Book Title: Agam 12 Aupapatik Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034679/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-12 PARREARREERE aupapAtika AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-12 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' AgamasUtra-12- 'aupapAtika' upAMgasUtra-1-hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? pRSTha | krama krama viSaya viSaya pRSTha 'samavasaraNa' vaktavyatA 'upapAta' vaktavyatA muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra 25 AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 sUtrakRt 26 payannAsUtra-3 sthAna mahApratyAkhyAna 27 bhaktaparijJA | taMdulavaicArika payannAsUtra-4 samavAya payannAsUtra-5 29 saMstAraka bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA aMgasUtra-1 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAsakadazA aMtakRt dazA 30.1 | gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka 31 / gaNividyA devendrastava vIrastava 34 / nizItha payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 anuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNadazA 11 | vipAkazruta | aupapAtika 12 35 bRhatkalpa chedasUtra-2 13 upAMgasUtra-2 vyavahAra rAjaprazciya | jIvAjIvAbhigama 14 upAMgasatra-3 37 15 prajJApanA upAgasUtra-4 dazAzrutaskandha jItakalpa 39 mahAnizItha upAMgasUtra-5 17 upAMgasUtra-6 16 | sUryaprajJapti | candraprajJapti | jaMbUdvIpaprajJapti 19 | nirayAvalikA 20 | kalpavataMsikA chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 18 upAMgasUtra-7 upAgasUtra-8 40 / Avazyaka 41.1 | oghaniyukti 41.2 piMDaniyukti dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana nandI 42 puSpikA upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 puSpacUlikA anuyogadvAra cUlikAsUtra-2 vRSNidazA 24 | catu:zaraNa payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' 10 [45] 06 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 147 6 Agama anya sAhitya:1-1- AgamasuttANi-mUlaM print [49] -1- yArAma thAnuyoga 06 -2- AgamasuttANi-mUlaM Net -2- Agama saMbaMdhI sAhitya 02 -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] | -3- RSibhASita sUtrANi 01 Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 1-1-mAgamasUtragutI sanuvAI [47] | | Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: [47] | -3- Aagamsootra English Trans. | [11] | -4- sAmasUtrasaTI 4rAtI sanuvAI | [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya:171 1tavAlyAsa sAhitya -13 -1- AgamasUtra saTIka [46] 2 sUtrAtyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-11151]| 3 vyAkaraNa sAhitya 05 | -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-20 vyAkhyAna sAhitya 04 -4-Agama cUrNi sAhitya [09] 5 unalata sAhitya 09 | -5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 aosAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 |-7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya: 149 pUjana sAhitya 02 -1- Agama saddakoso tIrthakara saMkSipta darzana -2- Agama kahAkoso [01]| 11 hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: [05] 12 dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] | Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka Agama anukrama sAhitya: 09 -1- bhAgamaviSayAnubha- (bhUga) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 04 2-Agametara sAhitya (kula -3-Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana AREmuni hIparatnasAgaranuM sAhitya AROO | bhuniTIparatnasAgaranu Agama sAhitya [ pusta8 516] tejA pAnA [98,300] 2 bhuniTIparatnasAgaranuM anya sAhitya [ pusta8 85] tenAsa pAnA [09,270] bhuniTIparatnasA2 saMjalita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tanAhula pAnA [27,930] | sbhaa| prAzanohula 501 + viziSTa DVD hula pAnA 1,35,500 04 25 05 85 5 08 | 03 F muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' [12] aupapAtika upAMgasUtra-1- hindI anuvAda sUtra-1 usa kAla, usa samaya, campA nAmaka nagarI thI / vaha vaibhavazAlI, surakSita evaM samRddha thI / vahA~ ke nAgarika aura janapada ke anya vyakti vahA~ pramudita rahate the / logoM kI vahA~ ghanI AbAdI thI / saikar3oM, hajAroM haloM se jutI usakI samIpavartI bhUmi sundara mArga-sImA sI lagatI thI / vahA~ murgoM aura yuvA sAMDhoM ke bahuta se samUha the / usake AsapAsa kI bhUmi Ikha, jau aura dhAna ke paudhoM se lahalahAtI thI / gAyoM, bhaisoM, bher3oM kI pracuratA thI / sundara zilpakalAyukta caitya aura yuvatiyoM ke vividha sannivezoM-kA bAhulya thA / vaha rizvatakhoroM, girahakaToM, baTamAroM, coroM, khaNDarakSakoM se rahita, sukha-zAntimaya evaM upadravazUnya thI / bhikSA sukhapUrvaka prApta hotI thI, vahA~ nivAsa karane meM saba sukha mAnate the, aneka zreNI ke kauTumbika kI ghanI bastI hote hue bhI vaha zAntimaya thI / naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, vidUSaka, kathaka, plavaka, lAsaka, AkhyAyaka, laMkha, maMkha, tUNailla, tuMbavINika, tAlAcara Adi aneka janoM se vaha sevita thii| ArAma, udyAna, kUeM, tAlAba, bAvar3I, jala ke bA~dha-inase yukta thI, naMdanavanasI lagatI thI / vaha UMcI, vistIrNa aura gaharI khAI se yukta thI, cakra, gadA, bhusuMDi, gophiyA, avarodha-prAkAra, mahAzilA, jisake girAye jAne para saikar3oM vyakti daba-kucala kara mara jAeM aura dvAra ke chidra rahita kapATayugala ke kAraNa jahA~ praveza kara pAnA duSkara thaa| dhanuSa jaise Ter3he parakoTe se vaha ghirI huI thI / usa parakoTe para gola AkAra ke bane hue kapizIrSakoM-se vaha suzobhita thI / usake rAjamArga, aTTAlaka, gumaTiyoM, carikA, vAriyoM, gopuroM, toraNoM se suzobhita aura suvibhakta the| usakI argalA aura indrakIla-nipuNa zilpiyoM dvArA nirmita thiiN| hATa-mArga, vyApAra-kSetra, bAjAra Adi ke kAraNa tathA bahuta se zilpiyoM, kArIgaroM ke AvAsita hone ke kAraNa vaha sukha-suvidhA pUrNa thI / tikone sthAnoM, tirAhoM, caurAhoM, catvaroM, aise sthAnoM, bartana Adi kI dukAnoM tathA aneka prakAra kI vastuoM se parimaMDita aura ramaNIya thI / rAjA kI savArI nIkalate rahane ke kAraNa usake rAjamArgoM para bhIr3a lagI rahatI thI / vahA~ aneka madonmatta hAthI, rathasamUha, zibikA, syandamAnikA, yAna, tathA yugya-inakA jamaghaTa lagA rahatA thA / vahA~ khile hue kamaloM se zobhita jalAzaya the / saphedI kie hue uttama bhavanoM se vaha suzobhita, atyadhika sundaratA ke kAraNa nirnimeSa netroM se prekSaNIya, citta ko prasanna karane vAlI, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thii| sUtra -2 usa campA nagarI ke bAhara IzAna koNa meM pUrNabhadra nAmaka caitya thA / vaha cirakAla se calA A rahA thaa| pUrva puruSa usakI prAcInatA kI carcA karate rahate the / vaha suprasiddha thA / vaha car3hAvA, bheMTa Adi ke rUpa meM prApta sampatti se yukta thA / vaha kIrtita thA, nyAyazIla thA / vaha chatra, dhvajA, ghaNTA tathA patAkA yukta thA / choTI aura bar3I jhaNDiyoM se sajA thA / saphAI ke lie vahA~ romamaya picchiyA~ rakhI thiiN| vedikAeM banI huI thiiN| vahA~ ke bhUmi gobara Adi se lipI thI / usakI dIvAreM khar3iyA, kalaI Adi se putI thIM / usakI dIvAroM para gorocana tathA Ardra lAla candana ke, pA~coM aMguliyoM aura hathelI sahita, hAtha kI chApeM lagIM thIM / vahA~ candana-kalaza rakhe the / usakA pratyeka dvAra-bhAga candana-kalazoM aura toraNoM se sajA thA / jamIna se Upara taka ke bhAga ko chUtI huI bar3I-bar3I, gola tathA lambI aneka puSpamAlAeM laTakatI thIM / pA~coM raMgoM ke phUloM ke Dhera ke Dhera vahA~ car3hAye hue the, jinase vaha tIta hotA thA / kAle agara, uttama kundaruka, lobAna tathA dhUpa kI gamagamAtI mahaka se vahA~ kA vAtAvaraNa bar3A manojJa thA, utkRSTa saurabhamaya thA / sugandhita dhUeM kI pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe se bana rahe the| vaha caitya naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, vidUSaka, plavaka, kathaka, lAsaka, laMkha, maMkha, tUNailla, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' tumba-vINika, bhojaka tathA bhATa Adi yazogAyaka se yukta thA / anekAneka nAgarikI tathA janapadavAsiyoM meM usakI kIrti phailI thI / bahuta se dAnazIla, udAra puruSoM ke lie vaha AhvanIya, prAhvaNIya, arcanIya, vandanIya, namaska-raNIya, pUjanIya, satkaraNIya, sammAnanIya, kalyANamaya, maMgalamaya, divya, paryupAsanIya thA / vaha divya, satya evaM satyopAya thA / vaha atizaya va atIndriya prabhAvayukta thA, hajAroM prakAra kI pUjA use prApta thI / bahuta se loga vahA~ Ate aura usa pUrNabhadra caitya kI arcanA karate / sUtra-3 vaha pUrNabhadra caitya cAroM ora se eka vizAla vana-khaNDa se ghirA huA thA / saghanatA ke kAraNa vaha vana-khaNDa kAlA, kAlI AbhA vAlA, nIlA, nIlI AbhA vAlA tathA harA, harI AbhA vAlA thA / latAoM, paudhoM va vRkSoM kI pracuratA ke kAraNa vaha sparza meM zItala, zItala AbhAmaya, snigdha, snigdha AbhAmaya, sundara varNa Adi utkRSTa guNayukta tathA tIvra AbhAmaya thA / yoM vaha vana-khaNDa kAlApana, kAlI chAyA, nIlApana, nIlI chAyA, harApana, harI chAyA, zItalatA, zItala chAyA, snigdhatA, snigdha chAyA, tIvratA tathA tIvra chAyA liye hue thA / vRkSoM kI zAkhAoM ke paraspara gu~tha jAne ke kAraNa vaha gaharI, saghana chAyA se yukta thA / usakA dRzya aisA ramaNIya thA, mAno bar3e bar3e bAdaloM kI ghaTAeM ghirI hoN| usa vana-khaNDa ke vRkSa uttama-mUla, kanda, skandha, chAla, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala tathA bIja se kramazaH AnupAtika rUpa meM sundara tathA golAkAra vikasita the| unake eka-eka-tanA tathA aneka zAkhAeM thiiN| unake madhya bhAga aneka zAkhAoM aura prazAkhAoM kA vistAra liye hue the| unake saghana, vistRta tathA sughar3a tane aneka manuSyoM dvArA phailAI huI bhujAoM se bhI gRhIta nahIM kiye jA sakate the / unake patte chedarahita, avirala, adhomukha, tathA upadrava-rahita the / unake purAne, pIle patte jhar3a gaye the / naye, hare, camakIle pattoM kI saghanatA se vahA~ aMdherA tathA gambhIratA dikhAI detI thI / navIna, paripuSTa pattoM, komala ujjvala tathA hilate hue kisalayoM, pravAloM se unake ucca zikhara suzobhita the / unameM kaIM vRkSa aise the, jo saba RtuoM meM phUloM, maMjariyoM, pattoM, phUloM ke gucchoM, gulmoM tathA pattoM ke gucchoM se yukta rahate the / kaIM aise the, jo sadA samazreNika rUpa meM sthita the / kaIM jo sadA yugala rUpa meM kaI puSpa, phala Adi ke bhAra se nitya vinamita, praNamita name hue the| yoM vividha prakAra kI apanI-apanI vizeSatAeM liye hue ve vRkSa apanI sundara lumbiyoM tathA maMjariyoM ke rUpa meM mAno zirobhUSaNa dhAraNa kiye rahate the / tote, mora, mainA, koyala, kobhagaka, bhiMgAraka, koNDalaka, cakora, nandimukha, tItara, baTera, batakha, cakravAka, kalahaMsa, sArasa prabhRti pakSiyoM dvArA kI jAtI AvAja ke unnata evaM madhura svarAlApa se ve vRkSa guMjita the, suramya pratIta hote the / vahA~ sthita madamAte bhramaroM tathA bhramariyoM yA madhumakkhiyoM ke samUha evaM makaraMda ke lobha se anyAnya sthAnoM se Aye hue vividha jAti ke bha~vara mastI se gunagunA rahe the, jisase vaha sthAna guMjAyamAna ho rahA thA / ve vRkSa bhItara se phUloM aura phaloM se ApUrNa the tathA bAhara se pattoM se Dhake the / ve pattoM aura phUloM se sarvathA lade the / unake phala svAdiSTa, nIroga tathA niSkaNTaka the / ve taraha-taraha ke phUloM tathA gucchoM, latA-kuMjoM tathA maNDapoM dvArA ramaNIya pratIta hote the, zobhita hote the / vahA~ bhinna-bhinna prakAra kI sundara dhvajAeM phaharAtI thIM / caukora, gola tathA lambI bAvar3iyoM meM jAlI-jharokhedAra sundara bhavana bane the / dUra-dUra taka jAne vAlI sugandha ke saMcita paramANuoM ke kAraNa ve vRkSa apanI sundara mahaka se mana ko hara lete the, atyanta tRptikAraka vipula sugandha chor3ate the / vahA~ nAnAvidha, anekAneka puSpaguccha, latAkuMja, maNDapa, vizrAma-sthAna, sundara mArga the, jhaNDe lage the / ve vRkSa aneka rathoM, vAhanoM, DoliyoM tathA pAlakhiyoM ke ThaharAne ke lie upayukta vistIrNa the| isa prakAra ke vRkSa ramaNIya, manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa the| sUtra-4 usa vana-khaNDa ke ThIka bIca ke bhAga meM eka vizAla evaM sundara azoka vRkSa thaa| usakI jar3eM DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se vizuddha thI / vaha vRkSa uttama mUla yAvat ramaNIya, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thA / vaha uttama azoka vRkSa tilaka, lakuca, kSatropa, zirISa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhra, dhava, candana, arjuna, nIpa, kaTuja, kadamba, savya, panasa, dADima, zAla, tAla, tamAla, priyaka, priyaMgu, puropaga, rAjavRkSa, nandivRkSa-ina aneka anya muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' pAdapoM se saba ora se ghirA huA thaa| una tilaka, lakuca, yAvat nandivRkSa-ina sabhI pAdapoM kI jar3eM DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se vizuddha thiiN| unake mUla, kanda Adi dazoM aMga uttama koTi ke the / yoM ve vRkSa ramaNIya, manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa the / ve tilaka, nandivRkSa Adi pAdapa anya bahuta sI padmalatAoM, nAgalatAoM, azokalatAoM, campakalatAoM, sahakAralatAoM, pIlukalatAoM, vAsantIlatAoM tathA atimuktakalatAoM se saba ora se ghire hue the / ve latAeM saba RtuoM meM phUlatI thIM yAvat ve ramaNIya, manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thiiN| sUtra-5 usa azoka vRkSa ke nIce, usake tane ke kucha pAsa eka bar3A pRthivI-zilApaTTaka thA / usakI lambAI, caur3AI tathA UMcAI samucita pramANa meM thI / vaha kAlA thA / vaha aMjana, bAdala, kRpANa, nIle kamala, balarAma ke vastra, AkAza, keza, kAjala kI koTharI, khaMjana pakSI, bhaiMsa ke sIMga, riSTaka ratna, jAmuna ke phala, bIyaka, sana ke phUla ke DaMThala, nIla kamala ke pattoM kI rAzi tathA alasI ke phUla ke sadRza prabhA liye hue thA / nIla maNi, kasauTI, kamara para bA~dhane ke camar3e ke paTTe tathA A~khoM kI kanInikA-inake puMja jaisA usakA varNa thA / atyanta snigdha thA / usake ATha kone the / darpaNa ke tala samAna suramya thA / bher3iye, baila, ghor3e, manuSya, magara, pakSI, sA~pa, kinnara, ruru, aSTApada, camara, hAthI, vanalatA aura padmalatA ke citra usa para bane hue the / usakA sparza mRgachAlA, kapAsa, bUra, makkhana tathA Aka kI rUI ke samAna komala thA / vaha AkAra meM siMhAsana jaisA thA / isa prakAra vaha zilApaTaka manorama, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thaa| sUtra-6 campA nagarI meM kUNika nAmaka rAjA thA, jo vahA~ nivAsa karatA thA / vaha mahAhimavAn parvata ke samAna mahattA tathA malaya, meru evaM mahendra ke sadRza pradhAnatA yA viziSTatA liye hue thA / vaha atyanta vizuddha cirakAlIna thA / usake aMga pUrNataH rAjocita lakSaNoM se suzobhita the / vaha bahuta logoM dvArA ati sammAnita aura pUjita thA, sarvaguNasamRddha, kSatriya, mudika, mUrddhAbhiSeka, uttama mAtA-pitA se utpanna, karuNAzIla, maryAdAoM kI sthApanA karane vAlA tathA pAlana karane vAlA, kSemaMkara, kSemaMdhara, manuSyoM meM indra ke samAna, apane rASTra ke lie pitRtulya, pratipAlaka, hitakAraka, kalyANakAraka, pathadarzaka, upasthApaka, narapravara, puruSavara, parAkrama meM siMhatulya, raudratA meM bAdha sadRza, sAmarthya meM sarpatulya, puruSoM meM puNDarIka, aura puruSoM meM gandhahastI ke samAna thaa| vaha samRddha, dRpta tathA vitta yA vRtta thA / usake yahA~ bar3e-bar3e vizAla bhavana, sone-baiThane ke Asana tathA ratha, ghor3e Adi savAriyA~, vAhana bar3I mAtrA meM the / usake pAsa vipula sampatti, sonA tathA cA~dI thI / artha lAbha ke upAyoM kA prayoktA thA / usake yahA~ bhojana kara liye jAne ke bAda bahuta khAdya-sAmagrI baca jAtI thii| usake yahA~ aneka dAsiyA~, dAsa, gAyeM, bhaiMse tathA bher3eM thiiN| usake yahA~ yantra, koSa, koSThAgAra tathA zastrAgAra pratipUrNa thA / prabhRta senA thii| apane rAjya ke sImAvartI rAjAoM yA par3osI rAjAoM ko zaktihIna banA diyA thaa| apane sagotra pratispardhiyoM ko vinaSTa kara diyA thaa| unakA dhana chIna liyA thA, unakA mAna bhaMga kara diyA thA tathA unheM deza se nirvAsita kara diyA thaa| usI prakAra apane zatruoM ko vinaSTa kara diyA thA, unakI sampatti chIna lI thI, unakA mAnabhaMga kara diyA thA aura unheM deza se nirvAsita kara diyA thA / apane prabhAvAtizaya se usane unheM jIta liyA thA, parAjita kara diyA thA / isa prakAra vaha rAjA nirupadrava, kSemamaya, kalyANamaya, subhikSayukta evaM zatrukRta vighnarahita rAjya kA zAsana karatA thaa| sUtra -7 rAjA kUNika kI rAnI kA nAma dhAriNI thA / usake hAtha-paira sukomala the / zarIra kI pA~coM indriyA~ ahIna -pratipUrNa, sampUrNa thIM / uttama lakSaNa, vyaMjana tathA guNayukta thI / daihika phailAva, vajana, UMcAI Adi kI dRSTi se vaha paripUrNa, zreSTha tathA sarvAMgasundarI thI / usakA svarUpa candra ke samAna saumya tathA darzana kamanIya thA / parama rUpavatI thI / usakI deha kA madhya bhAga muTTI dvArA gRhIta kI jA sake, itanA sA thA / peTa para par3ane vAlI uttama tIna rekhAoM se yukta thI / kapoloM kI rekhAeM kuNDaloM se uddIpta thIM / mukha zaratpUrNimA ke candra ke sadRza nirmala, paripUrNa tathA saumya thA / sundara vezabhUSA aisI thI, mAnoM zaMgAra-rasa kA AvAsa-sthAna ho / usakI cAla. ha~sI. muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' bolI, kRti evaM daihiSa ceSTAeM saMgata thIM / lAlityapUrNa AlApa-saMlApa meM vaha catura thii| samucita loka-vyavahAra meM kuzala thI / manorama, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thii| sUtra-8 rAjA kuNika ke yahA~ paryApta vetana para bhagavAna mahAvIra ke kAryakalApa ko sUcita karane vAlA eka vArtAnivedaka puruSa niyukta thA, jo bhagavAna ke pratidina ke vihArakrama Adi pravRttiyoM ke sambandha meM rAjA ko nivedana karatA thaa| usane anya aneka vyaktiyoM ko bhojana tathA vetana para niyukta kara rakhA thA, jo bhagavAna kI pratidina kI pravRttiyoM ke sambandha meM use sacanA karate rahate the| sUtra-9 eka samaya kI bAta hai, bhaMbhasAra kA putra kUNika aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, mantrI, mahAmantrI, gaNaka, dvArapAla, amAtya, sevaka, pIThamardaka, nAgarika, vyApArI, seTha, senApati, sArthavAha, dUta, sandhipAla, ina viziSTa janoM se saMparivRtta bahirvartI rAjasabhA bhavana meM avasthita thaa| sUtra-10 usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra Adikara, tIrthaMkara, svayaM-saMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuMDarIka, puruSavara-gandhahastI, abhayapradAyaka, cakSu-pradAyaka, mArga-pradAyaka, zaraNaprada, jIvanaprada, saMsAra-sAgara meM bhaTakate janoM ke lie dvIpa ke samAna AzrayasthAna, gati evaM AdhArabhUta, cAra anta yukta pRthvI ke adhipati ke samAna cakravartI, pratighAta, vyAvRttachadmA, jina, jJAyaka, tIrNa, tAraka, mukta, mocaka, buddha, bodhaka, sarvajJa, sarvadarzI, ziva, acala, nirupadrava, antarahita, kSayarahita, bAdhArahita, apunarAvartana, arhat, rAgAdivijetA, jina, kevalI, sAta hAtha kI daihika UMcAI se yukta, samacaurasa saMsthAna-saMsthita, vajra-RSabha-nArAca-saMhanana, deha ke antarvartI pavana ke ucita vega-gatizIlatA se yukta, kaMka pakSI kI taraha nirdoSa gudAzaya yukta, kabUtara kI taraha pAcana zakti yukta, unakA apAna-sthAna usI taraha nirlepa thA, jaise pakSI kA, pITha aura peTa ke nIce ke donoM pArzva tathA jaMghAeM supariNata-sundara-sugaThita thIM, unakA mukha padma tathA utpala jaise surabhimaya niHzvAsa se yukta thA, uttama tvacA yukta, nIroga, uttama, prazasta, atyanta zveta mAMsa yukta, jalla, malla, maila, dhabbe, sveda tathA raja-doSa varjita zarIra yukta, ata eva nirupalepa dIpti se udyotita pratyeka aMgayukta, atyadhika saghana, subaddha snAyubaMdha sahita, uttama lakSaNamaya parvata ke zikhara ke samAna unnata unakA mastaka thaa| bArIka rezoM se bhare semala ke phala phaTane se nIkalate hae rezoM jaise komala vizada, prazasta, sUkSma, zlakSNa, surabhita, sundara, bhujamocaka, nIlama, bhIMga, nIla, kajjala, prahRSTa, bhramaravRnda jaise camakIle kAle, ghane, ghugharAle, challedAra keza unake mastaka para the, jisa tvacA para unake bAla uge hue the, vaha anAra ke phUla tathA sone ke samAna lAla, nirmala aura cikanI thI, unakA uttamAMga saghana, aura chatrAkAra thA, unakA lalATa nivraNa-phoDephunsI Adi ke ghAva se rahita, samatala tathA sundara evaM zuddha arddha candra ke sadRza bhavya thA, mukha pUrNa candra ke samAna saumya thA, kAna mukha ke samAna sundara rUpa meM saMyukta aura pramANopeta the, bar3e suhAvane lagate the, unake kapola mAMsalala aura paripuSTa the, unakI bhauMheM kucha khIMce hue dhanuSa ke samAna sundara kAle bAdala kI rekhA ke