Theories Of Parinama

Author(s): Indukala H Jhaveri
Publisher: Gujarat University

Page 74

The Samkhya-Yoga and the Jaina Theories of Parinama
"These mechanical examples of the Kapila-Sankhya have the merit of simplicity, but the Patanjali-Sāṁkhya brushes them aside, and explains causation on the basis of the conservation and transformation of Energy advancing it as the liberation of potential Energy existing stored up in a Guna collocation (the sum of material causes), the liberation following on the action of the proximate efficient cause, or concomitant condition.
60
The causal operation of concomitant conditions (efficient causes) lies only in this, that they supply a physical stimulus which liberates the potential Energy stored up in a given collocation. Everything in the phenomenal world is but a special collocation of the ultimate Reals (Energy, Mass and Essence). The sum of (material) causes potentially contains the Energy manifested in the sum of effects; and in the passage from potency to actualisation, the effectuating condition (the concomitant cause), when it is itself accom
SPB 1. 20.
(1) सर्व सर्वात्मकमिति । यत्रोक्तम् - जलभूम्योः पारिणामिकं रसादिवैश्वरूप्यं स्थावरेषु दृष्टम् । तथा स्थावराणां जङ्गमेषु जङ्गमानां स्थावरेष्वित्येवं जात्यनुच्छेदेन सर्व सर्वात्मकमिति । देशकालाकारनिमित्तापबन्धान्न खलु समानकालमात्मना - मभिव्यक्तिरिति । VB on III. 14.
(( 2 ) यद्यपि कारणं सर्वं सर्वात्मकं तथाऽपि यो यस्य कार्यस्य देशो यथा कुङ्कुमस्य काश्मीरः । तेषां सत्त्वेऽपि पाञ्चालादिषु न समुदाचार इति न कुङ्कुमस्य पाञ्चालादिष्वभिव्यक्तिः । एवं निदाघे न प्रावृषः समुदाचार इति न तदा शालीनाम् । एवं न मृगी मनुष्यं प्रसूते न तस्यां मनुष्याकारसमुदाचार इति । एवं नापुण्यवान्सुखरूपं भुङ्क्ते न तस्मिन्पुण्यनिमित्तस्य समुदाचार इति । TVS. on III. 14
( ( 3 ) दृष्टं च कारणव्यापारेण सदेवाभिव्यज्यत इति यथा पाषाणेषु सतामेव प्रतिमापद्मादीनां लौकिकव्यापारेणाभिव्यक्तिमात्रमिति... | YV on IV. 12.
+ (4) ......अभिव्यक्तिर्वर्तमानावस्था । कारणव्यापारोऽपि कार्यस्य वर्तमानलक्षणपरिणाममेव जनयति । यथा शिलामध्यस्थप्रतिमाया लैङ्गिकव्यापारेणाभिव्यक्तिमात्रं तिलस्थतैलस्य च निष्पीडनेन, धानस्थतण्डुलस्य चावघातेनेति ।
SPB on I. 120