 6. punAtu / 7. lunAtu / 8. jJAnaprabhum /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara jinanikaraM, janasukaram / kRtavibhavaM, bhaja vibhavam // 2 // jinavacanaM, vararacanam / zivasukhadaM, nayatu padam // 3 // amalatarA, kamalakarA / vitaratu kaM, kajajatukam // 4|| 6 - zrIpadmaprabhajinastutiH (ramaNAchandasA) dharabhUpabhavaM, vararUparavam / kRtakAmajayaM, zrathadhAmamayam // 1 // jinarAjagaNaM, natabhUramaNam / zamatAzaraNaM, kurutAccharaNam // 2 // bhagavatsamayaH, zamazUkamayaH / bhavatAntiharaH, zivazAntikaraH // 3 // sumataH kusumaH, surasAlasamaH / janatehitazaM, tanutAdanizam // 4 // 7 - zrIsupArzvajinastutiH (madhunAmAchandaH)7 kanakasamadhanaH, karatu zamadhanaH / natanarasumanAH, zivamamalamanAH // 1 // sakalajinapatIn, vimalanarapatIn / bhajata munijanA ! vigalitavRjinAH // 2 // gaNadharagaditaM, yatitatividitam / zamarasasahitaM, kuru hRdi sahitam // 3 // jayati bhagavatI, vimalaguNavatI / zucirucimavatI, zazikarasudatI // 4 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 8 - zrIcandraprabhajinastutiH (pramANikAchandaH) 8 vizAlavaMzabhUSaNaH, praNaSTakarmadUSaNaH / mamASTamo jinezitA, tanotu tAM jagatpitA // 1 // jinA dizantu me same, samagrasaukhyasaGgame / zivAlaye padaM vibhA - bhareNa sUryasannibhAH // 2 // jinoktamAgamaM sadA, kurudhvamAnane mudA / bhavArNavaughatArakaM, vinodavRndakArakam // 3 // jinendrapAdapAvitaH prabhUtabhaktibhAva(vi)ta: / dadAtu yakSanAyakaH, samAGkarasmasAyakaH ||4|| 9- zrIsuvidhinAthastuti: (bhadrikAchandasA) 1 Anuve suvidhinAyakaM, bhavyajantubhavatAyakam / karmmazatrubhaTabhaJjanaM, sAdhulokakRtaraJjanam // 1 // zaM dizantu sujinezvarAH sarvajantuSu kRpAparAH / siddhisAdhuramaNIvarAH, pAdanamrajanazaGkarAH // 2 // zrIjinAgamamaharnizaM saMzraye'hamatisadvazam / kSIranIranidhisannibhaM sUktizUktiriva nirnibham // 3 // yo jinaH, kumatitAntidaH, sAdhyarAD bhavatu zAntidaH / jainazAsanavibhAsanaH prANinAM kRtasuvAsanaH || 4 || , 10 , , zrIzItalajinastutiH ( --- chandasA ) anusandhAna 34 10 vande'haM zrIzItalajanuSaM, zrIvatsAGkaM kAJcanavapuSam / nandAjAtaM zrIpativinataM muktiprAptaM sundararavitam // 1 // 9. atisantaH - atyuttamAH, teSAM vaze yasyA (yo') sAvatisadvazastam /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara sarve sarvajJAH kuzalakarAH, nAnAvarNAkAravaratarAH / saMsArAbdhau magnajanadharAH, deyAsuH zaM muktipadavarAH // 2 // zrIsiddhAnto me kuzalakaraH, zrIsarvajJokto duritaharaH / jIyAtsaMsArAbdhighaTabhavaH, zazvadbhaktAnAM kRtavibhavaH // 3 // sA'zokAdevI mama sukhadA, tejaHpuJjoddIptatararadA / arhadbhaktyutthaprabalamadA, bhUyAdbhavyAGgiprahatamadA // 4 // 11 - zrIzreyAMsajinastutiH (---chandasA)" sakalasiddhividhAnavidagdhaM, dazamato'grimamIzamamugdham / amitakAmitadAnasurahUM, zrayata zoSitalobhamitahnam10 // 1 // jinavarAH pradizantu satAM zaM, na labhate maramardvizatAM zam / hariharAdyaparaH surasArthaH, prabhutayA dhRtayA'pi kRtArthaH // 2 / / jinapatervacanaM bhavikAnAM, bhavatu11 labdhamahAbhavikAnAm / duritasantatisaMharaNAya, prabalasaMsRtisaMharaNAya // 3|| akhilamaGgalamUlavidhAtrI, gurutaroccalacintitadAtrI / vikaTasaGkaTavallikRpANI, jinamate jayatAdbhuvi vANI // 4 // 12 - zrIvAsupUjyajinastutiH (tAmarasacchandaH)12 namata surAsurasevitapAdaM, vadanavibhAjitazItalapAdam / mahiSadharaM gatakhedaviSAdaM, jaladharagarjigabhIraninAdam // 1 // sakalajinezagaNaM vinuve'haM, hutakanakadhutisattamadeham / caraNamAhadi sundarahAraM, padayugalapraNate hitakAram // 2 // jinavanavAgvibhavo mama sAtaM, dizatu mahodayapattanajAtam / nayagamabhaGgabharapratipUrNaH, kaThinapurANatamaskRtacUrNaH // 3 // 10. samudram / 11. prAptamahanmaGgalAnAm /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 jinapatipAdapayoruhabhaktaH, zritajinazAsanabhAsanamaraktaH / . karatu kumArasuraH zivamiSTaM, na bhavati yatra kadAcana kaSTam // 4 // . 13 - zrIvimalanAthastutiH (praharSaNI chandaH)13 devendrapraNatapadaM jinaM namAmaH, cittaM taccaraNayuge vayaM ramAmaH / kroDAvaM nikhilasamIhitArthakAraM, nairmalyaM sRjatu kRtAmaropahAram // 1 // sarvajJAH sakalaguNAbhirAmadehA, AdityadhutibharadIptadhAmagehAH / muktizrIramaNakalAbhilASavantaH, kuryuH zaM hRdayabhavaM zivaM bruvantaH // 2 // siddhAnto jinavadanA[va]tIryamANaH, . sAdhvodhaiH zravaNapuTAvadhAryamANaH / bhavyAnAM zivasadanAbhilASukAnAM, zreyo'rthaM bhavatu bhayakSayotsukAnAm // 3 // vighnaughaM jinapadasevake harantI, sarvAdhiprazamasukhaM jane karantI / sA bhUyAnmama sukhamaGgalAdikI, sarvApatpradhanabhayAmayAdihIM // 4 // 14 - zrIanantajinastutiH __ (lakSmIchandaH)14 taM vande sarvabhAvajJAnatattvopadezaM, duSkarmadhvAntanAzAdityatejonivezam /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara saMsArAmbhodhimajjajjantupotAyamAnaM, zyenAkaM paGkapUrodAsameghAyamAnam // 1 // sarvajJA vijJavittA vAsamAsaM dadhAnA, bhUyAsubhUribhUriprAjyarAjyapratAnAH / sampatprAptyai vareNyAgaNyapuNyapratItA, madanamAyA'bhimAnakrodhalobhavyatItAH // 2 // siddhAntaH stAcchivAdhvaprAptiheturjanAnAM, nAnAbhaGgairgabhIrArthaprakAzo ghanAnAm / pApmahacchedakartA zAsanAmbhojabhAnubhUyiSTotpattibaddhA'dRSTakakSe kRzAnuH12 // 3 // pAtAlaH sevakAnAM zuddhadhIsaMzritAnAM, sevAhevAvazena prAptasarvepsitAnAm / kuryAddharyA mahAryA sampadaM sphItabhItiH, kAmaproddAmadhAmA bhagnavighnaughabhItiH // 4 // 15 - zrIdharmanAthastutiH (RSabhacchandasA)15 jinarAjamuttamaguNAzrayaNIyadehaM kulizAGkitakramamahaM mahimaikageham / dhiSaNA'vadhIritaguruM praNamAmi nityaM, tridazAdhipakSitipatipraNatAdhipatyam // 1 // jinapA dizantu kuzalaM zivasaGgaraGgA, varakevaladdhikalitA galitAGgasaGgAH / / samatArasArNavanimagnamanovinodAH, sukRtAptipuSTajanatAjanitapramodAH // 2 // jinavaktrato'rtharacanAvacanopadiSTaH, sugaNAdhipaiH paThitapAThatayA'tidiSTaH / 12. pracurajanmasaJcitakarmavane'gnidharmaH / /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 anusandhAna 34 duritaM jahAti parizIlita eva bhavyaiH, pratiSevaNIya iti vAkyacayassa navyaiH // 3 // jinasevake vipulamaGgalamAdadhAnaH, surakinnaraH sakalasAdhyagaNapradhAnaH / daha(da?)tAM dhanAni janatAkRtakAmitAni, satataM paropakaraNapravaNastatAni // 4 // 16 - zrIzAntinAthastutiH __ (paJcacAmaracchandasA)16 sa zAntinAthanAyakastamobharakSayaGkaraH, karotu karmasaJcayapramoSaNapriyaGkaraH / anantasAtadAyakaH zivAbhilASasambhavaM, sukhaM viSAdavarjitaM samagrasaukhyato navam // 1 // dizantu mAM jinA (ramAM)vizAlavaMzasambhavAH, pramattadattadezanA bhavArNavaughavidravAH / anItibhItighAtakA guNAvalIvibhUSitA, mahodayAspadasthitAH kusaGgabhaGgayadUSitAH // 2 // jinAgamaM zrayAmyahaM zaThAvabodhadustaraM, prabhUtabhagnasaMzayaprakAzitArthavistaram / . anekabhaGgasaGkulaM bhavabhramavyathA'pahaM, mumukSusaGghasevitaM gatakrudhaM guNAvaham // 3 // jinendrapAdapaGkajopajIvanA'lilAlasa:14, suzIlasAdhuyAtanAvidhAnakelisAlasaH / susampadaM dadAtu no mahItalAvabhAsinI, sa brahmazAntisevakaH prazasyacAruhAsinIm // 4 // 13. karmasamUhavinAzane'bhISTaH / 14. zraddhA /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 17 - zrIkunthunAthastutiH (hariNIchandaH)17 jinapadayugaM vande mohadrumapramayapradhi, niravadhiguNagrAmArAmAdrijAtaTasannidhim / / zivapurapathaprasthAnAzvaM vyapohitadurmati, prathimazamathazrImatkunthoH prasAritasanmatim // 1 // jinaparivRDhA gADhaM gUDhAdhvataH kaluSavrajA'pahaticaturA gotronnatyaprathA prathanadhvajAH / mama vidadhatAM cetaHsvAsthyaM kaSAyahatAtmanaH, zivapadasukhe tejaHpuJjAtmakA vivazAtmanaH // 2 / / gaNadharavarairyanniSpAdyaM tamottarabhAskara, vigalitamadadveSonmAdavyalIkakalAbalam / / bhajata bhavino jainaM vAkyaM maruttarusatphalam // 3 // * pravacanasuraH zrIgandharvastanotu tanUmatAM, nayanakumudAnandI mAdyadvivekavacovatAm / atulakuzalazreNI samyagdRzAmupakArakaH, pizunarasanAdRgdoSotthavyathA'rNavatArakaH // 4 // 18 - zrIaranAthastutiH (hariNIchanda:18) bhagavadaranAthaM naumIzaM devarAjanatakrama, viduranikarArAdhyaM devaM niSThitAghabharabhramam / duritadahanasvAhAkAntaM zlezalezavinAzakaM, vimalacaraNajJAnAdhAraM zuddhapanthaprakAzakam // 1 // jinapatigaNAste bhUyAsuH zreyasAM tatikArakA, avitathapathAkhyAnapraSThAH sAralakSaNadhArakAH / 15. zastradhAram / *eka caraNa tuTela che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 anusandhAna 34 samavasaraNAdyotannatyazrIdevatAvrajasaMstutAH, paramapadavIM samprAptA ye mAnanIyajanAzritAH // 2 // vacanaracanAsaMzliSTAzaM grAmarAmarAgapavitritaM, praNamata mano'bhISTArthAptiM bhUripAThavicitritam / . zamarasasudhAvAkyaM pUrNa jItanItinirUpakaM, gaNabhRduhi(di?)taM zrIsiddhAntaM dhvAntavairisarUpakam // 3 // jinapatipAdAmbhoje bhaktA dhAriNI tanutAcchivaM, jinamatajanAsISTAnAdarAsukRtAvaham / saralamanasAM dattAdhArA vyAdhirodhanakArikA, kalimalabharabhrAntasvAntaprAntalokanikArikA // 4 // 19 - zrImallinAthastutiH ___ (meghavisphUrjitAchandaH)" jinendraM nistandraM duri[ta] timirApAyanAzAbjahastaM, ghaTADhU zrImalliM bhavajaladhivAtApivairiprazastam / vahAmazcaino'ntarvizadatarabhAvena hAvena muktaM, pavitrAM cAritrazriyamanubhavantaM parAnandayuktam // 1 // jinendrAH kuryuste sapadi bhavanistAramAraprahINAH, surendrAdyairvandyAH pracurataracittejaso'tipravINAH / mahAnandaprodyatparamasukhasamprAptapuNyaprakarSA, daridrodyanmudrAvighaTanaghanAghAtajAtAnutarSAH // 2 // jinendrAsyodbhUtaM bhavatu bhavabhItipratIghAtanAya, punaH spaSTo dRSTotkaTacaraTasaGghAtasaMzAtanAya / anekArthAkIrNaM gamazamaramAlIDhamAdhArabhUtaM, janAnAM siddhizrIkamalamapayAdUtisaGketadUtam // 3 // jinendropAstau yA caturataradhIvaibhavavyAsamattA, munizrAddhavyAdhipramayasamayasthApitaikAgracittA /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara vidadhyAtsaGghasyAtulakuzAla]sandohamUrjasvalA sA, prabhAvidyuttArA dharaNadayitA hastiviGkhyAvilAsA // 4 // 20 - zrImunisuvratasvAmistutiH (zobhAchandaH)20 jinAdhIzaM vande kuzalanipuNadhArIgamyaramyasvarUpaM, namannAkizreNImukuTapatitamAlAsupUjyaM surUpam / surendraissaMstutyaM caraNakamalaM lakSmANamunnidranetraM, bhavAmbhodhau majjajjananikaratarI tulyameno'rijetram // 1 // kriyAsuste sArvAH paramapadapuraprAptaye prAjyavIrya, jagadurjeyazrItanayamadavinAzAptazauryAH sadhIryam / / pramANopetazrIsamavasaraNabhUsaMsthitAH svAntazAntA, nirAdhArAdhArAH zizutaruNajarAjIrNabhAve'pi kAntAH // 2 // kRtAntaH sArvIyaH suratarusadRzazcintitArthapradAtA, manovRtterbhaktyA paramazucitayA''rAdhitaH zaMdhidhAtA / dadAtu prajJAM mAM galitakalimalAMzUkasatkRtyatUrNA, mahArekodrekacchiduraviduratAtatparaH puNyapUrNAm // 3 // jagatsvAmidhyAnAcaraNasatatadhIH sajjanAnAM zriye stAdatijyoti:zAlI varuNa iti suro yaH surANAM purastAt / abhadrANAM zreNIlavanajavane vaijJAnikatvaM dadhAnaH, sadAnandI dInAtiharaNacaturaH smerakItipratAnaH. // 4 // - 16. prabhodyajjhAtkArA iti vA pAThaH / 17. navahanasamaM pAtakAmitrajaitram iti pAThAntaram /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 16 . anusandhAna 34 21 - zrInaminAthastutiH (candanaprakRticchandaH) jinezapAvakadhyAnA'tyamalataramatirabhinavagutAH, sadA