samAna kRza, kAlI evaM snigdha thIM, unake nayana khile hae paMDarIka samAna the, unakI A~kheM padma kI taraha vikasita, dhavala tathA patrala thIM, nAsikA garur3a kI taraha sIdhI aura unnata thI, bimba phala ke sadRza unake hoTha the, unake dA~toM kI zreNI niSkalaMka candramA ke Tukar3e, nirmala se bhI nirmala zaMkha, gAya ke dUdha, phena, kuMda ke phUla, jalakaNa aura kamala-nAla ke samAna sapheda thI, dA~ta akhaMDa, paripUrNa, asphuTita, TUTa phUTa rahita, avirala, susnigdha, AbhAmaya, sujAta the / aneka dA~ta eka dantazreNI kI taraha pratIta hote the, jihvA aura tAlu agni meM tapAye hue aura jala se dhoye hue svarNa ke samAna lAla the, unakI dAr3hI-mUMcha avasthita, suvibhakta bahuta halakI-sI tathA adbhuta sundaratA lie hue thI, ThuDDI mAMsala, sugaThita, prazasta tathA cite kI taraha vipula thI, grIvA cAra aMgula pramANa tathA uttama zaMkha ke samAna trivali-yukta evaM unnata thii| ___ unake kandhe prabala bhaiMse, sUara, siMha, cite, sAMDa ke tathA uttama hAthI ke kandhoM jaise paripUrNa evaM vistIrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' the, unakI bhujAeM yuga-gAr3I ke yUpa kI taraha gola aura lambI, sudrar3ha, dekhane meM Anandaprada, supuSTa kalAiyoM se yukta, suzliSTa, viziSTa, ghana, sthira, snAyuoM se yathAvat rUpa meM subaddha tathA nagara kI argalA samAna golAI lie hue thIM, Icchita vastu prApta karane ke lie nAgarAja ke phaile hue vizAla zarIra kI taraha unake dIrgha bAhu the, unake hAtha ke bhAga unnata, komala, mAMsala tathA sugaThita the, zubha lakSaNoM se yukta the, aMguliyA~ milAne para unameM chidra dikhAI nahIM dete the, unake tala lalAI lie hue, patalI, ujalI, rucira, rucikara, snigdha sukomala thIM, unakI hathelI meM candra, sUrya, zaMkha, cakra, dakSiNAvarta svastika kI zubha rekhAeM thIM, unakA vakSaHsthala, svarNa-zilA ke tala ke samAna ujjvala, prazasta samatala, upacita, vistIrNa, pRthula thA, usa para zrIvatsa-svastika kA cihna thA, deha kI mAMsalatA yA paripuSTatA ke kAraNa rIr3ha kI haDDI nahIM dikhAI detI thI, unakA zarIra svarNa ke samAna kAntimAna, nirmala, sundara, nirupahata thA, usameM uttama puruSa ke 1008 lakSaNa pUrNatayA vidyamAna the, unakI deha ke pArzva bhAga nIce kI ora kramazaH saMkar3e, deha ke pramANa ke anurUpa, sundara, suniSpanna, atyanta samucita parimANa meM mAMsalatA lie hue manohara the, unake vakSa aura udara para sIdhe, samAna, saMhita, utkRSTa koTi ke, sUkSma, kAle, cikane upAdeya, lAvaNyamaya, ramaNIya bAloM kI paMkti thI, unake kukSipradeza matsya aura pakSI ke samAna sujAta-sundara rUpa meM avasthita tathA pIna the, unakA udara matsya jaisA thA, unake Antra samUha nirmala thA, unakI nAbhi kamala kI taraha vikaTa, gaMgA ke bhaMvara kI taraha gola, dAhinI aura cakkara kATatI huI taraMgoM kI taraha ghumAvadAra, sundara, camakate hue sUrya kI kiraNoM se vikasita hote kamala ke samAna khilI huI thI tathA unakI deha kA madhyabhAga trikASThikA, mUsalava darpaNa ke hatthe ke madhya-bhAga ke samAna, talavAra kI mUTha ke samAna tathA uttama vajra ke samAna gola aura patalA thA, pramudita, svastha, uttama ghor3e tathA uttama siMha kI kamara ke samAna unakI kamara gola gherAva lie thii| uttama ghor3e ke suniSpanna guptAMga kI taraha unakA guhya bhAga thA, uttama jAti ke azva kI taraha unakA zarIra 'malamUtra visarjana kI apekSA se nirlepa thA, zreSTha hAthI ke tulya parAkrama aura gambhIratA lie unakI cAla thI, hAthI kI sUMDa kI taraha unakI jaMghAeM sugaThita thI, unake ghuTane Dibbe ke Dhakkana kI taraha nigUr3ha the, unakI piNDaliyA~ hariNI kI piNDaliyoM, kuruvinda ghAsa tathA kate hae sUta kI geMDhI kI taraha kramazaH utAra sahita gola thIM, unake Takhane sundara, sugaThita aura nigUDha the, unake caraNa, supratiSThita tathA kachue kI taraha uThe hue hone se manojJa pratIta hote the, unake pairoM kI aMguliyA~ kramazaH AnupAtika rUpa meM choTI-bar3I evaM susaMhata thIM, pairoM ke nakha unnata, patale, tAMbe kI taraha lAla, snigdha the, unakI pagathaliyA~ lAla kamala ke patte ke samAna mRdula, sukumAra tathA komala thIM, unake zarIra meM uttama puruSoM ke 1008 lakSaNa prakaTa the, unake caraNa parvata, nagara, magara, sAgara tathA cakra rUpa uttama cihnoM aura svastika Adi maMgala-cihnoM se aMkita the, unakA rUpa viziSTa thA, unakA teja nidhUma agni kI jvAlA, vistIrNa vidyuta tathA abhinava sUrya kI kiraNoM ke samAna thA, ve prANAtipAta Adi Asrava-rahita, mamatA-rahita the, akiMcana the, bhava-pravAha ko ucchinna kara cUke the, nirupalepa the, prema, rAga, dveSa aura moha kA nAza kara cUke the, nirgrantha-pravacana ke upadeSTA, dharmazAsana ke nAyaka, pratiSThApaka tathA zramama-pati the, zramaNa vRnda se ghire hue the, jinezvaroM ke cauMtIsa buddha-atizayoM se tathA paiMtIsa satya-vacanAtizayoM se yukta the, AkAzagata cakra, chatra, AkAzagata caMvara, AkAza ke samAna svaccha sphaTika se bane pAda-pITha sahita siMhAsana, dharmavyaja-ye unake Age cala rahe the, caudaha hajAra sAdhu tathA chattIsa hajAra sAdhviyoM se saMparivRtta the, Age se Age calate hue, eka gA~va se dUsare gA~va hote hue sukhapUrvaka vihAra karate hue campA ke bAharI upanagara meM pahuMce, jahA~ se unheM campA meM pUrNabhadra caitya meM padhAranA thaa| sUtra - 11 pravRtti-nivedana ko jaba yaha bAta mAlUma huI, vaha harSita evaM parituSTa huA / usane apane mana meM Ananda tathA prIti kA anubhava kiyA / saumya manobhAva va harSAtireka se usakA hRdaya khila uThA / usane snAna kiyA, nityanaimittika kRtya kiye, kautuka, tilaka, prAyazcitta, maMgala-vidhAna kiyA, zuddha, pravezya-uttama vastra bhalI bhA~ti pahane, thor3e se para bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / yoM vaha apane ghara se nIkalakara vaha campAnagarI ke bIca jahA~ rAjA kUNika kA mahala thA, jahA~ bahirvartI rAjasabhA-bhavana thA, jahA~ bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika thA, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' vahA~ AyA / usane hAtha jor3ata hue, aMjali bA~dhe "ApakI jaya ho, vijaya ho'' ina zabdoM meM vardhApita kiyA / tatpazcAt bolA-devAnupriya ! jinake darzana kI Apa kAMkSA, spRhA, prArthanA aura abhilASA karate haiM jinake nAma tathA gotra ke zravaNamAtra se harSita evaM parituSTa hote haiM, harSAtireka se hRdaya khila uThatA hai, ve zramaNa bhagavAna mahAvIra anukrama se vihAra karate hue, eka gA~va se dUsare gA~va hote hue campA nagarI ke upanagara meM padhAre haiN| aba pUrNabhadra caitya meM padhAreMge / devAnupriya ! Apake prItyartha nivedita kara rahA huuN| yaha Apake lie priyakara ho sUtra-12 bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika vArtAnivedaka se yaha sUnakara, use hRdayaMgama kara harSita evaM parituSTa huA / uttama kamala ke samAna usakA mukha tathA netra khila uThe / harSAtireka janita saMsphUrtivaza rAjA ke hAthoM ke uttama kar3e, bAhurakSikA, keyUra, mukUTa, kuNDala tathA vakSaHsthala para zobhita hAra sahasA kampita ho uThe-rAjA ke gale meM lambI mAlA laTaka rahI thI, AbhUSaNa jhUla rahe the / rAjA AdarapUrvaka zIghra siMhAsana se uThA / pAdapITha para paira rakhakara nIce UtarA | pAdukAeM utArI | phira khaDga, chatra, mukuTa, vAhana, caMvara-ina pA~ca rAjanihnoM ko alaga kiyaa| jala se Amacana kiyA, svaccha, parama zucibhUta, ati svaccha va zuddha huA / kamala kI phalI kI taraha hAthoM ko saMpuTita kiyA / jisa ora tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra birAjita the, usa ora sAta, ATha kadama sAmane gayA / vaisA kara apane bAyeM ghuTane ko AkuMcita kiyA-sakir3A, dAhine ghuTane ko bhUmi para TikAyA, tIna bAra apanA mastaka jamIna se lagAyA / phira vaha kucha Upara uThA, kaMkaNa tathA bAhurakSikA se susthira bhujAoM ko uThAyA, hAtha jor3e, aMjali kI ora bolaa| arhat, bhagavAn, Adikara, tIrthaMkara, dharmatIrtha, svayaMsaMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuNDarIka, puruSavara-gandhahastI, lokottama, lokanAtha, lokahitakara, lokapradIpa, lokapratIpa, lokapradyotakara, abhayadAyaka, cakSudAyaka, mArgadAyaka, zaraNadAyaka, jIvanadAyaka, bodhidAyaka, dharmadAyaka, dharmadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathi, dharmavaracAturanta-cakravartI, dIpa, athavA dvIpa, trANa, zaraNa, gati evaM pratiSThAsvarUpa, pratighAta, bAdhA yA AvaraNarahita uttama jJAna, darzana ke dhAraka, vyAvRttachadmA jina, jJAtA, tIrNa, tAraka, buddha, bodhaka, sarvajJa, sarvadarzI, ziva, acala, nirupadrava, antarahita, kSayarahita, bAdhArahita, apunarAvartana, aisI siddhi-gati-siddhoM ko namaskAra ho / Adikara, tIrthaMkara, siddhAvasthA pAne ke icchuka, mere dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa bhagavAna mahAvIra ko merA namaskAra ho / yahA~ sthita maiM, vahA~ sthita bhagavAna ko vandana karatA huuN| vahA~ sthita bhagavAna yahA~ sthita mujhako dekhate haiM / isa prakAra rAjA kUNika ne bhagavAna ko vandanA kI, namaskAra kiyA / pUrva kI ora mu~ha kiye apane uttama siMhAsana para baiThA / eka lAkha ATha hajAra rajata mudrAeM vArtAnivedaka ko prItidAna rUpa se dI / uttama vastra Adi dvArA usakA satkAra kiyA, AdarapUrNa vacanoM se sammAna kiyA / yoM satkAra tathA sammAna kara usane kahAdevAnu-priya ! jaba zramaNa bhagavAna mahAvIra yahA~ padhAre, yahA~ campAnagarI ke bAhara pUrNabhadra caitya meM yathApratirUpa AvAsa-sthAna grahaNa kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue virAjita hoM, mujhe yaha samajhAkara nivedita karanA / yoM kahakara rAjA ne vArtAnivedaka ko vahA~ se bidA kiyaa| sUtra-13 tatpazcAt agale dina rAta bIta jAne para, prabhAta ho jAne para, nIle tathA anya kamaloM ke suhAvane rUpa meM khila jAne para, ujjvala prabhAyukta evaM lAla azoka, palAza, tote kI coMca, dhuMghacI ke Adhe bhAga ke sadRza lAlimA lie hue, kamalavana ko vikasita karane vAle, sahasrakiraNayukta, dina ke prAdurbhAvaka sUrya ke udita hone para, apane teja se uddIpta hone para zramaNa bhagavAna mahAvIra, jahA~ campA nagarI thI, jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ padhAre / yathA-pratirUpa AvAsa grahaNa kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue birAje / sUtra - 14 taba zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI bahuta se zramaNa saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / unameM aneka aise the, jo ugra, bhoga, rAjanya, jJAta, kuruvaMzIya, kSatri, subhaTa, yoddhA, senApati, prazAstA, seTha, ibhya, ina ina vargoM meM se dIkSita hue the / aura bhI bahuta se uttama jAti, uttama kula, sundararUpa, vinaya, vijJAna, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' varNa, lAvaNya, vikrama, saubhAgya tathA kAnti se suzobhita, vipula dhana dhAnya ke saMgraha aura pArivArika sukha-samRddhi se yukta, rAjA se prApta atizaya vaibhava sukha Adi se yukta Icchita bhogaprApta tathA sukha se lAlita-pAlita the, jinhoMne sAMsArika bhogoM ke sukha ko kiMpAka phala ke sadRza asAra, jIvana ko jala ke bulabule tathA kuza ke sire para sthita jala kI bUMda kI taraha caMcala jAnakara sAMsArika asthira padArthoM ko vastra para lagI huI raja ke samAna jhAr3a kara, hiraNya yAvat suvarNa parityAga kara, zramaNa jIvana meM dIkSita hue / kaiyoM ko dIkSita hue AdhA mahInA, kaiyoM ko eka mahInA, do mahIne yAvat gyAraha mahIne hue the, kaiyoM ko eka varSa, kaiyoM ko do varSa, kaiyoM ko tIna varSa tathA kaiyoM ko aneka varSa hae the| sUtra -15 usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI bahuta se nirgrantha saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate the / unameM kaIM matijJAnI yAvat kevalajJAnI the / kaIM manobalI, vacanabalI, tathA kAyabalI the / kaIM mana se, kaIM vacana se, kaIM zarIra dvArA apakAra va upakAra karane meM samartha the / kaIM khelauSadhiprApta, kaI jallauSadhiprApta the| kaIM aise the jinake bAla, nAkhUna, roma, mala Adi sabhI auSadhirUpa the-kaIM koSThabuddhi, kaIM bIjabuddhi, kaIM paTabuddhi, kaIM padAnusArI, buddhi-liye hue the / kaIM saMbhinnazrotA, kaIM kSIrAsrava, kaIM madhyAsrava, kaI sarpi-Asrava-the, kaIM akSINamahAnasika labdhi vAle the / kaIM Rjumati tathA kaIM vipulamati manaHparyavajJAnake dhAraka the / kaIM vikurvaNA, kaIM cAraNa, kaIM vidyAdharaprajJapti, kaIM AkAzAtipAtI-samartha the / kaIM kanakAvalI, kaIM ekAvalI, kaIM laghu-siMha-niSkrIr3ita, tathA kaIM mahAsiMhaniSkrIr3ita tapa karane meM saMlagna the / kaIM bhadrapratimA, mahAbhadrapratimA, sarvatobhadrapratimA tathA AyaMbila varddhamAna tapa karate the / kaIM ekamAsika bhikSupratimA, yAvat sAptamAsika bhikSupratimA grahaNa kiye hue the / kaI prathama saptarAtrindivA yAvat kaIM tRtIya saptarAtrindivA bhikSupratimA ke dhAraka the / kaIM eka rAtadina kI bhikSupratimA grahaNa kiye hue the / kaIM saptasaptamikA, kaIM aSTaaSTamikA, kaIM navanavamikA, kaIM dazadazamikA-bhikSupratimA ke dhAraka the / kaIM laghumokapratimA, kaIM yavamadhyacandrapratimA tathA kaIM vajramadhyacandrapratimA ke dhAraka the / sUtra-16 taba zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI bahuta se sthavira, bhagavAna, jAtisampanna, kulasampanna, balasampanna, rUpa-sampanna, vinaya-sampanna, jJAna-sampanna, darzana-sampanna, cAritra-sampanna, lajjA-sampanna, lAghava-sampannaojasvI, tejasvI, vacasvI-prazastabhASI / krodhajayI, mAnajayI, mAyAjayI, lobhajayI, indriyajayI, nidrAjayI, pariSahajayI, jIvana kI IcchA aura mRtyu ke bhaya se rahita vratapradhAna, guNapradhAna, karaNapradhAna, cAritrapradhAna, nigrahapradhAna, nizcaya- pradhAna, ArjavapradhAna, mArdavapradhAna, lAghavapradhAna, kriyAdakSa, kSAntipradhAna, guptipradhAna, muktipradhAna, vidyApradhAna, mantrapradhAna, vidyApradhAna, mantrapradhAna, vedapradhAna, brahmacaryapradhAna, nayapradhAna, niyamapradhAna, satyapradhAna, zaucapradhAna, cAruvarNa, lajjA tathA tapazrI, zodhi-zuddha, anidAna, alpautsukya the / apanI manovRttiyoM ko saMyama se bAhara nahIM jAne dete the| anupama manovRttiyukta the, zramaNa-jIvana ke samyak nirvAha meM saMlagna the, dAnta, vItarAga prabhu dvArA pratipAdita pravacana-pramANabhUta mAnakara vicaraNa karate the| ve sthavira bhagavAna AtmavAda ke jAnakAra the / dUsaroM ke siddhAMtoM ke bhI vettA the / kamalavana meM krIr3A Adi hetu punaH punaH vicaraNa karate hAthI kI jyoM ve apane siddhAntoM ke punaH punaH abhyAsa yA AvRtti ke ka suparicita the / ve achidra nirantara praznottara karate rahane meM sakSama the / ve ratnoM kI piTArI ke sadRza jJAna, darzana, cAritra Adi divya ratnoM se ApUrNa the / kutrika-sadRza ve apane labdhi ke kAraNa sabhI abhIpsita karane meM samartha the | paravAdipramardana, bAraha aMgoM ke jJAtA the / samasta gaNi-piTaka ke dhAraka, akSaroM ke sabhI prakAra ke saMyoga ke jAnakAra, saba bhASAoM ke anugAmI the / ve sarvajJa na hote hue bhI sarvajJa sadRza the / ve sarvajJoM kI taraha avitatha, vAstavika yA satya prarUpaNA karata hue, saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the| sUtra-17 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI bahuta se anagAra bhagavAna the / ve IryA, bhASA, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' AhAra Adi kI gaveSaNA, yAcanA, pAtra Adi ke uThAne, idhara-udhara rakhane Adi tathA mala, mUtra, khaMkhAra, nAka Adi kA maila tyAgane meM samita the / ve manogupta, vacogupta, kAyagupta, gupta, guptendriya, gupta brahmacArI, amama, akiJcana, chinnagrantha, chinnasrota, nirupalepa, kAMse ke pAtra meM jaise pAnI nahIM lagatA, usI prakAra sneha, Asakti Adi ke lagAva se rahita, zaMkha ke samAna niraMgaNa, jIva ke samAna apratihata, jAtya, vizodhita svarNa ke samAna, darpaNapaTTa ke sadRza kapaTarahita zuddhabhAvayukta, kachue kI taraha guptendriya, kamalapatra ke samAna nirlepa, AkAza ke sadRza nirAlamba, nirapekSa, vAyu kI taraha nirAlepa, candramA ke samAna saumya lezyAyukta, sUrya ke samAna dIptateja, samudra ke samAna gambhIra, pakSI kI taraha sarvathA vipramukta, aniyatavAsa, meru parvata samAna aprakampa, zarad Rtu ke jala ke samAna zuddha hRdayayukta, geMDe ke sIMga ke samAna ekajAta, ekamAtra AtmaniSTha, bhAraNDa pakSI ke samAna apramatta, hAthI ke sadRza zauNDIra vRSabha samAna dhairyazIla, siMha ke samAna durdharSa, pRthvI ke samAna sabhI sparzoM ko samabhAva se sahane meM sakSama tathA ghRta dvArA bhalI bhA~ti huta tapa teja se dIptimAna the| una pUjanIya sAdhuoM ko kisI prakAra kA pratibandha nahIM thA / pratibandha cAra prakAra kA hai-dravya se, kSetra se, kAla se tathA bhAva se / dravya kI apekSA se sacitta, acitta tathA mizrita dravyoM meM; kSetra kI apekSA se gA~va, nagara, kheta, khalihAna, ghara tathA A~gana meM; kAla kI apekSA se samaya AvalikA, ayana evaM anya dIrghakAlika saMyoga meM tathA bhAva kI apekSA se krodha, ahaMkAra, mAyA, lobha, bhaya yA hAsya meM unakA koI pratibandha nahIM thA / ve sAdhu bhagavAna varSAvAsa ke cAra mahIne chor3akara grISma tathA hemanta donoM ke ATha mahInoM taka kisI gA~va meM eka rAta tathA nagara meM pA~ca rAta nivAsa karate the / candana samAna ve apanA apakAra karane vAle kA bhI upakAra karane kI vRtti rakhate the / ve miTTI ke Dhele aura svarNa ko eka samAna samajhate the / sukha aura duHkha meM samAna bhAva rakhate the / ve aihika tathA pAralaukika Asakti se baMdhe hae nahIM the / ve saMsArapAragAmI tathA karmoM kA nirghAtana hetu abhyutthita hote hue vicaraNa karate the| sUtra-18 isa prakAra viharaNazIla ve zramaNa bhagavAna Abhyantara tathA bAhya tapamUlaka AcAra kA anusaraNa karate the| Abhyantara tapa chaha prakAra kA hai tathA bAhya tapa bhI chaha prakAra kA hai| sUtra - 19 bAhya tapa kyA hai ? bAhya tapa chaha prakAra ke haiM anazana, avamodarikA, bhikSAcaryA, rasa-parityAga, kAyakleza aura prtisNliintaa| anazana kyA hai ? anazana do prakAra kA hai-1. itvarika evaM 2. yAvatkathika / itvarika kyA hai ? itvarika aneka prakAra kA batalAyA gayA hai, jaise-caturtha bhakta, SaSTha bhakta, aSTama bhakta, dazama bhakta - cAra dina ke upavAsa, dvAdaza bhakta - pA~ca dina ke upavAsa, caturdaza bhakta-chaha dina ke upavAsa, SoDaza bhakta, arddhamAsika bhakta, mAsika bhakta, dvaimAsika bhakta, traimAsika bhakta, cAturmAsika bhakta, pAJcamAsika bhakta, pANmAsika bhakta / yaha itvarika tapa kA vistAra hai| yAvatkathika kyA hai ? yAvatkathika ke do prakAra haiM-pAdapopagamana aura bhaktapAnapratyAkhyAna | pAdapopagamana kyA hai ? pAdapopagamana ke do bheda haiM-1. vyAghAtima aura 2. nirvyAghAtima / isa meM pratikarma, halana-calana Adi kriyA-prakiyA kA tyAga rahatA hai / isa prakAra pAdopagamana yAvatkathika anazana hotA hai / bhaktapratyAkhyAna kyA hai ? bhaktapratyAkhyAna ke do bheda batalAe gae haiM-1. vyAghAtima, 2. nirvyAghAtima / bhaktapratyAkhyAna anazana meM pratikarma niyamataH hotA hai / yaha bhakta pratyAkhyAna anazana kA vivecana hai / avamodarikA kyA hai ? avamodarikA ke do bheda batalAe gae haiM-dravya-avamodarikA aura bhAva avamodarikA -dravya-avamodarikA kyA hai ? do bheda batalAe haiM-1. upakaraNa-dravya-avamodarikA, 2. bhaktapAnaavamodarikA-upakaraNa-dravya-avamodarikA kyA hai ? tIna bheda batalAe haiM-1. eka pAtra rakhanA, 2. eka vastra rakhanA, 3. eka manonukUla nirdoSa upakaraNa rakhanA / yaha upakaraNa-dravya-avamodarikA / bhaktapAna-dravyaavamodarikA kyA hai ? aneka bheda batalAye haiM, murgI ke aMDe ke parimANa ke kevala ATha grAsa bhojana karanA muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' alpAhAra-avamodarikA hai / murgI ke aMr3e ke parimANa se 12 grAsa bhojana karanA apArdha avamodarikA hai / murgI ke aMr3e ke parimANa ke solaha grAsa bhojana karanA artha avamodarikA hai / murgI ke aMDe ke parimANa ke caubIsa grAsa bhojana karanA-cauthAI ava-modarikA hai| murgI ke aMDe ke parimANa ke ikattIsa grAsa bhojana karanA kiJcat nyUnaavamodarikA hai / murgI ke aMDe ke parimANa ke battIsa grAsa bhojana karane vAlA pramANaprApta hai / bhAva-avamodarikA kyA hai ? aneka prakAra kI hai, jaise-krodha, mAna, mAyA aura lobha kA tyAga, alpazabda, alpajhaMjha-yaha bhAvamodarikA hai| bhikSAcaryA kyA hai ? aneka prakAra kI hai-1. dravyAbhigrahacaryA, 2. kSetrAbhigrahacaryA, 3. kAlAbhigrahacaryA, 4. bhAvAbhigrahacaryA, 5. utkSiptacaryA, 6. nikSiptacaryA, 7. ukSipta-nikSipta-caryA, 8. nikSipta-ukSipta-caryA, 9. vartiSyamANacaryA, 10. saMhriyamANacaryA, 11. upanItacaryA, 12. apanItacaryA, 13. upanItApanItacaryA, 14. ajJAtacaryA, 19. maunacaryA, 20. dRSTa-lAbha, 21. adRSTa-lAbha, 22. pRSTa-lAbha, 23. apRSTalAbha, 24. bhikSAlAbha, 25. abhakSAlAbha, 26. annaglAyaka, 