Sutra Samvedana Part 05

Author(s): Prashamitashreeji
Publisher: Sanmarg Prakashan

Page 22

આયરિય-ઉવજઝાએ સૂત્ર
શ્રીસંઘ કે તેના સભ્યો સાથે દુર્વ્યવહાર કે દુર્ભાવ થવા પાછળ ઘણીવાર પરસ્પરના મતભેદો કામ કરતા હોય છે. તેથી શ્રીસંઘની આશાતના આદિથી બચવા, જ્યારે જ્યારે કોઈ મતભેદ ઊભા થાય ત્યારે મનભેદ કર્યા વિના, સતત એક-બીજાની વાતને સમજવા યત્ન કરવો જોઈએ. શાસ્ત્રના આધારે સત્ય તત્ત્વ સમજી તેનો સ્વીકાર કરવો જોઈએ. જ્યાં સુધી વાત ન સમજાય ત્યાં સુધી મધ્યસ્થ રહી સત્યની ગવેષણા કરવા પૂરો યત્ન કરવો જોઈએ, પણ અડધું જાણી એક-બીજાને ઉતારી પાડવાની વૃત્તિ ન અપનાવવી જોઈએ. “ધર્મક્ષેત્રમાં પણ આવા ઝઘડા ચાલે !' – આવો ધર્મ શું કરવો ?” - ‘આવા ધર્મગુરુઓને શું કામ પગે લાગવું ?' વગેરે વચનો ક્યારે પણ ન ઉચ્ચારવા જોઈએ. પૂર્વકાળમાં તો જ્યારે પણ કોઈ મતભેદ ઊભો થાય તો તેનો ઉકેલ લાવવાં રાજસભામાં છ-છ મહિના સુધી વાદ ચાલતા. સૌ પોતાના પક્ષની શાંતિથી રજુઆત કરતાં. આવું કરવાને બદલે વસ્તુ વિચાર્યા વિના બીજાના મતને ખોટો કહેવો, તેની નિંદા કરવી તે પણ શ્રમણ સંઘનો અપરાધ છે. વળી સત્ય તત્ત્વની ગવેષણા કરવામાં પ્રમાદ સેવવો, “આપણા માટે તો બધા સરખા' એવું બોલી સત્યને ટકાવવા પ્રત્યે બેદરકાર બનવું તે પણ શ્રીસંઘની આશાતના છે. કેમકે એવું કરવામાં પ્રભુના ઉપકારી વચનોનો હ્રાસ થાય છે.
ચતુર્વિધ શ્રીસંઘ પ્રત્યે આવો કોઈ પણ અપરાધ થયો હોય તો સૌ પ્રથમ આપણા તે સર્વ અપરાધોની ક્ષમા માંગવી જોઈએ. સ્વયં ક્ષમા માંગ્યા પછી કદાચ કર્માધીન બની, પ્રમાદને પરવશ બની, અવિચારક અવસ્થામાં, બીજાની વાતોમાં ખેંચાઈ જઈને આવો કોઈપણ અપરાધ આપણા પ્રત્યે કોઈએ કર્યો હોય, તો તે સંઘના સભ્યને સહોદર માની, ધર્મનો પ્રેરક માની, તેના અપરાધની ક્ષમા આપવી જોઈએ. ક્ષમા આપી તેની ભૂલને ભૂલી જવી જોઈએ. ચિત્તમાં ક્યાંયે તેના પ્રત્યે અસદ્ભાવ ન રહેવો જોઈએ. આ રીતે શ્રીસંઘની ભૂલોને સહન કરી લઈને તેની સાથે આદરણીય વ્યવહાર કરવો જોઈએ.
પ્રભુની આજ્ઞાનો સાર એટલો જ છે કે, ચિત્તને સદા નિર્મળ રાખવું, તેથી જૈન શાસનમાં ક્ષમા માંગવાનું અને ક્ષમા આપવાનું બન્ને કાર્યો કરવાનું વિધાન છે. આમ કરવાથી મૈત્રી, પ્રમોદ આદિ ભાવોની વૃદ્ધિ થાય છે, મન નિર્મળ બને છે અને ઉભયપણે વૈરભાવનો નાશ થાય છે. ક્ષમા માગવામાં જેમ માનાદિ ભાવોને દૂર કરવા પડે છે તેમ ક્ષમા આપવામાં દ્વેષ આદિ ભાવો દૂર કરવા પડે છે, તેથી આત્મશુદ્ધિ ઇચ્છતા સાધકો માટે તો આ બન્ને અત્યંત ઉચિત કર્તવ્યો છે.