name ! padAmbhojaM tava zamavidalitakaluSakaNaH / bhajAmi vizvavAtsalyaM caramaparamapadasukhakaraNaM, bhavAbdhimagnabhavyaughapravahaNasadRzavihitazaraNam // 1 // dizantu mAM jinAH saukhyaM kalimaladalagalitakalaM, vyathAprathApathAtItAmadamadanakhalavidalitathalam / samastavAsavArcA'rhAH zamasaMyamaniyamaparikalitAH, prabhUtalakSmaNAkIrNAzcalananalinanatajanaphalitAH // 2 // jinoditaM mameSTArthaM vitaratu yamazamagamalalitaM, prakAmabhAgyasaMskAraprakaTitazubhaphalamunimilitam / vicArasArasambhAraprathanakathitasukRtakalaphalaM, samagrabhAvasUcAyA atividitaviSajJadharaNitalam // 3 // sazAsanonnatiprahvo bhRkuTiriti vibudhajanaviditaM, name(jiSyatAM prAptaH satatamiti yatipatinigaditam / karotu tanmamAdhAnaM zivasadanagamanarasikajane, vareNyalakSaNopetAbhayadapadayugalavidhRtamane // 4 // 22 - zrIneminAthastutiH (mahAsragdharAchandaH)2 jinapaM bhAvena vande suranaramahitaM mAna(ni)nIsaGgazUnyaM, prahatakrodhapratApaM pramuditamanasaM dhyAnacittAdazUnyam / mathitAjanyaM prasannaM vidalitamadanaM zAzvatazrInidAnaM, sukRtAdvaitaprapannAtiharaNaviduraM zaGkhalakSmapradhAnam // 1 // sakalArthAH sAdhitA yaistribhuvanavinatAstIrthapAH santu siddhyai, satatAbhiprAyavijJAH zamadamanicitA jJAnasantAnavRddhyai /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara mamatAmithyAnirastA amitaguNamaNIgandhamAtAsamAnAH, samatAsImantinIzAH padanatajanatA prattarAmAnidhAnAH ||2|| gaNadhArairbhASitaM yadgamanayabahulaM laGghanIyaM na devaidhiSaNAvadbhirniSevyaM tribhuvanaviditaM saMstuve pUtahevaiH / avisaMvAdiprameyaM rucirataravaco varNanIyaM pragalbhairamitArthaM vyarthahetuvyapagamanipuNaM prasphuraddivyavalmaiH (lbhaiH ? ) // 3 // vidadhAtu svarnivAsI pravacanavarivasyAvidhAnAbhirUpa:, sabala: santApaharttA viduranaracamatkArakArisvarUpaH / prabalAriSTapraharttA jinamatasatatopAsakaprANabhAjAM, kuzalaM gomedhanAmA karakRtanakulAhiH sphuratpuNyabhAjAm // 4 // 23 - zrIpArzvanAthastutiH (vRndArakacchandaH) 23 jinezamabhinaumi taM dalitamohamAyAndhakArapracAraM sadA, dinezasamamuttamaM nihatarAgaroSAdidoSaM yutaM sampadA / surezajanasaMstutaM nRpatilokanamrIkRtaM pArzvanAthaprabhuM, mahezapadavIzritaM kamaThamAnavajjApitaM lokarakSAvibhum // 1 // samastajinamaNDalaM mama punAtu vizvatrayIjJAtasadvistaraM, kaThoravRjinoccayakSayakaraM samazvetakalyANakuprastaram / vimudravahanAmbujapramadakRtasukhaM zreNIvizrANanAkovidaM, visAriguNasaJcayaprasRtavizvabhAvAvabodhasphuratsaMvidam // 2 // jinendravacanAmRtaM mama lunAtu duHkhAvaliM pAtakAntaMkajAM, prabhUtajanisaJcitaprabaladuSTadoSaprakarSaM rajassaGgajAm // bhavAmayabharAgadaM caturacittacAturyadAnapradhAno (nau) jasaM, kRpAzamarasAtmakaM kumatakauzikavyUhahaMsollasattejasam // 3 // dhinotu janamAnasaM dharaNarAjanAgendrapatnI supadmAvatI, vicAracaturAJcitaM paramasundarAkArasadrUpazobhAvatI / 117
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 anusandhAna 34 pramodaparipUritA janitajainalokaprakANDollasatsampadA, manISijanatAstutA vizadabuddhisaMsiddhisarvaddhisiddhipradA // 4 // 24 - zrIvarddhamAnajinastutiH (vibhramagaticchandaH)24 siddhArthAnvayamaNDanaM jinapatistrailokyacUDAmaNijitapAvakaH, paJcAsyAGkitabhUghano ghanagabhIradhvAnavistArayugAdaghAtakaH / saMsArArNavasetubandhasadRzaH siddhyaGganAsaGgamI gatakandalaH, jIyAdyaH kamanapratApahananasthANUpamaprANabhRcchamazambalaH // 1 // sarve sArvacayAH suparvanicayAdhIzapramodastutAhitavAcakAH, cAritrAvasarApavarjanakalA dAridravidrAvaNoddhRtayAcakAH / jIyAsuH pratikRSTakarmanikaracchedodyatA: pAdapUtarasAtalAH, pronmIlatkamanIyakAntikalitAstattvArthavidbhAskarapragrahAmalAH // 2 // yajjainendravacaH prabhAvabhavanaM durvAdigarvApahaM janapAvanaM, seve zAntarasAmRtodbhavamahaM puNyAGkarAodharaM zubhabhAvanam / zuddhAcAranirUpaNavratadhanasvargApavargapradaM matimizritaM, sarvAtmapratipAlanAsu lalitaM kunmAnamAyAhRti vratisaMzritam // 3 // mAtaGgo'rhadupAsakaH prakurutAt zvaHzreyasaM prANinAM sumanovarAH, zrIsaGghasya kRpAkaro munimanaHzreNIsamullAsakaH sumanoharaH / mAtaGgoparisaMsthito bhujayugaH zyAmaH sakarNAvalI nutalakSaNaH, sarvaprANyupakArakAraNakalAsaktaH sudRSTiH sadA'tivicakSaNaH // 4 // 25 - zrIgautamagaNadharastutiH jJAtatanUjAdyAntevAsI sakalacaritrAdiguNanidhAnaM hitakartA, gautamanAmA dIvyaddhAmA vimalayazaHkAyavasumatIpIThavihartA /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara akSayamukhyAH sarvAH sahallabdhaya iha pRthvIviditatarAyAstadamatraM, mukhyagaNAdhIzo dheyAnmAM vipadapatantamatiparipUrNaH sucaritrAm // 1 // tIrthakarAste bhUyAsurmAM paramapadAptyai suranaranUtAH zamapUtAH, kevalacidrUpAlokAlokitabhuvanA bhogaviratacittA bhramadhUtAH / pAtakajAtAnekAsAtaprakarakubAdhAvyathitajanAnAM ratikArAH, suratapUrtyA netrAnandaprathanasudhIdIdhitisamayAdAH samatArAH ||2|| AgamavAkyaM sAdhu zreSThairvidurajanAnAmupakRtihetorupanItaM, bAdarasUkSmaprANAjIvapramukhavicAravrajabhRtamadhyacarajItam / jJAnadayAdAnavyAkhyAnAdyanaNuguNAlI grathitasuzAstraM gatadoSa, karNapuTAbhyAM yairAninye bhavikanarAste zivasukhamIyuH kRtajoSam ||3|| zAsanadevA devyaH sarvA muninivahAnAmacalasukhaM te jinabhaktA, ye hataduSTavrAtAH kuryuryamaniyamAcAranayaratAnAM rasaraktAH / paNDitalakSmIkallolasparzananipuNA nirmathitavikArA atiziSTAH, svIkRtasandhAnirvAhA: sajjanaparamAnandapadanidAnAhitakaSTAH // 4 // 1 [ atha stutikRto nAmanirdezakaM vRttam- ] evaM zrIjinapuGgavAH stutipathaM nItAzcaturviMzatiH, zrImadvIravineyagautamayutAH sadvarddhamAnAkSaraiH / vRttairnirbharabhaktisambhRtamanovRttyA mayA kAmyayA, muktistrIparirambhaNasya kamalAkallolamedhAvinA // 1 // iti zrIpratistutejinasaGkhyApramANavarddhamAnAkSarA anuprAsAlaGkAramayyazca zrIgautamagaNadharastutiyutAzcaturviMzatyarhatAM stutayaH pUrvAcAryairakRtapUrvI vinodamAtratayA mayA kRtapUrvI u0 zrI 5 zrIharSakallolaprasAdAt / 19
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 anusandhAna 34 TippaNI : 1. ekAkSara chanda kA nAma hai zrI / isakA lakSaNa hai - kevala guru - .isa chanda kA nAma zrI hai / 2. dvayakSara chanda kA nAma hai strI / - isakA lakSaNa hai - do guru - '' isa chanda kA nAma gaMgA hai| anya chandogranthoM meM atyuktaM, nau, strI, padyam aura AzI nAma bhI prApta hote hai| .. 3. yakSara chanda kA nAma hai nArI / isakA lakSaNa hai - ''' isa chanda ke anya nAma mandAram, nArI, zyAmAMgI milatA hai / 4. caturakSara chanda kA nAma hai - sumati / isakA lakSaNa hai - / / 5, 5, sagaNa, guru / yaha chanda aprasiddha hai| paJcAkSara chanda kA nAma hai - abhimukhI / isakA lakSaNa hai - / / / , / 5, nagaNa, laghu, guru / yaha chanda bhI aprasiddha hai / 6. SaDakSara chanda kA nAma hai - ramaNA / isakA lakSaNa hai - / / 5, / / s, sagaNa, sagaNa / isake anya nAma prApta hote haiM - nalinI, ramaNI, kumudaM / 7. saptAkSara chanda kA nAma hai - madhu / isakA lakSaNa hai - I, II, 5, nagaNa, nagaNa, guru / isake anya nAma prApta hote haiM - madhumati, harivilasita, capalA, drutagati, laTaha / 8. aSTAkSara chanda kA nAma hai - pramANikA / isakA lakSaNa hai - 151, '|', Is, jagaNa, ragaNa, laghu, guru / isake anya nAma prApta hote haiM - sthiraH, mattaceSTitaM, bAlagarbhiNI / navAkSara chanda kA nAma hai - bhadrikA / isakA lakSaNa hai - SIS, II, '|', ragaNa, nagaNa, ragaNa / 10. dazAkSara chanda kA nAma hai - ......... isakA lakSaNa hai - 555, 551, II, 5, magaNa, tagaNa, nagaNa aura guru / isa chanda kA nAma prApta nahIM 11. ekAdazAkSara chanda kA nAma hai - rodhaka / isakA lakSaNa hai - I, // , 50, 55, nagaNa, bhagaNa, bhagaNa, yagaNa / yaha chanda bhI aprasiddha
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 12. dvAdazAkSara chanda kA nAma hai tAmarasa / isakA lakSaNa hai - III, ISI, ISI, I'', nagaNa, jagaNa, jagaNa, yagaNa / isake anya nAma lalitapadA aura kamalavilAsiNI prApta hote hai / 13. trayodazAkSara chanda kA nAma hai - praharSiNI / isakA lakSaNa hai - ''', III, I'1, '|', ', magaNa, nagaNa, jagaNa, ragaNa aura guru / isakA bhinna nAma - mayUrapiccham prApta hotA hai / 14. caturdazAkSara chanda kA nAma hai lakSmI hai / isa chanda kA nAma lakSaNa hai - ''', 515, 551, guru | isake anya nAma isa chanda kA prayoga bhI 15. paJcadazAkSara chanda kA nAma hai| RSabha / lakSaNa hai 15, 151, 115, // 5, I'', sagaNa, jagaNa, sagaNa, sagaNa, yagaNa, isa kvacit hI hotA hai / chanda kA prayoga 16. SoDazAkSara chanda kA nAma hai paJcacAmara / lakSaNa hai 21 551, 55, magaNa, ragaNa, tagaNa, tagaNa, guru, candrazAlA, bimbAlakSyam prApta hote hai kama hotA hai / 1 151, 515, 151, 515, 151, 5, jagaNa, ragaNa, jagaNa, ragaNa, jagaNa, guru / 17. saptadazAkSara chanda kA nAma hai - hariNI / lakSaNa hai- III, II, ''', 515, 115, 15, nagaNa, sagaNa, magaNa, ragaNa, sagaNa, laghu, guru / isake anya nAma vRSabhacarita aura vRSabhalalita / 18. aSTadazAkSara chanda kA nAma hai hariNIpadam / lakSaNa hai III, ||S, ''', 551, 511, 515, nagaNa, sagaNa, magaNa, tagaNa, bhagaNa, ragaNa / isa chanda kA prayoga kvacit hI dekhane meM AtA hai 19. ekonaviMzatyakSara chanda kA nAma hai - meghavisphUrjitA / lakSaNa hai I'', ''', 11, 115, 51, 51, 5, yagaNa, magaNa, nagaNa, sagaNa, ragaNa, ragaNa, guru, guru / 21. ekaviMzatyakSara chanda kA nAma hai - candana prakRti / lakSaNa hai. S15, S15, 551, III, III, III, 115, jagaNa, ragaNa, tagaNa, nagaNa, nagaNa, nagaNa, sagaNa / isa chanda kA bhI kvacit hI prayoga hotA hai / 22. dvAviMzatyakSara chanda kA nAma hai - mahAstragdharA / lakSaNa hai - IIS, SI,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 anusandhAna 34 ''|, , us, 55, 55, 5, sagaNa, tagaNa, tagaNa, nagaNa, sagaNa, ragaNa, ragaNa, guru / isakA prayoga bhI kvacit hI hotA hai / trayoviMzalyakSara chanda kA nAma hai - vRndAraka / lakSaNa hai - 151, Is, |'|, 15, 155, Iss, I'', Is, jagaNa, sagaNa, jagaNa, sagaNa, yagaNa, yagaNa, yagaNa, laghu, guru / isa chanda kA bhI kvacit hI prayoga hotA 24. caturviMzatyakSara chanda kA nAma hai - vibhramagati / lakSaNa hai - ''', ||', ISI, IIS, 551, 551, 50, 55, magaNa, sagaNa, jagaNa, sagaNa, tagaNa, tagaNa, bhagaNa, ragaNa / isakA prayoga bhI kvacit hI hotA hai / 25. paJcaviMzatyakSara chanda kA nAma prApta nahIM hotA hai / isakA lakSaNa hai - DA, ''', ''', II, I'', 1, 5, 5 bhagaNa, magaNa, magaNa, nagaNa, yagaNa, nagaNa, yagaNa, sagaNa, guru / prazasti padya ke chanda kA nAma hai - zArdUlavikrIDita / isakA lakSaNa hai - ''', ||s, ISI, ||s, ''|, 551, 5, magaNa, sagaNa, jagaNa, sagaNa, tagaNa, tagaNa, guru / C/o. prAkRta bhAratI akAdamI 13-e, mena mAlavIya nagara jayapura
