Book Title: Yuktyanushasan
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 92
________________ समन्तभद्र-भारतो का०२७ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm www.mmmmmmmmmmmmmmmmmx ( परस्पर सापेक्ष ) सामान्य-विशेषका न माननेके कारण व्यतीत-सामान्यविशेष-भाववादी प्रसिद्ध ही हैं और वीरशासनसे बाह्य है, उनका भी तत्त्व वास्तवमे विश्वामिलाप और अर्थ विकल्पसे शन्य होनेके कारण गगनकुसुमकी तरह उसी प्रकार अवस्तु ठहरता है जिस प्रकार कि ब्यतीतसामान्य-भाववादियोंका, व्यतीत-विशेष-भाववादियोका अथवा सर्वथा शन्यवादियोका तत्व अवस्तु ठहरता है।' अतत्स्वभावेऽप्यनयोरुपायागतिर्भवेत्तौ वचनीय-गम्यौ। सम्बन्धिनौ चेन्न विरोधि दृष्टं वाच्यं यथार्थ न च दूषणं तत् ॥२७॥ 'यदि कोई कहे कि शून्यस्वभावके अभावरूप सत्स्वभाव तत्त्वके माननेपर भी इन (बन्ध और मोक्ष ) दोनोकी उपायसे गति होतीहै-उपाय-द्वारा बन्ध और मोक्ष दोनो जाने जाते है-, दोनों वचनीय है और गम्य है-जब परार्थरूप वचन बन्ध-मोक्षकी गति का { जानकारी का ) उपाय होता है तब ये दोनों 'वचनीय' होते है और जब स्वार्थरूप प्रत्यक्ष या अनुमान बन्ध-मोक्षकी गतिका उपाय होता है तब ये दोनो 'गम्य होते है । साथ ही, दोनों सम्बन्धी हैं-परस्पर अविनाभाव-सम्बन्धको लिये हुए है, बन्धके विना मोक्षकी और मोक्षके विना बन्धकी सम्भावना नहीं, क्योकि मोक्ष बन्ध-पूर्वक होता है। और मोक्षके अभावमे बन्धको माननपर जो पहलेसे अबद्ध है उसके पीछेसे बन्ध मानना पडेगा अथवा शाश्वतिक बन्धका प्रसग पाएगा। अनादि बन्ध-सन्तानकी अपेक्षासे बन्धके बन्ध-पूर्वक होते हुए भी बन्धविशेषकी अपेक्षासे बन्धके अबन्ध-पूर्वकत्वकी सिद्धि होती है, प्राक् अबद्धके ही एकदेश मोक्षरूपता हानेसे बन्ध मोक्षके साथ अविनाभावी है और इस तरह दोनो अविनाभावसम्बन्धसे सम्बन्धित है-तो यह कहना ठीक नहीं है, क्योंकि इस

Loading...

Page Navigation
1 ... 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148