________________
પ્રવચન છવ્વીસમું : તત્ત્વાર્થારિકા પરમાર્થા લાભે વા, દોષેશ્વારંભક સ્વભાવેષ કુશલાનુબંધ મેવ સ્યાદનવધ યથા કર્મ....૩
દેવગુરુની ભક્તિ દ્વારા કર્મ બંધાય. પુન્યના અનુબંધવાળું પુન્ય બંધાય, તેમ પાપ પણ બંધાય. પ્રશ્ન.... પુન્ય ન કરાવે અને પાપ જ કરાવે તો શું કરવું ? શુભમાં પ્રવૃત્તિ ન થવા દે, અશુભમાં જ થાય તો કક્યું કર્મ બંધાય ?
વિશેષ પ્રકાશ... બે વાત : (૧) કર્મનો બંધ (૨) કર્મનો અનુબંધ.
શુભકર્મનો બંધ શાતા આપે, અશુભનો અશાતા આપે. પણ અનુબંધ શું કરે ? શાતા મળે ત્યારે આસક્ત ન બનાવે. જો પુન્યબંધ હશે તો ? અશુભ અનુબંધ રાડારાડ અને ચીસાચીસ કરાવશે. સારૂં કાર્ય ન થાય અને ખોટું જ થાય તો ? બંધ ખરાબ પડે જ. પણ અનુબંધ કરતાં વિચાર કરવો જોઈએ. રામકૃષ્ણ પરમહંસ કહે છે કે, પંચભૂત કે કુત્તે ભોંક રહે હૈ, મૈં સો રહા હૂં. તકને ઝડપી લો, જવા ન દો.
ભૂંડીપ્રવૃત્તિ શરૂ કરતાં ભવ્યાત્મા પસ્તાવો કરે, તો પાપના અનુબંધ મોળા પડી જાય. તેટલો પુરુષાર્થ તો શક્ય છે જ. ચરમાવર્તમાં દાખલ થયા પછી કર્મ નિર્બળ છે. આત્મા સબળ છે, વડાપ્રધાન જેવો છે. કર્મગૃહપ્રધાન જેવાં છે. બંધની સાથે અનુબંધની આપણે ત્યાં ઝાઝી કિંમત છે. પ્રવૃત્તિની પાછળ વૃત્તિ કેવી છે તેના માર્ક પડે છે. સુખ-દુઃખમાં કેવા વિચારો છે તેના ઉપર અનુબંધ પડે છે. શાલિભદ્ર રોજ રોજ ૩૩ પેટીઓના માલ નાખી દેતા હતા, આને અનાસક્તિ કહેવાય.
ત્રિભુવનનાયક મહાવીર મળ્યા, પેટીઓ છૂટી ગઈ. આપણે કેવો સંગ્રહ કરીએ ? શાલિભદ્રે પુન્યાનુબંધી પુન્યનો અનુબંધ પાડ્યો હતો. પૂર્વનો ભરવાડનો છોકરો ભગવાન-મહાવીરનો શિષ્ય બની ગયો. શ્રેણિકના રાજમહેલની સંપત્તિ તેની આગળ ભૂ પીતી હતી. ચિત્તના વિચારો શું કામ નથી કરતા? પુન્ય ઉત્પન્ન કરો. સારાં કામો કરવા છતાં પાછળ આપણે અનુમોદના નથી કરતા.
કાકા મમ્મણે લાડવો વહોરાવ્યો, બંધ સારો પાડ્યો પણ અનુબંધ બગાડી દીધો. તેથી લક્ષ્મી મળી પણ ભોગવવા ન પામ્યો. બંધે લક્ષ્મી આપવાનું કામ કર્યું પણ અનુબંધે આસક્તિ આપી દીધી. રતનનો બળદિયો મળ્યો પણ સાતમી નરકે ગયો. બંને દાતા પણ દાતામાં ફરક. આ રમત બંધ અને અનુબંધની પાપાત્મા બે હોય. પુનીયાનું પાપ પુણ્યાનુબંધિ પાપ કહેવાય. ઉદયમાં આવેલું પાપ પુન્યનો અનુબંધ કરાવે છે. આ જનમ તો સર્વવિરતિ લેવાનો જ છે. અને તે ન જ લઈ શકો તો પુન્યાનુબંધી-પુન્ય ઉત્પન્ન કરવા માટે છે. જેને ભવમાં જ આનંદ આવે તેને ભવાભિનંદી કહેવાય. સંડાસમાં ફરજિયાત જવું પડે પણ ક્યારે બહાર નીકળું તે જ માણસ ઇચ્છતો હોય. સંડાસને સારૂં માને નહિ, તેમ ભવનું રાગીપણું જેનું નાશ પામ્યું હોય તે ભવને ખરાબ જ માનતો હોય.
યસ્ય દેવે પરા ભક્તિઃ યથા દેવે તથા ગુરૌ તસ્મૈતે સકલા અર્થાઃ પ્રકાશ્યન્ત મહાત્મનઃ રામ નામ સત્ હૈ, લેકિન ચાબી ગુરૂકે હાથ હૈ
ઉપમિતિકારે કમાલ નાટક બતાવ્યું છે. ઉપમિતિ દર વર્ષે વાંચવું જોઈએ. ભવભાવના, સમરાઈચ્ચકહા આ ગ્રંથોનાં વાંચન, વિચારણા પછી પણ વૈરાગ્ય ન થાય તો, તે ભવ્યાત્મા ન કહેવાય. ભારેકર્મી કહેવાય. પરમાત્માની નજર પડ્યા સિવાય સદ્ગુરૂ સાંપડે જ નહિ. અને સદ્ગુરૂ મળ્યા તેને પરમાત્મા મળ્યા જ સમજો. નગુરા કદાપિ ન રહેવું. પાટિયાં ખુલ્લાં મૂકવાં. ફેમિલિ ડોક્ટર, ફેમિલિ હજામની જેમ ફેમિલી ગુરુ જોઈએ જ. પાપના પસ્તાવા માટે પણ ગુરુ જોઈએ જ.
તત્ત્વાય કારિકા •