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 23 zrIguNavijayaracitA jAtivivRtiH // bhUmikA saM. vijayazIlacandrasUri vikramanA 14mA zatakamAM thaI gayelA manAtA, tarkapaNDita zivAditye vaizeSikadarzana- pratipAdana karato 'saptapadArthI' nAme grantha racyo che. tenA upara 16mA zatakamAM thayelA, dAkSiNAtya paNDita, mAdhavasarasvatI nAmanA vidvAn yatIndre 'mitabhASiNI' nAmanI TIkAnI racanA karela che. A TIkAmAM 'jAti' tarIke tarkazAstramA prasiddha evA keTalAka dharmonAM khAsa lakSaNo ApavAmAM AvyAM che, je adhyetAne samajavAmAM jarAka kaThina paDe tevAM che. tevAM 18 lakSaNo cuMTI kADhIne tenuM arthaghaTana tathA tenuM padakRtya, A 'jAtivivRti' mAM karavAmAM Avela che. AnI sahAyatAthI adhyetAne te kaThina lakSaNo ekadama sugama thaI paDe che, temAM zaMkA nathI. AjakAla, tarkazAstranA abhyAsamA praveza karanAra vidyArthIne jema annambhaTTano 'tarkasaMgraha' zIkhavavAmAM Ave che, tema eka kALe A 'saptapadArthI'nuM adhyayana karAvAtuM haze tema pratIta thAya che. tethI ja tenA para aneka TIkA o thaI hovAnuM jovA maLe che, to te TIkAgata kaThina padArthonA A jAtivivRti jevAM saralIkaraNa paNa prApta thAya che. jAtivivRtinA racayitA zrIguNavijayajI sattaramA zatakamAM thayelA vidvAn jaina muni che. 16-17mA zatakanA jagaprasiddha jaina sUri zrIhIravijayasUrinI ziSyaparamparAmAM thayela upAdhyAya zrIsumativijaya gaNinA teo ziSya hatA. temaNe A vivRtimAM be vAra 'prazasta(pAda)bhASyanA sandarbha TAMkyA che te jotAM, teo nyAya-vaizeSika darzananA rasika ane UMDA abhyAsI hoya tema mAnI zakAya. keTalAMka sthAno AmAM evAM paNa che, jemAM vivRtikAre mitabhASiNIkAranI kSati pratye aMgulinirdeza ko hoya. jema ke - paratvatva jAti,, aparatvatva jAti,, dravatva, tathA sitatva- - A badhAM lakSaNonuM vivaraNa juo. AmAM evAM pratye aMga aparatvatva vi
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 anusandhAna 34 nijI saMgrahanI sAta patranI eka pratinA AdhAre A sampAdana thayuM che. pratinA prAnte puSpikA Adi kazuM nathI, ane lakhAvaTa 17mA zatakanI temaja paDimAtrA-lipimAM che, tethI anumAna ema thAya che ke A prati kartAnA svahaste ja lakhAI haze. grantha samajavAmAM sugamatA paDe te khAtara, prAnte TippaNIrUpe, je 18 lakSaNonI A vivRtti che te 18 lakSaNo paNa mUkyAM che. mo.da. desAIe potAnA grantha 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa'mAM pR. 590 para (pArA 867) evI noMdha karI che ke "hIravijayasUrirAjye ta0sumativijaya zi0 guNavijaye mitabhASiNI (nAmanI) jAtivivRti racI, temAM kartA potAnA vidyAguru tarIke sUracandra jaNAve che." A noMdhamAM ATalI spaSTatA karavI joIe : "mitabhASiNI nAmanI vRtti nahi, paNa mitabhASiNI vRtti upara vivRti racI." jAtivivRtinuM meTara taiyAra thayA pachI acAnaka mAMDavI (kaccha) nA kharataragacchasaMghanA jJAna bhaNDAramAthI tenI eka prati che, tenI jhe. kaoNpI maLI AvI. pAMca patranI A prati anumAnataH 18mA zatakanI lAge che. azuddhio ghaNI hovA chatAM temAM keTalAka pATho vadhu sArA jaNAyA che. pAThAntaro tenAM noMdhIne pAchaLa Avela che. A nakala ApavA badala mAMDavI kharataragaccha jaina saMghanA kAryavAhakono AbhArI chu. zrIguNavijayakRtA jAtivivRtiH // granthaH 1 zrIgurubhyo namaH // zrImahAvIramarhantaM praNipatya vidhIyate / vivRtirmitabhASiNyAM jAtilakSaNagocarA // 1 // 2 AtmavRttyetyAdi / Atmani vRttiryeSAM te tathA, buddhyAdayo guNA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 25 ityarthaH / teSu nAsti vRttiryasyAH sA tathA / Atmani vRttiryasya sa tathA, sa cA'sAvatyantAbhAvazca, tasyA'pratiyoginI, tatraiva tasyA vartamAnatvAt / nahi yad yatra vartate tat tadadhikaraNAtyantAbhAvapratiyogi syAditi dravyatvAdanyA sA tAdRg / tatazca vizeSaNAnAM trayasyApi jAtyA saha karmadhAraya iti / / atha vizeSaNAnAM ativyAptyAdilakSaNadoSavinivArakatvena sAphalyaM darzyate / tatra 'jAtirAtmatvaM' ityukte dravyatve'tivyAptiH, ata uktaM dravyatvAnyeti / tathA ca manastvAdAvativyAptiH, ata AtmavRttyetyAdi / evamapi sattAyAmativyAptistata AtmetyAdhuktam / 5AtmaguNopa(pA)dAne sattAdAvavyAptistata AdyaM, prathama-tRtIyavizeSaNopAdAne ca karmatvAdAvatiprasaGgastato dvitIyavizeSaNAGgIkAra ityAtmatvalakSaNam // 1 // gaganetyAdi / gagane nAsti vRttiryasyAH sA / tathA sparzavat, tasyA'tyantAbhAvastasyA'dhikaraNaM sarvadA sparzazUnyamityarthaH / tAdRzeSa kriyAvati vRttiryasyAH sA tathoktA / etacca vRttyantaM vizeSaNadvayaM jAteriti tathaiva samAsa iti / tatra 'jAtirmanastvaM' ityukte AtmatvAdAvativyAptiH, ataH kriyaavdvttiiti| tathApi vAyutvAdAvativyAptiH, ataH sparzavattvetyAdi / sattAdAvativyAptivyavacchedArthaM gaganAvRttIti / gaganAvRtti jAtima(ma)nastvamityukte vAyutvAdAvativyAptistataH sparzavattvetyAdi / tathA ca karmatvAdAvativyAptirataH kriyAvaditi- manastvalakSaNam // 2 // rasAvRttItyAdi / rase nAsti vRttirasyAH sA / tathA taijasaM ca tadi[ndri]yaM ca taijasendriyaM, cakSurityarthaH / tadeva tanmAtram / tena grAhyaH, sa cA'sau guNazca / tatra vRttirasyAH sA / tathA tadanu vRttyantavizeSaNadvayena karmadhAraya iti / tatra jAtI rUpatvamityukte dravyatvAdAvativyAptiH, tadapohArthaM guNavRttIti / tathA ca dharmatvAdAvativyAptiH, iti indriyagrAhyeti guNavizeSaNam / tathApi sparza-tvAdAvativyAptiH, atastaijasetIndriyavizeSaNam / saMyogatvAdAvativyAptivyapohAya mAtrAntaM taijasendriyapadam / tasminnapi sakalapadakadambake pratipAdyamAne sattA-guNatvAdAvativyAptiH, ato rasAvRttIti / rasAvRttI rUpatvamityukte dravyatvAdAvativyAptiH, tato jAtiriti / tathA cAtmatvAdAvativyAptiH, tadarthaM taijasendriyamAtragrAhyeti / rasAvRtti-taijasendriyamAtragrAhyavRttI(tti)jAtI rUpatva
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 mityukte taijastvAdAvativyAptiH, tasyApi taijasendriyamAtragrAhyapradIpaprabhAdidravyavRttitvAt, rasAvRttitvAcca / tato guNapadam / taijasendriyamAtragrAhyajAtI rUpatvamityukte nIlatvAdAvativyAptiH, ato guNatvasAkSAdvyApyatve satIti drssttvym| anyathA sakalapadasaGgrahe'pi lakSaNe tatrA'tivyAptistadavasthaiveti rUpatvalakSaNam // 3 // . rUpAvRttItyAdi / rUpe nAsti vRttiryasyAH sA tathoktA / jalasya jalamayaM vA indriyaM jalendriyaM-jihvA, tena grAhyaH, sa cA'sau guNazca, tatra vRttirasyA iti tathA / tataH pUrvavadeveti / tatra jAtiH rasatvamityukte dravyatvAdAvativyAptiH, ato guNavRttIti / tAvatyukte dharmatvAdAvativyAptiH, tata indriyagrAhyeti guNavizeSaNam / tathA ca gandhatvAdAvativyAptiH, ityato jleti| iyatyukte'pi sattAdAvativyAptiH, tannivRttyarthaM rUpAvRttIti / atha rUpAvRttItyukte AtmAdAvativyAptiH, ato jAtirityuktam / tathA ca karmatvAdAvativyAptiH, tato jalendriyagrAhyeti / tathA ca madhuratvAdAvativyAptiH, ato guNatvAvAntaratve satIti boddhavyam / anyathA samagralakSaNe'pi tatprasaGgAditi / jalendriyagrAhyajAtI rasatvamityukte sattA-guNatvAdAvativyAptiH, tadarthamAdyavizeSaNam / guNavRttItipadaM ca spaSTArthamiti rasatvalakSaNam // 4 // pArthivendriyetyAdi / pRthivyA vikAra: pArthivaM pRthivIdravyaniHpannamityarthaH / pArthivaM ca tadindriyaM ca tathA, nAsiketyarthaH / tena grAhyaH, sa cA'sau guNazca, tatra vRttiryasyAH sA tAdRk / 10 tato vRttyantavizeSaNadvayena prAgvad vigraha iti / tatra jAtirgandhatvamityukte sparzatvAdAvativyAptiH, ataH sparzAvRttIti / tathA ca dravyatvAdAvativyAptiH, tato guNavRttIti / tathA ca dharmatvAdAvativyAptiH, tadarthamindriyagrAhyeti guNavizeSaNam / tAvatyukte'pi rUpatvAdAvatiprasaGgaH, tadapohArthaM pArthivetIndriyavizeSaNam / pArthivaM gandhatvamityukte cA'sambhavaH, ato jAtiriti / tathA12 sAmAnAdhikaraNye'sambhavaH, vaiyadhikaraNye ca ghaTatvAdAvativyAptiH, tadapohArthamindriyagrAhyeti / tathA ca sattAdAvativyAptiH, ata uktaM sparzAvRttIti / tAvatyukte na ko'pi doSastathApi guNavRttIti padaM spaSTArthamiti sambhAvyate / surabhitvAdAvativyAptivyapohArthaM guNatvAvAntaratve satIti draSTavyamiti gandhaitvalakSaNam / / 5 / /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 27 rUpatvetyAdi / rUpatvameva lakSaNaM svarUpaM yasya tattathA / tacca tadavacchedakaM 13, tenA'vacchinnaM viziSTam / etAvatA rUpamityarthaH / tathAbhUtavizeSaNasyA'nyA(?)dhikaraNakatvAbhAvAt tasyA'tyantAbhAvaH, tasyAdhikaraNaM sadApi rUparahitamiti bhAvaH / vibhutvasya sakalamUrttadravyasaMyogitvasyA'nadhikaraNaM mUrtamityarthaH / tAdRze dravye vRttirasyeti tathA / vizeSyati(te)dravyamaneneti vizeSaH, sa cA'sau guNazca, tAdRk cA'sau vizeSaguNazceti vigrahaH / tatra vattiryasyAH sA tathA / avAntare vartamAnA jAtiravAntarajAtiH / guNatvasyA'vAntarajAtiH sA tathA / guNatvasya sAkSAdvyApyajAtirityabhisandhiH / tatazca vRttyantavizeSaNena karmadhAraya iti / tatra jAtiH sparzatvamityukte sattAyAmativyAptiH, tato'vAntareti / tathA ca dravyatve'tiprasaGgaH, tato guNatvepti / tAvatyukte saMyogatvAdAvativyAptiH, tata uktaM vizeSaguNavRttIti / tAvatyukte zabdatvAdAvativyAptiH, tato vakti vibhutvetyAdi / tathA ca rUpatvAdAvativyApakatA, tasyApi vibhutvA'nadhikaraNa ghaTAdidravyavRttivizeSaguNavRttitvAd guNatvAvAntarajAtitvAccetyuktaM rUpatvetyAdi / guNavRttyante ca lakSaNe kRte guNatvAdAvativyAptiH, tannivRttyarthamuktaM guNatvetyAdIti / vibhutvAnadhikaraNeti dravyavizeSaNavyatireke ca sukhatvAdAvativyAptiH, tadarthaM tadupAdAnam / vizeSapadAbhAve ca saMyogatvAdAvativyAptiH, tadapohAya tdupaadaanm| vizeSAnte ca lakSaNe kRte'sambhavaH, tadapohArthaM vizeSapadasya guNavizeSaNoNArthaM guNatvetyAdIti / iti sparzatvalakSaNam // 6 // gaganetyAdi / gagane samaveto yaH sAmAnyaguNaH, tatra vRttiryasyAH sA tathA / dvayostiSTatIti dviSTaH, sa cAsau guNazca saMyogAdilakSaNaH, tanmAtresarvasminnapi dviSTaguNe nAsti vRttiryasyAH sA tathA / parimANaM ca pRthaktvaM ca tayoH tiSTA-sthitiryasya sa tathA / sa cA'sAvatyantAbhAvazca, tasya pratiyoginI, tadbhAvastattA, saivA'vacchedakaM, tenA'vacchinA guNatvasya sAkSAdvayApyA cA'sau jAtizca / jAtau vyApyatvaM ca svasamAnAdhikaraNajAtisamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogijAtitvamiti / tathA ca vizeSaNacatuSTayena samAnAdhikaraNasamAsa iti / tatra jAti: saMkhyAtvamityukte sattAyAmativyAptiH, ato vyApyeti / tAvatyukte'pi dravyatvAdAvatiprasaGgaH, tadvyavacchedakRte guNatveti / tathA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 caikatvAdAvativyAptiH, tato guNatvapuraHsaraM sAkSAditi padam / iyatyukte ca parimANatvAdAvativyAptiH, ata: parimANetyAdyavacchinnAntaM jAtivizeSaNam / tathApi saMyogatvAdAvativyAptiH, ato dviSTetyAdi / vibhAgatvAdAvativyAptivyapohArthaM mAtreti / tAvatyukte'pi rUpatvAdAvativyAptiH, ataH sAmAnyetyAdi / tathA ca gurutvAdAvativyAptiH, ata uktaM gaganetyAdi / gaganasamavetaguNavRttijAti: saMkhyAtvamityukte zabdatve'tivyAptiH, ata: sAmAnyeti / tathA ca saMyogatvAdAvativyAptiH, tadapohArthaM dviSTetyAdi / tathA ca parimANatvAdAvativyAptiH, tataH parimANetyAdi / evamapi ekatvAdAvatiprasaGgaH tataH proktaM guNatvasAkSAdvyApyeti / dvitIya - caturthavizeSaNopAdAne ca parimANatvAdAvativyApti:, atastRtIyavizeSaNopAdAnam / zabdatvAdAvativyAptivyapohArthaMmAdyaM vizeSaNam / gaganasamavetaguNatvasAkSAdvyApyajAtirityukte cA'sambhavaH, tadapohAya sAmAnyaguNavRttIti / zeSaM svayamevo'bhyUhyamiti saMkhyAtvalakSaNam // 7 // 28 saMkhyAsamavAyItyAdi / saMkhyA asamavAyi kAraNaM yasya sa tAdRk / tatra vRttiryasyAH sA tathA / apekSAbuddhirasAdhAraNaM kAraNaM yasya sa tathA / etAvatA paratvA'paratvaM-dvitva - dvipRthaktvAdayo guNAstathArUpA labhyante / tathA ca prazasta bhASyaM paratvA'paratva-dvitva-dvipRthaktvAdayo buddhyapekSA iti // tatra nAsti vRttiryasyAH sA tathA, guNatvasya sAkSAdvyApyA, tato vizeSaNatrayasya jAtyA saha karmadhAraya iti / yadvA sAkSAdvyApyA cAsau jAtizceti, tato guNatvapadena