27. upanihita, 28. parimitapiNDapAtika, 29. zuddhaiSaNika, 30. saMkhyA-dattika-yaha bhikSAcaryA kA vistAra hai| rasaparityAga kyA hai ? aneka prakAra kA hai, jaise-1. nirvikRtika, 2. praNIta rasaparityAga, 3. AyaMbila, 4. AyAmasikthabhojI, 5. arasAhAra, 6. virasAhAra, 7. antAhAra, 8. prAntAhAra, 9. rUkSAhAra-yaha rasa-parityAga kA vizleSaNa hai / kAya-kleza kyA hai ? aneka prakAra kA hai, jaise-1. sthAnasthitika, 2. utkuTukAsanika, 3. pratimAsthAyI, 4. vIrAsanika, 5. naiSadhika, 6. AtApaka, 7. aprAvRtaka, 8. akaNDUyaka, 9. aniSThIvaka, 10. sarvagAtra-parikarma vibhUSA-vipramukta-yaha kAyakleza kA vistAra hai / bhagavAna mahAvIra ke zramaNa ukta rUpa meM kAyakleza tapa kA anuSThAna karate the| pratisaMlInatA kyA hai ? cAra prakAra kI hai-1. indriya-pratisaMlInatA, 2. kaSAyapratisaMlInatA, 3. yoga pratisaMlInatA, 4. vivikta-zayanAsana-sevanatA indriya pratisaMlInatA kyA hai ? pA~ca prakAra kI hai-1. zrotrendriya-viSaya-pracAra-nirodha, 2. cakSurindriya-viSaya -pracAra-nirodha, 3. ghrANendriya-viSaya-pracAra-nirodha, 4. jihvendriya-viSaya-pracAra-nirodha, 5. sparzendriya-viSaya-pracAranirodha / yaha indriya-pratisaMlInatA kA vivecana hai / kaSAya-pratisaMlInatA kyA hai ? cAra prakAra kI hai-1. krodha ke udaya kA nirodha, 2. mAna ke udaya kA nirodha, 3. mAyA ke udaya kA nirodha, 4. lobha ke udaya kA nirodha-yaha kaSAya-pratisaMlInatA kA vivecana hai| yoga-pratisaMlInatA kyA hai ? tIna prakAra kI hai-1. manoyoga-pratisaMlInatA, 2. vAgyoga-pratisaMlInatA tathA 3. kAyayoga-pratisaMlInatA / manoyoga-pratisaMlInatA kyA hai ? akuzala-mana kA nirodha, athavA kuzala mana kA pravartana karanA, vAgyoga-pratisaMlInatA kyA hai ? akuzala vacana kA nirodha aura kuzala vacana kA abhyAsa karanA vAgyoga-pratisaMlInatA hai / kAyayoga-pratisaMlInatA kyA hai ? hAtha, paira Adi susamAhita kara, kachue ke sadRza apanI indriyoM ko gupta kara, sAre zarIra ko saMvRta kara-susthira honA kAyayoga-pratisaMlInatA hai / yaha yogapratisaMlInatA kA vivecana hai / vivikta-zayyAsana-sevanatA kyA hai ? ArAma, puSpavATikA, udyAna, devakula, chatariyA~, sabhA, prapA, paNita-gRha-godAma, paNitazAlA, aise sthAnoM meM, jo strI, pazu tathA napuMsaka ke saMsarga se rahita ho, prAsuka, acitta, eSaNIya, nirdoSa pITha, phalaka, zayyA, AstaraNa prApta kara viharaNa karanA viviktazayyAsana-sevanatA hai| yaha prati-saMlInatA kA vivecana hai, jisake sAtha bAhya tapa kA varNana sampanna hotA hai / zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI anagAra uparyukta vividha prakAra ke bAhya tapa ke anuSThAtA the| sUtra-20 Abhyantara tapa kyA hai ? Abhyantara tapa chaha prakAra kA kahA gayA hai-1. prAyazcitta, 2. vinaya, 3. vaiyAvRtya, 4. svAdhyAya, 5. dhyAna tathA 6. vyutsarga / prAyazcitta kyA hai ? prAyazcitta dasa prakAra kA kahA gayA hai-1. AlocanAha, 2. pratikramaNArha, 3. tadubhayArha, 4. vivekArha, 5. vyutsargArha, 6. tapo'rha, 7. chedArha, 8. mUlArha, 9. anavasthApyArI, 10. pArAJcikArha / muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' vinaya kyA hai ? sAta prakAra kA hai-jJAna-vinaya, darzana-vinaya, cAritra-vinaya, manovinaya, vacana-vinaya, kAya-vinaya, lokopacAra-vinaya / jJAna-vinaya kyA hai ? pA~ca bheda haiM-Abhinibodhika jJAna vinaya, zrutajJAna-vinaya, avadhijJAna-vinaya, manaHparyavajJAna-vinaya, kevalajJAna-vinaya / darzana-vinaya kyA hai ? do prakAra kA zuzrUSA-vinaya, anatyAzAtanA-vinaya / zuzrUSA-vinaya kyA hai ? aneka prakAra kA hai-abhyutthAna, AsanAbhigraha, Asana-pradAna, gurujanoM kA satkAra karanA, sammAna karanA, yathAvidhi vandana-praNamana karanA, koI bAta svIkAra yA asvIkAra karate samaya hAtha jor3anA, Ate hae gurujanoM ke sAmane jAnA, baiThe hue gurujanoM ke samIpa baiThanA, unakI sevA karanA, jAte hue gurujanoM ko pahu~cAne jAnA / yaha zuzrUSAvinaya hai| anatyAzAtanA-vinaya kyA hai ? paiMtAlIsa bheda haiM-1. aha~toM kI, 2. arhat-prajJapta dharma kI, 3. AcAryoM kI, 4. upAdhyAyoM kI, 5. sthaviroM, 6. kula, 7. gaNa, 8. saMgha, 9. kriyAvAn kI, 10. sAMbhogika-zramaNa kI, 11. mati-jJAna kI, 12. zruta-jJAna kI, 13. avadhi-jJAna, 14. manaHparyava-jJAna kI tathA 15. kevala-jJAna kI AzAtanA nahIM karanA / ina pandraha kI bhakti, upAsanA, bahumAna, guNoM ke prati tIvra bhAvAnurAgarUpa 15 bheda tathA inakI yazasvitA, prazasti evaM guNakIrtana rUpa aura 15 bheda-yoM anatyAzAtanA-vinaya ke kula 45 bheda hote haiN| cAritravinaya kyA hai ? pA~ca prakAra kA hai-sAmAyikacAritra vinaya, chedopasthApanIyacAritra-vinaya, parihAravizuddhicAritra-vinaya, sUkSmasaMparAyacAritra-vinaya, yathAkhyAtacAritra-vinaya / yaha cAritra-vinaya hai| manovinaya kyA hai ? do prakAra kA-1. prazasta manovinaya, 2. aprazasta manovinaya / aprazasta manovinaya kyA hai ? jo mana sAvadha, sakriya, karkaza, kaTuka, niSThura, paruSa, sUkhA, AsravakArI, chedakara, bhedakara, paritApanakara, upadravaNakara, bhUtopaghAtika hai, vaha aprazasta mana hai | vaisI manaHsthiti liye manovinaya hai / prazasta manovinaya kise kahate haiM ? jaise aprazasta manovinaya kA vivecana kiyA gayA hai, usI ke AdhAra para prazasta mano-vinaya ko samajhanA caahie| arthAt prazasta mana, aprazasta mana se viparIta hotA hai / vacanavinaya ko bhI inhIM padoM se samajhanA cAhie / arthAt aprazasta-vacana-vinaya tathA prazasta-vacana-vinaya / kAyavinaya kyA hai ? kAya-vinaya do prakAra kA batalAyA gayA hai-1. prazasta kAyavinaya, 2. aprazasta kAyavinaya / aprazasta kAyavinaya kyA hai ? sAta bheda haiM-1. anAyukta gamana, 2. anAyukta sthAna, 3. anAyukta niSIdana, 4. anAyukta tvagvartana, 5. anAyukta ullaMghana, 6. anAyukta pralaMghana, 7. anAyukta sarvendriyakAyayoga-yojanatA yaha aprazasta kAya-vinaya hai / prazasta kAyavinaya kyA hai ? prazasta kAyavinaya ko aprazasta kAyavinaya kI taraha samajha lenA cAhie / yaha prazasta kAyavinaya hai| isa prakAra yaha kAyavinaya kA vivecana hai| lokopacAra-vinaya kyA hai ? lokopacAra vinaya ke sAta bheda haiM-1. abhyAsavartitA, 2. paracchandAnuvartitA, 3. kAyahetu, 4. kRta-pratikriyA, 5. Arta-gaveSaNatA, 6. dezakAlajJatA, 7. sarvArthApratilomatA-yaha lokopacAravinaya hai / isa prakAra yaha vinaya kA vivecana hai| vaiyAvRtya kyA hai ? vaiyAvRtya ke dasa bheda haiM-1. AcArya kA vaiyAvRtya, 2. upAdhyAya kA vaiyAvRtya, 3. zaikSanavadIkSita zramaNa kA vaiyAvRtya, 4. glAna-rugNatA Adi se pIr3ita kA vaiyAvRtya, 5. tapasvI-telA Adi tapa-nirata kA vaiyAvRtya, 6. sthavira-vaya, zruta aura dIkSA-paryAya meM jyeSTha kA vaiyAvRtya, 7. sAdharmika kA vaiyAvRtya, 8. kula kA vaiyAvRtya, 9. gaNa kA vaiyAvRtya, 10. saMgha kA vaiyAvRtya / svAdhyAya kyA hai ? pA~ca prakAra kA hai-1. vAcanA, 2. pratipRcchanA, 3. parivartanA, 4. anuprekSA, 5. dhrmkthaa| yaha svAdhyAya kA svarUpa hai / dhyAna kyA hai ? dhyAna ke cAra bheda haiM-1. Arta dhyAna, 2. raudra dhyAna, 3. dharma dhyAna aura 4. zukla dhyAna / ____ ArtadhyAna cAra prakAra kA batalAyA gayA hai-1. mana ko priya nahIM lagane vAle viSaya, sthitiyA~ Ane para unake viyoga ke sambandha meM AkalatApUrNa cintana karanA / 2. mana ko priya lagane vAle viSayoM ke prApa unake aviyoga kA AkulatApUrNa cintana karanA / 3. roga ho jAne para unake miTane ke sambandha meM AkulatApUrNa cintana karanA / 4. pUrva-sevita kAma-bhoga prApta hone para, phira kabhI unakA viyoga na ho, yoM AkulatApUrNa cintana karanA / ArttadhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM-1. krandanatA, 2. zocanatA, 3. tepanatA, 4. vilapanatA / muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' raudradhyAna cAra prakAra kA hai, isa prakAra hai-1. hiMsAnubandhI, 2. mRSAnubandhI, 3. stainyAnubandhI, 4. saMrakSaNA nubandhI, raudra dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM-1. utsannadoSa, 2. bahudoSa, 3. ajJAnadoSa, 4. AmaraNAnta-doSa dharma dhyAna svarUpa, lakSaNa, Alambana tathA anuprekSA bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai / pratyeka ke cAracAra bheda haiM | svarUpa kI dRSTi se dharma-dhyAna ke cAra bheda isa prakAra haiM-1. AjJA-vicaya, 2. apAya-vicaya, 3. vipAka-vicaya, 4. saMsthAna-vicaya, dharma-dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM / ve isa prakAra haiM-1. AjJA-ruci, 2. nisarga-ruci, 3. upadeza-ruci, 4. sUtra-ruci, dharma-dhyAna ke cAra Alambana kahe gaye haiM-1. vAcanA, 2. pRcchanA, 3. parivartanA, 4. dharma-kathA | dharma-dhyAna kI cAra anuprekSAeM-batalAI gaI haiM / 1. anityAnuprekSA, 2. azaraNAnuprekSA, 3. ekatvAnuprekSA, 4. saMsArAnuprekSA / zukla dhyAna svarUpa, lakSaNa, Alambana tathA anuprekSA ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai / inameM se pratyeka ke cAra-cAra bheda haiM / svarUpa kI dRSTi se zukla dhyAna ke cAra bheda isa prakAra haiM-(1) pRthaktva-vitarkasavicAra, (2) evatva-vitarka-avicAra, sUkSmakriya-apratipAti samucchinnakriya-anivRtti-zukla dhyAna ke cAra lakSaNa batalAye gaye haiM-1. viveka, 2. vyutsarga, 3. avyathA, 4. asaMmoha / 1. kSAnti, 2. mukti, 3.Arjava, 4. mArdava, zukla dhyAna kI cAra anuprekSAeM haiM / 1. apAyAnuprekSA, 2. azubhAnuprekSA, 3.anantavRttitAnuprekSA, 4. viprinnaamaanuprekssaa| vyutsarga kyA hai-do bheda haiM-1. dravya-vyutsarga, 2. bhAva-vyutsarga, dravya-vyutsarga kyA hai-dravya-vyutsarga ke cAra bheda haiM / 1. zarIra-vyutsarga, 2. gaNa-vyutsarga, 3. upadhi-vyutsarga, 4. bhakta-pAna-vyutsarga | bhAva-vyutsarga kyA hai ? bhAva-vyutsarga ke tIna bheda kahe gaye haiM-1. kaSAya-vyutsarga, 2. saMsAra-vyutsarga, 3. karma-vyutsarga / kaSAya-vyutsarga kyA hai ? kaSAya-vyutasarga ke cAra bheda haiM, 1. krodha-vyutsarga, 2. mAna-vyutsarga, 3. mAyA-vyutsarga, 4. lobha-vyutsarga / yaha kaSAya-vyutsarga kA vivecana hai / saMsAravyutsarga kyA hai ? saMsAravyutsarga cAra prakAra kA hai / 1. nairayikasaMsAravyutsarga 2. tiryak-saMsAravyutsarga, 3. manuja-saMsAravyutsarga, 4. devasaMsAra-vyutsarga / yaha saMsAra-vyutsarga kA varNana hai / karma-vyutsarga kyA hai ? karma-vyutsarga ATha prakAra kA hai / vaha isa prakAra hai-1. jJAnAvaraNIya-karmavyutsarga, 2. darzanA-varaNIya-karma-vyutsarga, 3. vedanIya-karma-vyutsarga, 4. mohanIya-karma-vyutsarga, 5. AyuSya-karmavyutsarga, 6. nAma-karma-vyutsarga, 7. gotra-karma-vyutsarga, 8. antarAya-karma-vyutsarga / yaha karma-vyutsarga hai| sUtra - 21 usa kAla, usa samaya-jaba bhagavAna mahAvIra campA meM padhAre, unake sAtha unake aneka antevAsI anagAra the| unake kaIM eka AcAra yAvat vipAkazruta ke dhAraka the / ve vahIM bhinna-bhinna sthAnoM para eka-eka samUha ke rUpa meM, samUha ke eka-eka bhAga ke rUpa meM tathA phUTakara rUpa meM vibhakta hokara avasthita the / unameM kaIM AgamoM kI vAcanA dete the| kaIM pratipRcchA karate the / kaIM adhIta pATha kI parivartanA karate the| kaIM anuprekSA karate the| unameM kaIM AkSepaNI, vikSepaNI, saMveganI, tathA nirvedanI, yoM aneka prakAra kI dharma-kathAeM kahate the / unameM kaIM apane donoM ghuTanoM ko UMcA uThAye, mastaka ko nIcA kiye-dhyAnarUpa koSTha meM praviSTa the / isa prakAra ve anagAra saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apanI jIvana-yAtrA calA rahe the| ve (anagAra) saMsAra ke bhaya se udvigna evaM cintita the / yaha saMsAra eka samudra hai / janma, vRddhAvasthA tathA mRtyu dvArA janita ghora duHkha rUpa prakSubhita pracura jala se bharA hai / usa jalameM saMyoga-viyoga rUpameM lahareM utpanna ho rahI haiM / cintApUrNa prasaMgoMse ve lahareM dUra-dUra taka phailatI jA rahI haiN| vadha tathA bandhana rUpa vizAla, vipula kalloleM uTha rahI haiM, jo karuNa vilapita tathA lobhakI kalakala karatI tIvra dhvani yukta haiN| jala kA UparI bhAga tiraskAra rUpa jAgoM se DhaMkA hai / tIvra nindA, nirantara anubhUta roga-vedanA, auroM se prApta hotA apamAna, vinipAta, kaTu nirbhartsanA, tatpratibaddha jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke kaThora udaya kI Takkara se uThatI haI taraMgoM se vaha parivyApta hai / nitya mRtyu-bhaya rUpa hai / yaha saMsAra rUpa samudra kaSAya pAtAla se parivyApta hai| isa meM lAkhoM janmoM meM arjita pApamaya jala saMcita hai / aparimita IcchAoM se mlAna banI buddhi rUpI vAyu ke vega se Upara uchalate saghana jala-kaNoM ke kAraNa aMdhakArayukta tathA AzA, pipAsA dvArA ujale jhAgoM kI taraha vaha dhavala hai| saMsAra-sAgara meM moha ke rUpa meM bar3e-bar3e Avarta haiM / unameM bhoga rUpa bhaMvara haiM / ata eva duHkharUpa jala muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 15 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' bhramaNa karatA huA, capala hotA huA, Upara uchalatA huA, nIce giratA huA vidyamAna hai / apane meM sthita pramAdarUpa pracaNDa, atyanta duSTa, nIce girate hue, burI taraha cIkhate-cillAte hue kSudra jIva-samUhoM se yaha (samudra) vyApta hai| vahI mAno usakA bhayAvaha ghoSa yA garjana hai / ajJAna hI bhava-sAgara meM ghUmate hue matsyoM rUpa meM hai / anupazAnta indriya-samUha usameM bar3e-bar3e magaramaccha haiM, jinake tvarApUrvaka calate rahane se jala, kSubdha ho rahA hai, nRtya sA kara rahA hai, capalatA-caMcalatApUrvaka cala rahA hai, ghUma rahA hai / yaha saMsAra rUpa sAgara arati, bhaya, viSAda, zoka tathA mithyAtva rUpa parvatoM se saMkula hai / yaha anAdi kAla se cale A rahe karma-baMdhana, tatprasUta kleza rUpa kardama ke kAraNa atyanta dustara hai / yaha deva-gati, manuSya-gati, tiryak-gati tathA naraka-gati meM gamanarUpa kuTila parivarta hai, vipula jvAra rahita hai| cAra gatiyoM ke rUpameM isake cAra anta haiM / yaha vizAla, ananta, raudra tathA bhayAnaka dikhAI denevAlA hai| isa saMsAra-sAgara ko ve zIlasampanna anagAra saMyamarUpa jahAja dvArA zIghratApUrvaka pAra kara rahe the| vaha (saMyama-pota) dhRti, sahiSNutA rUpa rajjU se ba~dhA hone ke kAraNa niSprakampa thA / saMvara tathA vairAgya rUpa ucca kUpaka thA / usa jahAja meM jJAna rUpa zveta vastra kA UMcA pAla tanA huA thA / vizuddha samyaktva rUpa karNadhAra use prApta thA / vaha prazasta dhyAna tathA tapa rUpa vAyu se anuprerita hotA huA pradhAvita ho rahA thA / usameM udyama, vyavasAya, tathA parakhapUrvaka gRhIta nirjarA, yatanA, upayoga, jJAna, darzana (cAritra) tathA vizuddha vrata rUpa zreSTha mAla bharA thA / vItarAga prabhu ke vacanoM dvArA upadiSTa zuddha mArga se ve zramaNa rUpa uttama sArthavAha, siddhirUpa mahApaTTana kI ora bar3he jA rahe the / ve samyak zruta, uttama saMbhASaNa, prazna tathA uttama AkAMkSA-ve anagAra grAmoM meM eka-eka rAta tathA nagaroM meM pA~ca-pA~ca rAta rahate hue jitendriya, nirbhaya, gatabhaya, sacitta, acitta, mizrita, dravyoM meM vairAgyayukta, saMyata, virata, anurAgazIla, mukta, laghuka, niravakAMkSa, sAdhu, evaM nibhRta hokara dharma ArAdhanA karate the sUtra-22 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa aneka asurakumAra deva prAdurbhuta hae / kAle mahAnIlamaNi, nIlamaNi, nIla kI guTakA, bhaiMse ke sIMga tathA alasI ke puSpa jaisA usakA kAlA varNa tathA dIpti thii| unake netra khile hue kamala sadRza the / netroM kI bhauheM nirmala thiiN| unake netroM kA varNa kucha-kucha sapheda, lAla tathA tAmra jaisA thA / unakI nAsikAeM garuDa ke sadRza, lambI, sIdhI tathA unnata thii| unake hoTha parituSTa mUMge evaM bimba phala ke samAna lAla the / unakI dantapaMktiyA~ svaccha candramA ke Tukar3oM jaisI ujjvala tathA zaMkha, gAya ke dUdha ke jAga, jalakaNa evaM kamalanAla ke sadRza dhavala thiiN| unakI hatheliyA~, pairoM ke talave, tAlu tathA jihvA-agni meM garma kiye hue, dhoye hue punaH tapAye hue, zodhita kiye hue nirmala svarNa ke samAna lAlimA liye hue the / unake keza kAjala tathA megha ke sadRza kAle tathA rucaka maNi ke samAna ramaNIya aura snigdha, mulAyama the / unake bAyeM kAnoM meM eka-eka kuNDala thA / zarIra Ardra candana se lipta the / sIlaghra-puSpa jaise kucha-kucha zveta yA lAlimA liye hue zveta, sUkSma, asaMkliSTa, vastra sundara rUpa meM pahana rakhe the / ve bAlyAvasthA ko pAra kara cUke the, madhyama vaya nahIM prApta kiye hue the, bhadra yauvana kizorAvasthA meM vidyamAna the| unakI bhujAeM talabhaMgakoM, truTikAoM, anyAnya uttama AbhUSaNoM tathA nirmala ratnoM, maNiyoM se suzobhita thIM / hAthoM kI dazoM aMguliyA~, aMguThiyoM se maMDita thIM / mukuToM para cUDAmaNi rUpa meM vizeSa cihna the / ve surUpa, para RddhizAlI, parata dyutimAna, atyanta balazAlI, parama yazasvI, parama sukhI tathA atyanta saubhAgyazAlI the / unake vakSaHsthaloM para hAra suzobhita ho rahe the / ve apanI bhujAoM para kaMkaNa tathA bhujAoM ko susthira banAye rakhanevAlI AbharaNAtmaka paTTiyA~ evaM aMgada dhAraNa kiye hue the / kesara, kastUrI Adise maNDita kapoloM para kuMDala va anya karNabhUSaNa zobhita the| ve vicitra, hastAbharaNa dhAraNa kiye hue the| unake mastakoM para taraha-taraha kI mAlAoM se yukta mukUTa the / ve kalyANakRta, anupahata, pravara pozAka pahane hue the / ve maMgalamaya, uttama mAlAoM evaM anulepana se yukta the / unake zarIra dedIpyamAna the / vanamAlAeM unake galoM se ghuTanoM taka laTakatI thiiN| unhoMne divya-varNa, gandha, rUpa, sparza, saMghAta, saMsthAna, Rddhi, dyuti, prabhA, kAnti, arci, teja, lezyA-tadanurUpa prabhAmaMDala se dazoM dizAoM ko udyotita, prabhAsita karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa A-Akara anurAgapUrvaka tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, vandana-namaskAra kiyA / vaisA kara ve bhagavAna mahAvIra ke na adhika samIpa, na adhika dUra sunane kI IcchA rakhate muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 16 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' hue, praNAma karate hue, vinayapUrvaka sAmane hAtha jor3e hue inakI paryupAsanA karane lge| sUtra-23 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa asurendravarjita, bhavanavAsI deva prakaTa hue / unake mukUTa kramazaH nAgaphaNa, garur3a, vajra, pUrNa kalaza, siMha, azva, hAthI, magara tathA varddhamAnaka the / ve surUpa, parama RddhizAlI, parama dyutimAna, atyanta balazAlI, parama yazasvI, parama sukhI tathA atyanta saubhAgyazAlI the / unake vakSaHsthaloM para hAra suzobhita ho rahe the| ve apanI bhujAoM para kaMkaNa tathA bhujAoM ko susthira banAye rakhane vAlI paTTiyA~ evaM aMgada dhAraNa kiye hue the / unake kesara, kastUrI Adi se maNDita kapoloM para kuMDala va anya karNabhUSaNa zobhita the / ve vicitra AbhUSaNa dhAraNa kiye hue the / unake mastakoM para taraha taraha kI mAlAoM se yukta mukuTa the / ve kalyANakRta anupahata, pravara pozAka pahane hue the / ve maMgalamaya, uttama mAlAoM evaM anulepana se yukta the / unake zarIra dedIpyamAna the / vanamAlAeM, unake galoM se ghuTanoM taka laTakatI thiiN| unhoMne divya varNa, gandha, rUpa, sparza, saMghAta, saMsthAna, Rddhi, dyuti, prabhA, kAnti, arci, teja, lezyA, tadanurUpa bhAmaNDala se dazoM dizAoM ko udyotita, prabhAsita karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa A-Akara anurAgapUrvaka pradakSiNA kI, vandana-namaskAra kiyA / ve bhagavAna mahAvIra ke na adhika samIpa, na adhika dUra, sUnane kI IcchA rakhate hue, praNAma karate hue, vinaya pUrvaka sAmane hAtha jor3ate hue unakI paryupAsanA karane lge| sUtra-24 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, mahAkAya bhujagapati, gandharva gaNa, aNapannika, paNapannika, RSivAdika, bhUtavAdika, krandita, mahAkrandita, kUSmAMDa, prayata-ye vyantara jAti ke deva prakaTa hue / ve deva atyanta capala cittayukta, krIDApriya tathA parihAsapriya the / unheM gaMbhIra hAsya tathA vaisI hI vANI priya thI / ve vaikriya labdhi dvArA apanI IcchAnusAra viracita vanamAlA, phUloM kA seharA yA kalaMgI, mukuTa, kuNDala Adi AbhUSaNoM dvArA sundara-rUpa meM saje hue the / saba RtuoM meM khilane vAle, sugandhita puSpoM se suracita, lambI, zobhita hotI huI, sundara, vikasita vanamAlAoM dvArA unake vakSaHsthala bar3e AhlAdakArI pratIta hote the / ve kAmagama, kAmarUpadhArI the / ve bhinna-bhinna raMga ke, uttama, citra-vicitra camakIle vastra pahane hue the / aneka dezoM kI vezabhUSA ke anurUpa unhoMne bhinna-bhinna prakAra kI pozAkeM dhAraNa kara rakhI thiiN| ve pramodapUrNa kAma-kalaha, krIr3A tathA tajjanita kolAhala meM prIti mAnate the / ve bahuta ha~sane vAle tathA bahuta bolane vAle the / ve aneka maNiyoM evaM ratnoM se vividha rUpa meM nirmita citra-vicitra cihna dhAraNa kiye hue the / ve surUpa tathA parama Rddhi sampanna the / pUrva samAgata devoM kI taraha yathAvidhi vandana-namana kara zramaNa bhagavAna mahAvIra kI paryupAsanA karane lge| sUtra-25 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke sAnnidhya meM bRhaspati, candra, sUrya, zukra, zanaizcara, rAhu, dhUmaketu, budha tathA maMgala, jinakA varNa tape hue svarNa-bindu ke samAna dIptimAna thA-(ye) jyotiSka deva prakaTa hue| inake atirikta jyotizcakra meM paribhramaNa karane vAle ketu Adi graha, aTThAIsa prakAra ke nakSatra devagaNa, nAnA AkRtiyoM ke pA~ca varNa ke tAre prakaTa hue / unameM sthita rahakara prakAza karane vAle tathA avizrAnta tayA gatizIladonoM prakAra ke jyotiSka deva the / hara kisI ne apane-apane nAma se aMkita apanA vizeSa cihna apane mukUTa para dhAraNa kara rakhA thA / ve parama RddhizAlI deva bhagavAna kI paryupAsanA karane lge| sUtra-26 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra samakSa saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa tathA acyuta devalokoM ke adhipati-indra atyanta prasannatApUrvaka prAdurbhUta hue / jinezvaradeva ke darzana pAne kI utsukatA aura tadartha apane vahA~ pahu~cane se utpanna harSa se ve praphullita the / jinendra prabhu kA vandana-stavana karanevAle ve deva pAlaka, puSpaka, saumanasa, zrIvatsa, nandyAvarta, kAmagama, prItigama, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' manogama, vimala tathA sarvatobhadra nAmaka apane-apane vimAnoM se bhUmi para Utare / ve mRga, mahiSa, varAha, chagala, dardura, haya, gajapati, bhujaga, khaDga, tathA vRSabha ke cihnoM se aMkita mukUTa dhAraNa kiye hue the| ve zreSTha mukUTa suhAte unake sundara mastakoM para vidyamAna the / kuMDaloM kI ujjvala dIpti se unake mukha udyotita the / mukUToM se unake mastaka dIpta the| ve lAla AbhA liye hue, padmagarbha sadRza gaura kAntimaya, zveta varNayukta the| zubha varNa, gandha, sparza Adi ke niSpAdanameM uttama vaikriyalabdhi dhAraka the / ve taraha-taraha ke vastra, sugandhita dravya tathA mAlAeM dhAraNa kiye hue the| ve parama RddhizAlI evaM parama dyutimAna the| hAtha jor3a kara bhagavAna kI paryupAsanA karane lage usa samaya bhagavAna mahAvIra ke samIpa aneka samUhoM meM apsarAeM upasthita huIM / unakI daihika kAnti agni meM tapAye gae, jala se svaccha kiye gaye svarNa jaisI thI / ve bAla-bhAva ko atikrAnta kara yauvana meM padArpaNa kara cUkI thI / unakA rUpa anupama, sundara evaM saumya thA / unake stana, nitamba, mukha, hAtha, paira tathA netra lAvaNya evaM yauvana se vilasita, ullasita the / dUsare zabdoM meM unake aMga-aMga meM saundarya-chaTA laharAtI thI / ve nirupahata, sarasa sikta tAruNya se vibhUSita thI / unakA rUpa, saundarya, yauvana susthira thA, jarA se vimukta thA / ve deviyA~ suramya vezabhUSA, vastra, AbharaNa Adi se susajjita thiiN| unake lalATa para puSpa jaisI AkRti meM nirmita AbhUSaNa, unake gale meM sarasoM jaise svarNa-kaNoM tathA maNiyoM se banI kaMThiyA~, kaNThasUtra, kaMThale, aThAraha lar3iyoM ke hAra, nau lar3iyoM ke arddhahAra, bahuvidha maNiyoM se banI mAlAeM, candra, sUrya Adi aneka AkAra kI moharoM kI mAlAeM, kAnoM meM ratnoM ke kuNDala, bAliyA~, bAhuoMmeM truTika, bAjUbanda, kalAiyoM meM mAnika-jar3e kaMkaNa, aMguliyoM meM aMguThiyA~, kamarameM sone kI karadhaniyA~, pairoMmeM sundara nUpura, tathA sone ke kar3ale Adi bahuta prakAra ke gahane suzobhita the| ve pa~caraMge, bahumUlya, nAsikA se nIkalate niHzvAsa mAtra se jo ur3a jAe-aise atyanta halake, manohara, sukomala, svarNamaya tAroM se maMDita kinAroM vAle, sphaTika-tulya AbhAyukta vastra dhAraNa kiye hue thIM / unhoMne barpha, godugdha, motiyoM ke hAra evaM jala-kaNa sadRza svaccha, ujjvala, sukumAra, ramaNIya, sundara bune hue rezamI dupaTTe or3ha rakhe the| ve saba RtaoM meM khilane vAle sarabhita puSpoM kI uttama mAlAeM dhAraNa kiye hae thIM / candana, sugandhamaya padArthoM se nirmita deharaJjana se unake zarIra raJjita evaM suvAsita the, zreSTha dhUpa dvArA dhUpita the / unake mukha candra jaisI kAnti liye hue the / unakI dIpti bijalI kI dyuti aura sUraja ke teja sadRza thii| unakI gati, ha~sI, bolI, nayanoM ke hAvabhAva, pArasparika AlApa-saMlApa ityAdi sabhI kArya-kalApa naipuNya aura lAlityayukta the| unakA saMsparza zirISa puSpa aura navanIta jaisA mRdula tathA komala thA / ve niSkaluSa, nirmala, saumya, kamanIya, priyadarzana thiiN| ve bhagavAna ke darzana kI utkaNThA se harSita thiiN| sUtra - 27 usa samaya campA nagarI ke siMghATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, caturmukhoM, rAjamArgoM, galiyoM meM manuSyoM kI bahuta AvAja A rahI thI, bahuta loga zabda kara rahe the, Apasa meM kaha rahe the, phusaphusAhaTa kara rahe the / logoM kA bar3A jamaghaTa thA / ve bola rahe the| unakI bAtacIta kI kalakala sunAI detI thii| logoM kI mAno eka lahara sI umar3I A rahI thI / choTI-choTI ToliyoM meM loga phira rahe the, ikaTThe ho rahe the / bahuta se manuSya Apasa meM AkhyAna kara rahe the, abhibhASaNa kara rahe the, prajJApita kara rahe the, prarUpita kara rahe the-devAnupriyo ! Adikara, tIrthaMkara, svayaM saMbuddha, puruSottama, siddhi-gatirUpa sthAna kI prApti hetu samudyata bhagavAna mahAvIra, yathAkrama vihAra karate hue, grAmAnugrAma vicaraNa karate hue yahA~ Ae haiM, samavasRta hue haiM / yahIM campA nagarI ke bAhara yathocita sthAna grahaNa kara saMyama aura tapa se AtmA ko anubhAvita karate hue birAjita haiM / hama logoM ke lie yaha bahuta hI lAbhaprada hai / devAnupriyo ! aise arhata bhagavAna ke nAma-gotra kA sUnanA bhI bahuta bar3I bAta hai, phira abhigamana, vandana, namana, pratipRcchA, paryupAsanA karanA-sAnnidhya prApta karanA-inakA to kahanA hI kyA ! sadguNaniSpanna, saddharmamaya eka suvacana kA zravaNa bhI bahuta bar3I bAta hai; phira vipula artha ke grahaNa kI to bAta hI kyA ! ataH devAnupriyo ! acchA ho, hama jAeM aura zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana kareM, namana kareM, unakA satkAra kareM, sammAna kareM / bhagavAna kalyANa haiM, maMgala haiM, deva haiM, tIrthasvarUpa haiM / unakI paryupAsanA kareM / yaha isa bhava meM, parabhava meM hamAre lie hitaprada sukhaprada, kSAntiprada tathA nizreyasaprada siddha hogaa| , prajJApita kara rahe the. jaba kA ho rahe the / bahuta se manuSya muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 18 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' yoM cintana karate hue bahuta se ugroM, ugraputroM, bhogoM, bhogaputroM, rAjanyoM, kSatriyoM, brAhmaNoM, subhaToM, yoddhAoM, prazAstAoM, mallakiyoM, licchiviyoM tathA anya aneka rAjAoM, IzvaroM, talavaroM, mADaMbikoM, kauTumbikoM, ibhyoM, zreSThiyoM, senApatiyoM evaM sArthavAhoM, ina sabake putroM meM se aneka vandana hetu, pUjana hetu, satkAra hetu, sammAna hetu, darzana hetu, utsukatA-pUrti hetu, arthavinizcaya hetu, azruta, zruta, aneka isa bhAva se, aneka yaha socakara ki yukti, tarka tathA vizleSaNapUrvaka tattva-jijJAsA kareMge, aneka yaha cintana kara ki sabhI sAMsArika sambandhoM kA parivarjana kara, muNDita hokara agAra-dharma se Age bar3ha anagAra-dharma svIkAra kareMge, aneka yaha socakara ki pA~ca aNuvrata, sAta zikSA vrata-yoM bAraha vratayukta zrAvaka dharma svIkAra kareMge, aneka bhakti-anurAga ke kAraNa, aneka yaha socakara ki yaha apanA vaMza-paraMparAgata vyavahAra hai, bhagavAna kI sannidhimeM Ane ko udyata hae unhoMne snAna kiyA, nitya kArya kiye, kautuka, lalATa para tilaka kiyA; prAyazcitta, maMgalavidhAna kiyA, gale meM mAlAeM dhAraNa kI, ratnajar3e svarNAbharaNa, hAra, ardhahAra, tIna lar3oM ke hAra, lambe hAra, laTakatI huI karadhaniyA~ Adi zobhAvardhaka alaMkAroM se apane ko sajAyA, zreSTha, uttama vastra pahane / unhoMne samuccaya rUpa meM zarIra para candana kA lepa kiyaa| unameM se kaIM ghor3oM para, kaIM hAthiyoM para, kaIM zibikAoM para, kaIM puruSapramANa pAlakhiyoM para savAra hue / aneka vyakti bahuta puruSoM dvArA cAroM ora se ghire hue paidala cala par3e / ve utkRSTa, harSonnata, sundara, madhura ghoSa dvArA nagarI ko laharAte, garajate vizAla samudrasadRza banAte hue usake bIca se gujare / vaisA kara, jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ Ae / Akara na adhika dUra se, na adhika nikaTa se bhagavAna ke tIrthaMkara-rUpa ke vaiziSTyadyotaka chatra Adi atizaya dekhI / dekhate hI apane yAna, vAhana, vahA~ ThaharAye / yAna, ratha Adi vAhana ghoDe, hAthI Adi se nIce Utare / jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kI; vandana-namaskAra kiyA / bhagavAna ke na adhika dUra, na adhika nikaTa sthita ho, unake vacana sUnane kI utkaNThA lie, namaskAra-mudrA meM bhagavAna mahAvIra ke sAmane vinayapUrvaka aMjali bA~dhe paryupAsanA karane lge| sUtra - 28 pravRtti-nivedaka ko jaba yaha bAta mAlUma huI, vaha harSita evaM parituSTa huA / usane snAna kiyA, yAvat saMkhyA meM kama para bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / apane ghara se nIkalA / nIkalakara vaha campA nagarI ke bIca, jahA~ rAjA kUNika kA mahala thA, jahA~ bahirvartI rAjasabhA-bhavana thA vahA~ AyA / rAjA siMhAsana para baiThA / sAr3he bAraha lAkha rajata-mudrAeM vArtA-nivedaka ko prItidAna ke rUpa meM pradAna kI / uttama vastra Adi dvArA usakA satkAra kiyA, AdarapUrNa vacanoM se sammAna kiyA / yoM satkRta, sammAnita kara use bidA kiyA / sUtra - 29 taba bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ne balavyApta ko bulAkara usase kahA-devAnupriya ! AbhiSekya, pradhAna pada para adhiSThita hasti-ratna ko susajja karAo / ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA ko taiyAra karo / subhadrA Adi deviyoM ke lie, unameM se pratyeka ke lie yAtrAbhimukha, jote hue yAnoM ko bAharI sabhAbhavana ke nikaTa upasthApita karo | campA nagarI ke bAhara aura bhItara, usake saMghATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, rAjamArga tathA sAmAnya mArga, ina sabakI saphAI karAo / vahA~ pAnI kA chir3akAva karAo, gobara Adi kA lepa karAo / nagarI ke galiyoM ke madhya-bhAgoM tathA bAjAra ke rAstoM kI bhI saphAI karAo, pAnI kA chiDakAva karAo, unheM svaccha va sahAvane karAo / maMcAtimaMca kraao| taraha taraha ke raMgoM kI, UMcI, siMha, cakra Adi cihnoM se yukta dhvajAeM, patAkAeM tathA atipatAkAeM, jinake paripArzva anekAneka choTI patAkAoM se saje hoM, aisI bar3I patAkAeM lagavAo / nagarI kI dIvAroM ko lipavAo, putavAo / yAvat jisase sugandhita dhUeM ko pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe banate dikhAI deM / inameM jo karane kA ho, use karake-karmakaroM, sevakoM, zramikoM Adi ko Adeza dekara, tatsambandhI vyavasthA kara, use apanI dekharekha meM saMpanna karavA kara tathA jo dUsaroM dvArA karavAne kA ho, use dUsaroM se karavAkara mujhe sUcita karo ki AjJAnupAlana ho gayA hai / yaha saba ho jAne para maiM bhagavAna ke abhivaMdana hetu jaauuN| muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 19 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' sUtra-30 rAjA kUNika dvArA yoM kahe jAne para usa senAnAyaka ne harSa evaM prasannatApUrvaka hAtha jor3e, aMjali ko mastaka se lagAyA tathA vinayapUrvaka rAjA kA Adeza svIkAra karate hue nivedana kiyA-mahArAja kI jaisI AjJA / senAnAyaka ne yoM rAjAjJA svIkAra kara hasti-vyApata ko bulAyA / usase kahA-devAnupriya ! bhaMbhasa mahArAja kUNika ke lie pradhAna, uttama hAthI sajAkara zIghra taiyAra karo / ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA ke taiyAra hone kI vyavasthA karAo / phira mujhe AjJA-pAlana ho jAne kI sUcanA kro| mahAvata ne senAnAyaka kA kathana sUnA, usakA Adeza vinaya-sahita svIkAra kiyA / usa mahAvata ne, kalAcArya se zikSA prApta karane se jisakI buddhi vividha kalpanAoM tathA sarjanAoM meM atyanta nipuNa thI, usa uttama hAthI ko ujjvala nepathya, veSabhUSA Adi dvArA zIghra sajA diyA / usa susajja hAthI kA dhArmika utsava ke anurUpa zRMgAra kiyA, kavaca lagAyA, kakSA ko usake vakSaHsthala se kasA, gale meM hAra tathA uttama AbhUSaNa pahanAye, isa prakAra use suzobhita kiyA / vaha bar3A tejomaya dIkhane lagA / sulalita karNapUroM dvArA use susajji kiyA / laTakate hae lambe jhuloM tathA mada kI gaMdha se ekatra hae bhauMroM ke kAraNa vahA~ aMdhakAra jaisA pratIta hotA thA / jhUla para bela bUMTe kar3hA pracchada vastra DAlA gayA / zastra tathA kavacayukta vaha hAthI yuddhArtha sajjita jaisA pratIta hotA thA / usake chatra, dhvajA, ghaMTA tathA patAkA-ye saba yathAsthAna yojita kiye gaye / mastaka ko pA~ca kalaMgiyoM se vibhUSita kara use sundara banAyA / usake donoM ora do ghaMTiyA~ laTakAI / vaha hAthI bijalI sahita kAle bAdala jaisA dikhAI detA thA / vaha apane bar3e DIlaDaula ke kAraNa aisA lagatA thA, mAno akasmAt koI calatA-phiratA parvata utpanna ho gayA ho / vaha madonmatta thA / bar3e megha kI taraha vaha gulagula zabda dvArA apane svara meM mAnoM garajatA thA / usakI gati mana tathA vAyu ke vega ko bhI parAbhUta karane vAlI thI / vizAla deha tathA pracaMDa zakti ke kAraNa vaha bhIma pratIta hotA thA / usa saMgrAma yogya AbhiSekya hastiratna ko mahAvata ne sannaddha kiyA use taiyAra kara ghor3e, hAthI, ratha tathA uttama yoddhAoM se parigaThita senA ko taiyAra karAyA / phira vaha mahAvata, jahA~ senAnAyaka thA, vahA~ AyA aura AjJA-pAlana kiye jA cUkane kI sUcanA dii| tadanantara senAnAyaka ne yAnazAlika ko bulAyA / usase kahA-subhadrA Adi rAniyoM ke lie, unameM se pratyeka ke lie yAtrAbhimukha, jute hue yAna bAharI sabhA-bhavana ke nikaTa upasthita karo / hAjira kara AjJA-pAlana kiye jA cUkane kI sUcanA do / yAnazAlika ne senAnAyaka kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / vaha, jahA~ yAnazAlA thI, vahA~ AyA / yAnoM kA nirIkSaNa kiyA / unakA pramArjana kiyA / unheM vahA~ se haTAyA / bAhara nIkAlA / una para lagI kholiyA~ dUra kI / yAnoM ko sajAyA / unheM uttama AbharaNoM se vibhUSita kiyA / vaha jahA~ vAhanazAlA thI, AyA / vAhanazAlA meM praviSTa huA / vAhanoM kA nirIkSaNa kiyA / unheM saMpramArjita kiyA-vAhanazAlA se bAhara nIkAlA / unakI pITha thapathapAI / una para lage AcchAdaka vastra haTAye / vAhanoM ko sajAyA / uttama AbharaNoM se vibhUSita kiyA / unheM yAnoM meM jotA / pratotrayaSTikAeM, tathA pratotradhara ko prasthApita kiyA-unheM yaSTikAeM dekara yAna-cAlana kA kArya sauMpA / yAnoM ko rAjamArga pakar3avAyA / vaha, jahA~ senAnAyaka thA, vahA~ aayaa| Akara senAnAyaka ko AjJA-pAlana kiye jA cUkane kI sUcanA dii| phira senAnAyaka ne nagaraguptika nagararakSaka ko bulAkara kahA-devAnupriya ! campA nagarI ke bAhara aura bhItara, usake saMghATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, rAjamArga-ina sabakI saphAI karAo / vahA~ pAnI kA chir3akAva karAo, gobara Adi kA lepa karAo yAvat nagarI ke vAtAvaraNa ko utkRSTa saurabhamaya karavA do / yaha saba karavAkara mujhe sUcita karo ki AjJA kA anupAlana ho gayA hai / nagarapAla ne senAnAyaka kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / campAnagarI kI bAhara se, bhItara se saphAI, pAnI kA chir3akAva Adi karavAkara, vaha jahA~ senAnAyaka thA, vahA~ Akara AjJApAlana kiye jA cUkane kI sUcanA dii| tadanantara senAnAyaka ne bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ke pradhAna hAthI ko sajA huA dekhA / caturaMgiNI senA ko sannaddha dekhA / subhadrA Adi rAniyoM ke upasthApita yAna dekhe / campAnagarI kI bhItara aura bAhara se saphAI dekhI / vaha sugaMdha se mahaka rahI hai / yaha saba dekhakara vaha mana meM harSita, parituSTa, Anandita evaM prasanna huA / muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 20 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika jahA~ thA, vaha vahA~ AyA / Akara hAtha jor3e, rAjA se nivedana kiyA-devAnupriya ! AbhiSekya hastiratna taiyAra hai, ghor3e hAthI, ratha, uttama yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA sannaddha hai / subhadrA Adi rAniyoM ke lie, pratyeka ke lie alaga-alaga jate hae yAtrAbhimakha yAna bAharI sabhA-bhavana ke ni upasthApita haiM | campAnagarI kI bhItara aura bAhara se saphAI karavA dI gaI hai, pAnI kA chir3akAva karavA diyA gayA hai, vaha sugaMdha se mahaka rahI hai / devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ke abhivandana hetu Apa pdhaareN| sUtra - 31 bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ne senAnAyaka se yaha sUnA / vaha prasanna evaM parituSTa huA / jahA~ vyAyAmazAlA thI, vahA~ AyA / vyAyAmazAlA meM praveza kiyA / aneka prakAra se vyAyAma kiyA | aMgoM ko khIMcanA, uchalanA -kUdanA, aMgoM ko mor3anA, kuztI lar3anA, vyAyAma ke upakaraNa Adi ghumAnA-ityAdi dvArA apane ko zrAnta, pari-zrAnta kiyA, phira prINanIya rasa, rakta Adi dhAtuoM meM samatA-niSpAdaka, darpaNIya, madanIya, bRhaNIya, AhlAda-janaka, zatapAka, sahasrapAka sugaMdhita tailoM, abhyaMgoM Adi dvArA zarIra ko masalavAyA / phira tailacarma para, taila mAliza kiye hue puruSa ko jisa para biThAkara saMvAhana kiyA jAtA hai, dehacaMpI kI jAtI hai, sthita hokara aise puruSoM dvArA, jinake hAthoM aura pairoM ke talue atyanta sukumAra tathA komala the, jo cheka, kalAvida, dakSa, prAptArtha, kuzala, medhAvI, saMvAhana-kalA meM nipuNa, abhyaMgana, ubaTana Adi ke mardana, parimardana, uddhalana, haDDiyoM ke lie sukhaprada, mA~sa ke lie sukhaprada, camar3I ke lie sukhaprada tathA rooM ke lie sukhaprada-yoM cAra prakAra se mAliza va dehacaMpI karavAI, zarIra ko dbvaayaa| isa prakAra thakAvaTa, vyAyAmajanita parizrAnti dUra kara rAjA vyAyAmazAlA se bAhara nIkalA / jahA~ snAnaghara thA, vahA~ AyA / snAnaghara meM praviSTa huA / vaha motiyoM se banI jAliyoM dvArA sundara lagatA thA / usakA prAMgaNa taraha-taraha kI maNi, ratnoM se khacita thA / usameM ramaNIya snAna-maMDapa thA / usakI bhItoM para aneka prakAra kI maNiyoM tathA ratnoM ko citrAtmaka rUpa meM jar3A gayA thA / aise snAnaghara meM praviSTa hokara rAjA vahA~ snAna hetu avasthApita caukI para sukhapUrvaka baiThA / zuddha, candana Adi sugandhita padArthoM ke rasa se mizrita, puSparasa-mizrita sukhaprada-na jyAdA uSNa, na jyAdA zItala jala se Anandaprada, atIva uttama snAna-vidhi dvArA punaH punaH-acchI taraha snAna kiyA / snAna ke anantara rAjA ne dRSTidoSa, najara Adi ke nivAraNa hetu rakSAbandhana Adi ke rUpa meM aneka, saikar3oM vidhi-vidhAna saMpAdita kie / tatpazcAt roeMdAra, sukomala, kASAyita vastra se zarIra ko poMchA / sarasa, sugandhita gorocana tathA candana kA deha para lepa kiyA / adUSita, cUhoM Adi dvArA nahIM katare hue, nirmala, dUSyaratna bhalI bhA~ti pahane / pavitra mAlA dhAraNa kI / kesara Adi kA vilepana kiyA / maNiyoM se jar3e sone ke AbhUSaNa pahane / hAra, ardhahAra tathA tIna lar3oM ke hAra aura lambe, laTakate kaTisUtra se apane ko suzobhita ki gale ke AbharaNa dhAraNa kie / aMguliyoM meM aMguThiyA~ pahanIM / isa prakAra apane sundara aMgoM ko sundara AbhUSaNoM se vibhUSita kiyA / uttama kaMkaNoM tathA truTitoM-bhujabaMdhoM dvArA bhujAoM ko stambhita kiyA / yoM rAjA kI zobhA adhaka bar3ha gaI / mudrikAoM ke kAraNa rAjA kI aMguThiyA~ pIlI laga rahI thI / kuMDaloM se mukha udyotita thA / mukUTa se mastaka dIpta thaa| hAroM se DhakA huA usakA vakSaHsthala sundara pratIta ho rahA thA / rAjA ne eka lambe, laTakate hue vastra ko uttarIya ke rUpa meM dhAraNa kiyA / suyogya zilpiyoM dvArA maNi, svarNa, ratna-inake yoga se suracita vimala, mahArha, suzliSTa, viziSTa, prazasta, vIravalaya dhAraNa kiyA / adhika kyA kaheM, isa prakAra alaMkRta, vibhUSita, viziSTa sajjAyukta rAjA aisA lagatA thA, mAnoM kalpavRkSa ho / apane Upara lagAye gaye koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra, donoM ora DulAye jAte cAra caMvara, dekhate hI logoM dvArA kiye gaye maMgalamaya jaya zabda ke sAtha rAjA snAna-gRha se bAhara nIkalA / aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta, sandhipAla, ina sabase ghirA huA vaha rAjA dhavala mahAmegha vizAla bAdala se nIkale nakSatroM, AkAza ko dedIpyamAna karate tAroM ke madhyavartI candra ke sadRza dekhane meM bar3A priya lagatA thA / vaha, jahA~ bAharI sabhA-bhavana thA, pradhAna hAthI thA, vahA~ AyA / vahA~ Akara aMjanagiri ke zikhara ke samAna vizAla, ucca muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 21 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' gajapati para vaha narapati ArUr3ha huaa| taba bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ke pradhAna hAthI para savAra ho jAne para sabase pahale svastika, zrIvatsa, nandyAvarta, varddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya tathA darpaNa-ye ATha maMgala kramazaH cale / usake bAda jala se paripUrNa kalaza, jhAriyA~, divya chatra, patAkA, caMvara tathA darzana-racita-rAjA ke dRSTipatha meM avasthita, darzanIya, havA se