Tattvartha Karika

Author(s): Kirtipurnashreeji
Publisher: Kirtipurnashreeji

Page 81

પ્રવચન ઓગણત્રીશમું તત્ત્વાર્થકારિકા મહિત મિહ ચામુત્ર, અધમતમો નરઃ સમારભાતે
ઇટ ફલમેવ –ધમો, વિમધ્યમસ્તૃભય ફલાર્થમ્ શુભકાર્ય, અશુભકાર્ય કરતાં કરતાં શુભાશુભ બંધ પડશે. પરંતુ અનુબંધ તો રોજ શુભ જ કરવો. મમ્મણના હાથે દાન દેવાયું, પણ શુભકાર્યમાં ય અશુભનો અનુબંધ પડી ગયો. અશુભના અનુબંધને પણ કુશલાનુબંધી કાર્યથી શુભ કરી લેતાં શીખી લેવું જોઈએ. કયો જીવ કયો અનુબંધ પાડશે તે શું ખબર ?
જાંબુવૃક્ષના માણસોનું દૃષ્ટાંત....જીવોના છ પ્રકાર. છ મિત્રો જંગલમાં ગયા, છયેને ભૂખ લાગી હતી. છયેના વિચારો કેવા છે તે જાંબુવૃક્ષના દાંતથી જણાવે છે. જાંબુ જોઈ બધાના મોમાં પાણી છૂટ્યું. પહેલો બોલ્યો, ઊભા છો કેમ? કુહાડો લાવો, આખા જાંબુડાના ઝાડને પાડી નાખો.
આ પરિણામ કૃષ્ણલેશ્યાવાળાને હોય. કાળો વર્ણ, કાળા વિચારો, કાળાં કર્મો આનાં હોય. બીજો કહે, આખું ઝાડ પાડીને શું કામ છે? છ જણા શાખાને તોડી લાવો. નીલલેશ્યા... પીળો વર્ણ, ત્રીજો કહે, ડાળીઓ જ કાપો. કાપોત લેશ્યા. ચોથો કહે, ઝુમખાં જ પાડો. તેજો વેશ્યા. પાંચમો કહે, જાંબુને જ ચૂંટી લો. પદ્મ લેશ્યા. છઠ્ઠો કહે, નીચે પડ્યાં છે તે જ ખાઓને શુક્લ લેશ્યાવાન છ ચોરનું દષ્ટાંત પણ આ રીતે ઘટાવી શકાય છે.
છ લેશ્યાવાળાનાં છ વિભાગીકરણ (૧) અધમ (૨) મધ્યમ (૩) ઉત્તમ
(૧) અધમાધમ (૨) વિમધ્યમ (૩) ઉત્તમોત્તમ (૧) અધમાધમ કોને કહેવાય?
આ લોક અને પરલોકની પડી ન હોય, શુભ કાર્યો ન કરે, ખોટા બંધ, ખોટા અનુબંધ હોય, આબરૂની ચિંતાન હોય, લગભગ દુર્ગતિમાં જાય, આપત્તિની ચિંતાન હોય, નાગો ન્યાયશું ને નીચોવે શું? આત્માના હિતની પડી ન હોય, બીજાનો વિચાર ન હોય, ધન લુંટવા જાય ત્યાં જાન પણ લૂંટી આવે, સતત પાપના ઉદયવાળો હોય, માંસ દારૂનું સેવન કરનારો હોય, મનુષ્યગતિ હોવાથી માનવ કહેવાય, બાકી તો પશુ જેવો જ હોય. દિવસ અને રાતનો વ્યવહાર ન હોય, લાજ અને શરમ વગરનો હોય. ગોવા જઈ જઈને નગ્નપણે દરિયામાં જાહેરમાં ચેનચાળા કરે. ઘણા નેતાઓના નંબર અધમાધમમાં આવે. (૨) અધમ કોને કહેવાય?
અધમાધમ જેવો કર્મનો બંધ હોય. સારું ક્યારેય ન કરે, અધમાધમ કરતાં આ અધમમાં ફરક એટલો કે, અમને જરા ડર હોય, કદાચ પકડાઈ જઈશ તો? બિલાડો દૂધના તપેલાને જોઈ ઝાલ્યો ન રહે પણ સામે ડાંગ દેખે તો ડરે ખરો, ઉંદરને જોઈને પકડવાનું મન થાય પણ સામે ડર પણ લાગે. અધમ ખરાબ કોટિનો તો છે જ પણ લાયકાત એટલી કે, બે આબરૂ ન થવાય તેની કાળજી હોય. અધમાધમ અને અધમ બંને પાપના ઉદયવાળા પણ હોય, પુન્યના ઉદયવાળા પણ હોય, પાપાનુબંધી પાપવાળા હોય. . (૩) મધ્યમ કોને કહેવાય? આ લોકના સુખ મળવા છતાં છોડી જ દે. બાવો બન્યા વિના ન રહે. મધ્યમને આ લોકનાં
. તવાવ કાર છે : ૬