sambandhavAcakavibhaktyantena samAsaH / tataH prAcInavizeSaNadvayena karmadhAraya iti / tatra jAti [ : ] parimANatvamityukte sattAyAmativyAptiH, ato vyApyeti / ghaTatvAdAvativyAptibhaGgAya guNatveti / tathA ca nIlatvAdAvativyAptiH, tadapohAya sAkSAditi / tathA ca paratvAdAvativyAptiH, tato'pekSetyAdi / tathA ca rUpatvAdAvativyAptiH, tadarthamuktaM saMkhyetyAdIti / saMkhyAsamavAyikAraNakavRttiH jAti: parimANa[tva]mityukte saMkhyAtvAdAvativyAptiH, tasyApyekatvasaMkhyAsamavAyikAraNakadvitvAdiguNavRttijAtitvAt, ata uktamapekSetyAdi / tAvatyukte'pyaNutvAdAvativyAptiH, ato guNatvetyAdi pratyapAdi / dvitIyavizeSaNamAtropAdAne rUpatvA[dA]vativyApti:, ataH prathamaM tadupAdAnam / zeSaM pUrvavat / AdyAntya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 29 vizeSaNopAdAnaM18 ca saMkhyAtvAdAvevA'tivyAptistannivRttyarthaM zeSavizeSaNopAdAnamiti parimANatvalakSaNam // 8 // apekSetyAdi / apekSAbuddhirasAdhAraNakAraNaM yasya sa tathA / etAvatA etAdRzo guNassa kazcit tatra vRttirasyAH sA tathA / samayaH kAlastatra vRttiryasya sa tathA / sa cA'sau guNazca, tatra vRttiryasya sa tathA, sa cA'sAvatyantAbhAvazca, tasyA'pratiyoginI kAlasamaveta->guNavRttirityarthaH / saMkhyAyAM nAsti vRttiryasyAH sA tathA / tata: pUrvavat samAsa iti / tatra jAti: pRthaktvamityukte saMkhyAtvAdAvativyAptiH, ataH saMkhyAvRttIti / tAvatyukte ca dravyatvAdAvativyAptiH, ata uktaM guNetyAdi / tAvatyukte'pi rUpatvAdAvativyAptiH, tataH samayavRttIti-guNavizeSaNam / tathA ca parimANatvA-dAvatiprasaGgaH, tataH proktamapekSetyAdi / apekSAbuddhyasAdhAraNakAraNavRttijAti: pRthaktvamityukte paratvAdAvativyAptiH, ataH samayetyAdi / tathApi saMkhyAtve'ti-vyAptirata: saMkhyA'vRttIti / zeSamuttAnArthamiti pRthaktvalakSaNam // 9 // dravyA'samavAyItyAdi / dravyasyA'samavAyikAraNaM yo guNastatra vRttiryasya sa tAdRkSaH, sa cAsau atyantAbhAvazca, tasyA'pratiyoginI dravyasamavAyikAraNaguNe vartamAnetyarthaH / guNatvasyA'vAntarajAtiriti / tatra jAti: saMyogatvamityukte sattAyAmativyApti:, ityuktamavAntareti / tathA ca dravyatve'tivyAptiH, ato guNatveti / tathA ca rUpatvAdAvativyAptiH, ato dravyatvetyAdi / AdyavizeSaNopAdAne sattAdAvativyAptiH, tadapAkRtaye guNatvetyAdhuktamiti saMyogatvalakSaNam // 10 // kriyetyAdi / kriyA-karma asamavAyikAraNaM yasya sa tathA / tathA ca prazastapAdabhASyaM - saMyoga-vibhAga vegA: karmajA iti // dvayostiSTatIti dviSTaH / tato vizeSaNadvaye guNapadena karmadhArayaH / tAdRze guNe vRttiryasyAH sA tathA / saMyoge nAsti vRttiryasyAH sA tathA / guNatvasya sAkSAvyApyajAtiriti vyAkhyA(pyA)ntavizeSaNena pUrvaM samAse kRte vRttyantavizeSaNadvayena tataH karmadhAraya eva kArya iti /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 anusandhAna 34 tatra jAti [ : ] vibhAgatvamityukte sattAyAmativyApti:, ato vyApyeti / tAvatApi dravyatvAdAvatiprasaGgaH tato guNatveti / nIlatvAdAvativyAptivyapohAya sAkSAditi / saMyogatvAdAvativyAptivyavacchede (dAya) saMyogAvRttIti / rUpatvAdAvativyAptibhaGgAya dviSTetyAdi / tAvatyukte'pi pRthaktvAdAvativyAptiH, tasyA'pyanekAzritadvipRthaktvavRttitvAt ityataH kriyetyAdi / kriyA'samavAyikAraNakaguNavRttijAtirvibhAgatvamityukte ca saMskAratve'tivyAptiH, ato dviSTeti guNavizeSaNam / tAvatpadopAdAne ca saMyogatve'tivyAptistadavasthaiva tata: saMyogA'vRttIti / tAvati lakSaNe kRte ca sattAyAmativyAptiH, tato guNatvavyApyeti / vibhAgatvAvAntarajAtervibhAgatvAtmakatvavyavacchedArthaM sAkSAditi / zeSaM svayameva bodhyamiti vibhAgatvalakSaNam // 11 // " aparatvetyAdi / aparatvarUpe guNe nAsti vRttiryasyAH sA yathA / sakalazcAsau paratvaguNazca tatra vRttirasyAH sA tathA / tato vRttyantavizeSaNadvayena sa eva samAsa iti / tatra jAtiH paratvamityukte dravyatvAdAvativyAptiH, ato guNavRttIti / rUpatvAdAvativyAptivyapohAya paratveti / jyeSTatvAdAvativyAptivyapohAya sakaleti / atra 'sakala' padavyavacchedyaM samyag nAvabodhyata iti dhyeyam / iti paratvailakSaNam // 12 // paratvetyAdi / paratve nAsti vRttiryasyAH sA tathA / sakale aparatve vRttirasyA iti tathA / tataH prAgvat / tatra jAtiraparatvamityukte rUpatvAdAvativyAptiH, tadarthamaparatvetyAdi / kaniSTatvAdAvativyAptivyapanude sakaleti / sattAdAvativyAptibhaGgAya paratvAvRttIti / AdyavizeSaNopAdAne ca saMyogatvAdAvativyAptiH, tadarthaM dvitIyavizeSaNopAdAnam / atrApi 'sakala' padaM cintyaM pUrvavadeveti aparatvailakSaNam // 13 // sukhAvRttItyAdi / sukhe nAsti vRttiH - samavAyo yasyAH sA tathA / sakalAzca tA buddhayazcA'nubhava-smRtiprabhRtibhedabhinnAH, tatra vRttiryasyAH sA tathA, tataH prAgiveti / tatra jAtirbuddhitvamityukte dravyatvAdAvativyApti:, ato buddhivRttIti / tathA ca pramAtvAdAvativyAptiH, ataH sakaleti / tathA ca sattA-guNatvAdAvativyAptiH, tadapohAya sukhAvRttIti / dvitIyavizeSaNavyatirekeNa12 ca lakSaNe karmatvAdAvativyAptiH, tannivRttyarthaM sakaletyAdi / buddhipadAbhAve
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara cA'sambhavaH, tatastadaGgIkAraH, iti buddhilakSaNam // 14 // rUpavadvattItyAdi / rUpavatI(ti)vRttiryasyAH 23sA tathA / gagane nAsti vRttiryasya sa tathA / apekSAbuddhyA ajanyaH / etadvizeSaNatrayaviziSTe sAmAnyaguNe vRttiryasyAH sA tatheti jAtivizeSaNam / gurutvAdanyA guNatvasyA'vAntarA ceti vizeSaNadvayaM ca jAti(te)reveti / tatra jAtiH dravatvamityukte sattAyAmativyAptiH, ato'vAntareti / tAvatyukte ca dravyatvAdAvatiprasaGgaH, tato guNatveti / gurutve cA'tivyAptivyavacchedAya gurutvAnyeti / rUpatvAdAvativyAptibhaGgAya sAmAnyaguNavRttIti / saMkhyAtvAdAvativyAptinirasanAya apekSAbuddhayajanyeti gunnvishessnnm| tAvatyabhihite ca saMyogatvAdAvativyAptiH, tato gaanaa'vRttiiti| rUpavadvRttIti vizeSaNaM ca vyavacchedyAbhAvena vyarthamiva pratibhAtIti cintyam / atrA''ha kazcit, gaganetyAdilakSaNe kRte saMskAratvajAtAvativyAptiH, vegasya gaganA'vRttyapekSAbuddhayajanyasAmAnyaguNatvAt, gurutvAnyaguNatvA'vAntara jAtitvAcca saMskAratvasyeti, tadvyavacchedArthaM rUpavadvattItivizeSaNam // 24 tadayuktam / vegasyApi rUpavadvRttitvenA'tivyAptestadavasthatvAt / na ca rUpavadvRtipadasya rUpavanmAtravRttitvavAcakatvena vivakSitvAt, vegasya ca tanmAtravRttitvAbhAvAt tadvRttivizeSaNopAdAnAt tatrA'tivyApteH parihAra iti vAcyam / tadA gaganA'vRttIti vizeSaNasya vaiyarthyApAtAt, rUpavanmAtravizeSaNenaiva tasya caritArthatvAdityalaM prasaGgeneti / gaganAvRtti-jAtivya(va)tvamityukte ca paratvAdAvativyAptiH, tadantakRte apekSAbuddhayajanyeti / tAvatyukte ca manastvAdAvativyAptiH, ataH sAmAnyetyAdi / guNavyatireke lakSaNe tvasambhavaH, tannivRttyarthaM guNeti / sAmAnyapadaM sukhatvAdAvativyAptinirAsArtham / gurutvajAtAvativyAptivyapohAya gurutvAnyeti / tAvati kRte ca sattAdAvativyAptivyavacchedAya guNatvAvAntareti / zeSa sugamam / iti dravatvalakSaNam // 15 // gaganavRttItyAdi / gagane vRttiryasya sa tathA / etAdRzo yo vizeSaguNastatra vRttirasyAH sA tathA / rUpe nAsti vRttiryasyAH sA tathA / etadvizeSaNadvayaviziSTA jAtiH zabdatvamityarthaH // tatra jAtiH zabdatvamityukte sattAdAvativyAptiH, tannivRttyarthaM rUpA'vRttIti / karmatvAdAvativyAptivyavacchedArthaM guNavRttIti / tathA ca saMyogatvAdAvativyAptivyavacchedAya vizeSeti / tathA ca
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 sukhatvAdAvativyAptiH, tadapAstyai gaganavRttIti / AdyavizeSaNopAdAne ca, sAmAnAdhikaraNye, dravyatvAdAvativyAptiH, vaiyadhikaraNye ca sattAdAvativyAptiH, tato vizeSeti / tathA cA'sambhavaH, tavyAvRttyarthaM guNavRttIti / sattAdAvativyAptivyavacchedakRte rUpAvRttIti / zeSaM .25sugamam / iti zabdatvalakSaNam // 16 // UrdhvadezetyAdi / Urdhvadezena yaH kriyAvato dravyasya saMyogastasya hetu:-kAraNaM yA kriyA-karma, tatra vRttirasyAH sA tathA / tAdRzI karmatvasyA'vAntarajAtirutkSepaNatvamityarthaH / tatra jAtirutkSepaNatvamityukte sattArdIvativyAptiH, ato'vAntareti / tathA ca dravyatvAdAvativyAptiH, tataH karmatveti / apakSepaNatvAdAvativyAptivyavacchedArthaM UrdhvadezetyAdi nigaditam / karmatvapadAbhAve ca karmatvAdAvatiprasaGgaH, tadbhaGgAya karmatveti / avAntarapadAbhAve ca, vaiyadhikaraNye cA'sambhavaH, sAmAnAdhikaraNye tu karmatvajAtAvativyAptiH, atastadupAdAnam / punarasambhavavyavacchittyai kriyAvRttIti / karmatvAvAntara-vizeSaNavyatireke ca sattAdAvativyAptiH, atastadAdAnam / zeSaM sugamam / iti utkSepaNatvalakSaNam" // 17 // kapilAvRttItyAdi / kapile nAsti vRttiryasyAH sA tathA / sakalasiteSu rUpeSu vRttiryasyAH sA tathA / IdRzI rUpatvasyA'vAntarajAtiH sitatvamityarthaH // tatra jAtiH sitatvamityukte sattAyAmativyAptiH, ato'vAntareti / tAvatyukte ca dravyatvAdAvatiprasaGgaH, tadapohakRte rUpatveti / nIlatvAdAvativyAptinirAsAya sitavRttIti / zuklataratvAdau prasaGgavAraNAya sakaleti / kapilA'vRttIti padaM tu vyarthamiva pratibhAti, vyavacchedyAbhAvAt / tatpadAGgIkaraNe ca rUpatvA'vAntaretipadasya vaiyarthyApAtAditi hRdyavadhAryamevA''ryavayaH / sakalasitavRttijAti: sitatvamityukte punaH sattA-guNatvAdAvativyAptiH, ityato rUpatvAvAntareti / rUpatvapadAbhAve tu rUpatvAdAvativyAptiH, atastadaGgIkAraH / avAntarapadavyatireke ca lakSaNe prAgvadavabodhyamiti / zeSaM tu sugamaM svayameva jJeyamiti sitatvalakSaNam // 18 // sattarkayuktyutkaTasiMhanAdaH, kuvAdidurdantighaTAsu siMhaH / zrIsUracandraH sa madIyavidyA-guruzciraM nandatu vijJasiMhaH // 1 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara yaH sampratyavanItale guruguNaiH zrIgautamIyatyalaM sAmyaM yasya tu senaziyavijayAhvaH sUrirevAznute / sUrizreNivataMsahIravijaye tasmiMzciraM jIvati vyAkhyeyaM vihitA tapAgaNapatau prAmANikAnAM hitA // 2 // suvihitamaNimAlAnAyakaH sadguNADhyaH sumativijayanAmA vAcakagrAmaNIryaH / jayati vimalazIlastatpadAmbhojabhRGgo guNavijaya itImAM granthalIlAM cakAra // 3 / / iti zrIjAtivivRtiH // 29 TippaNAni : 1. AtmavRttyavRttyAtmavRttyatyantAbhAva'pratiyogidravyatvAnyajAti: Atmatvam / / 2. gaganA'vRttisparzavattvAtyantAbhAvAdhikaraNakriyAvadvRttijAtirmanastvam // 3. rasA'vRttitaijasendriyamAtragrAhyaguNavRttijAtI rUpatvam / 4. rUpA'vRttijalendriyagrAhyaguNavRttijAtI rasatvam // 5. pArthivendriyagrAhyavRttisparzA'vRttijAtirgandhatvam // patvAdilakSaNatAvacchedakAvacchinnAtyantAbhAvAdhikaraNavibhutvA'nadhikaraNa dravyavRtti vizeSaguNatvAvAntarajAti: sparzatvam // 7. gaganasamavetavRttisAmAnyaguNavRttidviSThaguNamAtrA'vRttiparimANapRthaktvaniSThA tyantAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnAguNatvasAkSAvyApyajAtiH saMkhyAtvam / / saMkhyA'samavAyikAraNakavRttyapekSAbuddhyasAdhAraNakAraNakAvRttiguNatvasAkSAdvyApyajAti: parimANatvam / apekSAbuddhyasAdhAraNakAraNasamayavRttiguNavRttyatyantAbhAvA'pratiyogi-- saMkhyA'vRttijAti: pRthaktvam / / dravyAsamavAyikAraNaguNavRttyatyantAbhAvA'pratiyogiguNatvAvAntarajAtiH saMyogatvam // 11. kriyA'samavAyikAraNadviSThaguNavRttisaMyogAvRttiguNatvasAkSAdvyApyajAti--