phaharAtI, ucchita, mAno AkAza ko chUtI huI sI vijaya-vaijayantI-vijaya-dhvajA liye rAjapuruSa cale / tadanantara vaiDUrya se dedIpyamAna ujjvala daMDayukta, laTakatI huI koraMTa puruSoM kI mAlAoM se suzobhita, candramaMDala ke sadRza AbhAmaya, samurchita, Atapatra, chatra, ati uttama siMhAsana, zreSTha maNi-ratnoM se vibhUSita, jisa para rAjA kI pAdukAoM kI jor3I rakhI thI, vaha pAdapITha, caukI, jo kiGkaroM, vibhinna kAryoM meM niyukta bhRtyoM tathA padAtiyoM se ghire hue the, kramazaH Age ravAnA hue| bahuta se laSTigrAha, kuntagrAha, cAcagrAha, camaragrAha, pAzagrAha, pustakagrAha, phalakagrAha, pIThagrAha, vINAgrAha, kUpyagrAha, haDappayagrAha, yathAkrama Age ravAnA hue / usake bAda bahata se daNDI, muNDI, zikhaNDI, jaTI, picchI, hAsakara kara, vidUSaka, Damarakara, cATakara, vAdakara, kandarpakara, davakara, kautkucika, krIDAkara, inameM se katipaya bajAte hue, gAte hue, ha~sate hue, nAcate hue, bolate hue, sUnAte hue, rakSA karate hue, avalokana karate hue, tathA jaya zabda kA prayoga karate hue yathAkrama Age bar3he / tadanantara jAtya, eka sau ATha ghor3e yathAkrama ravAnA kiye gaye / ve vega, zakti aura sphUrtimaya vaya meM sthita the| harimelA nAmaka vRkSa kI kalI tathA mallikA jaisI unakI A~kheM thiiN| tote kI coMca kI taraha vakra paira uThAkara ve zAna se cala rahe the / ve capala, caMcala cAla liye hue the / gaDDhe Adi lAMghanA, UMcA kUdanA, tejI se sIdhA daur3anA, caturAI se daur3anA, bhUmi para tIna paira TikAnA, jayinI saMjJaka sarvAtizayinI teja gati se daur3anA, calanA ityAdi viziSTa gatikrama ve sIkhe hue the / unake gale meM pahane hue, zreSTha AbhUSaNa laTaka rahe the / mukha ke AbhUSaNa avacUlaka, darpaNa kI AkRtiyukta vizeSa alaMkAra, abhilAna bar3e sundara dikhAI dete the / unake kaTibhAga cAmara-daMr3a se suzobhita the / sundara, taruNa sevaka unheM thAme hue the| tatpazcAt yathAkrama eka sau ATha hAthI ravAnA kiye gaye / ve kucha kucha matta-evaM unnata the / unake dA~ta kucha kucha bAhara nIkale hue the / dA~toM ke pIchale bhAga kucha vizAla the, dhavala the / una para sone ke khola car3he the / ve hAthI svarNa, maNi tathA ratnoM se zobhita the / uttama, suyogya mahAvata unheM calA rahe the / usake bAda eka sau ATha ratha yathAkrama ravAnA kiye gaye / ve chatra, dhvaja, patAkA, ghaNTe, sundara toraNa, nandighoSa se yukta the / choTI choTI ghaMTiyoM se yukta jAla una para phailAye hue the / himAlaya parvata para utpanna tiniza kA kATha, jo svarNa-khacita thA, una rathoM meM lagA thA / rathoM ke pahiyoM ke gheroM para lohe ke paTTe car3hAye hue the / pahiyoM kI dhurAeM gola thI, sundara, sudRr3ha banI thiiN| unameM chaMTe hue, uttama zreNI ke ghor3e jute the / suyogya, suzikSita sArathiyoM ne unakI bAgaDora samhAla rakhI thI / ve tarakazoM se suzobhita the / kavaca, zirasrANa, dhanuSa, bANa tathA anyAnya zastra rakhe the| isa prakAra ve yuddhasAmagrI se susajjita the| tadanantara hAthoM meM talavAreM, zaktiyA~, kunta, tomara, zUla, laTTiyA~, bhindimAla tathA dhanuSa dhAraNa kiye hue sainika kramazaH ravAnA hue| taba narasiMha, narapati, paripAlaka, narendra, parama aizvaryazAlI adhipati, naravRSabha, manujarAjavRSabha, uttara bhArata ke Adhe bhAga ko sAdhane meM saMpravRtta, bhaMbhasAraputra rAjA kUNika ne jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ jAne kA cAra kiyA, prasthAna kiyA / azva, hastI, ratha evaM paidala-isa prakAra caturaMgiNI senA usake pIche-pIche cala rahI thii| rAjA kA vakSaHsthala hAroM se vyApta, suzobhita tathA prItikAra thA / usakA mukha kuNDaloM se udyotita thA / mastaka mukUTa se dedIpyamAna thA / rAjocita tejasvitArUpa lakSmI se vaha atyanta dIptimaya thA / vaha uttama hAthI para ArUr3ha huA / koraMTa ke puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra usa para tanA thA / zreSTha, zveta caMvara DulAye jA rahe the| vaizramaNa, narapati, amarapati ke tulya usakI samRddhi suprazasta thI, jisase usakI kIrti vizruta thii| bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika ke Age bar3e bar3e ghor3e aura ghur3asavAra the / donoM ora hAthI tathA hAthiyoM para savAra puruSa the / pIche ratha-samudAya thA / tadanantara bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika campA nagarI ke bIcoMbIca hotA huA Age bar3hA / usake Age Age jala se bharI jhAriyA~ liye puruSa cala rahe the / sevaka donoM ora paMkhe jhala rahe the| muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 22 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' Upara sapheda chatra tanA thA / caMvara Dhole jA rahe the / vaha saba prakAra kI samRddhi, saba prakAra kI dyuti, saba prakAra ke sainya, sabhI parijana, samAdarapUrNa prayatna, sarva vibhUti, sarvavibhUSA, sarvasambhrama, sarva-puSpa gandhamAlyAlaMkAra, sarva tUrya zabda sannipAta, mahARddhi, mahAdyuti, mahAbala, apane viziSTa pArivArika jana-samudAya se suzobhita thA tathA zaMkha, paNava, paTaha, choTe Dhola, bherI, jhAlara, kharamuhI, huDukka, muraja, mRdaMga tathA dundubhi eka sAtha vizeSa rUpa se bajAe jA rahe the| sUtra-32 jaba rAjA kUNika campA nagarI ke bIca se gujara rahA thA, bahuta se abhyarthI, kAmArthI, bhogArthI, lAbhArthI, kilbiSika, kApAlika, karabAdhita, zAMkhika, cAkrika, lAMgalika, mukhamAMgalika, vardhamAna, pUSyamAnava, khaMDikagaNa, iSTa, kAnta, priya, manojJa, manAma, manobhirAma, hRdaya meM Ananda utpanna karane vAlI vANI se evaM jaya vijaya Adi saikar3oM mAMgalika zabdoM se rAjA kA anavarata abhinandana karate hue, abhistavana karate hue isa prakAra bolejana-jana ko Ananda dene vAle rAjan ! ApakI jaya ho, ApakI jaya ho / jana-jana ke lie kalyANa-svarUpa rAjan ! Apa sadA jayazIla ho / ApakA kalyANa ho / jinheM nahIM jItA hai, una para Apa vijaya prApta kreN| jinako jIta liyA hai unakA pAlana kareM / unake bIca nivAsa kareM / devoM meM indra kI taraha, asuroM meM camarendra kI taraha, nAgoM meM dharaNendra kI taraha, tAroM meM candramA kI taraha, manuSyoM meM cakravatI bharata kI taraha Apa aneka varSoM taka, aneka zatavarSoM taka, aneha sahasravarSoM taka, aneka lakSa varSoM taka anaghasamagra sarvathA sampanna, hRSTa, tuSTa raheM, utkRSTa Ayu prApta kreN| Apa apane priyajana sahita campAnagarIke tathA anya bahuta se grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, droNa-mukha, maDaMba, pattana, Azrama, nigama, saMvAha, sanniveza, ina sabakA Adhipatya, paurovRtya, svAmitva, bhartRtva, mahattaratva, AjJezvaratva-senApatitva-ina sabakA sarvAdhikRta rUpa meM pAlana karate hue nirbAdha avicchinna rUpa meM nRtya, gIta, vAdya, vINA, karatAla, tUrya evaM ghanamRdaMga ke nipuNatApUrNa prayoga dvArA nIkalatI sundara dhvaniyoM se Anandita hote hue, vipula atyadhika bhoga bhogate hue sukhI raheM, yoM kahakara unhoMne jaya-ghoSa kiyaa| bhaMbhasAra ke putra rAjA kUNika kA sahasroM nara-nArI apane netroM se bAra-bAra darzana kara rahe the, hRdaya se usakA bAra-bAra abhinandana kara rahe the, apane zubha manoratha liye hue the, usakA bAra-bAra abhistavana kara rahe the, usakI kAnti, uttama saubhAgya Adi guNoM ke kAraNa ye svAmI hameM sadA prApta raheM, bAra-bAra aisI abhilASA karate the / nara-nAriyoM dvArA apane hajAroM hAthoM se upasthApita aMjalimAlA ko apanA dAhinA hAtha UMcA uThAkara bArabAra svIkAra karatA huA, atyanta komala vANI se unakA kuzala pUchatA huA, gharoM kI hajAroM paMktiyoM ko lAMghatA huA rAjA kUNika campA nagarI ke bIca se nIkalA / jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ AyA / bhagavAna ke na adhika dUra na adhika nikaTa rukA / tIrthaMkaroM ke chatra Adi atizayoM ko dekhA / dekhakara apanI savArI ke pramukha uttama hAthI ko ThaharAyA, hAthI se nIce utarA, talavAra, chatra, mukUTa, caMvara-ina rAjacihnoM ko alaga kiyA, jUte utAre / bhagavAna mahAvIra jahA~ the, vahA~ AyA / Akara, sacitta kA vyutsarjana, acitta kA avyutsarjana, akhaNDa vastra kA uttarAsaMga, dRSTi par3ate hI hAtha jor3anA, mana ko ekAgra karanA-ina pA~ca niyamoM ke anupAlanapUrvaka rAjA kUNika bhagavAna ke sammukha AyA / bhagavAna ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kara vandanA kI, namaskAra kiyA / kAyika, vAcika, mAnasika rUpa se paryupAsanA kI / kAyika paryupAsanA ke rUpa meM hAthoM-pairoM ko saMkucita kiye hue zuzrUSA karate hue, namana karate hue bhagavAna kI ora mu~ha kiye, vinaya se hAtha jor3e hue sthita rahA / vAcika paryupAsanA ke rUpa meM-jo-jo bhagavAna bolate the, usake lie yaha aisA hI hai bhante ! yahI tathya hai bhagavan ! yahI satya hai prabho ! yahI sandeha-rahita hai svAmI ! yahI Icchita hai bhante ! yahI pratIcchita hai, prabho ! yahI Icchita-pratIcchita hai, bhante ! jaisA Apa kaha rahe haiM / '' isa prakAra anukUla vacana bolatA, mAnasika paryupAsanA ke rUpa meM apane meM atyanta saMvega utpanna karatA huA tIvra dharmAnurAga se anurakta rhaa| sUtra-33 taba subhadrA Adi rAniyoM ne antaHpura meM snAna kiyA, nitya kArya kiye / kautuka kI dRSTi se A~khoM meM kAjala AMjA, lAlaTa para tilaka lagAyA, prAyazcitta hetu candana, kuMkuma, dadhi, akSata Adi se maMgala-vidhAna kiyA muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 23 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' | ve sabhI alaMkAroM se vibhUSita huIM / phira bahuta sI deza-videza kI dAsiyoM, jinameM se aneka kubar3I thIM; aneka kirAta deza kI thI, aneka baunI thIM, aneka aisI thIM, jinakI kamara jhukI thIM, aneka barbara deza kI, bakuza deza kI, yUnAna deza kI, pahlava deza kI, isina deza kI, cArukinika deza kI, lAsaka deza kI, lakuza deza kI, siMhala deza kI, dravir3a deza kI, araba deza kI, pulinda deza kI, pakkaNa deza kI, bahala deza kI, muruMDa deza kI, zabara deza kI, pArasa deza kI-yoM vibhinna dezoM kI thIM jo svadezI vezabhUSA se sajjita thIM, jo cintita aura abhilaSita bhAva ko saMketa yA ceSTA mAtra se samajha lene meM vijJa thIM, apane apane deza ke rIti-rivAja ke anurUpa jinhoMne vastra Adi dhAraNa kara rakhe the, aisI dAsiyoM ke samUha se ghirI huI, varSadharoM, kaMcukiyoM tathA antaHpura ke prAmANika rakSAdhikAriyoM se ghirI huI bAhara nIkalIM |antHpur se nIkala kara subhadrA Adi rAniyA~, jahA~ unake lie alaga-alaga ratha khar3e the, vahA~ AI / apane alaga-alaga avasthita yAtrAbhimukha, jute hue rathoM para savAra huiiN| apane parijana varga Adi se ghirI huI campAnagarI ke bIca se nIkalIM / jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ aaiiN| zramaNa bhagavAna mahAvIra ke na adhika dUra, na adhika nikaTa ThaharI / tIrthaMkaroM ke chatra Adi atizayoM ko dekhA / dekhakara apane apane rathoM ko rukavAyA / rathoM se nIce utarIM / apanI bahuta sI kubjA Adi pUrvokta dAsiyoM se ghirI huI bAhara nIkalIM / jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ AI / bhagavAna ke nikaTa jAne hetu pA~ca prakAra ke abhigamana jaise sacitta padArthoM kA vyutsarjana karanA, acitta padArthoM kA avyutsarjana, deha ko vinaya se namra karanA, bhagavAna kI dRSTi par3ate hI hAtha jor3anA tathA mana ko ekAgra karanA / phira unhoMne tIna bAra bhagavAna mahAvIra ko AdakSiNa-pradakSiNA dI / vaisA kara vandana-namaskAra kiyA / ve apane pati mahArAja kUNika ko Age kara apane parijanoM sahita bhagavAna ke sanmukha vinaya-pUrvaka hAtha jor3e paryupAsanA karane lgiiN| sUtra-34 tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bhaMbhasAraputra rAjA kUNika, subhadrA Adi rAniyoM tathA mahatI pariSada ko dharmopadeza kiyA / bhagavAna mahAvIra kI dharmadezanA sUnane ko upasthita pariSad meM, atizaya jJAnI sAdhu, muni, yati, devagaNa tathA saikar3oM-saikar3oM zrotAoM ke samUha upasthita the| oghabalI, atibalI, mahAbalI, aparimita bala, teja, mahattA tathA kAMtiyukta, zarat kAla ke nUtana megha ke garjana, krauMca pakSI ke nirghoSa tathA nagAre kI dhvani samAna madhura gaMbhIra svarayukta bhagavAna mahAvIra ne hRdaya meM vistRta hotI huI, kaMTha meM avasthita hotI huI tathA mUrdhA meM parivyApta hotI huI suvibhakta akSaroM ko lie hue, aspaSTa uccAraNavarjita yA hakalAhaTa se rahita, suvyakta akSara vargoM kI vyavasthita zrRMkhalA lie hue, pUrNatA tathA svaramAdhurI yukta, zrotAoM kI sabhI bhASAoM meM pariNata hone vAlI, eka yojana taka pahu~cane vAle svara meM, arddhamAgadhI bhASA meM dharma kA parikathana kiyA / upasthita sabhI Arya-anArya janoM ko aglAna bhAva se dharma kA vyAkhyAna kiyA / bhagavAna dvArA udgIrNa arddha mAgadhI bhASA una sabhI AryoM aura anAryoM kI bhASAoM meM pariNata ho giiN| bhagavAna ne jo dharmadezanA dI, vaha isa prakAra hai-loka kA astitva hai, aloka kA astitva hai / isI prakAra jIva, ajIva, bandha, mokSa, puNya, pApa, Asrava, saMvara, vedanA, nirjarA, arhat, cakravartI, baladeva, vAsudeva, naraka, nairayika, tiryaMcayoni, tiryacayonika jIva, mAtA, pitA, RSi, deva, devaloka, siddhi, siddha, parinirvANa kA astitva hai / prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha haiM / krodha, mAna, mAyA, lobha yAvat mithyAdarzanazalya hai| prANAtipAtaviramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAnaviramaNa, maithunaviramaNa, parigrahaviramaNa,krodha se, yAvat mithyAdarzanazalyaviveka honA aura tyAganA yaha saba hai-sabhI astibhAva haiN| sabhI nAstibhAva haiN| sucIrNa, rUpameM saMpAdita dAna, zIla, tapa Adi karma uttama phala denevAle haiM tathA duzcIrNa duHkhamaya phala denevAle haiM / jIva puNya tathA pApa kA sparza karatA hai, bandha karatA hai / jIva utpanna hote haiM-zubha karma azubha karma phala yukta haiM, niSphala nahIM hote / prakArAntara se bhagavAna dharma kA AkhyAna karate haiM yaha nirgranthapravacana, jinazAsana athavA prANI kI anta-vartI granthiyoM ko chur3Ane vAlA AtmAnuzAsanamaya upadeza satya hai, anuttara hai, kevala hai, saMzuddha hai, pratipUrNa hai, naiyAyika hai-pramANa se abAdhita hai tathA zalya-kartana hai, yaha siddhi mArga hai, mukti hetu hai, nirvANa patha hai, niryANa-mArga hai, avitatha, avisandhi kA mArga hai / isameM sthita muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 24 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' jIva siddhi prApta karate haiM, buddha hote haiM, mukta ho jAte haiM, parinirvRtta hote haiM tathA sabhI duHkhoM kA anta kara dete haiM / ekADhUM, aise bhadanta haiM / ve devaloka maharddhika (atyanta dyuti, bala tathA yazomaya), atyanta sukhamaya dUraMgatika haiN| vahA~ devarUpa meM utpanna ve jIva atyanta Rddhisampanna tathA cirasthitika hai| unake vakSaHsthala hAroM se suzobhita hote haiM | ve kalpopaga devaloka meM deva-zayyA se yuvA rUpa meM utpanna hote haiM / ve vartamAna meM uttama devagati ke dhAraka tathA bhaviSya meM bhadra avasthA ko prApta karane vAle haiM / asAdhAraNa rUpavAn hote haiM / bhagavAna ne Age kahA-jIva cAra sthAnoM se-nairayika kA AyuSyabandha karate haiM, phalataH ve vibhinna narakoM meM utpanna hote haiM / ve sthAna isa prakAra haiM-1. mahAArambha, 2. mahAparigraha, 3. paMcendriya-vadha, 4. mAMsa-bhakSaNa / ina kAraNoM se jIva tiryaMca-yoni meM utpanna hote haiM-1. mAyApUrNa nikRti, 2. alIka vacana, 3. utkaMcanatA, 4. vaMcanatA / ina kAraNoM se jIva manuSyayonimeM utpanna hote haiM-1. prakRti-bhadratA , 2. prakRti-vinItatA, 3. sAnukrozatA, 4. amatsaratA / ina kAraNoM se jIva devayoni meM utpanna hote haiM-1. sarAgasaMyama, 2. saMyamAsaMyama, 3. akAma-nirjarA, 4. bAla-tapa-tatpazcAt bhagavAna ne batalAyAsUtra-35, 36 jo naraka meM jAte haiM, ve vahA~ nairayikoM jaisI vedanA pAte haiM / tiryaMca yoni meM gaye hae vahA~ hone vAle zArIrika aura mAnasika duHkha prApta karate haiM |mnussyjiivn anitya hai / usameM vyAdhi, vRddhAvasthA, mRtyu aura vedanA Adi pracura kaSTa haiM / devaloka meM deva daivIRddhi aura daivIsakha prApta karate haiN| sUtra-37-40 bhagavAna ne naraka tiryaMcayoni, mAnuSabhAva, devaloka tathA siddha, siddhAvasthA evaM chaha jIvanikAya kA vivecana kiyA / jaise-jIva baMdhate haiM, makta hote haiM, parikleza pAte haiN| kaI apratibaddha vyakti daHkhoM kA anta karate haiM / pIr3A vedanA yA AkulatApUrNa cittayukta jIva duHkha-sAgara ko prApta karate haiM, vairAgya prApta jIva karma-bala ko dhvasta karate haiM / rAgapUrvaka kiye gaye karmoM kA phalavipAka pApapUrNa hotA hai, karmoM se sarvathA rahita hokara jIva siddhAvasthA prApta karate haiM-yaha saba (bhagavAna ne) AkhyAta kiyaa| Age bhagavAna ne batalAyA-dharma do prakAra kA hai-agAra-dharma aura anagAra-dharma | anagAra-dharma meM sAdhaka sarvataH sarvAtmanA, sarvAtmabhAva se sAvadha kAryoM kA parityAga karatA huA muNDita hokara, gRhavAsa se anagAra dazA meM pravrajita hotA hai / vaha saMpUrNataH prANAtipAta, mRSAvAda, adattA-dAna, maithuna, parigraha tathA rAtri-bhojana se virata hotA hai| bhagavAna ne kahA-AyuSmAn ! yaha anagAroM ke lie samAcaraNIya dharma kahA gayA hai / isa dharma kI zikSA yA AcaraNa meM upasthita rahate hue nirgrantha yA nirgranthI sAdhvI AjJA ke ArAdhaka hote haiN| bhagavAna ne agAradharma 12 prakAra kA batalAyA-5 aNuvrata, 3 guNavrata tathA 4 zikSAvrata / 5 aNuvrata isa prakAra haiM-1. sthUla prANAtipAta se nivRtta honA, 2. sthUla mRSAvAda se nivRtta honA, 3. sthUla adattAdana se nivRtta honA, 4. svadArasaMtoSa maithuna kI sImA, 5. parigraha kI IcchA kA parimANa / 3 guNavrata isa prakAra haiM-anarthadaMDaviramaNa, 2. digvrata, 3. upabhoga-paribhoga-parimANa / 4 zikSAvrata isa prakAra haiM-1. sAmAyika, 2. dezAvakAzika, 3. poSadhopavAsa, 4. atithi-sNvibhaag| titikSApUrvaka antima maraNa rUpa saMlekhaNA bhagavAna ne kahA-AyuSyamAn! yaha gRhI sAdhakoM kA AcaraNIya dharma hai / isa dharma ke anusaraNa meM prayatnazIla hote hue zramaNopAsaka-zrAvaka yA zramaNopAsikA-zrAvikA AjJA ke ArAdhaka hote haiN| sUtra - 41 taba vaha vizAla manuSya-pariSad zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharma sUnakara, hRdaya meM dhAraNa kara, hRSTa-tuSTa huI, citta meM Ananda evaM prIti kA anubhava kiyA, atyanta saumya mAnasika bhAvoM se yukta tathA harSAtireka se vikasitahRdaya hokara uThI / uThakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA, vaMdana-namaskAra kiyA, unameM se kaIM gRhastha-jIvana kA parityAga kara, muNDita hokara, anagAra yA zramaNa ke rUpa meM pravrajita hue / kaiyoM ne pA~ca aNuvrata tathA sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA gRhIdharma svIkAra kiyA / zeSa pariSad ne bhagavAna mahAvIra ko vaMdana kiyA, namaskAra kiyA-bhagavan ! Apa dvArA suAkhyAta, suprajJapta, subhASita, suvinIta, subhAvita, nirgrantha pravacana anuttara hai| Apane dharma kI vyAkhyA karate hue upazama kA vizleSaNa kiyA / upazama kI vyAkhyA karate hue muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 25 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' viveka samajhAyA / viveka kI vyAkhyA karate hue Apane viramaNa kA nirUpaNa kiyA / viramaNa kI vyAkhyA karate hae Apane pApakarma na karane kI vivecanA kI / dUsarA koI zramaNa yA brAhmaNa nahIM hai, jo aise dharma kA upadeza kara sake / isase zreSTha dharma kI to bAta hI kahA~ ? yoM kahakara vaha pariSad jisa dizA se AI thI, usI ora lauTa gii| sUtra-42 tatpazcAt bhaMbhasAra kA putra rAjA kUNika zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharma kA zravaNa kara hRSTa, tuSTa huA, mana meM Anandita haa| apane sthAna se uThA / zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kii| vandananamaskAra kiyA / bolA-bhagavan ! Apa dvArA suAkhyAta, suprajJapta, subhASita, suvinIta, subhAvita, nirgrantha pravacana anuttara hai / isase zreSTha dharma ke upadeza kI to bAta hI kahA~ ? yoM kaha kara vaha jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gyaa| sUtra -43 subhadrA Adi rAniyA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharma kA zravaNa kara hRSTa, tuSTa haI, mana meM Anandita huii| apane sthAna se uThIM / uThakara zramaNa bhagavAna mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kI / vaisA kara bhagavAna ko vandana-namaskAra kiyA / vandana-namaskAra kara ve bolI-''nirgrantha-pravacana suAkhyAta hai...sarvazreSTha hai...ityAdi pUrvavat / ' yoM kahakara ve jisa dizA se AI thIM, usI dizA kI ora calI giiN| muni dIparatnasAgarakRt 'samavasaraNa'' viSayaka hindI anuvAda pUrNa sUtra-44 usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha antevAsI gautamagotrIya indrabhUti nAmaka anagAra, jinakI deha kI UMcAI sAta hAtha thI, jo samacaturasra-saMsthAna saMsthita the-jo vajra-RSabha-nArAca-saMhanana the, kasauTI para khacita svarNa-rekhA kI AbhA lie hue kamala ke samAna jo gaura varNa the, jo ugra tapasvI