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 vibhAgatvam // 12. aparatvaguNAvRttisakalaparatvavRttijAti: paratvatvam / / 13. paratvA'vRttisakalA'paratvavRttijAtiraparatvatvam // 14. sukhA'vRttisakalabuddhivRttijAtirbuddhitvam // 15. rUpavadvRttigaganA'vRttyapekSAbuddhayajanyasAmAnyaguNavRttigurutvAnyaguNatvA vAntarajAtivatvatvam / / 16. gaganavRttivizeSaguNavRttirUpA'vRttirjAtiH zabdatvam // 17. UrdhvadezasaMyogahetukriyAvRttikarmatvAvAntarajAtirutkSepaNatvam // 18. kapilA'vRttisakalasitavRttirUpatvAvAntarajAtiH sitatvam / (2) mA. saMjJakapratigatapAThAntarANi 1. aiM namaH // 2. (zlokAnantaraM) zrImad vidyAgurubhyo namaH // 3. tattadadhikaraNe'tyantA0 / 4. vizeSaNatrayasyA0 // 5. 'AtmaguNopAdAne' ityasya sthAne mAM. pratau- "AtmavRttyavRttijAtirAtmatvamityukte pRthivItvAdAvativyAptiH, tato dvitIyamAtmetyAdivizeSaNam / dravyatvAdAvati-vyAptivyapohArthaM dravyatvAnyeti / dvitIyavizeSaNopAdAne" - etAvAn pAThaH // 6. tAdRzaM kriyA0 // 7. vRttyantavize0 // 8. 0diti / sparzavattvAdyukte ca sattAdravyatvAdAvativyAptiriti gaganAvRttIti / sparzAdyadhikaraNaM ca karmatvAdAvativyAptiH, ataH kriyAvaditi manastva0 // 9. tathApi // 10. tAdRk, tathA sparze nAsti vRttiryasyAH sA tAdRk tato0 // 11. atra Adarzapratau 'guNAvRttI'tipAThaH / / 12. tathApi // 13. 0dakaM ca, tenA0 // 14. 0dIti / rUpatvetyAdiguNa0 // 15. guNavizeSaNatvArthaM / / 16. svayamabhyUhyaM / / 17. prazastapAda0 / / 18. opan pota etadantargataH pAThaH mAM. pratau nAsti / / 20. 0tyukte pRtha0 // 21. "sattAyAmativyAptivyavacchittaye prathamavizeSaNam / AdyavizeSaNopAdAne ca karmatvAdAvativyAptistadapohakRte sakaletyAdi atra ca" ityadhikaH pAThaH mAM. pratau / / 22. vyatireke ca // 23. 0ryasya sa tathA / / 24. vizeSaNamiti // 25. zeSaM subodhamiti // 26. sattAyAmati0 // 27. sakaleSu siteSu / / 28. senazIrSa0 // 29. iti zrI mitabhASiNIjAtivivRtiH // zrIH / zrIH / shriiH||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara // zrImahAvIrasvAmine namaH // 'bhuvanasundarIkathA' kI viziSTa bAtoM kA saMkSipta avalokana vijayazIlacandrasUri [ nAgendrakula ke prasiddha AcArya Aryasamudra ke ziSya vijayasiMhAcAryane saMvat 175 meM 'bhuyaNasuMdarIkathA' kI racanA kI / usakI ekamAtra tADapatra - prati khambhAta ke zAntinAtha tADapatra bhaNDArameM maujUda hai / usa pratike AdhAra se isa grantha kA sampAdana kiyA gayA hai, jo do vibhAgoMmeM prAkRta TesTa sosAyaTI (PTS ) se prakAzita hai / usa grantha meM AnevAlI katipaya vizeSa bAtoM ke bAremeM ukta prakAzana meM hI eka zodhalekha diyA gayA hai, vaha hI yahAM mudrita kiyA jA rahA hai / mujhe sUcanA dI gaI ki ukta kathAgrantha sabhI ke pAsa pahuMca nahi pAegA, ataH yaha lekha agara 'anusandhAna' meM punaH mudrita karavAo to ThIka hogA / ataH yaha yahA~ prakAzita kiyA jA rahA hai / ] 35 bhuvanasundarI kI kathA kA yaha grantha mukhyatayA adbhuta rasa kA pratipAdana karanevAlA grantha hai / yahAM vIrarasa, zAntarasa, karuNarasa nahIM hai aisA nahIM, kintu samagra kathA kA kendrIya rasa to adbhuta rasa hI pratIta hotA hai / vaise yaha grantha ghaTanA- pracura hai; Apa dekheMge ki kathA zurU hote hI vividha ghaTanAoM kA daura zurU ho jAtA hai / eka ghaTanA pUrI huI bhI nahIM ki usameM se dUsarI ghaTanA phUTa nikalegI ! phira ye sabhI ghaTanAeM atyanta vismayajanaka evaM camatkAra - bharapUra bhI haiN| jaise jaise ina camatkArika ghaTanAoM ko hama par3heMge, vaise vaise hamAre citta meM adbhuta rasa kA eka pUra umar3ane laga jAegA / phira bhI isa kathAgrantha meM kaI bAteM aisI bhI hai jinakA sAMskRtika, dhArmika, sAmAjika va aitihAsika mUlyAMkana honA cAhie / isakA sAMskRtika evaM tulanAtmaka yA samIkSAtmaka adhyayana to honA hI cAhie, kintu abhI to maiM, yahA~, isa grantha meM bikhare hue kucha tathyoM yA muddoM ke prati aMgulinirdeza hI karUMgA /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 anusandhAna 34 (1) isa kathAgrantha kA nAma bhale 'bhuvanasundarI kathA' ho, kintu grantha kA atyadhika hissA to bhuvanasundarI ke pitA vIrasena ko hI samarpita hai| vIrasenacarita kA prArambha hotA hai gAthAGka 822 (pR. 76) se; aura anta hotA hai gAthAGka 7899 (pR. 720) para / arthAt 8944 gAthA-pramANa vAle grantha kI andAjana 7000 se kucha adhika gAthAeM to vIrasena ko hI nAyaka banAye huI haiM / vAstava meM yaha kathA nAyikApradhAna na hokara nAyakapradhAna lagatI hai; athavA honI cAhie / aura taba isakA nAma hogA 'vIraseNakahA' yA 'vIraseNacariyaM' phira bhI kartA ne isako nAyikApradhAna rakhakara 'bhuvanasundarIkathA' nAma kyoM diyA hogA ? prazna honA svAbhAvika hai / lagatA hai ki granthakAra tilakamaJjarI, kAdambarI, udayasundarI, karpUramaJjarI, lIlAvatI, vilAsavatIjaisI nAyikAoM ko prAdhAnya dekara race gaye adbhuta granthoM kI paramparA kA anusaraNa karanA cAhate haiN| yadi kAdambarI kA nAma 'candrApIDakathA' aisA hotA to vidyAvizva usake prati itanA adhika AkarSita hotA ? zakyatA bahuta kama hai / aisA hI anya kathA-kAvyoM ke bAre meM bhI kahA jA sakatA hai / ThIka usI taraha, yadi isakA nAmAbhidhAna 'vIrasena-carita' rakhA gayA hotA, to itanA prastuta na banatA, jitanA 'bhuvanasundarI' nAma dene se banatA hai| (2) aba dekheM kucha dhArmika bAteM : 1. jina-pratimA kI vilepanapUjA ke lie candana, kapUra ityAdi uttama surabhi-dravyoM ko pAnI meM lasoTa kara upayoga meM liyA jAtA hai / pUjA-samApti ke bAda to drava zeSa raha jAtA hai, usakA upayoga koI gRhastha apane deha-paribhoga ke vAste nahIM kara sakatA hai, yaha sAmAnya pracalita niyama hai / isa grantha meM jarA judI bAta milatI hai| kumAra harivikrama aura bhuvanasundarI kA prathama milana jaba candraprabhu-jinAlaya meM huA, taba kanyA kI sakhI hAtha meM candanadrava kA kaTorA lAkara kumAra ko kahatI hai ki "jinapUjA karane ke bAda zeSa rahA huA yaha samAlabhana (vilepanadravya) Apa apane aMga para lagAeM bAhyAntara tApa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara ko miTAveM" (gA. 684, pR. 64) sAmAnyata: jaina sAdhu kisI bhI vyakti ko sAMsArika kAmanAoM kI prApti kA upAya nahIM batAte haiM / phira, ve vItarAga kI hI upAsanA karane kA kaheMge / kintu isa grantha meM eka se adhika bAra jaina muni aisA mArgadarzana karate dikhAI dete haiM / udAharaNArtha, jaba rAnI vijayavatI AcArya nirmalamatisUri kI dezanA sunane ke pazcAt, santAnaprApti kI apanI tIvra kAmanA kI pUrti ke lie pRcchA karatI hai, taba AcArya zrI usako kUSmANDI (ambikA) devI kI ArAdhanA karane se IpsitaprApti hone kA kahate haiM (gA. 920 - 22, pR. 85), aura tadanusAra rAnI ke dvArA kI gaI ArAdhanA ke javAba meM devI varadAna bhI detI hai ( gA. 942, pR. 87) | aisA hI dUsarA prasaMga navakAramantra ke prabhAva kA AtA hai / jaba vIrasena--kumAra sarovara ke kinAre pahu~catA hai, taba vahA~ akalaMka muni use pUchate haiM ki 'isa gambhIra sarovara ko tU kaise pAra karegA ? eka kAma kara, navakAramantra kA smaraNa kara, sarovara kA jala usake prabhAva se sthagita ho jAegA, aura tU pAra nikala jAegA (gA. 2587-88, pR. 236-37) / 2. 4. navakAra ke prabhAva kI dUsarI bhI bAta hai, jo vismayajanaka hai / vIrasena kI bheMTa ghora araNya meM yogIndra se hotI hai, taba yogIndra usako juA khelane kA AhvAna detA hai / donoM khelane to lage, para pUrA dina bItane para bhI koI jItA nahIM / tabhI vIrasena ne navakAramantra kA smaraNa kiyA, aura usake prabhAva se vaha jIta gayA (gA. 554244, pR. 506-7) / 37 zAsanadeva kI upAsanA kisa DhaMga se karanI cAhie, usa viSaya meM yaha grantha bar3A mArmika mArgadarzana detA hai / vIrasena evaM candra zrI kA patA pAne ke lie vicitrayaza rAjA jaba cakrezvarI ke sAmane dhyAna lagA kara baiThatA hai, taba svayaM devI use yaha saMketa detI hai ki "tumheM dhyAna dharanA ho to vItarAgadeva kA dharo / hama to sarAga devatA Thahare; hama sarAga pUjA yAnI gIta, nRtya Adi se hI prasanna hoMge, dhyAna dharane se
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 nahIM" (gA. 4043-45, pR. 369) / 6. eka aura viziSTa bAta isa grantha kI prazasti se milatI hai / hamAre yahA~ tIrtha ke yA mandira ke nAma samarpita kI jAnevAlI milkata ko 'devadravya' hI mAnane kI Ajakala paddhati hai / yaha mAnyatA kaba se praviSTa huI, patA nahIM / yaha grantha kucha alaga hI batA rahA hai / granthakAra zrIvijayasiMhAcArya prazasti meM likhate haiM ki "gopAditya zrAvaka ne somezvaranagara kA apanA tribhUmika ghara, zrIujjayantatIrtha ke zrIneminAtha ko bheMTa kiyA, aura usane saMgha ko kahA ki muni-samUha ke nivAsArtha yaha ghara maiM Apako arpaNa karatA hU~" (prazasti gA. 1314, pR. 817) / yaha to spaSTa hai ki makAna saMgha ko hI sauMpA jA sakatA hai| kintu vaha jaba neminAtha ke nAma bheMTa kiyA jAtA hai taba to vaha, Aja kI dhAraNA ke anusAra, devadravya hI bana jAegA; phira usameM muni-saMgha kA nivAsa kaise ho sakatA hai ? / phira bhI granthakAra ne usa sthAna meM nivAsa kiyA kI hai aura isa grantha kA sarjana bhI vahA~ rahakara hI kiyA hai, yaha to aitihAsika tathya hai hI (gA. 15-16, pR. 817) / mukhavastrikA-muhapattI jaina sAdhu kA eka Avazyaka upakaraNa hai| vaha hAtha meM hI rakhA jAtA thA - granthakAra ke kAla meM, aisA spaSTa ullekha isa grantha meM pAyA jAtA hai (gA. 5893, pR. 537) (3) aura aba dekheM kucha sAMskRtika bAtoM kA ullekha : 1. anukUla bAta sunate hI zukana kI gA~Tha bAMdhane kA rivAja (gA. 940, pR. 88); 2. kumAra-avasthA pAte hI (rAjaputra kA bhI) cUlA (zikhA) saMskAra va upanayana saMskAra (gA. 1749, pR. 160); 3. sAmudrakazAstra (gA. 1922-60, pR. 176-180); 4. samudra meM utarane se pahale netra, nAsikA va kAna ko DhAMkane kI bAta (gA. 3350, pR. 306); 5. jahAja calAnevAloM kI paribhASA (gA. 3368-73, pR. 307-8); 6.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 2. ( 4 ) kucha aitihAsika evaM paurANika tathyoM kA bhI isameM jikra kiyA gayA hai / udAharaNArtha, 1 3. vivAha ke avasara para mAtRkA - nimantraNa, brahmabhojana, sarva devoM kA pUjana, nagaradevatA kI pUjA ityAdi prakriyA kA sUcana (gA. 429192, pR. 392); 7. bharata nATyazAstra ke ullekhapUrvaka 'laya' kA svarUpa - varNana (gA. 5342, pR. 487) ityAdi / kauladharma yA kApAlika sampradAya kI bAteM isa meM aneka jagaha AtI haiM / isa sampradAya ke sAtha sambaddha zabdAvalI - bhairavI, kAtyAyanI, caNDikA, yoginI, vIravarga, dAkSAyaNI, yogI ( aghoragaNa), kSetrapAla (dAruNadADha), (pR. 313 - 19); kaulazAsana, yogIndra (pR. 504-56); yogIndra (aghoragaNa), cAmuNDA, bhairavImudrA, kAtyAyanI (51928); yogIndra, kaulAgama, kauladharma, bhairava, kaula, uDDIzazAstra, (pR. 544); bhairavAyatana, kApAlika, maTha, zUlapANi (yogI), (yogiziSya), trizUla, bhairavapUjAvidhi, bhairava, lohArgala(yakSa)(pR. 762- 66); yaha saba dhyAnAha hai / ukta sabhI sandarbhoM ke avalokana se sahaja hI patA lagatA hai ki granthakAra ke samaya meM kApAlika sampradAya kA vyApa bhAratavarSa meM bahuta rahA hogA / caNDarudra 39 pR. 418 para dazAnana evaM rAma ke dvArA pratiSThApita jina - pratimAoM kA ullekha hai ( gA. 4586) / rAma-rAvaNa ke nirdeza anyatra bhI dekhe jAte haiM (gA. 4151, pR. 379; gA. 5638 pR. 541) / kRSNa kA bhI ullekha yahA~ hai (gA. 5937, pR. 541) / isase patA calatA hai ki isa bhuvanasundarI kI kathA kA ghaTanA samaya kRSNa vAsudeva ke bAda kA honA cAhie / itihAsa kI dRSTi se mahattvapUrNa ullekha milatA hai mathurAnagarIsthita jinastUpa kA (gA. 6570-71, pR. 599) / isa nirdeza se mAlUma hotA hai ki granthakAra ke samaya meM bhI mathurA meM stUpa kA astitva thA /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 anusandhAna 34 4. yuddha meM mAre gae sainikoM kI khAMbhI (bhaTastambha) banAne ke rivAz2a kA bhI nirdeza gA. 7137, pR. 651 meM pAyA jAtA hai / eka paurANika (jaina aitihAsika) mAnyatA kA bhI sUcana isameM milatA hai : aMgaiyA ( aMgadikA ? ) nagarI ke jinAlaya kI ratnamaya jinapratimA kA rAvaNa va rAma ke dvArA pratiSThita kiye jAne kA sUcana (gA. 4586, pR. 418) / vaise stambhana pArzvanAtha kI ratnapratimA, jo abhI khambhAta meM vidyamAna hai, usakI pratiSThA rAma ne kI thI, aisI jaina paurANika mAnyatA hai hI / 3 (5) grantha meM kahIM kahIM zrIumAsvAtijI evaM zrIharibhadrasUrijI ke pratipAdanoM kI chAyA bhI dekhane milatI hai / yathA 1. viNayaphalaM sUssUsA gurusussUsAphalaM suyannANaM / nANassa phalaM viraI viraiphalaM Asavaniroho ||6072 || saMvaraphalaM ca sutavo tavarassa puNa nijjarA phalaM tIe / hoi phalaM kammakhao tassa phalaM kevalaM nANaM ||6073 || kevalanANassa phalaM avvAbAho nirAmao mokkho / tamhA kammakhayANaM savvesiM bhAyaNaM viNao ||6074|| (bhu.suM. pR. 554) aba yaha pATha 'prazamarati prakaraNa (vA. umAsvAti)' kA dekheM : vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAsravanirodhaH // 72 // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 73 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAt kalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH // 74 // 2. vA umAsvAti kRta tattvArthasUtra - sambaddha antimopadezakArikA meM AyA huA yaha zloka, - dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati nAGkuraH /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara karmabIje tathA dagdhe nArohati bhavAGkuraH ||8|| 'bhuvanasundarI' kI nimna gAthA meM pratidhvanita hotA haidaDuMmi jahA bIe parohai aMkuro na puNa jamhA / taha kammabIyadAhe na jammamaraNaMkurA hoMti // 8642 // (pR. 788) 3. eka aura bhI padya hai jo merI smRti ke anusAra zrIumAsvAtikRta mAnA jAtA hai, - tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum ? // usakA bhI chAyAnuvAda yahA~ maujUda hai : taM nANaM pina bhaNNai rAgAI jeNa ukkaDA hoMti / so kaha bhannai sUro vihaDAvae jo na timirohaM ? / / 5980 / / (pR. 545) 41 4. zrIharibhadrasUri - racita 'paJcasUtra' meM 'dukkaDagarihA', 'sukaDAsevaNaM', 'rAgadosavisaparamamaMto' ityAdi padAvalI prApta hotI hai / isa kathA kI 'jiNadhammatattanANaM dukkaDagarahA ya sukaDasevA ya / ' 'kammavisaparamamaMto bhavaviDaviccheyaNakuDhAro / ' (gA. 2923-24, pR. 267) ina paMktioM meM usa padAvalI ke aMza pAye jAte haiM / 5. isa paJcasUtra ke caturtha sUtra meM 'vyAdhitasukriyAjJAta' nAmaka dRSTAnta sopanaya likhA gayA hai, jo 'viMzativiMzikA' meM bhI milatA hai / isa kathA kI 8624 se 8627 ina gAthAoMmeM (pR. 786-87) yaha dRSTAnta, lagabhaga, paJcasUtra-varNita padAvalI meM hI milatA hai, jo bar3A rocaka hai / (6) kitaneka rUDhiprayoga yA lokoktisvarUpa kahAvatoM kA prayoga bhI isa grantha meM kiye gaye hai / jaise 1. 'ghuNakkharo nAo' (gA. 360, pR. 34 ) 2. 'no bhajjai lauDI na marai sasao' (gA. 1332, pR. 122)
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 3. 'kesari-dottaDInAo' (gA. 2397, pR. 219) 4. 'phoDAviyaM ca jamhA billaM billeNa buddhIe' (gA. 5629, pR. 513) 5. hamArI bhASAoM meM eka muhAvarA bahuta prasiddha hai : " karame - dharame " 'karame - dharame' karanA par3A; 'karame - dharame' ho gayA, ityAdi / yaha muhAvarA yahA~ bAra-bAra prayojA gayA hai / yathA 'kammadhammajogA' (gA. 360, 1193, 1558, 1796, 3086, 6710, 7765 vagairaha ) / anusandhAna 34 (7) pR. 668-69 para saMkSipta kintu vividhachandomaNDita vasantaRtuvarNana (gA. 7325-29) bhI draSTavya hai / ( 8 ) bahuta sAre viziSTa zabdaprayoga isa meM milate haiM, jo abhyAsiyoM ke liye rasaprada hai / udAharaNArtha : mandira kI pradakSiNA (parikramA) ke parisara ko bhramI ( bhramantI) (gujarAtI- 'bhamatI' kahate haiM / usake liye yahA~ 'bhavaMtiya' zabda (gA. 5269, pR. 481) kA prayoga milatA hai| dAdarA (sIDI) ke lie 'daddara' (gA. 4845, pR. 44 2 ) kA prayoga milatA hai / 'bharavaso' zabda 'bharosA' ke artha meM prApta hai (5851, pR. 534) 'khaDapphaDA' kA prayoga kiyA gayA hai ( gA. 5859, pR. 533) / 'piMDhArA' zabda hamAre yahA~ yaha prakArakI ThagajAti ke liye prayojAtA jAtA hai / usakA prayoga yahA~ 'piMDArA' rUpa se mila rahA hai (gA. 6679, pR. 609) / 'laDDa' zabda bhI hai, jo zAyada 'lADa' vAcaka hai (gA. 8083, pR. 737) / aise aura bhI aneka zabdaprayoga haiM, jo tajjJoM ke lie dhyAnAha haiM / ina sabhI zabdoM kI sUci banAkara, yaha lekha likhane se pahale, bhAyANI sAhaba ko bhejakara una se isakA vivaraNa pAne kA maiMne socA thA / kintu unake duHkhada nidhana se vaha bAta mana meM hI raha gaI / anya aura bhI rasaprada zodha - sAmagrI isa bRhatkAya kathAgrantha meM upalabdha ho sakatI hai / abhyAsiyoM use prakAza meM lAe aisI abhyarthanA /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara taraGgavatI kathA tathA pAdaliptasUriH jaina ke ajaina ? vijayazIlacandrasUri 43 taraGgavatI - taraGgalolA-kathA e prAkRta bhASAsAhityanuM eka aNamola ratna che. zrIpAdaliptasUri nAme jainAcAryanI A racanA bhAratIya sAhityajagatamAM to sukhyAta hatI ja, paNa chellA be saikAmAM te vizvakhyAta paNa banI che. taraGgavatInI mUla suvistRta kathA A. pAdaliptasUrinI racanA che, jene vidvAno isvIsananI ArambhanI sadIomAM thayela sarjana gaNAve che. paNa vakhata jatAM te mUla kathA luptaprAya thaI che, ane teno, A. nemicandrasUrikRta, 'saMkhittataraMgavaIkahA'nA nAme saMkSepa upalabdha thAya che. A saMkSepa sambhavataH 10 mI sadIno manAya che. A banne kathAo viSe ghaNuM lakhAI cUkyuM che; DaoN. harivallabha bhAyANIe AnA sAnuvAda- sampAdanamAM ghaNAM tAraNo ApyAM che, je adhikRta gaNAya tevAM che. tAjetaramAM prA. narottama palANe potAnA eka lekhamAM evaM pratipAdana karavAno prayAsa karyo che ke taraGgavatI e mULe jainetara (cAraNI?) paramparAnI kathA - racanA che, e rIte te jainetara racanA che, ane pAchaLathI tene koI jaina sAdhue jaina kathAmAM pheravI nAkhI che. 'gujarAtanI prathama prAkRtakathA ane kavitA' zIrSakanA, prA. kAnajI paTela abhinandana grantha (saM. gautama paTela vagere, I. 2005, amadAvAda) mAM prakAzita, potAnA e lekhamAM zrIpalANe carcelA muddA A prakAranA che : " mULanI saMkhyAbaMdha laukika kathAo dharmapracArako dvArA potapotAnA dharmanuM svarUpa pAmI che. jaina... ane bauddha kathAkAro emanA dharmasiddhAnta mujaba zRGgAra ke vIrano (yuddhano) anubhava dharAvatA na hoya te svAbhAvika ja che, Ama chatAMya jainabauddha kathAomAM yuddhavarNana ane zRGgAravarNana Avela che te mULanI laukika kathAo parivartana pAmI hovAnuM sUcana kare che. gujarAtamAM sarjAyelI prathama prAkRtakathA taraGgavatI sandarbhe paNa Ama banyAnuM anumAna che. pAdalipta racita mULanI taraGgavatI kathA hAla prApta nathI, parantu taraGgavatInA AdhAre koI jaina AcArya dvArA sarjana pAmelI taraGgalolA nAmanI kathA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 upalabdha che. ema lAge che ke samaye samaye mULanI kathAmA sudhArAvadhArA thayA karyA haze ane jaina kathAkAronA ati mAnItA ghaTakatattva evA 'punarjanma'nI gUMthaNI paNa emAM thaI gaI haze. kathAmAM ja nahi, lekhaka-nAmamAM paNa 'AcArya' ane 'sUrijI' vaNAI AvyA haze ! ke. ha. dhruva jaNAve che ke taraGgavatIno kartA pAlita kiMvA zrIpAlita mArI samajamAM jainetara Thare che, kemake 8mA zatakanA haribhadrasUrinI 'ziSyahitA' nAme bRhadvRttimAM "itaraloke nirdiSTavazAd vAsavadattA taraGgavatI ityAdi" mujaba A kathAno samAveza jainetara sAhityamAM ko che. ... ke.ha.dhruva pramANa ApatAM noMdhe che ke nemicandra gaNinA yaza nAmanA ziSye taraGgalolA evaM nAma rAkhI jainI dIkSA ApI.' (padyaracanAnI aitihAsika AlocanA' pR. 177)" prA. palANanAM anya vidhAno paNa A ja lekhamAM che, te joI laIe : "valabhIbhaMga pUrve je laukika kathA che, valabhIbhaMga uttare jaina kathA bane che." "....jaina saMskaraNanI uttara maryAdA 15mI sadI sudhInI AMkI zakAya che." "...pAdalipta ane nAgArjunanI kathAnA aMzo pAchaLano umero samajavo joIe." "mULanI kathA- I.sa.nI 8mI sadI pachI jaina saMskaraNa thayuM haze ane kramazaH AjanuM svarUpa baMdhAtAM 500-700 varSa lAgyAM haze." prA. palANanA ukta lekhanAM tAraNo ATalAM tAravI zakAya : 1. pAdalipta jaina kavi/sUri nahotA; jainetara hatA, temane pachInA jaina saMkSepakAre jaina kavi banAvI daI temanA nAma sAthe AcArya va. padavAcaka zabdo goThavI dIdhA che. 2. potAnA A nirIkSaNamA temane ke. ha. dhruvano Teko maLe che. 3. 'taraGgavatI' e jaina kathA nathI. mUlata: te ajaina athavA laukika kathA che. pAchaLathI tene jaina kathAnuM rUpa apAyuM che, ane temAM 500-700 varSomAM, sambhavataH cheka 15mI sadI sudhImAM aneka prakSepo thatAM rahyA che. 4. jaina sAdhuo virAgI-vItarAgI hoI zRGgAra ane vIrarasanI vAtothI teo sAva anabhijJa ja hoya, aeNthI tenuM varNana ke pratipAdana karavAnI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara sAhityika kSamatA teo pAse na ja hoya. prastuta kathAmAM to te be rasonuM varNana che, te parathI paNa A kathA jainetara hovAnuM phalita thAya che. A. haribhadre paNa ziSyahitA TIkAmAM A kathAne itara (jainetara) kathA tarIke varNavI che. 6. jaina pAdalipta ane nAgArjunano sambandha paNa kAlpanika lAge che. 1. have A tAraNo tathA vidhAno viSe vimarza karIe : 3 pAdalipsa e jaina AcArya che ane taraGgavatI e temanI racanA che, evaM DaoN. bhAyANIe potAnA 'anulekha' mAM spaSTa pratipAdana kartuM che. kavi jo ajaina hota, athavA kathA jainetara ke laukika racanA hovAnuM lAgyaM hota, to bhAyANI jevA vidvAne prabandho ke prabandhakAronI zehamAM taNAIne kartA tathA kathAne 'jaina' lekhe svIkArIne vAta karI na hota. ane temanI vAta, pUrvadhAraNA ke pUrvagraha vihoNI hoIne jainoe saheje svIkArI paNa hota. 45 2. taraGgavatIno racanAkALa I.sa. nI ArambhanI sadIo hovAnuM paNa bhAyANIe sthApI ApyuM che. 3. taraGgavatI e jainetara racanA che ane teno saMkSepa te tenuM jaina saMskaraNa che, evA vidhAnanI sAme DaoN. bhAyANIno A phakaro vAMcI : 5 saMkSepakAre spaSTa kahyuM che ke teNe pAdalipsanI mULagAthAomAMthI potAnI dRSTio gAthAo vINI laIne te kathAne saMkSipta karI che.... Ano artha e thayo ke saM. taraM. mAM je gAthAo ApelI che te ghaNuM kharuM to zabdaza: mULa taraGgavatInI gAthAo ja che.... eTale saM. taraM. nI ghaNI kharI gAthAone ApaNe pAdaliptanI racanA tarIke laI zakIe. " "A vastunuM asandigdha samarthana e hakIkatathI thAya che ke bhadrezvare 'kahAvalI' mAM taraGgavatIno je 425 gAthA jeTalo saMkSepa Apelo che tenI Azare 255 gAthAo (60 TakA) saM. taraM.nI gAthAo sAthe