the, dIpta tapasvI the, tapta tapasvI, jo kaThora evaM vipula tapa karane vAle the, jo urAla sAdhanA meM sazakta ghoraguNa dhAraka, ghora tapasvI, ghora brahmacaryavAsI, utkSiptazarIra the, jo vizAla tejolezyA apane zarIra ke bhItara sameTe hue the, bhagavAna mahAvIra se na adhika dUra na adhaka samIpa para saMsthita ho, ghuTane UMce kiye, mastaka nIce kiye, dhyAna kI mudrA meM, saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue avasthita the| taba una bhagavAna gautama ke mana meM zraddhApUrvaka IcchA paidA huI, saMzaya-jijJAsA evaM kutUhala paidA huA / punaH unake mana meM zraddhA kA bhAva ubharA, saMzaya ubharA, kutUhala samutpanna huA / uThakara jahA~ bhagavAna mahAvIra the, Ae / tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kI, vandanA-namaskAra kiyA / bhagavAna ke na adhika samIpa na adhika dUra sUnane kI IcchA rakhate hue, praNAma karate hue, vinayapUrvaka sAmane hAtha jor3e hue, unakI paryupAsanA- karate hue bole | bhagavan! vaha jIva, jo asaMyata hai, jo avirata hai, jisane pratyAkhyAna dvArA pApa-karmoM ko pratihata nahIM kiyA, jo sakriya hai, jo asaMvRta hai, jo ekAntadaMDa yukta hai, jo ekAntabAla haiM, jo ekAntasupta hai, kyA vaha pApa-karma se lipta hotA hai-hA~, gautama ! hotA hai| bhagavan ! vaha jIva, jo asaMyata hai, jo avirata hai, jisase pratyAkhyAna dvArA pApa karmoM ko pratihata nahIM kiyA, jo sakriya haiM, jo asaMvRta haiM, jo ekAntadaMDayukta haiM, jo ekAnta-bAla haiM, jo ekAnta-supta haiM, kyA vaha mohanIya pApa-karma se lipta hotA hai-mohanIya pApa-karma kA baMdha karatA hai ? hA~ gautama ! karatA hai / bhagavan ! kyA jIva mohanIya karma kA vedana karatA huA mohanIya karma kA baMdha karatA hai? kyA vedanIya karma kA baMdha karatA hai ? gautama ! vaha mohanIya karma kA baMdha karatA hai, vedanIya karma kA bhI baMdha karatA hai / kintu carama mohanIya karma kA vedana karatA huA jIva vedanIya karma kA hI baMdha karatA hai, mohanIya kA nhiiN| bhagavan ! jo jIva asaMyata hai, avirata hai, jisane samyaktvapUrvaka pApakarmoM ko pratihata nahIM kiyA hai, jo sakriya hai, asaMvRta hai, ekAnta daNDa hai, ekAntabAla hai tathA ekAntasupta hai, trasa-dvIndriya Adi spandanazIla, hilane muni dIparatnasAgara kRt (aupapAtika) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 26 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' DulanevAle athavA jinheM trAsa kA vedana karate hue anubhava kiyA jA sake, vaise jIvoM kA prAyaH ghAta karatA hai kyA vaha mRtyu-kAla Ane para marakara nairayikoM meM utpanna hotA hai ? hA~, gautama ! aisA hotA hai / bhagavan ! jinhoMne saMyama nahIM sAdhA, jo avarita haiM, jinhoMne pratyAkhyAna dvArA pApa-karmoM ko pratihata nahIM kiyA, ve yahA~ se cyuta hokara Age ke janma meM kyA deva hote haiM ? gautama ! kaIM deva hote haiM, kaIM deva nahIM hote haiN| bhagavan ! Apa kisa abhiprAya se aisA kahate haiM ki kaIM deva hote haiM, kaIM deva nahIM hote ? gautama ! jo jIva mokSa kI abhilASA ke binA yA karma-kSaya ke lakSya ke binA grAma, Akara, nagara, kheTa, gA~va, karbaTa, droNamukha, maDaMba, pattana, Azrama, nigama, saMvAha, sanniveza meM tRSA, kSudhA, brahmacarya, asnAna, zIta, Atapa, DAMsa, sveda, jalla, malla, paMka ina paritApoM se apane Apako thor3A yA adhika kleza dete haiM, kucha samaya taka apane Apa ko klezita kara mRtyu kA samaya Ane para deha kA tyAga kara ve vAnavyantara devalokoM meM se kisI loka meM deva ke rUpa meM paidA hote haiM / vahA~ unakI apanI vizeSa gati, sthiti tathA upapAta hotA hai / bhagavan ! vahA~ una devoM kI sthiti-Ayu kitane samaya kI batalAI gaI hai ? gautama ! vahA~ unakI sthiti dasa hajAra varSa kI batalAyI gaI hai / bhagavan ! kyA una devoM kI Rddhi, parivAra Adi saMpatti, dyuti, yazakIrti, bala, vIrya, puruSakAra, tathA parAkrama-ye saba apanI apanI vizeSatA ke sAtha hote haiM ? hA~, gautama ! aisA hotA hai / bhagavan ! kyA ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotaa| jo (ye) jIva grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, droNamukha, maDaMba, pattana, Azrama, nigama, saMvAha, sanniveza, manuSya ke rUpa meM janma lete haiM, jinake kisI aparAdha ke kAraNa kATha yA lohe ke baMdhana se hAtha paira bA~dha diye jAte haiM. jo beDiyoM se jakaDa diye jAte haiM, jinake paira kATha ke khor3e meM DAla diye jAte haiM, jo kArAgAra meM baMda kara diye jAte haiM, jinake hAtha, paira, kAna, nAka haiM, hoTha, jihvAeM, mastaka, mu~ha, bAyeM kandhe se lekara dAhinI kA~kha taka ke deha-bhAga mastaka sahita vidIrNa kara diye jAte haiM, hRdaya cIra diye jAte haiM, A~khe nIkAla lI jAtI haiM, dA~ta tor3a diye jAte haiM, jinake aMDakoSa ukhAr3a diye jAte haiM, gardana tor3a dI jAtI hai, cAvaloM kI taraha jinake zarIra ke Tukar3eTukar3e kara diye jAte haiM, jinake zarIra kA komala mAMsa ukhAr3a kara jinheM khilAyA jAtA hai, jo rassI se bA~dha kara kue khaDDe Adi meM laTakA diye jAte haiM, vRkSa kI zAkhA meM hAtha bA~dha kara laTakA diye jAte haiM, candana kI taraha paththara Adi para ghisa diye jAte haiM, pAtra-sthita dahIM kI taraha jo matha diye jAte haiM, kATha kI taraha kulhAr3e se phAr3a diye jAte haiM, jo ganne kI taraha kolhU meM pela diye jAte haiM, jo sUlI meM piro diye jAte haiM, jo sUlI se bIMdha diye jAte haiMjinake deha se lekara mastaka meM se sUlI nIkAla dI jAtI hai, jo khAra ke bartana meM DAla diye jAte haiM, jo-gIle camar3e se bA~dha diye jAte haiM, jinake jananendriya kATa diye jAte haiM, jo davAgni meM jala jAte haiM, kIcar3a meM DUba jAte haiN| saMyama se bhraSTa hokara yA bhakha Adi se pIDita hokara marate haiM, jo viSaya-paratantratA se pIDita yA da:khita hokara marate haiM, jo sAMsArika IcchA pUrti ke saMkalpa ke sAtha ajJAnamaya tapapUrvaka marate haiM, jo antaHzalya ko nIkAle binA yA bhAle Adi se apane Apako bedhakara marate haiM, jo parvata se girakara marate haiM, jo vRkSa se girakara, marusthala yA nirjala pradeza meM, jo parvata se jhaMpApAta kara, vRkSa se chalAMga lagA kara, marubhUmi kI bAlU meM girakara, jala meM praveza kara, agni meM praveza kara, jahara khAkara, zastroM se apane ko vidIrNa kara aura vRkSa kI DAlI Adi se laTaka kara phA~sI lagAkara marate haiM, jo mare hue manuSya, hAthI, UMTa, gadhe Adi kI deha meM praviSTa hokara gIdhoM kI cAMcoM se vidArita hokara marate haiM, jo jaMgala meM khokara mara jAte haiM, durbhikSa meM bhUkha, pyAsa Adi se mara jAte haiM, yadi unake pariNAma saMkliSTa hoM to usa prakAra mRtyu prApta kara ve vAnavyantara devalokoM meM se kisI meM devarUpa meM utpanna hote haiN| vahA~ usa loka ke anurUpa unakI gati, sthiti tathA utpatti hotI hai, aisA batalAyA gayA hai / bhagavan ! una devoM kI vahA~ kitanI sthiti hotI hai ? gautama ! vahA~ unakI sthiti bAraha hajAra varSa kI hotI hai / bhagavan ! una devoM ke vahA~ Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya tathA puruSakAra-parAkrama hotA hai yA nahIM? gautama ! hotA hai| bhagavan ! kyA ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotaa| (ve) jo jIva grAma, Akara yAvat sanniveza meM manuSyarUpa meM utpanna hote haiM, jo prakRtibhadra, zAnta, svabhAvataH krodha, mAna, mAyA evaM lobha kI pratanutA liye hue, mRdu mArdavasampanna, svabhAvayukta, AlIna, AjJApAlaka, vinIta, mAtA-pitA kI sevA karane vAle, mAtA-pitA ke vacanoM kA atikramaNa nahIM karane vAle, alpecchA, AvazyakatAeM muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 27 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' rakhane vAle, alpAraMbha, alpa parigraha, alpAraMbha-alpasamAraMbha bahuta varSoM kA AyuSya bhogate hue, AyuSya pUrA kara, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara vAnavyantara devalokoM meM se kisI meM devarUpa meM utpanna hote haiM / avazeSa varNana pIchale sUtra ke sadRza hai / kevala itanA antara hai-inakI sthiti-AyuSyaparimANa caudaha hajAra varSa kA hotA hai| jo grAma, sanniveza Adi meM striyA~ hotI haiM, jo antaHpura ke andara nivAsa karatI hoM, jinake pati paradeza gaye hoM, jinake pati mara gaye hoM, bAlyAvasthA meM hI vidhavA ho gaI hoM, jo patiyoM dvArA parityakta kara dI gaI hoM, jo mAtRrakSitA hoM, jo pitA dvArA rakSita hoM, jo bhAiyoM dvArA rakSita hoM, jo kulagRha dvArA rakSita hoM, jo zvasura-kula dvArA rakSita hoM, jo pati yA pitA Adi ke mitroM, apane hitaiSiyoM mAmA, nAnA Adi sambandhiyoM, apane sagotrIya devara, jeTha Adi pArivArika janoM dvArA rakSita hoM, vizeSa saMskAra ke abhAva meM jinake nakha, keza, kAMkha ke bAla bar3ha gaye hoM, jo dhUpa, puSpa, sugandhita padArtha, mAlAeM dhAraNa nahIM karatI hoM, jo asnAna, sveda jalla, malla, paMka pAritApita hoM, jo dUdha dahIM makkhana dhRta taila gur3a namaka madhu madya aura mAMsa rahita AhAra karatI hoM, jinakI IcchAeM bahuta kama hoM, jinake dhana, dhAnya Adi parigraha bahuta kama ho, jo alpa Arambha samAraMbha dvArA apanI jIvikA calAtI hoM, akAma brahmacarya kA pAlana karatI hoM, pati-zayyA kA atikramaNa nahIM karatI hoM-isa prakAra ke AcaraNa dvArA jIvanayApana karatI hoM, ve bahata varSoM kA AyuSya bhogate hue, AyuSya pUrA kara, mRtyu kAla Ane para deha-tyAga kara vAnavyantara devalokoM meM se kisI meM devarUpa meM utpanna hotI haiM / prApta devaloka ke anurUpa unakI gati, sthiti tathA utpatti hotI hai| vahA~ unakI sthiti cauMsaTha hajAra varSoM kI hotI hai| jo grAma tathA sanniveza Adi pUrvokta sthAnoM meM manuSya rUpa meM utpanna hote haiM, jo eka bhAta tathA dUsarA jala, ina do padArthoM kA AhAra rUpa meM sevana karane vAle, udakatRtIya-bhAta Adi do padArtha tathA tIsare jala kA sevana karane vAle, udakasaptama, udakaikAdaza, gautama ! vizeSa rUpa se prazikSita ThiMgane baila dvArA vividha prakAra ke manoraMjaka pradarzana prastuta kara bhikSA mAMgane vAle, govratika, gRhadharmI ko hI kalyANakArI mAnane vAle evaM usakA anusaraNa karane vAle, dharmacintaka, sabhAsada, vinayAzrita bhaktimArgI, akriyAvAdI, vRddha, zrAvaka, brAhmaNa Adi, jo dUdha, dahI, makkhana, ghRta, tela, gur3a, madhu, madya tathA mA~sa ko apane lie akalpya mAnate haiM, sarasoM ke taila ke sivAya inameM se kisI kA sevana nahIM karate, jinakI AkAMkSAeM bahuta kama hotI hai...aise manuSya pUrva varNana ke anurUpa marakara vAnavyantara deva hote haiM / vahA~ unakA AyuSya 84 hajAra varSa kA batalAyA gayA hai| gaMgA ke kinAre rahane vAle vAnaprastha tApasa kaIM prakAra ke hote haiM jaise hotRka, potRka, kautRka, yajJa karane vAle, zrAddha karane vAle, pAtra dhAraNa karane vAle, kuNDI dhAraNa karane vAle zramaNa, phala-bhojana karane vAle, unmajjaka, nimajjaka, saMprakSAlaka, dakSiNakUlaka, uttarakUlaka, zaMkhadhmAyaka, kUlamAyaka, mRgalubdhaka, hastitApasa, uddaNDaka, dizAprokSI, vRkSa kI chAla ko vastroM kI taraha dhAraNa karane vAle, bilavAsI, velavAsI, jalavAsI, vRkSamUlaka, ambubhakSI, vAyubhakSI, zaivAlabhakSI, mUlAhAra, kandAhAra, tvacAhAra, patrAhAra, puSpAhAra, bIjAhAra, apane pa gire hae, pRthaka hae kanda, mUla, chAla, patra, puSpa tathA phala kA AhAra karane vAle, paMcAgni kI AtApanA se apanI deha ko aMgAroM meM pakI huI sI, bhAr3a meM bhunI huI sI banAte hue bahuta varSoM taka vAnaprastha paryAya kA pAlana karate haiM / mRtyu-kAla Ane para deha tyAgakara ve utkRSTa jyotiSka devoM meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ unakI sthiti eka lAkha varSa adhika eka palyopama-pramANa hotI hai| kyA ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM ? nahIM aisA nahIM hotA / avazeSa varNana pUrva kI taraha jAnanA caahie| (ye) jo grAma, sanniveza Adi meM manuSya rUpa meM utpanna hote haiM, pravrajita hokara aneka rUpa meM zramaNa hote haiMjaise kAndarpika, kaukucika, maukharika, gItaratipriya, tathA nartanazIla, jo apane-apane jIvana-krama ke anusAra AcaraNa karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-jIvana kA pAlana karate haiM, pAlana kara anta samaya meM apane pApa-sthAnoM kA Alocana-pratikramaNa nahIM karate-ve mRtyukAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa saudharma-kalpa meM-hAsyakrIr3A pradhAna devoM meM utpanna hote haiM / vahA~ unakI gati Adi apane pada ke anurUpa hotI hai / unakI sthati eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI hotI hai / jo grAma...sanniveza Adi meM aneka prakAra ke parivrAjaka hote haiM, jaise-sAMkhya, yogI, kApila, bhArgava, haMsa, paramahaMsa, bahUdaka tathA kuTIcara saMjJaka cAra prakAra ke yati evaM kRSNa parivrAjaka-unameM ATha muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 28 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' brAhmaNa-parivrAjaka hote haiM, jo isa prakAra haiMsUtra-45-47 karNa, karakaNTa, ambaDa, pArAzara, kRSNa, dvaipAyana, devagupta tathA nArada | ATha kSatriya-parivrAjaka-kSatriya jAti meM se dIkSipta parivrAjaka hote haiM / zIladhI, zazidhara, nagnaka, bhagnaka, videha, rAjarAja, rAjarAma tathA bala / sUtra-48 ve parivrAjaka Rk, yaju, sAma, atharvaNa-ina cAroM vedoM, pA~cave itihAsa, chaThe nighaNTu ke adhyetA the / unheM vedoM kA sAMgopAMga rahasya bodhapUrvaka jJAna thA / ve cAroM vedoM ke sAraka, pAraga, dhAraka, tathA vedoM ke chahoM aMgoM ke jJAtA the / ve SaSTitantra meM vizArada yA nipuNa the / saMkhyAna, zikSA, veda mantroM ke uccAraNa ke viziSTa vijJAna, kalpa, vyAkaraNa, chanda, nirukta, jyotiSazAstra tathA anya brAhmaNa-grantha ina saba meM supariniSThita-suparikapakva jJAnayukta hote haiM / ve parivrAjaka dAna-dharma, zauca-dharma, daihika zuddhi evaM svacchatAmUlaka AcAra tIrthAbhiSeka AkhyAna karate hue, prajJApana karate hue, prarUpaNa karate hue-vicaraNa karate haiM / unakA kathana hai, hamAre matAnusAra jo kucha bhI azuci pratIta ho jAtA hai, vaha miTTI lagAkara jala se prakSAlita kara lene para pavitra ho jAtA hai / isa prakAra hama svaccha deha evaM veSayukta tathA svacchAcAra yukta haiM, zuci, zucyAcAra yukta haiM, abhiSeka dvArA jala se apane Apako pavitra kara nirvighnatayA svarga jaaeNge| una parivrAjakoM ke lie mArga meM calate samaya ke sivAya kUe, tAlAba, nadI, vApI, puSkariNI, dIrghikA, kyArI, vizAla sarovara, guMjAlikA tathA jalAzaya meM praveza karanA kalpya nahIM hai / zakaTa yAvat syandamAnikA para caDhakara jAnA unheM nahIM kalpatA-una parivrAjakoM ko ghoDe, hAthI, UMTa, baila, bhaiMse tathA gadhe para savAra hokara jAnA nahIM kalpatA / isameM balAbhiyoga kA apavAda hai / una parivrAjakoM ko naToM yAvat dikhAne vAloM ke khela, pahalavAnoM kI kuztiyA~, stuti-gAyakoM ke prazastimUlaka kArya-kalApa Adi dekhanA, sUnanA nahIM kalpatA / una parivrAjakoM ke lie harI vanaspati kA sparza karanA, unheM paraspara ghisanA, hAtha Adi dvArA avaruddha karanA, zAkhAoM, pattoM Adi ko UMcA karanA yA unheM mor3anA, ukhAr3anA kalpya nahIM he aisA karanA unake lie niSiddha hai| una parivrAjakoM ke lie strI-kathA, bhojana-kathA, deza-kathA, rAja-kathA, cora-kathA, janapada-kathA, jo apane lie evaM dUsaroM ke lie hAniprada tathA nirarthaka hai, karanA kalpanIya nahIM hai| una parivrAjakoM ke lie tUMbe, kATha tathA miTTI ke pAtra ke sivAya lohe, rAMge, tA~be, jasada, zIze, cA~dI yA sone ke pAtra yA dUsare bahumUlya dhAtuoM ke pAtra dhAraNa karanA kalpya nahIM hai| una parivrAjakoM ko lohe ke yA dUsare bahamUlya bandha-ina se baMdhe pAtra rakhanA kalpya nahIM hai| una parivrAjakoM ko eka dhAtu se-gerue vastroM ke sivAya taraha taraha ke raMgoM se raMge hue vastra dhAraNa karanA nahIM kalpatA / una parivrAjakoM ko tA~be ke eka pavitraka ke atirikta hAra, ardhahAra, ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, mukhI, kaNThamukhI, prAlamba, trisaraka, kaTisUtra, dazamudrikAeM, kaTaka, truTita, aMgada, keyUra, kuNDala, mukUTa tathA cUDAmaNi ratnamaya zirobhUSaNa dhAraNa karanA nahIM kalpatA / una parivrAjakoM ko phUloM se bane kevala eka karNapUra ke sivAya gUMthakara banAI gaI mAlAeM, lapeTa kara banAI gaI mAlAeM, phUloM ko paraspara saMyukta kara banAI gaI mAlAeM yA saMhita kara paraspara eka dUsare meM ulajhA kara banAI gaI mAlAeM ye cAra prakAra kI mAlAeM dhAraNa karanA nahIM kalpatA / una parivrAjakoM ko kevala gaMgA kI miTTI ke atirikta agara, candana yA kesara se zarIra ko lipta karanA nahIM klptaa| una parivrAjakoM ke lie magadha deza ke tola ke anusAra eka prastha jala lenA kalpatA hai / vaha bhI bahatA huA ho, eka jagaha baMdhA huA nahIM / vaha bhI yadi svaccha ho tabhI grAhya hai, kIcar3ayukta ho to grAhya nahIM hai / svaccha hone ke sAtha-sAtha vaha bahuta sApha aura nirmala ho, tabhI grAhya hai anyathA nahIM / vaha vastra se chAnA huA ho to unake lie kalpya hai, anachAnA nahIM / vaha bhI yadi diyA gayA ho, tabhI grAhya hai, binA diyA huA nahIM / vaha bhI kevala pIne ke lie grAhya hai, hAtha paira, carU, camaca, dhone ke lie yA snAna karane ke lie nahIM / una parivrAjakoM ke lie mAgadhatola anusAra eka ADhaka jala lenA kalpatA hai / vaha bhI bahatA huA ho, eka jagaha baMdhA huA yA banda nahIM yAvat vaha bhI kevala hAtha, paira, carU, camaca, dhoneke lie grAhya hai, pIne ke lie yA snAna karane ke lie nhiiN| muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 29 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' ve parivrAjaka isa prakAra ke AcAra yA caryA dvArA vicaraNa karate hue, bahuta varSoM taka parivrAjaka-paryAya kA pAlana karate haiM / bahuta varSoM taka vaisA kara mRtyukAla Ane para deha tyAga kara utkRSTa brahmaloka kalpa meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / tadanurUpa unakI gati aura sthiti hota hai| unakI sthiti yA AyuSya dasa sAgaropama kahA gayA hai| avazeSa varNana pUrvavat hai| sUtra - 49 usa kAla, usa samaya, eka bAra jaba grISma Rtu kA samaya thA, jeTha kA mahInA thA, ambar3a parivrAjaka ke sAta sau antevAsI gaMgA mahAnadI ke do kinAroM se kAmpilyapura nAmaka nagara se purimatAla nAmaka nagara ko ravAnA hue / ve parivrAjaka calate-calate eka aise jaMgala meM pahu~ca gaye, jahA~ koI gA~va nahIM thA, na jahA~ vyApAriyoM ke kAphile, gokula, unakI nigarAnI karane vAle gopAlaka Adi kA hI AvAgamana thA, jisake mArga bar3e vikaTa the / ve jaMgala kA kucha bhAga pAra kara pAye the ki calate samaya apane sAtha liyA huA pAnI pIte-pIte kramazaH samApta ho gayA / taba ve parivrAjaka, jinake pAsa kA pAnI samApta ho cUkA thA, pyAsa se vyAkula ho gaye / koI pAnI dene vAlA dikhAI nahIM diyA / ve paraspara eka dUsare ko saMbodhita kara kahane lge| devAnupriyo ! hama aise jaMgala kA, jisameM koI gA~va nahIM hai / yAvat kucha hI bhAga pAra kara pAye ki hamAre pAsa jo pAnI thA, samApta ho gayA / ataH devAnupriyo ! hamAre lie yahI zreyaskara hai, hama isa grAmarahita vana meM saba dizAoM meM cAroM aura jaladAtA kI mArgaNA-gaveSaNA kareM / unhoMne paraspara aisI carcA kara yaha taya kiyA / aisA taya kara unhoMne usa gA~va rahita jaMgala meM saba dizAoM meM cAroM ora jaladAtA kI khoja kI / khoja karane para bhI koI jaladAtA nahIM milA / phira unhoMne eka dUsare ko saMbodhita kara kahA / devAnupriyo ! yahA~ koI pAnI dene vAlA nahIM hai| adatta, sevana karanA hamAre lie kalpya nahIM hai / isalie hama isa samaya ApattikAla meM bhI adatta kA grahaNa na kareM, sevana na kareM, jisase hamAre tapa kA lopa na ho / ataH hamAre lie yahI zreyaskara hai, hama tridaNDa-kamaMDalu, rudrAkSa-mAlAeM, karoTikAeM, vRSikAeM, SaNnAlikAeM, aMkuza, kezarikAeM, pavitrikAeM, gaNetrikAeM, sumiriniyA~, chatra, pAdukAeM, kATha kI khar3AUeM, dhAturakta zATikAeM ekAnta meM chor3akara gaMgA mahAnadI meM vAlU kA saMstAraka taiyAra kara saMlekhanApUrvaka-zarIra evaM kaSAyoM ko kSINa karate hue AhAra-pAnI kA parityAga kara, kaTe hue vRkSa jaisI nizceSTAvasthA svIkAra kara mRtyu kI AkAMkSA na karate hae saMsthita ho / paraspara eka dUsare se aisA taya kiyA / aisA taya kara unhoMne tridaNDa Adi apane upakaraNa ekAnta meM DAla diye / mahAnadI gaMgA meM praveza kiyaa| vAlU kA saMstAraka kiyA / ve usa para ArUr3ha hae / pUrvAbhimukha ho padmAsana meM baiThe / baiThakara donoM hAtha jor3e aura bole / arhata-indra Adi dvArA pujita yAvata siddhAvasthA nAmaka sthiti prApta kiye hae-siddhoM ko namaskAra ho| bhagavAn mahAvIra ko, jo siddhAvasthA prApta karane meM samudyata haiM, hamArA namaskAra ho / hamAre dharmAcArya, dharmopadezaka ambaDa parivrAjaka ko namaskAraho / pahale hamane ambaDa parivrAjaka ke pAsa sthUla prANAtipAta, mRSAvAda, corI, saba prakAra ke abrahmacarya tathA sthUla parigraha kA jIvana bhara ke lie pratyAkhyAna kiyA thA / ina samaya bhagavAna mahAvIra ke sAkSya se hama saba prakAra kI hiMsA, Adi