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 anusandhAna 34 zabdaza: sAmya dharAve che. ane bha. taraM.nI bAkInI ghaNIkharI gAthAo paNa saM taraM mAM AMzika sAmya sAthe maLe che.... viSaya, sandarbha vagere jotAM e aMza bhadrezvare karelo umero nahi, paraMtu mULa kRtimAMthI ja lIdhelo hovAnuM darzAvI zakAya tema che. AthI saM. taraM ane bha.taraM vacce jeTalI gAthAo samAna che.... te asandigdhapaNe pAdaliptanI ja che, ane te uparAMta saM. taraM.nI bAkInI paNa moTA bhAganI gAthAone pAdaliptanI racanA gaNavAmAM kazo doSa jaNAto nathI." 4. taraGgavatI-saMkSepanA racanAkAra tathA tenA kALa aMge bhAyANInI noMdha juo : "ane jo artha evo ghaTAvIe ke saMkSepanI A prati vIrabhadrasUrinA ziSya nemicandragaNIne mATe jasa nAmanA lahiyAe lakhI che ( eTale ke. A gAthA paNa lahiyAnI racelI che) to e arthaghaTana vyAkaraNa ane vAkyaracanA sAthai susaMgata che. A vAta svIkArya lAge to saMta. no kartA ajJAta hovAnuM mAnavuM paDaze. 1. "saM.ta.nA samaya bAbata paNa kazuM nizcitapaNe kahI zakAya tema nathI. ante jeno nirdeza che te nemicandra ane dhanapAlakRta 'usabhapaMcAsiyA' paranI avacUrinA kartA nemicandra e banne jo ekaja hoya to saMta. ne dasamI zatAbdInA anta pahelAM mUkI zakAya saMkSepa prAkRtamAM ja che te hakIkata paNa mukAbale tenA vahelA samayanI samarthaka che... saMtaraM . nI hastapratamAM 9 mA patranA pahelA pAne (gA. 231)... i varNa 11 - 12 mI zatAbdInI devanAgarInI jema upara be mIMDAM ane nIce nAnI lakIraevA rUpe lakhAyelo che te paNa sUcave che ke e pratinA AdhAra tarIke bAramI zatAbdI lagabhaganI koI prata hovI joIe. 16 DaoN. bhAyANInI upara uddharelI noMdho parathI prA. palANanAM vidhAno ApoApa asaMgata puravAra thAya che, te have kahevAnuM na hoya. jaina sAdhu zRGgAra/ vIra rasanA anabhijJa hoya, ane tethI tenuM varNana karavAmAM teo akSama hoya, evaM prA. palANanuM tAraNa, jaina racanAkAronA sampUrNa jIvana - kavananI temanI anabhijJatA ja puravAra kare che. jaina sAdhuo dvArA thayela A be rasonuM utkRSTa niraNa paurANika temaja
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 6. 7. madhyakAlIna aneka racanAomAM upalabdha che. rasonuM nirUpaNa karyA pachI tenuM paryavasAna vItarAgatAmAM virAgamAM lAvavuM, e jaina racanAkArono vizeSa jarUra che. paNa teno artha teo AnA nirUpaNamAM akSama che ema karavo, ane teTalA mAtrathI ja pAdaliptane jainetara mAnavA te to hAsyAspada kalpanA che. ziSyahitA vRtti kayA sUtra paranI ? te dhruvasAhebe noMdhyuM nathI. sambhavata: dazavaikAlikasUtra paranI TIkA temanA manamAM (ke samakSa ) hovI joIe. prathama to temaNe noMdhela vAkya A TIkAmAM che ja nahi. temaNe anyatra kaze vAMcyuM paNa hoya to paNa te vAkya adhUruM che. dazavai 0 paranI ziSyahitA vRttimAM taraGgavatIno ullekha A pramANe che : 47 "loke rAmAyaNAdiSu vede yajJakriyAdiSu, samaye taraGgavatyAdiSu " || ( patra 114). mizrakathA ( dharma-artha-kAma vanAM mizraNavALI kathA) nA varNanamAM niyuktikAre je traNa prakAra pADI Apela che, tenAM dRSTAnta ApatAM A. haribhadrasUri noMdhe che ke loka (laukika ) mAM rAmAyaNa vageremAM; vedomAM yajJakriyA AdimAM; ane samaya eTale jainadharma-paramparAmAM taraGgavatI vageremAM (mizrakathA) jANavI. A ja vAta dazavai0 paranI 'cUrNimAM paNa e ja pramANe varNavAI che. yAda rahe ke cUrNikAra haribhadrasUrinA purogAmI che. - pAdalipta tathA nAgArjunano sambandha kAlpanika hoya to paNa te vAta jaina prabandha - pramANe pracalita che. prabandhomAM itihAsa - anuzrutinuM sammizraNa to hoya ja. parantu A banne pAtro to aitihAsika che, emAM zaMkA nathI. have banne vacce sambandha hato ke kema, ane sambandhanI vAta aitihAsika che ke kema, te nakkI karavAnuM kAma to tajjJonuM che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 34 8. sAra e ke taraGgavatI jaina muninI ja racanA che. pAdalipta e eka jainAcArya, ja nAma che. teo cAraNa jJAtinA nahotA, ke temaNe cAraNa kavionI racanA potAnA nAme paNa caDAvI nahotI. pharI kahIza ke cAraNa kavio pratyenA pakSapAtathI dorAIne jaina kavio tathA kAvyone khoTAM TharAvavAM, te kAI vidvajjanocita na gaNAya, ane evI rIte karyAthI cAraNa kavionI mahattA vadhI jAya ema paNa manAya nahi. kavinI mahattA tenI racanAthI ja puravAra karI zakAya, e vAta hamezAM yAda rAkhavI joIe. pAdaTIpa 1. saMkhitta taraMgavaI kahA, saM. DaoN. harivallabha bhAyANI, L.D. Series 75, I.sa. 1979, amadAvAda, pR. 279 2. e ja, pR. 285 3. e ja, pR. 275 4. e ja, pR. 279 5. e ja, pR. 179 6. e ja, pR. 285 7. dasakAliyasuttaM - Nijjuti cuNNisaMjuyaM, saM. muni puNyavijayajI, PTS. I. 1972, (riprinTaH 2003), pR. 58
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 49 svAdhyAya 34 vizeSAvazyaka bhASyanuM zuddhipatraka (3) (noMdha : vizeSA0 bhASyanI be AvRtti mudrita che. eka AvRtti pUjya sAgarajI mahArAje sampAdita cha - prAyaH, tenI bIjI AvRtti divyadarzana TrasTe copaDArUpe bebe bhAgamAM chapAvI che. tathA anya AvRtti muni rAjendravijayajI dvArA sampAdita, bAI samaratha jaina zve. mU. jJAnoddhAra TrasTe (amadAvAda) chapAvela che. te prati pUjya zrIcaturavijayajI mahArAje saMzodhelI che. te pratinA AdhAre tathA vAMcana veLAe saheje jaNAyuM te pramANe A pAThAntaro tathA zuddhipatra taiyAra thayela che. AnA be aMza agAU anusandhAnanA aMkomA chapAyela che. teno trIjo aMza atre Apela che.) pRSTha pakti azuddha zuddha 335 22 kauviyAro0 kau viyAro 335 0pacchAmo 0pagacchAmo 342 10 0ghaNNo 0ghaNo 342 15 udyata utpadyata 344 20 0bhrAntara0 0bhrAtara0 346 28 0ttatAo 0ttattAo 347 5 diTThapha0 diTThappha0 347 27 te apaya0 te'paya0 348 30 yasya yasya yad yat 348 38 0mivodAha0 mivAha0 348 0mivodAha0 mivAha0 350 7 vippamu0 350 18 vipramu0 vimu0 350 33 atha mUrta0 athA'mUrta0 352 evedadam evedam AtmA prati0 AtmA suprati0 352 ityAdividhi0 ityAdividhi0 353 8 jarA-ma0 jara-ma0 vimu0 MMM 352
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 anusandhAna 34 12 353 353 355 356 358 359 359 359 Agacchai vaccAmi tejo vAyva0 jJAnandri0 saviSayA0 AgacchaI vaccAmI tejovAyva0 0jJAnendri0 savisayA0 21 36 5 11 11 voDhuM boddhaM 359 359 360 17 18 llh llh llh llh lh lh lh lh 360 361 363, 364 364 364 365 366 366 366 366 367 369 370 371 371 37 14 11 29 31 33 8 17 22 23 38 mRta ivAhasmi mRta ivAhasmi vAsaNA u vAsitta / 0laddhi u vikarSAd pizAdI0 jiNeNaM jarA0 viSvag bhA0 nanukiM0 0yA-'NUyA priyatamA0 sottAiyAI dIhammi dIrghana jJAnA hassammi 0'nyApekSAH tahaM vava0 0thA jAta0 mUtraNu0 desa0 deza0 apacca0 mRta ivA'hamasmi mRtavAnahamasmi iti pAThAntaram vAsaNAo vAsiMta 0laddhio viprakarSAd pizAcAdI0 jiNeNa jara0 viSvagbhA0 // 1702 / / nanu kiM0 0yA-'NUvA(?) vaibhavapriyatamA0 sottAIyAI dIhaMti iti pAThAntaram dIrghajJAnA0 hassaMti iti pAThAntaram 0'nyA'napekSAH nahaM ca vava0 0thA na jAta0. mUrto'Nu0 dissa0 dRzya0 appacca0 sh llh llh 3 30 4 19 llh llh llh
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 51 * 372 373 374 374 375 375 375 376 377 377 377 379 380 380 381 382 383 32 34 7 27 31 14 7 -risaNAINaM vRtti0 0NA hiMsraH ghannA bAhyAsa0 jarA0 suhama 0lomAbhyAM to sari0 risaINaM vRti0 0NA'hiMsraH ghnanna0 bAhyasa0 jara0 suhamma 0lomabhyAM to'sari0 na tu tato'sadR0 bhavansva0 jara0 AgacchaI hojja va sa mokkha hou va jai prayatnAnta nanu 5 22 26 385 tataH sadR0 bhavatsva0 jarA0 Agacchai hojja sa 0mokkhA hou jai prayatnAnanta0 ityazca lAu ya lAu ya niccathA0 niyammi nahivai yadyapi itazca 386 387 389 389 389 389 393 394 26 34 13 13 lAuya lAuya niccatthA0 neyammi nahavai yadapi sayapacca0 apratyakSa0 rogavRddhiH sapacca0 395 397 397 22 23 pratyakSa rAgavRddhiH sukha0 duHkha0
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 397 36 399 33 400 401 402 403 405 15 405 24 405 27 408 21 411 16 411 38 412 16 412 18 413 25 416 26 417 33 419 25 420 15 422 35 424 34 425 16 425 20 427 31 428 12 429 24 430 34 430 36 431 23 10 V jau phalabhedao mUrtatvena duHkhayoH 0 kAle pu0 sAiya0 nAstyavA kathambhUtasyo 0 parakola 0 athakA0 vAyAvyadayaH svacchasya amUrta 0 0 tvAprA0 0 kuTaku0 0rIragga0 nANA'bA0 ahAu ya bhavvA - 'bhavvA bhASkAraH * dvareNa 0 bhavao kayA0 0 bhavataH kRtA0 yAvAGgaNe pasaIo ahAu ya ahAu ya ahAu ya vastrama0 jai phalabheo mUrtena (?) sukhaduHkhayoH 0 kAle tu bandhakAle pu0 . sAIya0 nAsti bhavA0 anusandhAna 34 kathambhUtasya ? u0 paraloka 0 athaikA0 vAyavyAdayaH svasthasya (?) mUrta 0 0 tvAvA0 0 kaTaku0 0rIraga0 nANA'NAbA0 ahAuya bhavva - 'bhavvA bhASyakAra: dvAreNa 0 bhavao'kayA0 0 bhavato'kRtA0 yA cA'GgaNe pasaI ahAuya ahAuya ahAuya vajrama0
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 432 4 sesA 38 37 megatte 433 434 435 435 436 31 436 437 3 44017 443 14 445 34 446 446 dravye dravyaM visesA0 vizeSA zeSA megaMte rikto ta0 rikto'ta0 0mavAI 0mavAI saguNA vva saguNa vva tantvAdi0 tantvAdeH kA'sau kriyA kA'sau ? kriyA, kumbhaM prati kumbhaM prati ? sAmAiyA0 sAmaiyA0 sAmAnyarUpo sAmAnyarUpA vipakSa svavipakSa0 vatdhuM na bhAvo vatthunabhAvo vastu na bhAvaH vastunabhAvaH yenaiva bhA0 yenaiva[rUpeNa] bhA0 odaIo odaio . vatthuo vatthUo 0 bhUtastA0 0 bhUtAstA0 0dazAtI0 0dezAtI0 bhinnA, etena bhinnA ete na yathAbhUtA tathAbhUtA gayattao gayannattao 0gatatvataH 0gatAnyatvataH va vahIrae vavahIrae ayaM ca... // 2212 // // 2212 // ayaM ca...kintu 'vaccai0 ujjaM ujjeM 'ujjaM' 'ujju' 30 446 447 448 449 450 450 450 451 7 10 11 23 450 453 13 15 453 454 454 27 28
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 454 456 457 457 458 32 36 30 30 30 39 9 458 459 459 32 460 5 460 29 460 29 460 37 461 12 461 15 462 15 462 35 463 14 463 24 463 24 463 28 463 31 463 32 463 39 464 464 464 1 6 7 18 RjuH saddho 0 zabdAt 0 zabdAdiva 0 NasiddhaM 0 NasiddhaM punasta0 tadanna0 arthastu 0 rajIvo jIvapa0 0 ttamANa0 0no dezIti 'no dezI' * rAste'pIhA 0 0 tvakarANe0 0 staparyAyA 0 rannAva0 0 zArnahama0 0 muhatae 0 nyonya0 sayayA0 0 mukhatayA vAnya0 0haNAe 0 thanAyAm Rju saddo zabdAn zabdAniva 0 NamiTTha 0 NamiSTaM anusandhAna 34 punasta0 tahanna0 iti pAThAntaram arthantu 0 rajjIvo jIvaNapa0 iti pAThAntaram 0 ttamaNa0 nodezIti 'nodezI' rAste sarve'pi nayAste'pIhA0 0tvakAraNe0 0 stAH paryAyA 0 ratnAva0 0 zAnarhama0 0 muhe nae 0 nyAnyA0 samayA0 0 mukhAn nayAn vAjJa0 vhaNA ya 0 thanA ca
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 55 patracarcA SaDbhASAbaddha candraprabhastava ke kartA jinaprabhasari haiN| ___ ma. vinayasAgara prAkRta bhASA meM guma hai / isa kRti ke kakha na anusandhAna aMka 33 pRSTha 20 para muni zrI kalyANakIrtivijayajIkA jinabhaktimaya vividha geya racanAoM zIrSaka lekha prakAzita huA hai / isa lekha meM pRSTha 25-26. para candraprabhastava prakAzita hai / yaha stotra cha: bhASAoM-saMskRta, prAkRta, zUrasenI, mAgadhI, paizAcikI, cUlikA paizAcikI, apabhraMza aura samasaMskRta prAkRta bhASA meM gumphita hai| pratyeka bhASA meM dodo-padya hai aura antima padya ghattA chanda meM hai| isa kRti ke kartA ke sambandha meM lekhaka ne pRSTha-20 para likhA hai- karttAno koI ullekha nathI arthAt kartA kA koI ullekha nahIM hai / isa sambandha meM jJAtavya hai : 1. prakaraNa ratnAkara bhAga-2 jo ki paNDita bhImasiMha mANeka ne bambaI se san 1876 meM prakAzita kiyA hai| usake pRSTha 369 para yaha stotra prakAzita huA hai / isa stotra ke anta meM likhA hai- iti zrI jinaprabhasUrikRtacandraprabhasvAmisatkaM SaDbhASAstavanaM sampUrNam / ___2. vidhi mArga prapA, jinaprabhasUri kRta kI bhUmikA meM agaracanda bhavaralAla nAhaTA ne pRSTha-18 para stuti-stotrAdi ki sUcI dete hue SaDbhASAmaya candraprabha jinastuti (namo mahAsenanarendratanuja) gAthA-13 jinaprabhasUri kA hI mAnA hai| 3. maiMne (vinayasAgara) bhI zAsanaprabhAvaka AcArya jinaprabha aura unakA sAhitya pustaka ke pRSTha-99 para jinaprabhasUri kI hI kRti mAnA hai| AcArya jinaprabhasUri 14vIM-15vIM zatAbdI ke prabhAvaka AcAryoM evaM asAdhAraNa vidvAnoM meM se haiM / ye kharataragacchakI laghukharatara zAkhA ke dvitIya jinezvarasUri ke pautra ziSya aura jinasiMhasUri ke ziSya hai / bhArata ke tugalaka zAkhA ke samrAToM meM mohammada tugalaka ke ye pratibodhaka bhI haiN| prAkRta aura saMskRta sAhitya ke ye praur3ha manISiyoM me se the / inake