kA jIvanabhara ke lie tyAga karate haiM / sarva prakAra ke krodha, mAna, mAyA, lobha, prema, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, rati, arati, mAyAmRSA, tathA mithyAdarzanazalya jIvanabhara ke lie tyAga karate haiN| akaraNIya yoga-kriyA kA jIvanabhara ke lie tyAga karate haiM / azana, pAna, khAdima, svAdima, ina cAroM kA jIvanabhara ke lie tyAga karate haiM / yaha zarIra, jo iSTa, kAnta, priya, manojJa, manoma, preya, prejya, sthairyamaya, vaizvAsika, sammata, bahamata, anumata, gahanoM kI peTI ke samAna prItikara hai, isI sardI na laga jAe, garmI na laga jAe, yaha bhUkhA na raha jAe, pyAsA na raha jAe, ise sA~pa na Dasa le, cora upadruta na kareM, DAMsa na kATeM, macchara na kATeM, (kapha) sannipAta Adi se janita vividha rogoM dvArA, tatkAla mAra DAlane vAlI bImAriyoM dvArA yaha pIr3ita na ho, ise pariSaha, upasarga na hoM, jisake lie hara samaya aisA dhyAna rakhate haiM, usa zarIra kA hama carama ucchvAsa-niHzvAsa taka vyutsarjana karate haiM-saMlekhanA dvArA jinake zarIra tathA kaSAya donoM hI kRza ho rahe the, una parivrAjakoM ne muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 30 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' AhAra-pAnI kA parityAga kara diyA / kaTe hue vRkSa kI taraha apane zarIra ko ceSTA-zUnya banA liyaa| mRtyu kI kAmanA na karate hue zAnta bhAva se ve avasthita rahe / isa prakAra una parivrAjakoM ne bahuta se coroM prakAra ke AhAra zana dvArA chinna kie-vaisA kara doSoM kI AlocanA kI-unakA nirIkSaNa kiyA, unase pratikrAnta hue, samAdhidazA prApta kI / mRtyu-samaya Ane para deha tyAga kara brahmaloka kalpa meM ve deva rUpa meM utpanna hue / unake sthAna ke anurUpa unakI gati batalAI gaI hai / unakA AyuSya dasa sAgaropama kahA gayA hai / ve paraloka ke ArAdhaka haiN| avazeSa varNana pahale kI taraha hai| sUtra-50 bhagavan ! bahuta se loga eka dUsare se AkhyAta karate haiM, bhASita karate haiM tathA prarUpita karate haiM ki ambaDa parivrAjaka kAmpilyapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai / bhagavan ! yaha kaise hai ? bahuta se loga Apasa meM eka dUsare se jo aisA kahate haiM, prarUpita karate haiM ki ambaDa parivrAjaka kAmpilyapura meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai, yaha saca hai / gautama ! maiM bhI aisA hI kahatA hU~, prarUpita karatA hN| ambaDa parivrAjaka ke sambandha meM sau gharoM meM AhAra karane tathA sau gharoM meM nivAsa karane kI jo bAta kahI jAtI hai, bhagavan ! usameM kyA rahasya hai ? gautama ! ambaDa prakRti se bhadra, paropakAraparAyaNa evaM zAnta hai / vaha svabhAvataH krodha, mAna, mAyA evaM lobha kI halakApana liye hue hai / vaha mRdumArdavasaMpanna, ahaMkArarahita, AlIna, tathA vinayazIla hai / usane do-do dinoM kA upavAsa karate hue apanI bhujAeM UMcI uThAye, sUraja ke sAmane mu~ha kiye AtApanA-bhUmi meM AtApanA lete hue tapa kA anuSThAna kiyA / phalataH zubha pariNAma, prazasta adhyavasAya, vizuddha hotI huI prazasta lezyAoM, usake vIryalabdhi, vaikriya-labdhi tathA avadhijJAna-labdhi ke Avaraka karmoM kA kSayopazama huA / IhA, apoha, mArgaNa, gaveSaNa, aisA cintana karate hue usako kisI dina vIryalabdhi, vaikriyalabdhi tathA avadhijJAnalabdhi prApta ho gaI / ata eva logoM ko Azcarya-cakita karane ke lie inake dvArA vaha kAmpilyapura meM eka hI samaya meM sau gharoM meM AhAra karatA hai, sau gharoM meM nivAsa karatA hai / gautama ! isIlie ambaDa parivrAjaka ke dvArA kAmpilyapura meM sau gharoM meM AhAra karane tathA sau gharoM meM nivAsa karane kI bAta kahI jAtI hai| bhagavan ! kyA ambaDa parivrAjaka Apake pAsa muNDita hokara-agAraavasthA se anagAraavasthA prApta karane meM samartha hai ? gautama ! aisA sambhava nahIM hai-ambaDa parivrAjaka zramaNopAsaka hai, jisane jIva, ajIva Adi padArthoM ke svarUpa ko acchI taraha samajhA hai yAvat zramaNa nirgranthoM ko pratilAbhita karatA huA AtmabhAvita hai| jisake ghara ke kivAr3oM meM Agala nahIM lagI rahatI ho, apAvRtadvAra, tyaktAntaHpura gRha dvAra praveza, ye tIna vizeSatAeM thI / ambaDa parivrAjaka ne jIvanabhara ke lie sthUla prANAtipAta, sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUla parigraha tathA sabhI prakAra ke abrahmacarya kA pratyAkhyAna hai| ambaDa parivrAjaka ko mArgagamana ke atirikta gAr3I kI dhUrI-pramANa jala meM zIghratA se utaranA nahIM klptaa| gAr3I Adi para savAra honA nahIM kalpatA / yahA~ se lekara gaMgA kI miTTI ke lepa taka kA samagra varNana pUrvavat jAnanA / ambaDa parivrAjaka ko AdhArmika tathA auddezika-bhojana, mizrajAta, adhyavapUra, pUtikarma, krItakRta, prAmitya, anasRSTa, abhyAhRta, sthApita, apane lie saMskArita bhojana, kAntArabhakta, durbhikSabhakta, glAnabhakta, vArdalikabhakta, prAdhUrNaka-bhakta, ambaDa parivrAjaka ko khAnA-pInA nahIM kalpatA / isI prakAra ambaDa parivrAjaka ko mUla, (kanda, phala, hare tRNa) bIjamaya bhojana khAnA-pInA nahIM klptaa| ambaDa parivrAjaka ne cAra prakAra ke anarthadaNDa-parityAga kiyA / ve isa prakAra haiM-1. apadhyAnAcarita, 2. pramAdAcarita, 3. hisrapradAna, 4. pApakarmopadeza / ambaDa ko mAgadhamAna ke anusAra AdhA ADhaka jala lenA kalpatA hai / vaha bhI pravahamAna ho, apravahamAna nahIM / vaha paripUta ho to kalpya, anachAnA nahIM / vaha bhI sAvadha, niravadya samajhakara nahIM / sAvadha bhI vaha use sajIva, ajIva samajhakara nahIM / vaisA jala bhI diyA huA hi kalpatA hai, na diyA huA nahIM / vaha bhI hAtha, paira, caru, camaca dhone ke lie yA pIne ke lie hI kalpatA hai, nahAne ke lie nahIM / ambaDa ko mAgadhamAna anusAra eka ADhaka pAnI lenA kalpatA hai| vaha bhI bahatA haA, yAvata diyA haA hI muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 31 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' kalpatA hai, binA diyA nahIM / vaha bhI snAna ke lie kalpatA hai, hAtha, paira, caru, camaca dhone ke lie yA pIne ke lie nahIM / arhat yA arhat-caityoM (jinAlaya) atirikta ambaDa ko anyayUthika, unake deva, una dvArA parigRhIta caityaunheM vandana karanA, namaskAra karanA, unakI paryupAsanA karanA nahIM klptaa| bhagavana ! ambaDa parivrAjaka mRtyukAla Ane para deha-tyAga kara kahA~ jAegA? kahA~ utpanna hogA? gautama! ambaDa parivrAjaka uccAvaca zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna evaM poSadhopavAsa dvArA AtmabhAvita hotA haA bahata varSoM taka zramaNopAsaka-paryAya kA pAlana kregaa| vaisA kara eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana sampanna kara, AlocanA, pratikramaNa kara, mRtyu-kAla Ane para vaha samAdhipUrvaka deha-tyAga karegA / vaha brahmaloka kalpa meM devarUpa meM utpanna hogA / vahA~ aneka devoM kI Ayu-sthiti dasa sAgaropama-pramANa batalAI gii| ambaDa deva kA bhI AyuSya dasa sAgaropama-pramANa hogA / bhagavan ! ambaDa deva apanA Ayu-kSaya, bhava-kSaya, sthitikSaya hone para usa devaloka se cyavana kara kahA~ jAegA? kahA~ utpanna hogA? gautama ! mahAvideha kSetra meM aise jo kula haiM yathA-dhanADhya, dIpta, prabhAvazAlI, sampanna, bhavana, zayana, Asana, yAna, vAhana, vipula sAdhana-sAmagrI tathA sonA, cA~dI, sikke Adi pracura dhana ke svAmI hote haiM / ve Ayoga-prayoga-saMpravRtta nItipUrvaka dravya ke upArjana meM saMlagna hote haiM / unake yahA~ bhojana kara cUkane ke bAda bhI khAne-pIne ke bahuta padArtha bacate haiM / unake gharoM meM bahuta se naukara, naukarAniyA~, gAyeM, bhaiMseM, baila, pAr3e, bher3abakariyA~ Adi hote haiN| ve logoM dvArA aparibhUta hote haiM / ambaDa aise kuloM meM se kisI eka meM puruSarUpa utpanna hogA / ambaDa zizu ke rUpa meM jaba garbha meM AyegA, taba mAtA-pitA kI dharma meM AsthA dRr3ha hogii| nau mahIne sAr3he sAta dina vyatIta hone para bacce kA janma hogA / usake hAtha-paira sukomala hoMge / usake zarIra kI pA~coM indriyA~ ahIna-pratipUrNa hoMgI / vaha uttama lakSaNa, vyaMjana hogA / daihika phailAva, vajana, UMcAI Adi kI dRSTi se vaha paripUrNa, zreSTha tathA sarvAMgasundara hogA / usakA AkAra candra ke sadRza saumya hogA / vaha kAntimAn, dekhane meM priya evaM surUpa hogA / tatpazcAt mAtA-pitA pahale dina usa bAlaka kA kulakramAgata putrajanmocita anuSThAna kareMge / dUsare dina candra-sUrya-darzanikA nAmaka janmotsava kareMge / chaThe dina jAgarikA kareMge / gyArahaveM dina ve azuci-zodhana-vidhAna se nivRtta hoMge / isa bAlaka ke garbha meM Ate hI hamArI dhArmika AsthA dRr3ha huI thI, ataH yaha 'dRr3hapratijJa' nAma se saMbodhita kiyA jAe, yaha socakara mAtA-pitA bArahave dina usakA 'dRr3hapratijJa'-yaha guNAnugata, guNaniSpanna nAma rakheMge / mAtA-pitA yaha jAnakara ki aba bAlaka ATha varSa se kucha adhika kA ho gayA hai, use zubhatithi, zubha karaNa, zubha divasa, zubha nakSatra evaM zubha muhUrta meM zikSaNa hetu kalAcArya ke pAsa le jAyeMge | taba kalAcArya bAlaka dRr3hapratijJa ko khela evaM gaNita se lekara pakSizabdajJAna taka bahattara kalAeM sUtrarUpa meM-saiddhAntika dRSTi se, artha rUpa meM vyAkhyAtmaka dRSTi se, karaNa rUpa meM-sadhAyeMge, sikhAyeMgeabhyAsa karAyeMge / ve bahattara kalAeM isa prakAra haiM 1. lekha, 2. gaNita, 3. rUpa, 4. nATya, 5. gIta, 6. vAdya, 7. svaragata, 8. puSkaragata, 9. samatAla, 10. dyUta, 11. janavAda, 12. pAzaka, 13. aSTApada, 14. pauraskRtya, 15. udaka-mRttikA, 16. anna-vidhi, 17. pAnavidhi, 18. vastra-vidhi, 19. vilepana-vidhi, 20. zayana-vidhi, 21. AryA, 22. prahalikA, 23. mAgadhikA, 24. gAthA, ardhamAgadhI, 25. gItikA, 26. zloka, 27. hiraNya-yukti, 28. suvarNa-yukti, 29. gandha-yukti, 30. cUrNayakti, 31. AbharaNa-vidhi, 32. taruNI-pratikarma, 33. strI-lakSaNa, 34. puruSa-lakSaNa, 35. haya-lakSaNa, 36. gajalakSaNa, 37. go-lakSaNa, 38. kukkuTa-lakSaNa, 39. cakra-lakSaNa, 40. chatra-lakSaNa, 41. carma-lakSaNa, 42. daNDalakSaNa, 43. asi-lakSaNa, 44. maNi-lakSaNa, 45. kAkaNI-lakSaNa, 46. vAstu-vidyA, 47. skandhAvAra-mAna, 48. nagara-nirmANa, 49. vAstunivezana, 50. vyUha, prativyUha, 51. cAra-praticAra, 52. cakravyUha, 53. garuDa-vyUha, 54. zakaTa-vyUha, 55. yuddha, 56. niyuddha, 57. yuddhAtiyuddha, 58. muSTi-yuddha, 59. bAhu-yuddha, 60. latA-yuddha, 61. iSu zastra, 62. dhanurveda, 63. hiraNyapAka, 64. suvarNa-pAka, 65. vRtta-khela, 66. sUtra-khela, 67. nAlikA-khela, patracchedya, 69. kaTacchedya, 70. sajIva, 71. nirjIva, 72. zakuta-ruta / ye bahattara kalAeM sadhAkara, inakA zikSaNa dekara, abhyAsa karA kara kalAcArya ko mAtA-pitA ko sauMpa deNge| muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 32 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' taba kAlaka dRr3hapratijJa ke mAtA-pitA kalAcArya kA vipula-pracura azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, gandha, mAlA tathA alaMkAra dvArA satkAra kareMge, sammAna kareMge / satkAra-sammAna kara unheM vipula, jIvikocita, prIti-dAna deMge / bahattara kalAoM meM paMDita pratibuddha nau aMgoM kI cetanA, yauvanAvasthA meM vidyamAna, aThAraha dezI bhASAoM meM vizArada, gItapriya, saMgIta-vidyA, nRtya-kalA Adi meM pravINa, azvayuddha, gajayuddha, rathayuddha, bAhayuddha ina saba meM dakSa, vikAlacArI, sAhasika, dRr3hapratijJa yoM sAMgopAMga vikasita hokara sarvathA bhoga-samartha ho jaaegaa| mAtA-pitA bahattara kalAoM meM marmajJa, apane putra dRr3hapritajJa ko sarvathA bhoga-samartha jAnakara anna, pAna, layana, uttama vastra tathA zayana-uttama zayyA, Adi sukhaprada sAmagrI kA upabhoga karane kA Agraha kareMge / taba kumAra dRr3hapratijJa anna (pAna, gaha, vastra) zayana Adi bhogoMmeM Asakta, anurakta, gaddha, mUrcchita tathA adhyavasita nahIM hogaa| jaise utpala, padma, kumuda, nalina, subhaga, sugandha, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra, zatasahasrapatra Adi vividha prakAra ke kamala kIcar3ameM utpanna hote haiM, jalameM bar3hate haiM para jala-raja se lipta nahIM hote, usI prakAra kumAra dRr3hapratijJa jo kAmamaya jagata meM utpanna hogA, bhogamaya jagata meM saMvardhita hogA, para kAma-raja se, bhoga-raja se, lipta nahIM hogA, mitra, jJAti, nijaka, svajana tathA anyAnya sambandhI, parijana inameM Asakta nahIM hogaa| vaha tathArUpa sthaviroM ke pAsa kevalabodhi prApta karegA / gRhavAsa kA parityAga kara vaha anagAra-dharma meM pravrajita hogA / ve anagAra bhagavAn-muni IryA yAvat gupta brahmacArI hoMge / isa prakAra kI caryA meM saMpravartamAna hue muni dRr3hapratijJa ko ananta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna, pratipUrNa, kevalajJAna, kevaladarzana utpanna hogaa| tatpazcAt dRr3hapratijJa kevalI bahuta varSoM taka kevali-paryAya kA pAlana kareMge / eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana sampanna kara jisa lakSya ke lie nagnabhAva, muNDabhAva, asnAna, adantavana, kezaluMcana, brahmacaryavAsa, acchatraka, jUte yA pAdarakSikA dhAraNa nahIM karanA, bhUmi para sonA, phalaka para sonA, sAmAnya kATha kI paTiyA para sonA, bhikSA hetu paragRha meM praveza karanA, jahA~ AhAra milA ho yA na milA ho, auroM se janma-karma kI bhartsanApUrNa avahelanA yA tiraskAra, khisanA, nindanA, garhaNA, tarjanA, tADanA, paribhavanA, parivyathanA, bAIsa prakAra ke pariSaha tathA devAdikRta upasarga Adi svIkAra kiye, usa lakSya ko pUrA kara apane antima ucchvAsaniHzvAsa meM siddha hoMge, buddha hoMge, mukta hoMge, parinivRtta hoMge, saba duHkhoM kA anta kreNge| sUtra - 51 jo grAma, Akara, sanniveza Adi meM pravrajita zramaNa hote haiM, jaise-AcAryapratyanIka, upAdhyAya-pratyanIka, kula-pratyanIka, gaNa-pratyanIka, AcArya aura upAdhyAya ke ayazaskara, avarNakAraka, akIrtikAraka, asadbhAva, AropaNa tathA mithyAtva ke abhiniveza dvArA apane ko, auroM ko-donoM ko durAgraha meM DAlate hue, dRr3ha karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karate haiM / apane pApa-sthAnoM kI AlocanA, pratikramaNa nahIM karate hue mRtyu-kAla A jAne para maraNa prApta kara ve utkRSTa lAntaka nAmaka chaThe devaloka meM kilbiSika saMjJaka devoM meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI vahA~ sthiti teraha sAgaropama-pramANa hotI hai| anArAdhaka hote haiM / avazeSa varNana pUrvavat hai| jo ye saMjJI, paryApta, tiryagyonika jIva hote haiM, jaise-jalacara, sthalacara tathA khecara, unameM se kaiyoM ke prazasta, zubha pariNAma tathA vizuddha hotI haI lezyAoM ke kAraNa jJAnAvaraNIya evaM vIryAntarAya karma ke kSayopazama se IhA, apoha, mArgaNA, gaveSaNA karate hue apanI saMjJitva-avasthA se pUrvavartI bhavoM kI smRti ho jAtI hai / ve svayaM pA~ca aNuvrata svIkAra karate haiM / anekavidha zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna, poSadhopavAsa Adi dvArA Atma bhAvita hote hae bahuta varSoM taka apane AyuSya kA pAlana karate haiM / phira ve apane pApa-sthAnoM kI AlocanA kara, unase pratikrAnta ho, samAdhi-avasthA prApta kara, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa sahasrAra-kalpadevaloka meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI vahA~ sthiti aThAraha sAgaropama-pramANa hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka hote haiM / avazeSa varNana pUrvavat hai| grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo AjIvaka hote haiM, jaise-do gharoM ke antara se bhikSA lene vAle, tIna ghara chor3akara bhikSA lene vAle, sAta ghara chor3akara bhikSA lene vAle, niyama-vizeSavaza bhikSA meM kevala kamala lene vAle, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 33 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' pratyeka ghara se bhikSA lene vAle, jaba bijalI camakatI ho taba bhikSA nahIM lene vAle, miTTI se bane nA~da jaise bar3e bartana meM praviSTa hokara tapa karane vAle, ve aise AcAra dvArA vihAra karate hue bahuta varSoM taka AjIvaka-paryAya kA pAlana kara, mRtyu-kAla Ane para maraNa prApta kara, utkRSTa acyutakalpa meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai| unakI sthiti bAIsa sAgaropama-pramANa hotI hai / ve ArAdhaka nahIM hote / avazeSa varNana pUrvavat hai| grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye pravrajita zramaNa hote haiM, jaise-AtmotkarSaka, paraparivAdaka, bhUtikarmika, kautukakAraka | ve isa prakAra kI carcA lie vihAra karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karate haiM / apane gRhIta paryAya kA pAlana kara ve antataH apane pApa-sthAnoM kI AlocanA nahIM karate hue, unase pratikrAnta nahIM hote hue, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa acyuta kalpa meM Abhiyogika devoM meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai / unakI sthiti bAIsa sAgaropama-pramANa hotI hai| ve paraloka ke ArAdhaka nahIM hote / avazeSa varNana pUrvavat hai|| grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo nihnava hote haiM, jaise-bahurata, jIvaprAdezika, avyaktika, sAmucchedika, dvaikriya, trairAzika tathA abaddhika, ve sAtoM hI jina-pravacana kA avalApa karane vAle yA ulaTI prarUpaNA karane vAle hote haiM / ve kevala caryA Adi bAhya kriyAoM tathA liMga meM zramaNoM ke sadRza hote haiM / ve mithyAdRSTi haiM / asadbhAvanirAdhAra parikalpanA dvArA, mithyAtva ke abhiniveza dvArA apane ko, auroM ko-donoM ko durAgraha meM DAlate hue, dRr3ha karate hue-atathyaparaka saMskAra jamAte hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karate haiM / mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa graiveyaka devoM meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai| vahA~ unakI sthiti ikattIsa sAgaropama-pramANa hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka nahIM hote / avazeSa varNana pUrvavat grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye manuSya hote haiM, jaise alpAraMbha, alpaparigraha, dhArmika, dharmAnuga, dharmiSTha, dharmAkhyAyI, dharmapralokI, dharmapraraMjana, dharmasamudAcAra, suzIla, suvrata, supratyAnanda, ve sAdhuoM ke pAsa-yAvat sthUla rUpa meM jIvanabhara ke lie hiMsA se, krodha se, mAna se, mAyA se, lobha se, preya se, dveSa se, kalaha se, abhyAkhyAna se, paizunya se, paraparivAda se, rati-arati se tathA mithyAdarzanazalya se prativirata hote haiM, aMzataH-anivRtta hote haiM, aMzataH-Arambha-samArambha se virata hote haiM, aMzataH-avirata hote haiM, ve jIvana bhara ke lie aMzataH kisI kriyA ke karane-karAne se prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM, ve jIvanabhara ke lie aMzataH pakAne, pakavAne se prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM, ve jIvanabhara ke lie kUTane, pITane, tarjita karane, tAr3anA karane, vadha, bandha, parikleza aMzataH prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiM, ve jIvanabhara ke lie snAna, mardana, varNaka, vilepana, zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, mAlA tathA alaMkAra se aMzataH prativirata hote haiM aMzataH aprativirata hote haiM, isI prakAra aura bhI pApamaya pravRtti yukta, chala-prapaMca yukta, dUsaroM ke prANoM ko kaSTa paha~cAne vAle karmoM se jIvanabhara ke lie aMzataH prativirata hote haiM, aMzataH aprativirata hote haiN| aise zramaNopAsaka hote haiM, jinhoMne jIva, ajIva Adi padArthoM kA svarUpa bhalI bhA~ti samajhA hai, puNya pApa kA bheda jAnA hai, Asrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, bandha evaM mokSa ko bhalIbhA~ti avagata kiyA hai, kI sahAyatA ke anicchaka haiM jo deva, nAga, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, garuDa, gandharva, mahoraga Adi devoM dvArA nirgrantha-pravacana se anatikramaNIya hai, nirgrantha-pravacana meM jo niHzaMka, niSkAMkSa, nirvicikitsa, labdhArtha, gRhItArtha, pRSTArtha, abhigatArtha, vinizcitArtha haiM, jo asthi aura majjA taka dharma ke prati prema tathA anurAga se bhare haiM, jinakA yaha nizcita vizvAsa hai, nirgrantha-pravacana hI artha hai, anya anartha haiM, ucchita, apAvRtadvAra, tyaktAntaHpuragRha-dvArapraveza, caturdazI, aSTamI, amAvAsyA evaM pUrNimA ko paripUrNa pauSadha kA samyak anupAlana karate hue, zramaNa-nirgranthoM ko prAsuka, eSaNIya, azana, pAna, khAdya, svAdya AhAra, vastra, pAtra, kambala, pAdaproJchana, auSadha, bheSaja, davA, pratihArika, pATa, bAjoTha, Thaharane kA sthAna, bichAnA Adi dvArA pratilAbhita karate hue vihAra karate haiM, isa prakAra kA jIvana jIte hue ve antataH bhojana kA tyAga kara dete haiN| bahuta se bhojana-kAla muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 34 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' anazana dvArA vicchinna karate haiM, bahuta dinoM taka nirAhAra rahate haiM / pApa-sthAnoM kI AlocanA karate haiM, unase pratikrAnta hote haiM / yoM samAdhi avasthA prApta kara mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTataH acyUtakalpa meM devarUpa meM utpanna hote haiN| apane sthAna ke anurUpa gati hotI hai / unakI sthiti bAIsa sAgaropama hotI hai / ve paraloka ke ArAdhaka hote haiN| zeSa pUrvavat / grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye manuSya hote haiM, jaise-anAraMbha, aparigraha, dhArmika yAvat suzIla, suvrata, svAtmaparituSTa, ve sAdhuoM ke sAkSya se jIvanabhara ke lie saMpUrNataH-hiMsA, saMpUrNataH asatya, sampUrNataH corI, saMpUrNataH abrahmacarya tathA saMpUrNataH parigraha se prativirata hote haiM, saMpUrNataH krodha se, mAyA se, lobha se, yAvat mithyAdarzanazalya se prativirata hote haiM, saba prakAra ke AraMbha-samAraMbha se, karane tathA karAne se, pakAne evaM pakavAne se sarvathA prativirata hote haiM, kUTane, pITane, tarjita karane, tAr3ita karane, kisI ke prANa lene, rassI Adi se bA~dhane evaM kisI ko kaSTa dene se sampUrNataH prativirata hote haiM, sthAna, mardana, varNaka, vilepana, zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, mAlA aura alaMkAra se sampUrNa rUpa meM prativirata hote haiM, isI prakAra aura bhI pApa-pravRttiyukta, chala-prapaMcayukta, dUsaroM ke prANoM ko kaSTa pahu~cAne vAle karmoM se jIvanabhara ke lie saMpUrNataH prativirata hote haiN| ve anagAra aise hote haiM, jo IryA, bhASA, samiti yAvat pavitra AcArayukta jIvana kA sannirvAha karate haiM / aisI caryA dvArA saMyamI jIvana kA sannirvAha karane vAle pUjanIya zramaNoM meM se kaiyoM ko anta yAvat kevalajJAna, kevaladarzana samutpanna hotA hai / ve bahuta varSoM taka kevaliparyAya kA pAlana karate haiM / anta meM AhAra kA parityAga karate haiM, anazana sampanna kara yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM / jina kaiyoM anagAroM ko kevalajJAna, kevaladarzana utpanna nahIM hotA, ve bahuta varSoM taka chadmastha-paryAya meM hote hue saMyama-pAlana karate haiM-phira kisI AbAdha ke utpanna hone para yA na hone para bhI ve bhojana kA parityAga kara dete haiM / bahuta dinoM kA anazana karate haiM / jisa lakSya se kaSTapUrNa saMyama-patha svIkAra kiyA, use ArAdhita kara apane antima ucchvAsa niHzvAsa meM ananta, ghiAta, nirAvaraNa, katsna, pratipUrNa kevalajJAna, kevaladarzana prApta karate haiN| tatpazcAta siddha hote haiM, saba duHkhoM kA anta karate haiN| kaIM eka hI bhava karane vAle, bhagavaMta-saMyamamayI sAdhanA dvArA saMsAra-bhaya se apanA paritrANa karane vAleunake kAraNa, mRtyu-kAla Ane para deha-tyAga kara utkRSTa sarvArthasiddha mahAvimAna meM devarUpa meM utpanna hote haiM / vahA~ apane sthAna ke anurUpa unakI gati hotI hai| unakI sthiti taiMtIsa sAgaropama-pramANa hotI hai / ve paraloka ke Aradhaka hote haiM / zeSa pUrvavat / grAma, Akara, sanniveza Adi meM jo ye manuSya hote haiM, jaise-sarvakAmavirata, sarvarAga-virata, sarva saMgAtIta, sarvasnehAtikrAnta, akrodha, niSkrodha, krodhodayarahita, kSINakrodha, isI prakAra jinake mAna, mAyA, lobha kSINa ho gae hoM, ve AThoM karma-prakRtiyoM kA kSaya karate hue lokAgra meM pratiSThita hote haiM-mokSa prApta karate haiN| sUtra - 52 bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra kevali-samudghAta dvArA AtmapradezoM ko deha se bAhara nikAla kara, kyA samagra loka kA sparza kara sthita hote haiM ? hA~, gautama ! sthita hote haiM / bhagavan ! kyA una nirjarA-pradhAna pudgaloM se samagra loka spRSTa hotA hai ? hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! chadmastha, viziSTa jJAnarahita manuSya kyA una nirjarApudgaloM ke varNarUpa se varNa ko, gandharUpa se gandha ko, rasa rUpa se rasa ko tathA sparzarUpa se sparza ko jAnatA hai ? dekhatA hai ? gautama ! aisA saMbhava nahIM hai|| bhagavan ! yaha kisa abhiprAya se kahA jAtA hai ki chadmastha manuSya una khire hue pudgaloM ke varNa rUpa varNa ko, gandha rUpa se gandha ko, rasa rUpa se rasa ko tathA sparza rUpa se sparza ko jarA bhI nahIM jAnatA, nahIM dekhatA / gautama ! yaha jambUdvIpa sabhI dvIpoM tathA samudroM ke bilakula bIca meM sthita hai / yaha AkAra meM sabase choTA hai, gola hai| taila meM pake hae pU yUe ke samAna, ratha ke pahiye ke sadRza, kamala-karNikA kI taraha aura pUrNa candramA ke AkAra ke samAna golAkAra hai / eka lAkha yojana-pramANa lambA-caur3A hai / isakI paridhI tIna lAkha solaha hajAra dau sau yojana tIna kosa eka sau aTThAIsa dhanuSa tathA sAr3he teraha aMgula se kucha adhika hai / eka atyadhika RddhimAn, muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 35 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' dyutimAn, atyanta balavAn, mahAyazasvI, parama sukhI, bahuta prabhAvazAlI deva candana, kesara Adi vilepanocita sugandhita dravya se paripUrNa DibbA letA hai, lekara use kholatA hai, usa sugandhita dravya ko sarvatra bikheratA huA tIna cuTakI bajAne jitane samaya meM samasta jambU dvIpa ko ikkIsa parikramAeM kara turanta A jAtA hai| samasta jambUdvIpa una ghrANa-pudgaloM se spRSTa hotA hai ? hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! kyA chadmastha manuSya ghrANa-pudgaloM ko varNa rUpa se varNa Adi ko jarA bhI jAna pAtA hai ? dekha pAtA hai ? gautama ! aisA saMbhava nahIM hai / gautama ! isa abhiprA ya se yaha kahA jAtA hai ki chadmastha manuSya una khire hue pudgaloM ke varNa rUpa se varNa Adi ko jarA bhI nahIM jAnatA, nahIM dekhatA / AyuSmAn zramaNa ! ve pudgala itane sUkSma kahe gae haiM / ve samagra loka kA sparza kara sthita rahate haiN| bhagavan ! kevalI kisa kAraNa samudghAta karate haiM-gautama ! kevaliyoM ke vedanIya, AyuSya, nAma tathA gotraye cAra karmAMza aparikSINa hote haiM, unameM vedanIya karma sabase adhika hotA hai, AyuSya karma sabase kama hotA hai, bandhana evaM sthiti dvArA viSama karmoM ko ve sama karate haiM / yoM bandhana aura sthiti se viSama karmoM ko sama karane hetu kevalI AtmapradezoM ko vistIrNa karate haiM, samudaghAta karate haiN| sUtra-53 bhagavana ! kyA sabhI kevalI samadaghAta karate haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / samudghAta kiye binA hI ananta kevalI, jina (janma), vRddhAvasthA tathA mRtyu se vipramukta hokara siddhi gati ko prApta hue haiN| sUtra -54 bhagavan ! AvarjIkaraNa kA prakriyAkrama kitane samaya kA kahA gayA hai ? gautama ! vaha asaMkhyeya samayavartI antarmuhUrta kA kahA gayA hai / bhagavan ! kevalI-samudghAta kitane samaya kA kahA gayA hai ? gautama ! ATha samaya kA hai / jaise-pahale samaya meM kevalI AtmapradezoM ko vistIrNa kara daNDa ke AkAra meM karate haiM / dUsare samaya meM ve AtmapradezoM ko vistIrNa kara kapATAkAra karate haiM / tIsare samaya meM kevalI unheM vistIrNa kara manthanAkAra karate haiM / cauthe samaya kevalI lokazikhara sahita inake antarAla kI pUrti hetu AtmapradezoM ko vistIrNa karate haiM / pA~cave samaya meM antarAla sthita AtmapradezoM ko pratisaMhRta karate haiM / chaThe samaya meM mathAnI ke AkAra meM avasthita AtmapradezoM ko, sAtaveM samaya meM kapATa ke AkAra meM sthita AtmapradezoM ko aura AThaveM samaya meM daNDa ke AkAra meM sthita AtmapradezoM ko pratisaMhRta karate haiM / tatpazcAt ve (pUrvavat) zarIrastha ho jAte haiM / bhagavan ! samudghAtagata kevalI kyA manoyoga kA, vacana-yoga kA, kyA kAya-yoga kA prayoga karate haiM ? gautama ! ve manoyoga kA prayoga nahIM karate / vacana-yoga kA prayoga nahIM karate / ve kAya-yoga kA prayoga karate haiN| bhagavan ! kAya-yoga ko prayukta karate hue kyA ve audArika-zarIra-kAya-yoga kA prayoga karate haiM ? kyA audArika-mizra-audArika aura kArmaNa-donoM zarIroM se kriyA karate haiM ? kyA vaikriya zarIra se kriyA karate haiM ? kyA vaikriya-mizra-kArmaNa-mizrita yA audArika-mizrita vaikriya zarIra se kriyA karate haiM? kyA AhAraka zarIra se kriyA karate haiM? kyA AhAraka-mizra-audArika-mizrita AhAraka zarIra se kriyA karate haiM ? kyA kArmaNa zarIra se kriyA karate haiM ? arthAt sAta prakAra ke kAyayoga meM se kisI kAyayoga kA prayoga karate haiM ? gautama ! ve audArika-zarIrakAya-yoga kA prayoga karate haiM, audArika-mizra zarIra se bhI kriyA karate haiM / ve vaikriya zarIra se kriyA nahIM karate / vaikriya-mizra zarIra se kriyA nahIM karate / AhAraka zarIra se kriyA nahIM karate / AhAraka-mizra zarIra se bhI kriyA nahIM karate / para audArika tathA audArika-mizra ke sAtha-sAtha kArmaNa-zarIra-kAya-yoga kA bhI prayoga karate haiM / pahale aura AThaveM samaya meM ve audArika zarIra-kAyayoga kA prayoga karate haiM / dUsare, chaThe aura sAtaveM samaya meM ve audArika mizra zarIra-kAyayoga kA prayoga karate haiM / tIsare, cauthe aura pA~cave samaya meM ve kArmaNa zarIra-kAyayoga kA prayoga karate haiN| - bhagavan ! kyA samudghAtagata koI siddha hote haiM ? buddha hote haiM ? mukta hote haiM ? paritivRtta hote haiM ? saba duHkhoM kA anta karate haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve usase vApasa lauTate haiM / lauTakara apane aihika zarIra meM Ate haiM / tatpazcAt manoyoga, vacanayoga tathA kAyayoga kA bhI prayoga karate haiM-bhagavan ! manoyoga kA upayoga karate muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 36 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' hue kyA satya manoyoga kA upayoga karate haiM ? kyA mRSA manoyoga kA upayoga karate haiM ? kyA satya-mRSA manoyoga kA upayoga karate haiM ? kyA a-satya-a-mRSA vyavahAra-manoyoga kA upayoga karate haiM ? gautama ! ve satya manoyoga kA upayoga karate haiM / asatya manoyoga kA upayoga nahIM karate / satya-asatya-mizrita manoyoga kA upayoga nahIM karate / kintu a-satya-amRSA-manoyoga-vyavahAra manoyoga kA ve upayoga karate haiN| bhagavan ! vAkyoga ko prayukta karate hue kyA satya vAk-yoga ko prayukta karate haiM ? mRSA-vAk-yoga ko prayukta karate haiM ? satya-mRSA-vAk yoga ko prayukta karate haiM ? kyA asatya-amRSA-vAk-yoga ko prayukta karate haiM ? gautama ! ve satya-vAk-yoga ko prayukta karate haiM / mRSA-vAk-yoga ko prayukta nahIM karate / na ve satya-mRSA-vAk-yoga ko hI prayukta karate haiM / ve asatya-amRSA-vAk-yoga-vyavahAra-vacana-yoga ko bhI prayukta karate haiM / ve kAyayoga ko pravRtta karate hue Agamana karate haiM, sthita hote haiM-baiThate haiM, leTate haiM, ullaMghana karate haiM, pralaMghana karate haiM, utkSepaNa karate haiM tathA tiryak kSepaNa karate haiM / athavA UMcI, nIcI aura tIrachI gati karate haiM / kAma meM le lene ke bAda prAtihArika Adi lauTAte haiN| sUtra - 55 bhagavan ! kyA sayogI siddha hote haiM ? yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve se pahale paryApta, saMjJI, paMcendriya jIva ke jaghanya manoyoga ke nIce ke stara se asaMkhyAtaguNahIna manoyoga kA nirodha karate haiM / usake bAda paryApta beindriya jIva ke jaghanya vacana-yoga ke nIce ke stara se asaMkhyAtaguNahIna vacana-yoga kA nirodha karate haiM / tadanantara aparyApta-sUkSma panaka jIva ke jaghanya yoga ke nIce ke stara se asaMkhyAta guNa hIna kAya-yoga kA nirodha karate haiN| isa upAya yA upakrama dvArA ve pahale manoyoga kA nirodha karate haiM / phira vacana-yoga kA nirodha karate haiN| kAya-yoga kA nirodha karate haiM / phira sarvathA yoganirodha karate haiM / isa prakAra-yoga nirodha kara ve ayogatva prApta karate haiM / phira ISatspRSTa pA~ca hrasva akSara ke uccAraNa ke asaMkhyAta kAlavartI antarmuhurta taka hone vAlI zailezI avasthA prApta karate haiM / usa zailezI-kAla meM pUrvaviracita guNa-zreNI ke rUpa meM rahe karmoM ko asaMkhyAta guNazreNiyoM meM ananta karmAMzoM ke rUpa meM kSINa karate hue vedanIya AyuSya, nAma tathA gotra-eka sAtha kSaya karate haiM / phira audArika, taijasa tathA kArmaNa zarIra kA pUrNa rUpa se parityAga kara dete haiM / vaisA kara Rju zreNi pratipanna ho aspRzyamAna gati dvArA eka samaya meM Urdhva-gamana kara sAkAropayoga meM siddha hote haiM / vahA~ sAdi, aparyavasita, azarIra, jIvadhana, Atmapradeza yukta, jJAna tathA darzana upayoga sahita, niSThitArtha, nirejana, nIraja, nirmala, vitimira, vizuddha, zAzvatakAla paryanta saMsthita rahate haiN| bhagavan ! vahA~ ve siddha hote haiM, sAdi-aparyavasita, yAvat zAzvatakAla paryanta sthita rahate haiM-ityAdi Apa kisa Azaya se pharamAte haiM ? gautama ! jaise agni se dagdha bIjoM kI punaH aMkuroM ke rUpa meM utpatti nahIM hotI, usI prakAra karma-bIja dagdha hone ke kAraNa siddhoM kI bhI phira janmotpatti nahIM hotI / gautama ! maiM isI Azaya se yaha kaha rahA hU~ ki siddha sAdi, aparyavasita... hote haiM / bhagavan ! siddha hote haiM ? gautama ! ve vajra-RSabha-nArAca saMhanana te haiM / bhagavana ! siddha hote hae jIva kisa saMsthAna meM siddha hote haiM ? gautama ! chaha saMsthAnoM meM se kisI bhI saMsthAna meM siddha ho sakate haiM / bhagavan ! siddha hote hue jIva kitanI avagAhanA meM siddha hote haiM ? gautama ! jaghanya sAta hAtha tathA utkRSTa pA~ca sau dhanuSa kI avagAhanA meM siddha hote haiM / bhagavan ! siddha hote hue jIva kitane AyuSya meM siddha hote haiM ? gautama ! kama se kama ATha varSa se kucha adhika AyuSya meM tathA adhika se adhika karor3a pUrva ke AyuSya meM siddha hote haiN| bhagavan ! kyA isa ratnaprabhA pRthvI ke nIce siddha nivAsa karate haiM ? nahIM, aisA artha-ThIka nahIM hai| ratnaprabhA ke sAtha-sAtha zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paGkaprabhA, tamaHprabhA tathA tamastamaHprabhA ke sambandha meM aisA hI samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA siddha saudharmakalpa ke nIce nivAsa karate haiM ? nahIM, aisA abhiprAya ThIka nahIM hai| IzAna, sanatkumAra yAvat acyuta taka, graiveyaka vimAnoM tathA anuttara vimAnoM ke sambandha meM aisA hI samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA siddha ISatprAgbhArA pRthvI ke nIce nivAsa karate haiM ? nahIM, aisA abhiprAya ThIka nahIM hai| muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 37 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' bhagavan ! phira siddha kahA~ nivAsa karate haiM ? gautama ! isa ratnaprabhA bhUmi ke bahasama ramaNIya bhUbhAga se Upara, candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra tathA tAroM ke bhavanoM se bahuta yojana, bahuta saikar3oM yojana, bahuta hajAroM yojana, bahuta lAkhoM yojana, bahuta karor3oM yojana tathA bahuta kror3Akror3a yojana se Urdhvatara saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta kalpa tathA tIna sau aThAraha graiveyaka vimAna-AvAsa se bhI Upara vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha mahAvimAna ke sarvocca zikhara ke agrabhAga se bAraha yojana ke antara para Upara ISatprAgbhArA pRthvI kahI gaI hai / vaha pRthvI paiMtAlIsa lAkha yojana lambI tathA caur3I hai / usakI paridhi eka karor3a bayAlIsa lAkha tIsa hajAra do sau unacAsa yojana se kucha adhika hai / ISatprAgbhArA pRthvI apane ThIka madhya bhAga meM ATha yojana kSetra meM ATha yojana moTI hai / tatpazcAt moTepana meM kramazaH kucha kucha kama hotI huI sabase antima kinAroM para makkhI kI pA~kha se patalI hai| una antima kinAroM kI moTAI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ke tulya hai| ISatprAgbhArA pRthvI ke bAraha nAma batalAe gae haiM-ISat, ISatprAgbhArA, tanu, tanutanu, siddhi, siddhAlaya, mukti, muktAlaya, lokAgra, lokAgrastupikA, lokAgrapatibodhanA aura sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvahA / ISatprAgbhArA pRthvI darpaNatala ke jaisI nirmala, solliya puSpa, kamalanAla, jalakaNa, tuSAra, gAya ke dUdha tathA hAra ke samAna zveta varNayukta hai / vaha ulaTe chatra jaise AkAra meM avasthita hai / vaha arjuna svarNa jaisI dyuti liye hue hai / vaha AkAza yA sphaTika jaisI svaccha, zlakSNa komala paramANu-skandhoM se niSpanna hone ke kAraNa komala tantuoM se bune hue vastra ke samAna mulAyama, laSTa, lalita AkRtiyukta, ghRSTa, mRSTa, nIraja, nirmala, niSpaMka zobhAyukta, samarIcikA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa hai / ISatprAgbhArA pRthvI ke tala se utsodhAMgula dvArA eka yojana para lokAnta hai| usa yojana ke Upara ke kosa ke chaThe bhAga para siddha bhagavAn, jo sAdi, aparyavasita haiM, jo janma, bur3hApA, mRtyu Adi aneka yoniyoM kI vedanA, saMsAra ke bhISaNa duHkha, punaH punaH hone vAle garbhavAsa rUpa prapaMca atikrAnta kara cUke haiM, apane zAzvata, bhaviSya meM sadA susthira svarUpa meM saMsthita rahate haiN| sUtra - 56-59 siddha kisa sthAna para pratihata haiM-ve kahA~ pratiSThita haiM? ve vahA~ se deha ko tyAga kara kahA~ jAkara siddha hote haiM? siddha loka ke agrabhAga meM pratiSThita haiM ataH aloka meM jAne meM pratihata haiM / isa martyaloka meM hI deha kA tyAga kara ve siddha-sthAna meM jAkara siddha hote haiN| deha kA tyAga karate samaya antima samaya meM pradezadhana AkAra, vahI AkAra siddha sthAna meM rahatA hai / antima bhava meM dIrgha yA hrasva jaisA bhI AkAra hotA hai, usase tihAI bhAga kama meM siddhoM kI avagAhanA hotI hai| sUtra-60-63 siddhoM kI utkRSTa avagAhanA tIna sau taiMtIsa dhanuSa tathA tihAI dhanuSa hotI hai, sarvajJoM ne aisA batalAyA hai siddhoM kI madhyama avagAhanA cAra hAtha tathA tihAI bhAga kama eka hAtha hotI hai, aisA sarvajJoM ne nirUpita kiyA hai| siddhoM kI jaghanya avagAhanA eka hAtha tathA ATha aMgula hotI hai, aisA sarvajJoM dvArA bhASita hai| siddha antima bhava kI avagAhanA se tihAI bhAga kama avagAhanAyukta hote haiM / jo vArdhakya aura mRtyu se vipramukta ho gae haiM unake saMsthAna kisI bhI laukika AkAra se nahIM miltaa| sUtra-64 jahA~ eka siddha hai, vahA~ bhava-kSaya ho jAne se mukta hue ananta siddha haiM, jo paraspara avagAr3ha haiM / ve saba lokAnta kA saMsparza kie hue haiM / sUtra-65 (eka-eka) siddha samasta Atma-pradezoM dvArA ananta siddhoM kA sampUrNa rUpa meM saMsparza kiye hue haiM / aura unase bhI asaMkhyAtaguNa siddha aise haiM jo dezoM aura pradezoM se-eka-dUsare meM avagAr3ha haiN| muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 38 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' sUtra-66 siddha zarIra rahita, jIvaghana tathA darzanopayoga evaM jJAnopayoga meM upayukta haiM / yoM sAkAra tathA anAkAracetanA siddhoM kA lakSaNa hai| sUtra-67 ve kevala jJAnopayoga dvArA sabhI padArthoM ke guNoM evaM paryAyoM ko jAnate haiM tathA ananta kevaladarzana dvArA sarvataH samasta bhAvoM ko dekhate haiN| sUtra-68-/70 siddhoM ko jo avyAbAdha, zAzvata sukha prApta hai, vaha na manuSyoM ko prApta hai aura na samagra devatAoM ko hI tIna kAla guNita ananta deva-sukha, yadi ananta bAra vargavargita kiyA jAe to bhI vaha mokSa-sukha ke samAna nahIM ho sakatA / eka siddha ke sukha ko tInoM kAloM se guNita karane para jo sukha-rAzi niSpanna ho, use yadi ananta varga se vibhAjita kiyA jAe, jo sukha-rAzi bhAgaphala ke rUpa meM prApta ho, vaha bhI itanI adhika hotI hai ki sampUrNa AkAza meM samAhita nahIM ho sktii| sUtra - 71, 72 jaise koI asabhya vanavAsI puruSa nagara ke anekavidha guNoM ko jAnatA huA bhI vana meM vaisI koI upamA nahIM pAtA huA usa ke guNoM kA varNana nahIM kara sakatA / usI prakAra siddhoM kA sukha anupama hai / usakI koI upamA nahIM hai| phira bhI vizeSa rUpa se upamA dvArA use samajhAyA jA rahA hai, suneM / sUtra-73,74 jaise koI puruSa apane dvArA cAhe gae sabhI guNoM-vizeSatAoM se yukta bhojana kara, bhUkha-pyAsa se mukta hokara aparimita tRpti kA anubhava karatA hai, usI prakAra- sarvakAlatRpta, anupama zAntiyukta siddha zAzvata tathA avyAbAdha parama sukha meM nimagna rahate haiM / sUtra-75 ve siddha haiM, buddha haiM, pAragata haiM, paraMparAgata haiM, utmukta-karmakavaca haiM, ajara haiM, amara haiM tathA asaMga haiM / sUtra-76 siddha saba duHkhoM ko pAra kara cuke haiM janma, bur3hApA tathA mRtyu ke bandhana se mukta haiM / nirbAdha, zAzvata sukha kA anubhava karate haiN| sUtra-77 anupama sukha-sAgara meM lIna, nirbAdha, anupama muktAvasthA prApta kiye hue siddha samagra anAgata kAla meM sadA prAptasukha, sukhayukta avasthita rahate haiN| 12 aupapAtika-upAMgasUtra-1-pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aupapAtika)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 39 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 12, upAMgasUtra-1, 'aupapAtika' namo namo nimmaladaMsaNassa pUzyapAzrImAnaMha-kSabhA-sAlita-suzAsa-sudharbhasAgara 43lyo namaH 12 aupapAtika AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka] Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] vebasAITa:- (1) (2) deepratnasagar.in bheTa Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhopAla 09825967397 A muni dIparatnasAgara kRt - (aupapAtika) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 40