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 anusandhAna 34 I dvArA nirmita asAdhAraNa kRtiyoM meM vividha tIrthakalpa, vidhi mArga prapA aura dvayAzraya mahAkAvya ( kAtantra vyAkaraNa ke sUtra aura zreNika caritra) hai / ye mA~ padmAvatI ke sAdhaka the / inake camatkAroM kA varNana tapAgacchIya zubhazIlagaNi kRta paJcazatIkathAprabandha aura somadharmagaNi kRta upadeza saptatikA meM prApta hote haiM / inake dvArA lagabhaga 700 stotroM kA nirmANa huA thA aura kathAnakoM ke anusAra 500 stotra tapAgaccha ke AcArya somaprabhasUri ko samarpita kie the / inake racita stotroM meM se lagabhaga 80 stotra prApta hote haiM / ina stotroM meM se kaI stotra aSTabhASAmaya, SaDbhASAmaya, pArasI bhASAmaya bhI prApta hote haiM / inake utkaTa vaiduSya ko dekhate hue isa stotra ke karttA bhI jinaprabhasUri ho sakate hai / prAcIna hastalikhita granthoM kI lekhana paramparA meM kaI stotrakAroM ne apanA nAma zleSAlaGkAra meM, citra kAvya meM aura nAma ke paryAyavAcI zabdoM meM athavA Adyanta ke rUpa meM bhI pradAna kie haiN| sAtha hI kaI kRtiyoM meM praNetA kA nAma na hone para bhI tatkAlIna AcAryoM evaM pratilipikAroM dvArA usa AcArya kI kRti ko zraddhA ke sAtha mAnate hue anta meM kRtiriyaM zrI jina...sUrINAM likhate haiM / isI prakAra isa kRti meM praNetA kA nAma na hone para bhI kRtiriyaM zrI jinaprabhasUrINAM likhA ho aura usI ke AdhAra se unhIM kI yaha kRti mAnI jAtI ho, ata: yaha kRti jinaprabhasUri kI mAnane meM koI Apatti nahIM hai / padya 12 dUsare caraNa meM abalakara - bhu (bhU ) ruhakuMjara ke sthAna para sabalakalibhUruhakuJjara aura caturtha caraNa meM mama bhUruhakuMjara (?) ke sthAna para mama kevalikuJjara prApta hai / dinAGka 29-9-05
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 57 vihaMgAvalokana-33 upA. bhuvanacandra tetrIsamA aMkanA alaMkAra samI be viziSTa racanAo che. upAdhyAyapravara zrI yazovijayajInI gaNiavasthA daramyAna racAyela zrI suvidhipArzva jinastava (je apUrNa prApta thai che) ane zrI zaMkhezvarapArzvajinastuti ane e sampAdita thaI che. saMzodhanapriya ja nahi, paNa saMzodhanabhakta evA muni zrI dhuraMdharavijayajI dvArA. kRtionI viziSTatA aneka rIte che : 1. bane adyAvadhi apragaTa racanAo che. 2. upAdhyAyajInA gurunA hAthe lakhAyelI che. 3. banne kRtio pUrvarSiracita anya kRtionI anukRti che. 4. sambhavataH upAdhyAyajI ma.nA sAhityasarjananA prArambhakALanI racanAo jaNAya che.. prAkRta chando ane apabhraMzakAlIna chandomAM paNa upAdhyAyajI ma.nI lekhinI anavaruddha rUpe vahetI ahIM jovA maLe che. pratyeka abhyAsIe upAdhyAyajI ma.nI sarvatantra svatantra pratibhAnA eka alaga AyAmanA darzana mATe paNa A racanAo vAMcI javI joie, durbhAgya eTaluMja che ke 'ajita-zAntistotra'nA anukaraNa rUpe racita 'suvidhi-pArzvastava'nA antima 9 zloko ja sampAdaka munivarane hAtha lAgyA che. bAkInA zlokonAM pAnAM paNa A ja rIte saMzodhanalabdhavara evA sampAdaka munivarane hAtha caDhe evA sukhada yogAnuyoganI kAmanA manamAM thaI Ave. pR. 5, zloka. 16 : 'saMkhesarapAsaNAha !' evaM saMbodhana nahIM, paNa 'saMkhesarapAsaNAha samaraNa...' evaM sAmAsika pada A sthaLe yogya gaNAze. pR. 6, zlo. 20 : 'viravijjuII' che tyAM 'timirAI va ravijjuII' evo pATha vadhu saMgata bane. ma. vinayasAgarajI dvArA be sampAdano tathA be carcApatra A aMkamAM sAmela che. vRddhavaye paNa saMzodhana-sampAdananI pravRtti teo karatA ja rahe che e ApaNA mATe AnandanI vAta che. jayazekhara likhita vijJaptilekha pramANamAM arvAcIna che, paraMtu jaina zramaNomAM sAhitya dainika/sAmAjika kAryakramomAM keTaluM otaprota hatuM tenuM darzana karAvI jAya che. sampAdakIyamA jaNAvyuM che tema, vi.saM. 1441mAM lakhAyelo vijJapti lekha maLe che. prastuta patra 1897 mAM lakhAyo che. vijJaptilekhanI paripATI pAMcaso varSa sudhI to pracalita rahI haze evaM kahevAmAM vAMdho nathI. munizrI kalyANakIrtivijayajIe vividha geya racanAo sampAdita karI che. 'AdinAtha stotra' zlo. 1mAM 'risaha!' evaM sambodhanarUpa ucita bane' zloka 4mAM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 anusandhAna 34 'igyArasI' evo pATha apabhraMzano na hoi zake. 'neminAthastotra' zlo. 1mAM 'carIyannijjai' che tyAM 'nemicarIya(va)nijjai' hoi zake. zlo. 3 mAM 'kula tasuNa' che tyAM "kulataraNi' jevo zabda vicArI zakAya. zlo. 4 mAM 'rAyamaha' nahi, 'rAyamaI' hovU joie. 'pArzvanAthastotra'mAM zlo. 3mAM 'jammutsavo' tyAM (jammussavo) ema sudhArelo pATha kauMsamAM Apavo joie. 'mahAvIra stotra'mAM zlo. 4mAM 'vAlaMbha' zabda che. tenuM mULa 'vallabha' zabda che, ane 'vAlama' rUpe gujarAtImAM UtarI Avyo che. vacagALAnuM rUpa 'vAlaMbha' ahIM jovA maLe che, te bhASAzAstrIo mATe rasaprada banaze. ___ mahAkavi meghavijayagaNi viracita 'sevAlekha' paNa vijJaptipatra che. kartAnA sAhityajIvananA prAraMbhakALanI A racanA hoya to 17mA zatakano aMtabhAga Ano racanAsamaya gaNI zakAya. saMskRta ane sAhitya zramaNasaMghamAM kevA AtmasAt thai gayAM hatAM tenuM netradIpaka darzana AvAM patro karAve che. cAlatI kalame lakhAyelI A laghukAvya samI racanAmA utprekSA-upamA jevA arthAlaMkAro ane varNAnuprAsa jevA zabdAlaMkAro chUTe hAthe jANe verAyAM che. anAyAsa racAi jatA prAsanA namUnA jarA joie : "zcirAya rociH zuci saMcinoti' 916), 'naSTho'STaH samatiSTa diSTA0' (2), 'tvatsevayA narmadayA dayAlo (165), 188mo zloka dhvanionA punarAvartanathI kevo karNamadhura banyo che te to tenuM gAna karAya tyAre ja samajAya. samartha kavio navA zabdonA sraSTA banatA hoya che. kavivara meghavijayajInI kalame eka evo navo zabda saryo che : svAdhIyate (129). 'sva' ahIM upasarga tarIke Avyo che ne 'svAdhyAya karavo' evA arthano navo dhAtu janma pAmyo che. 1pRthuka' (154) =pauMA hovAnuM samajAya che. A banne zabdo anyatra jovA maLyA che ke kema te viSe sampAdaka athavA anya koI vidvAn prakAza pADe evI apekSA. keTalAMka zuddhisthAno : zlo. 44 anekazobhAsura anekazobhAbhara saMbhU (?)tAni saMbhRtAni zlo. 67 . darvI... durvIpasya zlo. 68 - pATha truTita nathI, zloka pUro che. zlo. 69 purAvanIpaurA0 purAvanIpo, rAbheya. zlo. 74 su -nopakAraM syuH sujanopakAra0 1. pRthuka e pahuMA arthamA prayojAto rahyo che. 'pRthukaH syAccipiTakaH' evaM amarakoSa paNa pramANe che. (cipiTaka-cIvaDo =cevaDo).
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ navembara 59 zlo. 85 rajo siddhi siddhiH vaizrayaNA0 vai zramaNA0 zlo. 110 madhyena nu madhye nanu zlo. 161 rejo (je?) / zlo. 169 sa (su) namasAdhya(?) sunarmasAdhyaM zlo. 179 manujAnihiza manujAniheza ! ___'citrakAvyAni' zIrSaka zlokasaMgraha saMskRtajJa jano mATe ujANI samAna che. pR. 54 para Apelo 'bindumayAlI' nAmaka samasyAprakAra akSarone sthAne bindu (0)one mAtra / repha / visarga vigere lagADIne lakhavAthI bane cha- evaM tenA nAmathI sUcita thAya che. sampAdake 'Tha'kArano upayoga ko che, te vicAraNIya che. varNone sthAne binduo vAparIne lakhelA zlokane oLakhI batAvavA AhvAna karAtuM haze. dekhItuM che ke sAhityathI suparicita abhyAsI-rasika jana ja Aq AhvAna jhIlI zake. pR. 54 para ka(?)mukha0 che tyAM svamukha0 pATha samucita jaNAya che. 'rAgamAlA' saMgItajJo mATe rasaprada bane evI racanA che. zAbdika azuddhi arthaghaTana mATe bAdhaka bane che, tema kaDInA caraNo nirdhArita karavAmAM paNa bAdhaka bane che. zrI zAntinAtha bhagavAnanA jIvanane viSaya tarIke laine vividha rAgomAM zRMkhalAbaddha padonI A rAgamAlA anya rAgamAlAothI alaga svarUpa dharAve che. _ 'praNamyapadasamAdhAnam' e prAcIna 'vAda' ane Adhunika Debate nA prakAranI racanA che. pR. 70 para 'zrutikaruH' chapAyuM che tyAM sAco zabda 'zrutikaTuH' che. pR. 73mAM 'svAparasana' che tyAM 'svApahasana...' samajavU joIe. pratinA ante khAlI rahetI jagAmAM lekhako athavA pratano mAliko prakIrNa mAhitI athavA zloka / dUhA / pada lakhI rAkhatA. A racanAnI hastapratanA ante Avo eka samasyAzloka che. samasyAno uttara 'kuvalaya' Apelo ja che, te jotAM prathama caraNanI aspaSTatA dUra thaI jAya che : kiM tadvarNacatuSTayena vanajaM varNaistribhibhUSaNaM anu. 33mAM chapAyela anu. 32nA vihaMgAvalokanamAM pR. 86 para presadoSathI thoDA zabdo chUTI gayA che. 'prabhustavanano mahimA...' e zabdothI zarU thatI paMkti A rIte vAMcavI : 'prabhustavanano mahimA varNavatI A kRtimAM paramAtmAnA guNa / garimA / upakAronA smaraNa / kIrtana sivAya camatkAra / bhautika lAbha jevI vAto kyAMya nathI dekhAtI.' jaina derAsara, nAnI khAkhara-370435, kaccha, gujarAta
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 anusandhAna 34 DhUMka noMdha : eka vilakSaNa dhAtupratimA varSo pUrve koI vihArakSetramAMnA jaina caityamAM oka dhAtupratimA joyelI (juo mukhapRSTha). te parano lekha ahIM Apyo che. e lekha pramANe A pratimA bhadA nAmaka maMtrInI che. A maMtrI kayA rAjyanA ke gAmanA hatA te spaSTatA lekhathI maLatI nathI. lekhamAM kyAMya gAma/dezanuM nAma nathI. lekha mahadaMze svayaMspaSTa che. temAM be vAra saMghahatra evo zabda Ave che, teno artha saMghapatisaMghavI thato haze ke pachI saMghanA AgevAna tarIkenI e oLakha haze? saMghahatra zabda paNa jarA vicitra-apabhraSTa jaNAya che. vaLI, te zabda puruSavAcaka nAma (lADaNa) tathA strIvAcaka nAma (suhAgade) bannenI sAthe joDAyelo jovA maLe che. mUrti mATe mUtri evaM bhraSTa rUpa prayojAyuM che, te bAta paNa saMghahatrane ukelavAmAM madadarUpa bane tema che. pratimAno paricaya : azvArUDha bhadA maMtrInI sAme/AgaLa eka sevaka Ubho che. azvanA mastaka najIka caraNapagalAM che, je sambhavataH tIrthaMkaranAM hovAM joIe. maMtrInA mAthA para jinapratimA che. pratimA Upara kaLaza ane tenIye Upara mayUra tathA sarpa joDAjoDa che, te jotAM A zatrujayatIrthAvatAra pratimAnuM svarUpa hoya tevU mAnI zakAya. pAdukA te rAyaNapagalA hoya. nIcenA bhAge madhyamAM siMha che, je maMtrI bhadAnA parAkramano saMketa Apato hovAnuM jaNAya che. tenI DAbe prAyaH kaLazadhara sevaka che, to jamaNe sarovara- cihna che.. pratimAlekha A pramANe che : svastizrI saMvata 1574 varSe mahAmAse krasNapakSe 2 ravau zrIbhAvaDarAyagacche zrIkAlakAcAryasaMtAne SAMTaDagotre maMtrijAvaDa bhA. hArU putra jiNadAsa-RSabhadAsa-saMghahatra lADaNa ghapA maMtri saMghahatra bhA0 suhAgade pu0 karmasI-vAsaNa-bhImA-DAhIA maM. karmasI bhA. jogI pu0 narabada-punarAjayutA svazreyase kalyANArthaM maMtrIzvara bhadA mUtri kArApitA zrIbhAvaDarAyagacche / / - zI.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ EP CP CLP pAva DSS PCPCRePCPCDCPCPCPCPC Depepavo varAyagara nAkAlA jaanaajiiraavmaaptaa| DOOnAdAna putrAladAsa kAsalADAcapoma JO OD G Fb21719 DER ER AdSPIRI BILL INDIA PORNORMERI HD CD IPaa kArAvatI MIGRyA PCOSnA EPCDCDCCBEDORE o AvaraNacitra : saM. 1574 nI eka vilakSaNa dhAtupratimA ( juo pR. 60) ".